________________
અનુષ્ઠાન અને તજજન્ય પિતૃપ્રીત્યાત્મક ફળ બંન્ને સમાનાધિકરણ નથી. પરંતુ શ્રાધાત્મક અનુષ્ઠાન ઉદ્દેશ્યતાસંબંધથી પિતૃવૃત્તિ હોવાથી ગયાશ્રાધાદિની જેમ ઉદેશ્યતાસંબંધથી કવચિત્ નિત્યશ્રાદ્વાદિમાં તાદશફલજનકત્વ માની શકાય છે. આશય એ છે કે ગાયાં પિણ્ડતાને પિતૃપ્રતિરમ્' આ વચનથી જેવી રીતે ગયામાં કરેલા પિંડદાનને ઉદ્દેશ્યતાસંબંધથી પિતૃપ્રીતિનું જનક મનાય છે. તેવી રીતે “દ્યા...” ઈત્યાદિ શ્રુતિથી પણ નિત્યશ્રાદ્ધમાં તાદશફલજનકત્વ મનાય છે. તેથી જ શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે, શાસ્ત્રમાં વર્ણવેલું છે તે અનુષ્ઠાનનું ફલ અનુષ્ઠાનકર્તામાં હોય છે- એ ઉત્સર્ગ છે.' (અર્થા સાપવાદ છે.) અન્યથા નિત્યશ્રાદ્ધાદિનું ફલ, અનુષ્ઠાતાથી ભિન્ન પિતૃઓમાં ન હોય તો “શાસ્ત્રસર્શત નમનુBIનર્સર્ચવ' આ પ્રમાણે નિયમ જ કર્યો હોત.
યદ્યપિ નિત્યશ્રાધાદિ ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉદ્દેશ્યતાસંબંધથી મુક્તપિતૃઓમાં છે અને ત્યાં પિતૃપ્રીતિ ન હોવાથી અન્વયવ્યભિચારના કારણે નિત્યશ્રાધાદિનું પિતૃપ્રીતિ ફળ માનવાનું યોગ્ય નથી. પરંતુ મુક્તપિતૃઓ સ્થળે નિત્યશ્રાદ્ધાદિનું ફળ; અનુષ્ઠાતાને સ્વર્ગાદિની પ્રાપ્તિ સ્વરૂપ મનાય છે. સામાન્યપણે નિત્યનૈમિત્તિક સકલાનુષ્ઠાનોનું ફળ સ્વર્ગ મનાય છે. આથી સમજી શકાય છે કે મુક્તપિતૃભિન્નપિતૃઓના ઉદ્દેશથી કરાતાં નિત્યશ્રાદ્ધાદિનું ફળ પિતૃપ્રીતિ છે. જેમાં કોઈ દોષ નથી.
નિત્યકર્મનું ફળ પંડાપૂર્વ માનીએ તો પણ પડાપૂર્વની સાધનતાનું જ્ઞાન નિત્યકર્મોમાં પ્રવર્તક નહીં થાય. એ વસ્તુને સ્પષ્ટ કરે છે - પબ્દાપૂર્વાર્થ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. - આશય એ છે કે, પંડાપૂર્વ સ્વયં સુખસ્વરૂપ નથી. કારણ કે તેમાં પુરુષાર્થત્વ (પુરુષકામનાવિષયત્વ) ન હોવાથી તે ફલસ્વરૂપ
૧૨૮
