________________
પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે રૂપમાત્રને કારણે માનીએ તો ચક્ષુરાદિના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષનો પ્રસંગ આવશે. તેથી દ્રવ્યાદિના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદ્ભતરૂપને કારણ મનાય છે. રૂપમાં ઉ– ભૂતત્વ, અનુદ્દભૂતત્વાભાવકૂટવન્દ્ર સ્વરૂપ છે. શુક્લત્વાદિવ્યાપ્ય અનેક અનુભૂતત્વ છે. જે, આ પૂર્વે ૫૮. મી. કારિકાના વિવરણ વખતે જણાવ્યું છે.'
॥ इति रूपलक्षणग्रन्थः ॥
मुक्तावली । शुक्लादिकमनेकधेति - तच्च रूपं शुक्लनीलपीतरक्तहरितकपिशकर्बुरभेदादनेकप्रकारकं भवति । ननु कथं कर्बुरमतिरिक्तं रूपं भवति ? इत्थम् नीलपीताद्यवयवारब्धोऽवयवी न तावन्नीरूपः, अप्रत्यक्षत्वप्रसङ्गात् । नाऽपि व्याप्यवृत्तिनीलादिरूपमुत्पद्यते, पीतावच्छेदेनाऽपि नीलोपलब्धिप्रसङ्गात् । नाऽप्यव्याप्यवृत्तिनीलादिक मुत्पद्यते, व्याप्यवृत्तिजातीयगुणानामव्याप्यवृत्तित्वे विरोधात्; तस्मानानाजातीयरूपैरवयविनि विजातीयं चित्रं रूपमारभ्यते । अत एवैकं चित्ररूपमित्यनुभवोऽपि, नानारूपकल्पने गौरवात् । इत्थञ्च नीलादीनां पीताद्यारम्भे प्रतिबन्धकत्वकल्पनादवयविनि न पीताद्युत्पत्तिः । एतेन स्पर्शोऽपि व्याख्यातः । रसादिकमपि नाऽव्याप्यवृत्ति; किन्तु नानाजातीयरसवदवयवैरारब्धेऽवयविनि रसाभावेऽपि न क्षतिस्तत्र रसनयाऽवयवरस एव गृह्यते, रसनेन्द्रियादीनां द्रव्यग्रहे सामर्थ्याभावादवयविनो नीरसत्वेऽपि क्षतेरभावात् । नव्यास्तु-तत्राऽव्याप्यवृत्त्येव नानारूपं, नीलादेः पीतादिप्रतिबन्धकत्वकल्पने गौरवात् । अत एव -
‘लोहितो यस्तु वर्णेन, मुखे पुच्छे च पाण्डुरः ।
श्वेतः खुरविषाणाभ्यां स नीलो वृष उच्यते ॥' इत्यादि शास्त्रमप्युपपद्यते । न च व्याप्याव्याप्यवृत्तिजातीयद्वयोर्विरोधः, मानाभावात् । न च लाघवादेकं रूपमनुभवविरोधाद्, अन्यथा घटादेरपि लाघवादैक्यं स्यात् । एतेन स्पर्शादिकमपि व्याख्यातमिति वदन्ति ॥१००॥
२०
