________________
આવશે. તેથી તેના નિવારણ માટે હેવંશમાં અન્યત્વ નો નિવેશ કર્યો છે. નિત્યજ્ઞાનમાં જન્યજ્ઞાનત્વ ન હોવાથી વ્યભિચાર નહીં આવે. યદ્યપિ ઉક્તાનુમાનથી પ્રમામાં જ્ઞાન સામાન્ય કારણ - ભિન્નકારણજન્યત્વ સિદ્ધ થાય તો પણ તાદશગુણાત્મક - કારણજન્યત્વના બદલે દોષાભાવાત્મકકારણજન્મત્વની સિદ્ધિ થવાથી ઉક્તાનુમાનમાં અર્થાન્તર આવે છે; પરન્તુ દોષાભાવને પ્રમાત્મકજ્ઞાનની પ્રત્યે કારણ માનવાથી વતઃ શર્વ: આ પ્રમાણેના જ્ઞાનસ્થળે પણ પિત્તસ્વરૂપ દોષ હોવાથી શખત્વપ્રકારકપ્રમાની ઉત્પત્તિ થઈ શકશે નહીં. યદ્યપિ પિત્તાદિદોષનો અભાવ, શખત્વપ્રકારકપ્રમાની પ્રત્યે કારણ નથી, પણ ત્યપ્રકારકપ્રમાની પ્રત્યે કારણ છે. તેથી પિત્તાદિદોષ સ્થળે શખત્વ પ્રકારકપ્રમાની ઉત્પત્તિની અનુપપત્તિ નહીં થાય. પરંતુ પ્રમાની પ્રત્યે ગુણને કારણ માનવો કે દોષાભાવને કારણ માનવો – એમાં કોઈ વિનિગમન ન હોવાથી પ્રમાની પ્રત્યે ગુણને કારણ માનવો ન જોઈએ અને દોષાભાવને કારણ માનવો જોઈએ, એ કહેવું યુકત નથી. વસ્તુતઃ અનંતદોષાભાવને પ્રમાની પ્રત્યે કારણ માનવાની અપેક્ષાએ ગુણમાં કારણતા માનવાનું જ યુક્તિયુક્ત છે. યદ્યપિ વીત: શહુર્વ: ઇત્યાદિ સ્થળે શખત્વપ્રકારકપ્રમાના અનુરોધથી ગુણ હોવા છતાં પિત્તસ્વરૂપદોષના કારણે ત્યપ્રકારકપ્રમાનો પ્રતિબંધ થતો હોવાથી પ્રમાની પ્રત્યે દોષાભાવોને કારણ માનવાનું આવશ્યક હોવાથી ગુણમાં કારણતા માનવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ અન્વયવ્યતિરેકથી ગુણમાં પણ પ્રમીયકારણતા સિદ્ધ જ છે. તેથી જ વતઃ શર્વઃ ઈત્યાદિસ્થળે પીતત્વપ્રકારકપ્રમીયકારણભૂતવિશેષણવત્ (વીતત્વવ) વિશેષ્ય - સન્નિકર્ષાત્મક ગુણ ન હોવાથી પીતત્વ પ્રકારકપ્રમાની ઉત્પત્તિ, પિત્તાકિદોષનો અભાવ હોય તો પણ થતી નથી. આ રીતે અન્વયવ્યતિરેકથી પ્રમાની કારણતા ગુણમાં સિદ્ધ હોવા છતાં
૭૨
