________________
છે. ગુણવાભાવવત્ પરમાણુના રૂપમાં રૂપ– વૃત્તિ છે. અને રૂપત્ર તથા ગુણત્વ ઘટાદિના રૂપમાં વૃત્તિ હોવાથી સાંકર્ય સ્પષ્ટ છે.) તેથી અતીન્દ્રિય રૂપાદિ ગુણોમાં પણ ગુણત્વ માની શકાય છે. આ રીતે પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી જ ગુણત્વ જાતિની સિદ્ધિ શક્ય હોવાથી અનુમાન પ્રમાણનો ઉપન્યાસ અનાવશ્યક છે. પરંતુ પામર જનોને ગુણત્વજાતિના પ્રત્યક્ષનો સંભવ ન હોવાથી એ ઉપન્યાસ છે. - યદ્યપિ અણુપરિમાણ કોઈની પણ પ્રત્યે કારણ ન હોવાથી, તાદશકારણતાના અતિપ્રસકતધર્મ ગુણત્વને અવચ્છેદક માની શકાશે નહીં. તેથી ઉક્તાનુમાનથી ગુણત્વ જાતિની સિદ્ધિ નહીં થાય, પરંતુ ગુણપદશક્યતાવચ્છેદક તરીકે ગુણત્વ જાતિની સિદ્ધિ, (તેના જાતિત્વનું કોઈ બાધક ન હોવાથી) થઈ શકે છે... ઈત્યાદિ અહીં સ્મરણીય છે.
દ્રવ્યાશ્રિતા તિ | યદ્યપિ... ઇત્યાદિ-આશય એ છે કે, કારિકાવલીમાં જણાવ્યા મુજબ “વ્યાશ્રિતત્વ' માત્ર ગુણનું લક્ષણ હોય તો સમવાય સંબંધથી દ્રવ્યાશ્રિતત્વ અર્થા द्रव्यनिष्ठाधिकरणतानिरूपितसमवायसंबन्धावच्छिन्नाधेयतावत्त्व કર્માદિમાં પણ હોવાથી ત્યાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેથી તેના નિવારણ માટે ‘દ્રવ્યત્વવ્યાપwતાવછેરસત્તામિત્રનાતિમત્ત' સ્વરૂપ “ટ્રવ્યાશ્રિતત્વ'ની વિવક્ષા કરી છે. જ્યાં જ્યાં સમવાયસંબંધથી દ્રવ્યત્વ છે, ત્યાં સમવાયસંબંધથી ગુણવત્ત્વ હોવાથી દ્રવ્યત્વનિષ્ઠવ્યાપ્યતાનિરૂપિત વ્યાપકતાવછે દક ગુણત્વ છે. તદ્વત્ત્વ ગુણમાં હોવાથી લક્ષણસમન્વય થાય છે. સમવાયસંબંધથી દ્રવ્યત્વ આકાશાદિમાં છે. અને ત્યાં સમવાયસંબંધથી દ્રવ્ય કે કર્મ નથી. તેથી તાદશદ્રવ્યત્વવ્યાપકતાવચ્છેદક દ્રવ્યત્વ કે કર્મત્વ ન હોવાથી તવદ્રવ્ય કે કર્મમાં
અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. યદ્યપિ સ્વનું સ્વ વ્યાપક હોવાથી તેમજ સમવાયસંબંધથી દ્રવ્યત્વના અધિકરણમાં સમવાય
