________________
નથી. તેમ જ તે પડાપૂર્વ સુખાદિનું સાધન પણ ન હોવાથી પંડાપૂર્વના સાધન તરીકે નિત્યકર્મોમાં પ્રવૃત્તિ સંભવિત નથી. સુખ માટે અથવા તો સુખના સાધન માટે જ જીવોની પ્રવૃત્તિ છે - એ સમજી શકાય છે.
યદ્યપિ આ રીતે નિત્યકર્મોમાં પ્રવૃત્તિની ઉપપત્તિ માટે જો નિત્યકર્મોનું પંડાપૂર્વ ફલ માની શકાતું ન હોય, તો ન્યાયમતે પણ પ્રત્યવાયની અનુત્પત્તિને પણ નિત્યકર્મોનું ફલ માની શકાશે નહીં. કારણ કે પંડાપૂર્વની જેમ જ પ્રત્યાયની અનુત્પત્તિ પણ સ્વતઃ પુરુષાર્થ નથી. પરંતુ જેવી રીતે નિત્યકર્મ કરે છતે પ્રત્યવાયાભાવ અર્થાત્ પ્રત્યવાયપ્રાગભાવ હોય છે અને નિત્યકર્મકરણાભાવ હોય ત્યારે પ્રત્યવાયાભાવાભાવ અર્થાત્ પ્રત્યવાયપ્રાગભાવનો ધ્વંસ થાય છે; તેવી રીતે પ્રત્યવાયાભાવ અર્થાત પ્રત્યવાયપ્રાગભાવ હોય ત્યારે દુ:ખ પ્રાગભાવ હોય છે અને પ્રત્યવાયાભાવાભાવ હોય ત્યારે દુઃખ પ્રાગભાવસ્વંસ થાય છે. આ રીતે પ્રત્યવાયાભાવમાં અર્થાત્ પ્રત્યાયની અનુત્પત્તિમાં સ્વદુ: ખપ્રાગભાવની સુરક્ષાની કારણતાં સ્પષ્ટ છે. પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઈષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન કારણ છે. એમાં સાધનતા, યોગ (અપ્રાપ્તપ્રાપ્તિ) અને ક્ષેમ (સિદ્ધની રક્ષા) સાધારણ કારણતા પ્રવિષ્ટ છે. તેથી સ્વતઃ પુરુષાર્થ સ્વરૂપ દુઃખપ્રાગભાવની પ્રત્યે પ્રત્યવાયાભાવની તાદશસાધનતા સ્પષ્ટ છે. અને તેથી પ્રત્યાયની અનુત્પત્તિ માટે નિત્યકર્મોમાં પ્રવૃત્તિ પણ અસંભવિત નથી. આવી જ રીતે પ્રાયશ્ચિત્તમાં પણ દુઃખપ્રાગભાવની સાધના યોગક્ષેમસાધારણ છે.
' મુવતી | ન નનું ન નન્ને મફવિત્યત્ર વિધ્યર્થે થં નથવિયઃ ? રૂઈसाधनत्वाभावस्य कृतिसाध्यत्वाभावस्य च बोधयितुमशक्यत्वादिति
૧૨૯
