________________
;
હોવાથી તેમાં ઉપાધિલક્ષણની અતિવ્યાપ્તિ થતી નથી. પરંતુ વનિનુWI: તત્વોટું અહીં પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી વનિમાં અનુષ્ણત્વના બાયનો નિર્ણય હોવાથી “જ્યાં જ્યાં અનુષ્ણત્વ છે ત્યાં ત્યાં પતરત્વ છે જ' આ પ્રમાણે સાધ્યવ્યાપકતાનો પક્ષેતરત્વમાં નિર્ણય શક્ય હોવાથી પક્ષેતરત્વસ્વરૂપ ઉપાધિના વ્યભિચારથી અનુષ્ણત્વના વ્યભિચારનું કૃતકત્વમાં અનુમાન થાય છે. તેથી બાહોન્નીતપોતર (પોતરત્વ-પક્ષભેદ) ઉપાધિ મનાય છે જ. આથી સ્પષ્ટ છે કે બાધના કારણે જેમાં સાધ્યાભાવવ્યાપકત્વનો નિશ્ચય થયો છે, તે બાધાન્રીતપક્ષેતરત્વ ઉપાધિ છે; પરન્તુ ‘બાધાનુન્નીતપક્ષેતરત્વ' ઉપાધિ નથી. જે ઉપાધિના સાધ્યવ્યાપકત્વનો અથવા સાધનાવ્યાપકત્વનો સન્ડેહ હોય છે - તેને સન્દિશ્યોપાધિ કહેવાય છે. યદ્યપિ વનિમાન ઘૂમર્ ઇત્યાદિ સ્થળે પર્વતાદિપક્ષમાં વનિનો નિર્ણય ન હોવાથી પક્ષેતરત્વમાં સાધ્યવ્યાપકત્વનો નિર્ણય ન હોય તો પણ તેનો સંદેહ થઈ શકે છે. તેથી બાધાનુન્નીતપક્ષેતરત્વ સન્દિશ્વોપાધિ છે, એ કહી શકાય છે. પરંતુ બાધાનુન્નીતપક્ષેતરત્વ સ્વરૂપ સન્દિશ્યઉપાધિનું ઉદ્દભાવન નહીં કરવું જોઈએ – આ પ્રમાણે ભાષ્યકાર વગેરે મહર્ષિઓના કથનના અનુસારે પક્ષેમરત્વ સ્વરૂપ સન્દિગ્ધોપાધિને માનતા નથી. બાકી તો અન્યસન્દિશ્યોપાધિમાં અને પતરત્વ-સન્દિશ્યોપાધિમાં દૂષતાબીજનો કોઈ ભેદ ન હોવાથી પક્ષેમરત્વ સ્વરૂપ સન્દિગ્ધોપાધિ માની શકાય છે... ઈત્યાદિનું અનુસંધાન દિનકરીમાં કરવું જોઈએ. ' : ' મતાન્તરે ઉપાધિના દૂષકતાબીજને જણાવે છે...
વિ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી – આશય સ્પષ્ટ છે કે, કેટલાક લોકો ઉપાધિના ફળ તરીકે સમ્પ્રતિપક્ષના ઉત્થાપનને માને છે. દા.ત. “ “મોળોત્તર્ણ ઘૂમવત્ વ ' ઇત્યાદિ સ્થળે ‘ગયોrો ધૂમમારવટું માર્કે-ધનામાવત્' આ પ્રમાણે
૯૭
