________________
જણાવવા માટે અપેક્ષાવૃધિ. ..'આ ગ્રંથ છે. યદ્યપિ યોગ્યવિભુવિશેષગુણો સ્વોત્તરવૃત્તિ વિશેષગુણથી નાશ્ય હોવાથી જ્ઞાનાદિગુણો બ્રિક્ષણાવસ્થાયી છે. તેથી અપેક્ષાબુદ્ધિને ત્રિાણાવસ્થાયી માની શકાશે નહિ, તો પણ અપેક્ષાબુદ્ધિને ત્રિક્ષણાવસ્થાયી મનાય છે. અન્યથા અપેક્ષાબુદ્ધિને બ્રિક્ષણાવસ્થાયી માનીએ તો દ્વિત્વના નિર્વિકલ્પકજ્ઞાનના સમયે અપેક્ષાબુદ્ધિનો નાશ થાય તો તદુત્તરચતુર્થક્ષણે દ્વિત્વનો જ નાશ થશે અને તેથી પંચમ ક્ષણે દ્વિ–પ્રત્યક્ષની અનુ૫૫ત્તિ થશે. યદ્યપિ તૃતીય ક્ષણે દ્વિત્વ હોવાથી ચતુર્થક્ષણે દ્વિત્વનું પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. પરન્તુ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વિદ્યમાનવિષય જ કારણ હોવાથી અર્થાત્ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે કાર્યસમાનકાલવૃત્તિવેન વિષયમાં કારણતા મનાતી હોવાથી ચતુર્થક્ષણે દ્વિત્વસ્વરૂપવિષય ન હોય તો તેનું તે ક્ષણમાં પ્રત્યક્ષ નહીં થાય. આથી સ્પષ્ટ છે કે વિદ્યમાન જ વસ્તુનું ચક્ષુરાદિ ઇન્દ્રિયોથી લૌકિકપ્રત્યક્ષ થતું હોવાથી દ્વિ–પ્રત્યક્ષની અનુપપત્તિને નિવારવા અપેક્ષાબુદ્ધિને ક્ષણત્રયાવસ્થાયી મનાય છે. તેથી અપેક્ષાબુદ્ધિના નાશક તરીકે દ્વિ–પ્રત્યક્ષ ત્રિ–પ્રત્યક્ષાદિને મનાય છે. દ્વિતીયાદિક્ષણાત્પન્ન સ્મરણાદિને, અપેક્ષાબુદ્ધિના નાશક માનતા નથી. અન્યથા દ્વિ–પ્રત્યક્ષની અનુપપત્તિનું નિવારણ શક્ય નહીં બને.
- દ્વિવાદિ નિત્ય હોવાથી એના નાશક કોણ છે એ વિચારવાની આવશ્યક્તા નથી, એ અભિપ્રાયથી શંકા કરે છેનવાપેક્ષા... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. દ્વિત્વની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી ભાવભૂત એ કાર્યના વિનાશની પ્રત્યે કોણ કારણ છે - એનો વિચાર કરવાની આવશ્યકતા છે... ઈત્યાદિ આશયથી તે શંકાનું સમાધાન કરે છે - નાતો... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય સ્પષ્ટ છે કે, કાલાન્તરે અર્થાત્ અપેક્ષાબુદ્ધિરહિત કાલમાં દ્વિત્વનું પ્રત્યક્ષ થતું ન હોવાથી દ્વિત્વોત્પત્તિમાં
૪પ
