________________
: વિવરણ :
ગુસ્તાવિમને પેતિ - દ્રવ્યાદિના લૌકિકચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે સહકારિકારણભૂત રૂપ; શુલાદિ સાત પ્રકારનું છે. એમાં કર્બુરચિત્રરૂપની અતિરિક્તકલ્પનાના બીજને જણાવે છેત્યમ્... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે નીલપીતાદિભિન્નજાતીયરૂપાશ્રયઅવયવોથી આરબ્ધ એક અવયવીને રૂપરહિત માનીએ તો એ અવયવીનું પ્રત્યક્ષ (ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષ) નહીં થાય. કારણ કે વિષયતાસંબંધથી દ્રવ્યચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે સમવાયસંબંધથી ઉદ્ભૂતરૂપ કારણ છે. તેથી તાદશાવયવીના પ્રત્યક્ષના નિર્વાહ માટે એ અવયવીને રૂપવિશિષ્ટ માનવાનું આવશ્યક છે. યદ્યપિ નીલાદિભિન્નભિન્નજાતીય – રૂપવદવયવોથી આરબ્ધ એક અવયવીમાં અવયવગત નીલાદિ એક રૂપથી વ્યાપ્યવૃત્તિ (સમગ્ર અવયવી પ્રદેશમાં) નીલાદિ એક રૂપની ઉત્પત્તિ થાય છે- એમ માનીએ તો તાદશાવચવીના અપ્રત્યક્ષત્વનો પ્રસંગ નહીં આવે. પરંતુ આ રીતે વ્યાપ્યવૃત્તિનીલાદિ એક રૂપની ઉત્પત્તિ માનવાથી પીતાવચ્છેદેન પણ નીલરૂપોપલબ્ધિને માનવાનો પ્રસંગ આવશે. કહેવાનો આશય એ છે કે ઉપર જણાવ્યા મુજબ ભિન્નભિન્નજાતીયરૂપવદવ – યવોથી આરબ્ધ ઘટાદિ એક અવયવીમાં પીતાઘવચ્છેદેન જે
ચક્ષુઃસંયોગ છે તત્ (ચક્ષુઃસંયુક્ત) સમવાયસન્નિકર્ષથી અર્થાત્ પીતાવચ્છેદ્યચક્ષુઃ સંયુક્તસમવાયસન્નિકર્ષથી નીલાદિરૂપના પ્રત્યક્ષનો પ્રસંગ આવશે. તેથી તાદશાવયવીમાં વ્યાપ્યવૃત્તિનીલાદિરૂપની ઉત્પત્તિ માની શકાશે નહીં. તેમજ અવ્યાપ્યવૃત્તિનીલાદિરૂપની પણ ઉત્પત્તિ માની શકાશે નહીં. કારણ કે વ્યાપ્યવૃત્તિજાતીયગુણોમાં અવ્યાપ્યવૃત્તિત્વનો વિરોધ છે . ઘટાદિવૃત્તિવ્યાવૃત્તિનીલાદિજાતીયનીલાદિને અવ્યાખ્યવૃત્તિ માનવાથી વ્યાપ્યાવ્યાષ્યવૃત્તિત્ત્વ સ્વરૂપ વિરુદ્ધધર્મદ્રયનો એકત્ર સ્વીકાર કરવાનો પ્રસંગ આવશે.
૨૧
