________________
વ્યાતિગ્રહ થયા પછી પૃથ્વીત્યાઘવચ્છેદેન સાધ્યસિદ્ધિ કરાય છે. પક્ષતાવચ્છેદકાવચ્છેદન સાધ્યસિદ્ધિની પ્રત્યે પક્ષતાવચ્છેદક સામાનાધિકરયેન સાધ્યસિદ્ધિ પ્રતિબંધિકા નથી એ સમજી શકાય છે. આ પ્રમાણે કેટલાક લોકોની માન્યતા છે.
॥१४॥
कारिकावली। अर्थापत्तिस्तु नैवेह प्रमाणान्तरमिष्यते । व्यतिरेकव्याप्तिबुद्ध्या चरितार्था हि सा यतः ॥१४४॥
मुक्तावली । अर्थापत्तिस्त्विति । अर्थापत्तिं प्रमाणान्तरं केचन मन्यन्ते । तथा हि यत्र देवदत्तस्य शतवर्षजीवित्वं ज्योतिःशास्त्रादवगतं जीविनो गृहासत्त्वञ्च प्रत्यक्षादवगतम्, तत्र शतवर्षजीवित्वान्यथानुपपत्त्या बहिःसत्त्वं कल्प्यते । तदप्यनुमानेन गतार्थत्वान्नेष्यते । तथा हि - यत्र जीवित्वस्य बहिःसत्त्वगृहसत्त्वान्यतरव्याप्यत्वं गृहीतं, तत्रान्यतरसिद्धौ जायमानायां गृहसत्त्वबाधाद् बहिःसत्त्वमनुमितौ. भासते । एवं पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्त इत्यादौ पीनत्वस्य भोजनव्याप्यत्वावगमाद् भोजनं सिद्ध्यति । दिवा भोजनबाधे च रात्रिभोजनं सिद्ध्यति ।
अभावप्रत्यक्षस्याऽऽनुभविकत्वादनुपलम्भोऽपि न प्रमाणान्तरम् । किञ्चानुपलम्भस्याज्ञातस्य हेतुत्वे ज्ञानाकरणकत्वात्प्रत्यक्षत्वं, ज्ञातस्य हेतुत्वे तु तत्राप्यनुपलम्भान्तरापेक्षेत्यनवस्था । एवं चेष्टाऽपि न प्रमाणान्तरम् । तस्याः सङ्केतग्राहकशब्दस्मारकत्वेन लिप्यादिसमशीलत्वाच्छब्द एवान्तर्भावात् । यत्र तु व्याप्त्यादिग्रहस्तत्रानुमितिरेवेति ॥१४४॥ इति बुद्धिनिरूपणम् ॥
००
: विव२ : अर्थापत्तिं प्रमाणान्तरं केचन... त्याहि - आशय से छे કે, મીમાંસકો “અર્થપત્તિને પણ એક પ્રમાણ તરીકે માને છે.
१०६
