________________
रसोऽनित्य इत्यर्थः ।
गन्धं निरूपयति-घ्राणग्राह्य इति । उपकारक इति-घ्राणजन्यज्ञाने सहकारी स इत्यर्थः । सर्वोऽपि गन्धोऽनित्य एव । .
स्पर्श निरूपयति-स्पर्श इति । उपकारक इति-स्पार्शनप्रत्यक्षे स्पर्शः कारणमित्यर्थः । अनुष्णाशीतेति-पृथिव्यां वायौ च स्पर्शोऽनुष्णाशीतः, जले शीतः, तेजस्युष्णः । कठिनसुकुमारस्पर्शी पृथिव्यामेवेत्यर्थः । कठिनत्वादिकं तु न संयोगगतो जातिविशेषश्चक्षुर्ग्राह्यत्वापत्तेः । पूर्ववदिति-जलतेजोवायुपरमाणुस्पर्शा नित्याः । તમન્નાસ્વનિત્યા રૂત્યર્થ. ૨૦૨-૨૦૨-૨૦૩-૨૦૪ /
: વિવરણ : રસનેન્દ્રિયજન્યલૌકિકપ્રત્યક્ષના વિષયભૂત ગુણને રસ કહેવાય છે. જે મધુરાદિ ભેદથી છ પ્રકારનો છે. રસનેન્દ્રિય - જન્ય પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વિષયવિધયા રસ કારણ છે. જલના પરમાણુઓમાં રસ નિત્ય છે. બાકીનો બધો રસ અનિત્ય છે.
ધ્રાણેન્દ્રિયજન્ય લૌકિકપ્રત્યક્ષના વિષયભૂત ગુણને ગંધ કહેવાય છે. જે ધ્રાણેન્દ્રિયજન્ય પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે સહકારી કારણ છે. સુરભિ અને અસુરભિ ભેદથી દ્વિવિધ પણ ગન્ય અનિત્ય છે. પૃથ્વીભિન્નમાં ગબ્ધ ન હોવાથી અને પૃથ્વીમાં પાકજ ગબ્ધ હોવાથી ગન્ધમાત્ર અનિત્ય છે - એ સમજી શકાય છે. - ત્વગિન્દ્રિયમાત્રજન્ય લૌકિકપ્રત્યક્ષના વિષયભૂત ગુણને સ્પર્શ કહેવાય છે. જે સ્પાર્શન પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ત્વગિન્દ્રિયનો સહકારી છે. શીત ઉષ્ણ અને અનુષ્માશીત આ ત્રણ પ્રકારનો સ્પર્શ છે. એમાંથી અનુષ્કાશીતસ્પર્શ પૃથ્વી અને વાયુમાં છે. શીતસ્પર્શ જલમાં છે. અને ઉષ્ણસ્પર્શ તેજમાં છે. કઠિન અને સુકુમારસ્પર્શ, માત્ર પૃથ્વીમાં જ છે. યદ્યપિ ‘નિઃ સંયો:'' ઇત્યાઘાકારક પ્રતીતિથી સંયોગમાં કઠિનત્વ જાતિની સત્તા માનવી જોઈએ. પરંતુ સંયોગમાં કઠિનત્વ જાતિને
