________________
कारिकावली । साध्यस्य व्यापको यस्तु हेतोरव्यापकस्तथा । स उपाधि भवेत् तस्य निष्कर्षोऽयं प्रदर्श्यते ॥१३८॥
मुक्तावली । इदानीं परकीयव्याप्तिग्रहप्रतिबन्धार्थमुपाधिं निरूपयतिसाध्यस्येति-साध्यत्वाभिमतव्यापकत्वे सति साधनत्वाभिमताव्यापक इत्यर्थः ।
ननु स श्यामो मित्रातनयत्वादित्यत्र शाकपाकजत्वं नोपाधिः स्यात् । तस्य साध्यव्यापकत्वाभावात्, श्यामत्वस्य घटादावपि सत्त्वाद् । एवं वायुः प्रत्यक्षः प्रत्यक्षस्पर्शाश्रयत्वादित्यत्रोद्भूतरूपवत्त्वं नोपाधिः स्यात्, प्रत्यक्षत्वस्यात्मादावपि सत्त्वात्, तत्र च रूपाभावात् । एवं ध्वंसो विनाशी जन्यत्वादित्यत्र भावत्वं नोपाधिः स्याद्, विनाशित्वस्य प्रागभावेऽपि सत्त्वात्, तत्र च भावत्वाभावादिति चेन्न । यद्धविच्छिन्नसाध्यव्याप्यकत्वं तद्धर्मावच्छिन्नसाधनाव्यापकत्वमित्यर्थे तात्पर्यात् । मित्रातनयत्वावच्छिन्नश्यामत्वस्य व्यापकं शाकपाक जत्वं, तदवच्छिन्नसाधनाव्यापकञ्च । एवं पक्षधर्मबहिर्द्रव्यत्वावच्छिन्नप्रत्यक्षत्वस्य व्यापकमुद्भूतरूपवत्त्वं बहिर्द्रव्यत्वावच्छिन्नसाधनस्याव्यापकञ्च । एवं ध्वंसो विनाशी जन्यत्वादित्यत्र जन्यत्वावच्छिन्नसाध्यव्यापकं भावत्वं बोध्यम् । सद्धेतोस्त्वेतादृशो धर्मो नास्ति, यदवच्छिन्नस्य साध्यस्य व्यापकं तदवच्छिन्नस्य साधनस्य चाऽव्यापकं किञ्चित् स्यात् । व्यभिचारिणि त्वन्तत उपाध्यधिकरणं यत्साध्याधिकरणं यच्चोपाधिशून्यं साध्यव्यभिचारनिरूपकमधिकरणं तदन्यतरत्वावच्छिन्नस्य साध्यस्य व्यापकत्वं साधनस्य चाव्यापकत्वमुपाधेः सम्भवतीति ॥१३८॥
:: विव२९ : વ્યાતિગ્રહોપાયના નિરૂપણ પછી ઉપાધિના નિરૂપણમાં
८१
