________________
‘દ્ધિ'પદથી સાધના વ્યાપકવ્યાપ્યત્વના સંદેહથી સાધ્ય - વ્યાપકત્વનો સંદેહ થાય છે... ઈત્યાદિ સમજી લેવું. ‘પૂર્વતો ધૂમવાનું ને ' ઇત્યાદિ સ્થળે સાધન વનિના અવ્યાપકઆર્ટેજનસંયોગની વ્યાપ્યતાનો સંદેહ ધૂમમાં થાય તો ધૂમની વ્યાપકતાનો વનિમાં સદેહ થાય - એ સ્પષ્ટ છે. ‘‘સાધારણ ધર્મના જ્ઞાનાદિથી જેવી રીતે સંશય થાય છે, એવી રીતે ધર્મિજ્ઞાનથી પણ સંશય થાય છે. તેથી ધર્મિજ્ઞાનજન્ય - સંશયત્વેન પણ સંશયનો વિભાગ કરવો જોઈએ'' આવું નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે સંશયમાત્રની પ્રત્યે ધર્મિજ્ઞાન કારણ હોવાથી ધર્મિજ્ઞાનજન્યતાવચ્છેદક, સંશયત્વનો સમાનવ્યાપ્ય હોવાથી તે રૂપે સંશયનો વિભાગ શક્ય નથી. વિભાજ્ય - તાવચ્છેદકના કેવલવ્યાખ્યધર્મથી જ વિભાગ થાય છે. એ સમજાવવાની આવશ્યકતા નથી. ‘સંશયમાત્રની પ્રત્યે ધર્મિજ્ઞાન કારણ છે. એમાં કોઈ પ્રમાણ નથી.' આવું નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે જો ધર્મિજ્ઞાન, સંશયની પ્રત્યે કારણ ન હોય તો ધર્મિજ્ઞાન વિના સંશયની ઉત્પત્તિનો પ્રસંગ આવશે.
ધર્મિજ્ઞાન વિના પણ ધર્મિ અને ઇન્દ્રિયના સન્નિકર્ષથી સંશયની ઉત્પત્તિ શક્ય હોવાથી તે પ્રસંગ ઈઝ જ છે.” આ આશયથી કહે છે - ઇન્દ્રિયન્નિઝર્ષો વા કા૨મિતિ || રૂતિ સંશાનિરૂપણમ્
વારિવાવની . दोषोऽप्रमाया जनकः प्रमायास्तु गुणो भवेत् । पित्तदूरत्वादिरूपो दोषो नानाविधो मतः ॥१३१॥
મુરુવિત્ની | दोष इति । अप्रमां प्रति दोषः कारणम्, प्रमा प्रति गुणः कारणम् । तत्राऽपि पित्तादिरूपा दोषा अननुगतास्तेषां कारणत्वमन्वयव्यतिरेकाभ्यां सिद्धम् । गुणस्य प्रमाजनकत्वं त्वनुमानात्
૭૦
