________________
જ માનવું જોઈએ, અન્યોન્યાભાવને માનવાની આવશ્યકતા નથી. આવું નહીં કહેવું જોઇએ. કારણ કે અન્યોન્યાભાવને ન માનીએ અને પૃથને જ માનીએ તો ‘પૂં ન ઘટ' આ પ્રમાણે પ્રતીતિ થઈ શકશે નહીં. રૂપમાં ઘટાવધિકપૃથક્ક્ત્વ નથી અને અન્યોન્યાભાવને માનતા નથી. તેથી તાદશપ્રતીતિ અનુપપન્ન થશે. યદ્યપિ રૂપમાં ઘટાધિકપૃથક્ક્ત્વ ન હોવા છતાં ઘટવૃત્તિપૃથક્ક્ત્વનું સામાનાધિકરણ્યસંબંધથી રૂપમાં; તાદશપ્રતીતિથી ભાન શક્ય હોવાથી એ પ્રતીતિ (રૂપ ન ઘટઃ આ પ્રતીતિ) અનુપપન્ન નહીં થાય. પરન્તુ ઘટમાં સ્વાવધિકપૃથક્ક્ત્વ ન હોવાથી અને અન્યાવધિકપૃથક્ક્ત્વ ઘટમાં ભાસિત ન હોવાથી ઘટવૃત્તિપૃથક્ક્ત્વનું, રૂપમાં પરંપરાસંબંધથી (સામાનાશિકરણ્યસંબંધથી) પણ ભાન શક્ય નથી. તેથી પૃથક્ત્વને માનવાની આવશ્યકતા નથી. ‘આ આનાથી પૃથક્ છે' ઇત્યાદિ પ્રતીતિ અન્યોન્યાભાવના અવગાહનથી ઉપપન્ન થઇ શકે છે, આ શંકાનું સમાધાન કરે છે - મૂલમાં ‘અસ્માત્...’ ઇત્યાદિ ગ્રન્થથી આશય સ્પષ્ટ છે કે ‘આ, આનાથી પૃથક્ છે.’ અને ‘આ, આ નથી’ આ બંન્ને પ્રતીતિ વિલક્ષણ હોવાથી તે તે પ્રતીતિના અનુરોધથી અનુક્રમે પૃથ અને ભેદને માનવાનું આવશ્યક છે. ‘આ બંને પ્રતીતિ અર્થની દષ્ટિએ ભિન્ન નથી, માત્ર શબ્દથી જ એ વિલક્ષણ છે.' આ પ્રમાણે કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે ‘ઘટાતુ પૃથ વટઃ' અને ‘ઘટો ન પટઃ’ આ બંન્ને પ્રતીતિમાં અર્થભેદ ન હોય અને માત્ર શબ્દભેદ જ હોય તો ‘ઘટો ન પટઃ' અહીં પણ પંચમીના પ્રયોગની આપત્તિ આવશે. તેથી ‘પટાતુ પૃથ પટઃ' અહીં જે અર્થના યોગમાં ઘટપદોત્તર પંચમીનો પ્રયોગ છે, તે અર્થ; નઞર્થાન્યોન્યાભાવથી ભિન્ન ગુણાન્તરપૃથક્ક્ત્વ છે. ... ઇત્યાદિ અન્યત્ર અનુસંધેય છે.
||૧૧||૧૧૩||૧૧૪||
પ૬
