________________
: વિવરણ :
નતાવીતિ - જલપરમાણુ અને તેજ: પરમાણુનું રૂપ નિત્ય છે. પૃથ્વીપરમાણુ નિત્ય હોવા છતાં ત્યાં પાકના કારણે રૂપાન્તરની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી પૃથ્વીપરમાણુનું રૂપ અનિત્ય છે. યદ્યપિ ઘટાદિ અવયવીમાં જ પાક હોવાથી પરમાણુ પાકથી રહિત હોવાથી પૃથ્વીપરમાણુમાં રૂપને અનિત્ય માનવાની આવશ્યકતા નથી. પરન્તુ અવયવી ઘટાદિમાં પાક થયા પછી તેના અવયવ કપાલાદિ અપવ્ (પાકરહિત) ઉપલબ્ધ થતા નથી. રક્તકપાલની અવયવસ્વરૂપ કપાલિકા રક્ત જ હોય છે. પરન્તુ નીલ નથી હોતી. આ રીતે તે તે અવયવોના તે તે અવયવોમાં પાકની સિદ્ધિ થતી હોવાથી ચરમ અવયવ સ્વરૂપ પરમાણુમાં પણ પાકની સિદ્ધિ થાય છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે જલ અને તેજપરમાણુના રૂપને છોડીને અન્ય રૂપ જન્ય છે.
इति रूपनिरूपणम् ।
कारिकावली |
રસસ્તુ રસનાપ્રાદ્યો, મધુર વિત્ત્તથા ।।૧૦। सहकारी रसज्ञाया, नित्यतादि च पूर्ववत् । घ्राणग्राह्यो भवेद् गन्धो घ्राणस्यैवोपकारकः ||१०२|| सौरभं चाऽसौरभं च स द्वेधा परिकीर्त्तितः । स्पर्शस्त्वगिन्द्रियग्राह्यस्त्वचः स्यादुपकारकः ||१०३|| अनुष्णाशीतशीतोष्णभेदात् स त्रिविधो मतः । काठिन्यादि क्षितावेव नित्यतादि च पूर्ववत् ॥ १०४ ॥ मुक्तावली ।
रसं निरूपयति रसस्त्विति । सहकारीति रासनज्ञाने रसः कारणमित्यर्थः । पूर्ववदितिं - जलपरमाणौ रसो नित्यः अन्यः सर्वोऽपि
–
