________________
ઇત્યાઘાકારક ગુજરાતી સ્ત્રીની જાતીયતાવગાહી પ્રતીતિની જેમ નીલાદિજાતીયતાવગાહી હોવાથી તેનાથી નીલાદિને એક માની શકાશે નહીં. તેમ જ નીતો નઈ.... ઇત્યાદિ પ્રતીતિના કારણે નીલાદિની અનેકતા સ્પષ્ટ હોવાથી, નીલાદિની એકતાની કલ્પનાનું લાઘવ તાદશપ્રત્યક્ષથી બાધિત છે. અન્યથા લાઘવમાત્રથી જ ઐક્યની સિદ્ધિ માનીએ તો ઘટાદિના ઐક્યનો પ્રસંગ આવશે અને તેથી પટો નષ્ટ ... ઇત્યાદિ પ્રતીતિને ઘટાદિસમવાયના ઉત્પાદાદિની અવગાહી માનવાનો પ્રસંગ આવશે. જે, સમવાય એક હોવાથી અનિષ્ટ છે... ઈત્યાદિ સ્વયં વિચારવું. આ રીતે રૂપત્વ અને તવ્યાપ્યનીલવાદિજાતિના નિરૂપણથી રસવાદિ અને તવ્યાપ્યમથુરત્વાદિજાતિનું નિરૂપણ થઈ જ ગયું છે.
વસુમતિ - “વસુર્યાવિશેષપુત્વમ્' આ રૂપનું લક્ષણ છે. ચક્ષુ ઈન્દ્રિયથી ગ્રાહ્ય જે વિશેષગુણ છે તેને રૂપ કહેવાય છે, અહીં વિશેષ પદ વિશેષગુણપરક નથી. પરંતુ વિલક્ષણ - ગુણપરક છે. ગુણમાં વિલક્ષણતા “ત્વપ્રદિત્વિ” સ્વરૂપ છે, તેથી ‘‘ત્વગ્રાહ્યત્વવશિષ્ટવક્ષયવૈવિશિષ્ટ પુત્વિમ્'' આ પ્રમાણે રૂપનું લક્ષણ છે. અથવા પ્રભાઘટના સંયોગમાં અતિવ્યાપ્તિનું નિવારણ કરવા માટે “ન્દ્રિયાપ્રયિત્વવિશિષ્ટવક્ષુરિન્દ્રિયDાયત્વવિશિષ્ટી ચા નાતિસ્પર્વત્વિમ્' આ પ્રમાણે રૂપલક્ષણનું તાત્પર્ય સમજવું. લક્ષણઘટક પદોના ઉપન્યાસનું પ્રયોજન તર્કસંગ્રહના વિવરણથી જાણી લેવું. આ પ્રમાણે રૂપલક્ષણના તાત્પર્યની જેમ સ્પર્શલક્ષણનું તાત્પર્ય પણ સમજવું.
દ્રવ્યાતિ - ‘દ્રવ્યાદિની ઉપલબ્ધિનું કારણ રૂપ છે.' એ વસ્તુને સ્પષ્ટ કરે છે – વસુષ.... ઇત્યાદિ કારિકાથી. દ્રવ્ય ગુણ કર્મ અને સામાન્યના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદ્દભૂતરૂપ સમવાયાદિસંબંધથી કારણ છે. ચક્ષુરાદિમાં ઉભૂતરૂપ ન હોવાથી ચક્ષુરાદિનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી. અન્યથા ચાક્ષુષ
૧૯
