________________
પ્રત્યે કારણ માનવામાં ઔચિત્ય છે. “સાધ્યત્વ અને સાધનત્વનો વિરોધ છે.” એવું નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે ભિન્નકાલીન તે બંન્નેનો વિરોધ નથી. સાધ્યત્વ અને સાધનત્વનું જ્ઞાન એકવખતે અસંભવિત છે. પરંતુ અહીં એની વિવક્ષા નથી. ભિન્નકાલીનતાદશસાધન–વિશિષ્ટકૃતિસાધ્યત્વનાં જ્ઞાનનો અસંભવ નથી. ‘ા સધ્યત્વસાધત્વયોશSજ્ઞાનાત્' આ પાઠના સ્થાને કોઈ કોઈ પુસ્તકમાં પાઠભેદ છે. તેમ જ આ પાઠનો દિનકરીમાં પણ પાઠભેદ છે. પરંતુ સુધારેલી નવી આવૃત્તિમાં જણાવેલો ઉપર જણાવ્યા મુજબનો પાઠ બરાબર જણાય છે.
મુરૃવતી नव्यास्तु ममेदं कृतिसाध्यमिति ज्ञानं न प्रवर्तकम् । अनागते तस्य ज्ञातुमशक्यत्वात् । किन्तु यादृशस्य पुंसः कृतिसाध्यं यद् दृष्टं तादृशत्वं स्वस्य प्रतिसंधाय तत्र प्रवर्तते, तेनौदनकामस्य तत्साधनताज्ञानवतस्तदुपकरणवतः पाकः 'कृतिसाध्यस्तादृशश्चाहमिति प्रतिसन्धाय पाके प्रवृत्तिरित्याहुः । तन्न स्वकल्पितलिप्यादि प्रवृत्तौ यौवने कामोद्भेदादिना सम्भोगादौ च प्रवृत्तौ तदभावात् ॥
.: વિવરણ : નવ્યાતુ... ઈત્યાદિ – આશય એ છે કે, પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન કારણ નથી. કારણ કે અનાગત વસ્તુમાં કૃતિસાધ્યત્વનું જ્ઞાન શક્ય નથી. આ પ્રમાણે નવીનોની માન્યતા છે. તેઓ સામાન્યલક્ષણાપ્રત્યાસત્તિને માનતા ન હોવાથી અનાગતમાં કૃતિસાધ્યત્વનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી. અને અનાગત વસ્તુના અભાવના કારણે પક્ષજ્ઞાનનો અભાવ હોવાથી અનુમિતિ પણ થતી નથી. આથી અનામતવિષયકપ્રવૃત્તિની ઉપપત્તિ માટે નવીનો; “જેવા પુરુષની કૃતિથી સાધ્ય જે જોયું છે; તેવાં પ્રકારનો પોતે પણ છે – એ પ્રમાણે પ્રતિસંધાન કરીને
૧૨૦
