________________
પણ
યદ્યપિ જલીયરૂપ અને વાયવીયસ્પર્શમાં વૈજાત્ય (વિશિષ્ટજાતિ) હોવાથી તે પણ; દ્રવ્યવિભાજકજલત્વવાયુત્વસ્વરૂપોપાધિવ્યાપ્યતાવચ્છેદકસંયોગાઘવૃત્તિ તાદશવૈજાત્યશૂન્ય ન હોવાથી જલીયરૂપમાં અને વાયવીયસ્પર્શમાં અતિવ્યાપ્તિનો સંભવ નથી. પરન્તુ તાદશવૈજાત્યમાં કોઇ પ્રમાણ ન હોવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અતિવ્યાપ્તિની સંભાવનાથી લક્ષણઘટક સત્યન્તોપાદાનદ્વારા તેનું નિવારણ કરાયું છે. લક્ષણમાં મુળત્વ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તો રૂપસ્પર્શાત્યત્વવિશિષ્ટ કર્માદિમાં તાદશદ્રવિભાજકોપાધિવ્યાપ્યતાવચ્છેદકસંયોગાદ્યવૃત્તિજાતિ (ગન્ધત્વાદિ)શૂન્યત્વ હોવાથી તેમાં (કર્માદિમાં) અતિવ્યાપ્તિ આવશે. કર્મોમાં ગુણત્વ ન હોવાથી ‘શુળત્વ’પદના ઉપાદાનથી અતિવ્યાપ્તિ આવશે નહીં. લક્ષણમાં જ્ઞાતિ પદનો નિવેશ ન કરીએ તો રૂપસ્પર્ધાન્યત્વવિશિષ્ટ પૃથ્વી વગેરેમાં વૃત્તિ એવી તત્તસંખ્યાદિમાં, દ્રવ્યવિભાજકપૃથ્વીાઘુપાધિવ્યાપ્યતાવચ્છેદક તત્ત્તત્સંખ્યાત્વાદિશૂન્યત્વવિશિષ્ટગુણત્વ ન હોવાથી તેમાં અવ્યાપ્તિ આવશે. તેથી તેના નિવારણ માટે ‘જ્ઞાતિ’પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. તત્તસંખ્યાત્વ, દ્રવ્યવિભાજકપૃથ્વીાઘુપાધિનું વ્યાપ્યતાવચ્છેદક હોવા છતાં જાતિ ન હોવાથી તેને લઇને અભ્યાસિ નહીં આવે. લક્ષણમાં સંચોવિમવેદ્રવત્વાવૃત્તિત્વનો જાતિના વિશેષણ રૂપે નિવેશ ન કરીએ તો કઠિનદ્રવ્યોના સંયોગમાં કઠિનદ્રવ્યોના વિભાગમાં, તેજોવૃત્તિવેગવિશેષમાં અને ધૃતાદિસ્વરૂપપૃથ્વીવિશેષવૃત્તિદ્રવસ્ત્વવિશેષમાં અવ્યાપ્તિ આવશે. કઠિનદ્રવ્યોના સંયોગ અને વિભાગમાં શબ્દવિશેષનિષજન્યતા નિરૂપિતજનકતાવચ્છેદક તરીકે જાતિ સિદ્ધ થાય છે. તેજોવૃત્તિવેગની વિલક્ષણતાના કારણે તાદશવેગમાં જાતિ મનાય છે. અને ધૃતાદિસ્વરૂપપૃથ્વીવૃત્તિદ્રવત્વવિશેષમાં; અત્યન્તાગ્નિસંયોગથી તે(તાદશદ્રવત્વ) નાશ્ય ન હોવાથી તેમાં રહેલી
१०
