________________
યદ્યપિ ઇશ્વરના જ્ઞાનાદિગુણોને વ્યાપ્રવૃત્તિ અને જીવાત્માના. એ ગુણોને અવ્યાપ્યવૃત્તિ માન્યા હોવાથી ‘વ્યાવૃત્તિનાતીયગુનામાગવૃત્તિત્વે વિરોધાતુ' આ ગ્રંથ યોગ્ય નથી. પરંતુ ત્યાં નાતીય પદનો અર્થ સવિષયવૃત્તિનાતીય છે અર્થા વ્યાપ્યવૃત્તિનીલાદિવૃત્તિ વિષયાવૃત્તિજાતીય ગુણોના અધ્યાપ્રવૃત્તિત્વનો વિરોધ છે, એ તાત્પર્ય છે. તેથી જ્ઞાનાદિમાં વ્યાખ્યાવ્યાસ્વવૃત્તિત્વ હોવા છતાં કોઈ દોષ નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે ભિન્નભિન્નજાતીયનીલાદિરૂપવરવયવોથી આરબ્ધ ઘટાદિ અવયવોમાં નીલાદિરૂપથી વિજાતીય ચિત્રરૂપનો આરંભ થાય છે. આથી જ આવા અવયવીમાં હક્ક વિત્રરૂપમ્ આવો અનુભવ પણ થાય છે. અન્યથા નાના રૂપની ઉત્પત્તિને માનીએ તો એ અનુભવ શક્ય નથી. યદ્યપિ નાનાજાતીય અનેક વૃક્ષો હોવા છતાં , વનમ્ આવો પ્રયોગ જેમ થાય છે, તેમાં અનેક રૂપ દ્રવ્ય સ્થળે પણ રૂપસમુદાયમાં એકત્વનું ભાન થઈ શકે છે. પરંતુ આ રીતે નાનારૂપની કલ્પનામાં ગૌરવ હોવાથી એ યોગ્ય નથી. ચિત્રરૂપાધિકરણ ઘટાદિમાં સ્વાશ્રયસમતત્વસંબંધથી અવયવોના નીલાદિરૂપી વૃત્તિ હોવાથી ઘટાદિમાં સમવાયસંબંધથી નીલાદિરૂપોની ઉત્પત્તિ શા માટે થતી નથી? આવી શંકાનું સમાધાન કરે છે – રૂત્થ... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી – આશય એ છે કે, સમવાયસંબંધથી પીતાદિની ઉત્પત્તિ પ્રત્યે સ્વસમવાસિમવેતત્વસંબંધથી નીલાદિને પ્રતિબંધક મનાય છે. તેથી ચિત્રરૂપાધિકરણ ઘટાદિમાં સ્વસમવાયસમવેતત્વસંબંધથી સ્વાતિરિત (પીતાતિરિક્ત) નીલાદિરૂપ વૃત્તિ હોવાથી પ્રતિબંધકની વિદ્યમાનતામાં પીતાદિની ઉત્પત્તિ થતી નથી. આવી જ રીતે ભિન્નભિન્નજાતીયસ્પર્શવદવયવથી આરબ્ધ અવયવીમાં ચિત્રસ્પર્શ માનવો જોઈએ. અન્યથા સ્પર્શરહિત એ અવયવીનું સ્પાર્શનપ્રત્યક્ષ નહીં થાય' - ઇત્યાદિ આશયને જણાવે છે - “તેને સ્પર્શેડપિ ચાહિયતિઃ'
૨૨
