________________
વચ્છિન્નસકલરૂપમાં થવાથી રૂપ પદના શ્રવણથી રૂપવૅન સકલરૂપની ઉપસ્થિતિ થાય છે. યદ્યપિ આ રીતે 'રૂપત્ર’ : જાતિની સિદ્ધિ માટે રૂ૫પદોલ્લેખિની પ્રતીતિ થવી જોઈએ. પણ તાદશ પ્રતીતિ ન હોય તો રૂપત્વજાતિની ઉક્તરીતે સિદ્ધિ સંભવિત નથી, આ પ્રમાણે કહી શકાય છે. પરંતુ રૂપશબ્દોલ્લેખિની પ્રતીતિ ન હોય તો પણ નીલ પીત અને રક્તાદિ રૂપોમાં અનુગત જાતિવિશેષ અનુભવસિદ્ધ હોવાથી રૂપ~જાતિ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ છે. “નીલાદિમાં રૂ૫ત્વજાતિનો અનુભવ થાય છે; એમાં કોઈ પ્રમાણ નથી' એવું નહીં કહેવું જોઈએ, કારણ કે નીતો વડ, પીતી વર્ણ: ઈત્યાકારક અનુભવ જ, નીલા- . દિવૃત્તિ એક જાતિનું અસ્તિત્વ જણાવે છે. અર્થા રૂપપર્યાય - વાચકવર્ણશબ્દોલ્લેખી તાદશાનુભવ જ નીલાદિમાં અનુગત જાતિવિશેષની સિદ્ધિમાં પ્રમાણ છે. આવી જ રીતે રૂ૫ત્વવ્યાખનીલત્વાદિજાતિ પણ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ છે. “નીલાદિ એક એક હોવાથી એકવ્યક્તિત્વના કારણે નીલત્વાદિને જાતિ માની શકાશે નહીં.' આ કથન યોગ્ય નથી. “નીનો નષ્ટ, રક્સ સત્પન્ન:'... ઈત્યાદિ પ્રતીતિથી નીલાદિ ઉત્પાદવિનાશશાલી સિદ્ધ હોવાથી તે અનેક છે. તેથી નીલત્વાદિમાં એક વ્યક્તિત્વાભાવ હોવાથી નીલવાદિને જાતિ મનાય છે. નીલાદિને એક જ માનીએ તો એકત્ર તે નીલાદિનો નાશ થયા બાદ સમસ્ત જગત અનીલ (નીલરૂપાશ્રયશૂન્ય) થઈ જશે. નીનો નષ્ટ:, ઉત્પન્નઃ, ઇત્યાદિ પ્રતીતિ નીલાદિના ઉત્પાદાદિવિષયક નથી. પણ નીલાદિના સમવાયના ઉત્પાદાદિવિષયક છે. તેથી તાદશ પ્રતીતિથી યદ્યપિ નીલાદિનું અનેકત્વ સિદ્ધ થતું નથી. પરંતુ ઉકત પ્રતીતિ, સમવાયોલેખિની ન હોવાથી સમવાયના ઉત્પાદાદિવિષયક નથી - એ સ્પષ્ટ છે. યદ્યપિ “વીડયું નીતઃ' ઇત્યાકારક પ્રતીતિના કારણે લાઘવથી નીલાદિના ઐક્યની સિદ્ધિ થાય છે. પરંતુ તાદશ પ્રતીતિ સૈવેયં પુર્ની
૧૮
