________________
.: વિવરણ : તેષામિતિ - રૂ૫ રસ ગન્ય અને સ્પર્શનું પરાવર્તન અગ્નિના સંયોગથી પૃથિવીને છોડીને અન્યત્ર કોઈ પણ સ્થાને નથી થતું. માત્ર પૃથ્વીમાં જ એ પરાવર્તન છે. સેકડોવાર જલને તપાવીએ તો પણ તે જલાદિમાં રૂપની પરાવૃત્તિ થતી નથી. જલના સ્પર્શથી જેવી રીતે પવન અને પૃથ્વીમાં ઔપાયિક શીતસ્પર્શ મનાય છે, તેવી રીતે નીરમાં પણ પૃથ્વી સંબંધથી જ ઔપાધિક સૌરભાદિગન્ય અને ઉષ્ણસ્પર્શને મનાય છે. ઓથી સ્પષ્ટ છે કે પૃથ્વીને છોડીને અન્યત્ર કોઈ પણ સ્થાને રૂપાદિનું વાસ્તવિક પરાવર્તન ન હોવાથી તદનુકૂલ (રૂપાદિપરિવર્તનનુકૂલ) પાક પૃથ્વીમાં જ છે.
“પૃથ્વીમાં પણ ચરમ અવયવ સ્વરૂપ પરમાણુમાં જ પાક અર્થાત્ રૂપાદિનું પરાવર્તન છે.' આ પ્રમાણેની માન્યતા વૈશેષિકોની છે. તેઓનો આશય એ છે કે - અવયવીની સાથે અવષ્ટબ્ધ અર્થાત્ સ્વકારણભૂતસંયોગાશ્રયત્ન (ઘટાદિકારણીભૂતકપાલદ્રયસંયોગાશ્રયત્વ) સંબંધથી અવયવીની સાથે સંબદ્ધ એવા અવયવોમાં પાકનો અર્થાત્ રૂપાદિના પરાવર્તનનો સંભવ નથી. કારણ કે રૂપાદિના નાશની પ્રત્યે સાક્ષાત્પરંપરાસાધારણસર્વાવયવાવચ્છેદન “તેજ:સંયોગ' હેતુ છે. અવયવીથી અવષ્ટબ્ધ અવયવોમાં સર્વાવયવાવચ્છેદન તેજ:સંયોગનો અભાવ હોવાથી તે અવયવોમાં રૂપાદિના પરિવર્તનનો સંભવ નથી. અવયવીથી અવષ્ટબ્ધ અવયવોમાં ‘તેજ:સંયોગ' શા માટે ઉત્પન્ન થતો નથી ? આવી શંકા નહીં કરવી જોઈએ. કારણ કે આ રીતે અવયવીથી અવઝભ્ય અવયવોમાં પણ તેજ:સંયોગને માનીએ તો સ્વાયંભકસંયોગાવચ્છેદન અવયવીમાં તેજ:સંયોગની ઉત્પત્તિના કાલમાં તાદશસંયોગાવચ્છેદન અવયવોમાં પણ નોદનાખ્યસંયોગ અથવા અભિઘાતાખ્યસંયોગ એ બેમાંથી કોઈની પણ ઉત્પત્તિ
૨૮
