________________
તદુત્તરક્ષણમાં અગ્નિસંયોગનો નાશ થાય તો લાંબાકાળ સુધી પરમાણુ નીરૂપ રહેશે. તેમજ નાશકને જ ઉત્પાદક માનીએ તો રક્તોત્પત્તિ પછી તદુત્પાદક- અગ્નિસંયોગનો નાશ થયે છતે રક્તતરતા નહીં થાય. આ સિગ્ન... ઇત્યાદિ ગ્રંથનો શબ્દાર્થ છે. તાત્પર્યાર્થ દિનકરીથી સમજવો જોઈએ. અથવા જિજ્ઞાસુઓની જિજ્ઞાસાનું નિવારણ, નીચે જણાવેલા તાત્પર્યથી શક્ય છે. ગ્નિ નાશ થવ..' અહીં ‘વ’કારથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે નાશકતાવચ્છેદકવદ્ (નાશક)થી ભિન્નમાં અવૃત્તિ ઉત્પાદકતાવાદક છે. તેથી નાશકતાવચ્છેદકનું વ્યાપ્યત્વ ઉત્પાદકતાવચ્છેદકમાં સ્પષ્ટ થાય છે. પરંતુ આ રીતે નાશકને જ ઉત્પાદક માનીએ તો રૂપાદિનો નાશ થયે છતે નાશક અગ્નિસંયોગનો નાશ થાય તો પરમાણુમાં કોઈ રૂપાંત્પાદક ન હોવાથી પરમાણુમાં નીરૂપત્વનો પ્રસંગ આવશે અને અગ્નિસંયોગાન્તર (શ્યામના સમકાલોત્પન્ન અન્યન્તરસંયોગ)થી પરમાણુમાં રૂપની ઉત્પત્તિ માનીએ તો તાદશવ્યાપ્યવ્યાપકભાવનો ભંગ થશે - એ સમજાવવાની પ્રાયઃ આવશ્યકતાં નથી.
ઉત્પાદકતા વચ્છેદક અને નાશકતાવછેદકનો વ્યાપ્યવ્યાપકભાવ ન માનીએ અને નાશકતાવચ્છેદક તથા ઉત્પાદકતાવચ્છેદકનો અભેદ છે એમ કહીએ તો અર્થાત્ “હકારથી વ્યાપ્યવ્યાપકભાવ લભ્ય નથી પણ અભેદ લભ્ય છે એવું કહીએ તો અગ્નિસંયોગથી શ્યામાદિના નાશ પછી કોઈ પરમાણુમાં રતતર અને કોઈ પરમાણુમાં રક્તતમરૂપની જે ઉત્પત્તિ થાય છે તે થઈ શકશે નહીં. કારણ કે ઉત્પાદકતાવિચ્છેદકવૈજાત્યના ભેદ વિના એ શક્ય નથી. એ સમજી શકાય છે. આથી અધિક વિવરણ દિનકરીથી સમજી લેવું.
૩૭
