________________
નથી. અન્યથા દ્રવ્યનાશની અપેક્ષા વિના કારણમાત્રવિભાગ કારણાકારણવિભાગને ઉત્પન્ન કરે તો ‘‘સંયોગવિમાયોનપેક્ષ વ્હારાં કર્મ'' આ કર્મલક્ષણની કારણમાત્રવિભાગમાં અતિવ્યાપ્તિ થશે... ઇત્યાદિ દિનકરી – રામરુદ્રીમાં અનુસંધેય છે.
કારણાકારણવિભાગથી જન્ય એવા દ્વિતીયવિભાગજ– વિભાગનું નિરૂપણ કરે છે. - દ્વિતીયસ્તાવવું... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે, જ્યાં હસ્તની ક્રિયાથી હસ્તતરુનો વિભાગ થાય છે અને તેથી શરીરતરુના વિભાગની પ્રતીતિ થાય છે; ત્યાં, એ શરીરતરુના વિભાગમાં હસ્તની ક્રિયા કારણ નથી. કારણ કે એ ક્રિયા તાદશવિભાગાત્મકકાર્યનાં અધિકરણ શરીરાદિમાં વૃત્તિ નથી. તેમજ શરીરમાં ક્રિયા ન હોવાથી, ‘શરીરક્રિયાથી એ વિભાગ જન્ય છે.' આ માનવાનું પણ શક્ય નથી. યદ્યપિ ‘હસ્તક્રિયાથી શરીરમાં ક્રિયા થવાથી, શરીરની ક્રિયાના કારણે શરીરતરુવિભાગ થાય છે.' આ પ્રમાણે કહી શકાય છે. પરન્તુ અવયવીમાં કર્મની ઉત્પત્તિની પ્રત્યે સકલ – અવયવગતક્રિયા કારણ હોવાથી માત્રહસ્તની ક્રિયાથી શરીરમાં ક્રિયોત્પત્તિનો સંભવ નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે શરીરતરુનો વિભાગ; હસ્તતરુનો વિભાગ અર્થાત્ કારણાકારણ(સ્વાશ્રય – કારણાકારણ)વિભાગથી જન્ય છે. જે(શરીરતરુવિભાગ), કાર્યકાર્યવિભાગ (કારણભૂતવિભાગાશ્રયહસ્તાદિના કાર્યકાર્યવિભાગ) સ્વરૂપ છે. આ રીતે હસ્તતરુવિભાગથી શરીરમાં વિભાગની પ્રતીતિ થાય છે; તેથી વિભાગને સંયોગધ્વંસથી અતિરિક્ત ગુણાન્તર મનાય છે. અન્યથા વિભાગને સંયોગધ્વંસથી અતિરિક્ત ન માનીએ તો ‘શરીર વિમમ્' ઇત્યા – ઘાકારક પ્રતીતિ નહીં થાય. યપિ ‘શરીર વિમમ્' ઇત્યાઘાકારક પ્રતીતિ શરીરતરુસંયોગના નાશનું જ અવગાહન કરતી હોવાથી વિભાગને, સંયોગધ્વંસથી અતિરિક્ત માનવાની
૬૨
