________________
સ્પષ્ટ છે કે, જ્યાં એક કપાલમાં ક્રિયા થઇ. તેથી કપાલદ્વયનો વિભાગ થયો. તેથી ઘટારંભકસંયોગનો નાશ થવાથી ઘટનો નાશ થયો. તેથી તે જ કપાલયના વિભાગથી કર્મવત્કૃપાલનો આકાશથી વિભાગ થયો. તેથી આકાશસંયોગનો નાશ થયો. તેથી ઉત્તરદેશનો સંયોગ થયો અને તેથી કપાલની ક્રિયાનો નાશ થયો. ત્યાં કપાલદ્વયના વિભાગથી જન્ય જે કર્મવત્કૃપાલાકાશનો વિભાગ છે તે વિભાગ, કારણમાત્રના વિભાગથી જન્ય છે. અહીં એ યાદ રાખવું જોઇએ કે કારણમાત્રવિભાગથી જન્ય આ વિભાગની પ્રત્યે કપાલનું કર્મ કારણ નથી. એ કપાલની ક્રિયામાં તાદશવિભાગની કારણતાનો વ્યવચ્છેદ કરવા ‘‘તેનેવ પાતવિમાÌન'' અહીં ‘ટ્વ’ કારનો પ્રયોગ છે. કપાલયવિભાગથી જન્ય કપાલાકાશવિભાગ, ન માનીએ તો કપાલાકાશસંયોગની નિત્યતાનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે કપાલાકાશવિભાગ વિના કપાલાકાશના સંયોગનો કોઇ નાશક નથી. ‘કપાલના ઉત્તરદેશની સાથેના સંયોગથી પૂર્વદેશસંયોગનો નાશ શક્ય હોવાથી કપાલાકાશસંયોગની નિત્યતાનો પ્રસંગ નહીં આવે.' આ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે, પૂર્વદેશની સાથેનો એ સંયોગ ઉત્તરદેશસંયોગની પ્રત્યે પ્રતિબંધક હોવાથી, પ્રતિબંધકના નાશ વિના ઉત્તરદેશસંયોગની ઉત્પત્તિનો સંભવ નથી. અને ઉત્તરદેશના એ સંયોગની અનુત્પત્તિથી પૂર્વોત્પન્ન કપાલ – ના કર્મનો નાશ પણ શક્ય ન હોવાથી કપાલના કર્મની પણ નિત્યતાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કપાલદ્ભયના વિભાગથી જ કપાલાકાશવિભાગને માનવો જોઇએ. તેથી તાદશ કારણમાત્રવિભાગથી જન્ય એ વિભાગથી કપાલાકાશસંયોગનો નાશ, તેનાથી ઉત્તરદેશનો સંયોગ અને તેનાથી કપાલની ક્રિયાનો નાશ થઇ શકે છે. યુદ્યપિ કપાલના નાશથી જ કપાલાકાશસંયોગાદિનો નાશ શક્ય હોવાથી કપાલાકાશસંયોગાદિની નિત્યતાના પ્રસંગનો સંભવ નથી. પરન્તુ
૬૦
