________________
प्रतीतिर्नाऽस्तीति चेन्माऽस्तु रूपशब्दप्रयोगस्तथाऽपि नीलपीतादिष्वनुगतजातिविशेषोऽनुभवसिद्ध एव रूपशब्दाप्रयोगेऽपि नीलो वर्णः, पीतो वर्ण इति वर्णशब्दोल्लेखिनी प्रतीतिरस्त्येव । एवं नीलत्वादिकमपि प्रत्यक्षसिद्धम् । न चैकैका एव नीलारुणादिव्यक्तय इत्येकव्यक्तिवृत्तित्वान्नीलत्वादिकं न जातिरिति वाच्यम् । नीलो नष्टो रक्त उत्पन्न इत्यादिप्रतीतेर्नीलादेरुत्पादविनाशशालितया नानात्वाद्, अन्यथैकनीलनाशे जगदनीलतामापद्येत । न च नीलसमवायरक्तसमवाययोरेवोत्पादविनाशविषयकोऽसौ प्रत्यय इति वाच्यम् । प्रतीत्या समवायानुल्लेखात् । न च स एवाऽयं नील इति प्रत्यक्षबलाल्लाघवाच्चैक्यमिति वाच्यम् । प्रत्यक्षस्य तज्जातीयविषयत्वात्, सैवेयं गुर्जरीतिवत् । लाघवन्तु प्रत्यक्षबाधितम्, अन्यथा घटादीनामप्यैक्यप्रसङ्गाद्, उत्पादविनाशबुद्धेः समवायालम्बनत्वापत्तेरिति । एतेन रसादिकमपि व्याख्यातम् । चक्षुर्ग्राह्यमिति । चक्षु - ग्रह्यविशेषगुण इत्यर्थः । एवमग्रेऽपि । द्रव्यादेरिति उपलम्भकम् । उपलब्धिकारणम् । इदमेव विवृणोति चक्षुष इति । द्रव्यगुणकर्मसामान्यानां चाक्षुषप्रत्यक्षं प्रति उद्भूतरूपं कारणम् । इति
रूपलक्षणग्रन्थः ॥
-
-
: विवरण :
ગુણોના સાધર્મ્યુવૈધર્મીનું નિરૂપણ કરીને પ્રત્યેક ગુણોનું લક્ષણાદિના નિરૂપણ દ્વારા નિરૂપણ કરે છે – કારિકાવલીમાં चक्षुर्ग्राह्यं त्याहि ग्रंथथी. त्यां उपनिष्ठलक्ष्यतावच्छे६ રૂપત્વ જાતિ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ છે. આશય એ છે કે રૂપ પદના શ્રવણથી સકલરૂપની ઉપસ્થિતિ થાય છે. એ ઉપસ્થિતિના નિર્વાહ માટે રૂપ પદની શક્તિ રૂપત્નાવચ્છિન્નુરૂપમાં મનાય છે, પરન્તુ સકલરૂપમાં જો એક રૂપત્ય જાતિ ન હોય તો રૂપત્વસામાન્યલક્ષણયા સકલરૂપનું પ્રત્યક્ષ નહીં થાય. તેથી સ્પષ્ટ છે કે રૂપન્વાત્મકસામાન્યલક્ષણાજ્ઞાનથી જન્ય એવા પ્રત્યક્ષનો વિષય રૂપત્વ જાતિ છે. તેથી રૂપ પદની શક્તિનો ગ્રહ રૂપા
१७
