________________
मुक्तावली ।
नैयायिकानामिति नैयायिकानां मते द्वयणुकादाववयविन्यपि पाको भवति । तेषामयमाशयः - अवयविनां सच्छिद्रत्वाद् वह्नेः सूक्ष्मावयवैरन्तःप्रविष्टैरवयवेष्ववष्टब्धेष्वपि पाको न विरुध्यते । अनन्तावयवितन्नाशकल्पने गौरवम् । इत्थञ्च सोऽयं घट इत्यादि प्रत्यभिज्ञाऽपि सङ्गच्छते । यत्र तु न प्रत्यभिज्ञा, तत्रावयविनाशोऽपि स्वीक्रियत इति ॥
|| કૃતિ પિપાવાવનિરૂપળમ્ II
૦૦
વિવરણ -
નૈયાયિાનાં મતે.. ઇત્યાદિ આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ વૈશેષિકો માત્ર પરમાણુમાં જ પાક માને છે; પરંતુ નૈયાયિકોના મતે યણુકાદિઅવયવીમાં પણ પાક અર્થાત્ રૂપાદિની પરાવૃત્તિ શક્ય છે. તેઓની એ માન્યતા અંગેનો આશય એ છે કે અવયવી છિદ્રોવાળા હોવાથી વનિના સૂક્ષ્મ અવયવોના એ સચ્છિદ્ર અવયવીમાં પ્રવેશથી, અવયવીથી અવષ્ટબ્ધ અવયંવોમાં પણ રૂપાદિનું પરિવર્તન થઈ શકે છે. એમાં કોઈ વિરોધ નથી. ઉપરથી અવયવીમાં પાકને ન માનીએ અને માત્ર પરમાણુમાં જ પાક માનીએ તો અનંતા અવયવી અને તેના નાશની કલ્પના કરવી પડે છે. તે કલ્પનાગૌરવ જ અવયવીમાં પાકના અસ્વીકારમાં બાધક છે. આ રીતે પાકનો સ્વીકાર અવયવીમાં કરવાથી અવયવીના નાશને માનવાની આવશ્યકતા ન હોવાથી ‘સોડ્ય ટો રો નાતઃ' ઇત્યાઘાકારક · પ્રત્યભિજ્ઞા પણ સંગત બને છે. અન્યથા પૂર્વાવયવીના નાશથી તાદશ પ્રત્યભિજ્ઞા વાસ્તવિક નહીં બને. પરંતુ જ્યાં પ્રત્યભિજ્ઞા અનુભવસિદ્ધ નથી - એવા દધિ વગેરે સ્થળે અવયવીનો નાશ થયા પછી પરમાણુમાં પાક થાય છે એ સ્પષ્ટ છે. || કૃતિ પિપાવાવનિરૂપળમ્ ॥
૪૧
-
