________________
વિશેષગુણોમાં ‘નિમિત્તજારળત્વ' છે. બુદ્ધિ વગેરે ગુણો, ઇચ્છાદિમાં નિમિત્તકારણ છે. યદ્યપિ‘નિમિત્તજારાત્વ' તો દ્રવ્યમાં તેમ જ રૂપાદિમાં પણ હોવાથી અતિવ્યાપ્તિ આવે છે. તેથી ‘સમવાયસમ્બન્ધાવચ્છિન્નાર્થતાનિરૂપિતસમવાયસમ્બન્ધાવચ્છિન્નનિમિત્તારળત્વ'ની વિવક્ષા કરીએ તો દ્રવ્યાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે એતાદશ કારણતા દ્રવ્યાદિમાં અસમવાયિકારણતા સ્વરૂપ હોવાથી, તદભાવવમાં વૃત્તિ એવી નિમિત્તકારણતા ત્યાં નથી. પણ પરમાત્માના ગુણો અને સુખદુઃખ સમવાયસંબંધથી કોઇ પણ કાર્યની પ્રત્યે કારણ ન હોવાથી તેમાં અવ્યાપ્તિ આવે છે. તેથી તેના નિવારણ માટે ‘અસમવાયિારળતાશૂન્યવિશિષ્ટનિમિત્તજાળત્વ'ની વિવક્ષા કરવી જોઇએ. દ્રવ્યાદિમાં જે રીતે એતાદશ નિમિત્તકારણતા નથી તેમ જ પરમાત્માના ગુણોમાં અને સુખાદિમાં જે રીતે એતાદશ નિમિત્તકારણતા છે, એ રીતે સ્વયં વિચારવું. અથવા દિનકરી–રામરુદ્રીથી જાણી લેવું. વિસ્તારભયથી એ બધું અહીં જણાવ્યું નથી. અથવા ‘અસમવાયિારળતા શૂન્યવિશિષ્ટयत्किञ्चित्कार्यतानिरूपितसमवायसम्बन्धावच्छिन्नकारणतावत्त्व' સ્વરૂપ નિમિત્તજારાત્વ અહીં વિવક્ષિત છે. યોગ્યવિભુવિશેષગુણો સ્વોત્તરવૃત્તિવિશેષગુણથી નાશ્ય હોવાથી સુખાદિ ગુણોમાં પણ ઉપર જણાવ્યા મુજબ નિમિત્તકારણતા છે. કારણ કે સ્વરૂપસંબંધથી યોગ્યવિભુવિશેષગુણનાશની પ્રત્યે સમવાયસંબંધથી વિશેષગુણ કારણ છે. આથી સુખાદિમાં તાદશકારણતાવત્ત્વ છે એ સમજી શકાય છે. તેમ જ પરમાત્માના જ્ઞાનાદિગુણો પણ કાર્યમાત્રની પ્રત્યે કારણ હોવાથી સ્વસમાનાધિકરણસંયોગાદિની પ્રત્યે સમવાયસંબંધથી કારણ હોવાથી ત્યાં (પરમાત્માના જ્ઞાનાદિમાં) પણ તાદૃશકારણતાવત્ત્વ છે... ઇત્યાદિ સ્થિરતાપૂર્વક વિચારવું.
द्विधैवेति । असमवायिकारणत्वं निमित्तकारणत्वं च.
૧૫
