________________
व्याघातादपसारणीया । यदि हि कारणं विना कार्यं स्यात् तदा धूमार्थं वह्वस्तृप्त्यर्थं भोजनस्य वा नियमत उपादानं तवैव न स्यादिति । यत्र स्वत एव शङ्का नावतरति तत्र न तर्कापेक्षापीति ॥१३७।।
૦૦
: વિવરણ : પૂર્વે વ્યાપ્તિસ્વરૂપનું નિરૂપણ કર્યું છે. હવે વ્યાતિગ્રહના ઉપાયને જણાવે છે – કારિકાવલીમાં મવાર..' ઇત્યાદિ ગ્રંથથી – આશય એ છે કે, આ પૂર્વે પ્રમાત્વને અનુમાનગમ્ય જણાવ્યું છે અને એ, અનુમાનના પ્રામાયને આધીન છે. પરંતુ વ્યાતિગ્રહનો ઉપાય, ન હોવાથી અનુમાનના પ્રામાણ્યનો જ સંભવ નથી, આ પ્રમાણે કોઈ ન કહે – એ આશયથી કારિકાવલીમાં વ્યાતિગ્રહના ઉપાયોનું નિરૂપણ કર્યું છે. એ વ્યાતિગ્રહના ઉપાયોનું નિરૂપણ પણ યોગ્ય નથી. કારણ કે જેના સ્વરૂપનું જ્ઞાન ન હોય તેના ગ્રહના ઉપાયોના નિરૂપણનું શું પ્રયોજન છે?' આ પ્રમાણેની કોઈ શંકા ન કરેએ આશયથી મુક્તાવલીમાં પૂર્વ વ્યાસહા... ઇત્યાદિ કહ્યું છે. - વ્યભિચારાગ્રહ અને સહચારગ્રહ વ્યાપ્તિગ્રહમાં કારણ છે. વ્યભિચારગ્રહ વ્યાતિગ્રહની પ્રત્યે પ્રતિબંધક છે. તેથી પ્રતિબંધકાભાવરૂપે વ્યભિચારાગ્રહ વ્યાસિગ્રહની પ્રત્યે કારણ છે. આવી જ રીતે સહચારગ્રહ અને વ્યાતિગ્રહના અન્વયવ્યતિરેકથી સ્પષ્ટ છે કે સહચારગ્રહ પણ વ્યાતિગ્રહની પ્રત્યે કારણ છે. પ્રાચીન વ્યાતિગ્રહની પ્રત્યે સાધ્ય અને સાધનનાં સાહચર્યનું ઘણીવાર થયેલું જે દર્શન છે, તેને કારણ માને છે. પરંતુ એ યોગ્ય નથી. વ્યભિચાર Qરાયમાન ન હોય તો સાધ્ય અને સાધનનાં સાહચર્યના સકૃદ્રદર્શનથી પણ
કવચિત્ વ્યાતિગ્રહ થાય છે. વ્યભિચારની શંકાનું વિઘટન કરવા I દ્વારા વિચિત્ ભૂયોદર્શન વ્યાતિગ્રહની પ્રત્યે ઉપયોગી બને છે. પરતું જ્યાં તાદશભૂયોદર્શનથી પણ વ્યભિચારની શંકા દૂર
૮૯
