________________
स्थितिस्थापकैकपृथक्त्वयोरपि ज्ञेयम् । निमित्तत्वमितिबुद्ध्यादीनामिच्छादिनिमित्तत्वादिति भावः ।
द्विधैवेति-असमवायिकारणत्वं निमित्तकारणत्वं च । तथा हि उष्णस्पर्श उष्णस्पर्शस्याऽसमवायिकारणं पाकजे निमित्तम् । गुरुत्वं गुरुत्वपतनयोरसमवायिकारणम्, अभिघाते निमित्तम् । वेगो वेगस्पन्दनयोरसमवायी, अभिघाते निमित्तम् । द्रवत्वं द्रवत्वस्यन्दनयोरसमवायि, सङ्ग्रहे निमित्तम् । भेरीदण्डसंयोगः शब्दे निमित्तम्, भेर्याकाशसंयोगे ऽसमवायी । वंशदलद्वयविभागः शब्दे निमित्तम् । वंशदला काशविभागेऽसमवायीति । प्रादेशकः - अव्याप्यवृत्तिः ||3||33||
॥ इति मुक्तावलीगुणनिरूपणे गुणसाधर्म्यकथनम् ॥
૦૦
ઃ વિવરણ :
-
અપાકજ એવા રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ અને દ્રવત્વ તેમજ સ્નેહ, વેગ, ગુરુત્વ, એકત્વ, પૃથક્ક્ત્વ, પરિમાણ અને સ્થિતિસ્થાપક આટલા ગુણો સ્વસમવાયિકારણસમવાયિ – કારણના તે તે સજાતીય ગુણોથી જન્ય હોવાથી ‘જારળગુળોમવ' છે. પાકજ રૂપાદિ ગુણોમાં કપાલાદિ અવયવોના રૂપાદિ ગુણોના પૂર્વકત્વનો વ્યવહાર થતો ન હોવાથી કારિકાવલીમાં અપાન પદનું ઉપાદાન કર્યું છે.
સંયોળશ્રુતિ-સંયોગ વિભાગ અને વેગ આ ગુણોનું ‘ર્મનન્યત્વ’ સાધર્મ્સ છે. યદ્યપિ કર્મજન્યત્વ તો, ચક્રાદિના ભ્રખ્યાદિથી જન્ય એવા ઘટાદિમાં હોવાથી ઘટાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ આવે છે. તેના નિવારણ માટે “ર્મનન્યત્વ’ ર્માત્મઅક્ષમવાયિાળનન્યત્વ સ્વરૂપ લઇએ તો ભ્રખ્યાદિ સ્વરૂપ નિમિત્તકારણથી જન્ય એવા ઘટાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. પરન્તુ તાદશવિવક્ષામાં પણ સંયોગજસંયોગમાં (હસ્તપુસ્તકસંયોગજન્ય ટેબલપુસ્તકસંયોગમાં) કર્માસમ
૧૩
