Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ SPG= ' pU A zrI haribhadrasUri mahArAja viracita 'pU A zrI municaMdrasUri mahArAja kRtavRttiyukta dharmabiMdu prakaraNa (gujarAtI bhAvAnuvAda) 0 mAvAnuvAda kAra che pUjya AcArya zrI rAjazekharasurIzvarajI mahArAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharaNedrapadmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUrIzvareto ai namaH U O 2. pArzvanAthAya namaH nama dharmabiMdu prakaraNa (mULasUtro-saMskRtaTIkA-gujarAtI bhAvAnuvAda sahita) mUlagraMthakAra : yAkinI mahattarAdharmaputra pa. pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA TIkAkAra : bAlabrahmacArI pa. pU. AcArya zrI municaMdrasUri mahArAjA -: bhAvAnuvAdakAra : pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma. nA paTTAlaMkAra pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI ma. nA ziSyaratna pa. pU. AcAryadeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma. nA ziSyaratna pUjya AcArya zrI rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja -: prakAzaka : sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa ane zrI sarvodaya pArzvanAtha jaina saMgha jaina maMdira, nAhura vIleja, sarvodaya nagara, muluMDa (ve.), muMbai-400 080. kiMmata 100/- rUpiyA vi. saM. 2052 vIra saM. 2522 i. sa. 1996 nakala 1000 vizeSa sUcanA A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahi. vAMcavA mATe pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. mudraka : rAjula ArTasa, ghATakopara. 511 005
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa prakAzakIya nivedana vartamAna kALamAM bhavya jIvone mokSamArganI ArAdhanAmAM ujamALa banAvanArA zrI jinAgama ane jinapratimA uttama AlaMbanarUpa che. je bhavyAtmAo A bannenuM zaraNa svIkAre che tene mokSamArganI prApti sahelAIthI thaI zake che. jinAgama ane jina pratimAnI oLakhANa karAvanArA paMcamahAvratadhArI jinAjJA pAlaka suvihita guru bhagavaMtono paNa bhavyajIvo upara asIma upakAra che. AvA gurubhagavaMto vartamAnakALa bharatabhUmine potAnA pAdAraviMdathI pAvana karI aneka bhavyAtmAone dharmAmRtathI navapallavita banAvI rahyA che. amArA zrI saMghamAM karuNAnidhi devAdhideva zrI sarvodaya pArzvanAtha prabhujI birAjamAna che. A prabhujInI anupama bhakti karIne sakala zrI saMgha sarvodayane pAmI rahyo che. ahIM bhavya mahela jevo saMgemaramarano upAzraya paNa che. ahIM padhArIne pUjya sAdhu sAdhvIjI bhagavaMto gharmopadezanuM pAna karAve che. amArA zrI saMghamAM cAturmAsa thAya evuM ghaNA bhAgyazALIo IcchI rahyA hatA. AthI siddhAMta mahodadhi karma sAhitya niSNAta pa. pU. AcAryadeva zrImad vijya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTadhara paramagItArtha pa. pU. AcAryadeva zrImad vijya hIra sU. ma. nA ziSyaratna vardhamAna taponidhi pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalita zekhara sU. ma. sA. no nikaTano paricaya hovAthI pUjyazrInuM amArA AMgaNe cAturmAsa thAya e hetathI suvizAlagacchAdhipati pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya mahodaya sU. ma. ne vinaMtI karatAM athAga prayatnone aMte pUjyazrIe amArA upara kRpA karI pUjyapAda AcArya bhagavaMtazrIne cAturmAsa mokalavAnI anujJA ApI. pUjyazrInA pravezanI cAtaka najare rAha joto saMgha Akhare e divasane pAmavA sadbhAgI banyo. pUjyazrInA maMgala pravezane divase zrI hasamukharAya jayaMtilAla vorA tathA zrI mahendrabhAI bAvacaMda zAha taraphathI sakaLa zrI saMghanI navakArazI rAkhavAmAM AvI. pUjyazrInA vyAkhyAna, pratikramaNa AdimAM sakaLa zrI saMgha lAbha levA mAMDyo dara ravivAre vividha anuSThAna Adi suMdara ArAdhanAo thavA lAgI. pUjyazrInA milanasAra svabhAvathI aneka bhavyAtmAo AkarSAyA. kyAre ya upAzrayamAM nahiM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AvanArA bhAgyazALIo dararoja niyamita jinapUjA vagere karatA thaI gayA. parvaziromaNi zrI paryuSaNa mahAparvanI padharAmaNI thatAM parvanA vyAkhyAno sAMbhaLavA ghaNA bhavyAtmAo niyamita AvavA lAgyA. zrAvakanAM vArSika kartavyo vagerene pUjyazrIe suMdara rIte samajAvyA. temAM devadravyanI vRddhi rUpe upadhAnatapa vagere anuSThAno karAvavA joIe evI vAta sAMbhaLatAM amArA zrI saMghamAM upadhAna tapa thAya evI pUjyazrIne vinaMtI karI ane eka ja vyAkhyAnamAM lagabhaga dazeka miniTamAM ghaNuM bhaMDoLa ekaThuM thaI gayuM. upadhAna karAvanArA cAra puNyAtmAo paNa taiyAra thaI gayA. (1) zrI somacaMda jeThAbhAI bIda (2) zrI hIrAbena jayaMtilAla vorA, (3) zrI amRtalAla vIracaMda pArekha (4) nIrmaLAbena saradAramalajI jaina vagerenA zreSTha sahakArathI upadhAna tapa karAvavAnI nobata vAgavA mAMDI. cAturmAsa parivartananI aneka bhAgyazALIonI vinaMti hovAthI zrI hasamukhabhAI gAMdhI parivArane lAbha maLatAM temanA taraphathI te divase sakaLa zrI saMghanI navakArazI rAkhavAmAM AvI hatI. upadhAna tapanI jAherAta thatAM cAre bAjuthI ArAdhakonA nAma AvavA lAgyA. paraMtu vizALa jagyAnA abhAve maryAdita ArAdhakono samAveza karavo paDyo. vi. saM. 2049nA mAgasara suda-5 nA pAvana divase pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU. ma., pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sU. ma., pa. pU. munirAja zrI jinasena vi. ma. tathA pa. pU. munirAja zrI ratnasena vi. ma. Adi pUjyo tathA pU. sA. zrI piyUSapUNazriIjI ma. Adi ane pU. sA. zrI bhavyaprajJAzrIjI ma. AdinI zubhanizrAmAM upadhAna tapano prAraMbha thayo. 241 ArAdhako joDAyA, jemAM mALa paheranArA 165 jeTalA bhAgyazALIo hatA. upadhAna tapamAM ArAdhakone ArAdhanA karavA mATe nAhara eTaraprAIjhanA puNyAtmAoe potAnA vizAla hRdaya jevI vizAla bilDIMgo soMpI dIdhI. | mALAropaNa prasaMge ATha divasano bhavya jinabhakti mahotsava goThavAyo. mALanI uchAmaNI paNa suMdara thaI. chellA be divasa to sarvodayanagaranI vizALa bhUmi paNa sAMkaDI paDavA mAMDI. varadhoDAnA divase lagabhaga 25 hajAra ane mALanA divase lagabhaga 38 hajAra puNyAtmAoe vividha sthaLethI padhArI sarvodaya pArzvanagarIne pAvana karI. A upadhAnatapane saphaLa banAvavA mATe zrI caMpAlAlajI, zrI bAbulAlajI, zrI mahAsukhabhAI zAha, zrI hIrajIbhAI, zrI vijayabhAI pArekha, kizora mAlade,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa kAMtilAla juThAlAla, zrI ratilAla dhanajI sumarIyA vagere mahAnubhAvoe athAga prayAsa karyo hato. dareka tapasvI bhAgyazALIonuM viziSTa prabhAvanAthI bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. prabhubhakti mATe tapasvIoe karelA phaMDamAMthI savAlAkha rUpiyAno suvarNa hAra banAvavAmAM Avyo. te hAra zrI hasamukha je. vorAe suMdara uchAmaNI bolIne caturvidhasaMghanI samakSa zrI pArzvanAtha prabhujIne caDhAvyo hato. Ama sarvodaya pArzvanagara jaina saMghanA bhAgyazALIo tathA nAhara enDa zeTha enTaraprAijhanA sahakArathI suMdaratama cAturmAsa pUrNa thayuM. upadhAna tapa paNa pUrNa thayA. sAdhu ane saritA vahetA nirmaLA e uktine caritArtha karavA pUjyazrInA vihArano divasa nakkI thatAM sakaLa zrI saMghamAM lagabhaga ATha ATha mahinAthI suMdara ArAdhanA karAvanArA pUjyazrIno viyoga koineya iSTa nahoto. amArA zrI saMghamAM rahela jJAna khAtAnI upajano amane suMdara lAbha maLe e hetue pUjyazrIne koi graMtha prakAzanano lAbha ApavA vinaMti karI. pUjyazrIe potAnA ziSyaratna pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sU. ma. jeno gujarAtI bhASAmAM anuvAda karyo che te dharmabiMdu graMthanA prakAzanano lAbha levA jevo che ema jaNAvyuM. pa. pU. A. zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma. sA. nuM ghATakopara navarojI lena cAturmAsa hovAthI tyAMnA AgevAnoe paNa koi graMtha prakAzanano lAbha ApavA vinaMti karI hatI. Ama chatAM banne pUjyoe amArI vinaMtino svIkAra karI anuvAda karela ''zrI dharmabiMdu'' jevA mahAna graMtha ratnanA prakAzanano amArA zrI saMghane lAbha ApI zrutabhaktino anupama lAbha Apyo che. A graMtha zrAvaka jIvanane ane sAdhujIvanane ajavALanAro che. jenA eka eka zabdane pUjyazrIe anuvAda zailIthI zaNagAryo che A graMthanuM paThana pAThana karI/karAvI ApaNe sahu mukti sukhanA mahA phirastA banIe evI parama zubhecchA.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa anuvAdakanuM vaktavya huM sAdhuone dharmabiMdu graMtha vaMcAvato hato tyAre vi. saM. 1967mAM zrIjaina AtmAnaMda sabhA taraphathI prakAzita thayela saMskRtaTIkA sahita gujarAtI bhASAMtaravALo dharmabiMdu graMtha mArA jovAmAM Avyo. A graMthanuM punaH prakAzana thAya to upayogI bane evI bhAvanAthI e graMthanuM saMzodhana kArya meM zarU karyuM. saMzodhana karatAM jaNAyuM ke A anuvAdamAM aneka sthaLe arthanI azuddhio che. jema ke-a. 2 sU. 9 nI TIkAmAM AvelA yogabiMdu graMthanA pa3mA zlokamAM "kriyodAharaNAta'' e padano artha "kriyAnA svarUpathI jANI levuM" evo karyo che. A artha taddana khoTo che. tenI TippaNa paNa taddana khoTI che. Ano sAco artha meM yogabiMdunI TIkAnA AdhAre A anuvAdamAM jaNAvyo che. vAcakone pUrvanA anuvAdamAM rahelI azuddhiono sAmAnyathI khyAla Ave teTalA pUratuM ja A eka sthaLa ahIM jaNAvyuM che. bAkI anya aneka sthaLe vadhAre-ochI azuddhio rahelI che. AthI meM navesara anuvAda lakhavAno prAraMbha karyo. TIkAmAM jyAM jyAM anyagraMthonA sAkSIpATho AvyA tyAM tyAM te zlokanI TIkAnA AdhAre artha lakhyo che. anuvAdamAM bhASA saraLa bane ane arthanI azuddhi na rahe tenI pUrNa kALajI rAkhI che. Ama chatAM anupayoga AdithI artha azuddha lakhAyo hoya to vAcako mane jaNAve evuM vinamra sUcana karuM chuM. aneka sthaLe kAuMsamAM lakhIne ke TIppaNI karIne bhAvArthane vizeSa samajAvavAno prayatna karyo che. A prasaMge mArA AMtara jIvananA vikAsamAM sarvAdhika upakArIo siddhAMtamahodadhi, brahmaniSTha pa. pU. AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAguNathI sarvatra saMyamanI suvAsa phelAvanArA pa. pU. AcAryadeva zrImadvijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnuM praNidhAna karuM chuM. anuvAdanI atyaMta suvAcya presakopI taiyAra karI ApanArA ane mUpha saMzodhana AdimAM sahayoga dAtA pa. pU. gurudevazrI (A. zrImadvijaya lalitazekhara sUrIzvarajI mahArAjA) ne bhAvabharI vaMdanA karuM chuM. prUphasaMzodhana AdimAM sahAya karanArA munizrI dharmazekhara vijayajI Adi paNa smRtipathamAM AvyA vinA rahetA nathI. anuvAda karavAmAM ane saMpAdana kAryamAM jinazAsana ArAdhanA TrasTa dvArA prakAzita dharmabiMdu graMthanI prata vagere aneka graMtho sahAyabhUta banyA che. AthI te te graMthonA saMpAdaka Adi pratye kRtajJatA pradarzita karavAnuM mArA mATe anivArya banI jAya che. prAMta, anuvAdamAM mUlagraMtharakAranA ane TIkAkAranA AzayathI viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDam.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa paricaya parimala (1) graMthaparicaya A graMtha sAdhu, sAdhvI, jaina gRhastha, jainetara gRhastha e darekane upayogI che. kAraNa ke temAM sAmAnya (jaina-jainetara sarvane mATe jarUrI) gRhastha dharmathI mAMDI aMtima kakSAnA sAdhudharma sudhInA dareka dharmanuM suMdara nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A graMtha ATha adhyAyamAM vaheMcAyelo che. temAM sAmAnya gRhasthadharmavidhi nAmanA prathama adhyAyamAM sAmAnya gRhasthadharmanuM vizada rUpe varNana karavAmAM AvyuM che. sAmAnya gRhasthadharmanuM je pAlana karI zake te ja vizeSa gRhasthadharmane yogya bane che. AthI dezanAvidhi nAmanA bIjA adhyAyamAM sAmAnya gRhasthadharmanuM pAlana karanAra yogya jIvane vizeSa gRhasthadharmamAM joDavA tene kevI rIte ane kevo upadeza Apavo te jaNAvavAmAM AvyuM che. vizeSa gRhasthadharmavidhi nAmanA trIjA adhyAyamAM vizeSa gRhasthadharmanuM svarUpa, tene ApavAnI vidhi, tathA tenuM niraticArapaNe pAlana karavAnA upAyo vagere batAvavAmAM AvyuM che. vizeSa gRhasthadharmanuM pAlana karanAra jIva yatidharmane=sarvavirati rUpa cAritrane yogya bane che. mATe tividhi nAmanA cothA adhyAyamAM yatinuM svarUpa, yatidharmane svIkAranAranI yogyatA, yatidharma ApanAranI yogyatA, yatidharma svIkAratAM pahelAM bajAvavAnI pharajo, yatidharma svIkAryA pachI kevI rIte vartavuM vagerenuM varNana che. jema gRhasthadharma be prakAre che tema yatidharma paNa sApekSa ane nirapekSa ema be prakAre che. AthI pAMcamAM yatidharma vidhi nAmanA aghyAyamAM prAraMbhamAM sApekSayatidharmanuM ane aMte nirapekSa yatidharmanuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. yatidharma viSaya vidhi nAmanA chaThThA aghyAyamAM koNa sApekSa yatidharma svIkArI zake ane koNa nirapekSa yatidharma svIkArI zake ityAdinuM varNana karavAmAM AvyuM che. dharmalavidhi nAmanA sAtamA adhyAyamAM dharmanA anaMtara ane paraMpara phaLonuM vistArathI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. AThamA vizeSa dharmaphalavidhi nAmanA adhyAyamAM paraMpara phaLanA sAmAnya ane vizeSa ema bhedo batAvIne baMne prakAranAM phaLo jaNAvyAM che ane prAsaMgika mokSasukha AdinuM suMdara nirUpaNa karyuM che. Ama A graMthamAM saMkSepamAM ghaNuM ghaNuM batAvI dIdhuM che. prastuta graMthanA kartA AcArya zrI haribhadrasUri mahArAje A graMthanA pahelA zlokamAM ''siMdhumAMthI jaLanA biMdunI jema zruta rUpa mahAsAgaramAMthI dharmanA biMduno uddhAra karIne dharmabiMdu nAmanA s
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa purohita hatA. agnihotrI brAhmaNa hatA. temanI bhAratIya vidvAnomAM vAdi-vijetA tarIke apUrva khyAti hatI. temanAmAM jJAna, sanmAna ane sattA e traNeno yoga maLyo, eTale temane potAnA jJAnano mada caDayo. e vidyAnA abhimAnathI peTe sonAno pATo bAMdhatA, vAdIone jItavA kodALI, jALa tathA nisaraNI rAkhatA ane jaMbudvIpamAM potAnI advitIyatA batAvavA hAthamAM jAMbuDAnI DALI rAkhI pheravatA hatA. vaLI, sAthosAtha te saraLa paNa hatA. eTale temaNe pratijJA karI hatI ke ''huM A pRthvI para jenuM vacana samajI na zakuM teno ziSya banI jAuM.'' te potAne kalikAlasarvajJa tarIke ja mAnatA hatA. paraMtu AzcaryanI vAta che ke temanuM A abhimAna eka viduSI AryAe-eka tapasvinI jaina sAdhvIe utAryuM. eka divasa hirabhadra pAlakhImAM besI rAjasabhAmAM jatA hatA, ziSyo ane paMDito temanI cAre bAju vIMTAine cAlatA hatA. pAse jaina derAsara AvyuM. eTalAmAM eka gAMDo hAthI dhamAcakaDI macAvato tyAM AvI pahoMcyo. ene jotAM ja sAthenuM ToLuM vIkharAi gayuM, hirabhadra bhaTTa paNa jIva bacAvavA mATe pAlakhImAMthI kUdI paDayA ane pAsenA jaina derAsaramAM jai UbhA. tyAM temaNe joyuM to sAme vItarAgadevanI pratimA birAjamAna hatI. bhaTTajI tene joi hasatA hasatA bolI UThayA. vapureva tavAcaSTa, spaSTa miSTAnnabhojanam / nahi koTarasaMstheDagnau, tarurbhavati zAvalaH II tAruM zarIra ja miSTAnna bhojananI spaSTa sAkSI pUre che. kemake bakholamAM agni hoya to jhADa lIluMchama rahe kharuM ? te paMDitane tyAre khabara na hatI ke potAnA A zabdo potAne ja bhaviSyamAM sudhAravA paDaze. khare ja kudaratanI balihArI che. hAthI cAlyo gayo ane hirabhadra bhaTTa paNa potAne sthAne cAlyA gayA. A hAthInI ghaTanAe tene virodha bhaktithI paNa vItarAgano paricaya karAvyo che. hirabhadra bhaTTa eka rAte ghara tarapha jatA hatA. tyAM teNe eka navIna zloka sAMbhaLyo. cakkIdurga harapaNagaM, paNA~ cakkINa kesavo cakkI | kesava cakkI kesava, ducakkI kesava cakkI ya / / A avasarpiNImAM pahelAM eka pachI eka ema 2 cakravartI, pachI pa vAsudeva,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pachI pa cakrI, pachI 1 kezava, pachI 1cakrI, pachI 1 kezava, pachI 1 cakrI, pachI ve kezava, pachI 2 cakrI, pachI 1 kezava ane pachI 1 cakravartI thayA che. paMDitajIe zloka sAMbhaLyo, pharI pharI vAra sAMbhaLyo. temane te apUrva lAgyo, teno artha samajavA mATe ghaNI mathAmaNa karI, khUba vicAra karyo, paNa temane teno artha samajAyo ja nahIM. temane potAnI pratijJA yAda AvI, temanuM abhimAna ghavAvA lAgyuM, ane temane gusso paNa caDayo. teNe pAsenA makAnamAM praveza karIne joyuM to eka viduSI sAdhvI te zloka bolatAM hatAM. paMDitajIe temanI pAse jaIne pUchayuM ke kiM cakkI cakacakAyate ? -A cakalI zuM cakacaka kare che ? sAdhvIjI paNa bahu ja vicArazIla vidvAna hatAM. temane mIThAzathI paMDitajIne uttara Apyo ke bhAI ! e lIlA chANathI lIdheluM nathI ke jaladIthI jANI zako. paMDitajI A uttara sAMbhaLI camakyA. temane anubhava thayo ke eka to A zloka samajAya tevo nathI ane bIjAM A uttara paNa mArI paMDitAIne AMTe tevo che. uttara denAra paNa niDara niHspRhI vidUSI AryA che. temanuM abhimAna gaLavA lAgyuM. temaNe namrabhAve sAdhvIjIne kahyuM: mAtAjI ! tame mane tamArI A gAthAno artha samajAvo. sAdhvIjI bolyA: "mahAnubhAva ! A gAthAno artha samajavo hoya to tame kAle amArA gurujI ahIM virAjamAna che, temanI pAse jaI samajajo. amAro evo AcAra che, te mATe gurumahArAja pAse jajo." haribhadra bhaTTa bIje divase savAre tyAM virAjamAna A0 jinadattasUri pAse gayA. pesatAM ja temaNe prathama jinAlayamAM praveza karyo. Aje emanA vicAro badalAI gayA hatA. te vItarAgadevanI pratimA joI stuti karatA bolyA. vapureva tavAcaSTa, bhagavan! vItarAgatAm | nahi koTarasaMgheDanau, tarurmavati zAkvalaH | he bhagavAn ! tamArI pratimA ja vItarAgabhAvanI sAkSI pUre che. kemake bakholamAM agni hoya to jhADa lIluMchama rahe kharuM ? te A rIte vItarAganI stuti karIne upAzrayamAM AcArya mahArAja pAse gayA ane temaNe AcAryazrIne cakkIdugaM0 gAthAno artha samajAvavA vinaMti karI. AcAryamahArAje tarata ja temane gAthAno artha suMdara rIte samajAvyo, ene samajatAM ja paMDitajI bolyA ke-mAre pratijJA che ke huM jenuM vacana samajI na zakuM teno ziSya banIne rahIza. mATe kRpA karI mane tamAro ziSya banAvo.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AcArya mahArAje anujJA ApI ane haribhadra bhaTTa A0 jinadattasUrinA ziSya banyA. (temaNe A0 jinabhaTTa pAse vidyAdhyayana karyuM.) gurumahArAje temane AcAryapada ApyuM eTale teo AcArya haribhadrasUri tarIke vikhyAta thayA. teo potAnAM upakArI sAdhvI yAkinImahattarAne potAnI mAtA tarIke mAnatA hatA ane potAne yAkinImahattAputra tarIke oLakhAvatA hatA. temane haMsa ane paramahaMsa nAmanA be bhANeja hatA. teoe kuTumba klezathI vairAgya pAmI mAmA pratyenA premathI AcAryazrI pAse dIkSA lIdhI, nyAyazAstrano abhyAsa karyo ane haribhadrasUrinI manA hovA chatAM bauddhadharmanuM jJAna meLavavA mATe veSapalaTo karI bhagavAM paherI bauddha nagaramAM jaI bauddha maThamAM vidyArthI tarIke praveza karyo. tyAM bauddhAcArya jainadarzananuM khaMDana bhaNAvatA tyAre A banne munio ekeka patra upara tenI yuktiomAM rahelAM dUSaNo ane jainadarzananA zuddha hetuonI TUMkI noMdha karatA hatA. eka vAra e patro havAthI UDayAM ane koI vidyArthIe tene uThAvI bauddhAcArya pAse dharI dIdhAM. bauddhAcArye tene joI manamAM gAMTha vALI ke-mArA maThamAM koI jaina che ane te paNa kaTTara jaina che, to tene zodhI kADhavo joie. teNe e mATe eka tarakIba goThavI. daravAjAnA pagathiyAmAM jinapratimA goThavI ane vidyArthIone hukama karyo kedareke A pratimA upara paga mUkI upara javuM. bauddha vidyArthIoe te pramANe ja karyuM. haMsa ane paramahaMsa A tarakIbane samajI gayA, teone gurudevanI manAinuM rahasya have samajAyuM. paNa thAya zuM ? have be ja mArga hatA. kAMto jinaMdra upara paga mUkI raurava narakamAM javuM ane kAMto jainarUpe jAhera thai bauddhAcAryanA hAthe maravuM. A sivAya trIjo rasto na hato. teoe tarata ja nakkI karyuM ke, gurudevano avinaya karyo che tenA phaLarUpe maravuM bahetara che, kintu devAdhidevanI kaMI paNa azAtanA karIe e banavAnuM ja nathI. teoe hAthamAM khaDI laI cAlAkIthI te pratimAne janoinuM nizAna karI bauddha pratimA banAvI, ane pachI tenI upara paga mUkyo. A jotAM ja bauddhoe temane oLakhI lIdhA ane bauddhomAM krodha dhamadhamavA lAgyo. vaLI, badhA vidyArthIo rAtre sUtA hatA tyAre bauddhAcArye ghaDA uparathI nIce gabaDAvyA, vidyArthIo enA avAjathI ociMtA jAgI, iSTanuM nAma bolavA lAgyA. temAM haMsa ane paramahaMsa namo arihaMtANuM bolyA. eTale tyAM evo avAja thayo ke, " "ThIka che, A be jaina dIse che.'' banne bhAIo e vAta samajI gayA. teoe tyAMthI bhAgI javAnuM nakkI karyuM, chatrIo lai tenA AdhAre upalA mALethI paDatuM mUkyuM, teo nIce AvyA ke turata doDatA doDatA zaheranI bahAra nIkaLI gayA, ane cittoDa tarapha cAlavA lAgyA.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bauddho hathiyAro lai temanI pAchaLa paDayA, teoe haMsane rastAmAM ja mArI nAkhyA, ane paramahaMsa sUrapALa rAjAne zaraNe pahoMcI gayA hatA. temane pakaDavA bauddhoe AgaLa prayANa laMbAvyuM. teoe surapALane potAno zatru soMpI devA vinaMti karI. parantu nyAyapriya surapALe bauddhone sAphasApha saMbhaLAvI dIdhuM ke-sAco kSatriya prANAMte paNa zaraNAgatanuM rakSaNa kare che, eTale tamArI icchA bara Ave tema nathI. hA, tame temanI sAthe zAstrArtha karo, temane harAvo ane pachI ucita karo, emAM mane vAMdho nathI. bIje divase ja rAjA surapALanI sabhAmAM bauddhAcArya ane paramahaMsano zAstrArtha thayo. temAM bauddho hAryA. paramahaMsa rAjAnA izArAthI taka joIne tyAMthI nAsI chUTayA ane pakaDavAne pharI vAra pAchaLa paDelA bauddha subhaTothI potAne bacAvI cittoDa pahoMcI gayA. paramahaMse A. haribhadrasUri pAse jaI prathama haMse tathA pote gurunI AjJA lopI che tenI pharIpharIvAra mAphI mAgI, pachI potAnI upara je vItyuM te kahI saMbhaLAvyuM ane e kahetAM kahetAM te tyAMja mRtyu pAmyA. AcAryazrIe temane avinaya mATe mAphI ApI. teonI dharmaghagaza mATe khUba prazaMsA karI ane teonA avasAna mATe khUba zoka karyo. temaNe vicAryuM ke-meM bauddhone ghaNIvAra harAvyA che. teoe mArA ziSyone mArI nAkhyA teno badalo na lauM tyAM sudhI mArA manamAM khaTako rahevAno ane e khaTako rAkhIne marIza to mArI sagati nahIM thAya, to e khaTakAne dUra karavA mATe mAre ucita badalo levo ja joie. teozrI A pramANe vicArI gurunI AjJA laI cittoDathI vihAra karI surapALanA nagaramAM padhAryA. ane surapALanI sabhAmAM jaI tenA zaraNAgatarakSA guNanI prazaMsA karI bolyA: "tame amAro ane bauddhono zAstrArtha thAya tevo prabaMdha karI do.' rAjAe yukti karI bauddhanagarathI bauddhAcAryane bolAvyA. zAstrArthanuM nakkI karyuM ane A. haribhadrasUri tathA bauddhAcArya mukarara divase rAjasabhAmAM sAmasAme AvI UbhA. A zAstrArthamAM bauddhAcArya taraphathI evI zarata hatI ke - "je hAre te tapelI telanI kaDhAImAM paDI maraNa pAme." zAstrArtha cAlyo. temAM bauddhAcArya hAryo eTale telanI kaDhAImAM paDI maraNa pAmyo. tyAra pachI bIjA pAMca-cha bauddho zAstrArtha karavA AvyA ane e ja rIte hArI maraNa pAmyA. A ghaTanAthI bauddhomAM moTo khaLabhaLATa macyo, ane haMsa paramahaMsa upara kera vartAvyo hato tenuM A kaDavuM phaLa che ema jANyuM, eTale mauna banI teo tyAMthI cAlyA gayA. 1 1
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa ahIM keTalAeka AcAryo ema mAne che ke-A. haribhadrasUrie maMtranA baLe bauddhone kheMcI lAvI kaDhAimAM homyA hatA. A tarapha A. jinabhaTTa A ghaTanAnI jANa thatAM A. haribhadrane zAMta karavA mATe temanI pAse be ziSyone samarAdityanA vRttAMtanI 3 gAthAo ApI mokalyA. A0 haribhadrasUri paNa tene vAMcI vicAratAM parama zAMtabhAvane pAmyA. gurue mane jagADyo che ema samajI vihAra karI cittoDamAM guru pAse AvI pahoMcyA, ane viratipaNAmAM bhUla karI che tenuM prAyazcitta lai zuddha thayA. paraMtu te ziSyavirahane bhUlI zakatA na hatA. eka vAra aMbikAdevIe AvI AcAryazrIne mIThAM vacanothI vinaMti karI ke, sUrivara ! tame mahAna tyAgI cho. tamane viraha zAno hoya ? tame samartha jJAnI cho, karmasvarUpanA jANanAra cho, tamane mAruM-tAruM zAne hoya ? haMsa paramahaMsa to gayA, paraMtu aMtarAyanA kAraNe tamane bIjo ziSya parivAra thavAno nathI. to kRpA karIne gurunI sevA karo ane zAstro banAvo ke je vaDe jIvonuM kalyANa thAya. A. haribhadrasUrie aMbikAdevInI vinaMtithI zoka mUkIne 1400 graMthonI racanA karI. evAmAM kAryAsika nAmano vyApArI tyAM Avyo. te nirdhana hato. AcAryazrIe tene dhUryAkhyAna kahI saMbhaLAvyuM ane zraddhALu jaina banAvyo. teNe eka vyApAra kheDyo, jemAM tene gurunI kRpAthI puSkaLa dhana maLyuM. eTale teNe A. haribhadrasUrinA graMthone lakhAvyA ane sAdhuone vahorAvyA. A. haribhadrasUrie graMtho banAvyA, ekaja sthAne 84 moTAM derAsara karAvyAM, tathA jIrNa thayela ane khavAI gayela mahAnizItha sUtrane barAbara goThavI pustakArUDha karyuM. (prabhAvaka caritra-prabaMdha 9mo) A. bhadrezvarasUrie A. haribhadrasUrinuM caritra varNavyuM che. temAM je vizeSatA che te TUMkamAM nIce pramANe che. A0 haribhadrasUri pirvaguDa nAmanI brahmapurInA vatanI hatA. temanA pitAnuM nAma zaMkara bhaTTa ane mAtAnuM nAma gaMgA hatuM. haribhadra purohite yAkinI sAdhvI pAse cakkIdurga0 gAthA sAMbhaLI, te ja sAdhvIjInI sAthe A0 jinadattasUri pAse jaI temanA mukhethI artha sAMbhaLyo, dharma sAMbhaLyo. niSkAmavRttivALAne dharmanuM phaLa mokSa che. ema jANyuM ane bhavaviraha mATe teonI pAse dIkSA lIdhI. gurue temane zAstra jaNAvI sUripada ApyuM ane potAnI pATe sthApyA.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa A0 haribhadrane jinabhadra ane vIrabhadra nAmanA be ziSyo thayA, je sarvazAstronA jANakAra hatA. cittoDanA bauddho joradAra hatA. teo AcAryazrInA jJAna ane kaLAnI IrSA karatA hatA. ane e ja kAraNe teoe te banne ziSyone gupta rIte mArI naMkhAvyA. A0 haribhadrasUrie A ghaTanA sAMbhaLI zokathI anazana karavAnuM nakkI karyuM. paraMtu bIjA munivaroe teone tema karatA rokI rAkhyA. chevaTe A0 haribhadra aneka graMtho banAvyA. teoe potAnA keTalAeka graMthomAM "bhavaviraha'' no saMketa Apyo che. eka vAra temanA ziSya jinabhadra ane vIrabhadrano kAko lalliga garIbAithI kaMTALIne AcAryazrI pAse dIkSA levA Avyo, paraMtu AcAryazrIe tene dIkSA na ApatAM amuka vyApAra karavAno saMketa karyo, jemAM lalliga dhanavAna banyo. A lallige AcAryazrInA graMthonI nakalo karAvI khUba phelAvo karyo. teNe upAzrayamAM eka evuM ratna mUkayuM ke je dIvAnI jema prakAza ApatuM hatuM ane AcArya te prakAzamAM rAte paNa graMtha lakhI letA hatA. lalliga zeTha AcAryazrInA gocarI samaye zaMkha vagADI vAcakone ekaThA karato hato ane bhojana karAvato hato. yAcako paNa AcAryazrIne namaskAra karI "bhavaviraha thAo' no AzIrvAda lai "bhavavirahasUri ghaNuM jIvo'' ema bolI cAlyA jatAM. ekavAra banArasanA vAsuki zrAvake AcAryazrIne bargakevalI graMtha Apyo, AcAryazrIe tenA upara TIkA banAvI. parantu pachI saMghanA AgevAnonA kahevAthI te TIkA rada karI hatI. . bhavavirahasUri bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM chellA zratadhara che. AjanA paMDitomAM e sAmarthya nathI ke teonA dareka pustakone vAMcI zake. vagere vagere. (kathAvalI) mAladhArI A0 rAjazekharasUrie "prabhAvakacaritra'' thI thoDA pheraphAravALuM haribhadrasUrinuM caritra varNavyuM che. temAM khAsa vizeSatA nIce pramANe cheH A0 haribhadrasUrinA zipyo haMsa-paramahaMsa jinapratimAnA citramAM traNa rekhAo karI buddhanuM citra banAvI bhAgI AvyA tyAre bauddha subhaToe ekane rastAmAM ane bIjAne cittoDanA killA bahAra jyAM te sUto hato tyAM mArI nAkhyo. AthI A0 haribhadrasUrine gusso caDayo. maMtranA baLe 1440 bauddhone ekaThA karI darekane tapelA telanI kaDAimAM taLI nAkhavAno prabaMdha goThavyo. paraMtu gurumahArAje be sAdhuo sAthe mokalAvela "samarAditya' nA vRttAMtanI 4 gAthAo vAMcI parama zAMtabhAvane keLavI bauddha sAdhuone choDI dIdhA ane tenA prAyazcittamAM 1440 grantho banAvyA. cittoDanI 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa taLeTInA vyApArIoe tenI naklo karI e graMthono khUba phelAvo karyo, vagere. (caturvizatiprabaMdha, prabaMdha 8 mo) AcArya zrI haribhadrasUrie 1440 graMtho banAvyA che. A viSe evo paNa ullekha maLe che ke temaNe potAnA jIvananI chellI ghaDIe ''saMsAra dAvAnala0'' stutinA 3 zloka ane cothA zlokanuM eka caraNa banAvyAM che, ane e rIte temaNe 1444 graMtho banAvyA che. temanAM thoDAka ja graMtho Aje vidyamAna che. (3) TIkAkAra AcAryazrImunicaMdrasUri mahArAjAno pariciya dharmabiMdu graMthanA TIkAkAra pU. A. zrI municaMdrasUri mahArAjA che. teo vikramanI bAramI sadImAM thai gayA. emanuM jIvanacaritra jaina paraMparAno itihAsa' pustakanA bIjA bhAganA cAlIzamAM prakaraNamAMthI ahIM ApavAmAM Ave che. zrImunicandramunIndro dadAtu bhadrANi saMghAya || (-gurvAvalI, zlo. 72) A. yazobhadrasUri ane A. nemicaMdrasUrinI pATe saiddhAntika A. municaMdrasUri thayA. temanuM bIjuM nAma caMdrasUri hovAnuM paNa jANavA maLe che. teo bAlabrahmacArI hatA. temanuM nAma ja zAMtika maMtra manAto hato. (muni mAlanI bRhadgaccha-padyagurvAvalI) temano janma DabhoimAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma ciMtaka ane mAtAnuM nAma moMghIbAi hatuM. temanuM ciMtayakuLa hatuM. temaNe laghu vayamAM ja A. yazobhadrasUri pAse dIkSA lIdhI hatI. dIkSAnA divasathI jiMdagIparyaMta mAtra 12 vastuo ja AhA2mAM lIdhI hatI. sauvIranuM pANI pIdhuM hatuM. cha vigai ane bIjAM khAvAnAM dravyono sarvathA tyAga karyo hato ane AyaMbilanuM tapa cAlu rAkhyuM hatuM. teo upAdhyAya vinayacaMdranA vidyAziSya hatA. saM. 1094 lagabhagamAM teo potAnA gurudevanI sAthe pATaNamAM caityaparipATI mATe padhAryA. A samaye pATaNamAM caityavAsIono bhAre prabhAva hato. saMvegI sAdhuo mATe UtaravAne tyAM yogya sthAno nahotAM. poSALo banI na hatI. munizrI eka divase thArApadragacchanAM caityamAM bha. RSabhadevanAM darzana karI, pAsenA sthAnamAM birAjamAna A. vAdivetAla zAMtyAcArya potAnA 32 ziSyone bauddhadarzananA prameyavAdano viSaya bhaNAvatA hatA, tyAM jai temane namaskAra karIne besI gayA. pachI to e viSayano rasa lAgatAM teo niraMtara daza divasa sudhI tyAM gayA. temaNe te pATha 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa ekAgratAthI vinA pustake avadhAraNa karI lIdho. paraMtu AcAryazrInA ziSyomAMthI koI e viSayane dhArI zakyA nahIM. AthI AcAryazrIne bhAre kheda Upajyo. A joine jANI 5. municaMdra AcAryazrInI AjJA meLavI daza divasa sudhIno Apelo pATha kramabaddha kahI saMbhaLAvyo. e sAMbhaLI AcAryazrIe harSAvezamAM UbhA thaIne munizrI municaMdrane AliMgana karyuM ane kahyuM: "kharekhara tuM to dhULamAM DhaMkAyeluM bahumUluM ratna che. tuM mArI pAse rahIne nyAyazAstrano abhyAsa karI le." AcAryazrI jANatA hatA ke, pATaNamAM saMvegI munione UtaravA mATe yogya sthAna nathI. temaNe TaMkazALanI pAchaLa AvelA zeTha dohaDinA gharamAM UtaravAnI vyavasthA karAvI ane temaNe chaye darzanono abhyAsa A. zAMtisUri pAse karyo. munizrIe parizrama vinA chaye darzanone avadhAraNa karI lIdhAM. basa, e samayathI saMvegI sAdhuone sulabhatAthI vasati maLavA lAgI. (jUo prakaraNa 37 pR. 270) temaNe sAMbharamAM rAjA arNorAjanI sabhAmAM zaiva vAdIne harAvyo hato ane digaMbaravAdI guNacaMdranI sAthe rAjagacchanA A. gharmaghoSasUrinA thayelA vAdamAM A. dharmaghoSasUrine madada karI hatI ane guNacaMdrane harAvyo hato. A. municaMdra zAMta, tyAgI, navakalpavihArI, nirdoSa vasati ane AhAranA gaveSaka temaja zrIsaMghamAM saune mAnanIya vidvAna hatA. A. nemicaMdra ane A. municaMdra e baMnenI vaya, dIkSAparyAya tathA padasthaparyAyamAM najIvuM AMtaruM hoya ema jaNAya che. upA. A pradeva ekanA dIkSAguru to bIjAnA dIkSAdAyaka haze. baMnemAM guNasAmyatA ane gADha prema hovo joie, tethI ja A. nemicaMdrasUri potAnI pATe sthApana karelA A. municaMdrane potAnA gurubhAI tarIke ullekhe che. temanA A premanA kAraNe ja A. prabhAcaMdranA dilamAM ISyanuM bIja AropAyuM haze ema lAge che. A. nemicaMdrasUri saM. 1129 thI saM. 1139nI vacce A. sarvadevanA hAthe AcArya banyA ane temaNe e ja varSamAM A. municaMdrane potAnI pATe AcArya tarIke sthApana karyA. A. municaMdra A. nemicaMdranI AjJAmAM rahIne potAnA gurubhAi A. AnaMda, A. devaprabha, A. mAnadeva tathA ziSyo A. ajitaprabha, A. deva, temaja A. ratnasiMha vagerene dIkSA, zikSA, tathA AcAryapadavIthI alaMkRta karyA. A baMne AcAryoe AcAryapada prApta karyA agAu ane pachI aneka graMthonI racanA karelI jANavA maLe che. A baMne AcAryo saiddhAMtika tarIke prasiddha hatA. mahAdhyayanI vIragaNinA saMtAnIya A. yazodevanI saM. 1176 mAM racelI 'piMDavi 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sohI' nI "subodhA' nAmaka TIkA (caM. 2800) mAM "zrutamanikaSa pUjya municaMdrasUri e prakAranA vizeSaNathI oLakhAve che. eTale te yugamAM A. municaMdrasUri zrutanI bAbate saMghamAM AdhArastaMbha hatA. te samayano zrIsaMgha A. municaMdrasUrithI prabhAvita hato ane prabhAvanAnAM kAryo A. municaMdrasUrinI adhyakSatAmAM karato hato. eka zrAvake saM. 1149 mAM pratiSThA karAvI tyAre teNe vAdigaja A. caMdraprabha vagere moTA AcArya vidyamAna hovA chatAM A. municaMdrasUrine pratiSThA mATe laI javAnI mAgaNI karI. A. caMdraprabhane AmAM potAnuM apamAna lAgyuM. tethI temaNe sAdhuo pratiSThA na karAve ane pUname pAkhI pALe vagere navI prarUpaNAvALo pUnamiyA mata calAvyo. A. municaMdrasUrie AvasmayasattarI banAvI saMghane sanmArganI prarUpaNA karI. AcArya zrImunicaMdrasUrie 30 jeTalA graMthonI racanA karI che. A. zrI municaMdrasUri khaMbhAtathI nAgora sudhInA pradezamAM vicaryA hatA. temanA parivAramAM 5OO sAdhuo hatA. ghaNI sAdhvIo hatI. teo saM. 1178 nA kArtika vadi panA roja pATaNamAM samAdhipUrvaka kAladharma pAmI svarga saMcaryA. temanA ziSya A. vAdideva sUri potAnA parivAra sAthe aMbikAdevInI sUcanAthI A prasaMge hAjara hatA. temaNe te samaye "guruviharavilApa" ane "muNicaMdasUrizuI" racyA hatA. 1S
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya-AcArya zrI rAjazekharasUrijI ma. nA saMpAdita-anuvAdita-lekhita graMtho krama graMtha sAijha viSaya 1. yogazAstra pokeTabuka mULazloko 2. jJAnasAra pokeTabuka mULazloko 3. tattvArtha pokeTabuka gujarAtI sAthe sUtro 4. dharmabiMdu krAuna 16 pejI gujarAtI sAthe sUtro 5. paMcasUtra krAuna 16 pejI gujarAtI sAthe sUtro 6. vItarAga stotra krAuna 16 pejI gujarAtI sAthe sUtro 7. paMcAzaka krAuna 16 pejI saMpUrNa TIkAno bhAvAnuvAda 8. bhavabhAvanA krAuna 16 pejI mULazlokono bhAvAnuvAda 9. hAribhadrIyaaSTaka phUlaskepa 16 pejI mULazlokono bhAvAnuvAda 10. jJAnasAra phUlaskepa 16 pejI mULazlokono bhAvAnuvAda 11. prazamarati phUlaskepa 16 pejI mULazlokono bhAvAnuvAda 12. tattvArtha krAuna 16 pejI vistRta vivecana 13. nitya upayogI krAuna 16 pejI zrAvakone upayogI sAdhanA saMgraha viSayono saMgraha 14. mAtA-pitAnI sevA krAuna 16 pejI vivecana 15. maitrInI sAdhanA krAuna 16 pejI vivecana 16. satsaMganI suvAsa krAuna 16 pejI vivecana 17. pramoda puSpa parimala krAuna 6 pejI vivecana 18. gurutattva vinizcaya krAuna 8 pejI saMpUrNa TIkAno bhAvAnuvAda 19. paMcavastuka krAuna 8 pejI saMpUrNa TIkAno bhAvAnuvAda 20. zrAvakanAM bAra vrato yAne navapada prakaraNa krAuna 8 pejI saMpUrNa TIkAno bhAvAnuvAda 21. zIlopadezamAlA krAuna 8 pejI saMpUrNa TIkAno bhAvAnuvAda 22. zIlopadezamAlA krAuna 8 pejI prAkRta-saMskRta 23. siddhahema vyAkaraNa (madhyamavRtti) krAuna 8 pejI saMskRta vyAkaraNa 24. pradezabaMdha krAuna 8 pejI saMskRtaTIkA 25. senaprazna DemI sAIjha gujarAtI anuvAda 26. sAdhu sevA Ape mukti mevA DemI sAIjha. vivecana 27. pariziSTa parva DemI sAIjha gujarAtI bhASAMtara 28. bhAvanA bhavanAzinI DemI sAIjha 12 bhAvanAnuM vivecana 29. zrAvakadharma vidhiprakaraNa DemI sAIjha TIkAno bhAvAnuvAda 30. dharmabiMdu prakaraNa DemI sAIjha TIkAno bhAvAnuvAda
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA pa7 48 15 17 adhyAya pahelo yathocita lokavyavahAra pALavo 46-47 viSaya atiparicaya na karavo 48 sadAcArI jJAnInI sevA karavI 49 maMgalAcaraNa (gAthA) 1 paraspara upaghAta na thAya tema dharmanuM phala (gAthA) 2 dharma-artha-kAmanuM sevana karavuM 50-51 dharmanuM svarUpa (gAthA) 3 balabala joine kAma karavuM para gharmanA be bheda 1 anubaMdhamAM prayatna karavo paDe gRhastha dharmanA be bheda 2 je kALe je ucita hoya te karavuM 54 nItinA pAlanathI thatA lAbho 3-11 dararoja dharma zravaNa karavuM vivAhanA prakAro 12 abhinivezano tyAga karavo upadravono bhaya rAkhavo 13 guNomAM pakSapAta karavo ziSTAcAra prazaMsA 14 buddhinA ATha guNo che zatruvarNatyAga-Idriya jaya sAmAnya gRhastha dharmanuM phaLa (gAthA) 4 upadravavALA sthAnano tyAga 16 gharmamAM ja yatna karavo joie '' payogya puruSano Azraya levo bIjo adhyAya uttama-zreSTha parivArano svIkAra 18 kevA dharamAM vasavuM ? 19-23 dharmanAM bIjo (gAthA) 1 paheraveza 24 apAtramAM dharmabIjo niSphaLa bane 2-3 Avaka pramANe kharca 25 dezanAno vidhi 1-75 prasiddha dezAcAranuM pAlana ra6 AkSepaNI vagere cAra kathA 10 niMdya kAryono tyAga 27 paMcAcAranuM varNana 11 niMdAno tyAga 28 zakyanuM pAlana-azakyamAM rAga 12-13 kusaMga tyAga-satsaMga sevana 29-30 AcArone pALavAnA upAyo 14 mAtA-pitAnI pUjA-bhakti 31-32 AcArapAlanathI thatA lAbho 15-18 anyane udvegakArI asat AcAronI gaha Adi 19-20 pravRttino tyAga 33 upadezake asadAcArone choDavA 21 poSyanuM poSaNa karavuM vagere 34-38 upadezaka saraLa banavuM 22 devAdinI sevA. aucityapAlana39-40 asadAcArathI thatA anartho 23-26 bhojana saMbaMdhI varNana 41-43 mohanI niMdA karavI zarIrabaLa ghaTe to upAya karavo 44 jJAna-jJAnInI prazaMsA 28. deza-kAlaviruddha caryAno tyAga 45 puruSArthano mahimA 18
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ - B 85 wy pa7 zuddhAcArathI maLatI Rddhi 30 kramazaH bAvratonA aticAro 22-34 dharmaparIkSAnA traNa prakAra 34-43 aticAro lAgavAnuM kAraNa 36 tattvane nahi jANanArAoe aticAro na lAge teno racelAM zAsro prAmANika na hoya 44 upAya 37-38 prAmANika zAstrone jANavAno vizeSa gRhasthadharmanI caryA 39-93 upAya 4pa sAdharmikonI madhyamAM rahevuM 40 baMdha-mokSanuM varNana 46-4 sAdharmikonuM vAtsalya karavuM 41 AtmAnuM svarUpa pa3-64 sUtAM-UThatAM zuM karavuM ? 42-3 gRhamaMdirano vidhi zrotAnA pariNAmanI parIkSA 44-45 baMdhana bhedo kahevA saMghamaMdirano vidhi 46-50 varabodhilAbhanI prarUpaNA sAdhusaMbaMdhI vidhi 50-51 vyAkhyAna saMbaMdhI vidhi para-pa3 varabodhi lAbhanA hetuo varabodhi lAbhanuM phaLa AgamanI pradhAnatA rAkhavI pa4 69-73 kyanuM pAlana azakyamAM rAga 55-6 bhAvanAthI rAgAdino nAza thAya 74 azakya karanArAonI rAgAdinA nAzanuM phaLa 75 - prazaMsA-bhakti karavI mokSanuM svarUpa sUkSmabhAvonuM ciMtana karavuM dharmopadeza koNe Apavo ? (gAthA) 4 gurune prazno pUchavA ane dharmopadezakane lAbha ja thAya (gAthA) 5 uttarone yAda rAkhavA 59-60 dharmopadeza jevo bIjo koI glAnAdikAryomAM lakSa rAkhavuM upakAra nathI (gAthA) 6 vyavahAramAM dharmanI pradhAnatA trIjo adhyAya dhanAdimAM saMtoSa rAkhavo 6pa sadharmazravaNathI thatA lAbho (gAthA) 1-3 ghanamAM ja dharma buddhi rAkhavI vidhithI gharmasvIkAra karavo joIe 1-4 - zAsana prabhAvanA karavI supAtradAna 68-70 samyatva vinA dharmagrahaNa niSphala 5 duHkhI upara dayA karavI 71 samyaktvanI utpattinAM kAraNo lokApavAdano bhaya rAkhavo 72 samyakatvanAM lakSaNo guru-lAdhavanI vicAraNA karavI 73 bAravratonuM pradAna kare e viSe adhikalAbhavALI pravRtti karavI 74 vizeSa varNana 8-13. madhyAhnanAM kartavyo 7pa-78 bAvratone ApavAno vidhi 14-15 zubhabhAvanAo bhAvavI bAvratonuM varNana 16-18 ziSTAcArone sAMbhaLavA ekAdi vrata ApI zakAya 19 saMdhyAna kartavyo 81-84 vratonuM niraticAra pAlana karavuM 20 zrAvakadharma cAritranuM saphaLa samyaktvanA aticAro 21 kAraNa che (gAthA) 4 61 66 wy * * * * * 2 - 80 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - 21 cotho adhyAya sApekSa yatidharmanuM varNana 2-87 sAmAnya ane vizeSa gRhastha dharmathI gurukulavAsano tyAga na karavo ? yukta jIva cAritra mohanIyathI guru pratye bhakti-bahumAna rAkhavA 4 mukta bane che. (gAthA) 1-2 sadA gurvAjJAnuM pAlana karavuM pa thoDuM paNa anuSThAna vizuddha hoya sarva kriyAmAM vidhithI pravRtti karavI ? to tattvathI sad anuSThAna che gurvAjJA thatAM guruno upakAra mAnavo 7 kaSTamAM vratapariNAmane TakAvavA sAdhu kone kahevAya ? AraMbhano tyAga karavo dIkSAne yogya jIvanuM svarUpa AraMbhatyAgano upAya dIkSAdAtA gurunuM svarUpa ja iryAsamiti pALavI madhyama-jaghanya yogyatA bhikSAthI bhojana karavuM yogyatAmAM matAMtaro 21 katalakhAnA vagere tarapha dIkSA ApyA pahelAM gurue dRSTi na karavI ane tenI vAta karavAno vidhi rara paNa na sAMbhaLavI 13-14 dIkSA lIdhA pahelAM ziSya rAga-dveSano tyAga karavo 15 karavAno vidhi 23-3ra glAnAdinI sevA karavI dIkSA ApatI vakhate gurue bIjAonI aprItinuM kAraNa karavAno vidhi 33-43 na banavuM 17-18 zIlanI vyAkhyA 41 azakya anuSThAna na karavuM vidhithI zIlanuM AropaNa karavAthI avasara vinA na bolavuM zIlanA pariNAma pragaTe-sthira bane 4ra aparAdhano svIkAra karavo 21 sAdhunI vyAkhyA (gAthA) 4 kaThoratA-paizUnya-vikathAno vidhithI ja dIkSA levAthI AvuM tyAga karavo 22-24 sAdhupaNuM Ave (gAthA) pa sarva kAryo upayogapUrvaka karavA 25 zuddha sAdhuveSa hovA chatAM nizcita-hitakara vacana kahevuM 26 vidhithI viparIta vartanAra svIkArelA AcAronI upekSA nathI gRhastha ane nathI sAdhu (gAthA) 6 na karavI asat pralApo upara lakSa pAMcamo adhyAya na ApavuM dIkSA duSkara che (gAthA) 1 kadAgrahano tyAga karavo dIkSAnI duSkaratAnuM kAraNa ' ra azuddha AhArAdi na levuM AvI dIkSAnuM pAlana zAthI thAya? 3 dIkSAne ayogya puruSa-strIsAdhudharmanA be prakAra 1 napuMsakanuM varNana 19 20 29 uO
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 ( 28-29 AhArAdi lAvavAmAM vidhi 31-34 abhigraho levA ane pALavA 80-81 lAveluM gurune samarpita karavuM 35 yathAyogya dhyAna karavuM lAveluM jAte bIjAne na ApavuM 39 saMkhanAnuM varNana 83-87 guvaMjJAthI bIjAne ApavuM 37 nirapekSa sAdhudharmanuM varNana 88-98 yogyane chaMdanA karavI 38 sAdhudharmanuM phaLa (gAthA) 4-6 AhAra vAparavAnAM kAraNo 39 chaThTho adhyAya brahmacaryanI navaguptinuM varNana 40-48 zakyanuM pAlana-azakyamAM rAga 49 sAdhya eka chatAM dharmabheda upadhi kevI vAparavI ? kema? " (gAthA) 1-3 2) sApekSa sAdhudharmane yogya jIvanuM mUchano tyAga karavo mUcha rAkhyA vinA vihAra karavo para varNana 2-10 nirapekSa sAdhudharmane yogya jIvanuM sAdhue nirdoSa vasatimAM rahevuM paDyuM varNana pAMca avagraho pALavA 54 11-12 mAsakalpAdinuM pAlana karavuM papa-pa7 sAdhudharmanA be bhedanuM kAraNa 13-26 yogya anuSThAna ja zreSTha zAthI ? 27 nidAnano tyAga karavo bhAvanAnuM mahattva bhagavAne kahyuM che ema mAnIne bhAvanA jJAnanuM mahattva dharma karavo 30-38 bhAvanA jJAnanI utpattinuM kAraNa 39 vidhithI svAdhyAya karavo vacanopayoganuM mahattva 40-43 Avazyaka kriyAomAM hAni na upadezapAlana ja thavA devI prabhubhakti che 44-45 yathAzakti tapa karavo dravyastava upadezapAlanarUpa che 46-48 bIjAo upara upakAra karavo prabhune hRdayamAM rAkhavAthI guNa-doSanuM nirIkSaNa karavuM kliSTa karmono nAza thAya 48-49 bahuguNavALuM kArya karavuM yogya anuSThAna ja zreSTha kSamA AdinA pAlana mATe zAthI ? 51-55 vividha upadeza 66-S akAle utsuka banyA vinA pApapravRtti na karavI 70 dharmajAgarikA karavI vagere 71-73 te yogya anuSThAna karavuM pa6-58 dharma karavAnAM aneka kAraNo pa9-60 jinAjJAnuM smaraNa karavuM . 74 dravyakriyA bhAvakriyAnuM kAraNa che 61 zatru-mitramAM samabhAva rAkhavo 75 cAritranA pariNAma hoya tyAre parISaha-upasargo sahavA 7-77 . akAle utsukatA na hoya nirbhaya banavuM 63-5 78 ke cAritranA pariNAmavALAne sarvatra samabhAva rAkhavo ( 79 2 1.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 gurukulavAsa' vagere upadeza sAmAnyathI utkRSTa dharmaphala 3-14 zA mATe apAya che ? 66-67 rAga-dveSa-mohanuM svarUpa 9-12 cAritranA pariNAma tIvra hoya rAgAdi hoya tyAre sAcuM sukha tyAre upadezanI jarUra nahi 68-70 na hoya kusAdhunA dRSTAMtamAM badhI rIte rAgAdinA nAzathI duHkhano nAza 14 samAnatA nathI 31-75 vizeSathI utkRSTa dharmaphala 15-25 bhAvasAdhu ayogya pravRtti tIrthakarano upakAra utkRSTa kema na kare ? 76 zAthI ? 19-25 bhAvasAdhune saMsAra paNa pharI sAmAnya dharmaphaLanuM varNana 26-27 mokSatulya che. (gAthA) 4-5 mokSamAM punarjanmAdi na hoya 28-32 bhAvasAdhune mAsAdi saMyama- karmanI Adi hovA chatAM paryAyanI vRddhithI sukhanI vRddhi (gAthA) muktane punarjanma vagere na hoya 33 sAtamo adhyAya mukta jIva tIrthoddhAra mATe dharmaphaLanuM varNana (gAthA) 1-3 saMsAramAM na Ave dharmaphalanA be prakAra 2 muktane zuM zuM na hoya ? 35-37 dharmanAM anaMtara-phaLo 3-5 muktane zuM zuM hoya ? 38-40 dharmanAM paraMpara phaLo 6-28 muktane duHkhAbhAva zAthI? 41-42 zuddhadharmathI bhogasAdhano ghaNAM muktane utsukatA na hoya 42 ane UMcAM maLe 29 utsukatA duHkharUpa che 43-46 e bhogasAdhano karmabaMdhanA hetu svAthyanuM varNana 47-48 na bane tenAM kAraNo 29 kevalInI pravRtti-nivRtti baMdhanuM mukhya kAraNa azubha pariNAma dravyathI hoya 49-50 ja che, mAchalAnuM dRSTAMta 30-33 susvAthya parama AnaMdarUpa che pa1-para mokSanuM mukhya kAraNa zubha apekSA duHkharUpa che pa3-54 pariNAma ja che 34-38 siddhane bIjA padArtho sAthe dharmanA mahimAnuM varNana (gAthA) 4-6 saMbaMdha na hoya papa-60 karmamukta jIva mokSane pAme che (gAthA) AThamo adhyAya karmamukta jIvanI gatine kAraNo '' 5 karmamukta jIvanuM svarUpa (gAthA) 6 gharmathI tIrthakarapadanI prApti (gAthA) 1 kathAo (pRSTha 391 thI 496) tIrthakaranA parArthavyazanAdi guNo '' 1 A graMthamAM mAtra nAma nirdezathI tIrthakarapada ja utkRSTapada kema ? jaNAvelAM dUSTAMto pariziSTamAM (gAthA) 2-3 vistArathI ApyA che. dharmaphaLanA be bheda
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya // zrI dharaNendrapadmAvatIsaMpUjitAya zrIzarkezvarapArzvanAthAya namaH // // zrI dAna - prema - rAmacandra - hIrasUrisadgurubhyo namaH // ||aiN namaH // AcAryapravara - yAkinImahattarAdharmasUnu - zrIharibhadrasUriviracitaM zrImunicandrasUriviracitavRttisamalaGkRtaM dharmabinduprakaraNam prathamo'dhyAyaH / shuddhnyaayvshaayttiibhuutsdbhuutsmpde| pade pare sthitAyA'stu zrIjinaprabhave namaH / / 1 / / jayantu te pUrvamunIzameghA yairvizvamAzveva hatopatApam / cakre bRhdvaangmysindhupaanprpnntunggaatigbhiirruupaiH| / / 2 / / yannAmAnusmRtimayamayaM sajjanazcittacakSuHkSepAddivyAJjanamanusarala~labdhazuddhAvalokaH / sadyaH pazyatyamalamatihRnmedinImadhyamagnaM gambhIrArthaM pravacananidhiM bhAratI tAM stavImi / / 3 / / vidadhAmi dharmabindorativiralIbhUtagarbhapadabindoH / bhavyajanopakRtikRte yathAvabodhaM vivRtimetAm / / 4 / / TIkAkAranuM maMgalAcaraNa bhane zuddha mAya29thI (= yAtriyI) sAthI saMpatti ( zAna. vaNe3) svAdhIna thaI che ane jeo mokSamAM rahelA che evA zrI vItarAga bhagavAnane namaskAra thAo. (1) jemaNe mahAnazAstrarUpa samudranA jalanuM pAna karIne potAnA svarUpane atipuSTa ane gaMbhIra kareluM che evA je prAcIna AcArya rUpI meghoe A jagatane jaladI tApa rahita kareluM che te AcAryarUpa megho haMmezAM jaya pAmo. (2) sajjana puruSa jenA nAmanuM smaraNarUpa divya aMjana potAnA cittarUpa cakSumAM AMjavAthI zuddha prakAzane prApta karIne nirmalabuddhivALA hRdayarUpI bhUminA madhyabhAgamAM chUpAyelA ane gaMbhIra arthavALA evA pravacanarUpa ratnanA bhaMDArane tatkAla joI zake che, te sarasvatI devInI huM stuti karuM chuM. (3) huM mArA bodha pramANe, bhavya lokanA upakAra mATe, jemAM atyaMta nAnAM ane sAravALAM pado (=
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na sUtro) rUpI biMduo rahelAM che evA dharmabiMdu nAmanA graMthanI upara A TIkA (= vivarae) 2yuM chaM. (4) praNamya paramAtmAnaM samuddhRtya zrutArNavAt / dharmabinduM pravakSyAmi toyabindumivodadheH || 1 || iti / - praNamya prakarSeNa natvA, vandana - stavanA'nucintanAdiprazastakAya vaangmnovyaapaargocrbhaavmupniiy| kamityAha- paramAtmAnam, atati satatameva aparAparaparyAyAn gacchatIti AtmA jIvaH, sa ca dvidhA paramo'paramazca tatra paramo yaH khalu nikhilamalavilayavazopalabdhavizuddhajJAnabalavilokitalokAlokaH jagajjantucittasaMtoSakAraNapurandarAdisundara surasamUhAhiyamANaprAtihAryapUjopacAraH tadanu pahelo adhyAya , sarvasattvasvabhASApariNAmivANIvizeSApAditaikakAlAnekasattvasaMzayasandohApohaH svavihArapavanaprasarasamutsAritasamastamahImaNDalAtivitataduritarajorAziH sadAzivAdizabdAbhidheyo bhagavAnarhanniti sa paramaH, tadanyastu aparamaH, tato'paramAtmavyavacchedena paramAtmAnaM praNamya, kimityAha - samuddhRtya samyaguddhArasthAnAvisaMvAdirUpatayA uddhRtya pRthakkRtya zrutArNavAt anekabhaGgabhaGgurAvarttagarttagahanAdativipulanayajAlamaNimAlAkulAt mandamatipotajantujAtAtyantadustarAdAgamasamudrAt dharmabinduM vakSyamANalakSaNadharmAvayavapratipAdanaparatayA labdhayathArthAbhidhAnaM dharmabindunAmakaM prakaraNaM pravakSyAmi bhaNiSyAmi, kamiva kasmAt samuddhRtyetyAha- toyabindumiva jalAvayavavat udadheH dugdhodadhiprabhRterjalarAzeriti, atra ca toyabindumivodadheriti vindUpameyatAsya prakaraNasya sUtrasaMkSepApekSayA bhaNitA, anyathA'rthApekSayA karpUrajalabindoriva kumbhAdijalavyApanyAyena samastadharmazAstravyApakatA'syeti / iha praNamya paramAtmAnamityanena vighnApohahetuH zAstramUlamaGgalamuktam, paramAtmapraNAmasya sakalAkuzalakalApasamUlonmUlakatvena bhaavmnggltvaat| dharmabinduM pravakSyAmItyanena tu abhidheyam, dharmalezasyAtrAbhidhAsyamAnatvAt, abhidhAnAAbhidheyalakSaNazca sAmarthyAt saMbandhaH, yato dharmabindurihAbhidheyaH, idaM ca prakaraNaM vacanarUpApannamabhidhAnamiti / prayojanaM ca prakaraNakarturanantaraM sattvAnugrahaH, zrotuzca prakaraNArthAdhigamaH, paramparaM tu dvayorapi muktiH, kuzalAnuSTAnasya nirvANaikaphalatvAditi graMthakAranuM maMgalAcaraNa paramAtmAne praNAma karIne jema samudramAMthI jalabiMduno uddhAra kare tema dharmanA biMduno (= lezano) samyak uddhAra karIne A dharmabiMdu nAmanA graMthane kahIza.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na paramAtmAne praNAma karIne, ahIM praNAma karIne eTale prakarSathI namaskAra karIne, arthAt kAyAthI vaMdana, vacanathI stuti ane manathI smaraNa karavA dvArA zreSTha kAyA, vacana ane mananI pravRttino viSaya paramAtmAne banAvIne. paramAtmAne H je niraMtara ja anya anya paryAyane pAme te AtmA eTale ke jIva kahevAya che. te AtmA parama ane aparama ema be prakAre che. temAM je paramAtmA (= parama + AtmA) te arihaMta, ane aparamAtmA (= aparama + AtmA) te saMsArI jIva. je samagra karma rUpa malano nAza karavAthI prApta thayelA zuddhajJAnanA kevalajJAnanA balathI lokAlokane jonArA che, je A jagatanA prANIonA cittanA saMtoSanuM kAraNa che, iMdrAdika uttama devatAonA samUha jemanI aSTa prAtihAryarUpa pUjAthI sevA kare che, tyArabAda sarva bhavya prANIonI pota potAnI bhASAmAM pariNAma pAmatI vANIthI samakAle teonA (= prANIonA) aneka saMzayone jeo chedI nAkhe che, potAnA vihArarUpa pavananA prasArathI sarva pRthvIpara patharAyelA pAparUpa rajorAzine je dUra kare che, ane je sadAziva vagere zabdothI bolAvAya che evA bhagavaMta zrIarihaMta te ja paramAtmA che, ane tenAthI anya = judo te aparamAtmA saMsArI jIva che. ethI ahIM paramAtmAne ema kahIne paramAtmAne aparamAtmAthI judo pADyo. praNAma karIne zuM karavAnuM? te kahe che -"samyak uddhAra karIne". A vAkyamAM samyak eTale uddhAra karavAnuM sthAna je zAstro che te zAstronI sAthe virodha na Ave te rIte. uddhAra karIne eTale juduM karIne. kyAMthI uddhAra karIne? te kahe che -'zAstrarUpa samudramAMthI". e zAstra rUpa samudra aneka prakAranI bhaMgI racanA rUpa vakra ghumarIothI gahana che, ati ghaNA nayonA samudAya rUpa maNimAlAthI bharapUra che ane maMdabuddhirUpa vahANavAlA jIvonA samUhane ati dustara che, evA AgamarUpa samudramAMthI uddhAra karIne A dharmabiMdu nAmanuM prakaraNa kahIza. A dharmabiMdu graMtha have kahevAze tevA svarUpavALuM che. arthAt have kramazaH ATha adhyAya sudhI je sUtro kahevAze tevA svarUpavALuM che. A dharmabiMdu graMtha dharmanA aMzane (= biMdune) pratipAdana karavAmAM tatpara hovAnA kA2Ne potAnA dharmabiMdu evA nAmane yathArtha karanAro che. konI jema uddhAra karIne? te kahe che - kSIrasamudra vagere samudramAMthI jalanA biMduno uddhAra kare tema. A dharmabiMdu praka2Nane jalabiMdunI je upamA kahI che te sUtranA saMkSepanI apekSAe che. anyathA jo tenA arthanI apekSAe vicArIe = pahelo adhyAya 3 =
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya to jema ghaDA vagerenA jalamAM kapUranA jalanuM biMdu nAkhavAthI te badhA jalamAM vyApI jAya che, te nyAye A dharmabiMdu prakaraNa sarva dharma zAstramAM vyApIne rahela che. mATe te sUtrarUpe saMkSipta che ane artharUpe vistRta che. ahIM "paramAtmAne praNAma karIne" e vAkyathI vighnono nAza karavAmAM hetu rUpa zAstramUlaka maMgala kaheluM che. kAraNa ke paramAtmAne karelo namaskAra sarva jAtanA vipnasamUhane mULamAMthI ukheDI nAkhe che, tethI bhAvamaMgala rUpa che. "huM dharmabiMdu kahIza'' e vAkyathI abhidheya kahela che, kAraNa ke A graMthamAM dharmano leza mAtra kahevAmAM Avaze. tenA sAmarthyathI abhidhAna ane abhidheya lakSaNa saMbaMdha thAya che, eTale ahIM dharmabiMdu abhidheya che, ane vacanarUpane prApta thayeluM A prakaraNa abhidhAna che. je kahevA yogya hoya te. abhidheya che, ane jenA dvArA kahevAmAM Ave te abhidhAna. dharmabiMdu kahevA yogya che mATe dharmabiMdu abhidheya che. ane dharmabiMdu nAmanA graMthadvArA dharmabiMdu kahevAmAM Ave che, mATe dharmabiMdu graMtha abhidhAna che. prANIo upara anugraha thAya te graMthakAranuM anaMtara prayojana che, ane A prakaraNanA arthanuM jJAna thAya te zrotAnuM anaMtara prayojana che. paraMpara prayojana to baMnenuM mokSa che = mokSanI prApti che. kAraNa ke zubha AcaraNanuM mukhya phala nirvANa ja che.(1) dharmabinduM pravakSyAmItyuktam, atha dharmasyaiva hetuM svarUpaM phalaM ca bibhaNiSuH 'phalapradhAnAH prArambhA matimatAM bhavanti' iti phalamevAdau, tadanu hetuzuddhibhaNanadvAreNa dharmasvarUpaM copadarzayannidaM zlokadvayamAha dhanado dhanArthinAM proktaH, kAminAM sarvakAmadaH / dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH // 2 // dhanaM dhAnya-kSetra-vAstu-dvipada-catuSpadaMbhedabhinnaM hiraNya-suvarNa-maNi-mauktika-zaGkhazilA-pravAlAdibhedaM ca dhanapatidhanarddhipratispardhi tIrthopayogaphalaM dadAti = prayacchati yaH sa tathA, dhanArthinAM dhanamantareNa gRhiNo na kiJciditi buddhyA dhanaviSayAtirekaspRhAvatAM proktaH zAstreSu nirUpitaH, dharma evetyuttareNa yogaH, tathA kAminAM kAmAbhilASavatAM prANinAma, kAmyante iti kAmAH manoharA akliSTaprakRtayaH paramAhlAdadAyinaH pariNAmasundarAH zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNA indriyArthAH, tataH sarve ca te kAmAzca sarvakAmAH, tAn
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo adhyAya dadAtIti srvkaamdH| itthamabhyudayaphalatayA dharmamabhidhAya niHzreyasaphalatvenAha - dharma eva nAparaM kiJcit, apavRjyante ucchidyante jAti - jarA - maraNAdayo doSA asminnityapavargaH mokSaH, tasya, pAramparyeNa aviratasamyagdRSTiguNasthAnAdyArohaNalakSaNena sudevatva - manuSyatvAdisvarUpeNa vA sAdhakaH sUtrapiNDa iva paTasya svayaM pariNAmikAraNabhAvamupagamya nirvanSTha kRti ra graMthakAre dharmabiMdune kahIza ema kahyuM che. AthI have graMthakAra dharmanA ja hetu svarUpa ane phalane kahevA icche che. temAM "buddhimAna puruSo je kAryamAM phala mukhya hoya tevA kAryano prAraMbha kare che" e niyama pramANe pahelAM (eka zlokathI) dharmanA phalane kahIne pachI (eka zlokathI) hetuzuddhi kahevA dvArA dharmasvarUpane batAvatA graMthakAra be zlokane kahe cheH dharma ja dhanArthIne dhana ApanAro che, kAmIne sarva prakAranA kAma (= iMdriyonA viSayo) ApanAro che, ane dharma ja paraMparAe apavargano sAdhaka che ema zAstromAM kahyuM che. dharma ja dhanane ApanAro che. dhana eTale dhAnya, kSetra, vAstu, sevaka, pazu, cAMdI, suvarNa, maNi, zaMkha, zilA (chIpa), pravAla vagere. dharma kuberanI samRddhinI sAthe spardhA kare teTaluM ane tIrthanA upayogamAM Ave tevuM dhana dhanArthIone Ape che. dhananA arthI eTale ''dhana sivAya gRhasthane kAMI nathI'' evI buddhithI dhananA viSayamAM adhika pRhAvAlA, evA puruSone te dharma dhana ApanAro che. valI te dharma kAmIone, eTale ke kAmanI spRhAvAlA prANIone, kAma ApanAro che. IcchA karAya te kAma kahevAya, arthAt manohara, akliSTa prakRtivAlA, parama vinoda ApanArA ane pariNAme suMdara evA zabda, rUpa, rasa, gaMdha tathA sparza rUpa IMdriyonA viSayo kAma che. A pramANe dharmanuM Ihaloka saMbaMdhI abhyudaya phala kahIne have dharmanuM mokSaphala kahe cheH- te dharma ja paraMparAe apavargano sAdhaka che. jemAM janmajarA-maraNa vagere doSono uccheda thAya te apavarga = mokSa che. ahIM sAdhaka che eTale jema sUtrano piMDa pote ja pariNAmikAraNa bhAvane pAmIne eTale ke pote ja vastra rUpe banIne vastrane utpanna kare che, tema dharma pote ja pariNAmikAraNa bhAvane pAmIne eTale ke pote ja mokSa rUpe banIne mokSane utpanna kare che. (2) dharmabiMdupraka2Na 5
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya vacanAd yadanuSThAnamaviruddhAd yathoditam / maitryAdibhAvasaMyuktaM tad dharma iti kIrtyate // 3 // iti / ucyate iti vacanam AgamaH, tasmAt, vacanamanusRtyetyarthaH, yadityadyApyanirUpitavizeSamanuSThAnam ihaloka-paralokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayorhAnopAdAnalakSaNA pravRttiH tad dharma iti kIrtyate ityuttareNa yogaH, kIdRzAdvacanAdityAha- aviruddhAt nirdekSyamANalakSaNeSu kaSa-ccheda-tApeSu avighaTamAnAt, taccAviruddhaM vacanaM jinapraNItameva, nimittshuddheH| vacanasya hi vaktA nimittamantaraGgam, tasya ca rAga-dveSa-mohapAratantryamazuddhiH, tebhyo vitathavacanapravRtteH, na caiSA azuddhirjine bhagavati, jinatvavirodhAt, jayati rAga-dveSa-mohasvarUpAnantaraGgAn ripUniti jina iti zabdArthAna papatteH, tapana-dahanAdizabda vadanvartha tayA caasyaabhyupgmaat| nimittazuddhyabhAvAnnAjinapraNItamaviruddha vacanam, yataH kAraNasvarUpAnuvidhAyi kAryam, tanna duSTakAraNArabdhaM kAryamaduSTaM bhavitumarhati, nimbabIjAdivekSuyaSTiriti, anyathA kaarnnvyvsthoprmprsnggaat| yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacit kiJcidavirUddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacit tadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAt tsy| na ca vaktavyaM 'tarhi apaudheyaM vacanamaviruddha bhaviSyati', kutaH? yatastasyApaurapeyatve svarUpalAbhasyApyabhAvaH, tathAhi- uktirvacanam, puruSavyApArAnugataM rUpamasya, pumbakriyAyAstAlvoSTAdivyApArarUpAyA abhAve kathaM vacanaM bhavitumarhati? kiMca, etadapauruSeyaM na kvacid dhvanadupalabhyate, upalambhe'pyadRSTasya pizAcAdervakturAzaGkA'nivRtteH - 'mA na tena tad bhASitaM syAta' tataH kathaM tasmAdapi manasvinAM sunizcitA pravRttiH prasUyata iti? kIdRzamanuSThAnaM dharma ityAha- yathoditaM yathA yena prakAre Na kAlAdhArAdhanAnusArarUpeNoditaM = pratipAditaM tatraivAviruddha vacane, anyathA pravRttau tu taveSitvamevApadyate, na tu dharmaH, yathoktam tatkArI syAt sa niyamAt taddveSI ceti yo jddH| AgamArthe tamullaGghya tata eva pravartate / / 1 / / (yogabindau 240) iti / punarapi kIdRzamityAha- maitryAdibhAvasaMyuktam, maitryAdayo maitrI-pramoda-karuNAmAdhyasthyalakSaNA ye bhAvA antaHkaraNapariNAmAH, tatpUrvakAzca bAhyaceSTAvizeSAH sattvaguNAdhika-klizyamAnA-'vineyeSu, taiH saMyuktaM = saMmilitaM, maitryAdibhAvAnAM niHzreyasA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo adhyAya 'bhyudayaphaladharmakalpadrumamUlatvena zAstrAntareSu pratipAdanAt / tadevaMvidhamanuSThAnaM dharma iti durgatipatajjantujAtadharaNAt svargAdisugatau dhAnAcca dharma ityevaMrUpatvena kIrtyate = zabdyate sakalAkalpitabhAva-kalApA''kalanakuzalaiH sudhIbhiriti / idaM cAviruddhavacanAdanuSThAnamiha dharma ucyate upacArAt, yathA naDvalodakaM pAdarogaH, anyathA zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dharmaH ||3|| aviruddha vacanathI yathokta ane maitrI vagere bhAvothI yukta je anuSThAna karavAmAM Ave te dharma kahevAya che. aviruddha eTale kaSa, cheda ane tApathI karelI parIkSAmAM zuddha suvarNanI jema pasAra thayela. kaSa, cheda ane tApanuM lakSaNa AgaLa kahevAmAM Avaze. vacana eTale Agama. vacanathI eTale vacanane anusarIne. jinapraNIta (= jine kaheluM)ja vacana aviruddha che. * kAraNa ke te vacananuM nimitta zuddha che. vacanano kahenAra vacananuM aMtaraMga nimitta kahevAya che. (mukha, hoTha vagere vacananuM bAhya nimitta kahevAya) AMtarika nimitta eTale vaktA. vaktA jo rAga, dveSa ane mohane AdhIna hoya to tenAmAM rAga, dveSa ane mohanI azuddhi rahelI che. (ethI tevo vaktA azuddha nimitta che.) kAraNake rAga, dveSa ane mohathI asatya vacana bolAya. A azuddhi jina bhagavAnamAM na hoya. kAraNa ke A azuddhi jina bhagavAnamAM hoya to jinapaNAno virodha Ave. rAga, dveSa ane moharUpa aMtaraMga zatruone jite te jina evo jina zabdano je artha che te artha ghaTI zake nahi. tapAve te tapana, dahe te dahana, e pramANe jema tapana ane dahana vagere zabdo anvartha che, eTale ke zabdanI vyutpattithI thatA arthavALA che, tema jina zabda paNa anyartha che. je vacana jinapraNIta nathI te vacanamAM nimitta zuddhi na hovAthI te vacana aviruddha nathI. kAraNa ke kArya kAraNanA svarUpane anusare che, eTale ke jevuM kAraNa hoya tevuM ja kArya thAya. tethI duSTa kAraNathI AraMbheluM kArya aduSTa thatuM nathI. lImaDAnA bIjamAMthI kyAreya zeraDI thAya ja nahi: jo ema na mAnavAmAM Ave to kAraNanI (kArya - kAraNanI) koI vyavasthA ja na rahe. dharmabiMduprakaraNa * pUrve bIjA ane trIjA zlokanI avataraNikAmAM ''hetuzuddhi kahevA dvArA dharmanA svarUpane'' ItyAdi kahyuM hatu. AthI ahIM ''jinapraNIta (= jine kaheluM) ja vacana aviruddha che'' ema kahIne hetuzuddhi jaNAvI che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na * prazna : svecchA pramANe zAstranI racanA karavAmAM pravRtta thayelA anya darzanIo rAgAdi doSothI sahita hovA chatAM temanuM vacana dhuNAkSara nyAyathI kAMIka aviruddha paNa jovAmAM Ave che. tathA mArgAnusArI buddhivALA prANImAM kyAMka kAMIka aviruddha vacana paNa jovAmAM Ave che. tenuM zuM kAraNa? uttara H te aviruddha vacana paNa jinapraNIta ja che. kAraNa ke tevA aviruddha vacananuM mULa jina ja che. pahelo adhyAya prazna : to pachI * apauruSeya vacana aviruddha thaze. uttara H nahi thAya. kAraNake apauruSeya vacana hoI zake ja nahi. te A pramANeH- bolavuM te vacana che. vacana puruSanA prayatnathI thAya. tAlavuM, hoTha vagerenA vyApArarUpa puruSanI kriyA vinA vacana kevI rIte utpanna thAya? vaLI, puruSanA prayatna vinA kyAMya bolAtuM hoya tevuM jovAmAM AvatuM nathI. kadAca koI sthaLe puruSa na hoya ane vacana saMbhaLAtuM hoya to paNa tyAM nizAca vagere adRSTa vaktAnI zaMka dUra thatI nathI. pizAca Adie to nahi kahyuM hoya ne? AvI zaMkA rahe che. tethI AvA zaMkAvALA vacanathI paNa vicArapUrvaka kArya karanArA puruSonI nizcayapUrvaka pravRtti kevI rIte thAya? arthAt na thAya. yathokta : aviruddha AgamamAM amuka anuSThAna amuka samaye amuka rIte karavuM ItyAdi je rIte anuSThAna karavAnuM kahyuM hoya te rIte anuSThAna karavA te yathokta anuSThAna. AgamamAM je pramANe karavAnuM kahyuM hoya tenAthI bIjI rIte anaSThAna karavAmAM anuSThAna pratye dveSa prApta thAya che, paNa dharma thato nathI. (yogabiMdu gAthA 240 mAM) kahyuM che ke- "je jaDa puruSa Agamavihita caityavaMdanAdi ja ghuNa nAmano kIDo lAkaDAne evI rIte kotare ke jethI temAM akSaro kotarAI jAya. ahIM kIDAno akSaro kotaravAno Azaya hoto nathI, anAyAse ja akSaro kotarAI jAya che. tevI rIte koI kAma ka2vAno Azaya na hoya, koI kAma karavAno prayatna na hoya ane e kAma thaI jAya tyAM dhuNAkSara nyAyano prayoga thAya che. prastutamAM anyadarzanIono aviruddha ja vacana kahevuM evo Azaya hoto nathI, Ama chatAM temanAM keTalAMka vacano aviruddha paNa jovAmAM Ave che. AthI ahIM dhuNAkSara nyAya caritArtha bane che. * apauruSeya eTale koI puruSe na kahelAM vacano. ajJAna loko cAra vedone apauruSeya mAne che, eTale ke vedone koIe banAvyA nathI, vedo anAdikALathI rahelA che. vedone koI puruSe banAvyA nathI, mATe vedo apauruSeya che, ema mAne che. 8
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya anuSThAnomAM AgamathI ja pravRtti kare che eTale ke AgamanA AdhAre ja pravRtti kare che, paNa Agamane ullaMghIne pravRtti kare che, eTale ke AgamamAM batAvelI vidhithI nirapekSa kare che, te puruSa niyamA Agamokta anuSThAnano karanAro che, ane Agamokta anuSThAnano dveSI paNa che. Avo puruSa Agamokta anuSThAna karato hovA chatAM karAtA anuSThAnano bhakta nathI, kiMtu dveSI ja che. kAraNa ke dveSa vinA AgamanuM ullaMghana na thAya." maitrI vagere bhAvothI yukta H maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyacya e cAra bhAvanAo che. A bhAvanAo aMtaHkaraNanA pariNAma svarUpa che ane aMtaHkaraNanA pariNAma pUrvaka bAlya ceSTAvizeSa che. maitrIno viSaya badhA jIvo che, eTale ke sarva jIvo pratye maitrIbhAva rAkhavo. pramodano viSaya guNAdhika jIvo che. karuNAno viSaya duHkhI thatA jIvo che. mAdhyazmano viSaya avinIta jIvo che. AgamanA AdhAre karAtuM anuSThAna jema AgamamAM kahyA pramANe thavuM joIe tema maitrI vagere bhAvothI yukta paNa hovuM joIe, arthAt anuSThAna karanArA jIvo maitrI Adi bhAvothI yukta hovA joIe. kAraNa ke anya zAstromAM maitrI Adi bhAvone mokSa ane abhyadaya rUpa phaLavALA dharma rUpI kalpavRkSanuM mUla kahela che. anuSThAnaH anuSThAna eTale A loka ane paralokanI apekSAe je vastu heya hoya teno tyAga karavAnI ane je vastu upAdeya hoya teno svIkAra karavAnI pravRtti. heya ane upAdeya vastunuM svarUpa A ja zAstramAM AgaLa kahevAmAM Avaze. dharma H sarva satya padArthasamUhane jANavAmAM kuzaLa evA buddhizALI puruSo AvA prakAranA (= trIjI gAthAmAM kahelA) anuSThAnane dharma kahe che. dharmazabdanI vyutpattithI thato dharmano artha A pramANe che :- "durgatimAM paDatA jIvasamUhane dhArI rAkhe eTale ke durgatimAM paDatI bacAve ane svarga vagere sugatimAM sthApana kare te dharma." zuddha anuSThAnathI karmamala dUra thavA rUpa Atmazuddhi thAya che. Atmazuddhi thatAM mokSanuM bIja evA samyagdarzanAdi guNonI prApti thAya che. eTale paramArthathI to Atmazuddhi ja dharma che. prazna : jo Atmazuddhi ja dharma che to ahIM aviruddha vacanathI thatA anuSThAnane eTale ke kriyAne dharma kema kahevAmAM Avela che? uttara : ahIM aviruddha vacanathI thatA anuSThAnane upacArathI dharma kahevAmAM Avela che. jema ke -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya "naDaghAsavALuM pANI pAdaroga che' ema lokamAM kahevAmAM Ave che. naDaghAsavALA pANIno sparza jene thAya tene pagamAM roga thAya. Ano artha e thayo ke naDaghAsavALuM pANI pAdaroganuM kAraNa che, paNa pAdaroga nathI. Ama chatAM kAraNamAM kAryano upacAra karIne naDaghAsavALuM pANI pAda roga che ema kahevAmAM Ave che. ema prastutamAM aviruddha vacanathI thatA anuSThAnathI karmamala dUra thavA rUpa Atmazuddhi thatI hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne aviruddha vacanathI thatA anuSThAnane dharma kahevAmAM Ave che. (3). athAmumeva dharmaM bhedataH prabhedatazca bibhaNiSurAha - soyamanuSTAtRmevAtu vivigha - mRdaspada yatidharmagna 9 ti . sa yaH pUrvaM pravaktumiSTa: ayaM sAkSAdeva hRdi vivarttamAnatayA pratyakSaH anuSThAtRbhedAt dharmAnuSThAyakapuruSavizeSAt dvividho= dviprakAro dharmaH, prakArAveva darzayati- gRhasthadharmo yatidharmazceti / gRhe tiSThatIti gRhasthaH, tasya dharmo nitya - naimittikaanusstthaanruupH| yaH khalu dehamAtrArAmaH samyagvidyAnaulAbhena tRSNAsarittaraNAya yogAya satatameva yatate sa yatiH, tasya dharmaH gurvantevAsitA tadbhaktibahumAnAvityAdiH vakSyamANalakSaNaH / / 1 / / have A ja dharmane bheda ane avAMtara bhedathI kahevAnI IcchAvALA graMthakAra kahe che - te A dharma anuSThAna karanArA jIvonA bhedathI gRhastha dharma ane yatidharma ema be prakAre che. ahIM te" eTale je pUrve kahevAne Icchelo hato te. 'A' zabdathI pratyakSapaNuM batAve che, arthAta sAkSAt kartAnA hRdayamAM pratyakSa rIte vartamAna evo dharma. gRhasthadharma - je gRhamAM (= gharamAM) rahe te gRhastha, teno je dharma te gRhasthadharma. gRhasthadharmanA nitya ane naimittika evA bheda che. je nitya = dararoja karavAmAM Ave te nityadharma. je parva vagere nimittane pAmIne karavAmAM Ave te naimittika dharma. yatidharma - je mAtra dehamAM ArAma kare ane samyavidyArUpI naukA meLavIne tRSNArUpI nadIne taravAnA yoga mATe satata yatna kare te yati kahevAya. teno je dharma te yatidharma, jIvana paryata ziSyabhAve gurunI pAse rahevuM,gurune viSe bhakti ane bahumAna karavuM, ItyAdi yatidharma che. yatidharmanuM svarUpa AgaLa (pAMcamA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya adhyAyamai) vAma ze. (1) tatra ca- gRhasthadharmo'pi dvividhaH- sAmAnyato vizeSatazca // 2 // iti / gRhasthadharmo'pi uktalakSaNaH, kiM punaH sAmAnyato dharma ityapizabdArthaH, dvividho =dvibhedaH, dvaividhyameva darzayati- sAmAnyato nAma sarvaziSTasAdhAraNAnuSThAnarUpaH, vizeSato samyagdarzanA -'NuvratAdipratipattirUpaH, cakAra uktasamuccaye iti / / 2 / / temAM je gRhastha dharma che te paNa sAmAnya ane vizeSa ema be prakAre che. sarva ziSTapuruSono sAdhAraNa dharma te sAmAnya dharma. (arthAt mArgAnusArI jIvono nItipAlana Adi je dharma te sAmAnya dharma.) samyagdarzana ane aNuvato Adino svI2 ta vizeSa dharma. (2) tatrAdyaM bhedaM zAstrakRt svayamevAdhyAyaparisamAptiM yAvad bhAvayannAha tatra sAmAnyato gRhasthadharmaH kulakramAgatamaninyaM vibhavAdyapekSayA nyAyato'nuSThAnam // 3 // tatra tayoH sAmAnya-vizeSarUpayoH gRhasthadharmayoH vaktumupakrAntayormadhye sAmAnyataH gRhasthadharmo'yam, yathA kulakramAgataM pitR-pitAmahAdipUrvapuruSaparamparAsevanAdvAreNa svakAlaM yAvadAyAtam, anuSThAnamityuttareNa yogaH, punaH kIdRzaM tadityAha- anindyam, nindhaM tathAvidhaparalokapradhAnasAdhujanAnAmatyantamanAdaraNIyatayA garhaNIyaM yathA surAsaMdhAnAdi, tanniSedhAdanindyam, tathA vibhavAdyapekSayA vibhavaM svakIyamUladhanarUpamAdizabdAt sahAyakAla-kSetrAdibalaM cApekSya nyAyato nyAyena zuddhamAna-tulocitakalAvyavahArAdirUpeNa AsavenIyAvasaracittArAdhanAdirUpeNa ca anuSThAnaM vANijya - rAjasevAdirUpam, idamuktaM bhavati- sarvasAdhusaMmatanyAyapradhAnasya svavibhavatRtIyabhAgAdinA vyavahAramArabhamANasya rAjasevAdau ca taducitakramAnuvartinaH kulakramAyAtAnindyAnuSThAnasya atyantanipuNabuddheH ata eva sarvApAyasthAnaparihAravato gRhasthasya dharma eva syAt, dInAnAthAdhupayogayogyatayA dharmasAdhanasya vibhavasyopArjanaM prati prtibddhcitttvaaditi| yacyA'dAvevAnindyAnuSThAnasya gRhasthasaMbandhino dharmatayA zAstrakAreNa nidarzanamakAri tat jJApayati niranuSThAnasya nirvAhavicchedena gRhasthasya sarvazubhakriyoparamaprasaGgAdadharma eva syAditi, paThyate ca - 11
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya vittIvoccheyaMmI gihiNo sIyaMti savvakiriyAo / niravekkhassa u jutto saMpuNNo saMjamo ceva / / 2 / / (paJcA. 4/7) / / 3 / / dharmanA be bhedamAM prathamabhedane A adhyAyanA aMta sudhI svayameva vicAratA graMthakAra kahe che - | sAmAnya ane vizeSa e be prakAranA gRhastha dharmamAM sAmAnya gRhastha dharma A pramANe che:- kulaparaMparAthI Avela, aniMdya, vaibhava AdinI apekSAe ane nyAya pUrvaka dhanaprApti mATe vyavahAra karavo. kulaparaMparAthI Avela = pitA, dAdA vagere pUrvapuruSanI paraMparAthI karAte potAnA kAla sudhI Avela. aniMdya = niMdya eTale paralokane pradhAna mAnanArA tevA prakAranA sajjanone atyaMta karavA yogya na hovAthI je niMdanIya hoya, jema ke dArU banAvavo vagere, tevuM niMdya na hoya te aniMdya. vaibhava AdinI apekSAe = vaibhava eTale potAnuM mULa dhana - mUDI, tenI apekSAe AcaraNa karavuM, arthAt potAnI pAse mUDI hoya te pramANe vepAra vagere karavuM. ahIM Adi zabdathI sahAya, kAla ane kSetra vagerenuM baLa samajavuM, arthAt sahAya, kAla ane kSetra vagerenuM baLa je pramANe hoya te pramANe vepAra vagere karavuM. nyAyapUrvaka : mApa ane tola barAbara karavA, vyAja ucita levuM vagere prAmANikatA pUrvaka, athavA sevavA yogya puruSanI avasarocita sevA karavI vagere prAmANikatA pUrvaka. vyavahAra : vepAra, rAjasevA vagere vyavahAra. bhAvArtha : gRhastha jo vepAra karato hoya to sarva sajjanone saMmata evA nyAyane pradhAna rAkhIne potAnA mULa dhananA (= mUDInA) trIjA bhAganA dhanathI vepAra karanAro hoya, ane jo rAjasevA vagere karato hoya to tene ucita AcaraNa karanAro hoya, kulaparaMparAthI Avela aniMdya vyavahAra karanAro hoya, atyaMta nipuNa buddhivALo hoya ane ethI ja upadravavALA sarva sthAnono tyAga karanAro hoya, AvA gRhasthane dharma ja thAya. kAraNa ke tenuM citta dIna - anAtha AdinA upayogamAM AvavAne yogya hovAnA kAraNe dharmanuM sAdhana bane tevA dhanane meLavavAmAM pratibaddha hoya che. vaLI, graMthakAre gRhastha dharmanA varNananA prAraMbhamAM ja aniMdya vyavahArano gRhasthadharma tarIke je nirdeza karyo tenAthI graMthakAra e jaNAve che ke- dhana meLavavAnA vyavahArathI rahita gRhasthane nirvAhano abhAva thavAthI tenI 1 2
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya sarva zubha kriyAo aTakI javAno prasaMga thAya, ane tethI tene adharma ja thAya. mAviSe (paMyA. 3-7) syuMcha 3 - "mAchaviyAno vicha yatAM gRhasthanI dharmanI ane vyavahAranI badhI kriyAo sIdAya. (= keTalIka bilakula baMdha thAya, keTalIka je rIte thavI joIe te rIte na thAya.) sarvathA niHspRhane to sarva virati rUpa saMyama 4 yogya che." (3) atha kasmAt nyAyata ityuktamiti, ucyate - nyAyopAttaM hi vittamubhayalokahitAya // 4 // iti / nyAyopAttaM zuddhavyavahAropArjitaM hiryasmAt vittaM dravyaM nirvAhahetuH, kimityAhaubhayalokahitAya, ubhayoH ihaloka - paralokarUpayoH lokayohitAya kalyANAya saMpadyate ||4|| have "nyAyapUrvaka' ema zA mATe kahyuM te jaNAve che :kAraNa ke nyAyathI meLaveluM dhana ubhayalokanA hita mATe thAya che. nyAya eTale zuddha vyavahAra. dhana eTale nirvAhanuM kAraNa dravya. ubhaya loka eTale A loka ane paraloka. hita eTale kalyANa. (4) etadapi kutaH? ityAha anabhizaGkanIyatayA paribhogAd vidhinA tIrthagamanAcca // 5 // ihAnyAyapravRttau puruSasya dvividhA abhizaGkanIyatA- bhoktuH bhogyasya ca vibhavasya, tatra bhoktuH 'paradravyadrohakAryayam' ityevaM doSasaMbhAvanalakSaNA, bhogyasya punaH 'paradravyamidamitthamanena bhujyate' ityevaMrUpA, tatastatpratiSedhena yA anabhizaGkanIyatA, tayA upalakSitena bhoktrA paribhogAt snAna - pAnA - ''cchAdanA - 'nulepanAdibhiH bhogaprakAraiH AtmanA mitra - svajanAdibhizca saha vibhavasyopajIvanAta, ayamatra bhAvaH- nyAyenopArjitaM vibhavaM bhuJjAno na kenApi kadAcit kiJcidabhizaGkayate, evaM cAvyAkulacetasaH prazastapariNaterihaloke'pi mahAn sukhalAbha iti, paralokahitatvaM ca vidhinA satkArAdirUpeNa, tIryate vyasanasalilanidhiH asmAditi tIrthaM pavitraguNapAtrapuruSavargaH dInAnAthAdivargazca, tatra gamanaM pravezaH upaSTambhakatayA pravRttirvittasya tIrthagamanam, tasmAt, cakAraH samuccaye, paThyate ca dhArmikajanasya zAstrAntare dAnasthAnaM yathA - 13
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pahelo adhyAya pAtre dInAdivarge ca dAnaM vidhivadiSyate / poSyavargAvirodhena na viruddhaM svatazca yat || 3 || ( yogabindau 121 ) ||5|| nyAyathI meLaveluM dhana ubhayalokanA hita mATe kema thAya che te kahe che :kAraNa ke nyAyathI meLavelA dhanano niHzaMkapaNe paribhoga karI zakAya ane vidhipUrvaka tIrthagamana karI zakAya. A lokamAM anyAyavALI pravRtti karavAmAM eTale ke anItithI dhana meLavavAmAM lokone bhoktA (= upabhoga karanAra) upara ane bhogya (= bhogavavA yogya vaibhava) saMbaMdhI ema be rIte zaMkA thAya. temAM bhoktA upara ''A paradravyano droha karanAra che'' evA doSanI saMbhAvanA rUpa zaMkA thAya. ane bhogya saMbaMdhI ''A puruSa A rIte paradravyano upabhoga kare che'' evI zaMkA thAya. nyAyathI meLavelA dhanamAM AvI zaMkA na thavAthI teno niHzaMkapaNe paribhoga karI zakAya che. pirabhoga eTale snAna, pAna, AcchAdana, vilepana vagere bhoganA prakAro vaDe pote ekalA ke mitro ane svajanonI sAthe vaibhavano upabhoga karavo. ahIM A bhAva che ke- nyAyathI meLavelA dhanane bhogavanAra upara koIne paNa kyAreya jarA paNa zaMkA thatI nathI, ane e pramANe vyAkulatAthI rahita cittavALA ane zubha pariNAmavALA tene A lokamAM paNa mahAna sukhano lAbha thAya che. vidhipUrvaka tIrthagamanathI paralokamAM hita thAya che. satkAra karavo vagere vidhi che. duHkharUpI samudra jenAthI tarAya te tIrtha. ahIM pavitra guNonuM pAtra evo puruSasamUha ane dIna anAtha vagereno samUha tIrtha tarIke vivakSita che. temAM dhananuM gamana thavuM eTale ke sahAya rUpe dhanano upayoga thavo e tIrthagamana che. bIjAM zAstromAM paNa dhArmika jana mATe dAnanuM sthAna jaNAvatAM kahyuM che ke - "je dAna ApanAra ane lenAra e benA dharmano haLa, khAMDaNiyuM Adi (adhikaraNa) nI jema svarUpathI bAdhaka na hoya tevuM dAna mAtA vagere lokanI vRttino uccheda na thAya te rIte pAtrane ane dIna vagerene vidhipUrvaka ApavAnuM buddhimAna puruSone ISTa che." (yo. bi. 121) (5) * atraiva vipakSe bAdhAmAha ahitAyaivAnyat // 6 // ahitAyaiva ahiMtanimittameva ubhayorapi lokayoH, na punaH kAkatAlIyanyAyenApi 14
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya hitaheturiti evakArArthaH, anyat nyAyopAttavittAd vibhinnam, anyAyopAttavittamityarthaH IdddA ahIM anyAyathI meLavelA dhanathI anartha thAya ema kahe che - anyAyathI meLaveluM ghana ubhayalokanA ahita mATe ja thAya che, kAkatAlIya nyAyathI paNa hitanuM kAraNa thatuM nathI. (6) kuta etadityAhatadanapAyitve'pi matsyAdigalAdivadvipAkadAru NatvAt // 7 // iti / tasya anyAyopAttavittasya anapAyitvam avinAzitvamiti yo'rthaH tasminnapi, anyAyopArjito hi vibhavaH asthyAdizalyopahatagRhamivAcirAt vinAzamanAsAdya nAste, atha kadAcid balavataH pApAnubandhinaH puNyasyAnubhAvAt sa vibhavo yAvajjIvamapi na vinazyet tathApi matsyAdInAM matsya-kuraGga-pataGgAdInAM ye galAdayaH gala-gorigAnapradIpAlokAdayo rasanAdIndriyalaulyAtirekakAriNaH viSayavizeSAH tadvad vipAke = pariNAme dAraNamatyantavyasanahetuH, tasya bhAvastattvam tasmAt, anyatrApyavAci pApenaivArtharAgAndhaH phalamApnoti yat kvcit| baDizAmiSavat tat tamavinAzya na jIryati / / 4 / / iti / / 7 / / anyAyathI meLaveluM dhana ubhaya lokanA ahita mATe kema thAya che te jaNAve cheH kAraNa ke anyAyathI meLaveluM dhana vinAza na pAme to paNa matsyagala AdinI jema pariNAme bhayaMkara bane che. - anyAyathI meLaveluM dhana hADakAM vagere zalyathI (= doSathI) haNAyelA gharanI * jema jaladI nAza pAmyA vinA rahetuM nathI. Ama chatAM kadAca prabaLa * kAgaDAnuM besavuM ane tADanuM paDavuM te kAkatAlIya nyAya che. ahIM kAgaDAnA bezavAnA kAraNe tADa paDyuM nathI. tADa paDavAnuM ja hatuM paNa jonArane ema lAge ke kAgaDo beTho tethI tADa paDI gayuM. te pramANe je kArya vAstavika nahi paNa mAtra bahArathI dekhAtA nimittathI thAya temAM kAkatAlIya nyAya lAgu paDe. prastutamAM anyAyathI meLaveluM dhana te rIte paNa (= bahArathI dekhAtA nimittathI paNa) hitanuM kAraNa banatuM nathI. * je ThekANe ghara bAMdhavAnuM hoya tyAM prathama zalyazuddhi karavAmAM Ave che. zalyazuddhi eTale jyAM ghara bAMdhavAnuM hoya tyAM hADakAM vagere azuci padArtho hoya to dUra karavA. jo zalyavALI bhUmi upara ghara bAMdhe to te ghara TakatuM nathI, ema zilpazAstramAM kahyuM che. 15
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya pApAnubaMdhipunyanA prabhAvathI te dhana jIMdagI paryata nAza na pAme to paNa matsyagala AdinI jema pariNAme bhayaMkara bane che. matsyagala : matsya eTale mAchaluM. gala eTale mAMsanI goLI. mAchImAro mAchalAne pakaDavA mATe loDhAnA kAMTAmAM mAMsanI goLI rAkhe che. e kAMTAne mAchImAro pANImAM nAkhe eTale rasanA IdriyanI atizaya lolupatAnA kAraNe temAM rahelA mAMsane khAvA mATe mAchalAM Ave che. jeTalAmAM mAchaluM mAMsanI goLI khAvA jAya che teTalAmAM te kAMTAmAM vIMdhAI jAya che. pachI mAchImAra tene bahAra kADhI le che. A rIte jema kAMTAmAM rahela mAMsanI goLI khAvAthI jarAka svAda maLI jAya che, paNa pachI mota thAya che, tema anyAyathI meLavela dhanathI thoDo samaya thoDuM tuccha sukha maLI jAya, paNa pariNAme tenAthI durgatimAM duHkho bhogavavA paDe che. ahIM Adi zabdathI kuraMgagaurIgAna ane pataMgapradIpAloka Adi dRSTAMto samajavA. kuraMgagaurIgAna kuraMga eTale haraNa, gaurI eTale viziSTa rAga-rAgaNI. gAna eTale gAyana. karNa IdriyanI atizaya lolupatAnA kAraNe haraNa viziSTa rAgathI thatA gAyanamAM lIna banIne prANa gumAve che. pataMgapradIpAloka rAtre uDatA pataMgIyA cakSu IdriyanI AsaktinA kAraNe baLI rahelA dIpakanI jyotamAM jhaMpalAve che, ane pariNAme mRtyu pAme che. A e pramANe anyAyathI meLavelA dhanathI pariNAme ahita thAya che. A viSe bIjA sthAne paNa kahyuM che ke - "dhananA rAgathI aMdha banela puruSa anyAyarUpa pApathI kyAMka je (dhanaprApti rUpa) phaLa meLave che te phala mAchalAne mAravAnA kAMTAmAM rahelA mAMsanI jema teno nAza karyA vinA nAza pAmatuM nathI." (7) nanvevamanyAyena vyavahArapratiSedhe gRhasthasya vittaprAptireva na bhaviSyati, tat kathaM nirvAhavyavacchede dharmahetuzcittasamAdhilAbhaH syAdityAzaGkyAha nyAya eva hyAptyupaniSat pareti samayavidaH // 8 // iti / nyAya eva na punaranyAyo'pi, arthasya vibhavasya AptiH lAbhaH arthAptiH, tasyA upaniSad atyantarahasyabhUta upAyaH, yuktAyuktArthasArthavibhAgakalanakauzalavikalaiH sthUlamatibhiH svapnAyamAnAvasthAyAmapyanupalabdha iti yo'rthaH, parA prakRSTA, ityevaM samayavidaH sadAcArAbhidhAyizAstrajJA bruvate, tathA hi te paThanti - nipAnamiva mavqI: sara: pUmivAnDanA: | 1 6
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdumakaraNa pahelo adhyAya zubhakarmANamAyAnti vivazAH sarvasampadaH / / 5 / / tathA - nodanvAnarthitAmeti, na cAmbhobhirna pUryate / AtmA tu pAtratAM neyaH, pAtramAyAnti sampadaH / / 6 / / A pramANe anyAyathI vyavahAra karavAno pratiSedha karavAmAM Ave to gRhasthane dhanaprApti ja nahi thAya, ethI eno jIvananirvAha nahi thAya ane ethI dharmanuM kAraNa evI cittasamAdhi tene nahi rahe, AvI AzaMkA karIne graMthakAra teno javAba Ape che : nyAya ja dhanaprAptino utkRSTa atyaMta rahasyabhUta upAya che ema jANakAro kahe che. ahIM ""atyaMta rahasyabhUta upAya che" eno artha e che ke- yogyAyogya padArthasamUhanA vibhAgane jANavAnI kuzaLatAthI rahita evA sthUla mativALA puruSone A upAya svapnamAM paNa jANavAmAM Avyo nathI. zAstranA jANakAro eTale sadAcArane kahenArA zAstrone jANanArA. teo A pramANe kahe che:-"jevI rIte deDakAo jalAzayomAM Ave che ane pakSIo pANInA sthAno pAse Ave che te rIte badhI saMpattio zubhakArya karanArane AdhIna banIne tenI pAse Ave che. (1) tathA samudra pANIne prArthanA na karato hovA chatAM pANIthI pUrAya che. te pramANe potAnA AtmAne pAtra banAvavo joIe. kAraNake saMpattio pAtranI pAse Ave che." (2) (8) kuta etadevamityAha tato hi niyamataH pratibandhakakarmavigamaH // 9 // iti / tato nyAyAt sakAzAt hiryasmAt niyamataH avazyabhAvena pratibandhakasya paralAbhopaghAtajananadvAreNa bhavAntare upAttasya lAbhavighnahetoH karmaNo lAbhAntarAyalakSaNasya vigamo vinAzaH saMpadyate, yathA samyakprayuktAyAH laGghanAdikriyAyAH sakAzAt rogasya zvara-gatisAra riti //// "nyAya ja dhanaprAptino utkRSTa atyaMta rahasyabhUta upAya che" enuM kAraNa jaNAve che: kAraNake nItithI niyama pratibaMdhaka karmano vinAza thAya che. pratibaMdhaka karma eTale jenAthI dhana na maLe tevA bhavAMtaramAM bAMdhelA lAbhAMtarAya karma. bIjAnA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya dhanalAbhamAM hAni karavAthI lAbhAMtarAya karma baMdhAya che. jevI rIte sArI rIte karelI lAMghaNa Adi upacArathI jvarAtisAra (etAvanI sAthe jhADAno roga) vagere rogano nAza thAya che te rIte nyAyathI niyamA lAbhAMtarAya karmano nAza thAya che. (9) tato'pi kiM siddhamityAha satyasmitrAyatyAmarthasiddhiH // 10 // iti / sati vidyamAne asmin Antare pratibandhakakarmavigame AyatyAm AgAmini kAle arthasiddhiH abhilaSitavibhavaniSpattiH AvirbhavatIti / / 10 / / pratibaMdhaka karmano nAza thavAthI zuM siddha thayuM te kahe che - lAbhAMtarAya karmano nAza thatAM bhaviSyamAM ISTa dhananI prApti thAya che. (10) etadviparyaye doSamAhaato'nyathA'pi pravRttau pAkSiko'rthalAbho niHsaMzayastvanartha iti // 11 // ___ ata uktalakSaNAt nyAyAt anyathA'pi anyAyalakSaNena prakAreNa pravRttI vyavahAralakSaNAyAM pAkSiko vaikalpikaH arthalAbhaH, kadAcit syAt kadAcinnetyarthaH, niHsaMzayo niHsandehaH tuH punararthaH anarthaH upaghAtaH aaytyaamev| idamuktaM bhavatianyAyapravRttireva tAvadasaMbhavinI, rAjadaNDabhayAdibhirhetubhiH pratihatatvAt, paThyate ca - rAjadaNDabhayAt pApaM nAcaratyadhamo janaH / paralokabhayAnmadhyaH, svabhAvAdeva cottamaH / / 7 / / atha kazcidadhamAdhamatAmavalambya anyAyena pravartate tathApyarthasiddhiranaikAntikI, tathAvidhAzuddhasAmagrIsavyapekSapAkasya kasyacidazubhAnubandhinaH puNyavizeSasya udayavazAt syAdanyathA punarneti, yazcAnarthaH so'vazyaMbhAvI, anyAyapravRttivazopAttasya azuddhakarmaNaH niyamena svphlmsNpaadyoprmaabhaavaat| paThyate ca - avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma shubhaashubhm| nAbhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi / / 8 / / / / 11 / / anIti karavAmAM doSa kahe cheH anItithI vepAra vagere vyavahAra karavAmAM dhanano lAbha thAya ke na paNa thAya, paNa bhaviSyamAM dhanahAni to avazya thAya. 18
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya ahIM sArAMza e che ke pahelAM to rAjadaMDano bhaya vagere kAraNothI anItivALI pravRtti ja asaMbhavita che. A viSe kahyuM che ke "adhama mANasa rAjadaMDanA bhayathI pApa karato nathI, madhyama mANasa paralokanA bhayathI pApa karato nathI ane uttama mANasa svabhAvathI ja pApa Acarato nathI." Ama chatAM koI adhamAdhama banIne anyAyavALI pravRtti kare to paNa dhanano lAbha anizcita che= thAya kena paNa thAya. je karmano udaya tevI azuddha sAmagrIthIja thavAno hoya tevA koI pApAnubaMdhI puNyanA udayathI dhananI prApti thAya, anyathA na thAya, ane bhaviSyamAM dhanahAni to avazya thavAnI. kAraNake anyAyavALI pravRttithI upArjana karela lAbhAMtarAya rUpa azubha karmo potAnuM phaLa ApyA vinA nAza pAmatA ja nathI. A viSe kahyuM che ke "kareluM zubha ke azubha karma avazya bhogavavuM paDe che, abajo * kalpa sudhI paNa bhogavyA vinA kSaya pAmatuM nathI." (11) : tathA(2) samAnava-zInalimitranevAzcamacatra vavida 9rA ti samAnaM tulyaM kulaM pitR-pitAmahAdipUrvapuruSavaMzaH zIlaM madya-mAMsanizAbhojanAdiparihArarUpo vyavahAraH, AdizabdAt vibhava-veSa-bhASAdi ca yeSAM te tathA, taiH kuTumbibhiH lokaiH saha, agotrajaiH, gotraM nAma tathAvidhaikapurUSaprabhavo vaMzaH, tato gotre jAtAH gotrajAH, tatpratiSedhAt agotrajAH, tairaticirakAlavyavadhAnavazena truTitagotrasaMbandhaizceti, kimityAha-vaivAsyaM vivAha eva tatkarma vA vaivAhyam, sAmAnyato gRhasthadharma iti prakRtam, kimavizeSeNa?, netyAha- anyatra vinA bahuviru ddhebhyaH kuto'pi mahato'naucityAt bahubhiH tajjAtivartibhistatsthAna-taddezavAsibhirvA janaiH saha viru ddhA ghaTanAmanAgatA bahuviru ddhAH, taiH, bahuviru ddhAn lokAn vrjyitvetyrthH| asamAnakulazIlAditve hi parasparaM vaisadRzyAt tathAvidhanivraNasaMbandhAbhAvena asNtossaadisNbhvH| kiJca, vibhavavaiSamye sati kanyA mahataH svapituraizvaryAdalpavibhavaM bhartAramavagaNayati, * bramA jagatanI sRSTi kare che ane jagatano vinAza paNa kare che ema ajJAna loko mAne che. ahIM jagatanI sRSTithI mAMDIne jagatano pralaya thAya tyAM sudhI jeTalo kALa thAya teTalA kALane kahyuM kahevAmAM Ave che. AvA abajo kalpa sudhI paNa bhogavyA vinA karma kSaya pAmatuM nathI. 19
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya itaro'pi pracurasvapitRvibhavavazotpannAhaGkAraH tatpiturvibhavavikalatvena durbalapRSThopaSTambhAM knyaamvjaanaati| tathA gotrajairvaivATe svagotrAcaritajyeSThatAvyavahAravilopaH syAt, tathAhi- jyeSTho'pi vayovibhavAdibhiH kanyApitA kaniSThasyApi jAmAtRkapituH nIcairvRttirbhavati, na ca gotrajAnAM rUDhaM jyeSThakaniSThavyavahAram atilaghya anyo vaivAhyavyavahAro guNaM labhate, api tu tadvyavahArasya pravRttau gotrajeSu pUrvapravRttavinayabhaGgAt mahAn anartha eva sNpdyte| tathA bahuviruddhaiH saha saMbandhaghaTanAyAM svayamanaparAddhAnAmapi tatsaMbandhadvArA AyAtasya mahato virodhasya bhAjanabhavanena ihaloka-paralokArthayoH kSatiH prasajati, janAnurAgaprabhavatvAt saMpattInAmiti paryAlocya uktaM 'samAnakulazIlAdibhiH agotrajaiH vaivAtyamanyatra bahuviru ddhebhyaH' iti| ___ atra ca laukikanItizAstramidam- dvAdazavarSA strI, SoDazavarSaH pumAn, tau vivAhayogyau, vivAhapUrvo vyavahAraH kuTumbotpAdanaparipAlanArUpazcaturo varNAn kulInAn karoti, yuktito varaNavidhAnam, agnidevAdisAkSikaM ca pANigrahaNaM vivAhaH, sa ca braahmaadibhedaadssttdhaa| ___ tathAhi- brAhmo vivAho yatra varAyAlaGkRtya kanyA pradIyate 1, tvaM bhavAsya mahAbhAgasya sadharmacAriNIti viniyogena vibhavasya kanyApradAnAt prAjApatyaH 2, gomithunapurassarakanyApradAnAdArSaH 3, sa daivo vivAho yatra yajJArthamRtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA 4, ete dhA vivAhAzcatvAro'pi gRhasthocitadevapUjanAdivyavahArANAmetadantaraGgakAraNatvAnmAtuH piturbandhUnAM ca praamaannyaat| parasparAnurAgeNa mithaH samavAyAt gAndharvaH 5, paNabandhena kanyApradAnamAsuraH 6, prasahya kanyA''dAnAt rAkSasaH 7, suptapramattakanyA''dAnAt paizAcaH 8, ete catvAro'dhA api nAdhAH , yadyasti vadhUvarayoranapavAdaM prsprrucittvmiti| zuddhakalatralAbhaphalo vivaahH| tatphalaM ca sujAtasutasantatiH, anupahatA cittanirvRtiH, gRhakRtya suvihitatvam , AbhijAtyAcAravizuddhatvam, devAtithibAndhavasatkArAnavadyatvaM ceti / ___ kulavadhUrakSaNopAyAzcaite- gRhakarmaviniyogaH, parimito'rthasaMyogaH, asvAtantryam, sadA ca mAtRtulyastrIlokAvarodhanamiti / rajakazilA-kurkurakarparasamA hi vezyAH, kastAsu kulIno rajyeta?, yato dAne daurbhAgyam, satkRtau paropabhogyatvam, Asaktau paribhavo maraNaM vA, mahopakAre'pyanAtmIyatvam, bahukAlasaMbandhe'pi tyaktAnAM tadaiva puruSAntaragamanamiti vezyAnAM kulA''gato dharma iti / / 12 / /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa have gRhasthadharmamAM vivAhanA prakAro kahe che : je kula ane zIla AdithI samAna hoya ane bhinnagotravALA hoya tevAonI sAthe vivAhano saMbaMdha karavo ane bahu virodhavALA lokonI sAthe vivAhano saMbaMdha na karavo. pahelo adhyAya = = kula pitA, dAdA vagere pUrvapuruSono vaMza. zIla madha, mAMsa, rAtribhojana vagereno tyAgarUpa vyavahAra. 'kula ane zIla AdithI samAna' e sthaLe Adi zabdathI vaibhava, veSa ane bhASA vagerethI paNa samAna hoya ema samajavuM. gotra - tevA koi eka puruSathI zarU thayelo vaMza. ghaNo lAMbo kALa pasAra thai javAthI jemanI sAthe gotrano saMbaMdha tUTI gayo hoya te bhinna gotravALA kahevAya. bahu virodhavALA eTale koi kAraNathI mahAna anucita pravRtti karavAthI tenI jAtinA ke sthAnamAM rahelA, athavA to te dezamAM rahenArA ghaNA lokonI sAthe virodhavALA banyA hoya tevA loko. kula ane zIla samAna na hoya to paraspara asamAnatAnA kAraNe nirdoSa saMbaMdha na thAya, ane ethI asaMtoSa Adi thavAno saMbhava rahe. vaLI- vaibhavanI asamAnatA hoya to kanyA potAnA pitAnA adhika vaibhavanI apekSAe alpa vaibhavavALA patinI avagaNanA kare. pati paNa potAnA pitAnA vaibhavathI ahaMkArI banIne kanyAno pitA vaibhava rahita hovAnA kAraNe durbala pIThabalavALI kanyAnI avajJA kare. eka gotravALA sAthe vivAhano saMbaMdha karavAmAM Ave to svagotramAM pravartelA nAnA- moTAnA vyavahArano lopa thAya. te A pramANeH- vaya ane vaibhava AdithI moTo paNa kanyAno pitA nAnA paNa jamAInA pitAthI nAno bane. eka gotravALA lokonA rUDha thayelA nAnA-moTAnA vyavahAranuM ullaMghana karIne vivAhanA saMbaMdhathI thayela anya (nAnA - moTAno) vyavahAra guNane (= lAbhane) pAmato nathI, balke vivAhanA saMbaMdhathI thayela vyavahAra pravartatAM ekagotravALAomAM pUrve pravartela vinayano bhaMga thavAthI mahAna anarthaja thAya che. tathA bahu virodhavALA lokonI sAthe vivAhano saMbaMdha bAMdhavAmAM Ave to pote aparAdha rahita hovA chatAM vivAhanA saMbaMdhanA kAraNe AvelA mahAna virodhanuM pAtra potAne banavuM paDe, arthAt pote nirdoSa hovA chatAM vevAInA kAraNe potAne paNa ghaNAnI sAthe virodhavALA banavuM paDe. Ama thavAthI A loka ane paralokanAM kAryomAM kSati Ave. kAraNa ke 'saMpattio lokonA anurAgathI utpanna thAya che.'' 21 =
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya A pramANe badhuMja vicArIne ja ahIM kahyuM che ke - "je kula ane zIla AdithI samAna hoya ane bhinnagotravALA hoya tevAonI sAthe vivAhano saMbaMdha karavo ane bahu virodhavALA lokonI sAthe vivAhano saMbaMdha na karavo." ahIM laukika nItizAstra A pramANe che:- bAra varSanI strI ane soLa varSano puruSa vivAhane yogya che. vivAha pUrvaka ja karelo kuTuMbanuM utpAdana ane paripAlana rUpa vyavahAra brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra e cAre varNane kulIna kare che. mATe pasaMdagI yuktithI ja karavI. agnideva AdinI sAkSIe kareluM pANIgrahaNa vivAha kahevAya che. vivAhanA brAhma vagere ATha prakAro che. te A pramANe :(1) brAhma- kanyAne"tuM A mahAbhAgyavaMtanI samAnadharmacAriNI thA" ema kahIne alaMkAro vagerethI zaNagArIne kanyA varane ApavAmAM Ave te brAhma vivAha che. (2) prAjApatya-kanyAno pitA dhana ApavA pUrvaka kanyAne Ape te prAjApatya vivAha kahevAya che. ArSa-gAyanuM joDaluM ApavA pUrvaka kanyAne Ape te ArSa vivAha kahevAya devaH- yajJa karAvavA mATe yajJa karanAra brAhmaNane dakSiNAnA badale kanyAja ApavAmAM Ave te daiva vivAha kahevAya che. A cAra vivAha dhArmika (5dharmathI yukta) che. kAraNake A vivAha gRhasthane ucita devapUjA vagere vyavahAronuM mukhya kAraNa che, tathA mAtA pitA ane baMdhue mAnya kareluM hoya che. (5) gAndharva- vara ane kanyAne paraspara anurAga hoya AthI te baMne potAnI meLe vivAha karI le te gAndharva vivAha kahevAya che. Asura - tame Ama karazo to huM tamane kanyA ApIza ItyAdi koI zarata karIne kanyA ApavI te Asura vivAha kahevAya che. rAkSasa- balAtkArathI kanyA levI te rAkSasa vivAha kahevAya che. paizAca-sUtelI ke gaphalatamAM rahelI kanyAne uThAvI javI te paizAca vivAha kahevAya che. A cAra vivAha adhArmika che. Ama chatAM jo pati - patnIne koI jAtanA apavAda vinA paraspara prema hoya to adhArmika nathI. 2 2.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya zuddha strInI prApti thAya e vivAhanuM phala che. zuddha strInI prAptinuM phala A pramANe cheH- zuddha strIthI sArA putraparivAranI prApti thAya, cittanI zAMti na haNAya, gRhakAryo sArI rIte thAya, vizuddhapaNe sArA AcAronuM pAlana thAya, nirdoSapaNe (= dUSaNa na lAge te rIte) deva, atithi ane baMdhuono satkAra thAya. phUlavadhUnuM rakSaNa karavAnA upAyo A che - tene gharanA kAmamAM joDavI, tene dhana parimita ApavuM, tene svataMtra na banAvavI ane sadA mAtA samAna strIonI sAthe rAkhavI, vezyAo dhobInI zIlA AgaLa rahela kUtarA mATe rAkhela "hIbA jevI che. AvI vezyAomAM kulIna kyo puruSa rAgavALo thAya? kAraNake jo vezyAne kAMI paNa ApavAmAM Ave to daurbhAgya (= azubha karmabaMdha) thAya, eno satkAra karavAmAM Ave to paNa te bIjAnA upabhogamAM Ave che, enAmAM Asakti karavAmAM Ave to parAbhava ke maraNa thAya, enA upara ghaNo upakAra karavAmAM Ave to paNa te potAnI thatI nathI. temanI sAthe ghaNA kALa sudhI saMbaMdha rAkhyo hoya to paNa jo teno tyAga karavAmAM Ave to te tarata ja bIjA puruSanI pAse jAya che. A pramANe vezyAono kulaparaMparAthI Avelo rivAja che. (12) tathA- (3) dAdRSTavAmItatA rA rUti dRSTAzca pratyakSata eva avalokitAH, adRSTAzca anumAnAgamagamyAH, tAzca tA bAdhAzca upadravAH, dRSTAdRSTabAdhAstAbhyo bhItatA bhayaM sAmAnyato gRhasthadharma iti, tadA ca tad bhayaM cetasi vyavasthApitaM bhavati yadi yathAzakti dUrata eva tatkAraNaparihAraH kRto bhavati, na punaranyathA, tatra dRSTabAdhAkAraNAni anyAyavyavaharaNa-dyUtaramaNapararAmAbhigamanAdIni ihaloke'pi sakalalokasamupalabhyamAnanAnAvidhaviDambasthAnAni, adRSTabAdhAkAraNAni punarmadya-mAMsasevanAdIni zAstranirUpitanarakAdiyAtanAphalAni bhavanti, kiM bhaNitaM bhavati? dRSTAdRSTabAdhAhetubhyo dUramAtmA vyAvartanIya iti / / 13 / / have gRhastha dharmamAM kevI rIte vartavuM te kahe che - dRSTa ane adRSTa upadravono bhaya rAkhavo. dRSTa eTale pratyakSa jovAyelA. * pUrve dhobI loko baporanA jamavAnuM sAthe laI jatA hatA. bapore jamI rahyA pachI vadheluM bhojana potAnA pALelA kUtarAne khavaDAvavA mATeThIbAmAM nAkhatA hatA. jema ADIbuM eMThA bhojanavALuM hoya che tema vezyA eMThA bhojana jevI che. kAraNa ke tene aneka lokoe bhogavelI hoya che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya adRSTa eTale anumAna ane AgamathI jaNAyelA. dRSTa ane adRSTa upadravono bhaya rAkhavo e sAmAnya gRhasthagharma che. upadravono bhaya cittamAM rAkhelo to ja thAya ke jo yathAzakti tenAM kAraNono dUrathI ja tyAga karavAmAM Avyo hoya, te sivAya nahi. anyAyathI vyavahAra karavo, jugAra ramavo, parastrIgamana karavuM vagere dRSTa upadravanAM kAraNo che. A kAraNo A lokamAM paNa jene sarva loko jANe che evI vividha prakAranI viDaMbanAnAM sthAno che. madirApAna ane mAMsabhakSaNa vagere adRSTa upadravonAM kAraNo che. A kAraNothI naraka vageremAM duHkha bhogavavA rUpa phaLanI prApti thAya che ema zAstramAM jaNAvyuM che. Ano sArAMza e che ke- AtmAne dRSTa ane adRSTa upadravonAM kAraNothI dUra rAkhavo. (13) tathA- (4) ziSTacaritaprazaMsanam // 14 // iti / ziSyante sma ziSTAH vRttastha-jJAnavRddhapuruSavizeSasaMnidhAnopalabdhavizuddhazikSA manujavizeSAH, teSAM caritam AcaraNaM ziSTacaritam, yathA - lokApavAdabhIru tvaM, dInAbhyuddharaNAdaraH / kRtajJatA sudAkSiNyaM, sadAcAraH prakIrtitaH / / 9 / / sarvatra nindAsatyAgo, varNavAdazca saadhussu| ApadyadainyamatyantaM, tadvata saMpadi namratA / / 10 / / prastAve mitabhASitvamavisaMvAdanaM tthaa| pratipannakriyA ceti, kuladharmAnupAlanam / / 11 / / asadvyayaparityAgaH, sthAne caiva kriyA sadA / pradhAnakArye nirbandhaH, pramAdasya vivarjanam / / 12 / / lokAcArAnuvRttizca, srvtraucitypaalnm| pravRttirgarhite neti, prANaiH kaNThagatairapi / / 13 / / (yogabindau 126-130) ityAdi / tasya prazaMsanaM prazaMsA, puraskAra ityarthaH, yathAguNeSu yatnaH kriyatAM, kimATopaiH prayojanam? / vikrIyante na ghaNTAbhirgAvaH kSIravivarjitAH / / 14 / / ( ) tathA zuddhAH prasiddhimAyAnti, laghavo'pIha netre| tamasyapi vilokyante, dantidantA na dantinaH / / 15 / / ( ) ityAdi / 24
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya ziSyonA AcAronI prazaMsA karavI. je zikSaNa pAmelA hoya te ziSTa, arthAta sadAcArI ane jJAnavRddha evA viziSTa puruSanI pAse jemaNe vizuddha zikSA meLavI che te viziSTa puruSo ziSTa kahevAya che. temanA AcAro A pramANe che:(1) lokApavAdathI bhaya (2) dIna (vagere) mANasono uddhAra karavAmAM Adara (3) kRtajJatA (4) sudAkSiNya (5) sarva sthaLe niMdAno tyAga (6) sajjana puruSonI prazaMsA (7) ApattimAM dInatAno abhAva (2) saMpattimAM namratA (9) avasare alpa bolavuM (10) visaMvAdI vacanano tyAga (11) svIkArelA vrata-niyamAdinuM pAlana (12) aviruddha evA kulAcAranuM pAlana (13) binajarUrI dhanavyayano tyAga (14) sadA dharmakAryamAM dhanano vyaya (15) jemA viziSTa phaLa maLe tevA kAryamAM Agraha (16) madyapAna vagere pramAdano tyAga (17) bahujanamAM rUDha banelA ane avirodhi evA lokavyavahAranuM pAlana (18) badhA sthaLe aucityanuM pAlana (19) kaMThe prANa AvyA hoya to paNa niMdita kAryamAM pravRtti na karavI, A ziSTapuruSonA sadAcAro che. temanI prazaMsA karavI. jema ke "guNo meLavavAmAM prayatna karo, bAhya ADaMbaranuM zuM kAma che? ghaMTa bAMdhavA chatAM dUdha rahita gAyo vecAtI nathI." tathA "A jagatamAM nAnA hoya to paNa zuddha mANaso prasiddhine pAme che, moTA hoya to paNa azaddha mANaso prasiddhine pAmatA nathI. aMdhArAmAM paNa hAthInA dAMto dekhAya che, paNa hAthIo dekhAtA nathI." (14) tathA (5) riSavatyAnAvidArthapratikriyAH 19 rUti . pustitaH prayuktA: kAma-krodha-toma-na--hRSa: zikhapRhAnAmntrnggo'rissddvrgH, tatra paraparigRhItAsvanUDhAsu vA strISu durabhisandhiH kAmaH, avicArya parasyAtmano vA'pAyahetuH krodhaH, dAnAheSu svadhanApradAnamakAraNaparadhanagrahaNaM vA lobhaH, durabhinivezAmokSo yuktoktAgrahaNaM vA mAnaH, kula-balaizvarya-rUpa-vidyAbhirAtmAhakArakaraNaM parapradharSanibandhanaM vA madaH, nirnimittamanyasya duHkhotpAdanena svasya dyUta-pAparddhayAdyanarthasaMzrayeNa vA manaHprItijanano harSaH, tato'sya ariSaDvargasya tyAgaH projjhanam, tena, aviru ddhAnAM gRhasthAvasthocitadharmArthAbhyAM virodhamanAgatAnAmarthAnAM zabdAdInAM zrotrAdIndriyaviSayabhAvApannAnAM pratipattiH aGgIkaraNam aviruddhArthapratipattiH, tayA, indriyajayaH 25
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya atyantAsaktiparihoraNa zrotrAdIndriyavikAranirodhaH, sarvendriyArthanirodhena punaryo dharmaH sa yatInAmevAdhikariSyate, iha tu sAmAnyarUpagRhasthadharma evAdhikRtastenaivamuktamiti ||11|| cha zavvargano tyAga karIne aviruddha arthanA svIkArathI Idriyajaya karavo. cha zatruvargano tyAga ayogya rIte yojelA kAma, krodha, lobha, mAna, mada ane harSa e cha ziSTa gRhasthono AMtarika zatruvarga che. bIjAe svIkArelI ke paraNelI strIo upara duSTa adhyavasAya karavo e kAma kahevAya che. je vicAryA vinA karavAmAM Ave ane bIjAnA ke potAnA anarthanuM kAraNa bane te krodha kahevAya che. dAna ApavAne yogya jIvone dAna na ApavuM athavA niSkAraNa paradhana levuM te lobha kahevAya che. durAgrahane na mUkavo athavA anyanA yukta vacanane na svIkAravuM te mAna kahevAya che. kula, bala, aizvarya, rUpa ane vidyAthI AtmAmAM ahaMkAra karavo te, athavA bIjAnA apamAnanuM kAraNa bane che, mada kahevAya che. kAraNa vinA ja bIjAne duHkha utpanna karIne athavA jAgAra ane zikAra vagere anarthano Azraya laIne manamAM prIti utpanna thAya te harSa kahevAya che. A cha zatruvargano tyAga karavI joIe. aviruddha arthano svIkAraH aviruddha eTale gRhasthAvasthAne ucita je dharma puruSArtha ane artha puruSArtha e be puruSArthonI sAthe virodhI na banelA. artha eTale zrotra (kAna) vagere IdriyonA zabda vagere viSayo. svIkAra eTale upabhoga. Ano bhAvArtha e thayo ke- dharma puruSArtha ane dhanapuruSArthane bAdha na pahoce te rIte viSayono upabhoga karavo te aviruddha arthano svIkAra kahevAya. IdriyajayaH viSayomAM atyaMta Asaktino tyAga karIne zrotra vagere IdriyonA vikArano nirodha karavo (= kAbumAM levo) te Idriyajaya che. bhAvArtha ahIM sAmAnya gRhasthadharmane ucita IdriyajayanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. temAM mukhya be muddA che. eka muddo e che ke dharmapuruSArtha ane dhana puruSArthane bAdha na pahoMce te rIte viSayono upabhoga karavo. bIjo muddo e che ke viSayomAM atyaMta Asakti na karavI. ahIM jaNAvelA IdriyajayanA svarUpamAM sarva viSayonA upabhogano sarvathA niSedha karavAmAM Avyo nathI. kAraNa ke sarva viSayonA upabhogano sarvathA niSedha rUpa dharmano adhikAra yatione ja hoya che, ane te AgaLa kahevAmAM Avaze. ahIM to sAmAnya gRhastha dharmano ja adhikAra cAlI - 26
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya rahyo che. (15) tathA- (6) 35NutAsthAnatyA : 9dA rUti che upaplutaM svacakra-paracakravikSobhAt durbhikSa-mArIti-janavirodhAdezcAsvasthIbhUtaM yat sthAnaM nivAsabhUmilakSaNaM grAma-nagarAdi tasya tyAgaH, atyajyamAne hi tasmin dharmArthakAmAnAM tatra pravRttopaplavavazena pUrvalabdhAnAM vinAzasaMbhavena navAnAM cAnupArjanenobhayorapi lokayoranartha evopapadyate iti / / 16 / / upadravavALA sthAnano tyAga karavo. potAnA nivAsa sthAna rUpa gAma-nagara vagere je sthAna svarAjya ke pararAjyanA saMgharSathI athavA to dukALa, * mAri, Iti, lokavirodha AdithI asvastha thayeluM hoya = azAMtivALuM thayeluM hoya te sthAnano tyAga karavo. kAraNake te sthAna choDavAmAM na Ave to tyAM thayela upadravanA kAraNe dharma, artha (= dhana) ane kAma (= viSayasukho) je pUrve meLavelA hoya teno vinAza thAya ane navA upArjana karI zakAya nahi. AthI A loka ane paraloka ema baMne lokamAM anartha ja thAya. (16) tathA- (7) svayathaSSAY I9LA ti . svasya Atmano yogyasya ucitasya rakSAkarasya rAjAderapUrvalAbhasaMpAdanalabdharakSaNakSamasya AzrayaNaM 'rakSaNIyo'haM bhavatAm' ityAtmasamarpaNam, yata uktamsvAmimUlAH sarvAH prakRtayaH, amUleSu taruSu kiM kuryAt puruSaprayatnaH (nItivAkyA 0) iti| svAmI ca dhArmikaH kulAcArAbhijanavizuddhaH pratApavAn nyAyAnugatazca kArya iti 19NA potAne yogya hoya tevA puruSano Azraya karavo. potAne yogya eTale ke potAnuM rakSaNa karI zake tevA, arthAt navo lAbha meLavI ApavAmAM ane meLavelAnuM rakSaNa karavAmAM samartha hoya tevA rAjA vagere yogya puruSa che. temano Azraya karavo eTale "huM tamArAthI rakSA karavA yogya chuM" e rIte AtmasamarpaNa karavuM. rakSaNa * mAri eTale marakI - kolerA vagereno upadrava. * ativRSTi, anAvRSTi, uMdara, tIDa, zuDA ane svarAjya ane pararAjya e cha Iti (upadravo) che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya karI zake tevA rAjA vagereno Azraya karavo joIe. A viSe kahyuM che ke - "sarva prajAonuM mUla (balavAna) svAmI che. mUlarahita vRkSomAM puruSano prayatna zuM kare? arthAt jema majabUta mULiyA vinAnAM vRkSomAM puruSano prayatna niSphaLa bane tema svAmI samartha na hoya to tenA AzrayathI lAbha na thAya. AthI je puruSa dhArmika hoya, kulAcAra ane uttama kulathI vizuddha hoya, pratApI hoya ane nyAyasaMpanna hoya tene svAmI karavo. (17) tathA (2) pradhAnatAdupriH 98aa ti pradhAnAnAm anvayaguNena saujanya - dAkSiNya - kRtajJatAdibhizca guNairuttamAnAM sAdhUnAM sadAcArAbhinivezavatAM parigrahaH svIkaraNam, kSudraparivAro hi puruSaH sarpavAnAzraya iva na kasyApi sevyaH syAt, tathA uttamaparigraheNaiva 'guNavAn' iti puruSasya prasiddhistpadyate, yathoktam - guNavAniti prasiddhiH saMnihitaireva bhavati guNavadbhiH / khyAto madhurjagatyapi sumanobhiH surabhibhiH surabhiH / / 16 / / ( ) ti 98. pradhAna ane zreSTha puruSono svIkAra karavo. pradhAna eTale vaMzanA guNathI tathA saujanya, dAkSiNya ane kRtajJatA vagere guNothI uttama. zreSTha eTale sadAcAranA AgrahavALA. AvA puruSone svIkAravA, eTale ke potAnA parivAra tarIke rAkhavA. kAraNa ke kSudra parivAravALo puruSa sarpavALA sthAnanI jema koIne paNa sevavA yogya na thAya. tathA uttama puruSone svIkAravAthI ja puruSanI 'A guNavAna che' evI prasiddhi thAya che. A viSe kahyuM che ke - "najIkamAM rahelA guNavAna puruSothI ja " A guNavAna che" evI prasiddhi thAya che. jagatamAM paNa sugaMdhI puSpothI ja vasaMtaRtunI "surabhi' tarIke prasiddhi thaI che." (18) tathA- (1) sthAne gRharaNa II99 rUti sthAne vakSyamANalakSaNAsthAnavilakSaNe grAma-nagarAdibhAge gRhasya svanivAsasya karaNaM vidhAnamiti / / 19 / / ucita sthAne ghara karavuM. anucita sthAnanuM lakSaNa have kahevAmAM Avaze, evA anucita sthAnathI viparIta sthAnamAM grAma, nagara AdimAM potAnuM ghara (= 28
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa nivAsa) karavuM. (19) asthAnameva vyanaktiatiprakaTAtiguptamasthAnamanucitaprAtivezyaM ca // 20 // iti / tatrA'tiprakaTam asannihitagRhAntaratayA'tiprakAzam, atiguptaM gRhAntaraireva sarvato'tisannihitairanupalakSyamANadvArAdivibhAgatayA'tIva pracchannam, tataH atiprakaTaM cAtiguptaM cetyatiprakaTAtiguptam, kimityAha- asthAnam anucitaM gRhakaraNasya, tathA anucitaprAtivezyaM ca, prativezinaH sannihitadvitIyAdigRhavAsinaH karma bhAvo vA prAtivezyam, anucitaM dyUtAdivyasanopahatatayA dhArmikANAmayogyaM prAtivezyaM yatra tadanucitaprAtivezyam, caH samuccaye, kiM punaH kAraNamatiprakaTAdi asthAnamiti ? ucyate- atiprakaTe pradeze gRhaM kriyamANaM paripArzvato nirAvaraNatayA caurAdayo niHzaGkamanaso'bhibhavitumutsahante, atiguptaM punaH sarvato gRhAntarairatiniruddhatvAnna svazobhAM labhate, pradIpanakAdyupadraveSu ca duHkhanirgama-pravezaM bhavati, anucitaprAtivezyatve punaH " saMsargajA doSa- guNA bhavanti" ( ) iti vacanAt kuzIlaprAtivezikalokAlApa-darzana-sahavAsadoSavazAt svataH saguNasyApi jIvasya nizcitaM guNahAnirutpadyate iti tanniSedhaH ||20|| anucita sthAnane spaSTa kare cheH atipragaTa ane atigupta tathA ayogya pADozIvALuM sthAna anucita sthAna che. atipragaTa = najIkamAM bIjAM gharo na hovAnA kAraNe ati khulluM. atigupta = - cAre bAju ati najIkamAM bIjAM dharo hovAnA kAraNe bAraNAM vagereno vibhAga na dekhAvAthI atizaya gupta. jyAM pADozIo jugAra vagere vyasanavALA hoya tevuM sthAna dhArmika puruSone mATe ayogya che. prazna : atipragaTa vagere prakAranuM sthAna anucita kema che? uttara H ati pragaTa sthAnamAM ghara karavAmAM Ave to cAre bAju khulluM hovAthI cora vagere niHzaMkapaNe parAbhava ka2vA utsAhita thAya. tathA atigupta ghara cAre bAjuthI bIjA gharothI atyaMta gherAyeluM hovAnA kAraNe zobhA pAmatuM nathI, ane Aga vagere upadrava prasaMge nIkaLavAmAM ane pravezavAmAM muzkelI thAya. ayogya paDozIvALA sthAnamAM to ''saMgathI doSo ane guNo thAya che'' e vacana pramANe kuzIla paDozI lokonI sAthe bolavuM, temane jovA ane temano sahavAsa karavArUpa doSathI je potAnI meLe pahelo adhyAya 29
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya guNavAna banyA hoya tevA jIvone paNa niyamA guNonI hAni thAya. AthI AvA sthAnamAM nivAsa karavAno niSedha karyo che. (20) sthAne'pi gRhakaraNe vizeSavidhimAha nakSaNotigRhavAH 21 rUti ! lakSaNaiH prazastavAstusvarUpasUcakairbahaladUrvA-pravAla-kuzastamba-prazastavarNagandhamRttikAsusvAdajalodgama-nidhAnAdiyuktakSitipratiSThitatva-vedhavirahAdibhiH upetaM samanvitam, tacca tad gRhaM ca, tatra vAsaH avasthAnam, nirlakSaNe hi gRhe vasatAM satAM vibhavavinAzAdayo nAnAvidhA janaprasiddhA eva doSAH saMpadyante, gRhalakSaNAnAmeva samIhitasiddhau pradhAnasAdhanatvAt ucita sthAnamAM paNa ghara karavAmAM vizeSa vidhi kahe cheH lakSaNothI yukta gharamAM rahevuM. je bhUmimAM dhrokhaDanAM ghaNAM aMkurA phUTatA hoya, darbha nAmanA ghAsanAM bhothAM hoya, mATI uttama varNa ane gaMdhathI yukta hoya, svAdiSTa pANI nIkaLatuM hoya, nidhAna raheluM hoya tevI bhUmi upara ghara bAMdhyuM hoya ane zilpazAstranI dRSTie vedha nAmano doSa na hoya ItyAdi lakSaNo vasavA lAyaka uttama bhUminA svarUpane sUcavanArAM che. A lakSaNothI yukta gharamAM vAsa karavo. kAraNa ke lakSaNarahita gharamAM rahenArAone vaibhavano nAza vagere aneka prakAranA doSo thAya che. A doSo lokamAM prasiddha ja che. gharanAM (zubha) lakSaNo ja ISTasiddhinuM mukhya sAdhana che. (21) nanu kathaM gRhalakSaNAnAmeva niHsaMzayo'vagamaH? ityAha nimittaparIkSA pArarA rUti ! nimittaiH zakuna-svapnopazrutiprabhRtibhiH atIndriyArthaparijJAnahetubhiH parIkSA, parIti sarvataH sandeha-viparyayA-'nadhyavasAyavijJAnadoSaparihAreNa IkSaNam avalokanaM gRhalakSaNAnAM vArthamiti raro gharanAM lakSaNonuM saMzaya rahita jJAna kevI rIte thAya e zaMkAne dUra karavA kahe cheH nimittothI gharanAM lakSaNonI parIkSA karavI, arthAt IdriyothI na jANI zakAya 3)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya tevI vastuonuM sUkSmajJAna karavAmAM hetu evA zukana, svapna, zabdazravaNa vagere je nimitto, te nimittothI gharanAM lakSaNonI parIkSA karavI. parIkSA karavI eTale yathArtha jJAna thavAmAM bAdhaka evA " saMdeha, viparyaya ane anadhyavasAya doSano tyAga karIne barobara nirIkSaNa karavuM. (22) tathA- ane nirdhamAvivardhanam // 23 // kRti / aneke bahavaH ye nirgamAH nirgamadvArANi, AdizabdAt pravezadvArANi ca teSAM varjanam akaraNam anekeSu hi nirgamAdiSu anupalakSyamANanirgama-pravezAnAM tathAvidhalokAnAmApAte samyaggRharakSA'bhAvena stryAdijanasya vibhavasya ca viplava eva syAt, nibiDataragRhadvArarakSayaiva te'navakAzA bhavanti, parimitapraveza-nirgamaM ca gRhaM suvaNaM mavatIti ||2rU| gharamAM nirgamadvAra Adi aneka na rAkhavAM. nirgamadvAro eTale gharamAMthI nIkaLavAnAM bAraNAM. Adi zabdathI pravezadvAro paNa aneka na rAkhavAM. jo nirgamahAro ane pravezadvAro aneka hoya to tevA avasare tevA duSTa mANaso gharamAMthI nIkaLe ane gharamAM praveze tenI khabara na paDe. AthI AvA mANaso Ave tyAre gharanI rakSA barobara na thavAthI strIjana Adi upara balAtkAra thAya, dhana corAya vagere upadrava thAya. gRhtAranI atizaya dRDha rakSA ka2vAthI ja duSTa mANasone aMda2 pravezavAno avakAza na maLe. je gharamAM pravezadvAro ane nirgamadvAro parimita hoya te gharanI rakSA sukhapUrvaka karI zakAya. (23) tathA 10) vimavAghanu po veSo viruddhatyArena // 24 // kRti / vibhavAdInAM vitta-vayo-'vasthA-nivAsasthAnAdInAmanurUpaH lokaparihAsAdyanAspadatayA yogyaH veSaH vastrAdinepathyalakSaNaH viruddhasya jaGghArddhA dUghATanaziroveSTanAJcaladezordhvamukhanyasanA-'tyantagADhAGgikAlakSaNasya viTaceSTAspaSTatAnimittasya veSasyaiva tyAgena anAsevanena, prasannanepathyo hi pumAn maGgalamUrttirbhavati, maGgalAcca * paraspara be viruddha vastunuM jJAna te saMdeha. jemake - A doraDuM che ke sApa? yathArtha vastunA svarUpathI viruddha hoya tevuM''A Ama ja che'' evuM eka prakAranuM jJAna te viparyaya. jemake - doraDAmAM A sarpa che evuM jJAna. nizcayarahita ''A kAMIka che'' evuM jJAna te anadhyavasAya. jemake aMdhArAmAM 'ahIM kAMIka che'' evuM jJAna. 31
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na zrIsamutpattiH, yathoktam - zrIrmaGgalAt prabhavati, prAgalbhyAcca pravarddhate / dAkSyAt tu kurute mUlaM, saMyamAt pratitiSThati ||17|| (mahAbhArate udyogaparvaNi 5/35 / 44) mUlamityanubandham, pratitiSThatIti pratiSThAM labhate ||24|| vaibhava Adine anurUpa veSa paheravo ane viruddha veSano tyAga karavo. dhana, uMmara, darajjo ane nivAsasthAna Adine anurUpa eTale ke lokaparihAsanuM sthAna na bane tevo yogya vastra vagereno poSAka paheravo. jemAM jAra ke halakA puruSanI ceSTA spaSTa jaNAtI hoya tevo veSa viruddha veSa che. jemake- paganI jaMdhAno ardho bhAga khullo rahe, pAghaDInA cheDAno bhAga tenuM mukha upara rahe tema mUkavo, ThaMDI ke kAMcaLI atyaMta cUsta paheravI, AvA viruddha veSano tyAga karavo. svaccha poSAkavALo puruSa maMgalamUrti thAya che, ane maMgalathI lakSmInI utpatti thAya che. kahyuM che ke "lakSmI maMgalathI utpanna thAya che, sAhasathI vadhe che, caturAIthI anubaMdha hure che (= paraMparA thAle che.), ane saMyabhathI sthira thAya che." (24) . tathA pahelo adhyAya ( 11 ) Ayocito vyayaH // 25 // iti / Ayasya vRddhyAdiprayuktadhana-dhAnyAdyupacayarUpasya ucitaH caturbhAgAditayA yogyaH vittasya vyayaH bhartavyabharaNa- svabhoga-devA-'tithipUjanAdiprayojaneSu viniyojanam, tathA ca nItizAstram pAdamAyAnnidhiM kuryAt pAdaM vittAya ghaTTayet / dharmopabhogayoH pAdaM, pAdaM bhartavyapoSaNe ||18|| tathA AyAdarddha niyuJjIta, dharme samadhikaM tataH / zeSeNa zeSaM kurvIta, yatnatastucchamaihikam ||19|| ( AyAnucito hi vyayo roga iva zarIraM kRzIkRtya vibhavasAramakhilavyavahArAsamarthaM puruSaM karoti, paThyate ca AyavyayamanAlocya, yastu vaizravaNAyate / acireNaiva kAlena, so'tra vaizravaNAyate ||20||25|| ( ) nahIM '"zramazAyate" jevo pATha paae| che se pATha pramANe "sAdhunA Thevu khAyarA mere che" evo artha thAya. 32
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo adhyAya dharmabiMdupraka2Na Aya pramANe vyaya karavo. vyAja AdimAM yojelA dhana ane dhAnya AdinI vRddhi e Aya che. (Aya, Avaka, kamANI vagere zabdono eka ja artha che.) poSaNa karavA yogya mANasonuM poSaNa karavuM, pote sukho bhogavavA, devapUjA ane atithipUjA vagere kAryomAM dhanano kharca karavo te vyaya che. Aya pramANe vyaya karavo eTale Avakano cotho bhAga ItyAdi kharca karavo. A viSe nItizAstramAM A pramANe kahyuM cheH - '(madhyama AvakavALo gRhastha) potAnI Avakano cotho bhAga nidhAna rUpe rAkhI mUke, cotho bhAga navI kamANI karavAmAM roke, cotho bhAga dharmamAM ane potAnA upabhogamAM vApare ane cotho bhAga poSaNa karavA lAyaka kuTuMbanA poSaNamAM kharce. tathA (bahu sukhI gRhastha) Avakano ardhAthI paNa kaMIka adhika bhAga dharmamAM vApare, bAkI rahelA dhanathI bAkInA A lokanA niHsAra kAryo prayatna pUrvaka kare." Avakane anucita ( = AvakathI vadhAre) vyaya vaibhavavALA paNa puruSane sarva vyavahAra karavAmAM asamartha kare che. A viSe kahyuM che ke - "Aya-vyayano vicAra karyA vinA je puruSa kuberanI jema varte che, arthAt game tema kharca kare che, te thoDA ja kALamAM A jagatamAM mAtra sAMbhaLe che, arthAt 'A dhanADhya hato' ema mAtra sAMbhaLe che. paNa dhanADhya tarIke raheto nathI.' (25) (12) prasiddhadezAvArapAnanam // 26 // kRti / prasiddhasya tathAvidhAparaziSTasaMmatatayA dUraM rUDhimAgatasya dezAcArasya sakalamaNDalavyavahArarUpasya bhojanA-''cchAdanAdivicitrakriyAtmakasya pAlanam anuvarttanam, anyathA tadAcArAtilaGghane taddezavAsijanatayA saha virodhasaMbhavenAkalyANalAbhaH syAditi / paThanti cAtra laukikAH tathA yadyapi sakalAM yogI, chidrAM pazyati medinIm / tathA'pi laukikAcAraM, manasA'pi na laGghayet // 26 // ( ) tiA prasiddha dezAcAronuM pAlana karavuM. tevA prakAranA bIjA ziSTa puSone saMmata hovAnA kAraNe lAMbA kALathIrUDha banI gayelA dezanA AcAro eTale ke bhojana ane vastra AdinI vividha kriyA rUpa je vyavahAro tenuM pAlana karavuM joie. prasiddha dezAcAronuM ullaMghana karavAmAM te dezamAM rahenArA lokonI sAthe virodha thavAno saMbhava rahe ane enAthI ahita thAya. A viSe laukika vidvAno kahe che ke-jo 33
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya ke yogI saghaLI pRthvIne chidravALI (=doSovALI) jue che, to paNa te yogIe manathI paNa laukika AcArone na ullaMghavA joIe." (26) tathA- (13) garhiteSu gADhamapravRttiH // 27 // iti / ___ garhiteSu loka-lokottarayoranAdaraNIyatayA nindanIyeSu madya-mAMsasevanapararAmAbhigamanAdiSu pApasthAneSu gADham atyartham apravRttiH mnovaakkaayaanaamnvtaarH| AcArazuddhau hi sAmAnyAyAmapi kulAdyutpattau puruSasya mahanmAhAtmyamutpadyate, yathoktam. na kulaM vRttahInasya, pramANamiti me mtiH| antyeSvapi hi jAtAnAM, vRttameva viziSyate / / 22 / / (mahAbhArate udyogaparvaNi 5.34.39), yataH - nipAnamiva maNDUkAH, saraH puurnnmivaannddjaaH| zubhakarmANamAyAnti, vivazAH sarvasampadaH / / 23 ( ) 27|| niMdya kAryomAM bilakula pravRtti na karavI. loka - lokottaramAM anAdaraNIya ane niMdanIya evA madyapAna, mAMsa bhakSaNa ane parastrIgamana Adi kAryomAM mana, vacana ane kAyAthI bilakula pravRtti na karavI. sAmAnya kuLamAM paNa utpanna thayela puruSamAM jo AcArazuddhi hoya to tenuM ghaNuM mAhAbhya thAya che. A viSe kahyuM che ke - sadAcArahIna mANasanuM kula pramANa rUpa nathI ema mAruM mAnavuM che. halakA kulamAM paNa utpanna thayelAono sadAcAra ja vizeSa karAya che. arthAtu halakA kulamAM paNa utpanna thayelA mANasomAM jo sadAcAra hoya to loko temane mahattva Ape che." kAraNa ke - "jevI rIte deDakAo jalAzayomAM Ave che, ane pakSIo pANInAM sthAno pAse Ave che, te rIte badhI saMpattio zubha kAryo karanArane AdhIna banIne tenI pAse mAve ." (27) .. tathA- (14) sarveSvavarNavAdatyAgo vizeSato rAjAdiSu // 28 // iti / sarveSu jaghanyottamamadhyamabhedabhinneSu, prANiSu avarNavAdasya aprasiddhikhyApanarUpasya tyAgaH parihAraH kAryaH, vizeSataH atizayena rAjAdiSu rAjA-'mAtya - purohitAdiSu bahujanamAnyeSu, sAmAnyajanApavAde hi svasya dveSyabhAvo bhUyAnAvirbhAvito bhavati, yata ucyate- "na paraparivAdAdanyada vidveSaNe paraM bhaiSajamasti (nItivAkyA0 16/12) / rAjAdiSu tu vitta-prANanAzAdirapi doSaH syAditi ||28| u4
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pahelo adhyAya sarvanI niMdAno tyAga karavo, rAjA vagerenI niMdAno vizeSathI tyAga karavo. jadhanya, madhyama ane uttama ema traNa prakAranA jIvomAMthI koInI paNa niMdA na karavI, temAM paNa ghaNA lokone mAnya hoya tevA rAjA, maMtrI ane purohita vagerenI to khAsa niMdA na karavI. sAmAnya lokonI niMdA karavAthI lokone potAnA upara ghaNo dveSa bhAva thAya che. kAraNa ke kahyuM che ke - "dveSabhAva utpanna karavAmAM bIjAnI niMdAthI anya koI uttama auSadha (= upAya) nathI." rAjA vagerenI niMdA karavAthI to dhana ane prANano nAza vagere doSa paNa thAya. (28) (11) asavArIrataMtarvaH // 21 // tiA asadAcAraiH ihaloka-paralokayoH ahitatvena asan asundaraH AcAraH pravRttiryeSAM te tathA, te 6 dhUtArAyaH, tai: asaMtanJasaMvanya:,pravIpanA-Dazivadurbhikssophtdeshaadiinaamiv teSAM dUrato varjanamityarthaH / / 29 / / durAcArI lokonI sAthe saMbaMdha na rAkhavo. je pravRtti A loka ane paralokamAM ahita kare te durAcAra. jema Agano tathA aziva ane dukALa vagerethI gherAyelA dezano dUrathI tyAga karavAmAM Ave che, tema jAgArI vagere kumArI mAsono dUrathI tyAga karavo. (29) tathA etadeva vyatirekata Aha - saMsargaH savAre rUbarUttina pratItArthameva, asadAcArasaMsargavarjane'pi yadi sadAcAra, la, vAtAna tathAvidhA guNavRddhiH saMpadyate ityetat sUtramupanyastam, uktaM caitadarthAnuvAdiyadi satsaGganirato bhaviSyasi bhvissysi| ) kRti rUA baiyAtakhtanazoSThIyu vRttivRtti tivRtti // 24 // ( A ja viSayane ulaTI rIte kahe cheH sadAcArI lokonI sAthe saMbaMdha rAkhavo. asadAcArI mANasonA saMgane choDavA chatAM jo sadAcArI mANasono saMga na thAya to tevA prakAranI guNavRddhi na thAya, mATe sadAcArI mANasono saMga karavo evuM sUtra mUkyuM. A ja arthane anusaratuM zAstravacana A pramANe cheH- "jo tuM satsaMgamAM tatpara thaIza to (mahAna) thaIza,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na ane jo durjanonI maMDaLImAM paDIza to (nIce) paDIza." (30) (16) mAtApitRkUnA // 31 // kRti / mAtApitroH jananI-janakayoH pUjA trisandhyaM praNAmakaraNAdi, yathoktampUjanaM cAsya vijJeyaM, trisandhyaM namanakriyA / tasyAnavasare'pyuccaizcetasyAropitasya tu ||25|| ( yogabi0 111 ) asyeti mAtA pitA kalAcArya, eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopaveSTAro, guruvarga: satAM mataH ||raddI ( yogabi0 110) iti zlokoktasya guruvargasya / abhyutthAnAdiyogazca tadante nibhRtAsanam / tathA " pahelo adhyAya nAmapradazva nAsthAne, nAvarNazravAM vit / / 2aa (yovi0 112) ||39|| mAtA-pitAnI pUjA karavI. traNa sandhyAe (savAra - bapora - sAMja) praNAma karavA vagere rIte mAtA - pitAnI pUjA karavI. A viSe kahyuM che ke "traNa sandhyAe praNAma karavA e guruvarganuM pUjana jANavuM. jo tevA prasaMganA kAraNe sAkSAt namaskAra karavAnuM na bane to guruvargane manamAM dhArIne praNAma karavA." (yo. biM. 111) ahIM guruvarga A pramANe cheH- "mAtA - pitA, kalAcArya ( = lipI vagere kaLAnuM zikSaNa ApanAra upAdhyAya), mAtA vagerenA bhAI - bahena vagere saMbaMdhIo ane dharmopadeza ApanAra vRddha puruSo- A badhA ziSTapuruSone guruvarga tarIke ISTa che." (yo. biM. 110) tathA "mAtA - pitA vagere guruvarga Ave tyAre UbhA thavuM, temane bezavA mATe Asana ApavuM, beThelA guruvarganI (paga dabAvavA vagere) sevA karavI, ItyAdi temano vinaya karavo, temanI pAse bezavAnuM hoya tyAre uddhatAI choDIne bezavuM, jhADo - pezAba karavAnA sthAna vagere apavitra sthAnomAM temanuM nAma na uccAravuM, kyAMya paNa temano avarNavAda na sAMbhaLavo. (yogabiMdu 112) (31) atha mAtApitRviSayamevAnyaM vinayavizeSamAhaAmuSmikayogakAraNam, tadanujJayA pravRttiH, pradhAnAbhinavopanayanam, tadbhoge bhogo'nyatra tadanucitAt // 32 // iti / AmuSmikAH paralokaprayojanA yogA devatApUjanAdayo dharmavyApArA 36
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AmuSkikayogAsteSAM kAraNaM svayamevAmuSmikayogAn mAtApitroH kurvatorhetukartRbhAvena * niyojanam, yathA nAtaH paraM bhavadbhyAM kuTumbakAryeSu kiJcidutsahanIyam, kevalaM dharmakarmapratibaddhamAnasAbhyAmanavarataM bhAvyamiti / tathA tadanujJayA mAtA - pitRjanAnumatyA pravRttiH sakalaihikA-''muSmikavyApArakaraNam / tathA pradhAnasya varNa- gandhAdibhiH sArasya abhinavasya ca tatkAlasaMpannasya puSpa-phala-vastrAdervastunaH upanayanaM DhaukanaM mAtApitroreva / tathA tadbhoge mAtApitRbhoge annAdInAM bhogaH svayamAsevanam atrApavAdamAha - anyatra antareNa tadanucitAt tayoH prakRtayoreva mAtApitroranucitAt kuto'pi vratAdivizeSAditi zA pahelo adhyAya have mAtA-pitA saMbaMdhI ja bIjA vinaya vizeSane kahe cheH mAtA - pitAne paralokanAM kAryo karAvavA, temanI saMmatithI pravRtti karavI, uttama ane navI vastuo temane ApavI, bhojana vagere temane karavAnuM hoya to temanA karyA pachI karavuM. mAtA - pitAne preraNA karIne paralokanA hita mATe devapUjA vagere dharmanAM kAryomAM joDavA. jemake- temane kahevuM ke have pachI Ape kuTuMbanAM kAryomAM jarA paNa utsAha na rAkhavo, kevala dharmakAryomAM satata pratibaddha cittavALA banavuM. A loka ane paralokanAM saghaLAM kAryo mAtA-pitAnI saMmatithI karavA. mAtA-pitAne puSpa, phala, vastra vagere vastuo varNa ane gaMdha AdithI sArabhUta hoya evI uttama ane tatkAla banI hoya tevI navI ApavI. bhojana vagere mAtA-pitAnA karyA pachI pote karavuM. vrata vagere vizeSa kAraNathI mAtA-pitAne bhojana vagere na karavuM hoya to jAdI vAta che. te sivAya to bhojana vagere temanA karyA pachI ja karavuM. (32) tathA (17) anulekhanIyA pravRttiH // 33 // kRti / svapakSa-parapakSayoH anubejanIyA anudvegahetuH pravRttiH kAya - vAG manazceSTArUpA, parodvegahetorhi puruSasya na kvApi samAdhilAbho'sti, anurUpaphalapradatvAt sarvapravRttInAmiti ||2|| udveganuM kAraNa na bane tevI pravRtti karavI. svapakSa ane parapakSamAM koIne * " tatprayojako hetuzca |1|4|55 | kartuH prayojako hetusaMjJaH kartRsaMjJazca syAt" iti pANinIyavyAkaraNasya siddhAntakaumudyAm / 37
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya paNa uganuM kAraNa na bane tevI mana -vacana-kAyAnI pravRtti karavI. bIjAnA udgamAM kAraNa bananAra puruSane kyAMya samAdhinI prApti thatI nathI. kAraNa ke sarva pravRttio anurUpa phala Ape che, arthAt jevI pravRtti hoya tevuM phaLa maLe. (33) tathA (18) martavyamaraNa rU4o rUti __ bhartavyAnAM bhartuM zakyAnAM mAtApitR-samAzritasvajanaloka-tathAvidhabhRtyaprabhRtInAM bharaNaM poSaNaM bhrtvybhrnnm| tatra trINi avazyaM bhartavyAni- mAtApitarau satI bhAryA alabdhabalAni cApatyAni, yata uktam vRddhI re mAtApitarI satI mAryo sutAnuM zizunA atharmazata chavA martavyAnuM manurabravIt //ra8I (manusmRtI 99/99) vibhavasaMpattau cAnyAnyapi, atrApyuktam - catvAri te tAta! gRhe vasantu zriyAbhijuSTasya gRhsthdhrme| sakhA daridro bhaginI vyapatyA jJAtizca vRddho vidhanaH kulInaH / / 29 / / (mahAbhArate udyoga parvaLa //52) rUti //rU4|| poSyanuM poSaNa karavuM. poSya eTale poSaNa karavA yogya. mAtA - pitA, Azrita svajano ane tevA nokara vagere poSaNa karavA lAyakanuM poSaNa karavuM. temAM paNa mAtA-pitA, satI patnI ane balIna (nAnA) putro e traNanuM to avazya poSaNa karavuM. kAraNa ke A pramANe kahyuM che- "vRddha mAtA - pitA, satI patnI ane nAnA putro e traNa so akArya karIne paNa poSavA lAyaka che ema manue kahyuM che." vaibhavanI prApti thAya to bIjAonuM paNa poSaNa karavuM. A viSe paNa kahyuM che ke - "he pitA! daridra evo mitra, putrarahita bahena, potAnI jJAtino vRddha ane dhanarahita kulIna mANasa A cAra gRhastha dharmamAM lakSmIthI yukta tamArA gharamAM nivAsa karo." (34). tathA pathavita viniyogaH rUpA to tasya bhartavyasya bhRtasya sataH yathocitaM yo yatra dharme karmaNi vA samucitaH tasya tatra viniyogaH vyaapaarnnm| avyApArito hi parivAraH samucitAnuSThAneSu nirvinodatayA 38
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa dyUtAdivyasanamapyabhyasyet niSphalazaktikSayAccAkiJcitkaratvenAvastvapi syAt, evaM cAsau nAnugRhItaH syAdapi tu vinAzita iti ||35|| poSya parivArane yathAyogya kAryamAM joDavo. je poSya parivAranuM poSaNa karyuM che tene yathAyogya eTale ke je jyAM dharmamAM ke kAryamAM joDAvAne yogya hoya tene tyAM joDavo. yogya kAryomAM nahi joDelo parivAra saMtoSa na thavAthI (= becena rahevAthI) jugAra vagere vyasanano paNa abhyAsa kare. kAma na karavAthI enI zaktino phala ApyA vinA kSaya thAya che. ethI kaMI paNa na karavAnA kAraNe te avastu paNa thAya, arthAt te jANe nathI evuM bane. A pramANe enA upara anugraha karAto nathI, kiMtu eno vinAza karAya che. (35) tathA - tatvayonaneSu vaddhatakSyatA raddI tA tasya bhartavyasya prayojaneSu dharmArthakAmagocareSu citrarUpeSu baddhalakSyatA nityopayuktacittatA, te hi tasmiMzcintAkare nityaM nikSiptAtmAnaH tenAcintyamAnaprayojanAH sIdantaH santo'prasannamanaskatayA na svanirUpitakAryakaraNakSamAH saMpadyante iti || 36 || poSya parivAranA kAryonI sadA ciMtA karavI. parivAranA dharma, artha ane kAma saMbaMdhI vividha kAryonI sadA ciMtA karavI. Azrita parivAre potAnA AtmAne (= jIvanane) ciMtA karanAra vaDIlane sadA samarpI dIdho hoya che. tethI jo vaDIla AzritonAM kAryonI (kone zuM karavAnuM che? kone zAnI jarUriyAta che? koNa bimAra che? eno roga kevI rIte dUra thAya? ItyAdi) ciMtA na kare to Azrito sIdAya, ethI aprasannamanavALA banIne potAne soMpeluM kArya karavA samartha na bane. (36) pahelo adhyAya tathA apAyarakSoghogaH ||rUNA kRti / tasyaiva bhartavyasya apAyebhyaH anarthebhyaH aihikAmuSmikebhyaH parirakSA sarvatastrANam, tatra udyogo mahAnudyamaH, evaM hi bhartavyAn prati tasya nAthatvaM syAd yadi so'labdhalAbhalakSaNaM yogaM labdharakSArUpaM ca kSemaM kartuM kSamaH syAt, yoga-kSemakarasyaiva nAthatvAditi ||37|| poSya parivAranuM anarthothI rakSaNa karavAmAM udyama karavo. poSya parivAranuM A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI anarthothI badhI rIte rakSaNa karavAmAM atizaya prayatna karavo. jo vaDila yoga ane kSema karavAmAM samartha hoya to ja poSya parivAra 39
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya pratye vaDilanuM nAthapaNuM ghaTe. kAraNake je yoga ane kSema kare te ja nAtha kahevAya. (jarUrI) je na maLyuM hoya tene meLarva ApavuM te yoga kahevAya. je maLyuM hoya tenuM rakSaNa karavuM te kSema kahevAya. (37). tathA (12) garce jJAna- virale raTA rUti gayeM garhaNIye kuto'pi lokaviru ddhAdyanAcArAsevanAnnindanIyatAM prApte bhartavye sAmAnyato vA sarvasmin jane kiM vidheyamityAha-jJAnaM saMzaya-viparyayA-'nadhyavasAyaparihAreNa yathAvat svarUpanizcayaH, svagauravarakSA, svena AtmanA gauravaM puraskaraNaM svagauravaM tasya rakSA nivAraNam, tato jJAnaM ca svagauravarakSA ca jJAna-svagauravarakSe kartavye, garyo yarthaH samyag jJAtavyaH prathamataH, tato'numatidoSaparihArAya sarvaprakArairna puraskArastasya karttavya iti /rU8I. koi niMdanIya bane to jJAna ane svagauravanI rakSA karavI. poSya parivAramAMthI koI eka puruSa athavA saghaLo parivAra lokaviruddha anAcAranuM sevana karavAnA kAraNe niMdanIya banyo hoya to tenuM jJAna karavuM, arthAt tenI vigato barobara jANavI. bhAvArtha - pahelAM e cokasa karavuM joIe ke je niMdanIya banyo che teNe guno karyo che ke nahi? have jo teNe guno karyo che evo cokkasa nirNaya thAya to pachI svagaurava rakSA karavI. svathI = potAnAthI gauravanI = satkAranI rakSA = nivAraNa, arthAt potAnA nimitte gunegArano satkAra thAya = mahattA vadhe) tevI koI pravRtti na karavI. jethI gunegAranA doSanI anumodanA rUpa doSa potAne na lAge. ahIM jJAnanI vyAkhyA A pramANe che :- saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyano tyAga karIne yathArtha svarUpano nirNaya te jJAna. (saMzaya Adino artha A pramANe cheH- A Ama che ke A Ama nathI? ema paraspara be viruddha arthanuM jJAna te saMzaya. jema ke "huM AtmA chuM ke zarIra chuM?" ItyAdi. yathArtha vastunA svarUpathI viruddha hoya tevuM "A Ama ja che' evuM eka prakAranuM jJAna te viparyaya. jema ke - "huM zarIra ja chuM'ItyAdi. "A kaMIka che' evI nizcayathI rahita vicAraNA te anadhyavasAya. jema ke huM koIka chuM" ItyAdi.) (38) tathA- (20) revA-tithi-rInapratipattiH para ti dIvyate stUyate bhaktibharanirbharAmaraprabhuprabhRtibhirbhavyairanavaratamiti devaH, sa ca 4)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSaH, tasyaivaitAni nAmAni- arhannajo'nantaH zambhurbuddhastamo'ntaka iti / na vidyate satatapravRttAtivizadaikAkArAnuSThAnatayA tithyAdidinavibhAgo yeSAM te atithayaH, yathoktam tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH / / 30 / / ( ) dInAH punaH dIG kSaye (pA. dhA. 1159) iti vacanAt kSINasakaladharmA-'rthakAmArAdhanazaktayaH, tataH devAtithidInAnAM pratipattiH upacAraH pUjA-'nnapAnadAnAdirUpaH devA-'tithi-dInapratipattiH / / 39 / / deva, atithi ane dInanI sevA karavI. bhaktisamUhathI pUrNa evA Idro vagere bhavya jIvothI je sadA stuti karAya te deva. te deva kleza ane karmanA seMkaDo vipAkothI 2lita puruSavizeSa che. tena nAmo mA prabhArI cha:- mahata, 4, anaMta, zaMbhu, buddha ane tamoDattaka. ativizuddha anuSThAnomAM ekAgratAthI satata pravRtta rahetA hovAthI tithi Adi divasavibhAga jemane nathI te atithi che. A viSe kahyuM che ke- "sarva tithi ane parvanA utsavo je mahAtmAe choDI dIdhA che temane atithi jANavA, bAkInAne abhyAgata jANavA." dIna zabda "dI" dhAtuthI banyo che. dI dhAtuno artha "kSINa thavuM' evo che. AthI dIna eTale kSINa thayela, arthAt dharma, artha ane kAmane sAdhavAnI saghaLI zakti jenI kSINa thaI gaI che te dIna. deva vagerenI pUjA - annapAnadAna vagere sevA karavI. (dava ane atithinI bhaktithI sevA karavI ane dInanI dayAthI sevA karavI.) (39). tathA tathA- tadaucityAbAdhanamuttamanidarzanena // 40 // iti / teSAM devAdInAmaucityaM yogyatvaM yasya devAderuttama-madhyama-jaghanyarUpA yA pratipattirityarthaH tasya abAdhanam anullaGghanam, tadullaGghane zeSAH santo'pi guNA asanta iva bhavanti, yata uktam aucityamekamekatra, guNAnAM raashirektH| viSAyate guNagrAma, aucityaparivarjitaH / / 31 / / ( ) iti / kathaM tadaucityAbAdhanamityAha- uttamanidarzanena, atizayena zeSalokAdUrdhvaM vartanta ityuttamAH, te ca prakRtyaiva paropakaraNa - priyabhASaNAdiguNamaNimakarAkaropamAnA mAnavAH,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya teSAM nidarzanam udAharaNaM tena, uttamanidarzanAnusAriNo hi puruSA udAttAtmatayA na svapne'pi vikRtaprakRtayaH sNbhvnti| iyaM ca devAdipratipattirnityamevocitA, vizeSatazca bhojanAvasara iti / / 40 / / uttama manuSyonA dRSTAMtathI deva vagerenA aucityanuM ullaMghana na karavuM. je deva vagerenI jaghanya, madhyama ke utkRSTa sevAmAMthI je sevA karavA yogya hoya te deva vagerenI te sevA karavI te aucitya che. AvA aucityanuM ullaMghana na karavuM. aucityanuM ullaMghana karavAthI bAkInA guNo hovA chatAM nathI jevA bane che. AthI kahyuM che ke - "eka tarapha aucitya guNa hoya ane eka tarapha anya guNono samUha hoya to aucitya guNa vadhI jAya. kAraNa ke aucityathI rahita guNasamUha viSa samAna banI jAya che." devAdinA aucityanuM ullaMghana kevI rIte na karavuM? tenA javAbamAM kahe che ke uttama manuSyonA dRSTAMtathI, arthAt uttama puruSonA dRSTAMtanuM AlaMbana laIne devAdinA aucityanuM ullaMghana na karavuM. zeSalokathI (= sAmAnya lokathI) atyaMta UMce rahe te uttama. uttama manuSyo svabhAvathI ja paropakAra ane priya bhASaNa Adi guNo rUpa maNionA sAgara tulya hoya che. uttama mAnavonA dRSTAMtane anusaranArA puruSo uttama AtmA hovAnA kAraNe svapnamAM paNa vikRta prakRtivALA banatA nathI. devAdinI A ucita sevA haMmezA karavI joIe, ane bhojananA avasare to vizeSa rUpe karavI joIe. (40) tathA (20) sabhyitaH timonanam 41 rUti ! pAnAhArAdayo yasya viruddhAH prkRterpi| sukhitvAyAvakalpante tat sAtmyamiti gIyate / / 32 / / ( ) iti evaMlakSaNAt sAtmyAt kAle bubhukSodayAvasaralakSaNe bhojanam annopajIvanaM kAlabhojanam, ayamabhiprAyaH-. Ajanma sAmyena bhuktaM viSamapi pathyaM bhavati, paramasAtmyamapi pathyaM seveta, na punaH sAtmyaprAptamapyapathyam, sarvaM balavataH pathyamiti matvA na kAlakUTaM khAdet, suzikSito hi viSatantrajJo mriyate eva kadAcidviSAt, tathA akSudhitenAmRtamapyupabhuktaM bhavati viSam, tathA kSutkAlAtikramAdannadveSo dehasAdazca bhavati, vidhyAte'gnau kiM nAmendhanaM kuryAditi / / 41 / / sAmya ane kALe bhojana karavuM. "jene prakRtithI paNa viruddha AhAra - pANI 42
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya vagere sukha mATe thatA jovAya che, tenA mATe te sAmya kahevAya che." kALe eTale bhUkha lAge tyAre. bhUkha lAge tyAre sAmya bhojana karavuM. ahIM A abhiprAya cheHjanmathI sAmyapaNe khAdheluM viSa paNa paththa thAya che. Ama chatAM asAmya hoya to paNa jo pathya (= taMdurastIne hitakara) hoya to tenuM sevana karavuM, ane sAlya hoya to paNa apathyanuM sevana na karavuM. "balavAnane saghaLuM pathya che" ema mAnIne jhera na khAvuM. kAraNa ke suzikSita evo viSazAstrano jANakAra paNa kyAreka viSathI mare ja che. tathA bhUkha vinAnA mANase khAdheluM amRta paNa jhera thAya che. tathA yuvAno kALa vItI gayA pachI anna pratye aruci thAya ane zarIra kRza bane. agni bujhAI gayA pachI lAkaDAM zuM kare ? (41) tathA (22) nIcatyAH 34rA rUti sAsyataH kAlabhojane'pi laulyasya AkAGkSAtirekAdadhikabhojanalakSaNasya tyAgaH, yataH yo mitaM bhuGkte sa bahu bhuGkte, atiriktabhuktaM hi udvAmana-hAdanamAraNAnAmanyatamadasaMpAdya noparamaM pratipadyate, tathA bhuJjIta yathA sAyamanyedhuzca na vipadyate vahniH, na bhukteH parimANe siddhAnto'sti, vanyabhilASAyattaM hi bhojanam, atimAtrabhojI dehamagniM ca vidhurayati, tathA dIpto'gnirlaghubhojanAd dehabalaM kSapayati, atyaziturduHkhena pariNAmaH, zramAtasya pAnaM bhojanaM vA niyamAt jvarAya chardiSe vA syAt / / 42 / / lolupatAno tyAga karavo. lolupatA eTale atizaya AkAMkSAnA kAraNe adhika bhojana karavuM. sAmya ane kALe bhojana karavA chatAM lolupatAno tyAga karavo. kAraNa ke je thoDuM khAya che te bahu khAya che. vadhAre kareluM bhojana ulaTI, jhADA ane maraNa e traNamAMthI koI eka karyA vinA rahetuM nathI. tathA bhojana te rIte (= teTaluM) karavuM joIe ke jethI sAMje ane bIjA divase (jaTharano) agni nAza na pAme. bhojananA parimANamAM (= keTaluM bhojana karavuM e viSe) koI siddhAMta nathI. bhojana agninI abhilASAne AdhIna che, arthAt jaTharAgninA baLa pramANe bhojana karavuM. vadhAre bhojana karanAra potAnA zarIra ane agnine durbaLa banAve che. tathA pradIpta banelo agni ladhu ( = halakuM) bhojana karavAthI dehabalano nAza kare che. vadhAre bhojana karanAranuM bhojana duHkhathI pace che. zramathI thAkelAne bhojana ke pANI niyamA tAva mATe ke ulaTI mATe thAya che. (42) * athavA vadhAre bhojana karanArane pariNAme duHkha Ave che. 43
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na tathA (23) banInee amonanam // 435 kRti / prAgupabhuktasya AhArasya ajIrNe ajaraNe jIrNe vA tatra paripAkamanAgate abhojanaM sarvathA bhojanaparihAraH, ajIrNe bhojane hi ajIrNasya sarvarogamUlasya vRddhireva kRtA bhavati, paThyate ca pahelo adhyAya ajIrNaprabhavA rogAstatrAjIrNaM caturvidham / AmaM vidagdhaM viSTabdhaM rasazeSaM tathAparam ||33|| Ame tu dravagandhitvaM vidagdhe dhUmagandhitA / viSTabdhe gAtrabhaGgo'tra rasazeSe tu jADyatA ||34|| ( ) dravagandhitvamiti dravasya zlathasya kuthitatakrAderiva gandho yasyAsti tat tathA, tadbhAvastattvamiti / malavAtayorvigandho, viDbhedo gAtragauravamaru cym| avizuddhazcodgAraH SaDajIrNavyaktiliGgAni ||35|| mUrcchA pralApo vamathuH prasekaH sadanaM bhramaH / 135dravA mavanyete, mAM vADatha nItiH ||rUdda|| (suzrutasaMhitA 3/46/904) praseka iti adhikaniSThIvanapravRttiH, sadanamiti aGgaglAniH iti ||43|| ajIrNamAM bhojana na karavuM. pahelAM khAdhelA AhAranuM pAcana na thayuM hoya adhavA pAcana thayuM hoya paNa (rasano) barobara paripAka na thayo hoya to bhojana na karavuM. ajIrNamAM bhojana karavAthI sarva rogonuM mULa evA ajIrNanI vRddhi ja thAya che. A viSe kahyuM che ke - "badhA rogo ajIrNathI thAya che. temAM ajIrNanA Ama, vidagdha, viSTabdha ane rasazeSa ema cAra prakAra che. (1) Ama ajIrNamAM maLa DhIlo thAya ane kohAyelI chAza AdinA jevI durgaMdhavALo hoya. vidagdha ajIrNamAM maLamAM dhUmADA jevI durgaMdha hoya. viSTabdha ajIrNamAM zarIra tUTe. 2sazeSa ajIrNamAM zarIramAM jaDatA Ave. (2) maLa ane vAyumAM durgaMdha Ave, DhIlo maLa, zarIra bhAre bane, aruci ane azuddha oDakAra A cha ajIrNano spaSTa cihno che. (3) ajIrNathI mUrchA thAya, pralApa ( = game tema bolavuM) thAya, thuMka bahu Ave, aMgomAM glAni thAya, cakkara Ave, A badhA upadravo thAya, athavA maraNa paNa thAya. (4) (43) 44
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya tathA balApAye pratikriyA // 44 // iti / balasya zarIrasAmarthyalakSaNasya apAye kathaJcid hrAse sati pratikriyA tathAvidhAtyantaparizramaparihAreNa snigdhAlpabhojanAdinA ca prakAreNa pratividhAnaM balApAyasyaiva, balamUlaM hi jIvitam ( ) iti vacanAt, balamucitamapAtayatA satA sarvakAryeSu yatitavyam, atha kathaJcit kadAcidvalapAto'pi kazcid bhavet tadA viSaM vyAdhirUpekSitaH ( ) iti vacanAt sadya evAsau prati vidheyo na punarUpekSitavya iti ||44|| baLa ghaTe to teno upAya karavo. zarIranI zakti koI paNa rIte ghaTe to tevo atizaya parizrama na karavo, snigdha ane alpa bhojana karavuM ItyAdi rIte teno upAya karavo. kAraNa ke "jIvananuM mUla bala che'' evuM vacana che. ucita baLanI hAni na thAya te rIte sarva kAryomAM prayatna karavo. Ama chatAM koI paNa rIte kyAreka bala ghaTI jAya to ""upekSA karAyelo vyAdhi viSa che" e vacanathI jaladIja teno (3414 42vo, 555 upekSA na 42vI. (44) tathA adezakAlacaryAparihAraH // 45 // iti / dezakAlaH prastAvaH, tatra caryA dezakAlacaryA, tatpratiSedhAt adezakAlacaryA, tasyAH parihAraH, adezakAlacaryAparo hi naraH tathAvidhacaurAdyupadravavrAtaviSayatayA ihalokaparalokAnarthayorniyamAdAspadIbhavati / / 45 / / adeza-kAla caryAno tyAga karavo. adeza - kAlacaryA eTale pote je dezamAM ane je kALamAM hoya te deza ane te kALathI viruddha AcaraNa. adeza - kAlacaryAmAM tatpara rahenAra mANasane tevA prakAranA cora Adi saMbaMdhI aneka upadravo thAya che, ane ethI te niyamA A loka ane paraloka saMbaMdhI anarthonuM sthAna bane che. (45) tathA (25) yathocitaM lokayAtrA // 46 // iti| yathocitaM yA yasyocitA lokayAtrA lokacittAnuvRttirUpo vyavahAraH sA vidheyA, yathocitalokayAtrAtikrame hi lokacittavirAdhanena teSAmAtmanyanAdeyatApariNAmApAdanena svalAghavamevotpAditaM bhavati, evaM cAnyasyApi samyagAcArasya svagatasya laghutvamevopanItaM syAditi, uktaM ca - 45
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam ||37|| (prazama. 131) ||46|| pahelo adhyAya yathocita lokayAtrA karavI. yathocita eTale jene je lokayAtrA ucita hoya te. lokayAtrA eTale lokanA cittanuM anusaraNarUpa vyavahAra. (Ano bhAvArtha e thayo ke jene je samaye jeTaluM lokacittanuM anusaraNa karavAnI jarUra paDe te te samaye teTaluM lokacittanuM anusaraNa kare to tenA mATe te anusaraNa yathocita lokayAtrA kahevAya.) yathocita lokayAtrAnuM ullaMghana karavAthI lokacittanI virAdhanA thAya, arthAt loko yathocita lokayAtrA na karanAra upara nArAja banI jAya, ke virodhI banI jAya. ethI temanA AtmAmAM anAdeyatAnA pariNAma * utpanna karIne potAnI laghutA ja utpanna karelI thAya che. e pramANe potAnAmAM rahelA bIjA paNa sadAcAronI laghutAja sthApita karelI thAya che. (pra. 2. gA. 131 mAM) kahyuM che ke - ''sarva sAdhuono loka AdhAra che, kAraNa ke lokamAM rahIne ane lokanI madadathI saMyamanI sAdhanA thAya che. mATe sAdhuoe lokaviruddha (sUtakavALA ke lokaniMdha gharomAMthI gocarI lAvavI vagere) ane dharmaviruddha (madyapAna Adi) kAryano tyAga karavo joIe.' (46) tA dIneSu dInamaH ||47nA kRti / hIneSu jAti - vidyAdibhiH guNaiH svakarmadoSAnnIcatAM gateSu lokeSu hInakramaH lokayAtrAyA eva tucchatAkaraNarUpaH, hInA api lokAH kiJcidanuvartanIyA ityarthaH, te hi hInaguNatayA''tmAnaM tathAvidhapratipatterayogyaM saMbhAvayanto yayA kayAcidapi uttamalokAnuvRttyA kRtArthaM manyamAnAH pramuditacetaso bhavantIti || 47 || hIna mANasomAM hInakrama rAkhavo. svakarmanA doSathI jAti ane vidyA Adi guNo vaDe hInatAne pAmelA lokomAM hIna krama rAkhavo, eTale ke lokayAtrAthI ja temanA pratye tucchatA na karavI = temanA pratye tochaDAI bharyuM vartana na karavuM. hIna paNa lokonuM kaMIka anusaraNa karavuM. hIna loko guNathI hIna hovAnA kAraNe potAne * anAdeyatAnA pariNAma eTale yathocita lokayAtrAnuM ullaMghana karanAranuM vacana Adeya nathI svIkAravA yogya nathI evA pariNAma. AvA pariNAma thavAnA kAraNe avasare te sAcI vAta kahe to paNa loko tenI vAtane mAne nahi ane tene koI kAryamAM sAtha - sahakAra na Ape. 4
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya tevA uttama mANasonA svIkArane ayogya mAne che, arthAt uttama mANaso amAro svIkAra na kare, amArI gaNatarI na kare, ema mAnatA hoya che. AthI jo koIka rIte = temanuM kaheluM kaMIka mAnavuM, temanA pratye sabhAva batAvavo ItyAdithI) temanuM anusaraNa karavAmAM Ave to tenAthI potAne kRtArtha mAnatA teo prasanna manavALA bane che. (47) tathA (26) titikravarbana 48 ti atisaGgasya atiparicayalakSaNasya sarvaireva sArddha varjanaM pariharaNam, yataH atiparicayAd bhavati guNavatyapyanAdaraH, paThyate ca - atiparicayAdavajJA, bhavati viziSTe'pi vastuni praayH| no prayAvAsI, sUNe nAnaM savA zudate rU8 ( ) I48|| atisaMgano tyAga karavo. ati saMga eTale ati paricaya. badhAnI ja sAthe ati paricaya na karavo. kAraNa ke ati paricayathI guNavAna pratye paNa anAdara thAya. kahyuM che ke - "viziSTa vastumAM paNa atiparicayathI prAyaH avajJA thAya che. prayAgamAM rahenArA loko sadA kUvAmAM snAna kare che." (48). tathA (27) vRttAthajJAnavRddhasevA 41 rUti ! vRttam asadAcAranivRttiH sadAcArapravRttizca, jJAnaM punaH heyopAdeyavastuvibhAgavinizcayaH, tataH vRtte tiSThantIti vRttasthA, jJAnena vRddhA mahAntaH jJAnavRddhAH, vRttasthAzca te jJAnavRddhAzca vRttasthajJAnavRddhAH, teSAM sevA daridrezvarasevAjJAtasiddhA''rAdhanA, samyagjJAna - kriyAguNabhAjo hi puruSAH samyak sevyamAnA niyamAt sadupadezAdiphalaiH phalanti, yathoktam upadezaH zubho nityaM, darzanaM dhrmcaarinnaam| ... sthAne vinaya ityetat, sAdhusevAphalaM mahat / / 39 / / (zAstravArtA0 7) / / 49 / / vRttastha ane jJAnavRddhonI sevA karavI. vRtta eTale asadAcArathI nivRtti ane sadAcAramAM pravRtti. vRttamAM rahe te vRttastha, arthAt vRttastha eTale cAritra saMpanna puruSa. jJAna eTale A vastu heya che, A vastu upAdeya che, e pramANe heya - upAdeya vastunA vibhAgano nirNaya. jJAnathI vRddha = mahAna te jJAnavRddha. sevA eTale daridra 47
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya - zrImaMtanI sevAnA dRSTAMtathI prasiddha banelI ArAdhanA, arthAt daridra mANasa dhananI AzAthI zrImaMtanI jevI rIte sevA kare te rIte vRttastha ane jJAnavRddhanI sevA karavI. samyajJAna ane samyakrakriyA rUpa guNane bhajanArA puruSonI jo sArI rIte sevA karavAmAM Ave to teo sadupadeza Adi phalothI avazya phaLe che. (zAstravArtA samuccayamAM) kahyuM che ke "sadA zubha upadeza sAMbhaLavA maLe, dharmacArI (= sAdhu) monA hazana thAya, sthAne vinaya thAya- // sAdhusevArnu bhottuN3|| cha." (48) tathA-(28) prspraanupghaatenaanyonyaanubddhtrivrgprtipttiH||50|| iti / iha dharmArthakAmAstrivargaH, tatra yato'bhyudayaniHzreyasasiddhiH sa dharmaH, yataH sarvaprayojanasiddhiH so'rthaH, AbhimAnikarasAnuviddhA yataH sarvendriyaprItiH sa kAmaH, tataH parasparasya anyonyasya anupaghAtena apIDanena, ata eva anyonyAnubaddhasya parasparAnubandhapradhAnasya trivargasya pratipattiH Asevanam, tatra dharmArthayospaghAtena tAdAtvikaviSayasukhalubdho vanagaja iva ko nAma na bhavatyAspadamApadAm? dharmAtikramAddhanamupArjitaM pare'nubhavanti, svayaM tu paraM pApasya bhAjanaM siMha iva sindhuravadhAt, bIjabhojinaH kuTumbina iva nAstyadhArmikasyAyatyAM kimapi kalyANam, sa khalu sukhI yo'mutrasukhAvirodhenehalokasukhamanubhavati, tasmAd dharmAbAdhanena kAmA'rthayormatimatA yatitavyam, yastvartha-kAmAvupahatya dharmamevopAste tasya yatitvameva zreyo na tu gRhavAsaH, iti tasyArtha-kAmayorapyArAdhanaM zreya iti| tathA tAdAtvika-mUlaharakadaryANAM nAsulabhaH pratyavAyaH, tatra yaH kimapyasaMcintyotpannamarthamapavyeti sa tAdAtvikaH, yaH pitRpaitAmahamarthamanyAyena bhakSayati sa mUlaharaH, yo bhRtyAtmapIDAbhyAmarthaM saMcinoti na tu kvacidapi vyayate sa kadaryaH, tAdAtvika-mUlaharayorAyatyAM nAsti kalyANam, kintvarthabhraMzena dharma-kAmayorvinAza eva, kadaryasya tvarthasaMgraho rAja-dAyAdataskarANAmanyatamasya nidhiH, na tu dharma-kAmayorhetuH, ata etatpuruSatrayaprakRtiparihAreNa matimatA artho'nazIlanIyaH, tathA nAjitendriyasya kApi kAryasiddhirasti, na kAmAsaktasya samasti cikitsitam, na tasya dhanaM dharmaH zarIraM vA yasya strISvatyantAsaktiH, viruddhakAmavRttirna ciraM nandati, ato dharmArthAbAdhanena kAme pravartitavyamiti paryAlocya parasparAvirodhena dharmArthakAmAsevanamupadiSTamiti / / 50 / / 48
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya parasparanA saMbaMdhanI mukhyatAvALA trivarganuM eka - bIjAne bAdhA na thAya te rIte sevana karavuM. dharma, artha ane kAma e traNa puruSArtha trivarga kahevAya che. temAM jenAthI che abhyadaya ane mokSanI siddhi thAya te dharma. jenAthI sarva kAryonI siddhi thAya te artha (= dhana). jenAthI ke abhimAnanA rasathI vyApta evI sarva IdriyonI prIti thAya te kAma. A traNene eka - bIjAne bAdha na pahoMce te rIte sevavA. dharma ane arthane bAdha pahoMcADIne tatkAla maLatA viSaya sukhamAM lubdha banelo kayo puruSa vananA 2 hAthInI jema ApattionuM sthAna banato nathI? dharmanuM ullaMghana karIne upArjane karelA dhanane bIjAo bhogave che, paNa pote to hAthInA vadhathI - siMhanI jema pApanuM bhAjana bane che. gharmarahita mAnavanuM bIja khAI janAra kheDUtanI jema bhaviSyamAM kAMI paNa kalyANa thatuM nathI. kharekhara! te ja sukhI che ke je paralokanA sukhane virodha na Ave te rIte A lokanA sukhane bhogave che. mATe buddhimAna puruSe dharmane bAdha na Ave te rIte kAma ane arthamAM yatna karavo joIe. je artha ane kAmane bAdha pahoMcADIne kevala dharmane ja seve che tenA mATe to sAdhupaNuM ja zreyaskara che, gRhavAsa nahi. gRhastha mATe artha - kAmanuM sevana paNa zreyaskara che. tathA tAdAtvika, mUlahara ane kadarya e traNane Apattio sulabha che. temAM je kAMI paNa vicAryA vinA utpanna thayelA dhanano durvyaya kare te tAdAtvika kahevAya che. je pitAnA ane dAdAnA dhananuM anyAyathI bhakSaNa kare che, te mUlahara kahevAya che. je * coDavAnuddhI - parasparanuvazvapradhAnazya, ahIM nRvazva eTale saMbaMdha. parasparano saMbaMdha pradhAna che jemAM te parasparanuvazvapradhAna, arthAt parasparanA saMbaMdhanI mukhyatAvALA. ahIM parasparanA saMbaMdhanI mukhyatA eTalA mATe che ke traNe eka bIjAnI sAthe saMkaLAyelA che. jema keartha vinA kAmanuM sevana na thaI zake, dharma vinA artha ane kAma na maLe. che abhyadaya eTale A loka ane paralokanAM sukha. je Ano artha e thayo ke mAnahAni thAya te rIte Idriyasukho bhogavavA te vAstavika kAma nathI. ]i vanano hAthI kRtrima goThavelI hAthaNIne joIne kAmAsakta banIne hAthaNI tarapha doDe che. paNa gupta rAkhelA moTA khADAmAM paDIne parAdhIna bane che. siMha hAthIne mAre che, paNa tenuM mAMsa pote to thoDuMka ja khAya che. bAkInuM badhuM mAMsa bIjA pazuo khAya che. * A kheDUtanI kathA pariziSTaparvamAM jaMbusvAmInA caritramAM che. 49
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na nokarone ane potAne pIDA pamADIne dhanane ekaThuM kare che, paNa kyAMya kharca karato nathI te kadarya kahevAya che. AmAM tAdAtvika ane mUlaharanuM bhaviSyamAM kalyANa thatuM nathI, kiMtu dhanano nAza thavAthI dharma ane kAmano vinAza ja thAya che. kadaryano to dhanasaMgraha rAjA, vArasadAra ane cora A traNamAMthI koI ekano nidhi thAya che, paNa dharma-kAmano hetu banato nathI. AthI buddhimAna puruSe A traNa puruSonI prakRtino tyAga karIne phaLanuM = pariNAmanuM parizIlana karavuM joIe. tathA Idriyo jenA kAbUmAM nathI tenI koI paNa kAryasiddhi thatI nathI. kAmamAM AsaktanI koI cikitsA ( = upAya) nathI. AthI dharma ane arthane bAdha na pahoMce te rIte kAmamAM pravRtti karavI joIe. A pramANe barobara vicAra karIne eka - bIjAno virodha na Ave te rIte dharma, artha ane kAmane sevavAno ahIM upadeza Apyo che. (50) w pahelo adhyAya tathA anyataravAdhAsaMmaye mULAvASA ||11|| ti / amISAM dharmArthakAmAnAM madhye anyatarasya uttarottaralakSaNasya puruSArthasya bAdhAsaMbhave kuto'pi viSamapraghaTTakavazAd virodhe saMpadyamAne sati kiM karttavyamityAha - mUlAbAdhA, yo yasya puruSArthasya 'dharmArthakAmAH trivargaH' iti kramamapekSya mUlam Adimastasya abAdhA apIDanam, tatra kAmalakSaNapuruSArthabAdhAyAM dharmArthayorbAdhA rakSaNIyA, tayoH satoH kAmasya sukarotpAdatvAt, kAmArthayostu bAdhAyAM dharma eva rakSaNIyaH, dharmamUlatvAdarthakAmayoH, ata evoktam dharmazcennAvasIdeta, kapAlenApi jIvataH / ADhyo'smItyavagantavyaM, dharmavittA hi sAdhavaH ||40|| ( ) ||61|| koI puruSArthane bAdhA pahoMce to mUlane bAdhA na thavA devI. dharma, artha ane kAma e traNa puruSArthamAM pachI pachInA koI puruSArthane viSama paristhitinA kAraNe bAdhA thAya tyAre mUla puruSArthane bAdhA na thavA devI. dharma, artha ane kAma e traNane trivarga kahevAya che. ahIM pahelAM dharma pachI artha ane pachI kAma e pramANe je krama che te kramanI apekSAe je pahelo hoya te mUla kahevAya. (jemake kAmanI apekSAe dharma ane artha mUla che. kAma ane arthanI apekSAe dharma mUla che). mUlane bAdhA na thavA devI. temAM kAma puruSArthane bAdhA thAya to dharma ane arthane bAdhA na thavA devI. (jema ke kAmanuM sevana kare tyAre jo dharma ane arthane hAni thatI hoya to 50
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya kAmanuM sevana choDIne dharma ane arthanuM rakSaNa karavuM.) kAraNake te be haze to kAma sahelAIthI utpanna karI zakAya = meLavI zakAya. kAma ane arthane bAdhA thAya to dharmanI ja rakSA karavI. (kAma ane arthanuM sevana kare to dharma na thaI zake ane dharma kare to artha ane kAmanuM sevana na thaI zake evI paristhiti sarjAya tyAre kAma ane arthane choDIne dharma ja karavo joIe.) kAraNake artha ane kAmanuM mULa dharma che. AthI ja kahyuM che ke - "jo dharma raheto hoya to bhikSAthI jIvavA chatAM huM dhanavAna chuM ema jANavuM. kAraNake satparuSo gharmane ja dhana mAnanArA hoya che." (51) tathA (22) vIvatApekSaNam 2 TAvara rUti . iha buddhimatA manujena sarveSvapi kAryeSu pravRttimAdadhatA satA balasya dravya-kSetrakAla-bhAvakRtasya AtmasAmarthyasya abalasya ca tadvilakSaNasya apekSaNam Alocanam aGgIkartavyam, ayathAbalamArambhasya kSayasaMpadekanimittatvAt, ata eva paThyate cakaH kAlaH kAni mitrANi ko dezaH kau vyayAgamau? zvArda je zaviniriti kviM mRdaMDa ||4|| ( _) |rA. balanI ane abalanI vicAraNA karavI joIe. bala eTale dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI karAyela AtmasAmarthya. balathI vilakSaNa te abala, arthAta balano abhAva te abala. buddhimAna puruSe sadhaLAMya kAryomAM pravRtti karatAM pahelAM balanI ane abalanI vicAraNA karavI joIe. (A vicArIne bala pramANe kAryano prAraMbha karavo joIe. kAraNa ke balano vicAra karyA vinA karelA kAryano prAraMbha kevala * vinAzavRddhinuM kAraNa bane che. AthI ja kahyuM che ke - "kyo kALa che? kayA mitro che? kayo deza che? Aya - vyaya keTalA pramANamAM che? huM koNa chuM? mArI zakti keTalI che? e pramANe vAraMvAra vicAravuM joIe." (para) tathA (30) anuvaSe prayatnaH ApaNA rUti anubandhe uttarottaravRddhirUpe dharmArthakAmAnAM prayatnaH yatnAtirekaH kAryaH, anubandhazUnyAni hi prayojanAni vandhyAH striya iva na kiJcid gauravaM labhante, api tu * saM + dhAtunA aneka artho che. temAM "vRddhi pAmavuM" evo artha paNa che. 51
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya hInAneti jarUA. anubaMdhamAM prayatna karavo. anubaMdha eTale uttarottara vRddhi. dharma, artha ane kAmanI uttarottara vRddhi thAya temAM atizaya yatna karavo joIe. kAraNa ke anubaMdhathI rahita kAryo vadhyA strInI jema jarA paNa gauravane pAmatA nathI, balka hIlanAne = laghutAne ja pAme che. (53) tathA- (31) niritApekSA 24mA ti. yadyatra kAle vastu hAtumupAdAtuM vocitaM bhavati tasyAtyantanipuNabuddhyA paryAlocya apekSA aGgIkAraH kartavyA, dakSalakSaNatvenAsyAH sakalazrIsamadhigamahetutvAt, ata eva paThyateyaH kAkiNImapyapathaprapannAmanveSate nisskshsrtulyaam| kAlena koTISvapi muktahastastasyAnubandhaM na jahAti lakSmIH / / 42 / / ( muvatadasta ta muvanadasta: ||4||. kAle ucitano svIkAra karavo. je kAlamAM je vastu choDavA mATe ke svIkAravA mATe ucita hoya teno atyaMta nipuNa buddhithI vicAra karIne svIkAra karavo, arthAta je kALamAM je vastu choDavA mATe ucita hoya tene choDI devI ane svIkAravA mATe ucita hoya teno svIkAra karavo. kAraNa ke kALe ucitano svIkAra e nipuNa puruSanuM lakSaNa hovAthI sarva lakSmInI prAptino hetu che. AthI ja kahyuM che ke - "je geramArge gayelI kAkiNIne paNa hajAra sonAmahora tulya mAnIne zodhe che, ane avasare kroDo sonAmahora kharcavAmAM chUTo hAtha rAkhe che, tenA anubaMdhane (= uttarottara vRddhine) lakSmI choDatI nathI." (54) tathA- (32) pratyAM gharmazravaNam II vAta che pratyahaM pratidivasaM dharmasya ihai va zAstro vaktuM prastAvita sya kAntakAntAsametayuvajanakinnarArabdhagItAkarNa nodAharaNena zravaNam AkarNa nam. dharmazAstrazravaNasyAtyantaguNahetutvAt, paThyate caklAntamupojjhati khedaM taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAkulamupayuktasubhASitaM cetaH / / 43 / / ( ) iti / / 55 / / pa2.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya dararoja dharmazravaNa karavuM. A ja zAstramAM jenuM varNana karavAnuM zarU kareluM che te dharmane dararoja yuvAna patnIthI yukta yuvAna mANasa kinnara deve zarU karelA gItane jevI rIte ( = jevA premathI ane jevI ekAgratAthI) sAMbhaLe te rIte sAMbhaLavo joIe. kAraNake dharmazAstronuM zravaNa ghaNA guNonuM kAraNa che. A viSe kahyuM che ke - subhASitono upayoga (= ciMtana - manana) karanAra citta thAkeluM hoya to thAkane dUra kare che, tapeluM hoya to zAMta thAya che, mUrkha hoya to bodha pAme che, vyAkuLa hoya to sthira thAya che." (papa). tathA- (33) sarvatrAmanivezaH paddA ti ___ sarvatra kArye pravarttamAnena buddhimatA anabhinivezaH abhinivezaparihAraH kAryaH, nItimArgamanAgatasyApi parAbhibhavapariNAmena kAryasyArambho'bhinivezaH, nIcalakSaNaM cedam, yannItimatItasyApi kAryasya cikIrSaNam, paThanti ca darpaH zramayati nIcAnniSphalanayaviguNaduSkArArambhaiH / / ghotIvittImatIrthasanimite marcaH ||44|| ( ) //ddA. sarva kAryamAM abhinivezano tyAga karavo. sarva kAryamAM pravRtti karatAM buddhimAna puruSe abhinivezano tyAga karavo. bIjAno parAbhava karavAnA IrAdAthI nyAyamArgathI rahita paNa kAryano AraMbha karavo te abhiniveza che. nyAyathI rahita kArya karavAnI IcchA e nIca puruSanuM lakSaNa che. A viSe vidvAno kahe che ke - "jema pravAhanI sAme taravAthI niSphaLa udyamavALA mAchalAM kaSTane pAme che, tema darpa (= abhiniveza) niSphaLa ane nItirahita evA duSkara kAryonA prAraMbho vaDe nIca mANasone thakavI nAkhe che." (56) tathA (34) guNapakSapAtitA ApaNA rUti.. guNeSu dAkSiNya-saujanyaudArya-sthairya-priyapUrvAbhASaNAdiSu svaparayos pakArakAraNeSvAtmadharmeSu pakSapAtitA bahumAna-taprazaMsA-sAhAyya-kAraNAdinA'nukUlA pravRttiH, guNapakSapAtino hi jIvA bahumAnadvAropajAtAvandhyapuNyaprabandhasAmarthyAnniyamAdihAmutra ca zaracchazadharakaranikaragauraM guNagrAmamavazyamavApnuvanti, tad bahumAnAzayasya cintAratnAdapyadhikazaktiyuktatvAt / / 57 / / 53
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo adhyAya dharmabiMdupraka2Na guNomAM pakSapAta karavo. guNo eTale sva-paranA upakAranA kAraNa evA dAkSiNya, udAratA, sthiratA, priyavacana ane pUrvabhASaNa vagere Atmadharmo. guNomAM pakSapAta eTale guNI jIvo upara bahumAnabhAva rAkhavo, temanI prazaMsA karavI temane sahAya karavI ItyAdi rIte guNI AtmAone anukUla pravRtti karavI. guNapakSapAtavALA jIvone bahumAnadvArA avazya phala Ape evA puNyanuM nirmANa thAya che. A puNyanirmANanA sAmarthyathI te jIvo niyamA A loka ane paralokamAM zarada RtunAM caMdrakiraNonA samUhasamAna ujjvaLa guNasamUhane pAme che. kAraNa ke guNomAM bahumAnano Azaya ciMtAmaNi ratnathI paNa adhika zaktithI yukta che. (57) (31) hApohAriyona rUti // 18 // kRti / UhazcApohazca, AdizabdAt tattvAbhinivezalakSaNo buddhiguNaH zuzrUSA zravaNagrahaNa-dhAraNA-vijJAnAni ca gRhayante ityaSTau buddhiguNAH, tata UhApohAdibhiryogaH samAgamo'nuSTheya iti, tatra prathamatastAvacchrotumicchA zuzrUSA zravaNamAkarNanam, grahaNaM zAstrArthopAdAnam, dhAraNA avismaraNam, moha-sandeha - viparyAsavyudAsena jJAnaM vijJAnam, vijJAtamarthamavalambyAnyeSu vyAptyA tathAvidheSu vitarkaNamUhaH, ukti-yuktibhyAM viruddhAdarthAd hiMsAdikAt pratyapAyasaMbhAvanayA vyAvartanamapohaH, athavA sAmAnyajJAnamUhaH, vizeSajJAnamapohaH, vijJAnohApohavizuddham idamitthameva' iti nizcayaH tattvAbhinivezaH, evaM hi zuzrUSAdibhirbuddhiguNairupahitaprajJAprakarSaH pumAnna kadAcidakalyANamApnoti, yaducyatejIvanti zatazaH prAjJAH, prajJayA vittasaMkSaye / na hi prajJAkSaye kazcid, vitte satyapi jIvati ||4|| ( ) kRti / / itizabdaH prastutasya sAmAnyato gRhasthadharmasya parisamAptyartha iti / / 58 / / Uha-apoha Adi buddhinA ATha guNono yoga karavo. Adi zabdathI tattvAbhiniveza, zuzruSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNA ane vijJAna e cha buddhiguNo samajavA. temAM zuzruSA eTale sAMbhaLavAnI IcchA. zravaNa eTale sAMbhaLavuM. grahaNa eTale zAstranA arthane svIkAravo ( = samajavo). dhAraNA eTale yAda rAkhavuM. moha (= anadhyavasAya), saMzaya ane viparyAsathI rahita jJAna te vijJAna, jANelA tathA * anadhyayavasAya - saMzaya - viparyAsano artha pahelA adhyAyanA bAvIsamA sUtramAM TIppaNamAM jaNAvyo che. 54
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya koI arthane AzrayIne vyApti thavAthI tevA prakAranA anya padArthamAM vitarka ( = kalpanA) karavo te Uha. #Agama ane yuktithI viruddha evA hiMsAdi kAryo karIza to mane anartha thaze evI saMbhAvanA karIne te kAryothI pAchA haThavuM te apoha. athavA sAmAnyajJAna te Uha ane vizeSa jJAna te apoha. vijJAna, Uha ane apohathI vizuddha "A A pramANe ja che' evo nirNaya te svAbhiniveza. A pramANe zuzruSA vagere buddhinA ATha guNothI buddhinI vRddhi karanAra puruSa kyAreya akalyANane pAmato nathI. A viSe kahyuM che ke - "seMkaDo buddhizALIo dhanano kSaya thavA chatAM buddhithI jIve che, paNa buddhino kSaya thatAM dhana hovA chatAM koI mAnava jIvato nathI." sUtramAM Iti zabda prastuta sAmAnya gRhastha dharmanI samApti mATe che, arthAta prastuta sAmAnya gRhasthadharma ahIM pUrNa thAya che e sUcavavA mATe che. (58) itthaM sAmAnyato gRhasthadharma uktaH, athAsyaiva phalamAha evaM svadharmasaMyuktaM sad gArhasthyaM karoti yH| lokadvaye'pyasau dhImAna sukhamApnotyaninditam // 4 // iti / evam uktanyAyena yaH svadharmaH gRhasthAnAM saMbandhI dharmaH tena saMyuktaM samanvitam ata eva sat sundaraM gArhasthyaM gRhasthabhAvaM karoti vidadhAti yaH kazcit puNyasaMpanno jIvaH lokadvaye'pi ihaloka-paralokarUpe, kiM punarihaloka evetyapizabdArthaH, asau sadgArhasthyakartA dhImAn prazastabuddhiH sukhaM zarma Apnoti labhate aninditaM zubhAnubandhitayA sudhiyAmagarhaNIyamiti / / 4 / / A pramANe sAmAnya gRhastha dharma kahyo. have tenuM ja phaLa kahe che : A pramANe je puNyazALI jIva gRhasthadharmathI yukta ane ethI ja suMdara evuM gRhasthapaNuM kare che, prazastabuddhivALo te A loka ane paraloka e baMne lokamAM zubhAnubaMdhI hovAnA kAraNe prazasta buddhivALAthI anidya evA sukhane pAme che. (4) yata evaM tato'traiva yatno vidheya iti zlokadvayena darzayannAha durlabhaM prApya mAnuSyaM vidheyaM hitamAtmanaH / je gharamAM anekavAra dhUmADo dekhIne "agni" che ema pratyakSa nizcaya thayA pachI parvata upara dhUmADo dekhI "agni che' evo vitarka thAya te Uha kahevAya. 55
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pahelo adhyAya karotyakANDa eveha mRtyuH sarvaM na kiJcana // 5 // satyetasminnasArAsu saMpatsvavihitAgrahaH / paryantadAsNAsUccairdharmaH kAryo mahAtmabhiH // 6 // iti / durlabhaM durApaM prApya samAsAdya mAnuSyaM manuSyajanma, kimityAha - vidheyam anuSTheyaM sarvAvasthAsu hitam anukUlaM kalyANamitrayogAdi AtmanaH svasya yataH karoti akANDe eva maraNAnavasare eva bAlyaya-yauvana-madhyamavayo'vasthArUpe iha martyaloke sarvaM putra- kalatravibhavAdi mRtyuH yamaH, na kiJcana maraNatrANAkAraNatvenAvasturUpamiti ||5|| sati vidyamAne jagattritayavartijantujanitoparame etasmin mRtyAveva asArAsu mRtyunivAraNaM prati akSamAsu saMpatsu dhana-dhAnyAdisaMpattilakSaNAsu avihitAgrahaH akRtamUrcchaH, kIdRzISu saMpatsvityAha- paryantadAruNAsu virAmasamayasamarpitAnekavyasanazatAsu, uccaiH atyarthaM dharma uktalakSaNaH kAryo vidheyaH, kairityAha- mahAtmabhiH, mahAn prazasya AtmA yeSAM te tathA tairiti ||6|| r A pramANe hovAthI dharmamAM ja yatna karavo joie ema be zlokothI jaNAve cheHdurlabha evA manuSya janmane pAmIne sarva avasthAmAM kalyANa mitronI sAthe saMbaMdha vagere Atmahita karavuM joIe. kAraNa ke mRtyu maraNanA avasara vinA ja eTale ke bAlyAvasthA,yauvanAvasthA ke madhyamAvasthA rUpa akALe ja putra, strI, vaibhava vagere badhI vastune avastu karI nAkhe che, arthAt koI vastu nathI evuM karI nAkhe che. kAraNa ke putra vagere koI vastu maraNathI bacAvI zaktI nathI. (5) traNe jagatamAM rahelA jIvone virAma pamADanAra ( = jIvonI pravRttine aTakAvI denAra) mRtyunI vidyamAnatA hovAnA kAraNe mahAtmAoe asAra ane paryaMta dAruNa evI dhana - dhAnyAdi saMpattimAM mUrchA karyA vinA atizaya dharma ka2vo joIe. jeno AtmA mahAna = zreSTha che te mahAtmA. asAra eTale mRtyune rokavAmAM asamartha. paryaMta dAruNa eTale aMta samaye seMkaDo du:khone ApanArI. (6) - iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduprakaraNavivRtau sAmAnyato gRhasthadharmavidhiH prathamo'dhyAyaH samAptaH ||1|| A pramANe dharmabiMdu prakaraNanI zrImunicaMdrasUri viracita TIkAmAM sAmAnya gRhastha dharma nAmano prathama adhyAya pUrNa thayo // 1 // pa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya / atha dvitIyo'dhyAyaH / vyAkhyAtaH prathamo'dhyAyaH, sAmprataM dvitIyo vyAkhyAyate, vizeSasaMbandhazcAsya svayameva zAstrakRtA bhaNiSyata iti neha darzyate, evamanyeSvapyadhyAyeSviti, tasya cedamAdisUtram pahelA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have bIjA adhyAyanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. Ano saMbaMdha (= pahelA adhyAyanI sAthe bIjA adhyAyano saMbaMdha) graMthakAra pote ja kahevAnA hovAthI ahIM batAvavAmAM Avato nathI. bIjA adhyAyomAM paNa A pramANe samajI levuM. bIjA adhyAyanuM paheluM sUtra A pramANe cha: prAyaH saddharmabIjAni gRhiSvevaMvidheSvalam / rohanti vidhinoptAni yathA bIjAni sakSitau // 1 // iti / prAyo bAhulyena saddharmabIjAni saddharmasya samyagjJAna - darzana - cAritrarUpasya bIjAni kAraNAni, tAni cAmUni - duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH / / 46 / / (yogadRSTi0 32) iti / / gRhiSu gRhastheSu evaMvidheSu kulakramAgatAnindyanyAyAnuSThAnAdiguNabhAjaneSu alaM svaphalAvandhyakAraNatvena atyarthaM rohanti dharmacintAdilakSaNAGkurAdimanti jAyante, uktaM ca - . vapanaM dharmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / / taccintAdyakurAdi syAt phalasiddhistu nirvRtiH / / 47 / / ( ) cintA - sacchratyanuSThAna - devmaanusssNpdH| krameNAGkura - satkANDa - nAla - puSpasamA matAH / / 48 / / ( ) kIdRzAni santi rohantItyAha- vidhinA dezanArhabAlAdipuruSaucityalakSaNena uptAni nikSiptAni, yatheti dRSTAntArthaH, bIjAni zAli - godhUmAdIni satkSitau anupahatabhUmau vidhinoptAni santi, prAyograhaNAdakasmAdeva pakvatathAbhavyatve kvacinmaru devyAdau anyathAbhAve'pi na virodha iti / / 1 / / 57
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo adhyAya dharmabiMduprakaraNa jevI rIte sArI bhUmimAM vidhithI vAvelAM cokhA ane ghauM vagere bIjo UgI nIkaLe che, tevI rIte prAyaH AvA prakAranA gRhasthomAM vidhithI vAvelAM saddharmanAM bIjo atizaya UgI nIkaLe che. sArI bhUmimAM eTale dUSita nahIM thayelI bhUmimAM. AvA prakAranA eTale prathama adhyAyamAM batAvelA kulaparaMparAthI Avela aniMdya ane nyAyapUrvaka dhanaprApti mATe vyavahAra karavo ityAdi guNonuM bhAjana. vidhithI eTale dezanAne yogya * bAla vagere puruSane ucita dezanA ApavI vagere vidhithI. saddharmanAM bIjo eTale samyajJAna - darzana - cAritra rUpa saddharmanAM kAraNo. te bIjo A pramANe cheH- "zarIranA duHkhathI duHkhI jIvo upara atyaMta dayA, guNI jIvo upara dveSano abhAva, avizeSathI (= bhedabhAva vinA) dIna Adi badhA jIvo viSe zAstrAnusAra aucitya jALavavuM A traNa caramapudgala parAvartanAM lakSaNo che.'' (yo. sa. gA. 32) atizaya UgI nIkaLe e sthaLe 'atizaya' eTalA mATe kahyuM che ke vidhipUrvaka vAvelAM dharmabIjo potAnA phaLanuM avaMdhya kAraNa che. UgI nIkaLe che eTale dharmaciMtArUpa aMkura AdithI yukta thAya che. A viSe (la. vi. namotthaNaM e padanI vyAkhyAmAM) kahyuM che ke " dharmanI zuddha prazaMsA vagere dharmabIjanuM vAvetara che. dharmanI abhilASA vagere aMkura vagere che, mokSa e phaLa (= pAka) che. (1) dharmanI abhilASA, samyadharmazravaNa, dharmanuM AcaraNa ane deva - manuSyanI saMpattio e kramazaH aMkura, kAMDa,nALa ane puSpa samAna mAnelA che." (2) sUtramAM prAyaH zabdano ullekha karyo hovAthI marudevI mAtA vageremAM saddharmanA bIjonI vAvaNI vinA akasmAt ja tathAbhavyatvanA paripAkathI saddharmanI prApti thavA chatAM virodha nathI. (1) 66 * zrotAnA bAla, madhyama ane paMDita ema traNa prakAra che. temAM je jIva upadezakano veSa vagere bAhya dekhAva joine AkarSAya te bAla, upadezakanA sArA AcAro joine AkarSAya te madhyama ane AgamatattvanI barobara parIkSA karIne zuddha Agamatattvano svIkAra kare te paMDita. upadezake bAla zrotA samakSa loca karavo, page pagarakhAM vagere kAMi paheravuM nahIM, vividha tapa karavAM, upadhi alpa rAkhavI, nirdoSa AhAra - pANIthI nirvAha karavo ityAdi sAdhunA bAhya AcAronuM varNana karavuM, madhyama zrotA samakSa pAMca samiti, traNa gupti vagere sAdhunA AcAro kahevA. paMDita zrotAne Agamatattva samajAvavuM, arthAt kaSa, cheda ane tApathI zuddha hoya te ja zuddha AgamazAstra che, ityAdi samajAvavuM. A rIte bAla vagerene jANIne tene yogya dezanA ApavI vagere vidhithI vAvelAM saddharmanAM bIjo atizaya UgI nIkaLe che. 58
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na amumevArthaM vyatirekata Aha bIjo adhyAya bIjAzo yathA'bhUmau praroho veha niSphalaH / tathA saddharmabIjAnAmapAtreSu vidurbudhAH // 2 // iti // bIjanAzo bIjocchedo yathA abhUmau USarAdirUpAyAm, prarohaH aGkurAdyudbhedaH bIjasyaiva, vA iti pakSAntarasUcakaH, iha jagati niSphalo dhAnyAdiniSpattiphalavikalaH, tathA saddharmabIjAnAM uktalakSaNAnAM guruNA anAbhogAdibhirnikSipyamANAnAm apAtreSu anItikAriSu lokeSu viduH jAnate budhAH nAzaM niSphalaM vA prarohamiti // 2 // A ja arthane viparIta rIte kahe cheH jevI rIte Ukhara vagere asabhUmimAM vAvelA bIjano nAza thAya, athavA aMkurA AdinI utpatti thAya to paNa dhAnyAdinI utpattirUpa phalathI rahita bane, tevI rIte guru vaDe anupayoga AdithI apAtramAM anIti (khAhi) 42nArA lokomAM vavAtA dharmabIjo nAza pAme che, athavA dharmaciMtA AdirUpa aMkurA vagerenI utpatti thAya to paNa mokSarUpa phalathI rahita bane che, ema vidvAno jANe che. (2) = Aha- kimityapAtreSu dharmabIjanAzo niSphalo vA prarohaH saMpadyate ityAha na sAdhayati yaH samyagajJaH svalpaM cikIrSitam / ayogyatvAt kathaM mUDhaH sa mahat sAdhayiSyati ? // 3 // iti / na naiva sAdhayati nirvarttayati yo jIvaH samyag yathAvat ajJaH hitAhitavibhAgAkuzalaH svalpaM tucchaM cikIrSitaM kartumiSTaM nirvAhAdyanuSThAnAdyapi, kasmAnna sAdhayatItyAhaayogyatvAt ajJatvenAnadhikAritvAt yathoktam- mUrkhasya kvacidarthe nAdhikAraH ( ) iti kathaM kena prakAreNa mUDho vigatA cintA ( - hitAhitavicAraNA ) yasyAsau vicintaH, vicintasya bhAvaH vaicintyam / vaicintyamAgataH saH pUrvokto jIvaH mahat paramapuruSArthahetutayA bRhad dharmabIjarohaNAdi sAdhayiSyati ?, sarSapamAtradharaNAsamarthasya meru giridharaNAsamarthatvAditi // 3 // apAtramAM dharmabIjano nAza kema thAya ? athavA aMkurA vagere phalathI rahita bhajane ? te huhe che : je ajJAnI jIva adhikArI na hovAthI karavA IcchelA nirvAha Adi tuccha kAryone paNa zAstrokta vidhi pramANe sAdhI zakato nathI te mUDha jIva dharmabIjanuM 59
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya UgavuM vagere mahAna kAryane kevI rIte sAdhI zakaze? arthAt nahIM sAdhI zake, kAraNake je mAtra sarasavane dhAraNa na karI zake te jIva meru parvatane dhAraNa karavA asamartha ja hoya. prazna :- " ajJAnI jIva adhikArI na hovAthI' ema ahIM kahyuM che. to ajJAnI jIva kema adhikArI nathI ? uttara :- ajJAnI jIva ajJAna hovAthI adhikArI nathI. A viSe kahyuM che ke "mUrkha mANasane koI paNa kAryamAM adhikAra nathI." ajJAnI eTale hitAhitano vibhAga karavAmAM akuzala. mUDha eTale hitAhitanI vicAraNAthI rahita. prazna - dharmabIjanuM UgavuM vagere kAryo mahAna kema che? uttara- e kAryo uttama puruSArtharUpa hovAthI mahAna che. (3) iti saddharmadezanArha uktaH, rUAnAM tathimanuvayiSyAH "IkAza ti iti evaM pUrvoktagRhasthadharmanirUpaNena saddharmadezanA) lokottaradharmaprajJApanAyogyaH uktaH bhaNitaH, idAnIM samprati tadvidhiM saddharmadezanAkramaM varNayiSyAmaH nirUpayiSyAmo vati ||9| A pramANe sadharmanI dezanAne yogya jIva kalyo, have saddharmanI dezanAnA kramanuM ame nirUpaNa karIzuM. A pramANe eTale pUrvokta gRhasvadharmanA nirUpaNa vaDe. sadharmanI dezanAne yogya eTale lokottara dharmano bodha ApavAne yogya. (1) taidhathI- . tatprakRti - devatAdhimuktijJAnam // 2 // 60 // iti / tasya saddharmadezanArhasya jantoH prakRtiH svarUpaM guNavallokasaGgapriyatvAdikA, devatAdhimuktizca buddha - kapilAdidevatAvizeSabhaktiH, tayorjJAnaM prathamato dezakena kAryam, jJAtaprakRtiko hi pumAn rakto dviSTo mUDhaH pUrvavyudgrAhitazca cenna bhavati tadA kuzalaistathA tathA'nuvartya lokottaraguNapAtratAmAnIyate, viditadevatAvizeSAdhimuktizca tattaddevatApraNItamArgAnusArivacanopadarzanena tadUSaNena ca sukhameva mArge'vatArayituM zakyate ti ||rA * prathama aMka prastuta adhyAyano aMka che. pachIno aMka pahelA adhyAyathI saLaMga aMka che. O
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya te krama A pramANe che: sadharmanI dezanAne yogya jIvanI prakRtine ane tenA devanI muktine jANavI. dharmopadezake pahelAM saddharmanI dezanAne yogya jIvanI "guNijanano saMga game ityAdi prakRtine jANavI, tathA te buddha ane kapila vagere je devane mAnato hoya te deve muktinuM svarUpa kevuM kahyuM che te jANavuM. pachI jenI prakRti jANI lIdhI che te puruSa jo rAgI, dveSI, mUDha ane pUrvavyuDjhAhita na hoya to kuzala dharmopadezako te te rIte anukula vartana karIne tene lokottaraguNane pAtra banAvI zake. tenA devanI muktinuM svarUpa jANI lIdhuM hoya to te te deve racelAM mArgAnusArI vacano batAvIne ane temAM rahelA dUSaNo batAvIne te rIte satya samajAvIne) tene sukhapUrvaka mArgamAM lAvI zakAya. (2) tathA- sAdhAraNa prazaMsA sarAd aa rUti sAdhAraNAnAM loka-lokottarayoH sAmAnyAnAM guNAnAM prazaMsA puraskAraH dezanArhasya prata: vigheyA, yathA - pradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH, zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati? ||4|| (tiza0 7? } //rUA. sadudharmanI dezanAne yogya jIva AgaLa loka ane lokottara e bannemAM hoya tevA sAmAnya guNonI prasaMzA karavI. jema ke - "dAna gukha ApavuM, ghare AvelAnuM turata UbhA thaI sAme javuM ityAdi saMbhramapUrvaka Adara satkAra karavo, koInuM sAruM karIne bIjAne na kahevuM, bIjAe potAnA upara karelA upakArane ghaNA mANaso vacce kahevo, dhananuM abhimAna na karavuM, bIjAnI halakAI thAya tevI vAto na kahevI, zAstrajJAna meLavavAmAM saMtoSa na karavo, A guNo kulIna puruSa vinA bIjAmAM na rahe." (3) tathA- samyak tadadhikAkhyanam // 4 // 62 // iti / samyag aviparItarUpatayA tebhyaH sAdhAraNaguNebhyaH adhikA vizeSavantaH ye guNAH teSAmAkhyAnaM kathanam, yathA 6 1
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dhrmcaarinnaam| ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam / / 50 / / (hA 0 aSTake 13 / 2) iti / / 4 / / sAdhAraNa guNothI adhika guNo sArI rIte kahevA. adhika guNo eTale (upara kalyA tevA) sAmAnya guNothI viziSTa guNo. jemake - "ahiMsA, satya, corIno tyAga,brahmacarya ane parigrahano tyAga, A pAMca saghaLAya dharmAvalaMbIo mATe pavitra che."(hAri. a. 13-2) sArI rIte eTale guNonA svarUpamAM virodha na Ave te rIte. (4) tathA navogheDanA pAdarA tiA. abodhe'pi anavagame'pi sAmAnyaguNAnAM vizeSaguNAnAM vA vyAkhyAtAnAmapyanindA 'aho mandabuddhirbhavAn ya itthamAcakSANeSvapi asmAsu na budhyate vastutattvam' ityevaM zrotustiraskAraparihArarUpA, nindito hi zrotA kiJcid bubhutsuH api san dUraM virajyata rUti /// bodha na pAme to paNa niMdA na karavI. zrotAne sArI rIte kahevA (= samajAvavA) chatAM sAmAnya guNono ke vizeSaguNono bodha na thAya to "aho! tame maMdabuddhivALA cho,jethI A pramANe amArA kahevA (= samajAvavA) chatAM vastutattvane samajatA nathI." e pramANe tiraskArarUpaniMdA na karavI. niMdA karAyelo zrotA kaMIka bodha pAmavAnI icchAvALo thayo hoya to paNa neharahita banIne dUra bhAge che. (5) tarhi kiM kartavyamityAha zukUSAmAvaraNam ddAddo rUti dharmazAstraM prati zrotumicchA zuzrUSA tallakSaNo bhAvaH pariNAmaH tasya karaNaM nirvartanaM zrotustaistairvacanairiti, zuzrUSAmanutpAdya dharmakathane pratyuta anarthasaMbhavaH, paThyate ca-sa khalu pizAcakI vAtakI vA yaH pare'narthini vAcamudIrayati (nItivAkyA0 10/159) ||ddA. bodha na thAya to niMdA na karavI to zuM karavuM te kahe che - - 6 2
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya zuzruSA bhAva utpanna karavo. zuzruSA eTale dharmazAstra sAMbhaLavAnI IcchA. bhAva eTale pariNAma. dharmopadezake te te vacanothI zrotAmAM zuzruSArUpa pariNAma utpanna karavo. zuzraSAne utpanna karyA vinA dharma kahevAmAM lAbha jarAya na thAya,balka anartha thavAno saMbhava che. A viSe kahyuM che ke- "sAMbhaLavAnI icchAthI rahita jIvane je kahe che te kharekhara! pizAcagrasta athavA vAyaDo che." (6) tathA bhUyo bhUya upadezaH // 7 // 65 // iti / bhUyo bhUyaH punaH punaH upadizyate iti upadezaH upadeSTumiSTavastuviSayaH kathaJcidanavagame sati kAryaH, kiM na kriyante dRDhasaMnipAtarogiNAM punaH punaH kriyA tiktAdikvAthapAnopacArA rUti |LA vAraMvAra upadeza Apavo. je viSayano upadeza ApavAmAM Ave te viSayane zrotA koI kAraNathI na samaje to vAraMvAra upadeza Apavo. vRDha saMnipAta rogavALAne kaDavA vagere ukALo pIvA rUpa upacAro zuM vAraMvAra karavAmAM AvatA nathI? (7) tathA-- bodhe prajJopavarNanam // 8 // 66 // iti| bodhe sakRdupadezena bhUyo bhUya upadezena vA upadiSTavastunaH parijJAne tasya zrotuH prajJopavarNanaM buddhiprazaMsanam, yathA nAlaghukarmANaH prANina evaMvidhasUkSmArthaboddhAro bhavantIti zrotAne bodha thAya tyAre tenI buddhinI prazaMsA karavI. je viSayano upadeza ApavAmAM Ave te viSaya zrotAne ekavAra upadeza ApavAthI ke vAraMvAra upadeza ApavAthI samajAI jAya tyAre tenI buddhinI prazaMsA karavI. jemake- bhAre karmI jIvo AvA prakAranA sUkSma arthane samajI zakatA nathI.(tame samajI zakyA cho mATe laghukarmI cho ItyAdi prazaMsA karavI.) (8) tathA- tantrAvatAraH // 9 // 67 // iti| tantre Agame avatAraH pravezaH AgamabahumAnotpAdanadvAreNa tasya vidheyaH, 63
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na AgamabahumAnazcaivamutpAdanIyaH bIjo adhyAya paralokavidhau zAstrAt prAyo nAnyadapekSate / Asannabhavyo matimAn zraddhAdhanasamanvitaH / / 51 / / upadezaM vinA'pyarthakAmau prati paTurjanaH / dharmastu na vinA zAstrAditi tatrAdaro hitaH || 52 // arthAdAvavidhAne'pi tadabhAvaH paraM nRnnaam| dharme'vidhAnato'narthaH kriyodAharaNAt paraH || 53|| tasmAt sadaiva dharmArthI zAstrayatnaH prshsyte| loke mohAndhakAre'smin zAstrAlokaH pravartakaH || 54 || zAstrayatna iti zAstre yatno yasyeti samAsaH, pApAmayauSadhaM zAstraM zAstraM puNyanibandhanam / cakSuH sarvatragaM zAstraM zAstraM sarvArthasAdhanam ||55 / / na yasya bhaktiretasmiMstasya dharmakriyA'pi hi / andhaprekSAkriyAtulyA karmadoSAdasatphalA || 56 || yaH zrAddho manyate mAnyAn ahaGkAravivarjitaH / guNarAgI mahAbhAgastasya dharmakriyA parA // 57 // yasya tvanAdaraH zAstre tasya zraddhAdayo guNAH / unmattaguNatulyatvAnna prazaMsAspadaM satAm / / 58 / / malinasya yathA'tyantaM jalaM vastrasya shodhnm| antaHkaraNaratnasya tathA zAstraM vidurbudhAH || 59 / / zAstre bhaktirjagadvanyairmuktidUtI paroditA / atraiveyamato nyAyyA tavprAptyAsannabhAvataH || 60 / / (yogabindau 221-30) atraiva iti muktau eva, iyamiti zAstrabhaktiH, tatprAptyAsannabhAvata iti muktiprAptisamIpabhAvAt iti // 9 // zrotAne AgamamAM praveza karAvavo. zrotAne Agamo (= zAstro) pratye bahumAna utpanna karAvIne AgamamAM praveza karAvavo. Agamo pratye bahumAna A pramANe utpanna karAvavoH "alpasaMsArI, mArgAnusArI, buddhimAna ane * zraddhArUpI dhanathI yukta jIva * ahIM zraddhA eTale anuSThAnanI abhilASA. 54
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya paralokanA phaLavALAM kAryo karavAmAM moTA bhAge zAstra sivAya bIjA lokarUDhi Adi koinuM AlaMbana leto nathI. (221) artha ane kAmamAM to upadeza vinA paNa loko hoziyAra hoya che. dharma mATe to zAstra sivAya bIjo koI AdhAra nathI, mATe zAstramAM Adara karavo e ja hitakara che. (222) artha kAmamAM avidhi karavAmAM Ave to artha - kAma na maLe eTaluM ja nukazAna che, paNa bIjo koI anartha nathI, jayAre dharmamAM avidhi karavAmAM Ave to cikitsAnA dRSTAMtathI atizaya anartha (=akalyANa) thAya che. cikitsAnuM dRSTAMta A pramANe che :- je dardI roganA nivAraNa mATe auSadha le che, paNa viruddha apagya sevana kare che te auSadha nahi lenArathI jaladI vinAzane pAme che.(223) mATe sadA zAstranA AdaramAM tatpara evo dharmArthI jIva prazaMsAne pAtra che. kAraNa ke moharUpI aMdhakAravALA A jagatamAM zAstrarUpI prakAza paralokanI kriyAmAM pravartAve che. (224) zAstra pAparUpI roganuM auSadha che. zAstra pavitra kAryonuM nimitta che. zAstra sUkSma - bAdara vagere sarvavastumAM janArI (= sarva vastuone jonArI) AMkha che. zAstra sarva kAryonI siddhinuM kAraNa che. (225) tethI je dharmArthIne zAstramAM bahumAnarUpa bhakti nathI tenI devavaMdanAdi dharmakriyA aMdha puruSanI jovAnI kriyA tulya che, ane (karmoSAta) tevA prakAranA mohanA udayathI abhipreta phalavALI thatI nathI. (226) AthI sanmArgamAM zraddhALuM, ahaMkArathI rahita, guNAnurAgI ane tamAma =) zreSTha prazaMsanIya aciMtyazaktivALo je jIva bahumAna yogya deva Adi upara bahumAna kare che, tenI dharmakriyA uttama che. (227) jene zAstra pratye anAdara che tenA zraddhA, saMvega ane nirveda vagere guNo tevA prakAranA grahanA AvezathI unmatta banelA puruSanA zUratA ane udAratA Adi guNasamAna hovAthI vivekIonuM prazaMsAsthAna banatA nathI, arthAt vivekIo tenA guNonI prazaMsA karatA nathI. (228) jevI rIte pANI malina vastrane atyaMta zuddha kare che tevI rIte zAstra aMtaHkaraNarUpa ratnane atyaMta zuddha kare che ema buddhimAna puruSo jANe che. (229) zAstramAM bahumAnarUpI bhakti muktinI uttama dUtI che, ema jagapUjya tIrthakaroe kahyuM che. AthI zAstramAM ja bhakti rAkhavI e yogya che. kAraNake zAstramAM ja bhakti rAkhavAthI mukti najIka bane che. jenI mukti dUra che te jIva zAstramAM bhaktivALo thato nathI. (230) * (9). * A badhI gAthAo yogabiMdumAM 221 thI 230 sudhI che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya - tathA- prayoga AkSepaNyAH // 10 // 68 // iti / prayogo vyApAraNaM dharmakathAkAle AkSipyante AkRSyante mohAt tattvaM prati bhavyapraNinaH anayetyAkSepaNI, tasyAH kathAyAH, sA ca AcAra - vyavahAra - prajJapti - dRSTivAdabhedAccaturdhA, tatrAcAro locA - 'snAnAdisAdhukriyArUpaH, vyavahAraH kathaJcidApannadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH saMzayApannasya madhuravacanaiH prajJApanam, dRSTivAdazca zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanamiti / / 10 / / dharmakathAnA avasare AkSepaNI kathA kahevI. je kathAthI bhavya jIvo mohamAMthI chUTI tattva = satya) tarapha AkarSAya te ApaNI kathA. AkSepaNI kathAnA AcAra, vyavahAra, prajJapti ane dRSTivAda ema cAra bheda che. loca karavo, snAna na karavuM vagere sAdhuonA AcAronuM varNana jemAM mukhya hoya te AcAra AkSepaNI kathA. koI paNa rIte thaI gayelA doSone dUra karavA mATe (= doSonI zuddhi mATe) prAyazcittanuM varNana jemAM mukhya hoya te vyavahAra AkSepaNI. saMzayane pAmelA jIvane madhura vacanothI samajAvavA (= tenA saMzayane dUra karavA) je kahevAmAM Ave te prajJapti ApaNI. zrotA pramANe (= zrotAnI buddhi ane prakRti vagere pramANe) sUkSma jIvAdi bhAvo kahevA te dRSTivAda AkSepaNI. (10) tathA- jJAnAdyAcArakathanam // 11 // 69 // iti / jJAnasya zrutalakSaNasya AcAraH jJAnAcAraH, AdizabdAt darzanAcArazcAritrAcArastapaAcAro viiryaacaarshceti| tato jJAnAdyAcArANAM kathanaM prajJApanamiti smaasH| tatra jJAnAcAro'STadhA kAla - vinaya - bahumAnopadhAnA - 'nihnava - vyaJjanA - 5rtha - tadubhayabhedalakSaNaH, tatra kAla iti yo yasya aGgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktaH tasminneva tasya svAdhyAyaH kartavyo nAnyadA tIrthakaravacanAt, dRSTaM ca kRSyAdeH kAlakaraNe phalam, viparyaye tu viparyaya iti 1 / tathA zrutagrahaNaM kurvatA gurovinayaH kAryaH, vinayo yabhyutthAna - pAdadhAvanAdiH, avinayagRhItaM hi tadaphalaM bhavati 2 / tathA zrutagrahaNodyatena gurorbahumAnaH kAryaH, bahumAno nAmA''ntaro bhAvapratibandhaH 3, etasmin sati akSepeNAvikalaM zrutaM bhavati, atra ca vinayabahumAnayozcaturbhaGgI bhavati- ekasya vinayo na bahumAnaH 1, aparasya bahumAno na vinayaH 2, anyasya vinayo'pi bahumAno'pi 3, anyatarasya na vinayo nApi bahumAna 4 iti 3 / tathA zrutagrahaNamabhIpsatopadhAnaM kAryam,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya upadadhAti puSNAti zrutamityupadhAnaM tapaH, taddhi yadyatrAdhyayane AgADhAdiyogalakSaNamuktaM tat tatra kAryam, tatpUrvakazrutagrahaNasyaiva saphalatvAt 4 / 'anihnavaH' iti gRhItazrutenAnihnavaH kAryaH, yad yatsakAze'dhItaM tatra sa eva kathanIyo nAnyaH, cittakAluSyApatteriti 5 / tathA zrutagrahaNapravRttena tatphalamabhIpsatA vyaJjanabhedo'rthabheda ubhayabhedazca na kAryaH, tatra vyaJjanabhedo yathA- 'dhammo maMgalamukkiTuM' (dazavai. 1/1) iti vaktavye 'punno kallANamukkosaM' ityAha, arthabhedastu yathA- 'AvaMtI keyAvaMtI logaMsi vipparAmasaMti' (AcA. 1/5/147) ityatrA''cArasUtre 'yAvantaH kecana loke asmin pASaNDiloke viparAmRzanti' ityarthAbhidhAne 'AvantIjanapade keyA rajjUH vantA lokaH parAmRzati kUpe' ityAha, ubhayabhedastu dvayorapi yAthAtmyopamardai, yathA- 'dharmo maGgalamutkRSTa: ahiMsA parvatamastake' ityAdi, doSazcAtra vyaJjanabhede'rthabhedaH, tadbhede kriyAyAH, kriyAbhede ca mokSAbhAvaH, tadabhAve ca nirarthikA dIkSeti / darzanAcAro'pi niHzaGkita - niHkAGkSita - nirvicikitsA - 'mUDhadRSTiupabRMhA-sthirIkaraNa-vAtsalya - tIrthaprabhAvanAbhedAdaSTadhaiva, tatra niHzaGkita iti zaGkanaM zaGkitam, nirgataM zaGkitaM yato'sau niHzaGkitaH, deza - sarvazaGkArahita ityarthaH, tatra deze zaGkA 'samAne jIvatve kathameko bhavyaH, aparastu abhavyaH' iti zaGkate, sarvazaGkA tu 'prAkRtanibaddhatvAt sakalamevedaM parikalpitaM bhaviSyati' iti, na punarAlocayati yathA - bhAvA hetugrAhayA ahetugrAyAzca, tatra hetugrAAyA jIvAstitvAdayaH, ahetugrAyA bhavyatvAdayaH, asmadAdyapekSayA prakRSTajJAnagocaratvAt taddhetUnAmiti prAkRtanibandho'pi bAlAdisAdhAraNa iti, uktaM ca - bAla-strI-mUDha-mUrkhANAM nRNAM caaritrkaangkssinnaam| anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH smRtaH / / 61 / / ( ) dRSTeSTAviru ddhatvAcca nAyaM parikalpanAgocaraH, tatazca niHzaGkito jIva evArhacchAsanapratipanno darzanAcAra ityucyate, anena darzanadarzaninorabhedopacAramAha, tadekAntabhede tvadarzanina iva phalAbhAvAnmokSAbhAva iti, evaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryA 1 / tathA niHkAkSito dezasarvakAGkSArahitaH, tatra dezakAGkSA eka darzanaM kAGkSate digambaradarzanAdi, sarvakAGkSA tu sarvANyeveti, nAlokayati SaDjIvanikAyapIDAmasatprarUpaNAM ceti 2 / vicikitsA mativibhramaH, nirgatA vicikitsA yasmAdasau nirvicikitsaH, 'sAdhveva jinadarzanam, kintu pravRttasyApi sato mamAsmAt phalaM bhaviSyati vA na vA, kRSIvalAdikriyAsUbhayathA'pyupalabdheH' iti kuvikalparahitaH, na hayavikala upAya 7
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya upeyavastupariprApako na bhavatIti saJjAtanizcaya ityardhaH, yadvA nirvijjugupsaH sAdhujugupsArahitaH 3, tathA amUDhadRSTiH, bAlatapasvitapovidyAdyatizayairna mUDhA svabhAvAnna calitA dRSTiH samyagdarzanarUpA yasyAsau amUDhadRSTi: 4, etAvAn guNipradhAno drshnaacaarnirdeshH| adhunA guNapradhAnaH- upabRMhaNaM nAma samAnadhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tavRddhikaraNaM 5, sthirIkaraNaM dharmAdviSIdatAM tatraiva sthApanam 6. vAtsalyaM samAnadhArmikajanopakArakaraNam 7, prabhAvanA dharmakathAdibhistIrthakhyApaneti 8, guNapradhAnazcAyaM nirdezo guNaguNinoH kathaJcid bhedakhyApanArtham, ekAntAbhede guNanivRttI guNino'pi nivRtteH shuunytaapttiriti| cAritrAcAro'pyaSTadhA paJcasamiti-triguptibhedAt, samiti-guptisvarUpaM ca prtiitmev| tapaAcArastu dvAdazavidhaH bAhyAbhyantaratapaHSaTkadvayabhedAt, tatra anazanamUnodaratA vRtteH saMkSepaNaM rstyaagH| kAyaklezaH saMlInateti vAyaM tapaH proktam / / 62 / / prAyazcittadhyAne vaiyAvRttyavinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati / / 63 / / (prazama. 175-176) vIryAcAraH punaH ani tabAhayAbhyantarasAmarthyasya sataH anantaroktaSaTtriMzadvidhe jJAna-darzanAdyAcAre yathAzakti pratipattilakSaNaM parAkramaNaM pratipattau ca yathAvalaM pAlaneti 11951 jJAnAdinA AcAro kahevA. dhRtarUpa jJAnanA AcAro te jJAnAcAra. Adi zabdathI darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAra samajavA. temAM jJAnAcAranA kAla, vinaya, bahumAna upadhAna, aninava. vyaMjana,artha ane tadubhaya ema ATha prakAra che. kAlAcAraH- tIrthaMkaranA vacana pramANe aMgapraviSTa vagere je zrutane bhaNavAno je kAla kahyo che te kAle ja te zrutano abhyAsa karavo, bIjA samaye nahIM. khetI vagere kALe karavAmAM Ave to phaLa maLe che, akALe karavAmAM phaLa maLatuM nathI ema jovAmAM Ave che. vinayAcAra :- zruta grahaNa karanAre guruno vinaya karavo joie. guru bahArathI Ave tyAre UbhA thavuM, temanA caraNonuM prakSAlana karavuM vagere vinaya che. avinayathI grahaNa kareluM zrata phaLavALuM banatuM nathI. bahumAnAcAra:zrutagrahaNamAM udyata ziSya gurunuM bahumAna karavuM joie. bahumAna eTale AMtarika bhAvarAga, bahumAna hoyato zruta jaladI pUrNa thAya che. ahIM bahumAna ane vinaya 8
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya e bethI caturbhagI thAya che. te A pramANe - ekane vinaya hoya bahumAna na hoya, bIjAne bahumAna hoya vinaya na hoya, bIjAne vinaya paNa hoya bahumAna paNa hoya, bIjA koine vinaya na hoya, ane bahamAna paNa na hoya. upadhAnAcAra :zrata grahaNa karavA icchatA puruSe upadhAna karavuM joie. zratane je puSTa kare te upadhAna. (tapa zratane puSTa kare che mATe) upadhAna eTale tapa. je adhyayanamAM AgADha Adi yogarUpa je tapa kalyo hoya temAM te tapa karavo joIe. tApUrvaka ja grahaNa kareluM zruta saphaLa thAya che. anirnavAcAra :- grahaNa karelA kRtavaDe nihanava = apalApa na karavo joIe. Ano artha e che ke je zruta jenI pAse bharyuM hoya te zrutanA dAtA tene ja kahevA joIe, bIjAne nahIM. anyathA cittamAM malinatA thAya. vyaMjana - artha - tadubhaya AcAra :- zrutane grahaNa karavAmAM pravRtta thayelAe vyaMjanabheda, arthabheda ane ubhayabheda na karavo joIe. temAM vyaMjanabheda (= akSarabheda) A pramANe cheH- ghamo maMnamuvi ema kahevuM joIe, tenA badale puno jJALamukko ema kahe. arthabheda A pramANe che :- AcArAMgasUtramAM sAvaMtI sAvaMti to siviparImusaMti evuM vAkya che. teno "lokamAM keTalAka pAkhaMDI loko che, teo (asaMyamI hovAthI) chakAya jIvone upatApa kare che" evo artha che, Ama chatAM koI "avaMtidezamAM doraDuM kUvAmAM paDavAthI loko upatApa pAme che' evo artha kare to arthabheda thAya. vyaMjana ane artha e baMnenA svarUpamAM pheraphAra karavAthI ubhayabheda thAya. jemake - dha maktamRtvaraM dikSA parvatamatta ahIM vyaMjana ane artha e baMneno bheda che. ahIM doSa A pramANe che:- vyaMjanabhedathI arthabheda thAya, arthanA bhedathI kriyAno bheda thAya, kriyAnA bhedathI mokAno abhAva thAya. mokSanA abhAvathI dIkSA nirarthaka bane. darzanAcAranA paNa niHzaMkita, niSkAMti, nirvicikitsa, amUDhavRSTi,upabRhaNA, sthirIkaraNa, vAtsalya ane tIrthaprabhAvanA ema ATha bhedo che. niHzaMkita - niHzakti eTale zaMkAthI rahita, arthAt dezAMko ane sarvazaMkA karavI nahIM te niHzaMkita AcAra. jIvatva samAna hovA chatAM eka jIva bhavya ane bIjo jIva abhavya kema? evI zaMkA karavI te dezazaMkA. prAkRta (sAmAnya - cAlu) bhASAmAM raceluM hovAthI badhuM ja (= badhAM zAstro) kalpita haze evI zaMkA karavI te sarvazaMkA. AvI zaMkA karavAnuM kAraNa e che ke jIva e vicArato nathI ke padArtho hetugrAhya ane ahetugrAhya ema be prakAranA che. (hetugrAhya eTale yuktithI siddha 69
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya karI zakAya tevA ane ahetujhAtra eTale hetuthI siddha na karI zakAya, kevala jinavacanathI mAnya karI zakAya tevA.) temAM jIvanuM astitva (= zarIrathI bhinna AtmA che.) vagere padArtho hetugrAhya che. bhavyatva vagere ahetugrAhya che. kAraNake tenA hetuo ApaNA jevA chamastha jIvonI apekSAe utkRSTa jJAnanA viSaya che, arthAt utkRSTajJAnavALAothI jANI zakAya che. bAla vagere sAmAnya jIvo upara paNa upakAra thaI zake te mATe zAstro prAkRta bhASAmAM racavAmAM AvyA che. A viSe kahyuM che ke "cAritranA arthI evA bAla, strI, alpabuddhivALA ane mUrkha manuSyo upara upakAra karavA mATe tattvajJoe zAstro prAkRta bhASAmAM racelAM che". pratyakSa, anumAna ane AgamapramANathI viruddha na hovAthI kalpita nathI ema vicArIne niHzaMkita banelo ane jinazAsanane pAmelo jIva ja darzanAcAra kahevAya che. darzanAcAra jIva nathI, kiMtu jIvano guNa che, Ama chatAM ahIM jIvane ja darzanAcAra kahIne darzana ane darzanI e bemAM abhedano upacAra karyo che. jo darzana ane darzanIno ekAMtabheda hoya to darzanI jIva adarzanI jevo banI jAya, ethI ene adarzanInI jema phala na maLavAthI mokSano abhAva thAya. niSkAMkSita vagere padomAM paNa A pramANe bhAvanA karavI. niSkAMkSita :- kAMkSA eTale icchA. dezakAMkSA ane sarvakAMkSAthI rahita te niSkAMkSita. digaMbaradarzana vagere koi eka mithyAdarzanane icche te dezakAMkSA. sarva mithyAdarzanone irache te sarvakAMkSA. AkAMkSA karanAra jIva mithyAdarzanomAM rahelI pajIvanikAyanI pIDAne ane khoTI prarUpaNAne joto nathI mATe AkAMkSA kare che. nirvicikitsa:- vicikitsA eTale matino bhrama. jemAM matino bhrama nathI te nirvicikitsa. jainadarzana zreSTha ja che to paNa jainadarzanamAM pravRtta thayelA mane jainadarzanathI (= jainadarzananI kriyAothI) phaLa maLaze ke nahIM? kAraNake kheDUta vagerenI khetI AdinI kriyAmAM kyAreka phaLa dekhAya che ane kayAreka dekhAtuM nathI, AvA vikalpothI rahita, arthAt je upAya pUrNa che te upAya prApta karavA mATe yogya vastuone prApta na karAve ema banatuM nathI evA nizcayavALo, jIva nivicikitsa darzanAcAra che. athavA nirvicikitsa zabdanA sthAne nirvijAgupta evo zabda che. joguptA eTale dhRNA. jemAM dhRNA nathI te nirvijAgupta. sAdhuonAM malina vastro ane zarIra vagere dekhIne sAdhuonI jugupsA (dhRNA) na kare te nirvijugupsa darzanAcAra che. amUDhatRSTiH- bAla (ajJAna) tapasvIonA tapa ane 70
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya vidyA vagere atizayo joIne jenuM samyagdarzana calita na thAya te amUDhadraSTi che. ahIM sudhI guNInI pradhAnatA rahe te rIte darzanAcArano nirdeza karyo. have guNanI pradhAnatA rahe te rIte darzanAcArano nirdeza karavAmAM Ave che. upabRhaNAH- samAna dhArmikonA sadgaNonI prazaMsA karIne temanAmAM saguNonI vRddhi karavI te upabRhaNA darzanAcAra che. sthirIkaraNa - dharmamAM sIdAtA (= DhIlA paDatA) sAdharmikone upadeza ke preraNA vagere karIne dharmamAM sthira karavA te sthirIkaraNa darzanAcAra che. vAtsalya:- sAdharmika loko upara upakAra karavo te vAtsalya darzanAcAra che. tIrthaprabhAvanAH- dharmakathA vagerethI tIrthanI = jainazAsananI prasiddhi karavI te tIrthaprabhAvanA darzanAcAra che. guNa ane guNImAM kathaMcita bheda che e jaNAvavA mATe ahIM guNanI pradhAnatAvALo nirdeza karyo che. jo guNa ane guNIno ekAMta abheda hoya to guNanI nivRtti thatAM guNInI paNa nivRtti thavAthI zUnyatA thAya. cAritrAcAra:- pAMca samiti ane traNa gupti e ATha bhedathI cAritrAcAra ATha prakAre che. samiti ane guptinuM svarUpa prasiddha ja che. tapAcAranA cha bAhya ane cha atyaMtara ema bAra bhedo che. anazana, UNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza ane saMlInatA e cha prakAro bAhyatapanA che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, kAyotsarga ane dhyAna e cha prakAro atyaMtaratapanA che. varyAcAra :- hamaNAM ja kahelA chatrIza prakAranA jJAnAcAra - darzanAcAra - cAritrAcAra - tapAcAramAM bAhya ane atyaMta zaktine chUpAvavI nahIM, arthAta yathAzakti jJAnAcAra AdimAM svIkAra rUpa parAkrama karavo ane svIkAryA pachI yathAzakti tenuM pAlana karavuM e vIryAcAra che. (11) tathA- nirIdazacapatinA 9 rA70 rUti | nirIheNa aihika-pAralaukikaphaleSu rAjya-devatvAdilakSaNeSu vyAvRttAbhilASeNa zakyasya jJAnAcArAdeH 'vihitamidam' iti buddhyA pAlanA kAryeti ca kathyate iti / / 12 / / spRhA vinA zakyanuM pAlana karavuM. A loka saMbaMdhI rAjyAdi phalanI ane paraloka saMbaMdhI devabhava Adi phalanI spRhAthI rahita banIne "tIrthakaroe A karavAnuM kahyuM che' evI buddhithI thaI zake tevA jJAnAcAra AdinuM pAlana karavuM. 71
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya A pramANe zrotAne kahevuM. (12) tathA- mazace mAvatipattiH 19 rUA71 rUti | __ azakye jJAnAcArAdivizeSa eva kartumapAryamANe kuto'pi dhRti-saMhanana-kAlabalAdivaikalyAd bhAvapratipattiH, bhAvena antaHkaraNena pratipattiH anubandhaH, na punastatra pravRttirapi, akAlautsukyasya tattvata ArtadhyAnatvAditi / / 13 / / azakyamAM bhAvathI svIkAra karavo. dhIraja, saMghayaNa, kAla, bala vagerenI khAmIthI je jJAnAcAra Adi thaI zake nahIM temAM aMtaHkaraNathI svIkAra karavo, arthAt aMtaHkaraNathI rAga karavo, paNa temAM pravRtti na karavI. kAraNa ke akALe utsukatA karavI e paramArthathI ArtadhyAna che. (13) tathA patino pAyopadezaH 1472aa ti etasmin jJAnAdyAcAre pratipanne sati pAlanAya upAyasya adhikaguNatulyaguNalokamadhyasaMvAsalakSaNasya nijaguNasthAnakocitakriyAparipAlanAnusmaraNasvabhAvasya copadezo dAtavya iti / / 14 / / pAlana karavAnA upAyano upadeza Apavo. jJAnAcAra Adino svIkAra karyA pachI tenuM pAlana karavAnA upAyano upadeza Apavo. te A pramANe - adhika guNavALA ke samAna guNavALAnI sAthe rahevuM, potAnA guNasthAnakane ucita dharmakriyAo karavI ane barobara yAda rAkhavI, arthAta mAre kaI kaI dharmakriyAo karavAnI che? meM kaI kaI dharmakriyAo karI ? ane kaI kaI dharmakriyAo mAre karavAnI bAkI che? ityAdi dhyAnamAM rAkhavuM. (14) hattapiI III7 rUA rUti ! asyAcArasya samyakaparipAlitasya sataH phalam tAvadu paplava hAso bhAvaizvaryavRddhirjanapriyatvaM ca paratra ca sugatijanmottamasthAnalAbhaH paramparayA nirvANAvAptizceti yat kAryaM tasya prarUpaNA prajJApanA vidheyeti / / 15 / / phalanI prarUpaNA karavI, arthAta sArI rIte pALelA jJAnAcAra AdinAM phaLo jaNAvavA. te A pramANe:- sArI rIte pALelA AcArothI A bhavamAM ja rAgAdi - 72
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya doSonI hAni thAya che. udAratA Adi guNonI vRddhi thAya che. janapremanI prApti thAya che, paralokamAM sadgatimAM janma , uttama sthAnanI prApti ane paraMparAe mokSanI prApti thAya che. (15) atraiva vizeSamAha veddhivana uddA/74nA rUti devAnAM vaimAnikAnAm RddheH vibhUteH rUpAdilakSaNAyA varNanaM prakAzanam, yathA "tatrottamA rUpasaMpat satsthiti-prabhAva-sukha-dyuti-lezyAyogaH vizuddhendriyAvadhitvaM prakRSTAni bhogasAdhanAni divyo vimAnanivaha" ityAdi vakSyamANameva / / 16 / / ahIM ja (= AcArapAlanathI thanArA phaLamAM ja) vizeSa kahe che - devonI vibhUtinuM varNana karavuM. vaimAnika devonI rUpa vagere vibhUtinuM varNana karavuM. jemake- tyAM rUpa saMpatti prakRSTa hoya, rUpasaMpatti eTale AkRti, (sthiti) palyopama ane sAgaropamonuM moTuM AyuSya hoya, (prabhAva) nigraha karavAnuM ane anugraha karavAnuM suMdara sAmarthya hoya, cittanI samAdhirUpa uttama sukha hoya, zarIra ane AbhUSaNanI prabhA suMdara hoya, tejovezyA vagere lezyAo zubha hoya, Idriyo ane avadhijJAna nirmala hoya, bhoganAM sAdhano prakRSTa hoya, divya aneka vimAno hoya. A RddhinuM vizeSa varNana sAtamA adhyAyanA AThamA sUtramAM karavAmAM Avaze. (16) tathI sunA manoviktaH upAchA rUti . 'devasthAnAccyutAvapi viziSTe deze viziSTe kAle niSkalaGke anvaye udagre sadAcAreNAkhyAyikApuraNayukte anekamanorathApUrakam atyantaniravayaM janma' ityAdirvakSyamANalakSaNaiva / / 17 / / sukulamAM AgamananuM varNana karavuM. devalokamAMthI cyavana thayA pachI paNa viziSTa dezamAM janma thAya, viziSTakulamAM janma thAya, arthAt pitA, dAdA vagerenI paraMparAthI niSkalaMka hoya (= asadAcAra rUpa kAdavathI malina thayeluM na hoya), (vartamAnamAM) sadAcArathI utkRSTa hoya, jemAM pUrvapuruSoe asAdhAraNa AcaraNa 73
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya karyuM hoya tethI tenAM dRSTAMto apAtA hoya, tevA uttamakulamAM janma thAya, e janma paNa aneka manorathone pUrNa karanAro hoya ane jyotiSanI draSTie) zubhalagna, zubhagraho Adi viziSTa guNothI yukta hovAthI ekAMte sarvadoSothI rahita hoya. AnuM vizeSa varNana sAtamA adhyAyanA navamA sUtramAM karavAmAM Avaze. (17) tathA kalyANaparampArAkhyAnam // 18 // 76 // iti / tataH sukulAgamAnAduttaraM kalyANaparamparAyAH 'tatra sundaraM rUpam, Alayo lakSaNAnAm, rahitam Amayena' ityAdirUpAyAH atraiva dharmaphalAdhyAye vakSyamANAyAH AkhyAnaM nivedanaM kAryamiti / / 18 / / kalyANanI paraMparAnuM varNana karavuM. sukulamAM AvyA pachI kalyANanI paraMparA thAya. te A pramANe - teno AkAra suMdara hoya, tenA zarIramAM cakra vagere suMdara lakSaNo hoya, tenuM zarIra rogothI rahita hoya ItyAdi. AnuM vizeSa varNana sAtamA adhyAyanA dazamA vagere sUtromAM karavAmAM Avaze. (18) tathA asadAcAragardA // 19 // 77 // iti / asadAcAraH sadAcAravilakSaNo hiMsAnRtAdirdazavidhaH pApahetubhedarUpaH, yathoktamhiMsAnRtAdayaH paJca tattvAzraddhAnameva c| krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH / / 64 / / (zAstravArtA. 4) tasya garhA asadAcAragardA, yathA - . na mithyAtvasamaH zatrurna mithyAtvasamaM vissm| na mithyAtvasamo rogo na mithyAtvasamaM tamaH / / 65 / / dviSad-viSa-tamo-rogai1Hkhamekatra diiyte| mithyAtvena durantena jantorjanmani janmani / / 66 / / varaM jvAlA''kule kSipto dehinA''tmA hutaashne| na tu mithyAtvasaMyuktaM jIvitavyaM kadAcana / / 67 / / ( ) iti tttvaashrddhaangrhaa| evaM hiMsAdiSvapi ga yojanA kAryA / / 19 / / asadAcAranI niMdA karavI.sadAcArathI viparIta te asadAcAra. asadAcAranA hiMsA, asatya vagere daza prakAro che. A daza prakAro pApanA hetuo che. A vize 74
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya (zAstra. samu. mAM) kahyuM che ke "hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha e pAMca, mithyAtva ane krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra, ema kula daza pApanA hetuo che." A asadAcAranI niMdA karavI. jemake "mithyAtva samAna bIjo koi zatru nathI, mithyAtva samAna bIjuM koI jhera nathI, mithyAtva samAna bIjo koI roga nathI, mithyAtva samAna bIjo koI aMdhakAra nathI. (1) kAraNake zatru, jhera, aMdhakAra ane roga mAtra eka janmamAM duHkha Ape che, duraMta mithyAtva to jIvane dareka janmamAM duHkha Ape che. (2) AthI jIva potAne jvAlAothI vyApta agnimAM nAkhI de e zreSTha che, paNa mithyAtva yukta jIvana jIvavuM e kyAre paNa sAruM nathI." A pramANe mithyAtvanI niMdA karavI. e pramANe hiMsAdimAM paNa niMdAnI yojanA karavI. (19) tathA tatsvarUpakathanam // 20 // 78 // iti| tasya asadAcArasya hiMsAdeH svarUpakathanam, yathA pramattayogAt prANivyaparopaNaM hiMsA, asadabhidhAnaM mRSA, adattAdAnaM steyam, maithunamabrahma, mUrchA parigrahaH (tattvArthasU. 7. | 8-1-10-99-92) rUtyAdri |IrI asadAcAranuM svarUpa kahevuM. hiMsA vagere asadAcAranuM svarUpa kahevuM. jemake pramAdanA kAraNe jIvano vinAza e hiMsA che. pramAdathI asadu (ayathArtha) bolavuM e asatya che. pramAdathI anyanI nahi ApelI vastu levI te corI che. maithuna e abrahma che. jaDa ke cetana vastu upara mUccha karavI e parigraha che. e pramANe mithyAtva vagerenuM paNa svarUpa kahevuM. (20) tathA- svayaM parihAraH rA7al rUti ! svayam AcArakathakena parihAraH asadAcArasya saMpAdanIyaH, yataH svayamasadAcAramapariharato dharmakathanaM naTavairAgyakathanamivAnAdeyameva syAt, na tu madhyasiddhigiri ||rakA jAte asadAcArano tyAga karavo. AcArano upadeza ApanAre jAte asadAcArano tyAga karavo. kAraNake jAte asadAcArano tyAga na karanArano dharmopadeza naTe ApelA vairAgyanA upadezanI jema anAdeya bane che, paNa sAdhyanI 75
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya siddhi karanAruM banatuM nathI. (21) tathA RjubhAvA''sevanam // 22 // 80 // iti / RjubhAvasya kauTilyatyAgarUpasya Asevanam anuSThAnaM dezakenaiva kAryam, evaM hi tasminnavipratAraNakAriNi saMbhAvite sati ziSyastadupadezAnna kuto'pi dUravartI syAditi / / 22 / / upadezake saraLa banavuM. upadezaka jo saraLa hoya to ziSyane thAya ke A guru chetare tevA nathI. ethI te ziSya gurunA upadezathI koi paNa rIte dUra na thAya. (22) tathA apAyahetutvadezanA // 23 // 81 // iti / apAyAnAm anarthAnAm ihaloka-paralokagocarANAM hetutvaM prastAvAdasadAcArasya yo hetubhAvaH tasya dezanA vidheyA, yathA yanna prayAnti puruSAH svargaM yacca prayAnti vinipaatm| tatra nimittamanAryaH pramAda iti nizcitamidaM me / / 68 / / ( ) pramAdazcAsadAcAra iti / / 23 / / asadAcAra anarthono hetu che evo upadeza Apavo. asadAcAra A loka ane paralokanA anarthono hetu che. A viSe kahyuM che ke "puruSo svargamAM jatA nathI ane duHkhane pAme che ema je banI rahyuM che, temAM duSTa pramAda kAraNa che ema mAro niya che." asahAyA pramAda . (23) apAyAneva vyaktIkurvannAha nArakaduHkhopavarNanam // 24 // 82 // iti| narake bhavA nArakAH, teSAm, upalakSaNatvAt tiryagAdInAM ca, duHkhAni azarmANi, teSAmupavarNanaM vidheyam, yathAtIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH prshvdhaishckraiH| parazu-trizUla-mudgara-tomara-vAsI-muSaNDhIbhiH / / 69 / / ( sNbhinntaalushirsshchinnbhujaashchinnkrnnnaasausstthaaH| bhinnahRdayodarAntrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArtAH / / 70 / / 95
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM nairayikAH karmapaTalAndhAH / / 71 / / kSut-tRD-himAtyuSNa-bhayArditAnAM praabhiyogvysnaaturaannaam| aho tirazcAmatiduHkhitAnAM sukhAnuSaGgaH kila vArtametat / / 72 / / mAnuSyake'pi daaridry-rog-daurbhaagy-shok-mauaanni| jAti - kulA-'vayavAdinyUnatvaM cAznute prANI / / 73 / / deveSu cyavana-viyogaduHkhiteSu krodheaa-md-mdnaatitaapitessu| AryA ! nastadiha vicArya saGgirantu yat saukhyaM kimapi nivedanIyamasti? / / 74 / / tAra4|| anarthone vyakta karatA graMthakAra kahe che : nArakanAM duHkhonuM vistArathI varNana karavuM. narakamAM utpanna thayelA jIvo nAraka kahevAya che. nArakonA ane upalakSaNathI tiryaMca vagerenA duHkhonuM vistArathI varNana karavuM. jema ke "tINa talavAro, tIkSNa bhAlAo, tINa kuhADAo, cakro, pharasI, trizUla, paroNA, mudgara, vAMsalA ane paththara pheMkavAnA cAmaDAnA gophaNothI jemanA tAla tathA mastako bhedAya che, bhujAo chedAya che, kAna, nAka ane hoTha kapAya che, chAtI, peTa tathA AMtaraDA bhedAya che, AMkhanA paDala phoDAya che, te nArako duHkhathI atyaMta pIDAya che. (1) nIce jamIna upara pachaDAtA, upara AkAzamAM uchaLatA, pRthvI upara ALoTatA, dIna banelA ane karmanA paTalathI aMdha thayelA nArako rakSaNa karanAra koine jotA nathI. (2) aho ! zudhA, tRSA, ThaMDI, atigaramI ane bhayathI duHkhI thayelA, parAdhInatAnA kaSTathI pIDAyelA ane atizaya duHkhI evA tiryaMcone sukhano saMbaMdha che e to mAtra vAta ja karavAnI che. (3) manuSyabhavamAM paNa jIva daridratA, roga, daurbhAgya, zoka ane mUrkhatAne pAme che, tathA jAti, kula ane zarIranAM aMgo vagerenI nyUnatAne pAme che. (4) devo cyavana ane viyogathI duHkhI che, krodha, IrSyA, mada ane kAmathI (= viSaya vAsanAthI) saMtApa pamADAyelA che, AthI he Aryo! tame ahIM vicArIne kaho ke A saMsAramAM koI paNa sukha kahevA jevuM che? eTale ke "A sukha che" ema kahI zakAya ema che? arthAt kahI zakAya ema nathI. (24) tatha duSkulajanmaprazAstiH // 25 // 83 // iti /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na duSkuleSu zaka-yavana-zabara - barbarAdisaMbandhiSu yajjanma asadAcArANAM prANinAM prAdurbhAvaH tasya prazAstiH prajJApanA kAryA ||25|| duSTakulomAM janma thAya ema samajAvavuM. asadAcArI prANIo zaka, yavana vagere duSTa (= anArya) kuLomAM janme che ema dharmopadezake zrotAne samajAvavuM. (25) tatra cotpannAnAM kimityAha duHra bIjo adhyAya :vaparamparAniveddanam ra6084|| kRti / duHkhAnAM zArIra-mAnasAzarmalakSaNAnAM yA paramparA pravAhaH tasyA nivedanaM prarUpaNam, yathA-- asadAcArapAravazyAjjIvA duSkuleSUtpadyante, tatra cAsundaravarNa-rasa- gandha-sparzazarIrabhAjAM teSAM duHkhanirAkaraNanibandhanasya dharmasya svapne'pyanupalambhAt hiMsA -'nRtasteyAdyazuddhakarmakaraNapravaNAnAM narakAdiphalaH pApakarmopacaya eva saMpadyate, tadabhibhUtAnAmiha paratra cAvyavacchinnAnubandhA duHkhaparamparA prasUyate yadaucyatataiH karmabhiH sa jIvo vivazaH sNsaarckrmupyaati| dravya-kSetrA-DaddhA-mAvabhinnamAvartate vaiduzaH / / 7 / / ( duSTakulomAM janmelAonuM zuM thAya che te kahe cheH ) ||26 / / duHkhanI paraMparAnuM varNana karavuM. dukuLomAM janmelA jIvone zArIrika ane mAnasika duHkhonI paraMparA bhogavavI paDe che, ema dharmopadezake zrotAne kahevuM. jemake asadAcAranA kAraNe jIvo duSTa (= anArya) kuLomAM janme che, tyAM temane azubha varNa-gaMdha-rasa-sparzavALuM zarIra maLe che. duHkhane dUra karavAnuM sAdhana evA dharmanI svapnamAM paNa prApti thatI nathI, hiMsA, asatya ane corI rUpa azuddha kAmo karavAmAM tatpara evA temane narakAdinA phalavALA pApakarmanI vRddhi ja thAya che, pApakarmothI parAbhava pAmelA temane A lokamAM ane paralokamAM nahi chedAyelA anubaMdhavALI duHkhanI paraMparA utpanna thAya che.A viSe kahyuM che ke "te karmothI parAdhIna banelo jIva dravya - kSetra - kAla - bhAvathI cAra prakAranA anaMtA pudgala parAvarto sudhI saMsAracakramAM paribhramaNa kare che."(26) upAyato monindrA raNA8|| kRti / tathA 78
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya upAyataH upAyena anarthapradhAnAnAM mUDhapuruSalakSaNAnAM prapaJcanarUpeNa mohasya mUDhatAyA nindA anAdaraNIyatAkhyApaneti, yathAamitraM kurute mitraM mitraM dveSTi hinasti ca / karma cArabhate duSTaM tamAhurmUDhacetasam / / 76 / / (mahAbhArate udyogaparvaNi 5/33/33) arthavantyupapannAni vAkyAni guNavanti ca / naiva mUDho vijAnAti mumUrSuriva bhaiSajam / / 77 / / (mahAbhArate udyogaparvaNi 5/132/3) saMprAptaH paNDitaH kacchaM prajJayA pratibadhyate / mUDhatu DramasiMgha zi7vAti mannati II78 ( ) athavopAyato mohaphalopadarzanadvAralakSaNAt mohanindA kAryeti, na" -mRtyu-narI-vyAdhi-roga-zochAghupakutam vIkSamANA api bhavaM nodvijantyatimohataH / / 79 / / (yogadRSTi0 79) dharmabIjaM paraM prApya mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya prayatante'lpamedhasaH / / 80 / / (yogadRSTi0 83) asyeti dharmabIjasya / baDizAmiSavat tucche kusukhe dAruNodaye / / saktAstyajanti sacceSTAM dhigaho dArUNaM tamaH / / 81 / / (yogadRSTi0 84) / / 27 / / iti upAyathI mohanI niMdA karavI. upAyathI eTale mUDhapuruSono anarthonI pradhAnatAvALA lakSaNonuM vistArathI varNana karavA vaDe, arthAta mUDhapuruSo kevA kevA hoya che ane mUDhatAnA kAraNe teo kevA kevA anarthone pAme che tenuM vistAthI varNana karavA vaDe, mohanI eTale mUDhatAnI, niMdA karavI eTale mUDhatA AdaraNIya nathI = rAkhavA jevI nathI ema zrotAne jaNAvavuM. jemake - "je puruSa duSTa mitrane mitra kare che, sAcA mitra para dveSa rAkhe che, ane tene haNe che, tathA khoTAM kAmo zarU kare che, tene vidvAno mUDhacittavALo kahe che. (1) jevI rIte maravAnI IcchAvALo manuSya auSadhane jANato nathI, tevI rIte mUDha mANasa suMdara arthavALA, yuktithI saMgata ane lAbhavALA vacanone jANato nathI, arthAt jema maravAnI taiyArIvALo mANasa auSadhano anAdara kare tema mUDha mANasa AvA vacanono anAdara kare che. (2) buddhizALI mANasa kaSTane pAmIne buddhithI pratibodha pAme che, arthAt buddhithI kaSTanA kAraNane vicArIne navuM kaSTa na Ave tema varte che. jyAre mUDha mANasa kaSTa pAmIne zilA jema pANImAM DUbI jAya tema kaSTamAM DUbI jAya che, arthAt navuM kaSTa 79
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya Ave tevI pravRtti kare che." (3) athavA upAyathI eTale mohanAM (bhayaMkara) phaLo batAvavA dvArA mohanI niMdA karavI. jema ke - "saMsAra mRtyu - vRddhAvasthA - vyAdhi - roga - zoka AdithI kadarthanA pamADAyelo che, ema jIvo jotA hovA chatAM ati mohanA kAraNe saMsArathI uga (= kaMTALo) pAmatA nathI. (yo. sa. 79) karmabhUmimAM parama dharmabIja (= dharmahetu) evA manuSyabhavane pAmIne enI (= dharmabIjanI) satkarmarUpa khetI karavAmAM alpamativALA jIvo prayatna karatA nathI. (yo. sa. 83) mAchalAnA gaLAmAM rahelA mAMsanI jema bhayaMkara vipAkavALA ane alpa kusukhamAM Asakta banelA jIvo sadvartanano tyAga kare che. aho ! dhikkAra che AvA bhayaMkara ajJAnane !" (yo. sa. 84) (27) tathA- jJAnaprazaMsanamuM raTAdA rUti ! sad aviparyastaM jJAnaM yasya sa sajjJAnaH paNDito janaH tasya, sato vA jJAnasya vivecanalakSaNasya prazaMsanaM puraskAra iti, yathA tannetrastribhirIkSate na girizo no padmajanmA'STabhiH skando dvAdazabhirna vA na maghavAMzcakSuHsahasreNa ca / sambhUyApi jagatrayasya nayanaistadvastu no vIkSyate pratyAhRtya dRzaH samAhitadhiyaH pazyanti yat paNDitAH / / 82 / / iti|| tathA nAprApyamabhivAJchanti naSTaM necchanti shocitum| Apatsu ca na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH / / 83 / / (mahAmArate udyo/parvaLa 1/3 rU/23) na hRSyatyAtmano mAne nApamAne ca ruSyati / gAGgo hrada ivAkSobhyo yaH sa paNDita ucyate / / 84 / / (mahAbhArate udyogapaLi 5/3 rU/ra6) ||8|| samyajJAnInI ke samyajJAnanI prazaMsA karavI. samyajJAnI eTale sAcA jJAnavALA paMDito. samyajJAna eTale vastusvarUpano yathArtha rIte nizcaya, arthAta vastu jevA svarUpe che tevA ja svarUpe vastune jANavI te samyajJAna. AvA samyajJAnInI ke samyajJAnanI prazaMsA karavI. jema ke - "sthirabuddhivALA paMDito 8O
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya AMkho baMdha karIne je (satya) jAe che te (satya) traNa netrothI mahAdeva joI zakato nathI, ATha netrothI brahmA joI zakato nathI, kArtikasvAmI bAra netrothI joI zakato nathI, Idra hajAra netrothI joI zakato nathI, are! traNa jagatanI badhI AMkho bhegI thaIne paNa te vastune (= satyane) joI zaktI nathI. (1) paMDita puruSo je vastu meLavI na zakAya tenI IcchA karatA nathI, nAza pAmelI (ke gayelI) vastuno zoka karatA nathI ane ApattimAM muMjhAtA nathI. (2) je puruSa potAnuM mAna thAya tyAre harSa pAmato nathI, apamAna thAya tyAre roSa karato nathI, gaMgA nadInA hRdanI jema kSobha pAmato nathI, te paMDita kahevAya che." (28) tathI puruSArasathA ra487nA rUti ! ___ puruSakArasya utsAhalakSaNasya satkathA mAhAtmyaprazaMsanam, yathAdurgA tAvadiyaM samudraparikhA tAvannirAlambanaM / vyomaitannanu tAvadeva viSamaH pAtAlayAtrAgamaH / / dattvA mUrddhani pAdamudyamabhido daivasya kIrtipriyaiH / vIrairyAvadaho na sAhasatulAmAropyate jIvitam / / 85 / / ( ) tathAvihAya poruSaM karma yo daivamanuvartate / taddhi zAmyati taM prApya klIbaM patimivAGganA / / 86 / / ( ) ||29||iti / puruSArthanA mAhAmyanI prazaMsA karavI. utsAha rUpa puruSArthanA mAhAbhyanI prazaMsA karavI. jema ke "kIrtinA premavALA vIra puruSo jyAM sudhI udyamane bhAMgI nAkhanArA bhAgyanA mastake paga mUkIne potAnA jIvanane sAhasa (= hiMmata) rUpI trAjavA upara mUktA nathI tyAM sudhI ja A samudranI khAI durgama che, tyAM sudhI ja A AkAza AlaMbana rahita che, tyAM sudhIja pAtAlanI yAtrA mATe javuM muzkela che, arthAt sAhasa karanArAo samudramAM, AkAzamAM ane pAtAlamAM paNa sukhapUrvaka jaI zake che." (1) "je puruSa puruSArthane choDIne bhAgyane anusare che, te puruSane pAmIne bhAgya jevI rIte strI napuMsaka patine pAmIne ThaMDI paDI jAya che tema ThaMDuM paDI jAya che." (2) (29) tathA vIddhivarNana rUgAdaTA rUti 81
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya vIryaH vIryaprakarSarUpAyAH zuddhAcArabalabhyAyAH tIrthakaravIryaparyavasAnAyAH vananiti, yathA meruM daNDaM dharAM chatraM yat kecit krtumiishte| tat sadAcArakalpadruphalamAhurmaharSayaH / / 87 / / ( ) // 30 // baLanI RddhinuM varNana karavuM. zuddhAcAranA baLathI baLanI prakRSTa samRddhi prApta thAya che, vadhatAM vadhatAM tIrthakaranA baLa sudhInI samRddhi paNa prApta thAya che. jema ke "keTalAko meruparvatane daMDa ane pRthvIne chatra karavA samartha bane che, te sadAcAra rUpa kalpavRkSanuM phaLa che, ema maharSio kahe che." (30) tathA- pariNate gambhIradezanAyogaH // 31 // 89 // iti / asmin pUrvamuddiSTe upadezajAle zraddhAna-jJAnA-'nuSThAnavattayA pariNate sAtmIbhAvamupagate sati upadezArhasya jantoH gambhIrAyAH pUrvadezanApekSayA atyantasUkSmAyA AtmAstitva-tabandha-mokSAdikAyA dezanAyAH yogaH vyApAraH kAryaH, idamuktaM bhavatiyaH pUrvaM sAdhAraNaguNaprazaMsAdiH anekadhopadezaH prokta Aste sa yadA tadAvArakakarmahrAsAtizayAdaGgAGgIbhAvalakSaNaM pariNAmamupagato bhavati tadA jIrNe bhojanamiva gambhIradezanAyAmasau dezanArho'vatAryate iti / / 31 / / zrotAmAM pUrvokta upadeza pariNamI jAya eTale gaMbhIra upadeza Apavo. zrotAmAM jyAre pUrvokta upadezasamUha zraddhA - jJAna - AcaraNarUpe pariNamI jAya = AtmasAt thaI jAya tyAre upadezane yogya te jIvane pUrve kahelA upadezanI apekSAe atyaMta sUkSma upadeza Apavo. jema ke- AtmAnuM astitva, AtmAno baMdha, AtmAno mokSa ityAdi viSayono upadeza Apavo. ahIM bhAvArtha A pramANe che :- pUrve "sAdhAraNa guNonI prazaMsA karavI' (A adhyAyanuM trIjuM sUtra) ityAdi aneka rIte upadeza kalyo che. upadezane pariNamavAmAM rukAvaTa karanArAM karmono atizaya hrAsa thatAM e upadeza pariNamI jAya eTale ke AtmA sAthe ekameka thaI jAya tyAre jema ekavAra kareluM bhojana pacI gayA pachI bIjIvAra bhojana karavAmAM Ave tema dezanAne yogya jIvane sUkSma viSayonA upadezamAM praveza karAvavo. (31) ayaM ca gambhIradezanAyogo na zrutadharmakathanamantareNopapadyate ityAha 82
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya zrutadharmakathanam // 32 // 90 // iti / zrutadharmasya vAcanA-pracchanA-parAvartanA-'nuprekSA-dharma kathanalakSaNasya sakalakuzalakalApakalpadrumavipulAlavAlakalpasya kathanaM kAryam; yathA cakSuSmantasta eveha ye zrutajJAnacakSuSA / / samyak sadaiva pazyanti bhAvAn heyetarAnnarAH / / 88 / / ( ) // 32 / / zratadharmane kahyA vinA A gaMbhIra upadeza saMgata na thAya, arthAt zratadharmanuM barobara jJAna thayA vinA gaMbhIra upadeza paNa tene yarthAtha na samajAya, AthI ahIM 3 cha : zratadharma kahevo. vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA ane dharmakathana e pAMca prakArano zrutadharma kahevo. A zrutadharma sarva zubhasamUharUpa kalpavRkSa mATe moTA 5yaa| samAna cha. tathA "maha (= 52bhArthanI viyArAmai) te 4 vo AMkhovALA che ke je jIvo hamezAM ja heya - upAdeya bhAvone zrutajJAnarUpI AMkhothI paropara me cha." (32) ayaM ca zrutadharmaH pratidarzanamanyathA'nyathA pravRtta iti nAsAvadyApi tatsamyagbhAvaM vivecayitumalamityAha bahutvAt parIkSAvatAraH // 33 // 91 // iti / ___ tasya hi bahutvAcchratadharmANAM 'zrutadharmaH' iti zabdasamAnatayA vipralabdhabuddheH parIkSAyAM trikoTiparizuddhilakSaNAyAM zrutadharmasambandhinyAmavatAraH kAryaH, anyatrApyavAci - taM zabdamAtreNa vadanti dharmaM vizve'pi lokA na vicaarynte| / sa zabdasAmye'pi vicitrabhedaivibhidyate kSIramivArcanIyaH / / 89 / / lakSmI vidhAtuM sakalAM samarthaM sudurlabhaM vizvajanInamenam / parIkSya gRhNanti vicAradakSAH suvarNavad vaJcanabhItacittAH / / 9 / / ) iti / / 33 / / * A zrutadharma dareka darzanamAM judI judI rIte prarvate che, dezanAne yogya A jIva hajI paNa kyo zrutadharma samyagu = satya che teno viveka karavA mATe samartha nathI, sAthI sahI cha :* ma zrutadharma meM zAstrI sama4A. 83
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya zratadharma ghaNA hovAthI tene zratadharmanI parIkSAmAM praveza karAvavo. zratadharmo aneka che. AthI zrutadharma zratadharma e pramANe zabdanI samAnatAthI chetarAyelI buddhivALA upadeza yogya jIvane zratadharmanI trikoTi parizuddha parIkSAmAM (= parIkSA karavAmAM) praveza karAvavo. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke "vizvamAM loko te dharmane zabdamAtrathI kahe che, paNa (A dharma satya che ke asatya che ema) vicAratA nathI. pUjya te dharma dUdhanI jema vicitrabhedothI vibhinna karAya che." (pANInA bheLaseLavALuM dUdha, pANInA bheLaseLavinAnuM dUdha, bakarI ane gAya Adi prANIonuM bhegu kareluM dUdha, ziMgoDAno loTa vagerenA mizraNavALuM dUdha, ema dUdhanA aneka bhedo che, tema kRtadharmanA paNa aneka bhedo che.) "jema chetarAmaNInA bhayavALA jIvo suvarNane parIkSA karIne le che, tema vicAra karavAmAM kuzaLa jIvo sarvaprakAranI saMpatti karavA mATe samartha, atizaya durlabha ane vizvahitakara evA dharmane parIkSA karIne svIkAre che." (33) parIkSopAyamevAha kaSAdiprarUpaNA // 34 // 92 // iti / yathA suvarNamAtrasAmyena tathAvidhalokeSvavicAreNaiva zuddhAzuddharUpasya suvarNasya pravRttau kaSa - ccheda - tApAH parIkSaNAya vicakSaNairAdriyante tathA'trApi zrutadharme parIkSaNIye kaSAdInAM prarUpaNeti / / 34 / / parIkSAnA upAyane ja kahe che - kaSa AdinI prarUpaNA karavI. jevI rIte suvarNamAtranI samAnatAnA kAraNe zuddhAzuddhanI vicAraNA nahIM karavAthI tevA prakAranA mugdhalokomAM zuddha ane azuddha ema baMne prakAranA suvarNanI pravRtti thai, AthI vicakSaNa puruSo suvarNanI parIkSA mATe kaSa - cheda - tApa kare che, tema prastutamAM paNa mRtadharmanI parIkSA mATe kaSa - cheda - tApanI prarUpaNA karavI. (34) kaSAdInevAha vidhi-pratiSatho vaSaH rU paNa rUA rUti . vidhiH aviruddhakartavyArthopadezakaM vAkyam, yathA 'svarga-kevalArthinA tapodhyAnAdi kartavyam, samitiguptizuddhA kriyA' ityAdi, pratiSedhaH punaH 'na hiMsyAt 84
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo adhyAya dharmabiMduprakaraNa sarvabhUtAni, nAmRta vavet' phatyAdri, tato vidhizva pratiSedhaT vidhi-pratiSedho, vinityAttakssH suvarNaparIkSAyAmiva kaSapaTTake rekhA, idamuktaM bhavati - yatra dharme uktalakSaNo vidhiH pratiSedhazca pade pade supuSkala upalabhyate sa dharmaH kaSazuddhaH, na punaH anyadharmasthitAH sattvA asurA iva viSNunA / ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate // 91 // ( ) ityAdivAkyagarbha iti ||35|| have kaSa Adine ja kahe cheH vidhi ane pratiSedha kaSa che. vidhi eTale viruddha na hoya evA karavA yogya kAryano upadeza ApanArAM vAkyo. jemake - svarga ane kevalajJAnanA arthIe tapa - dhyAna vagere ka2vuM joie, samiti - guptithI zuddha hoya evI kriyA karavI joie. pratiSedha eTale koipaNa jIvanI hiMsA na karavI, asatya na bolavuM vagere niSedha karanArlR vAkyo. AvA vidhi vAkyo ane niSedha vAkyo kaSa che. A kaSa suvarNanI parIkSA mATe kasoTInA paththaramAM karelI rekhA samAna che. Ano bhAvArtha A pramANe che :- je zrutadharmamAM (zAstramAM) AvA vidhi ane niSedho atizaya jovA maLe te zrutadharma kaSathI zuddha che. paNa ''jema viSNue asurono uccheda karyo tema anyadharmamAM 2helA jIvono uccheda karavo joie, temano vadha ka2vAmAM doSa nathI.'' ityAdi vAkyo jemAM hoya te kaSathI zuddha nathI. (35) chedamAha tatsambhava - pAtanAcejottiSThevaH // 36 // 14 // kRti / `tayoH vidhi-pratiSedhayoH anAvirbhUtayoH sambhavaH prAdurbhAvaH, prAdurbhUtayozca pAlanA ca rakSArUpA, tataH tatsambhava- pAlanArthaM yA ceSTA bhikSATanAdibAhyakriyArUpA tasyA uktiH chedaH, yathA kaSazuddhAvapyAntarAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagolikAdezchedamAdriyante tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante sa ca chedo vizuddhabAhayaceSTArUpaH, vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsantAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau svAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAtIcAralakSaNApacAravirahitau uttarottarAM vRddhimanubhavataH, sA yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharmazchedazuddha iti || 36 || " " chaMdane kahe che H vidhi - pratiSedhano saMbhava ane pAlana thAya tevI kriyAnuM kathana e cheda che. sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi - pratiSedha jaNAI Ave te saMbhava. jaNAvelA vidhi 85
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya -- pratiSedhanuM rakSaNa e pAlana. je dharmamAM bhikSATana Adi bAhya kriyAo evI jaNAvI hoya ke je kriyAthI (saMbhava thAya=) zAstramAM sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi - niSedho jaNAI Ave, ane (pAlana thAya =) je vidhi - niSedho jaNAvyA hoya te vidhi - niSedhonuM barobara pAlana thAya, te dharma chedathI zuddha che. jema kaSazuddhi thavA chatAM kadAca aMdarathI azuddha haze evI zaMkA karanArA sonIo sonAmahora Adino cheda kare che, tema prastutamAM kaSazuddhi thavA chatAM vicakSaNa puruSo dharmanA chedanI apekSA rAkhe che. te cheda vizuddha bAlyakriyArUpa che. kriyA vizuddha te che ke je kriyAmAM (= je kriyA karavAmAM) nahIM kahelA paNa vidhi - pratiSedha bAdhita thayA vinA potAnA svarUpane pAme che, ane potAnA svarUpane pAmelA te baMne aticAra rahita banIne uttarottara vRddhi pAme che. AvI vizuddha kriyA je dharmamAM vistArathI kahevAmAM AvI hoya te dharma chedathI zuddha che. (36) yathA kaSa-cchedazuddhamapi suvarNaM tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kaSa-cchedazuddhau tApaparIkSAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayatyataH tApaM prajJApayannAha ubhayanibandhanabhAvavAdastApaH // 37 // 95 // iti / ubhayoH kaSa-cchedayoH anantaramevoktarUpayoH nibandhanaM pariNAmirUpaM kA yo bhAvo jIvAdilakSaNaH tasya vAdaH prarUpaNA, kimityAha - tApo'tra zrutadharmaparIkSAdhikAra, idamuktaM bhavati- yatra zAstre dravyarUpatayA apracyutAnutpannaH paryAyAtmakatayA ca pratikSaNamaparAparasvabhAvAskandanena anityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate svAt tatra tApazuddhiH, yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyanirodhana dhyAnAdhyayanAdyaparazuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhayaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate, na punaranyatheti |rUpI jema kaSa ane chedathI zuddha paNa suvarNa tApane sahana na kare to temAM kALAza pragaTa thAya che, e doSathI te suvarNabhAvane pAmatuM nathI = sAcuM sonuM kahevAtuM nathI, ema dharma paNa kaSa ane chedathI zuddha hovA chatAM jo tApa parIkSAmAM pasAra na thaI zake to svabhAvane prApta karatuM nathI, arthAt zuddhadharma gaNAto nathI, AthI tApane jaNAvatA graMthakAra kahe che : 8S
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa * kaSa ane chaMda e baMne ghaTI zake tevA jIvAdi padArthonI prarUpaNA e " tApa che. hamaNAM ja jenuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che te kaSa (= vidhi - niSedha) ane cheda (= kriyA)nA pariNAmI kAraNa evA jIvAdi padArthonuM nirUpaNa e ahIM zrutadharmanI parIkSAnA adhikAramAM tApa kahevAya che. bhAvArtha A pramANe cheH- je zAstramAM dravyarUpe nAza na pAme ane utpanna na thAya (ethI nitya svabhAvavALA) tathA paryAyarUpe pratyeka kSaNe anya anya svabhAvane (= svarUpane) pAmavAnA kA2Ne anitya svabhAvavALA jIvAdi padArtho sthApita karyA hoya= nizcita karyA hoya tyAM tApazuddhi hoya. kAraNake pariNAmI ja AtmA (vagere)mAM tevA prakAranA azuddha paryAyano nirodha thavAthI ane dhyAna - adhyayana Adi anya zuddha paryAya pragaTa thavAthI jenuM svarUpa hamaNAM ja kahevAmAM AvyuM che te kaSa ane bAhya ceSTAnI zuddhirUpa cheda ghaTI zake che, paNa bIjA koi prakAre ghaTI zake nahIM. (37) bIjo adhyAya eteSAM madhyAt ko balIyAn itaro vA iti prazne yat kartavyaM tdaahamISAmantaravarzanam ||rU 8 // 16 // kRti / amISAM trayANAM parIkSAprakArANAM parasparamantarasya vizeSasya samarthAsamarthatvarUpasya darzanaM kAryamupadezakena ||38|| A traNamAMthI koNa balavAna che ? ane koNa nirbaLa che ? evA praznamAM je karavuM joie te kahe cheH A traNamAM raheluM aMtara batAvavuM. parIkSAnA traNa prakAromAM paraspara je aMtara raheluM che, eTale ke sAmarthya - asAmarthyarUpa je vizeSatA rahelI che te aMtara (= bheda) upadezake batAvavuM. (38) tadeva darzayati Sa-aiyorayatnaH ||3556nA vRtti / * TIkAmAM nivandhana = rAmivAraLa ema che. nibaMdhana zabdano artha kA2Na (= hetu) thAya che. paNa ahIM kAraNanuM pariNAmirUpa evuM vizeSaNa che. vidhi - niSedha ane kriyA e baMnenuM pariNAmI kAraNa bane evA jIvAdi padArthonuM nirUpaNa e tApa che. Ano bhAvArtha e che ke vidhi - niSedha ane kriyA e baMnenuM pariNAmI kAraNa bane eTale ke e baMne thai zake = ghaTI zake evA jIvAdi padArthonuM nirUpaNa e tApa che. 87
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya kaSa-cchedayoH parIkSA'kSamatvena AdaraNIyatAyAm ayatnaH atAtparya matimatAmiti //rU II te ja batAve che : kaSa ane chedamAM yatna na karavo. kaSa ane cheda amuka vastu zuddha che ke azuddha enI parIkSA sahana karI zake tema na hovAthI te bemAM yatna na karavo, arthAt buddhimAna puruSoe e beno Adara karavAmAM tatpara na banavuM. (39) kuta ityAha tadbhAve'pi tApAbhAve'bhAvaH // 40 // 98 // iti / tayoH kaSacchedayoH bhAvaH sattA tadbhAvaH, tasmin, kiM punaratadbhAva ityapizabdArthaH, kimityAha- tApAbhAve uktalakSaNatApavirahe abhAvaH paramArthataH asattaiva parIkSaNIyasya, na hi tApe vighaTamAnaM hema kaSa-cchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalam, jAtisuvarNatvAt tasya ||40 / / kaSa ane chedamAM yatna zA mATe na karavo te kahe che : kaSa ane cheda hoya to paNa jo tApa na hoya to parIkSA karavA yogya vastuno abhAva che. tApa na hoya to kaSa-cheda hoya to paNa jo parIkSaNIya vastuno abhAva che to pachI kaSa-cheda na hoya to parIkSaNIya vastuno abhAva hoya emAM to zuM kahevuM ? ema "paNa" zabdano artha che. kaSa ane cheda hovA chatAM jenuM lakSaNa pUrve kahyuM che te tApa na hoya to paramArthathI parIkSA karavA yogya vastunI sattA nathI. tApamAM pasAra na thatuM sonuM kaSa - cheda hovA chatAM (= kaSa - chedanI parIkSAmAM pasAra thavA chatAM) potAnA svarUpane svIkAravA samartha thatuM nathI. kAraNake te mAtra suvarNanI jAtithI suvarNa che. (suvarNanA dharmathI suvarNa nathI.) arthAt nakalI suvarNa che. bhAvArtha :- jema sonuM kaSa ane chedanI parIkSAmAM pasAra thaI jAya to paNa tApa parIkSAmAM pasAra na thAya to te sonuM azuddha che, tema koI zAstra kaSa ane chedanI parIkSAmAM pasAra thaI jAya to paNa jo tApa parIkSAmAM pasAra na thAya to. te zAstra zuddha zAstra nathI. mATe buddhimAna puruSoe kaSa ane chedanI parIkSA karI hoya to paNa tApanI parIkSA avazya karavI joie. (40)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na etadapi kathamityAha tambuddho phri tattAttvam ||4||11|| kRti / tacchuddhau tApazuddhau hiH yasmAt tatsAphalyaM tayoH kaSacchedayoH saphalabhAvaH, tathAhidhyaanaadhyynaadiko'rtho vidhIyamAnaH prAgupAttakarmanirjaraNaphalaH, hiMsAdikazca pratiSidhyamAno navakarmopAdAnanirodhaphalaH, bAhyaceSTAzuddhizcAnayorevAnAvirbhUtayoH AvirbhavanenAvirbhUtayozca paripAlanena phalavatI syAt, na cApariNAminyAtmanyuktalakSaNI kaSacchedau svakAryaM kartuM prabhaviSNU syAtAmiti tayoH tApazuddhAveva saphalatvamupapadyate na punarnvayeti ||41|| kaSa ane cheda hovA chatAM tApa na hoya to parIkSA karavA yogya vastuno abhAva kema che ? te kahe che : kAraNake tApanI zuddhimAM kaSazuddhi ane chedazuddhinI saphalatA che. te A pramANe cheH- vidhAna karAtA dhyAna - adhyayana Adi anuSThAnonuM phaLa pUrve upArjana karelAM karmonI nirjarA che. niSedha karAtA hiMsAdinuM phaLa navA karmanA Azravano nirodha che. bAlyakriyAnI zuddhi apragaTa vidhi - niSedha pragaTa thavAthI ane pragaTa thayelA vidhi - niSedhanA pAlana vaDe phaLavALI thAya. paNa apariNAmI (= rUpAMtarane na pAme, kiMtu sadA eka sarakho rahe tevA) AtmAmAM jenAM lakSaNo pUrve kahyAM che te kaSa ane cheda potAnuM kArya karavA samartha na bane. (kAraNake gunAM karmono nAza ane navAM karmonA Azravano nirodha e AtmAnuM rUpAMtara che. apariNAmI AtmA rUpAMtarane pAme nahIM. AthI kaSa ane cheda rUpAMtara pamADavAnuM potAnuM kArya karI zake nahIM. hA, jo AtmA pariNAmI hoya to rUpAMtarane pAme, ethI kaSa ane cheda rUpAMtara pamADavAnuM potAnuM kArya karI zake che. pariNAmI AtmA (vagere) nuM nirUpaNa e tApa che) AthI e benI saphalatA tApazuddhimAM ja ghaTI zake che, paNa bIjA koi prakAre ghaTI zakatI nathI. (41) nanu phalavikalAvapi tau bhaviSyata ityAha- bIjo adhyAya tavattau ca tau tau ||42||100nA kRti / uktalakSaNabhAjI santau punaH tau kaSacchedau tau vAstavau kaSacchedau bhavataH, svasAdhyakriyAkAriNo hi vastuno vastutvamuzanti santaH // 42 // ahIM ziSya prazna kare che ke phalathI rahita paNa kaSa ane cheda kaSa - cheda tarIke 89
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya to raheze ne? arthAt temanI kaSa - cheda tarIke gaNanA to thaze ne? A praznano uttara Ape che : phalavALA ja kaSa - cheda vAstavika kaSa - cheda che. kaSa ane chedanuM je phaLa pUrve kahyuM che te phaLavALA kaSa - cheda bane to te vAstavika che, te phaLa vinA te baMne avAstavika che. kAraNake satparuSo potAnA sAdhyane karanArI ja vastunA vastupaNAne icche che, arthAt je vastu potAnuM sAdhya sAdhe tene ja vastu tarIke svIkAre che. (Ano artha e thayo ke tApanI zuddhi vinA kaSa - cheda potAnuM sAdhya sAdhI zakatA na hovAthI paramArthathI e bene kaSa - cheda kahevAya ja nahIM. e benI kaSa - cheda tarIke gaNanA thAya ja nahIM. (42). vipakSe bAdhAmAha gIthA yAvita khanam l4rUA01 rUti ! anyathA phalavikalau santau vastuparIkSAdhikAre samavatAritAvapi tau yAcitakamaNDanaM vartete iti, parakIyatvasambhAvanopahatatvAt kutsitaM yAcitaM yAcitakam, tacca tanmaNDanaM ca kaTaka - kuNDalAdirAbharaNavizeSo yAcitakamaNDanam, dvividhaM yalaGkAraphalamnirvAhe sati parizuddhAbhimAnikasukhajanikA svazarIrazobhA, kathaJcinnirvahaNAbhAve ca tenaiva nirvaahH| na ca yAcitakamaNDane etad dvitayamapyasti parakIyatvAt tasya, tato yAcitakamaNDanamiva yAcitakamaNDanam, idamuktaM bhavati- dravyaparyAyobhayasvabhAve jIve kaSacchedau nirUpacaritatayA sthApyamAnau svaphalaM pratyavandhyasAmarthyAveva syAtAm, nityAyekAntavAde tu svavAdazobhArthaM tadvAdibhiH kalpyamAnAvapyeto yAcitakamaNDanAkArI pratibhAsete na punaH svkaarykraaviti||43|| philarahita paNa kaSa- chedane vAstavika mAnavAmAM Ave to utpanna thatA doSane kahe che - phalarahita kaSa - cheda mAgI lAvelA AbhUSaNa samAna che. phalarahita evA kaSa - chedane vastunI parIkSAnA adhikAramAM utAravAmAM Ave, arthAta te bethI parIkSA karavAmAM Ave, to paNa te be mAgI lAvelA AbhUSaNa samAna che. * TIkAnA pachIyavasavanohatatva (= pArakApaNAnI saMbhAvanAthI dUSita thayela hovAthI) e vAkyano saMbaMdha yAvita padanI sAthe che. zrutsita yAvita yAvitaruM, yAcitaka eTale kutsita mAgeluM. mAgeluM kutsita kema che te jaNAvavA paraThThIyAvanopadatatvIk e vAkya che. pArakApaNAnI saMbhAvanAthI dUSita thayela hovAthI mAgeluM kutsita che. (A spaSTatA bhAvAnuvAdamAM karavAthI bhAvAnuvAda kliSTa banI jAya, mATe TippaNamAM spaSTatA karI che.) O
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya AbhUSaNanA phala be che. (1) AbhUSaNane vecyA vinA jIvanano nirvAha thaI zakato hoya to AbhUSaNo paherIne vizuddha abhimAnanuM sukha utpanna karanArI svazarIranI zobhA karavI e alaMkAranuM paheluM phaLa che. koI paNa rIte AbhUSaNa vecyA vinA nirvAha na thAya to e AbhUSaNo vecIne (ke gIrave mUkIne) e AbhUSaNothI jIvanano nirvAha karavo e alaMkAranuM bIjuM phaLa che. mAgI lAvelA AbhUSaNomAM A baMne phaLa nathI. kAraNake e AbhUSaNo pArakA che. phalarahita kaSa - cheda mAgI lAvelA AbhUSaNa samAna che. ahIM bhAvArtha A pramANe che - dravya ane paryAya e ubhaya svabhAvavALA AtmAmAM upacAra vinA sthApita karavAmAM AvatA kaSa - cheda potAnA phala pratye avaMdhya sAmarthyavALA ja bane che, arthAt potAnuM phaLa avazya sAdhe che. paNa " AtmA nitya ja che'' ityAdi ekAMtavAdamAM to ekAMtavAdIo potAnA vAdanI zobhA mATe kaSa ane chedanI kalpanA kare to paNa e mAMgI lAvelA AbhUSaNa samAna jaNAya che, AthI te be potAnuM kArya karI zakatA nathI. (43). Aha- avagataM yathA kaSacchedatApazuddhaH zrutadharmo grAhayaH, paraM kimpraNetRko'sau - pramANamiti vyatirekataH sAdhayannAha - nArivAdiH sacavaHi 441 02aa rUti ! na naiva atattvavedinaH sAkSAdeva vastutattvamajJAtuM zIlasya puruSavizeSasya arvAgdarzina ityarthaH vAdaH vastupraNayanam atattvavedivAdaH, kimityAha- samyagvAdo yathAvasthitArtha vAdaH, sAkSAdavIkSamANe na hi pramAtrA proktaM jAtyandhacitrakaranarAlikhitacitrakarmavadyathAvasthitarUpavisaMvAdena asamaJjasameva zAstraM syAditi kathaM tadbhASitaM vastu aviparItarUpatAM pratipattumutsahate? iti / / 44 / / ahIM ziSya kahe che ke kaSa - cheda - tApathI zuddha hoya evA zratadharma (= zAstra)no svIkAra karavo joIe e jANavAmAM AvyuM. paNa kono racelo zratadharma * A AbhUSaNothI huM kevo suMdara dekhAuM chuM evuM vicArIne manuSya sukha anubhave che. A sukha abhimAnanA kAraNe thatuM hovAthI abhimAnanuM sukha che. tathA AbhUSaNo potAnA hovAthI e sukha vizuddha che. je pArakA AbhUSaNo paherIne AvA sukhane anubhave che tenuM e sukha vizuddha nathI, kAraNake AbhUSaNo pArakA che. 91
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya pramANa che? A praznanA uttaramAM niSedha dvArA zratadharmanI prAmANikatA sAdhatA graMthakAra kahe che : tattvane nahIM jANanArAe racelAM zAstro prAmANika na hoya. vastunA svarUpane pratyakSa ja na jANI zake, arthAt dUranuM na joI zake, najIkanuM ja joI zake, tevA puruSe karelI * zAstraracanA sAcI = prAmANika na hoya. sAkSAta na joI zake, eTale ke Idriyo vagerenI sahAya vinA kevaLa AtmAthI ja na joI zake tevA jJAnIe kaheluM zAstra janmathI aMdha evA citrakAra mANase citarelA citranI jema satya svarUpanI sAthe virodhavALuM hovAthI ayukta ja hoya. tethI tenI kahelI vastu aviparIta vastune svIkAravA mATe kevI rIte yogya bane? arthAt tenI kahelI vastu viparIta svarUpavALI hoya. (44). samyagvAdatAyA evopAyamAha vaLanolopattitastakriH 41 0rU ti ! bandho mithyAtvAdihetubhyo jIvasya karmapudgalAnAM ca vahnayaHpiNDayoriva kSIranIrayoriva vA parasparamavibhAgapariNAmenAvasthAnam, mokSaH punaH samyagdarzana-jJAnacAritrebhyaH karmaNAmatyantocchedaH, tato bandhazca mokSazca bandhamokSau, tayoH upapattiH ghaTanA, tasyAH sakAzAt tacchuddhiH vastuvAdanirmalatA cintanIyA, idamuktaM bhavati- yasmin siddhAnte bandhamokSayogya AtmA taistairvizeSairnirU pyate sa sarvavedipuruSapratipAdita iti kovidainizcIyate iti / / 45 / / prAmANika zAstrone jANavAno ja upAya kahe che : baMdha - mokSanI ghaTanAthI zAstronI prAmANikatA vicAravI. karmabaMdhanA mithyAtva vagere hetuothI jIva ane karmapudgalonuM agni- lohapIMDanI jema athavA dUdha - pANInI jema eka bIjAne judA na pADI zakAya te rIte rahevuM te baMdha. samyagdarzana - samyakajJAna - samyaphacAritrathI sarva karmono atyaMta kSaya e mokSa. A benI ghaTanAthI zAstronI prAmANikatA vicAravI, arthAta e che je zAstrathI * ahIM TIkAmA va vastuEya ema kahIne vAdano vastunI racanA evo artha karyo che. paNa ahIM zAstravAda cAlI rahyo che, eTale vastuthI zAstrarUpa vastu samajavI joIe. AthI bhAvAnuvAdamAM vastujhAyana e zabdano zAstraracanA artha karyo che. 92
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya ghaTe te zAstra prAmANika che ema jANavuM. ahIM bhAvArtha A pramANe che :- je zAstramAM te te vizeSothI (= dravyathI nitya che, paryAyathI anitya che ItyAdi vizeSothI) baMdha-mokSane yogya AtmAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM hoya te zAstra sarvajJapuruSoe kaheluM che ema vidvAno nizcaya kare che. (ane sarva kaheluM zAstra prAmANika ja hoya.) (45). iyamapi bandhamokSopapattiryathA yujyate tathA''ha iyaM badhyamAna - bandhanabhAve // 46 // 104 // iti iyaM bandhamokSopapattiH badhyamAnasya bandhanasya ca vakSyamANasya bhAve sadbhAve sati miti 4ddA. A baMdha - mokSanI ghaTanA paNa je pramANe thaI zake te pramANe kahe che : baMdha-mokSanI ghaTanA baMdhAnAra ane baMdhana (= bAMdhavAnuM sAdhana) hoya to thAya. baMdhAnAra koNa che ane baMdhana zuM che te AgaLa kaheze. (46) kuta ityAha vahatvanA mAtra manyathA 47 105 rUti . yasmAt kAraNAdiyaM kalpanaiva kevalA vitathArthapratibhAsarUpA, na punastatra pratibhAsamAno'rthopIti kalpanAmAtram anyathA mukhyabadhyamAna-bandhanayorabhAve vartate iti ||47nA baMdha - mokSanI ghaTanA baMdhAnAra ane baMdhana hoya to ja thaI zake enuM zuM kAraNa che te kahe che : anyathA kalpanA mAtra che. (baMdha - mokSanI vicAraNAmAM) baMdhAnAra ane baMdhana e be mukhya che. have jo e be na hoya to (baMdha - mokSanI) kevaLa kalpanA ja rahe. kalpanA eTale padArthanI asatya pratIti (= jJAna). kevaLa kalpanA ja che, eTale ke (tatra =) kalpanAmAM (timAsamAna =) jJAnamAM jaNAto padArtha paNa che evuM nathI, kevaLa kalpanA ja che. AthI baMdhAnAra ane baMdhana hoya to ja baMdha - mokSa ghaTI zake. (47).
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya badhyamAna-bandhane eva vyAcaSTebadhyamAna AtmA, bandhanaM vastusat karma // 48 // 106 // iti / tatra badhyamAnaH svasAmarthyatirodhAnena pAravazyamAnIyamAnaH, ka ityAha- AtmA caturdazabhUtagrAmabhedabhinno jIvaH pratipAdyate, tathA badhyate mithyAtvAdibhirhetubhirAtmA aneneti bandhanam, kimityAha- vastusatu paramArthato vidyamAnaM karma jJAnAvaraNAdi anantAnantaparamANupracayasvabhAvamata eva muurtprkRtiiti| atrA''tmagrahaNena sAMkhyamatanirasamAha, yatastatrocyate - AtmA na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH / / 92 / / (sAMkhyakArikA 62) vastusadgrahaNena tu saugatamatasya, yatastatrApi paThyate - cittameva hi saMsAro raagaadikleshvaasitm| tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate / / 93 / / (zAstravArtA0 404) rAgAdiklezavAsitamiti rAgAdiklezaiH sarvathA cittAdavyatiriktairvAsitaM sNskRtm| evaM hi badhyamAnAnna bhinnaM vastusatkarmetyabhyupagataM bhvti| tatra prakRtereva bandha-mokSAbhyupagame AtmanaH saMsArA-'pavargAvasthayorabhinnaikasvabhAvatvena yoginAM yama-niyamAdyanuSThAnaM muktiphalatayoktaM yad yogazAstraSu tad vyarthameva syaat| bauddhasyApi cittAdavyatiriktakarmavAdino'vastusattvameva karmaNaH syAt, yato yadyato'vyatiriktasvarUpaM tat tadeva bhavati, na ca loke tadeva tenaiva badhyate iti pratItirasti, badhyamAna-bandhanayoH puruSa-nigaDAdirUpayoH bhinnasvabhAvayoreva loke vyvhriymaanntvaat| kiMca, cittamAtratve karmaNo'bhyupagamyamAne saMsArA-'pavargayorbhedo na prApnoti, cittamAtrasyobhayatrApyavizeSAt // 48 // baMdhAnAra ane baMdhanane vizeSa rUpe kahe che : baMdhAnAra AtmA che ane baMdhana paramArthathI vidyamAna evuM karma che. potAnuM sAmarthya DhaMkAI javAnA kAraNe parAdhIna karAto AtmA baMdhAnAra che. (= baMdhAya che.) baMdhAnAra AtmA cauda bhedothI bhinna bhinna che. AtmAnA A cauda bhedonI zAstramAM "bhUtagrAma" saMjJA che. mithyAtva vagere hetuothI AtmA jenA vaDe * cauda bhUtagrAma A pramANe che:- sUkSma ane bAdara ekeMdriya, traNa vikalaiMdriya, saMjJI ane asaMsI paMdriya memasAta 5.2 5yA. sAtanA paryApta mane aparyApta mema ho pAthI (742=) 14 thAya. 84
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya baMdhAya te baMdhana. paramArthathI vidyamAna evuM jJAnAvaraNIyAdi karma baMdhana che. te karma anaMtAnaMta paramANunA samUha svarUpa che, ane ethI ja mUrta svarUpa che, arthAt rUpI che. ahIM sUtramAM AtmA zabdanA ullekhathI sAMkhyamatanuM khaMDana karyuM che. kAraNake sAMkhyamatamAM kahyuM che ke "AtmA baMdhAto nathI, mukta paNa thato nathI ane saMsAramAM paribhramaNa paNa karato nathI. jAdA jAdA prakAranA AzrayavALI prakRti saMsAramAM paribhramaNa kare che, baMdhAya che ane mukta thAya che" "paramArthathI vidyamAna' evA ullekhathI bauddhamatanuM khaMDana karyuM che. kAraNake bauddhamatamAM paNa kahyuM che ke "cittathI sarvathA abhinna (= citta svarU5) evA rAgAdi klezonA saMskAravALuM citta ja saMsAra kahevAya che, ane te rAgAdi klezothI atyaMta mukta thayeluM citta ja saMsArano aMta (mokSa) kahevAya che." A pramANe bauddhamatamAM baMdhAnArA AtmAthI bhinna ane paramArthathI vidyamAna evuM karma svIkArAyuM nathI. jo sAMkhya mata pramANe prakRtinA ja baMdha - mokSa thAya che ema svIkAravAmAM Ave to AtmA saMsArAvasthA ane mokSAvasthA e baMnemAM samAna eka ja svarUpavALo rahe ane ethI yoganA zAstromAM muktirUpa phala meLavavA mATe yogIonA yama - niyama vagere je anuSThAno kahyAM che te vyartha ja bane. (kAraNake mokSa meLavavA chatAM AtmAnuM svarUpa jevuM hatuM tevuM ja rahevAnuM che eTale yama - niyama vagere anuSThAna karavA chatAM AtmAne kazo lAbha na thAya.) karmane cittathI abhinna mAnanArA bauddhanA mate karma paramArthadhI asat ja siddha thAya. kAraNake je jenAthI abhinna svarUpavALuM hoya te te ja hoya, ardhAtu pote potAnAthI ja baMdhAya. lokamAM te ja tenAthI baMdhAya evI pratIti thatI nathI. kAraNake baMdhAnAra puruSa ane baMdhana beDI e baMne bhinna svarUpavALA ja che, ema lokamAM vyavahAra thAya che. vaLI karmane mAtra citta svarUpa ja mAnavAmAM Ave to saMsAra ane mokSano bheda na rahe. kAraNake saMsAra ane mokSa e baMnemAM mAtra citta (= AtmA) to samAna (= eka ja rUpe) hoya che. mATe baMdhAnAra AtmA ane baMdhana karma e baMne bhinna che.) (48) bandha-mokSahetUnevAhahiMsAdayastadyogahetavaH, taditare taditarasya // 49 // 107 // iti / 95
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na hiMsAdaya iti hiMsAnRtAdayo jIvapariNAmavizeSAH, kimityAha - tadyogahetavaH, tasya bandhasya saMsAraphalatvena paramArthacintAyAM pApAtmakasyaiva hetavaH AtmanA saha saMbandhakAraNabhAvamApannA vartante, yadavAci hiMsAnRtAdayaH paJca tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH || 94 | | ( zAstravArttA. 4) bIjo adhyAya tathA taditare tebhyo hiMsAdibhya itare'hiMsAdaya eva taditarasya tasmAt bandhAditaro mokSaH tasya, anurUpakAraNaprabhavatvAt sarvakAryANAmiti / / 49 / / baMdha - mokSanA hetuone kahe che : hiMsA vagere baMdhanA hetuo che ane ahiMsA vagere mokSanA hetuo che. hiMsA, asatya vagere jIvanA pariNAmavizeSa che. paramArthathI vicAravAmAM Ave to baMdhanuM phala saMsAra hovAthI baMdha pApa svarUpa ja che. hetu eTale AtmAnI sAthe karmono saMbaMdha thavAnAM kAraNo. hiMsAdi baMdhanA hetuo che e viSe kahyuM che ke "hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha e pAMca, jIvAdi tattvonI azraddhA mithyAtva), krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra (ema kula daza) pApanA (= azubha karmabaMdhanA) hetuo che. (zAstra. sa. 4) hiMsA vagerethI viparIta ahiMsA vagere mokSanA hetuo che. kAraNake sarva kAryo kAraNane anurUpa thAya che, arthAt jevuM kAraNa hoya tevuM kArya thAya. kAraNa zuddha hoya to kArya zuddha thAya, kAraNa azuddha hoya to kArya azuddha thAya. (ahIM baMdha ane mokSa e baMne viparIta che. ethI jo hiMsAdi azuddha kAraNothI baMdha thAya che, to tenAthI viparIta ahiMsA vagere zuddha kAraNothI mokSa thAya.) (49) bandhasyaiva svarUpamAha = pravAhato'nAvimAn // 10 // 108 // kRti / pravAhataH paramparAtaH anAdimAn aadibhuutbndhkaalviklH||50|| have baMdhanu ja svarUpa kahe che : baMdha pravAhathI anAdi che. baMdha paraMparAthI anAdi che Adi hoya tevA baMdhakAlathI rahita che, eTale ke baMdhano amuka samaye prAraMbha thayo ema prAraMbhanA samayathI rahita che.( baMdha amuka samaye zarU thayo ema kahI ja na zakAya. baMdha anAdikALathI thayA kare che ema ja kahevuM paDe.) (50) 96 -
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na atraivArthe upacayArthamAha bIjo adhyAya kRtakatve'pyatItakAlavadupapattiH // 51 // 109 // iti / kRtakatve'pi svahetubhirniSpAditatve'pi bandhasyAtItakAlasyevopapattiH ghaTanA anAdimattvasya vaktavyA, kimuktaM bhavati ? pratikSaNaM kriyamANo'pi bandhaH pravAhApekSayA'tItakAlavadanAdimAneva // 51 // ma. A ja viSayamAM vizeSa jaNA vavA kahe che : baMdha utpanna karAyo hovA chatAM bhUtakALanI jema tenuM anAdipaNuM ghaTI zake che. baMdha potAnA hetuothI utpanna karAyo hovA chatAM bhUtakALanI jema baMdhanA anAdipaNAnI ghaTanA kahevI. bhAvArtha A pramANe che :- baMdha pratikSaNa ( pratyeka samaye) karAto hovA chatAM bhUtakALanI jema pravAhanI apekSAe anAdi ja che. (je vastu bIjA vaDe utpanna thAya tenI Adi hoya. jema ke ghaTa bIjAthI utpanna thAya che, to amuka samaye ghaTa utpanna thayo ema ghaTanI utpattino AdikALa che, tema baMdha paNa bIjAthI utpanna thAya che mATe baMdhano paNa amuka samaye baMdhanI zarUAta thaI ema baMdhanI utpattino AdikALa hovo joIe. AvI dalIlano ahIM javAba Apyo che ke baMdha utpanna thato hovA chatAM amuka kALe baMdhanI zarUAta thaI = Adi thaI ema kahI zakAya tema nathI. baMdha anAdithI che. A viSayane samajAvavA bhUtakALanuM dRSTAMta ApyuM che. bhUtakALamAM te te kALe vartamAnapaNuM hatuM ane tethI tenI utpatti paNa hatI, chatAM te bhUtakALa anAdi che. koI pUche ke A bhUtakALa kyArathI zarU thayo? to kahevuM paDe ke anAdithI che, bhUtakALanI koI Adi nathI. te pramANe baMdha pratikSaNa utpanna thato hovA chatAM AdithI rahita che = anAdi che.) (51) atha yatoM'zAdanayordRSTAnta-dAntikabhAvo'bhUt taM sAkSAdeva darzayannAha - vartamAnatAjAM tattvam ||2||110 // kRti / yAdRzI atItakAlasamayAnAM vartamAnatA sAmpratarUpatA tAdRzaM bandhasya kRtakatvaM kriyamANatvaM, kriyAkAla-niSThAkAlayozca nizcayanayAbhiprAyeNAbhedAdevamupanyastam, anyathA vartamAnatAkalpaM kriyamANatvamityupanyasituM yuktaM syAt // 52 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya have je aMzathI kALa ane baMdhano dRSTAMta " dASTablika bhAva thayo te aMzane sAkSAt ja batAvatA graMthakAra kahe che : baMdhanuM kriyamANatva bhUtakALanA vartamAnapaNA samAna che. jevuM bhUtakALanA samayonuM vartamAnapaNuM che tevuM baMdhanuM kriyamANapaNuM che. (ahIM bhAvArtha A pramANe che - bhUtakALanA samaya pahelAM vartamAnakALanA hatA, pachI bhUtakALanA thayA. bhUtakALanA samayo jyAre te te kALe vartamAnakALanA hatA tyAre te paNa utpanna thayA hatA. Ama bhUtakALanI utpatti hovA chatAM Adi nathI. tema pratyeka kSaNe karAI rahelA baMdhanI utpatti hovA chatAM baMdhanI Adi nathI. A rIte bhUtakALa ane baMdhamAM utpatti ane anAdipaNAnI samAnatA che. AthI te beno dRSTAMta - dAntika bhAva thayo che. kALa dRSTAMta che ane baMdha dAntika che.) prazna :- je kriyA karAI rahI hoya te kriyamANa kahevAya, ane temAM kriyamANatva hoya. je kriyA pUrNa karI dIdhI hoya = samApta thaI gaI hoya te kRtaka kahevAya, ane temAM kRtakatva rahe. ahIM karAI rahelA baMdhanI bhUtakALanA vartamAnapaNA sAthe samAnatA batAvI che. tethI mULasUtramAM tridayamAtra evo vartamAnakALano prayoga karavo joIe tenA badale kRtaja evo bhUtakALano prayoga kema karyo? uttara :- nizcayanayanA abhiprAyathI kriyAkAla (je vakhate kriyA karAI rahI hoya te kALa) ane samApti kALano (= kriyA pUrNa thaI gaI hoya te kALano) abheda che. nizcayanaya mAne cheDe = karAtuM kArya kareluM gaNAya ema mAne che. AthI nizcayanayanA mate je vimAna karAtuM hoya tene kRtava (= kareluM) kahevAya. nizcayanayanA A abhiprAyathI mULasUtramAM zivatva nA badale kRtitva evo prayoga karyo che. e sivAya to vartamAnatA bimALavuM evo ullekha yukta gaNAya. (para) yAdRzi cAtmani prAgupanyastA bandhahetavaH upapadyante tamanvaya-vyatirekAbhyAmAha - parimitmini hiMsA, mitramatte rahAta karA999o ti ___ pariNamanaM pariNAmaH dravyarUpatayA'vasthitasyaiva vastunaH paryAyAntarapratipattiH, yathoktam * dAskRttika eTale jene dRSTAMta lAgu paDatuM hoya te. 98
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya pariNAmo yarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / sarvathA vinAza: pariNAstakriASTi : ||2( ) pariNAmo nityamasyAstIti pariNAmI, tatra Atmani jIve hiMsAdayaH prAg nirUpitA upapadyante, tathA bhinne pRthagUrUpe abhinne ca tadviparIte, cakAro vizeSaNasamuccaye, mAhitya- haidata zarIra tU IIdharUA. pUrve kahelA baMdhahetuo jevA AtmAmAM ghaTI zake tevA AtmAne vidhi -niSedhathI kahe che : pariNAmI ane dehathI bhinnabhinna AtmAmAM hiMsA vagere ghaTI zake. pariNamavuM te pariNAma. dravyarUpe rahelI ja vastu anya paryAyane pAme te pariNAma. kahyuM che ke - mULavatu rUpAMtarane pAme te pariNAma. pariNAmanA jJAtAone mULavastu tevI ne tevI ja na rahe = rUpAMtarane pAme ane sarvathA nAza na pAme te pariNAma ISTa che. A pariNAmane je sadA pAme te pariNAmI kahevAya. (jemake sonAnA hArane bhAMgIne kuMDala banAvavAmAM Ave to mULa vastu je sonuM te rUpAMtarane pAme = anyaparyAyane pAme. hAra rUpe raheluM sonuM kuMDala rUpe bane. AmAM sonuM dravyarUpe kAyama rahIne rUpAMtarane pAme che. ahIM mULavatu tevI ne tevI ja rahetI nathI = rUpAMtarane pAme che, ane sarvathA nAza paNa pAmatI nathI. e rIte manuSya marIne deva bane to AtmA dravyarUpe kAyama rahIne rUpAMtarane pAme che = manuSyanA paryAyarUpe maTIne devanA paryAya rUpe utpanna thAya che.) dehathI bhinnabhinna eTale dehathI kathaMcita bhinna = alaga ane kathaMcit abhinna = alaga nahi. pariNAmI ane dehathI bhinnabhinna AtmAmAM pUrve kahelI hiMsA ghaTI zake. (53) atraivArtha vipakSe bAdhakamAha anyathA tadayogaH // 54 // 112 // iti / yadi hi pariNAmI AtmA bhinnAbhinnazca dehAnneSyate tadA teSAM hiMsAdInAM bandhahetutayopanyastAnAmayogaH aghaTanA / / 54 / / A ja viSayamAM "jo AtmA hamaNAM kahyo tevo na mAnavAmAM Ave to" doSa Ave ema kahe cheH anyathA hiMsAdi ghaTI zake nahi. jo AtmAne pariNAmI ane dehathI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na bhinnAbhinna na mAnavAmAM Ave to baMdhahetu tarIke batAvelA hiMsA vagere ghaTI zake nahi. (54) kathamityAha bIjo adhyAya nitya vivhArato'saMmavAt // 9 // 113 // kRti / nitya eva apracyutAnutpannasthiraikasvabhAve Atmani, na tu paryAyanayAvalambanenAnityarUpe'pItyevakArArtha:, abhyupagamyamAne dravyAstikanayAvaSTambhataH avikArataH tilatuSatribhAgamAtramapi pUrvasvarUpAdapracyavamAnatvena asaMbhavAd aghaTanAt hiMsAyAH, yato hiMsA vivakSitaparyAyavinAzAdisvabhAvA zAstreSu gIyate, yathoktam - tatparyAyavinAzo duHkhotpAdastathA ca saMklezaH / ) 114411 eSa vadho jinabhaNito varjayitavyaH prayatnena ||16|| ( kema na ghaTI zake te ja kahe che H ekAMte nitya AtmAmAM vikAra na thavAthI hiMsA na ghaTI zake. ekAMte nitya eTale koI paNa rIte nAza na pAme ane koI paNa rIte utpanna na thAya tevo sthira eka ja svabhAvavALo. paryAyanayanA AlaMbanathI AtmA anitya paNa che, ema na mAnatAM kevala dravyAstika nayanA AlaMbanathI ekAMte nitya mAnavAmAM Ave to AtmAmAM talanA photarAnA trIjA bhAga jeTalo paNa vikAra nahi thAya. kAraNa ke ekAMte nitya AtmA potAnA pUrva svarUpathI nAza pAmato nathI. vikAra na thavAthI hiMsA paNa na ghaTe. kAraNa ke vivakSita hiMsA vivakSita paryAyano nAza karavAnA svabhAvavALI che, ema zAstramAM kahevAya che. A viSe kahyuM che ke - jIvanA paryAyano nAza karavo, athavA jIvane duHkha ApavuM, athavA (bIjAne mAravAnA vicAra rUpa) saMkleza karavo ene jinezvaroe hiMsA kahI che. A hiMsAno prayatnathI tyAga karavo joIe. (55) tathA anitye cAparArjisanena ||16|114nA ti / anitye ca sarvathA pratikSaNabhaGgure punarAtmani abhyupagamyamAne sati apareNa kenacit lubdhakAdinA ahiMsanena avyApAdanena kasyacicchU karA de rhisA'saMbhavaH, pratikSaNabhaGguratvAbhyupagame hi sarveSvAtmasu svata eva svajanmalAbhakSaNAnantaraM sarvathA 100
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na nivartamAnepu : sya hiMsa:? jo vA sya hiMsanIyaH? kRti // 6 // ekAMte anitya mAnavAmAM bIjAe vadha na karyo hovAthI hiMsA na ghaTI zake. AtmAne ekAMte pratikSaNa vinAzazIla (mULa svarUpe sarvathA nAza pAme ane taddana navA svarUpe utpanna thAya tevo) mAnavAmAM Ave to zikArI vagere bIjA koie bhUMDa vagereno vadha na karyo hovAthI hiMsA na ghaTI zake. jo AtmAne pratikSaNa vinAzazIla mAnavAmAM Ave to badhA ja AtmAo janma pAmyA pachI kSaNavAramAM potAnI meLe ja mRtyu pAmatA hovAthI koNa kono vadha karanAro bane ? ane koNa konAthI vadha karavA yogya bane ? arthAt koi koino vadha karanAro na bane, ane koi koinAthI vadha karavA yogya na bane. (AthI ekAMte anitya AtmAmAM hiMsA ghaTI zake nahIM.) (5) tathA mitra v yaihAnna sRSTavenam ||1||111 // kRti / yadi hi bhinna eva vilakSaNa eva sarvathA dehAdAtmA tadA na naiva spRSTasya yoSiccharIra zayanA-''sanAdeH kaNTaka- jvalanajvAlAdezca iSTAniSTarUpasya sparzanendriyaviSayasya dehena spRzyamAnasya vedanam anubhavanaM prApnoti bhoginaH puruSasya, na hi devadatte zayanAdIni bhogAGgAni spRzati sati viSNumitrasyAnubhavapratItirastIti // 57|| AtmA dehathI ekAMte bhinna hoya to dehane sparzelA viSayano AtmAne anubhava na thAya. AtmA dehathI ekAMte judo ja hoya to deha vaDe sparza karAtA strIza2I2, zayana, Asana vagere iSTaviSayano tathA kAMTo ane agninI jvALA vagere aniSTa viSayano bhoga karanAra puruSane anubhava na thAya. devadatta zayana vagere bhoganAM sAdhanono sparza karato hoya to viSNumitrane tenA anubhavanI pratIti thatI nathI. (57) - bIjo adhyAya tathA nirartha zvAnuprahaH ||8||116 // kRti / nirarthakaH puruSasaMtoSalakSaNaphalavikalaH, caH samuccaye, anugrahaH nak-candanA'GganA - vasanAdibhirbhogAGgairupaSTambho bhavet dehasya dehAdAtmano'tyantabhinnatvAt, nigrahasyApyupalakSaNametat // 58 // " AtmA dehathI ekAMte bhinna hoya to anugraha nirarthaka bane. mALA, caMdana, 101
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya strI ane vastra vagere bhoganAM sAdhanothI zarIra upara anugraha (=upakAra) thAya, paNa puruSa (AtmA) upara anugraha na thAya, arthAt puruSane saMtoSarUpa phala na maLe. kAraNake AtmA dehathI atyaMta bhinna che. ahIM anugrahanA upalakSaNathI nigraha (= apakAra) paNa na thAya ema samajI levuM, arthAt kAMTo ane agni vagerethI zarIrane nigraha (= apakAra) thAya, paNa puruSane na thAya. (AtmA dehathI ekAMte bhinna hoya to dehane sparzelA viSayono AtmAne anubhava na thAya, tathA ISTa ane aniSTa viSayothI anugraha nigraha paNa na thAya.) (58) evaM bhedapakSaM nirAkRtyAbhedapakSanirAkaraNAyAha abhinna evAmaraNaM vaikalyAyogAt // 59 // 117 // iti / abhinna eva dehAt sarvathA nAnAtvamanAlambamAne Atmani sati "caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH' ( ) iti matAvalambinAM suraguru ziSyANAmabhyupagamena, kimityAha* amaraNaM mRtyorabhAvaH Apadyata AtmanaH, kuta ityAha- vaikalyasyAyogAd aghaTanAt, yato mRte'pi dehe na kiJcit pRthivyAdibhUtAnAM dehArambhakANAM vaiklymuplbhyte| vAyostatra vaikalyamiti cenna, vAyumantareNa ucchuunbhaavaayogaat| tarhi tejasaH tatra vaikalyamastIti cenna, tejaso vyatirekeNa kuthitabhAvApratipatteriti kathaM dehAbhinnAtmavAdinAM maraNamupapannaM miita | A pramANe bhedapakSanuM khaMDana karIne abhedapakSanuM khaMDana karavA mATe kahe che - AtmA dehathI ekAMte abhinna hoya to maraNa na thAya. kAraNake mRta zarIramAM koI bhUtanI nyUnatA dekhAtI nathI. "caitanyaviziSTa zarIra ja AtmA che'' evA matane mAnanArA bRhaspatinA ziSyonA (nAstikonA) mata pramANe jo AtmA dehathI ekAMte abhinna (dahasvarUpa jo hoya to AtmAnuM maraNa na thAya. kAraNake marelA paNa zarIramAM dehano prAraMbha karanArA ( dehane banAvanArA) pRthvI Adi bhUtomAMthI koI paNa bhUtanI nyUnatA dekhAtI nathI. kadAca koI kahe ke temAM vAyu nathI to te barobara nathI. kAraNake vAyu vinA zarIra phUle nahIM . (mRta zarIra phUle che.) mRta zarIramAM teja nathI ema paNa nahi kahI zakAya. kAraNake teja vinA mRtazarIramAM kohavATa na thAya. (mRta zarIra kohavAI jAya che.) Ama AtmAne zarIrathI ekAMte abhinna mAnanArAonA mate maraNa kevI rIte ghaTe? (59) 102
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya prAktanAvasthayorvAyu-tejasostatrAbhAvAt maraNamupapadyate iti ceducyate marane parata jamAvaTa dvA992 rUti . maraNe abhyupagamyamAne paralokasyAbhAvaH prasajyate, na hi dehAdabhinna evAtmanyabhyupagamyamAne kazcit paralokayAyI siddhyati, dehasyAtraiva tAvat pAtadarzanAt tadvyatiriktasya cAtmano'nabhyupagamAt, na ca vaktavyam- paraloka eva tarhi nAsti, tasya sarvaziSTaiH pramANopaSTambhopapannatvenAbhISTatvAt, pramANaM cedam- yo yo'bhilASaH sa so'bhilASAntarapUrvako dRSTaH, yathA yauvanakAlAbhilASo bAlakAlInAbhilASapUrvakaH, abhilASazca bAlasya tadaharjAtasya prasAritalocanasya mAtuH stanau nibhAlayataH stanyaspRhArUpaH, yacca tadabhilASAntaraM tanniyamAd bhavAntarabhAvIti / / 60 / / mRtazarIramAM pUrvAvasthAnA vAyu ane teja na hovAthI maraNa ghaTI zake che ema kahenArane uttara Ape che : maraNane svIkAravAmAM Ave to paNa paraloka na rahe. maraNane svIkAravAmAM Ave to paNa paralokano abhAva thAya. AtmAne dehathI ekAMte abhinna mAnavAmAM Ave to paralokamAM janAra koi siddha thato nathI. kAraNake zarIra . ahIM ja vinAza thato jovAmAM Ave che ane zarIrathI bhinna AtmAne mAnavAmAM Avyo nathI. to pachI paraloka ja nathI ema na kahevuM. kAraNake paraloka pramANanI madadathI siddha thato hovAthI sarva ziSTone ISTa che. AmAM pramANa A che :- je je icchA thAya te te anya icchApUrvaka ja thayelI jovAmAM Ave che. jema ke - yauvanakAlamAM thayelI icchA bAlyakALanI icchApUrvakanI ja hoya che. te ja divase janmelA ane AMkho kholIne mAtAnA stanone jotA evA bALakane stanapAna karavAnI icchA thAya che. A icchA paNa anya icchApUrvakanI che. A je anya icchA te avazya bhavAMtaramAM thayelI che. (kAraNake A bhavamAM sauthI pahelI IcchA stanapAnanI thai che, eTale A bhavamAM bIjI koI IcchA thaI nathI. eTale A stanapAnanI icchA bhavAMtaramAM thayelI icchA pUrvakanI che ema ja mAnavuM paDe. A rIte anumAna pramANathI paraloka siddha thAya che.) (50) tathA- dehakRtasyAtmanA'nupabhogaH // 61 // 119 // iti / ____ ekAntabhede dehAtmanorabhyupagate sAMkhyena dehena kRtasya pareSAM tADana - tarjana 103
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya hiMsanAdinA devatAnamana-stavanAdinA copAyenopAttasya zubhAzubharUpasya karmaNaH AtmanA anupabhogaH sukhaduHkhAnubhavadvAreNAvedanamApadyate, na hi kazcidanyakRtaM zubhamazubhaM vA vedayitumarhati, kRtanAzA-'kRtAbhyAgamadoSaprasaGgAditi / / 61 / / AtmAne zarIrathI ekAMte bhinna mAnavAmAM Ave to deha upArjana karelA karmane AtmA bhogave nahi. sAMkhya vaDe svIkArAyelA zarIra ane AtmAnA ekAMtabhedamAM bIjAone mAra mAravo, bIjAono tiraskAra ane vadha karavo ityAdi upAyothI ane devane namavuM, devanI stuti karavI ItyAdi upAyothI zarIre upArjana karelA zubhAzubha karmane AtmA sukha - duHkhanA anubhava dvArA bhogavI zake nahIM. bIjAe upArjana karelA zubhAzubha karmane koI bhogavavAne yogya = samartha) thato nathI. kAraNake bIjAe upArjana karelA karmane bhogavavAmAM kRtanAza ane akRta abhyAgamano doSa lAge. (kRtanAda eTale karelAM karmono bhogavyA vinA ja nAza. akRta Agama eTale nahIM karelAM karmonuM Agamana, arthAt nahi karelAM karmo bhogavavA paDe te akRta Agama. jemake - caMdrakAMte amuka karmo karyA = bAMdhyA. have e karmone jo sUryakAMta bhogave to caMdrakAMtane to bhogavyA vinA ja e karmono nAza thayo . kAraNake caMdrakAte e karmone bhogavyA nathI. AthI kRtanAza doSa thayo. have sUryakAMte e karmo karyA nathI chatAM bhogavyA, ethI akRta abhyAgama doSa thayo.) (61) tathA AtmakRtasya dehena // 62 // 120 // iti / yadi ca dehAd bhinna eva AtmetyabhyupagamaH tadA AtmakRtasya kuzalAdakuzaladvA'nuSThAnAdAtmasamupArjitasya zubhasyAzubhasya ca karmaNa ihAmutra ca dehena kA'nupabhogaH avedanaM prasajyate, anyakRtatvAt / / 62 / / AtmAne zarIrathI ekAMte bhinna mAnavAmAM Ave to AtmAe upArjana karelA karmane deha bhogave nahIM. jo AtmAne dehathI ekAMte bhinna mAnavAmAM Ave to zubha ke azubha anuSThAna dvArA AtmAe upArjana karelA zubha ke azubha karmane A bhavamAM ke bhavAMtaramAM zarIra bhogavI zake nahIM. kAraNake bIjAe kareluM che. (62) 1 /4
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya yadi nAmaivamApadyate tathApi ko doSa ityAha dRSTavALA drArA vize dRSTasya sarvalokapratItasya dehakRtasyAtmanA AtmakRtasya ca dehena yaH sukhaduHkhAnubhavaH tasya iSTasya ca zAstrasiddhasya bAdhA apahavaH prApnoti, tathAhi- dRzyata evAtmA dehakRtAcaurya - pAradAryAdyanAryakAryAccArakAdau ciraM zoka - viSAdAdIni duHkhAni samupalabhamAnaH, zarIraM ca tathAvidhamanaHsaMkSobhAdApannajvarAdijanitavyathAmanubhavaditi, na ca dRSTeSTApalApitA yuktA satAma, nAstikalakSaNatvAt tasyAH ||63 / / jo A pramANe (= zarIre kareluM karma AtmA na bhogave ane AtmAe kareluM zarIra na bhogave ema) thAya to paNa zo doSa thAya te kahe che : dRSTa ane ISTano apalApa thAya. dRSTa eTale lokamAM prasiddha. iSTa eTale zAstrathI siddha. dehe karelAM karmane AtmA bhogave che = sukha - duHkha anubhave che, ane AtmAe karelA karmane zarIra bhogave che e bIjA sarvalokamAM pratIta hovAthI dRSTache, tathA e bInA zAstrathI siddha hovAthI iSTa paNa che. zarIre karaluM karma AtmA na bhogave ane AtmAe kareluM karma zarIra na bhogave ema mAnavAthI A dRSTa ane iSTano apalApa thAya. AtmA zarIre karelA corI, paradArAgamana Adi pApa kAryothI kedakhAnA vageremAM lAMbA kALa sudhI zoka - viSAda vagere duHkhone prApta karato dekhAya ja che. tathA zarIra tevA prakAranA mananA saMkSobhathI thayelA tAva vagerethI utpanna thayelI pIDAne anubhave che. dRSTa - ISTano apalApa karavo e sajjana mATe yogya nathI. dUSTa - iSTano apalApa karavo e nAstikanuM lakSaNa che. (63) itthaM sarvathA nityamanityaM ca tathA dehAd bhinnamabhinnaM cAtmAnamaGgIkRtya hiMsAdInAmasambhavamApAdyopasaMharannAha ato'nyathaitatsiddhiriti tattvavAdaH // 64 // 122 / iti / ataH ekAntavAdAd anyathA nityAnityAdisvarUpe Atmani samabhyupagamyamAne etatsiddhiH hiMsAdisiddhiH, tatsiddhau ca tannibandhanA bandhamokSasiddhiH, iti eSa tattvavAdaH pratijJAyate, yo'ttvavedinA puruSena vedituM na pAryate iti / / 64 / / A pramANe ekAMte nitya ane ekAMte anitya,tathA ekAMte dehathI 10pa
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya bhinna ane ekAMte dehathI abhinna AtmAne mAnavAmAM hiMsAdino asaMbhava jaNAvIne upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che : ekAMtavAdathI bIjI rIte hiMsAdinI siddhi thAya e tattvavAda che. ekAMtavAdathI bIjI rIte eTale (anekAMtavAdathI) AtmAne nityAnityAdi svarUpavALo mAnavAmAM hiMsAdinI siddhi thAya che. hiMsAdinI siddhi thatAM hiMsAdinA kAraNe thanArA baMdha-mokSanI paNa siddhi thAya che. A tAttvika siddhAMta che, evI pratijJA karavAmAM Ave che. A tAttvikasiddhAMtane jANavA mATe tattvane nahi jANanAra puruSa samartha nathI. (64). evaM tattvavAde nirUpite kiM kAryamityAha rAmaparIkSA dvArA rUti ! pariNAmasya tattva vAda viSayajJAna-zraddhAnalakSaNasya parIkSA ekAntavAdArUcisUcanavacanasaMbhASaNAdinopAyena nirNayanaM vidheyam / / 65 / / tAttvikasiddhAMtanuM nirUpaNa karyA pachI zuM karavuM te kahe che : pariNAmanI parIkSA karavI. zrotAne A tAttvika siddhAMta pariNamyo che ke nahIM tenI parIkSA karavI. tAttvika siddhAMta pariNamavo eTale enI jJAnapUrvaka zraddhA thavI. parIkSA karavI eTale ekAMtavAda pratye arucinA sUcaka vacana bolavA ityAdi upAyothI nirNaya karavo, arthAta zrotA ekAMtavAda pratye potAne aruci hoya tevA vacano bolato hoya ityAdithI tene tAttvika siddhAMta pariNamI gayo che = tAttvika siddhAMtanI jJAnapUrvaka zraddhA thaI gaI che evo nirNaya karavo. (5) tato'pi kiM kAryamityAha zuddha vancame thanam saddaddA 24o rUti . zuddhe paramAM zuddhimAgate pariNAme bandhabhedakathanaM bandhabhedasya mUlaprakRtibandharUpasyASTavidhasya uttaraprakRtibandhasvabhAvasya ca saptanavatipramANasya (1+1+2+28+4+4+2+1=2 7) thai gphAApana kAryam, bandhazatakAdigranthAnusAreNeti / / 66 / / pariNAmanI parIkSA karyA pachI paNa zuM karavuM te kahe che : 106
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya pariNAma zuddha thaI jAya tyAre baMdhanA bhedo kahevA. (jJAnapUrvakanI zraddhArUpa) pariNAma atyaMta zuddha thaI jAya tyAre baMdhazataka Adi graMthanA AdhAre mUlaprakRtibaMdhanA ATha bhedo ane uttaraprakRtinA satANuM (87) bhedo jaNAvavA. (55) tathA varabodhilAbhaprarUpaNA // 67 // 125 // iti / varasya tIrthakaralakSaNaphalakAraNatayA zeSabodhilAbhebhyo'tizAyino bodhilAbhasya prarUpaNA prajJApanA, athavA varasya dravyabodhilAbhavyatirekiNaH pAramArthikasya bodhilAbhasya, prarUpaNA hetutaH svarUpataH phalatazceti / / 67 / / varabodhilAbhanI prarUpaNA karavI. vara eTale zreSTha. bodhilAbha eTale samyaktvanI prApti. je bodhilAbha tIrthaMkara pada rUpa phalanuM kAraNa bane te bodhilAbha tIrthaMkarapada rUpa phalanuM kAraNa nahIM bananArA anya bodhilAbhothI vizeSatAvALo hovAthI zreSTha bodhilAbha che. athavA dravyabodhilAbha sivAyano pAramArthika bodhilAbha zreSTha bodhilAbha che. AvA zreSTha bodhilAbhanI hetuthI, svarUpathI ane phalathI prarUpaNA karavI, arthAt kayA kAraNothI zreSThabodhilAbhanI prApti thAya, zreSThabodhilAbhanuM svarUpa zuM che, zreSThabodhilAbhanuM phaLa zuM che te zrotAne jaNAvavuM. (59) tatra hetutastAvadAha tathAbhavyatvAdito'sau // 68 // 126 // iti / bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH Atmasvatattvameva, tathAbhavyatvaM tu bhavyatvameva kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt nAnArUpatAmApannam, AdizabdAt kAla-niyati-karma-puruSaparigrahaH, tatra kAlo viziSTapudgalaparAvartotsarpiNyAdiH tathAbhavyatvasya phaladAnAbhimukhyakArI, vasantAdivad vanaspativizeSasya, kAlasadbhAve'pi nyUnAdhikavyapohe na niyata kAryakAriNI niyatiH, apacIyamAnasaMklezaM nAnAzubhAzayasaMvedanahetuH kuzalAnubandhi karma, samucitapuNyasaMbhAro mahAkalyANAzayaH pradhAnaparijJAnavAn prarUpyamANArthaparijJAnakuzalaH puruSaH, tatastathAbhavyatvamAdau yeSAM te tathA tebhyaH, asau varabodhilAbhaH prAdurasti, svarUpaM ca jIvAdipadArthazraddhAnamasya / / 68 / / 107
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya temAM prathama hetuthI varabodhilAbhanI prarUpaNA kare cheH tathAbhavyatva AdithI varabodhino lAbha thAya che. ahIM Adi zabdathI kALa, niyati, karma ane puruSa e cAra kAraNo levA. (1) tathAbhavyatvaH- bhavyatva eTale siddhimAM javAnI yogyatA. A bhavyatva AtmAno pAribhAmika bhAva che ane AtmAnuM mULa svarUpa che. bhinna bhinna svarUpavALuM bhavyatva ja tathAbhavyatva che. jIvano jyAre vikAsa zarU thAya che tyAre pahelAM dharmabIjonI prApti thAya che, pachI samyaktva ane cAritranI prApti dvArA krame karIne mukti thAya che. ahIM mahattvanI vAta e che ke- dareka bhavyajIvamAM bhavyatva hovA chatAM sarva jIvone ekI sAthe dharmabIjonI prApti thatI nathI. dharmabIjonI prAptimAM bhavyatva uparAMta kAla vagere sahakArI kAraNonI hAjarI paNa jarUrI che. badhA jIvone sahakArI kAraNo ekI sAthe prApta thatA nathI. badhA jIvone sahakArI kAraNo bhinna bhinna samaye ane bhinna bhinna rIte maLe che. mATe dareka jIvane kAla vagerenA bhedathI dharmabIjonI prApti thAya che. AthI dareka jIvanuM bhavyatva bhinna bhinna che. dareka jIvanuM bhinna bhinna bhavyatva e ja tathAbhavyatva. (2) kALa:- ahIM kALa zabdathI pudgala parAvarta, utsarpiNI Adi viziSTa kALa samajavo. A kALa tathAbhavyatvane phalapradAnanI sanmukha kare che. jema ke vasaMta vagere Rtuo te te vanaspatine phalapradAnanI sanmukha kare che, arthAta te te vanaspati te te kALamAM phaLavALI bane che, te te kALa vinA phaLavALI banatI nathI. tema te te jIvanuM tathAbhavyatva te te kALe phaLe che. (koI paNa jIva caramAvartamAM ja samyaktva pAme che. eTale caramAvarta sivAyano kALa samyaktvamAM bAdhaka che ane zaramAvartakALa samyaktvanuM kAraNa che. ema kALa varabodhilAbhanuM kAraNa che.) (3) niyati - kALa hovA chatAM nyUna - adhikane dUra karIne niyati niyata rIte ja kArya kare che. ( je kArya jyAre ane je rIte thavAnuM hoya te kArya tyAre ane te ja rIte thAya te niyati. Ane bhavitavyatA paNa kahevAmAM Ave che. je thavAnuM hoya te avazya thAya te bhavitavyatA. bIjA zabdomAM kahIe to bhavitavyatA eTale bhAvabhAva. jyAM karma vagere kAraNo atyaMta gauNa hoya ane cokkasa prakAranI paristhiti sarjAya tyAM bhavitavyatA mukhya bhAga bhajave che. jema ke nayasArane jaMgalamAM samyaktvanI prApti thaI. ahIM e prazna thAya ke koI gAmamAM ke zaheramAM 108
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya upadeza sAMbhaLatAM samyakatvanI prApti na thatAM jaMgalamAM ja upadeza sAMbhaLatAM samyaktvanI prApti kema thaI ? AnA uttaramAM kahevuM paDe ke nayasAranI tevI bhavitavyatA hatI ke jaMgalamAM ja upadeza sAMbhaLatAM samyaktvanI prApti thAya.) - () karma - jemAM saMklezano hrAsa thato hoya, jenAthI vividha zubha pariNAmanuM saMvedana (= anubhava) thatuM hoya, tevuM puNyAnubaMdhI puNya karma samyakatvanuM kAraNa che. (5) puruSaH- jeNe puNyasamUha ekaTho karyo che, je mahAkalyANa karavAnI tIvra AkAMkSAvALo che, je jIvAdi mukhya padArthonA jJAnavALo che, je varNana karAtA padArthone jANavAmAM kuzala che, evo puruSa samyatvanuM kAraNa che. (prazna :- anya graMthomAM puruSa zabdanA sthAne puruSArtha Ave che. puruSArtha eTale prayatna. to ahIM puruSArthanA badale puruSa kema kahyo? uttara:- ahIM jevA prakAranA puruSane jaNAvyo che tevo ja puruSa samyakatvane pAmavAno puruSArtha kare che. ethI ahIM puruSArthanA badale puruSano ullekha karyo che.) svarUpa - jIvAdi padArthonI zraddhA e varabodhinuM svarUpa che. (8) atha phalata enamevAha granthibhede nAtyantasaMklezaH // 69 // 127 // iti / iha granthiriva granthiH dRDho rAga-dveSapariNAmaH, tasya grantheH bhede apUrvakaraNavajrasUcyA bhede vidAraNe sati labdhazuddhatattvazraddhAnasAmarthyAnAtyantaM na prAgivAtinibiDatayA saMklezo rAgadveSapariNAmaH pravartate, na hi labdhavedhapariNAmo maNiH kathaJcinmalApUritarandhro'pi prAgavasthAM pratipadyata iti / / 69 / / have phaLathI varabodhilAbhane ja kahe che : graMthibheda thatAM atisaMkleza thato nathI. graMthibhedano mAtra zabdArtha vicAravAmAM Ave to graMthi eTale dorI vagerenI gAMTha. paNa ahIM graMthi eTale rAga - dveSano tIvra pariNAma. rAga - vaiSano tIvra pariNAma gUDha gAMTha jevo che. jema gUDha gAMTha choDavI muzkela che, tema A rAga - Sano pariNAma bhedavo muzkela che. Ama rAga - dveSano tIvra pariNAma graMthi (= gAMTha) jevo hovAthI zAstramAM e pariNAma graMthi tarIke oLakhAya che. apUrvakaraNarUpa vajUnI soyathI e graMthi bhedAI jatAM 109
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya jIvane tattvazraddhA rUpa zuddha samyatvano lAbha thAya che. e zuddha samyakatvanA sAmarthyathI jIvane pUrvanA jevo (= graMthibheda thayA pahelAM jevo hato tevo) atigADha saMkleza (= rAga - vaiSa) thato nathI. prazna :- samyakatvanI hAjarImAM atigADha saMkleza na thAya, paNa samyaktva cAlyuM jAya = samyakatvanI hAjarI na hoya tyAre to pUrvanA jevo atigADha saMkleza thAya ne? uttara :- nA. samyaktva cAlyuM jAya to paNa graMthibheda thayA pachI kyAreya pUrvanA jevo atigADha saMkleza thato nathI. maNimAM ekavAra vedha (= chidra) thaI jAya pachI koI kAraNasara melathI saMpUrNa chidra pUrAI jAya to paNa te maNinI vedha thayA pahelAM jevI avasthA hatI tevI avasthA thatI nathI. te pramANe graMthibheda thayA pachI jIvane kyAreya atigADha saMkleza thato ja nathI. (9) etadapi kuta ityAha na bhUyastadbandhanam // 70 // 128 // iti / __yato na bhUyaH punarapi tasya granthebandhanaM niSpAdanaM bhede sati saMpadyate iti, kimuktaM bhavati? yAvatI granthibhodakAle sarvakarmaNAmArvajaniAM sthitirantaHsAgaropamakoTIkoTilakSaNA'vaziSyate tAvatpramANAmevAsI samupalabdhasamyagdarzano jIvaH kathaJcit samyaktvApagamAt tIvrAyAmapi tathAvidhasaMklezaprAptau badhnAti, na punastaM bandhenAtikrAmatIti / / 70 / / graMthibheda thayA pachI atisaMkleza na thavAnuM zuM kAraNa che te jaNAve che - pharI te graMthi baMdhAtI nathI. graMthibheda thayA pachI atisaMkleza na thavAnuM kAraNa e che ke pharI te graMthi baMdhAtI nathI. ahIM bhAvArtha A pramANe che:- graMthibheda thAya tyAre AyuSya sivAya sarva (sAta) karmanI sthiti aMkoDAkoDi jeTalI bAkI rahe che. samyakatvane pAmyA pachI koI paNa kAraNathI koi jIvanuM samyakatva cAlyuM jAya ane tethI te jIvane tevA prakArano tIvra saMkleza thAya to paNa te jIva karmasthiti teTalI ja (= aMtaHkoDAkoDa sAgaropama jeTalI ja) bAMdhe che, paNa tenAthI adhika bAMdhato nathI. (jIve ekavAra rAga - vaiSanA tIvra pariNAmarUpa graMthine bhedI arthAta chaDI, eTale pachI kyAreya tevI tIvra rAga - dveSa pariNAma thato nathI. Ano arthI e thayo ke pharI te graMthi baMdhAtI nathI. enA kAraNe aMtakaDAkoDi sAgaropama 1 10
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya pramANathI adhika karmasthiti kyAreya baMdhAtI nathI. dIrgha karmasthitinuM kAraNa tIvra saMkleza che. eTale ekavAra samyakatvanI prApti thayA pachI samyakatva cAlyuM jAya to paNa karmasthiti dIrdha baMdhAtI nathI, e ja sUcave che ke tIvra saMkleza thato nathI.) (70) tathA satyapAve = kutiH 7726 rUti ! asati avidyamAne apAye vinAze samyagdarzanasya parizuddhabhavyatvaparipAkasAmarthyAnmatibhedAdikAraNAnavAptau na naiva durgatiH kudevatva-kumAnuSatva-tiryaktvanArakatvaprAptiH saMpadyate, kintu sudevatva-sumAnuSatve eva syAtAm, anyatra pUrvabaddhAyuSkebhya ti //9. - samyagdarzanano nAza na thAya to durgati na thAya. bhavyatvanA parizuddha paripAkanA sAmarthyathI samyakatvanAzanA matibheda Adi kAraNo prApta na thavAnA kAraNe e samyagdarzanano nAza na thAya to jIvane kudevabhava, kumanuSyabhava, tiryaMcabhava ane nArakabhavanI prApti rUpa durgati thatI ja nathI. kiMtu sudevabhava ane sumanuSyabhavarUpa sadgatinI ja prApti thAya che. ahIM eka apavAda che. te A pramANe :- samyakatvaprAptinI pUrve AyuSya na bAMdhyuM hoya tevA jIvo sivAya A niyama che. (samyakatvaprAptinI pUrve durgatinuM AyuSya bAMdhI dIdhuM hoya to samyakatvanI hAjarImAM paNa jIva durgatimAM jAya evuM bane. Ano sAra e Avyo ke jo jIva samyakatvanI hAjarImAM AyuSya bAMdhe to niyamA sudevagatinuM ke sumanuSyagatinuM ja AyuSya bAMdhe.) (71) tathA vizuddhezyAtri 7rA rU. ti vizuddhaH parizuddhaniHzaGkitatattvAdidarzanAcAravAripUraprakSAlitazaGkAdipaGkakalaGkatayA prakarSaprAptilakSaNAyAH samyagdarzanasatkAyAH sakAzAt, kimityAha-cAritraM sarvasAvadyayogaparihAra-niravadyayogasamAcArarUpaM saMpadyate, zuddhasamyaktvasyaiva cAritrarUpatvAt, yathA cAcArasUtram - jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti paashaa| 111
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsaha // 97 / / ( AcA0 1/5/3 sU0 161) tti / / 72 / / samyagdarzananI vizaddhithI cAritra prApta thAya che. zaMkAno abhAva vagere vizuddha darzanAcArarUpI pANInA pUrathI zaMkA Adi (aticAra)rUpa kAdava dhovAI javAthI thayelI samyagdarzananI atizaya vizuddhithI sarvasAvadyayogano tyAga ane niravaghayoganuM samyam AcaraNarUpa cAritra prApta thAya che. kAraNake zuddha samyatva ja cAritrarUpa che. AcArAMga sUtramAM kahyuM che ke - "tame je munipaNAne jAo cho te ja samyakatva che ema jAo, tathA je samyakatvane jAo cho te ja munipaNuM che mema hAmI." (mAyA. 1/5/3/161) (72) tathA bhAvanAto rAgAdikSayaH // 73 // 131 // iti / bhAvyante mumukSubhirabhyasyante nirantarametA iti bhAvanAH, tAzcAnityatvA'zaraNatvAdayo dvAdaza, yathoktambhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca / / 98 / / nirjaraNa-lokavistara-dharmasvAkhyAta-tattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhAvanA dvAdaza vizuddhAH / / 99 / / (prazama. 149 - 150) tAbhyo rAgAdikSayaH rAga-dveSa-mohamalapralayaH saMjAyate, samyakcikitsAyA iva vAta-pittAdirogApagamaH pracaNDapavanAdvA yathA meghamaNDalavighaTanam, rAgAdipratipakSabhUtatvAd bhAvanAnAmiti / / 73 / / - bhAvanAthI rAgAdi doSono kSaya thAya che. je bhAvavAmAM Ave eTale ke mumukSuo vaDe jeno niraMtara abhyAsa karAya te bhAvanA. te bhAvanAo anityatA, * jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti paashaa| jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM. ti pAsahA" iti AcArAGgasUtre prathame zrutaskandhe paJcame'dhyayane tRtIya uddezake pAThaH sU0 161 / / "jaM sammaM ti pAsaha ityAdi, samyagiti samyagjJAnaM samyaktvaM vA tatsahacaritam, anayoH sahabhAvAdekagrahaNe dvitIyagrahaNaM nyAyyam, yadidaM samyagjJAnaM samyaktvaM vetyetat pazyata tad munerbhAvo maunaM saMyamAnuSThAnamityetat pazyata, yacca maunamityetat pazyata tat samyagjJAnaM naizcayikasamyaktvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt samyaktvasya cAbhivyakti kAraNatvAt samyaktva-jJAna-caraNAnAme katA'dhyavase yeti bhAvArthaH' iti zIlAGkAcAryaviracitAyAm AcArAGgasUtravRtau / / . 1 1 2
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya azaraNatA vagere bAra che. kahyuM che ke (pra. 2. gA. 149 -150) ""anitya, azaraNa, ekatva, anyatva, azuci, saMsAra, Azrava, saMvara, nirjarA, loka, dharmasvAkhyAta, bodhidurlabha e bAra zubha bhAvanAonuM ciMtana karavuM joIe." A bhAvanAothI rAga - dveSa - moharUpa maLano nAza thAya che. jevI rIte sArI rIte karelI cikitsAthI vAta - pitta vagere rogo dUra thAya che, athavA pracaMDa pavanathI vAdaLAono samUha vikharAI jAya che, tevI rIte bhAvanAothI rAga vagere doSono kSaya thAya che. kAraNake bhAvanAo rAgAdidoSonI sAthe virodhavALI che. (73) tato'pi kimityAha * tamADavaH II7413rA rUti tasya rAgAdikSayasya bhAve sakalalokAlokavilokanazAlinoH kevalajJAna-darzanayoH labdhau satyAM nistIrNabhavArNavasya sato jantoH apavarga uktanirukta udbhavatIti / / 74 / / rAgAdino kSaya thayA pachI zuM thAya che te kahe che : rAgAdino kSaya thatAM apavarga thAya che. rAgAdi doSono kSaya thatAM saMpUrNa loka ane alokane jovAnA svabhAvavALA kevalajJAna ane kevaladarzananI prApti thAya che. e benI prApti thatAM jIva saMsArarUpa samudranA pArane pAmIne apavargane (mokSane) pAme che. apavarga zabdano zabdanI vyutpattithI thato artha pUrve (pahelA adhyAyanI bIjI gAthAmAM) kahI dIdho che. (74) kiMlakSaNa ityAha sa Atyantiko duHkhavigama iti // 75 // 133 // iti / saH apavargaH atyantaM sakaladuHkhazaktinirmUlanena bhavatIti Atyantiko duHkhavigamaH sarvazArIra-mAnasAzarmavirahaH sarvajIvalokAsAdhAraNAnandAnubhavazceti / / 75 / / apavarganuM (=mokSanuM svarUpa kevuM che te kahe che : apavarga AtyaMtika duHkhaviraha svarUpa che. apavargamAM sakala zArIrika - mAnasika duHkhonI zaktino nirTUla nAza thAya che, mATe apavargamAM thato duHkhaviraha AtyaMtika kahevAya che. apavargamAM AtyaMtika duHkhavirahanI sAthe saMsAramAM rahelA jIvo na anubhavI zake tevA asAdhAraNa AnaMdanI anubhUti paNa thAya che. 113
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya (AnAthI e sUcavyuM ke mokSa kevaLa duHkhAbhAva svarUpa nathI, paNa sukhasvarUpa paNa cha.) (75) itthaM dezanAvidhiM prapaJcyopasaMharannAha evaM saMvegakRddharma Akhyeyo muninA prH| yathAbodhaM hi zuzrUSo vitena mahAtmanA // 4 // iti / evam uktanyAyena saMvegakRt saMvegakArI dezanAhaprANinaH, saMvegalakSaNaM cedam - tathye dharme dhvastahiMsAprabandhe deve raag-dvess-mohaadimukte| sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH / / 100 / / ( ) iti| dharma uktalakSaNaH AkhyeyaH prajJApanIyo muninA gItArthena sAdhunA, anyasya dharmamupadeSTumanadhikAritvAt, yathoktaM nizIthe - saMsAradukkhamahaNo vibohao bhviypuNddriiyaannN| dhammo jiNapannatto pakappajaiNA kaheyavvo / / 101 / / (bRhatkalpabhASye gA0 1135) prakalpayatinA iti adhItanizIthAdhyayaneneti / paraH zeSatIrthAntarIyadharmAtizAyitayA prakRSTaH, kathamAkhyeya ityAha- yathAbodhaM hIti yathAvabodhameva, anavabodhe dharmAkhyAnasyonmArgadezanArUpatvena pratyutAnarthasaMbhavAt, paThanti ca- na hayandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyagadhvAnaM pratipAdyate ( ) iti| kIdRzasya sata ityAha - zuzrUSoH zrotumupasthitasya, kIdRzena muninetyAha-bhAvitena AkhyAyamAnadharmapratibaddhavAsanAvAsitena, bhAvAd bhAvaprasUtiH ( ) iti vacanAt, bhAvitAkhyAnasya zrotuH tathAvidhazraddhAnAdinibandhanatvAt, punarapi kIdRzenetyAha- mahAtmanA, tadanugrahaikaparAyaNatayA mahAn prazasya AtmA yasya sa tathA teneti / / 4 / / A pramANe dezanAvidhino vistArathI varNana karIne have upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - A pramANe bhAvita ane mahAtmA evA munie sAMbhaLavAnI IcchAvALA zrotAne saMvegakArI ane prakRSTa dharma potAnA bodha pramANe ja kahevo joIe. A pramANe eTale A adhyAyamAM ahIM sudhI kahyuM e pramANe. bhAvita eTale je dharmanuM vyAkhyAna thaI rahyuM che te dharmanI vAsanAthI (=saMskArathI) vAsita. arthAta vaktA je dharmanuM vyAkhyAna karato hoya te dharmathI pote bhAvita hovo joIe. AnuM kAraNa - 114
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya e che ke vaktA bhAvita na hoya to zrotA upara tenI asara na thAya. kAraNa ke "bhAvathI bhAva pragaTe' e vacanathI bhAvitadharmopadezavALo vaktA zrotAmAM tevA prakAranI zraddhA vagere guNonI utpatti thavAmAM kAraNa bane. ahIM muninuM mahAtmA evuM bIjuM vizeSaNa che. jeno AtmA mahAna - zreSTha hoya te mahAtmA kahevAya. AtmA mahAna aneka rIte hoI zake che. paNa ahIM kevala zrotAnA anugrahamAM ja tatpara hovAnA kAraNe mahAtmA evuM vizeSaNa che. tathA ahIM muni zabdathI sAmAnya muni nahi, kiMtu gItArtha muni samajavA. kAraNa ke agItArtha munine dharmano upadeza ApavAno adhikAra nathI. A viSe nizIthasUtramAM kahyuM che ke - "jinezvaroe kahelo dharma saMsAranA duHkhono nAza kare che, ane bhavyajIvorUpI kamalono samyagdarzanAdi rUpa vikAza kare che. AvA dharmano upadeza "prakalpamatie" Apavo joIe". (bR.ka.bhA.gA.1135) ahIM prakalpamati eTale nizIthasUtranuM adhyayana jemaNe karI lIdhuM che evA muni. (jemaNe nizIthasUtranuM adhyayana karI lIdhuM hoya te muni gItArtha kahevAya.) ahIM kone upadeza Apavo? e praznanA javAbamAM kahyuM che ke sAMbhaLavAnI IcchAvALA zrotAne, eTale ke je zrotA sAMbhaLavAnI IcchAthI sAMbhaLavA mATe upasthita thayo hoya tene. ahIM dharmanA saMvegakArI ane ane prakRSTa evA be vizeSaNo che. temAM saMvegakArI dharma eTale saMvegane utpanna kare tevo dharma. saMveganuM lakSaNa A pramANe che : - "hiMsAnAM kAryothI rahita hoya tevA satya dharmamAM, rAga-dveSa-moha vagere doSothI rahita devamAM ane sarva prakAranA parigrahanA saMgathI rahita sAdhumAM sthira anurAga te saMvega." dharmopadezake evI rIte upadeza Apavo joIe ke jethI upadezane yogya jIvane Avo saMvega utpanna thAya. dharmanuM bIjuM vizeSaNa ""prakRSTa che. ahIM prakRSTa dharma eTale anya darzanonA dharmathI caDhiyAto dharma. dharmanuM lakSaNa pUrve (pahelA adhyAyanA trIjA zlokanI TIkAmAM) kahI dIdhuM che. dharma kevI rIte kahevo joIe e praznanA uttaramAM ahIM jaNAvyuM ke potAnA bodha pramANe ja dharma kahevo joIe. kAraNa ke bodha vinA karelo dharmopadeza unmArganA upadeza svarUpa hovAthI tevA upadezathI lAbhanA badale ulaTuM nukazAna thAya. A viSe kahyuM che ke - "aMdha vaDe dorAtA aMdhane sAco rasto maLato nathI." (4) 1 15
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bIjo adhyAya - Aha- dharmAkhyAne'pi yadi tathAvidhakarmadoSAnnAvabodhaH zroturutpadyate tadA kiMphalaM dharmAkhyAnamityAha abodhe'pi phalaM proktaM zrotRRNAM munisttmaiH| kathakasya vidhAnena niyamAcchuddhacetasaH // 5 // iti / abodhe'pi anavagame'pi samyagdharmasya phalaM kliSTakarmanirjarAlakSaNaM proktam, keSAmanavabodhe ityAha-zrotRNAM zrAvakANAm, kairaktamityAha- munisattamairbhagavadbhirarhadbhiH, kathakasya dharmadezakasya sAdhorvidhAnena bAla - madhyamabuddhi - budharUpazrotRjanApekSAlakSaNena niyamAd avazyaMtayA, kIdRzasya kathakasyetyAha-zuddhacetasaH parAnugrahapravRttipariNAmasyeti // 5 // dharmopadeza ApavA chatAM jo tevA prakAranA karmanA doSathI zrotAne bodha na thAya to dharmopadezanuM phaLa zuM? te jaNAve che : sAmanArAmAne sudhabhanI podha na thAya to 55 // (zuddhacetasaH=) parI52 vANI pravRtti 42vAnA parimavAsane (vidhAnena kathakasya =) vivithA upadeza ApanArA, arthAta bAla, madhyamabuddhi ane budha ema traNa prakAranA zrotA puruSomAM jene jevo upadeza Apavo yogya hoya tene tevo upadeza ApanArA, sAdhune kliSTakarmonI nirjarArUpa phala avazya maLe che ema arihaMta bhagavaMtoe kahyuM che. Aha- prakArAntareNApi dezanAphalasya saMbhAvyamAnatvAdalamihaiva yatnenetyAzaGkayAha nopakAro jagatyasmiMstAdRzo vidyate kvacit / yAdRzI duHkhavicchedAd dehinAM dharmadezanA // 6 // naiva upakAraH anugraho jagati bhuvane asmin upalabhyamAne tAdRzo vidyate samasti kvacit kAle kSetre vA yAdRzI yAdRgrUpA duHkhavicchedAt zArIra - mAnasaduHkhApanayanAt dehinAM dezanArhANAM dharmadezaneti dharmadezanAjanito mArgazraddhAnAdirguNaH, tasya niHzeSaklezalezAkalaGkamokSAkSepaM pratyavandhyakAraNatvAditi / / 6 / / dezanAnuM (kliSTa kamonI nirjarArUpa) phala bIjI rIte paNa maLI zake tema hovAthI kevaLa dharmadezanAmAM ja prayatna karavAthI saryuM, arthAt kaivala dharma - dazanAmAM 1 16
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo adhyAya dharmabiMdupraka2Na ja prayatna zA mATe karavo? AvI AzaMkA karIne graMthakAra teno uttara kahe cheH- dekhAtA A jagatamAM koI kALe ke koI kSetramAM dezanAne yogya jIvo upara dharmadezanA jevo bIjo koI upakAra karI zakAto nathI. kAraNa ke tenAthI jIvonA zArIrika ane mAnasika duHkho dUra thAya che. ahIM dharmadezanA * zabdathI dharmadezanAthI utpanna karAyelA mokSamArganI zraddhA vagere guNo samajavA. kAraNa ke e guNo saghaLA klezonA lezathI paNa akalaMkita evA mokSane kheMcI lAvavAnuM avaMdhya kAraNa che. ($) iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmavinduvRttI dezanAvidhirnAma dvitIyo'dhyAyaH samAtaH // 2 // A pramANe dharmabiMdunI zrImunicaMdrasUriviracita TIkAmAM dezanA vidhi" nAmano bIjo adhyAya pUrNa thayo. * zraddhA vagere guNo utpanna karavA e ja mukhya upakAra che. paNa e guNo dharmadezanAthI utpanna karI zakAya che. AthI dharmadezanA upakAranuM kAraNa che. mATe kAraNamAM kAryanA upacArathI dharmadezanA paNa upakAra che. A spaSTatA karavA mATe ahIM kahyuM ke - ''dharmadezanAzabdathI dharmadezanAthI utpanna karAyelA mokSamArganI zraddhA vagere guNo samajavA.'' 117
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya atha tRtIyo'dhyAyaH / vyAkhyAto dvitIyo'dhyAyaH, atha tRtIya Arabhyate, tasya cedamAdisUtramsaddharmazravaNAdevaM naro vigtklmssH| jJAtatattvo mahAsattvaH paraM saMvegamAgataH // 1 // iti / saddharmazravaNAt pAramArthikadharmAkarNanAt evam uktanItyA naraH zrotA pumAn vigatakalmaSaH vyAvRttatattvapratipattibAdhakamithyAtvamohAdimAlinyaH san, ata eva jJAtatattvaH karakamalatalakalitanistalasthUlAmalamuktAphalavacchAstralocanabalenAlokitasakalajIvAdivastuvAdaH, tathA mahat zuddhazraddhAnonmIlanena prazasyaM sattvaM parAkramo yasya sa tathA, paraM prakRSTaM saMvegam uktalakSaNamAgataH avatIrNaH san kiM karotItyAha bIjA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have trIjo adhyAya zarU karavAmAM Ave che. tenuM paDeguM sUtra mA cha : kahelI vidhi pramANe pAramArthika dharmanA zravaNathI zrotA puruSa tattvanA bodhamAM bAdhaka mithyAtvamoha Adi malinatAthI rahita bane che. ethI ja eNe sakala jIvAdi vastunuM svarUpa zAstra rUpI cakSunA baLathI hAtharUpI kamaLanA taLiyAmAM rahela goLa, nirmala ane moTA motInI jema joI lIdhuM che. tenuM parAkrama zuddha zraddhA pragaTavAnA ||29(mht) prazaMsanIya jane cha, bhane te * saMvegane pAme che. (1) dharmopAdeyatAM jJAtvA saMjAteccho'tra bhaavtH| dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravarttate // 2 // iti / dharmopAdeyatAm eka eva suhRd dharmo mRtamapyanuyAti yH| zarIreNa samaM nAzaM sarvamanyat tu gacchati / / 102 / / (yo. sa. 59) ityAdivacanAt dharmopAdeyabhAvaM jJAtvA avagamya saMjAtecchaH labdhacikIrSApariNAmaH atra dharme dRDham atisUkSmAbhogena svazaktiM svasAmarthya mAlocya vimRzya grahaNe vakSyamANayogavandanAdizuddhividhinA pratipattAvasyaiva dharmasya saMpravarttate samyakpravRttimAdhatte, adRDhAlocane hi ayathAzakti dharmagrahaNapravRttau bhaGgasaMbhavena pratyutAnarthabhAva iti dRDhagrahaNaM kRtmiti||2|| Avo te jIva zuM kare che te kahe che : * saMveganuM lakSaNa bIjA adhyAyanI cothI gAthAmAM kahela che. 118
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na Avo te jIva dharma ja upAdeya che ema jANIne bhAvathI dharmane karavAnI IcchAnA pariNAmavALo bane che. ethI atisUkSma upayogathI potAnI zaktine vicArIne have kahevAze te vaMdanAdinI zuddhi rUpa vidhithI dharmane ja svIkAravAmAM samyak pravRtti kare che. jo atisUkSma upayogathI potAnI zaktine vicAravAmAM na Ave to jeTalI zakti hoya tenAthI adhika dharmane svIkAravAnI pravRtti kare evuM bane ane ethI dharmano bhaMga thAya evuM paNa bane. Ama thAya to lAbha thavAnA badale nukazAna thAya. mATe ahIM atisUkSma upayogathI zaktine vicAravAnuM kahyuM. prazna H te jIva ''dharma ja upAdeya che'' ema kevI rIte jANe? uttara H- ''eka dharma ja evo mitra che ke je marelA paNa jIvanI pAchaLa pAchaLa jAya che. bAkI badhuM ya zarIranI sAthe nAza pAme che.'' (yo. sa. 59) ItyAdi vacanathI te jIva dharma ja upAdeya che ema jANe che. (2) trIjo adhyAya nanu kimarthamasyaiva dharmagrahaNasaMpravRttirbhaNyate ityAhayogyo hyevaMvidhaH prokto jinaiH parahitodyataiH / nasAdhanamAvena nAtoncaH paramArthataH // 3 // kRti / yogyo arho bhavya iti yo'rthaH hiryasmAd evaMvidhaH 'saddharmazravaNAt ' ityAdigranthoktavizeSaNayuktaH pumAn dharmapratipatteH proktaH, kairityAha- jinaiH arhadbhiH parahitodyataiH sakalajIvalokakuzalAdhAnadhanaiH kena kAraNenetyAha phalasAdhanabhAvena yogyasyaiva dharmagrahaNaphalaM prati sAdhakabhAvopapatteH, vyatirekamAha - na naiva ataH dharmagrahItuH anyaH pUrvazlokadvayoktavizeSaNavikalaH paramArthataH tattvavRttyA yogya iti || 3 || , "Avo ja jIva dharmano svIkAra karavAmAM samyak pravRttine kare che" ema kahevAmAM zuM kAraNa che te kahe che H kAraNa ke (parahitovan :) sakala jIvalokamAM kuzalanI sthApanA karavI eja jemanuM dhana che evA tIrthaMkaroe AvA ja ( = A adhyAyanI pahelI - bIjI gAthAmAM jenuM varNana karyuM che tevA ja) puruSane dharmano svIkAra karavA mATe yogya kalyo che. AvA puruSathI anya (= A adhyAyanI pahelI bIjI gAthAmAM jaNAvela vizeSaNothI rahita) puruSa paramArthathI dharma svIkAravAne mATe yogya nathI. praznaH 119
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya dharmano svIkAra koIpaNa jIva karI zake ema na kahetAM yogya jIve ja dharmano svIkAra karavo joIe ema kema kahyuM? uttaraH (kanasAdhanamAve =) yogya ja jIva dharma svIkAranA phalane sAdhI zake che, arthAta yogya ja jIva dharmathI lAbha meLavI zake che, ayogya nahi. (3) iti saddharmagrahaNArha uktaH, sAmrata talAnathimanuvayiSyAmaH kArUkA ti etat sugamameva / / 1 / / A pramANe saddharmano svIkAra karavAne yogya puruSa kalyo, have saddharma ApavAnI vidhinuM varNana karIzuM. (1) nanu dharmaH svacittaparizuddhyadhInaH, tatkimasyaivaM grahaNenetyAzaGkyAhadharmagrahaNaM hi satpratipattimadvimalabhAvakaraNam // 2 // 135 // iti / dharmagrahaNam uktalakSaNaM hiH yasmAt satpratipattimat dRDhazaktiparyAlocAdinA zuddhAbhyupagamavat, kimityAha- vimalabhAvakaraNaM svaphalaprasAdhanAvandhyapariNAmanimittaM saMpadyate ityevamasya grahaNavidhirvaktumupakramyate iti / / 2 / / dharma svacittanI zuddhine AdhIna che, arthAt jeTalA aMze svacittanI zuddhi thAya teTalA aMze dharma thAya, AthI svacittanI zuddhi karavAno prayatna karavo joIe, A rIte (= vidhithI) dharmane svIkAravAnI zI jarUra che? A praznano uttara ApatA graMthakAra kahe che : dharmano zuddha svIkAra nirmala bhAvanuM kAraNa hovAthI (vidhipUrvaka) dharma svIkAravAnI jarUra che. atyaMta sUkSma upayogathI potAnI zaktino vicAra karavo ItyAdi (vidhi) thI karelo dharmano svIkAra zuddha svIkAra che, ane zuddha svIkAra nirmala bhAvanuM kAraNa che = potAnA phalanA prakRSTa sAdhananuM avaMdhya kAraNa evA pariNAmanuM nimitta che. mATe dharmane svIkAravAnI vidhi kahevAno prAraMbha karavAmAM Ave che. ahIM tAtparya A pramANe cheH- dharmanuM phala cittazuddhi che. athavA to samyagdarzana AdinI prApti che. cittazuddhi athavA to samyagdarzananI prApti rUpa phalanuM prakRSTa sAdhana zubha pariNAma che, arthAt zubha pariNAma cittazuddhi athavA 1 20
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya samyagdarzana AdinI prAptinuM avaMdhya ( = niSphala na jAya tevuM) prakRSTa sAdhana che, eTale ke zubha pariNAmathI cittazuddhi athavA samyagdarzana AdinI prApti avazya thAya che. AvA zubha pariNAmanuM kAraNa dharmano zuddha svIkAra che. AnAthI ulaTA krame vicAraNA A pramANe che: - dharmano vidhipUrvaka svIkAra karavAthI zubha pariNAma utpanna thAya che. A zubha pariNAmathI avazya cittazuddhi athavA samyagdarzanAdinI prApti thAya che. A cittazuddhi athavA samyagdarzanAdinI prApti e dharmanuM phaLa che. AthI dharmano vidhipUrvaka svIkAra karavo joIe. mATe ja ahIM dharmane svIkAravAnI vidhi kahevAno AraMbha karavAmAM Ave che. (2) tadeva kathaM saMpadyate ityAha tacca prAyo jinavacanato vidhinA // 3 // 136 // iti| tacca tat punaH satpratipattimaddharmagrahaNaM prAyo bAhulyena, maru devyAdau kvacidanyathApi saMbhavAt, jinavacanato vItarAgarAddhAntAt yo vidhiH vakSyamANaH tena saMpadyate iti / / 3 / / dharmano zuddha svIkAra kevI rIte thAya te kahe che : dharmanI zuddha svIkAra prAyaH jinavacana pramANe vidhithI svIkAravAthI thAya. jinokta zAstramAM dharmane svIkAravAno je vidhi batAvavAmAM Avyo che, te vidhi pramANe dharmano svIkAra karavAthI dharmano zuddha svIkAra thAya che. A vidhi have kahevAmAM Avaze. prazna- ahIM prAyaH zA mATe kahyuM? uttara: marudevI mAtA vagere jIvone jinavacana pramANe vidhithI dharmano svIkAra karyA vinA paNa dharmano zuddha svIkAra thayo hato, ane nirmala bhAvo paNa thayA hatA. AthI ahIM prAyaH kahyuM che. (3) evaM sati yat saMjAyate tadAha rUti pradhAnapattavattA 41 rU7nA rUti ! iti evaM satpratipattimato vidhinA dharmagrahaNasya vimalabhAvanibandhanatAyAM satyAM pradAnasya vitaraNasya dharmagocarasya guru NA kriyamANasya ziSyAya phalavattA ziSyAnugraharUpaphalayuktatvamupapadyate, anyathoSaravasundharAbIjavapanamiva niSphalameva syAditi //4nI 1 2 1
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya A pramANe thatAM je thAya che te kahe che A pramANe dharmanuM pradAna saphala bane che. vidhithI karelo dharmano zuddha svIkAra nirmala bhAvanuM kAraNa hovAthI guru ziSyane dharmanuM vidhithI je pradAna kare che te pradAna saphala bane che, arthAt te pradAna ziSya upara anugraha karavA rUpa phalavALuM bane che. anyathA (= vidhithI karelo dharmano zuddha svIkAra nirmala bhAvanuM kAraNa na hoya to) ukhara bhUmimAM bIja vAvavAnI jema gurue kareluM dharmanuM pradAna niSphala ja bane. (4) prAgavizeSato dharmo grAhayatayoktaH, tatra ca prAyo'bhyastazrAvakadharmo yatidharmayogyo bhavatIti gRhasthadharmagrahaNamevAdau bibhaNiSuridamAha-- sati samyagdarzane nyAyyamaNuvratAdInAM grahaNam, nAnyathA // 5 // 138 // iti| sati vidyamAne samyagdarzane samyaktvalakSaNe nyAyyam upapannam aNuvratAdInAM aNuvrata-guNavrata-zikSAvratAnAM grahaNam abhyupagamaH, na naiva anyathA samyagdarzane asati, niSphalaprasaGgAt, yathoktam sasyAnIvoSare kSetre nikSiptAni kadAcana / na vratAni prarohanti jIve mithyAtvavAsite / / 103 / / saMyamA niyamAH sarve nAzyante'nena paavnaaH| kSayakAlAnaleneva pAdapAH phalazAlinaH / / 104 / / ( amuka gharmano svIkAra karavo ema vizeSa jaNAvyA vinA sAmAnyathI ja dharmano svIkAra karavo ema pUrve kahyuM hatuM, temAM prAyaH jeNe zrAvakadharmano abhyAsa karyo che te puruSa sAdhudharmane yogya bane che. AthI pahelAM gRhastha dharmanA svIkArane ja kahevAnI IcchAvALA graMthakAra A kahe che : " samyagdarzana vidyamAna hoyato aNuvrata vagereno svIkAra yukta che, anyathA nahi. samyagdarzana vidyamAna hoya to aNuvrata - guNavrata - zikSAvratono svIkAra yukta che. samyagdarzana na hoya to yukta nathI ja. kAraNake samyagdarzana vinA aNuvrata vagereno svIkAra niSphaLa bane. A viSe kahyuM che ke "jevI rIte ukharabhUmimAM vAvelAM bIjo kyAreya ugatAM nathI, tevI rIte mithyAtva vAsita jIvamAM vrato ugatAM nathI = saphala banatA nathI, (1)" je pramANe pralayakALano pavana phalathI zobhatAM vRkSono nAza kare che te rIte mithyAtva pavitra evA sarva saMyama ane niyamono nAza 1 22
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya kare che." (2) (5) samyagdarzanameva yathA syAt tathA''hajinavacanazravaNAdeH karmakSayopazamAditaH samyagdarzanam // 6 // 139 // iti| jinavacana zravaNaM pratItarUpame va, AdizabdAt tathAbhavyatvaparipAkApAditajIvavIryavizeSalakSaNo nisargo gRhyate, tato jinavacanazravaNAdeH sakAzAt yaH karmakSayopazamAdiH karmaNaH jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-mithyAtvamohAdeH kSayopazamopazamakSayalakSaNo guNaH tasmAt samyagdarzanaM tattvazraddhAnalakSaNaM viparyayavyAvRttikAri asadabhinivezazUnyaM zuddhavastuprajJApanAnugataM nivRttatIvrasaMklezaM utkRSTabandhAbhAvakRt zubhAtmapariNAmarUpaM samujjRmbhate, karmakSayAdirUpaM cetthamavaseyam khINA nivvAyahuyAsaNo vva chArapihiyavva uvsNtaa| daravijjhAyavihADiyajalaNovammA khaovasamA / / 105 / / (vizeSA0 1256) vighATita iti itastato viprakIrNa iti / / 6 / / samyagdarzana ja kevI rIte utpanna thAya che te kahe che - jinavacananuM zravaNa Adi upAyothI karmano kSayopazama Adi thavAthI samyagdarzana pragaTe che. jinavacananuM zravaNa Adi upAyothI jJAnAvaraNa - darzanAvaraNa - mithyAtvamoha Adi karmano kSayopazama vagere thAya che. e kSayopazama vagerethI samyagdarzana pragaTe che. "jinavacananuM zravaNa Adi upAyothI' e sthaLe "Adi zabdathI tathAbhavyatvanA paripAkathI pragaTa thayela jIvano vIryavizeSarUpa nisarga levAmAM Ave che. tathA " "kSayopazama Adi thavAthI" e sthaLe Adi zabdathI upazama ane kSaya levAmAM Ave che. (samyaktva adhigamathI ane nisargathI ema be rIte thAya che. temAM adhigama eTale nimitta. nisarga eTale tathAbhavyatvanA paripAkathI pragaTa thatuM jIvanuM tevA prakAranuM vIrya. jema jinavacanazravaNa Adi nimittathI samyagdarzana pragaTe che, tema nisargathI, eTale ke jinavacanazravaNa Adi nimitta vinA mAtra tathAbhavyatvanA paripAkathI thatA varSollAsathI, paNa samyagdarzana pragaTe che. ahIM jinavacananuM zravaNa ema kahIne adhigamathI utpanna thatA samyaktvano nirdeza karyo che, ane "AdithI" ema kahIne nisargathI thatA samyakatvano nirdeza karyo che. tathA ahIM jinavacana zravaNanA upalakSaNathI jinapUjA, supAtradAna vagere dharmakriyAo paNa samajI levI.) samyagdarzana eTale jIvAdi tattvonI zraddhA, eTale ke jIvAdi tattvo jevA 123
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya svarUpe che tevA svarUpe mAnavA e samyagdarzana che. samyagdarzana viparIta (= mithyA) jJAnane aTakAve che. (AtmA nathI, paraloka nathI, mokSa nathI ityAdi jJAna viparIta jJAna che. samyagdarzana pragaTatAM AvuM viparIta jJAna rahetuM nathI.) samyagdarzanavALA AtmAmAM kadAgraha na hoya. samyagadRSTi jIva koI paNa padArthanI prarUpaNA zuddha kare, eTale ke AtmA vagere je vastu jevI hoya tevI jaNAve. samyagdaSTi jIvamAM rAgAdi doSo rUpa saMkleza tIvra na hoya = maMda hoya. samyagdarzanavALAne sthiti ane rasano) baMdha utkRSTa na thAya. samyagdarzana AtmAnA zubha pariNAma svarUpa che. karmano kSaya vagerenuM svarUpa A pramANe jANavuM:"karmano kSaya taddana bujhAI gayelA agni jevo che, upazama rAkhathI DhAMkelA agni jevo che, kSayopazama kaMIka bujhAyelA ane vikharAyelA agni jevo che." (1) (6) kiidRshmityaahpraza-saMvega-nirvetA-STHI-DaDatayAmattitakSaNaM tat IINa940 rUtti prazamaH svabhAvata eva krodhAdikrUrakaSAyaviSavikArakaTuphalAvalokanena vA tannirodhaH, saMvego nirvANAbhilASaH, nirvedo bhavAdudvejanam, anukampA duHkhitasattvaviSayA kRpA, AstikyaM tadeva satyaM niHzaGka yajjinaiH praveditam' iti pratipattilakSaNam, tataH prazamasaMvega-nirvedA-'nukampA-''stikyAnAmabhivyaktiH unmIlanaM lakSaNaM svarUpasattAkhyApaka yasya tat tathA taditi samyagdarzanam / / 7 / / samyakatva kevuM che te kahe che : samyagdarzana prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-AsikyanI abhivyaktirUpa lakSaNavALuM che. prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, ane Astikya e pAMca guNonI abhivyakti eTale ke e pAMca guNo AtmAmAM pragaTa thavA e samyaktvanuM lakSaNa che. svarUpanI (= lakSyanI) sattA jaNAve te lakSaNa. (jema ke dhUmADo agninuM lakSaNa che, eno artha e thayo ke dhUmADo agninI sattAne = vidyamAnatAne jaNAve che. AthI ja ApaNe agnine jotA na hovA chatAM dhUmADAne joine agni che evo nirNaya karIe chIe, ane e nirNaya sAco ja hoya che. te pramANe ahIM jaNAvelA prazama vagere pAMca guNo samyakatvanAM lakSaNo che. e pAMca je jIvamAM dekhAya te jIvamAM samyakatva che e nakkI thAya che. samyaktva AtmAnA zubhapariNAma rUpa che. AtmAnA 1 24
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na trIjo adhyAya zubhapariNAmane ApaNe joi zakatA nathI. prazama vagere pAMca guNone ApaNe joi zakIe chIe. jo ApaNA AtmAmAM zama vagere guNo jaNAtA hoya to ApaNAmAM samyagdarzana che ema ApaNe nakkI karI zakIe. e ja rIte bIjA koi jIvamAM prazama vagere guNo che ema jaNAya to enAmAM samyagdarzana che ema nakkI karI zakAya.) svabhAvathI ja thayelo athavA krodhAdi krUra kaSAyo rUpa viSanA vikAronA kaTuphalo jovAthI thayelo kaSAyono nirodha e prazama che. saMvega eTale mokSanI abhilASA. nirveda eTale bhavathI udvega = kaMTALo. anukaMpA eTale duHkhI jIvo upara karuNA. Astikya eTale '' jinezvaroe je kahyuM che te ja niHzaMkapaNe sAcuM che'' evI hArdika zraddhA. (7) - evaM samyagdarzanasiddhau yad guruNA vidheyaM tadAhauttamadharmapratipattyasahiSNostatkathanapUrvamupasthitasya vidhinA'NuvratAdidAnam // 8 // 141 // iti / iha bhavyasya bhavabhIrordharmagrahaNodyamamavalambamAnasya guruNA prathamaM kSamAmArdavAdiryatidharmaH saprapaJcamupavarNya pradAtumupasthApanIyaH, tasyaiva sarvakarmarogavirecakatvAt / yadA cAsAvadyApi viSayasukhapipAsAdibhiruttamasya kSamA mArdavAderyatidharmasya pratipattiH abhyupagamaH tasyAmasahiSNuH akSamaH tadA tasya tatkathanapUrvaM svarUpa bhedAdibhisteSAm aNuvratAdInAM kathanaM prakAzanaM pUrvaM prathamaM yatra tat tathA, kriyAvizeSaNametat, upasthitasya grahItumabhyudyatasya kimityAha - vidhinA vakSyamANenANuvratAdidAnaM karttavyamiti ||8|| AtmAmAM A pramANe samyagdarzanano nirNaya thai jatAM gurue je karavuM joie te kahe che H dharma svIkAravA mATe tatpara banelo jIva jo yatidharma svIkAravA mATe asamartha hoya to tene aNuvrato vagerenI samaja ApIne vidhipUrvaka aNuvrato vagerenuM dAna karavuM. ahIM dharmano svIkAra karavAno udyama karanArA bhavabhIru evA bhavyajIva samakSa gurue pahelAM kSamA, mArdava vagere yatidharmanuM vistArathI varNana karIne tene sAdhudharma ApavAne lAyaka banAvavo. kAraNake sAdhudharma ja sarva karmarUpa rogono nAza kare che. paNa jo bhavyajIva hajI paNa viSayatRSNA AdinA kAraNe kSamA-mArdava Adi 125 =
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya sAdhudharmane svIkAravA asamartha hoya to, tene svarUpa ane bheda AdithI aNuvrato samajAvIne have kahevAze te vidhithI aNuvrata vagere vrato ApavA. (8) anyathA pradAne doSamAha sahiSNoH prayoge'ntarAyaH // 9 // 142 // iti / sahiSNoH uttamadharmapratipattisamarthasya prayoge aNuvratAdipradAnavyApAraNe antarAyaH cAritrapratipatteH kRto guruNA bhavati, sa ca bhavAntare AtmanazcAritradurlabhatvanimittamiti ////. je sAdhudharmano svIkAra karavA samartha hoya tene aNuvato ApavAmAM doSa jaNAve che : sAdhudharmano svIkAra karavA samartha hoya tene aNuvratA ApavAno prayatna karavAmAM gurue e bhavyajIvane cAritra svIkAravAno aMtarAya karyo gaNAya. e aMtarAya bhavAMtaramAM potAne cAritranI durlabhatAnuM nimitta bane che, arthAta aMtarAya karavAnA kAraNe gurune bhavAMtaramAM cAritra durlabha bane che. (9) atraivopacayamAha anumatitasatra 1 mArA ti che anumatiH anujJAdoSaH, cakAro dUSaNAntarasamuccaye, itaratra aNuvratAdipratipattI pratyAkhyAtasAvadyAMzAt yo'nyaH apratyAkhyAtaH sAvadyAMzaH tatrApadyate, tathA ca guroryAvajjIvaM sarvathA sAvadhaparihArapratijJAyA manAg mAlinyaM syAditi tatkathanapUrvakamityuktam / / 10 / / ahIM ja vizeSa kahe che : tathA sAvadya aMzamAM anumatino doSa lAge. jo aNuvato vagerene samajAvyA vinA aNuvrato vagere ApavAmAM Ave to bhavyajIve karelA aNuvratAdinA svIkAramAM je sAvadya aMzanuM pratyAkhyAna karyuM nathI te aMzamAM gurune anumati (=anumodanA) rUpa doSa lAge. tethI gurue jAvajIva sudhI ane sarva prakAre karelI sAvadya tyAganI pratijJAmAM kaMIka malinatA thAya. mATe ahIM " aNuvrato vagere samajAvIne Ape" ema kahyuM. (samajAvIne aNuvrato vagere ApavAmAM lenAra mAre ATalA sAvaghanuM paccakhANa thatuM nathI ema samaja pUrvaka leto hovAthI gurune tenI 1 26
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya anumati mAge na8.) (10) athaitadvyatireke doSamAha___ akathane ubhayAphala AjJAbhaGgaH // 11 // 144 // iti / yadi uttamadharmapratipattyasahiSNoH aNuvratAdilakSaNaM dharmaM na kathayati guruH tadA akathane ubhayaM yati-zrAddhadharmalakSaNaM na phalaM yasyAsau ubhayAphalaH AjJAbhaGgaH bhagavacchAsanavinAzanamatyantadurantaM jAyata iti| bhagavadAjJA ceyamzramamavicintyAtmagataM tasmAcchreyaH sdopdessttvym| AtmAnaM ca paraM ca hi hitopadeSTA'nugRhNAti / / 106 / / (tattvArthakArikA 30) iti| have sAdhudharmane svIkAravAmAM asamarthane vrato na samajAvavAmAM doSa kahe che - jo sAdhudharma svIkAravAne asamartha bhavyajIvane guru aNuvrata vagere dharma na kahe to bhavyajIva sAdhudharma ane gRhastha dharma e baMnethI vaMcita rahe, ane gurune bhagavAnanI AjJAnA bhaMgarUpa doSa lAge. bhagavAnanI AjJAnA bhaMganuM pariNAma atyaMta azubha che. bhagavAnanI AjJA A pramANe che-"AthI potAnA zramano vicAra karyA vinA sadA kalyANakArI (mokSamArgano) upadeza Apavo joIe. kalyANakArI upadeza ApanAra sva-para ubhaya upara anugraha kare che." (tattvArtha 52 - 30) (11) nanu sarvasAvadyayogapratyAkhyAnAkSamasyANuvratAdipratipattau sAvadyAMzapratyAkhyAnapradAne kathamitaratrAMze nAnumatidoSaprasaGgo guroH ityAzaGkyAhabhagavadvacanaprAmANyAdupasthitadAne doSAbhAvaH // 12 // 145 // iti / upAsakadazAdau hi bhagavatA svayameva AnandAdizramaNopAsakAnAmaNuvratAdipradAnamanuSThitamiti zrUyate, na ca bhagavato'pi tatrAnumatiprasaGga iti preryam, bhagavadanuSThAnasya sarvAGgasundaratvenaikAntato doSavikalatvAt iti bhagavato vacanasya prAmANyAdupasthitasya grahItumudyatasya jantoraNuvratAdipradAne sAkSimAtrabhAvamavalambamAnasya sAvadyAMzAnirodhe'pi nAnumatiprasaGgo guroH, prAgeva tasya svayameva tatra pravRttatvAditi / / 12 / / sarvasAvaghayoganuM pratyAkhyAna karavA mATe asamartha bhavyajIva aNuvrata vagere 127
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya svIkAre tyAre sAvadya aMzanuM pratyAkhyAna ApavAmAM je sAvadya aMzanuM pratyAkhyAna karyuM nathI te aMzamAM gurune anumatirUpa doSano prasaMga kema na Ave? evI zaMkA karIne teno uttara Ape che. - bhagavAnanuM vacana prAmANika hovAthI aNuvato AdinA svIkAra mATe tatpara banelA bhavyajIvane aNuvrato Adi ApavAmAM doSa nathI. bhagavAne jAte ja AnaMda vagere zrAvakone aNuvrato vagere vrato ApyA hatA, ema upAsakadazA vagere zAstramAM saMbhaLAya che. bhagavAnane paNa tyAM anumatirUpa doSano prasaMga Ave ema kahevuM yogya nathI. kAraNa ke bhagavAnanI pravRtti badhI rIte suMdara hovAthI ekAMte doSarahita hoya che. A pramANe bhagavAnanuM vacana (upAsakadazA vageremAM kaheluM) prAmANika hovAthI aNuvrato AdinA svIkAra mATe tatpara banela bhavyajIvane mAtra sAkSibhAve rahIne aNuvrato vagere ApanAra gurune aNuvrato vagere ApavAmAM sAvadya aMzanuM pratyAkhyAna na thavA chatAM anumatirUpa doSano prasaMga Avato nathI. kAraNake guru vrato Ape te pahelAM ja te jIva svayameva te vrato levAmAM pravRtta thayelo che. (12) kuta etaditi ceducyate gRhapatiputramokSajJAti I9 rUAuddA rUti gRhapateH vakSyamANakathAnakAbhidhAsyamAnanAmadheyasya zreSThinaH rAjagRhAd yaH putrANAM mokSo vimocanaM tadeva jJAtaM dRSTAntaH tasmAt, bhAvArthazca kathAnakagamyaH, taccedamsamasti sakalasurasundarImanoharavilAsopahAsapradAnapravaNasImantinIjana-kaTAkSacchaTAkSepopalakSyamANanikhilarAmaNIyakapradezo dezo magadhAbhidhAnaH, tatra ca tuSAragirizikharadhavalaprAsAdamAlAvimalakUTakoTibhirakAle'pi zaradabhralIlAM kurvANamiva babhUva vasantapuraM nAma nagarama, tasya ca pAlayitA sevAvasarasarabhasapraNatanikhilabhUpAlavimalamaulimukuTakoTIvilagnamANikyamayUkhavAtAbhiraJjita-kramakamalayugalaH caNDadordaNDavyApAritamaNDalAgrakhaNDitArAtimattamAtaGgakumbhasthala-galitamuktAphalaprakaraprasAritAzeSasaMgrAmamahImaNDalaH samajAyata jitazatrunAmA nRpatiH, tasya ca sakalajananayanamanohAriNI pUrvabhavaparamparopArjitapuNya- prAgbhAranirmApitaphalasaMbandhAnukAriNI vibudhavadhUvilAsAvalepApahAriNI babhUva preyasI dhAriNI, tayA ca sArddhamasau mahIpatiH praNatAzeSakSitipatiH dUrato nirAkRtanikRtirmanoharapaJcaprakArabhogAn 1 28
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya bhuJjAno mhaantmnehsmnaissiit| itazca tatraiva pure pracuratara dvipada-catuSpadA-'pada-hiraNyasuvarNa-dhana-dhAnya-zaMkha-zilA-muktA-pravAla-padmarAga-vaiDUrya-candrakAntendranIla-mahAnIlarAjapaTTaprabhRtipravarapadArtha-sArthaparipUrNasamRddhisamupahasitazrIkaNThasakhadarpodreko dInA-'nAthA'ndha-paGgapramukhaprANipraNAzitAzeSazokaH samajani samudradattAbhidhAno nikhilavaNigvargapradhAno guNagaNagariSThaH zreSThI, tasya cAzraya iva lAvaNyaguNAnAm, udAharaNamiva sarvazreyovastunAm, mahAnidhAnamiva puNyaratnAnAm, bhUSaNamiva svakulasantateH, pAdapa iva saukumAryavanalatAyAH, samabhavat sumaGgalAbhidhAnA sadharmacAriNI, tasyAmasau nibiDabaddhAna rAgo jIvalokodbhavaprAjyavaiSayikazarmasAgarodaramadhyamagno'nalpaM kAlamativAhayAJcakAra, prastAve ca samajaniSata tayorvizadasamAcArasamAcaraNapavitrAH putrAH krameNa priyaGkara-kSemaGkara-dhanadevasomadeva-pUrNabhadra-maNibhadranAmAnaH SaT, te ca nisargataH eva gurujanavinayaparAyaNAH paramakalyANapradAnapravaNaparizuddhatrivargabaddhAnurAgAH anurAgabharasamAkRSyamANakIrtikAminI -bADhopagUDhAH sakalasajjanamanaH-saMtoSakAtucchasamucchaladdayA-dAkSiNyaprAyaprAjyaguNAlaGkRtazarIrAH zarIrasaundaryotkarSatiraskRta-karaketanalAvaNyadarpAtirekAH vaNigjanocitavyavahArasAratayA pitaramatidUramatikrAntakuTumvacintAbhAramakArSuH / anyadA ca dhAriNI devI antaHpurAntaH narapatau paTpaTahapravAdanapravRtte anekakaraNabhaGgasaMsaGgasundaraM rAjahRdayAnandAtirekadAyakaM nRtyavidhiM vyadhAt, tataH saMtoSabharataralitamanAH mahIpatiH priyAyai varaM prAyacchat, sA covAca yathA- deva ! adyApi tavAntika eva varastiSTatu, prastAve yAciSye iti, evaM ca gacchati kAle samAyayau anyadA kAmukalokavilAsollAsasAhAyyakArI kaumudIdivasaH, vijJaptazca devyA vasundharAdhipatiH deva ! kriyatAM vareNa prasAdaH yathA'dya karpUrapUrapratibhazazadharakaranikaraparipUritanikhilAzAyAM nizAyAmimAM nagarI garIyasA svaparivAreNa zeSAntaH pureNa ca parikaritA satI trikacatuSkAdiramaNIyapradezasaundaryAvalokanakutUhalenAskhalitaprasarA paribhramAmIti, tadanveva rAjA sarvatra nagare paTa ha pradAna pUrvakaM sakalApuruSavyaktInAM rajaninagaranirvAsanAjJAmudghoSayAmAsa, tataH prAtaHkSaNAdArabhya yathAsaMvAhaM sarveSvapi puruSeSu nagarAd bahirgantuM pravRtteSu samucita samaye svayame va mahIpatirmantripramukhanagarapradhAnanaraparikaraparikarito nagarAd bahirezAnadigbhAgavatini manoramodyAne jagAma, te ca SaDapi zreSThisUnavo lekhyakakaraNavyagrA 'ete vrajAma ete vrajAmaH' iti nibiDanibaddhAbhisandhayo'pi sandhyAsamayaM yAvadApaNa eva tasthuH / itazcAstAcalacUDAmalaJcakAra sahanakaraH, te ca tvarAparigatA yAvadAyAnti gopurasamIpe 1 29
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tAvat tajjIvitAzayeva sahobhayakapATapuTasaGghaTanena niru ddhAni pratolIdvArANi, tadanu cakitacakitAH kenApyalakSyamANAste pratyAvRtya haTTAntargataguptabhUmIgRhaikadeze nililyire, dhAriNyapi rAtrau kRtodArazRGgArA'ntaHpureNa saha nirgatanare nagare yathAbhiprAyamabhireme, saMjAte ca prAtaHsamaye, samutthite kamalakhaNDaprabodhapradAnapravaNe kiMzukakusumasamacchAyAtucchocchaladrAgaraJjitadigmaNDale jagadekanetre mitre, nagarAbhyantaramapraviSTeSveva puruSeSu mahIpAlo nagarArakSakAnAdideza yathA- nibhAlayata nagaram, mA na kazcidasmadAjJAbhaGgakArI mAnavaH smjniiti| samyag gaveSayadbhizca taiH kRtAntadUtairiva prApire zreSThinandanAH niveditAzca tatsamayameva rAjJaH, tato'sau kupitakRtAntabhISaNabhRkuTibhaGgasaGgilalATapaTTamAdhAya tacchreSThiputravadhAya tAn vyApArayAJcakAra, atrAntare samAkAkANDe eva mudgarAghAtapAtasadRzametaM vRttAntaM zreSThI zrAnta iva bhrAnta iva pIDita iva karima karani karaka rAsphAlana samucchalA bAhalajalakallolAkulitamahAjalanidhimadhyasaMbhinnayAnapAtrAntIyamAnamAnava iva kiMkartavyatAmUDhaH kSaNaM kAmapyavasthAM dAruNAmanvabhUt, tadanu nirAkRtya kAtaranaravilasitam, apAsya strIjanocitaM zokAvegam, samAlambya dhIranarocitaM dhairyam, avagaNayya dInabhAvam, nagarapradhAnAnyalokasahAyaH pravararatnabhRtabhAjanavyagrapANiH sahasaiva rAjJo vijJApanAyopatasthau, vijJaptavAMzca yathA- deva! na kuto'pi cittadoSAdamI matputrA nagarAdanirgamabhAjo babhUvuH, kintu tathAvidhalekhyakavyagratayA nirgantupArayatAmAdityAstamayasamayAgame ca pracalitAnAmapyamISAM pratolIdvArapidhAnavazena nirgamo nAbhUt, ataH kSamyatAmeko'parAdhaH, kriyatAM priyaputrajIvitavyapradAnena prasAdaH, evaM ca punaH punaH bhaNyamAno'pi rAjA avandhyakopamAtmAnaM manyamAno yadA na moktumutsahate tadA tatkopaniryApaNAyaikaputropekSaNena paJca mocayitumArabdhAH, yadA tAnapi na muJcati tadA dvayorU pekSaNenaiva catvAraH, evaM tadamocane'pi trayo dvau yAvaccheSopekSaNena eko jyeSTha iti, tataH saMnihitAmAtyapurohitAdyatyantAbhyarthanena nirmUlakulocchedo mahate pApAyeti paryAlocena ca manAg mandIbhUtakopodreko mahIpatiyeSThaM putramekaM mumoceti / __ayamatrArthopanayaH- yathA tadvasantapuraM nagaraM tathA saMsAraH, yathA rAjA tathA zrAvakaH, yathA sa zreSThI tathA guruH, yathA ca SaT putrAstathA'mI SaT jIvanikAyAH, yathA ca tasya pituH zeSaputropekSaNenaikaM putraM mocayato'pi na zeSaputravadhAnumatiH evaM guru rnijaputraprAyAn SaDapi jIvanikAyAMstaistaiH pravrajyotsAhanopAyairgRhasthatayA tadvadhapravRttAt zrAvakAt mocayati, yadA cAsau nAdyApi tAn moktumutsahate tadA jyeSThaputraprAyaM trasakAyaM 130
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya zeSopekSaNena mocayato'pi gurorna zeSakAyavadhAnumatidoSa iti / / 13 / / aNuvrato vagere ApavAmAM gurune anumatidoSano prasaMga zAthI na Ave e praznano uttara Ape che : zeThanA putrone choDAvavAnA dRSTAMtathI aNuvato vagere ApavAmAM gurune anumatidoSano prasaMga na Ave. putrone choDAvavA viSe zeThanuM dRSTAMta A pramANe che- magadha nAmano deza hato. e dezano manohara evo sarva pradeza sarvasuMdarIonA manohara vilAsone hasI nAkhavAmAM (= jhAMkhA pADavAmAM) tatpara evI strIonA kaTAkSone pheMkavAnI paraMparAthI oLakhAI rahyo hato, arthAt te dezanI strIo surasuMdarIothI paNa adhika sArA manohara vilAso karatI hatI, ane vAraMvAra kaTAkSo pheMkatI hatI.te dezamAM himAlaya parvatanA zikharo jevA sapheda mahelonI zreNio upara rahelA nirmala kroDo zikharonA (= agrabhAgonA) kAraNe akALe paNa zaradaRtunA vAdaLAonA vilAsane karatuM hoya tevuM vasaMtapura nAmanuM nagara hatuM. jitazatru nAmano rAjA te nagaranuM rakSaNa karato hato. sevAnA avasare rAjAo temanA caraNomAM harSasahita namatA hatA. tenA caraNe namelA sarva rAjAonA mastake paherelA nirmala mukuTanA agrabhAge jaDelA mANikyaratnanAM kiraNothI tenA be caraNarUpI kamalo raMgAyelA hatA. yuddhamAM tenI pracaMDa bhujAothI calAvAyelI talavAranI dhArathI zatruonA unmatta hAthIonA kuMbhasthala khaMDita thaI jatA hatA. khaMDita thayelA e kuMbhasthalomAMthI motIono samUha nIce paDI jato hato. yuddhabhUmino saMpUrNa gherAvo nIce paDelA e motIothI vyApta banI jato hato. te rAjAne dhAriNI nAmanI patnI hatI. e dhAriNI sarva lokonA netra ane mananuM AkarSaNa karatI hatI, pUrvabhavonI paraMparAmAM upArjana karelA puNyasamUha vaDe nirmANa karelA phalasaMbaMdhane anusaranArI hatI, arthAta pUrvabhavamAM bAMdhelAM puNyakarmonAM phalone (= sukhane) bhogavatI hatI. devIonA vilAsanA garvane paNa dUra karanArI hatI, arthAt devIothI paNa adhika vilAsa karanArI hatI. jene sarva rAjAo namelA che ane jeNe dUrathI dInatAno tyAga karyo che evA te rAjAe te rANInI sAthe pAMca prakAranA viSayasukhone bhogavatAM ghaNo kALa pasAra karyo. A tarapha te ja nagaramAM samudradatta nAmano zeTha hato. tenI pAse nokaro, pazuo, bhUmi, cAMdI, sonuM, dhana, dhAnya, zaMkha, paththara, motI, paravALA, padmarAgamaNi, vairyamaNi, caMdrakAMta maNi, IndranIlamaNi, mahAnIlamaNi, rAjapaTTamaNi 131
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya vagere uttama vastuono samUha ghaNo hato. AvI paripUrNa samRddhithI teNe kUberanA paNa atizaya garvano tiraskAra karyo hato. teNe garIba, anAtha, aMdha ane lulApAMgaLA vagere prANIonA sarva prakAranA zokane dUra karyo hato. te sarvavepArI vargamAM mukhya hato, ane guNasamUhathI atyaMta zreSTha hato. tenI sumaMgalA nAmanI patnI hatI. te sumaMgalA jANe suMdara guNonuM bhAna hoya tevI hatI, jANe sarva kalyANakArI vastuonuM dRSTAMta hoya tevI hatI, jANe puNyarUpI ratnonuM mahAnidhAna hoya tevI hatI, jANe svamulanI saMtatinuM AbhUSaNa hoya tevI hatI, ane jANe komalatArUpI vanalatAnuM (= komalatArUpI vanalatAne caDhavA mATe) vRkSa hoya tevI hatI. te zeThane te patnImAM gADha rAga baMdhAyo hato. jIvalokamAM utpanna thayelA zreSTha viSayasukharUpI sAgaranA madhyabhAgamAM magna banelA te zeThe ghaNo kALa pasAra karyo. avasare te bene krame karIne priyaMkara, kSemakara, dhanadeva, somadeva, pUrNabhadra ane maNibhadra nAmanA cha putro thayA. te putro nirmala AcAronA pAlanathI pavitra hatA, svabhAvathI ja gurujanano vinaya karavAmAM tatpara hatA, paramakalyANane ApavAmAM tatpara ane vizuddha evA trivargamAM (= dharma, artha ane kAmamAM) anurAgavALA hatA, ghaNA anurAgathI AkarSAtI kIrtirUpI kAminInuM atyaMta AliMgana karanArA hatA, sarva sajjanonA manane saMtoSa pamADanArA atizaya uchaLatI dayA ane dAkSiNyatA jevA zreSTha guNothI suzobhita zarIravALA hatA, kAmadevane lAvaNyanA kAraNe thayelA atizaya garvano temaNe potAnA atizaya zarIrasauMdaryathI tiraskAra karyo hato, teo vepArI lokane ucita vyavahAra karavAmAM yogya hatA, AthI temaNe pitAne kuTuMbaciMtAnA bojAthI atizaya mukta karyA hatA. ekavAra rAjA aMtaHpuranI aMdara suMdara vAjIMtra vagADI rahyo hato tyAre dhAriNI rANIe karaNanA aneka prakAronI sAthe sumeLa thavAthI suMdara ane rAjAnA hRdayane atizaya AnaMda ApanAruM nRtya karyuM. tethI atizaya prasanna manavALA rAjAe rANIne varadAna mAMgavAnuM kahyuM. rANIe kahyuM ke he deva! hamaNAM A varadAna ApanI pAse ja raho, avasare e varadAna haM mAMgI laiza. A rIte samaya * karaNa eTale saMgItazAstra prasiddha tAlanI vyavasthA karanAruM eka prakAranuM tADana. Ano bhAvArtha e che ke rAjA je pramANe vAjiMtra vagADato hato te ja pramANe rANI nRtya karatI hatI. nRtya zAstrano niyama che ke je rIte vAjiMtra vAge te rIte ja nRtya thavuM joIe. AthI vAjiMtronI sAthe nRtyano sumeLa thAya te rIte rANI nRtya karatI hatI. 132
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya pasAra thaI rahyo hato tyAre ekavAra kAmIjanone vilAsa karavAnA ullAsamAM sahAya karanAra kaumudIparvano divasa Avyo. A avasare rANIe rAjAne vinaMti karI ke he deva! varadAna ApIne mArA para kRpA karo. varadAnanI mAgaNI A pramANe karIH Aje kapuranA puMja jevA caMdrakiraNonA samUhathI jemAM badhI dizAo paripUrNa banelI che evI rAtrimAM potAnA moTA parivArathI ane bAkInA aMtaHpurathI parivarelI huMtrika ane catuSka vagere ramaNIya pradezonAM sauMdaryone jovAnA kutUhalathI A nagarImAM paribhramaNa karyuM ane A pramANe paribhramaNa karatI mane koI roke nahIM. tyAra bAda tarata ja AkhA rAjyamAM paTaha vagaDAvIne badhI ja jAtanA puruSone rAtre nagaramAMthI bahAra nIkaLI javAnI AjJAnI ghoSaNA karAvI. tethI prAtaHkAlathI AraMbhI potapotAnI anukULatA pramANe badhAya loko nagaranI bahAra javA lAgyA. te vakhate maMtrI vagere nagaranA mukhya mAnavothI parivarelo rAjA jAte ja nagaranI bahAra izAnakhUNAmAM rahelA manorama nAmanA udyAnamAM Avyo. e chae zreSThiputro nAmu lakhavAmAM vyasta hatA. ethI "hamaNAM jaIe chIe, hamaNAM jaIe chIe" e pramANe javAnA pAkA vicAravALA hovA chatAM sAMjanA samaya sudhI dukAnamAM ja rahyA. A tarapha sUrya astAcala parvatanA zikharane zobhAvyuM, arthAt sUryAsta thaI gayo. utAvaLA thayelA te cha zreSThiputro jeTalAmAM nagaranA daravAjAnI pAse Ave che, teTalAmAM jANe temanI jIvavAnI AzAnI sAthe hoya tema baMne kamADa bhegA thavAthI poLanA daravAjA baMdha thaI gayA, arthAt jema poLanA daravAjA baMdha thaI gayA tema temanI jIvavAnI AzA paNa baMdha thaI gaI. tyAra pachI bhaya pAmelA te zreSThiputro koIthI paNa oLakhI na zakAya te rIte pAchA pharIne dukAnamAM rahelA gupta bhoMyarAmAM eka sthAnamAM saMtAI gayA. dhAriNI rANI paNa rAte zreSTha zRMgAravALI aMtaHpuranI strIo sAthe puruSothI rahita nagarImAM potAnI icchA pramANe krIDA karavA lAgI. prAtaHkAla thatAM kamalavanane vikasita karavAmAM tatpara, kezuDAnA kAMtivALA atizaya uchaLatA evA raMgathI dizAonA maMDalane raMgI nAkhanAra ane jagatanA eka netra svarUpa evA sUryano udaya thayo. puruSo nagaramAM praveza kare e pahelAM ja rAjAe nagararakSakone AjJA karI. te A pramANe - nagaramAM juo ke amArI AjJAno bhaMga karanAra koI puruSa che ke nahi ? jANe yamadUto hoya evA temaNe sArI rIte tapAsa karatA cha zreSThiputrone pakaDayA. temaNe te ja samaye rAjAne A bInA jaNAvI. tethI rAjAe kopa pAmelA yamarAjanI 133.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya bhayaMkara bhUkuTi jevuM lalATapaTTa karIne te cha zreSThiputrono vadha karavA nagararakSakone AjJA karI. A daramiyAna mugarano prahAra thavA samAna A vRttAMtane acAnaka sAMbhaLIne zreSThI jANe thAkI gayo hoya, jANe bhamI rahyo hoya, jANe pIDAvALo thayo hoya tevo thaI gayo. tathA samudramAM hAthI jevA moTA ghaNA magaramaccho puchaDAne pachADe, ethI samudramAM pANInA ghaNA taraMgo uchaLavA mAMDe, mahAsamudranA madhyabhAgamAM rahela vahANa e taraMgothI gherAI jAya ane ethI bhAMgI jAya, temAM rahela manuSya DUbavA lAge tyAre jema have zuM karavuM? ema mUDha banI jAya tema te zreSThI have zuM karavuM? ema mUDha banIne koIka bhayaMkara avasthAne pAmyo. tyAra bAda teNe kAyara manuSyane yogya ceSTAno tyAga karyo, strIjanane yogya zokanA vegane dUra karyo, dhIra puruSane yogya dhIratAnuM AlaMbana lIdhuM, dInatAnI avagaNanA karI. pachI jaladI nagaranA mukhya anya mANasonI sahAya laIne ane zreSTha ratnothI bhareluM pAtra hAthamAM laIne rAjAne vinaMti karavA mATe rAjAnI pAse Avyo. pachI teNe A pramANe vinaMti karI - he deva ! mArA A putro koI paNa mAnasika doSathI nagaranI bahAra nIkaLyA nathI evuM nathI. kiMtu tevA prakArano hisAba lakhavAmAM vyagra hovAthI vahelA) nIkaLI zakyA nahi. sUryAsta thavAno samaya Avyo tyAre nagaranI bahAra nIkaLavA mATe teo cAlyA, paNa poLanA daravAjA baMdha thaI javAnA kAraNe teo nIkaLI zakyA nahi. AthI A eka aparAdhane mApha karo. mArA priya putrone jIvana ApavA vaDe kRpA karo. A pramANe vAraMvAra kahevA chatAM potAne saphala kopavALo (= mAro kopa kyAreya paNa niSphaLa na jAya ema) mAnato rAjA jyAre putrone choDavA utsAhita na thayo tyAre zreSThIe rAjAnA kopanI zAMti mATe eka putranI upekSA karIne pAMca putrone choDAvavAno prAraMbha karyo. jyAre pAMca putrone paNa choDato nathI tyAre be putronI upekSA karIne cAra putrone choDAvavAno prAraMbha karyo. A pramANe cArane paNa na choDyA eTale traNa, be ane chevaTe pAMcanI upekSA karIne eka moTA putrane choDavAnI vinaMti karI. tethI najIkamAM rahelA maMtrI ane purohita vagerenI atizaya prArthanAthI ane "mULamAMthI kuLano uccheda karavo e moTA pApa mATe thAya che" ema vicArIne jenA krodhanI tIvratA kaMika ochI thaI che evA rAjAe eka moTA putrane choDyo. ahIM arthano upanaya A pramANe cheH- je pramANe te vasaMtapura nagara che te 134
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya pramANe A saMsAra che, je pramANe te rAjA che e pramANe A zrAvaka che, je pramANe te zreSThI che te pramANe A guru che, je pramANe putro che te pramANe A cha javanikAya che. je pramANe pAMca putronI upekSA karIne eka putrane choDAvavA chatAM tenA pitAne pAMca putronA vadhanI anumati rUpa doSa lAgato nathI, te pramANe guru potAnA putra samAna cha javanikAyone pravrajyA svIkAravAno utsAha thAya tevA te te upAyothI gRhastha hovAnA kAraNe ja jIvanikAyanA vadhamAM pravRtta thayelA zrAvakathI choDAve che, paNa e zrAvaka jyAre hajI paNa te cha javanikAyone choDavA utsAhita banato nathI tyAre pAMca javanikAyonI upekSA karIne moTA putra samAna trasakAyane choDAvavA chatAM gurune pAMca javanikAyanA vadhanI anumatirUpa doSa lAgato nathI. (13) vidhinA'NuvratAdipradAnamityuktaM prAgatastameva drshytiyoga-vana-nimitta-viparizuddhividhiH 9898aa rUti iha zuddhizabdaH pratye kamabhisaMbadhyate, tato yogazuddhirvandanazuddhirnimittazuddhirdikazuddhirAkArazuddhizca vidhiH aNuvratAdipratipattau bhavati, tatra yogAH kAya-vAghu-manovyApAratakSa:, teSAM zuddhiH sopayoga virAmana-niravadyamASaUTshubhcintnaadiruupaa, vandanazuddhiH askhalitAmilitapraNipAtAdi-daNDaka-samuccAraNA'saMbhrAntakAyotsargakaraNalakSaNA, nimittazuddhi : tatkAlocchalitazaGkha-paNavAdininAdazravaNapUrNakumbha-bhRGgAra-cchatra-dhvaja-cAmarAdyavalokana-zubhagandhAghrANAdisvabhAvA, dikzuddhiH prAcyudIcI-jina-jinacaityAdyadhiSThitAzAsamAzrayaNasvarUpA, AkArazuddhistu rAjAdyabhiyogAdipratyAkhyAnApavAdamuktIkaraNAtmiketi / / 14 / / pUrve (trIjA adhyAyanA AThamA sUtramAM) aNuvrata Adi vrato vidhithI ApavA ema kahyuM che, AthI vidhine ja batAve che. - aNuvrata Adino svIkAra karavAmAM yogazuddhi, vaMdanazuddhi, nimittazuddhi, dizAzuddhi ane AgArazuddhi e vidhi che. yogazuddhi - kAyA, vacana ane manano vyApAra (kapravRtti) e yogo che. kAyAno vyApAra te kAyayoga, vacanano vyApAra te vacanayoga, manano vyApAra te manoyoga ema traNa yogo che. temAM upayogapUrvaka ane utAvaLa vinA javuM ityAdi kAyayoganI zuddhi che. pAparahita vacana bolavuM ityAdi vacanayoganI zuddhi che. 135
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya zubhaciMtana karavuM ItyAdi manoyoganI zuddhi che. vaMdanazuddhiH "praNipAta" vagere daMDaka sUtronuM asmalita ane amilita Adi guNothI yukta uccAraNa karavuM ane bhrAnti vinA kAyotsarga karavo e vaMdanazuddhi che. astulita Adi guNo A pramANe che:- akhkhalitaH acakAyA vinA bolavuM, arthAta jema kheDUta haLa kheDe che tyAre paththara vagerenA avarodhathI haLa khacakAya che, tema sUtro bolatAM khacakAvuM na jaoNIe. amIlitaH utAvaLathI pado ekI sAthe na bolI jatAM dareka pada chUTuM chUTuM bolavuM. avyatyAgraMDitaH jyAM aTakavAnuM hoya tyAM ja aTakavuM, na aTakavAnuM hoya tyAM na aTakavuM, arthAt saMpadA pramANe bolavuM. pratipUrNa anusvAra, mAtrA vagere dabAI na jAya tema zuddha bolavuM. pratipUrNa ghosaH udAtta, anudAtta (UMcethI, dhImethI, laMbAvIne ke TuMkAvIne) vagere jevA uccArathI bolavAnuM hoya tevA uccArathI bolavuM. kaMThoSThavipramukta sUtro bAlakanI jema aspaSTa na bolatAM spaSTa bolavAM. guruvacanopagataH sUtro guru pAsethI zikhelAM hovAM joIe. namuskurNa sUtrane praNipAta (=namaskAra) sUtra kahevAmAM Ave che. namutthaNa, arihaMta ceIANaM, logassa, pukUkharavaradIvaDuDha ane siddhANaM buddhANe e pAMca sUtronI "daMDaka' saMjJA che. nimittazuddhi :- zaMkha ane nagArA vagere (vAjiMtro) nA dhvaninuM zravaNa, pUrNakuMbha, jhArI, chatra, dhvaja ane cAmara AdinAM darzana, zubha gaMdha AvavI vagere nimittazuddhi che. dizAzuddhi - pUrva ke uttaradizA tarapha, athavA jina ke jinamaMdira vagere je dizAmAM hoya te dizA tarapha mukha rahe te rIte vratono svIkAra karavo te dizAzuddhi che. AgArazuddhi :- pratyAkhyAnanA rAjAbhiyoga vagere cha AgAronI chUTI rAkhavI te AgArazuddhi che. (14) tathA- haritoSavArazya 9948 tio ucito deva-guru-sAdharmika-svajana-dInA-'nAthAdInAmupacArArhANAM yo yasya yogya upacAro dhUpa -puSpa-vastra-vilepanA-''sanadAnAdigauravAtmakaH, sa ca, vidhirityanuvartata rUti ||9| tathA A paNa vidhi cheH 136
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya yogya upacAra karavo e vidhi che. upacArane yogya evA deva-gurusAdharmika-svajana-dIna-anAtha Adino upacAra karavo e paNa vidhi che. ahIM upacAra eTale dhUpa, puSpa, vastra, vilepana ane Asana ApavuM vagerethI gaurava karavo. (15) athANuvratAdInyeva krameNa darzayannAhasthUlaprANAtipAtAdibhyo viratiraNuvratAni paJca // 16 // 149 // iti / iha prANAtipAtaH pramattayogAt prANivyaparopaNarUpaH, sa ca sthUlaH sUkSmazca, tatra sUkSmaH pRthivyAdiviSayaH, sthUlazca dvIndriyAditrasagocaraH, sthUlazcAsau prANAtipAtazceti sthUlaprANAtipAtaH, AdizabdAt sthUlamRSAvAdA-'dattAdAnA-'brahma-parigrahAH parigRhyante, te ca prAyaH pratItarUpA eva, tatastebhyaH sthUlaprANAtipAtAdibhyaH paJcabhyo mahApAtakebhyo viratiH viramaNam, kimityAha- sAdhuvratebhyaH sakAzAt aNUni laghUni vratAni niyamarUpANi aNuvratAni, kiyantItyAha- paJceti paJcasaMkhyAni paJcANuvratAnIti, bahuvacananirdeze'pi yad viratirityekavacananirdezaH sa sarvatra viratisAmAnyApekSayeti / / 16 / / have aNuvrato vagerene ja kramazaH batAvatA graMthakAra kahe che : zUlaprANAtipAta AdithI viramavuM (= aTakavuM) e pAMca aNuvrato che. pramAdanA kAraNe jIvano nAza karavo e prANAtipAta (=hiMsA) che. prANAtipAtanA skUla ane sUkSma ema be prakAra che. pRthvIkAya Adi prANIono nAza karavo e sUkSma prANAtipAta che. beIdriya Adi trasajIvono nAza karavo e sthUla , prANAtipAta che. ahIM AdizabdathI sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, skUla abrahma ane sthUla parigraha e cAra aNuvrato jANavA. te aNuvratonuM svarUpa lagabhaga prasiddha ja che. sthUla prANAtipAta vagere pAMca moTAM pApothI viramavuM e pAMca aNuvrato che. sAdhunA vratonI apekSAe A vrato = niyamo nAnA hovAthI aNuvrato che. aNuvrato eTale nAnAM vrato. sUtramAM anuvratAni e pramANe bahuvacanamAM nirdeza karyo hovA chatAM viratiH e pramANe ekavacanamAM je nirdeza karyo te badhA sthaLe viratinI samAnatAnI apekSAe che, arthAt pAMce aNuvratomAM virati samAna che e apekSAe ekavacanamAM nirdeza karyo che. (16) 137.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tathA- divrata - bhogopabhogamAnA - 'narthadaNDaviratayastrINi guNavratAni 9LA 10 rUpiyA dizo yanekaprakArAH zAstre varNitAH, tatra sUryopalakSitA pUrvA, zeSAzca pUrvadakSiNAdikAH sapta, tathA Urdhvamadhazca dve, evaM dazasudikSu viSaye gamanaparimANakaraNalakSaNaM vrataM niyamo digvratam, bhujyate sakRdevAsevyate yadazanAdi tad bhogaH, punaH punarbhujyate vasana-vilayAdi yat tadupabhogaH, tato bhogazcopabhogazca bhogopabhogau tayormAnaM parimANaM bhogopabhogamAnam, arthaH prayojanaM dharma-svajanendriyagatazuddhopakArasvarUpam, tasmai arthAya daNDaH sAvadyAnuSThAnarUpaH, tatpratiSedhAdanarthadaNDaH, sa ca caturddhA - apadhyAnAcarita - pramAdAcarita - hiMmrapradAna - pApakarmopadezabhedAt, tasya viratiranarthadaNDaviratiH, tataH digvrataM ca bhogopabhogamAnaM cAnarthadaNDaviratizceti samAsaH, kimityAha- trINi trisaMkhyAni guNavratAni guNAya upakArAya vratAni bhavanti, guNavratapratipattimantareNANuvratAnAM tathAvidhazuddhyabhAvAditi / / 17 / / divrata, bhogapabhogamAna ane anartha daMDa e traNa guNavrato che. zAstramAM aneka prakAranI dizAo varNavI che. temAM sUryathI jaNAyelI dizA pUrva dizA che, arthAta je tarapha sUrya uge che te taraphanI dizA pUrva dizA che. bAkInI agnikoNa vagere sAta dizAo che. tathA Urdhva dizA ane adhodizA e be dizAo che. A pramANe daza dizAomAM javAnuM parimANa karavArUpa vrata e divrata che. azana vagere je vastu eka ja vAra bhogavI zakAya (= upayogamAM laI zakAya) te bhoga che. vastra ane strI vagere je vastu vAraMvAra bhogavI zakAya te upabhoga che. bhoga ane upabhoganuM mAna = parimANa karavuM te bhogapabhogamAna. artha eTale prayojana. dharma, svajana ane Idriyone zuddha upakAra thAya e prayojana che. daMDa eTale pApanuM sevana. artha mATe pApanuM sevana e artha daMDa. je daMDa artha mATe na hoya te anartha daMDa, arthAta je pApasevanathI dharma, svajana ane Idriyone zuddha upakAra na thAya te pApasevana anartha daMDa che. anartha daMDanA apadhyAnAcaraNa, pramAdAcaraNa, hiMsakapradAna ane pApakarmopadeza ema cAra prakAra che. anartha daMDanI virati te anartha daMDavirati. A traNa vrato guNa mATe = upakAra mATe thAya che mATe guNavrato che. kAraNa ke A * dharma, svajana ane Idriyo mATe anivArya hoya tevo upakAra zuddha che, arthAtu dharma Adi mATe je pApasevana anivArya hoya te pApasevana zuddha upakAra che. anya azuddha upakAra che. 138
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya vratonA svIkAra vinA aNuvratonI tevA prakAranI zuddhi thatI nathI. (17) tathA - sAmAyika-dezAvakAza-poSadhopavAsa-'tithi saMvibhAgazcatvAri zikSApadAni // 18 // 151 // iti // samAnAM mokSasAdhanaM prati sadRzasAmarthyAnAM samyagdarza-jJAna-cAritrANAmAyo lAbhaH samasya vA rAgadveSAntarAlavartitayA madhyasthasya sataH AyaH samyagdarzanAdilakSaNaH samAyaH, sAmno vA sarvajIvamaitrIbhAvalakSaNasya AyaH sAmAyaH, sarvatra svArthikekaNpratyayopAdAnAt sAmAyika sAvadyayogaparihAra - niravadyayogAnuSThAnarUpo jiivprinnaamH| deze vibhAge prAkpratipannadigvratasya yojanazatAdiparimANarUpasya avakAzo gocaro yasya pratidinaM pratyAkhyeyatayA tat tathA, poSaM dhatte poSadhaH aSTamI - caturdazyAdiH parvadivasaH, upeti saha apavRttadoSasya sato guNairAhAraparihArAdirUpairvAsaH upavAsaH, yathoktam - apavRttasya doSebhyaH samyagvAso guNaiH sh| upavAsaH sa vijJeyo na zarIravizoSaNam / / 107 / / (brahmaprakaraNe 241) iti / tataH poSadheSUpavAsaH possdhopvaasH| atithayo vItarAgadharmasthAH sAdhavaH sAdhvyaH zrAvakAH zrAvikAzca, teSAM nyAyAgatakalpanIyAdivizeSaNAnAmannapAnAdInAM saMgatavRttyA vibhajanaM vitaraNaM atithisaMvibhAgaH, tathA ca umAsvAtivAcakaviracitazrAvakaprajJaptisUtraM yathA- atithisaMvibhAgo nAma atithayaH sAdhavaH sAdhvyaH zrAvakAH zrAvikAzca, eteSu gRhamupAgateSu bhaktyA'bhyutthAnA-''sanadAna-pAdapramArjana-namaskArAdibhirarcayitvA yathAvibhavazakti anna-pAna-vastrauSadhA-''layAdipradAnena saMvibhAgaH kAryaH ( ) iti, tataH sAmAyikaM ca dezAvakAzaM ca poSadhopavAsazcAtithisaMvibhAgazceti samAsaH, catvArIti catuHsaMkhyAni, kimityAha- zikSApadAni, zikSA sAdhudharmAbhyAsaH, tasya padAni sthAnAni bhavanti / / 18 / / sAmAyika, dazAvakAza, pauSadhopavAsa ane atithisaMvibhAga e cAra zikSApado che. samano Aya=lAbha te samAya. ahIM sama eTale mokSane sAdhavAmAM samAna * sAmarthyavALA jJAna, darzana ane cAritra. samano eTale ke jJAna-darzana-cAritrano * zAna-zana mane yAritra metrI maNIne 4 mokSa- sAdhana bane . mATe zAna - zana - cAritra mokSane sAdhavAmAM samAna sAmarthyavALA che. 139
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjo adhyAya dharmabiMdupraka2Na lAbha te samAya. athavA sama eTale rAga ane dveSanI vacce rahevAnA kAraNe madhyastha evo jIva, samane = madhyastha rahenArane samyagdarzana Adino je lAbha te samAya. athavA sama zabdanA sthAne sAman zabda samajavo. sAman eTale sarvajIvo pratye maitrIbhAva. sAmanno eTale ke sarva jIvo pratye maitrIbhAvano lAbha te samAya. ahIM jaNAvelI traNe vyutpattimAM svArthamAM phar pratyaya levAthI sAmAyika zabda bane. sAmAyika e jIvano sAvagha yoganA parihAra rUpa ane niravaghayoganA AcaraNa rUpa pariNAma che, arthAt sAmAyika eTale sAvadhayogane tajavAno ane niravadyayogane AcaravAno jIvano pariNAma. h pUrve svIkArelA digdatamAM so yojana vagere je parimANa karyuM hoya te parimANanA dezamAM = vibhAgamAM jeno avakAza = sthAna che te dezAvagAza. praznaH divratamAM karelA parimANanA dezamAM A vratanuM sthAna kevI rIte che? uttaraH divratamAM ekI sAthe amuka kALa sudhI so yojana vagere parimANa karyuM hoya che. e parimANano A vratamAM dararoja saMkSepa karavAmAM Ave che. saMkSepa karIne dararoja tenuM paccakkhANa ka2vAmAM Ave che. mATe A divratamAM karelA parimANanA dezamAM A vratanuM sthAna che. (TIkAmAM AvelA zabdono A bhAvArtha lakhyo che. teno sAra A pramANe cheH- divratamAM daza dizAomAM javAnI je hada nakkI karI hoya temAM paNa da22oja yathAyogya amuka dezano (= bhAgano) saMkSepa karavo te dezAvagAsika. dA. ta. dareka dizAmAM hajAra kilomITarathI dUra na javuM ema divratamAM parimANa karyuM che. to A vratamAM da22oja jyAM jyAM javAnI saMbhAvanA hoya teTalo ja deza chUTo rAkhI bAkInA dezano niyama karavo. A vrata dararoja levAmAM Ave che. divrata bAravrato svIkAratI vakhate ekaja vAra levAmAM Ave che.) puSTine kare te pauSadha. AThama ane caudaza vagere parvadivasa pauSadha che. (kAraNa ke parvadivasa AtmAnI puSTi kare che.) jenA doSo dUra thayA che evA AtmAno AhA2tyAga vagere guNonI sAthe vAsa te upavAsa. kahyuM che ke "doSothI dUra thayelA AtmAno guNonI sAthe sArI rIte vAsa thAya te upavAsa jANavo, paNa zarIrane zukavI nAkhavuM e upavAsa nathI.'' pauSadhamAM upavAsa karavo te pauSadhopavAsa vrata, arthAt parvadivase upavAsa karavo te pauSadhopavAsa vrata. vItarAganA dharmamAM rahelA sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA atithi che. 140
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya snehabhAvathI vibhAga karavo = ApavuM te saMvibhAga. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAne nyAyathI prApta thayela ane kalpanIya vagere prakAranA anna - pAna vagerenuM snehabhAvathI dAna karavuM te atithi saMvibhAga vrata. A viSe vAcaka zrI umAsvAti mahArAjAe racelA zrAvaka prajJapti sUtramAM A pramANe kahyuM che - "sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA atithi che. teo ghare Ave tyAre bhaktithI UbhA thavuM, bezavA mATe Asana ApavuM, caraNonuM pramArjana karavuM, namaskAra karavA ItyAdithI temanI pUjA karIne potAnI vaibhavazakti pramANe ana, pANI, vastra, auSadha ane vasati vagere ApavA vaDe saMvibhAga karavo joIe." sAmAyika, dezAvakAza, pauSadhopavAsa ane atithi saMvibhAga e cAra vratone zikSApado kahevAmAM Ave che. zikSA eTale sAdhudharmano abhyAsa. pado eTale sthAno. A cAra vrato sAdhudharmano abhyAsa karavAnAM sthAno che. (18) tatazca etadAropaNaM dAnaM yathA'rha, sAkalya-vaikalyAbhyAm // 19 // 152 // iti / iha teSAmaNuvratAdInAM prAguktalakSaNe dharmArTa prANini yadAropaNaM uktavidhinaiva nikSepaNam, tat kimityAha- dAnaM prAgupanyastamabhidhIyate, kathamityAha-yathArha yathAyogyam, kAbhyAmityAha- sAkalya-vaikalyAbhyAm, sAkalye na samastANuvrata-guNavratazikSApadAdhyAropalakSaNena vaikalyena vA aNuvratAdInAmanyatamAropaNeneti / / 19 / / yathAyogya saMpUrNapaNe ke nyUnapaNe aNuvrata vagerenuM AropaNa karavuM te dAna che. pahelAM (a 0 3 sU) 8 mAM) jenuM lakSaNa jaNAvyuM che tevA dharmayogya jIvamAM pUrve ( = a) 3 sU0 13 - 14 mAM) kahelI vidhithI ja aNuvrata vagerenuM je AropaNa karavuM te dAna kahevAya che. (pUrve a0 3 sU) 8 mAM aNuvrata AdinuM dAna karavuM ema kahyuM che. AthI dAna karavuM eTale zuM e A sUtramAM jaNAvyuM. aNuvrata AdinuM dAna karavuM eTale aNuvrata AdinuM jIvamAM AropaNa karavuM.) A AropaNa saMpUrNapaNe ane nyUnapaNe ema be rIte karavAmAM Ave che. samasta aNuvrato, guNavrato ane zikSApadonuM AropaNa karavuM te saMpUrNapaNe AropaNa che. koI eka vagere amuka ja vratonuM AropaNa karavuM te nyUnapaNe AropaNa che. (19) 141
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na trIjo adhyAya evaM samyaktvamUlakeSvaNuvratAdiSu samAropiteSu yat karaNIyaM tadAhagRhIteSvanaticArapAlanam // 20 // 153 // iti / gRhIteSu pratipanneSu samyagdarzanAdiSu guNeSu, kimityAha - niraticArapAlanamiti, aticAro virAdhanA dezabhaGga ityeko'rthaH, avidyamAno'ticAro yeSu tAni anaticArANi, teSAm anupAlanaM dharaNaM kAryam, aticAradoSopaghAtena hi kuvAtopahatasasyAnAmiva svaphalaprasAdhanaM prtysmrthtvaadmiissaamiti||20|| A pramANe samyaktva jenuM mUla che evAM aNuvrata vagere vratonuM AropaNa thayA pachI je karavuM joIe te kahe che : samyagdarzana vagere guNono svIkAra karyA pachI temanuM aticAra rahita pAlana karavuM joIe. aticAra, virAdhanA ane dezabhaMga e traNe zabdono eka artha che. aticAra doSathI haNAyelA ( = malina banelA) samyagdarzana vagere guNo duSTavAyuthI haNAyelA dhAnyanI jema potAnuM phaLa sAdhavA samartha banatA nathI. (20) anaticArapAlanamityuktam, athAticArAnevAha zaGkA-kAGkSA-vicikitsA -'nyadRSTiprazaMsA-saMstavAH samyagdRSTeratIcArAH // 21 // 154 // iti / tatra iha zaGkA kAGkSA vicikitsA ca jJAnAdyAcArakathanamiti sUtravyAkhyoktalakSaNA eva, anyadRSTInAM sarvajJapraNItadarzanavyatiriktAnAM zAkya-kapila- kaNAdA'kSapAdAdipraNItamatavarttinAM pASaNDinAM prazaMsA - saMstavau anyadRSTiprazaMsA - saMstavau, 'puNyabhAja ete' 'sulabdhameSAM janma' 'dayAlava ete' ityAdikA prazaMsA, saMstavazceha saMvAsajanitaH paricayaH vasana - bhojanadAnA -''lApAdilakSaNaH parigRhyate, na stavarUpaH, tathA ca loke pratIta eva saMpUrvaH stautiH paricaye, 'asaMstuteSu prasabhaM bhayeSu' ( ) ityAdAviveti, tataH zaGkA ca kAGkSA ca vicikitsA ca anyadRSTiprazaMsA-saMstavau ceti samAsaH, kimityAha-- samyagdRSTeH samyagdarzanasya atIcArA virAdhanAprakArAH saMpadyante, zuddhatattvazraddhAnabAdhAvidhAyitvAditi ||21|| aticAra rahita pAlana karavuM joIe ema kahyuM. AthI have aticArone 4 he che: zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTiprazaMsA ane anyadRSTi saMstava 142
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya samyagdarzananA aticAro che. zaMkA, kAMkSA, ane vicikitsA zabdanI vyAkhyA jJAnAdhAvIrachathanam (2-11) e sUtramAM je pramANe kahI che te pramANe ja jANavI. anyadRSTiprazaMsA ane anyadRSTisaMstavanI vyAkhyA A pramANe che - anyadRSTi eTale sarvajJapraNIta darzanathI anya zAkya, kapila, kaNAda akSapAda vagere puruSoe racelA darzanamAM = matamAM) rahelA pAkhaMDIo. temanI ""A loko puNyazAlI che, emano janma saphala che, e loko dayALu che' ItyAdi prazaMsA karavI te anyadRSTi prazaMsA. saMstava eTale paricaya. anyadRSTionI sAthe rahevAthI temane vastra ApavuM, nivAsa Apavo, bhojana ApavuM, temanI sAthe bolavuM vagere rIte temano paricaya karavo te anyaSTisaMstava. praznaH saMstava zabdano artha stuti karavI evo che, to ahIM paricaya' artha kema karyo? uttara : lokamAM saMpUrvaka tu dhAtu paricaya arthamAM prasiddha che. jemake saMstuteSu pu ( = balAtkArathI aparicita bhayomAM) ItyAdi sthaLe saMpUrvaka tu dhAtu paricaya arthamAM che. zaMkA vagere pAMca doSo samyagdarzananA aticAro = virAdhanAnA prakAro che. kAraNa ke zaMkA vagere doSo zuddha tattvazraddhAmAM bAdhA karanArA che. (21) tathA- vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 22 // 155 // iti / vrateSu aNuvrateSu zIleSu ca guNavrata - zikSApadalakSaNeSu paJca paJca yathAkrama yathAparipATi atIcArA bhavantIti sarvatrAnuvartate iti / / 22 / / vratamAM ane zIlamAM kramazaH pAMca pAMca aticAro thAya che. vrata eTale aNuvrato. zIla eTale guNavrato ane zikSAvrato . (22) tatra prthmaannuvrtevizva-vadha-vivA-stimApA -DatrapAnaniroghA tArarUA 1ddA rUti sthUlaprANAtipAtaviratilakSaNasyANuvratasya bandho vadhaH chavicchedo'tibhArAropaNamannapAnanirodhazcetyatIcArAH, tatra banyo rajjudAmakAdinA saMyamanam, vadhaH kazAdibhirhananam, chaviH tvak, tadyogAccharIramapi chaviH, tasya chedaH asiputrikAdibhiH 143
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya pATanama, tathA'tIva bhAro'tIbhAraH prabhUtasya pUgaphalAdergavAdipRSThAdAvAropaNama, tathA anna-pAnayoH bhojanodakayonirodhaH vyavacchedaH annapAnanirodhaH, ete ca krodhalobhAdikaSAyamalakalaGkitAntaHkaraNasya prANiprANaprahANanirapekSasya sato jantoraticArA bhavanti, sApekSasya tu bandhAdikaraNe'pi sApekSatvAnnAticAratvameSAmiti / atra cAyamAvazyakacUAdhukto vidhiH- bandho dvipadAnAM catuSpadAnAM vA syAt, so'pyarthAyAnarthAya vA, tatrAnarthAya tAvannAsau vidhAtuM yujyate, arthAya punarasau dvividhaH syAt, sApekSo nirapekSazca, tatra nirapekSo nAma yannizcalamatyarthaM badhyate, sApekSaH punaryad dAmagranthinA yazca baddhaH san zakyate pradIpanakAdiSu vimocayituM vA chettuM vA, evaM tAvaccatuSpadAnAM bndhH| dvipadAnAM punarevam- dAso vA dAsI vA cauro vA pAThAdipramattaputro vA yadi badhyate tadA savikrameNaiva bandhanIyo rakSaNIyazca tathA yathA'gnibhayAdiSu na vinshyti| tathA te kila dvipada-catuSpadAH zrAvakeNa saMgrahItavyAH ye abaddhA evAsata iti 1 / vadho'pi tathaiva, navaraM nirapekSavadho nirdayatADanA, sApekSavadhaH punarevam- Adita eva bhItaparSadA zrAvakeNa bhavitavyam, yadi punarna karoti ko'pi vinayaM tadA taM marmANi muktvA latayA davarakeNa vA sakRd dvirvA tADayediti 2 / chavicchedo'pi tathaiva, navaraM nirapekSo hastapAda-karNa-nAsikA yannirdayaM chinatti, sApekSaH punaryad gaNDaM vA'rurvA chindyAdvA dahedveti 3 / tathA'tibhAro nAropayitavyaH, pUrvameva hi yA ca dvipadAdivAhanena jIvikA sA zrAddhena moktavyA, athAnyA'sau na bhavet tadA dvipado yaM bhAraM svayamutkSipatyavatArayati ca taM vAyate, catuSpadasya tu yathocitabhArAdasau kiJcidUnaH kriyate, hala-zakaTAdiSu punarUcitavelAyAmasau mucyata iti 4 / tathA bhakta-pAnavyavacchedo na kasyApi kartavyaH, tIkSNabubhukSo yanyathA mriyate, so'pyarthAnAdibhedo bandhavat draSTavyaH, navaraM sApekSo rogacikitsArthaM syAta, aparAdhakAriNi ca vAcaiva vadet 'adya te na dAsyate bhojanAdi', zAntinimittaM vopavAsaM kArayet 5 / kiM bahunA?, yathA mUlaguNasya prANAtipAtaviramaNasyAticAro na bhavati tathA sarvatra yatanayA yatitavyamiti / nanu prANAtipAta eva vratinA pratyAkhyAtaH, tato bandhAdikaraNe'pi na doSo, virterkhnnddittvaat| atha bandhAdayo'pi pratyAkhyAtAstadA tatkaraNe vratabhaGga eva, virtikhnnddnaat| kiJca, bandhAdInAM pratyAkhyeyatve vivakSitavrateyattA vizIryeta, prativrataM paJcAnAmaticAravratAnAmAdhikyAdityevaM na bandhAdInAmaticArateti, atrocyate, satyam, prANAtipAta eva pratyAkhyAto na bandhAdayaH, kevalaM ta pratyAkhyAne'rthataste'pi pratyAkhyAtA iva draSTavyAH, tadupAyatvAt teSAm, na ca bandhAdikaraNe'pi vratabhaGga, kiM tvaticAra eva, 144
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya katham?, iha dvividhaM vratam- antarvRttyA bahirvRttyA ca, tatra mArayAmIti vikalpAbhAvena yadA kopAdyAvezAt paraprANaprahANamavigaNayan bandhAdau pravarttate na ca prANaghAto bhavati tadA dayAvarjitatayA viratyanapekSapravRttitvena antarvRttyA vratasya bhaGga, prANighAtAbhAvAcca bahirvRttyA pAlanamiti dezasya bhaJjanAt dezasyaiva ca pAlanAdaticAravyapadezaH pravartate, taduktam - na mArayAmIti kRtavratasya vinaiva mRtyuM ka ihaaticaarH?| nigadyate yaH kupito vadhAdIn karotyasau syAnniyame'napekSaH / / 108 / / mRtyorabhAvAniyamo'sti tasya kopAd dayAhInatayA tu bhnggH| dezasya bhaGgAdanupAlanAcca pUjyA atIcAramudAharanti / / 109 / / ( ) iti| __ yaccoktaM 'vrateyattA vizIryate' iti, tadayuktam, vizuddhahiMsAdiviratisadbhAve hi bandhAdInAmabhAva eveti, tadevaM bandhAdayo'ticArA eveti, bandhAdigrahaNasya copalakSaNatvAnmantra-tantraprayogAdayo'nye'pyevamatrAticAratayA dRzyA iti / / 23 / / temAM prathama aNuvratamAM pAMca aticAro A pramANe cheH baMdha, vadha, viccheda, atibhArAropaNa ane anapAnanirodha e pAMca prathama aNuvratanA aticAro che. baMdhaH baMdha eTale pazu vagerene dorI -doraDA vagerethI bAMdhavA. vadhaH vadha eTale cAbuka vagerethI mAravuM. chavicchedaH chavi eTale cAmaDI. tenA yogathI zarIra paNa chavi kahevAya. AthI chaviccheda eTale charI vagerethI zarIrane chedavuM. atibhArAropaNa eTale baLada AdinI pITha upara sopArI vagereno ghaNo bhAra mUkavo. annapAnanirodha eTale bhojana-pANI na ApavA. krodha ane lobha Adi kaSAyarUpa malathI malina aMta:karaNavALo jIva jIvanA prANanA nAzanI apekSA rAkhyA vinA baMdha vagere kare te baMdha vagere aticAra che, arthAt zrAvaka kaSAyane vaza banIne prANanAzanI darakAra karyA vinA nirdayapaNe baMdha vagere kare te aticAra che. jIvano prANa na jAya enI kALajI rAkhIne (dayArda hRdayathI) baMdha vagere kare to paNa baMdha vagere aticAra rUpa banatA nathI. kAraNake jIvanA prANa na javA joIe evI apekSA rahelI che. ahIM AvazyakacUrNi AdimAM kahelo vidhi A pramANe che:- baMdhaH bepagA ke cArapagA prANIono baMdha hoya. te baMdha paNa sakAraNa ane niSkAraNa ema be prakAre che. temAM niSkAraNa baMdha karavo yogya nathI. sakAraNa baMdha sApekSa ane nirapekSa 145
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na ema be prakAre che. (nirdaya banIne) atizaya majabUta bAMdhavAmAM Ave te nirapekSa baMdha. Aga vagerenA prasaMge choDI zakAya ke chedI zakAya tevI rIte dorInI gAMTha AdithI bAMdhavuM te sApekSa baMdha. A pramANe copagA prANInA baMdha viSe kahyuM. bepagA (manuSya) prANInA baMdhanI vigata A pramANe cheH- dAsa, dAsI, cora ke bhaNavA vageremAM pramAdI putra vagerene jo bAMdhavAnI jarUra paDe to te cAlI zake - khasI zake ke avasare chUTI zake te rIte (DhIlA baMdhanathI) bAMdhavuM ane tenuM rakSaNa karavuM ke jethI agnibhaya vageremAM tenuM mRtyu na thAya. zrAvake bAMdhyA vinA ja rAkhI zakAya tevA ja bepagA ke copagA prANI rAkhavA joie. trIjo adhyAya vadhaH vadhamAM paNa baMdhanI jema jANavuM. temAM nirapekSa eTale nirdayapaNe mAravuM. sApekSa vadha aMge vidhi A pramANe cheH- zrAvake prathamathI ja bhItaparSada banavuM joie. (jethI putrAdi avinaya vagere na kare, ethI mAravAno prasaMga ja na Ave. chatAM) koika vinaya na kare (ethI mAravAno prasaMga Ave) to marmasthAnone choDIne lAta ke dorIthI eka be vAra mAre. chavicchedaH chaviccheda aMge paNa baMdhanI jema jANavuM. nirdayapaNe hAtha, paga, kAna ane nAka vagereno cheda karavo te nirapekSa chaviccheda che. zarIramAM thayela gumaDuM, ghA-cAMdI vagerene kApI nAkhavuM ke bALI nAkhavuM vagere sApekSa chavicheda che. atibhArAropaNaH zrAvake pazu Adi upara te na upADI zake teTalo bhAra na mUkavo joie. zrAvake prANI upara bhAra uMcakAvIne AjIvikA cAle tevo dhaMdho na karavo joie. have jo bIjo dhaMdho na hoya to manuSya pAse te svayaM ja uMcakI zake ane nIce utArI zake teTalo ja bhAra uMcakAvavo joie, pazu pAse ucita bhArathI kaMika ocho bhAra upaDAvavo joie. haLa, gADA vageremAM joDelA pazuone samayasara choDI devA joie. anna - pAnanirodhaH anna-pANIno viccheda koine paNa na karavo joie, anyathA atizaya bhUkhathI marI jAya. anna-pAnanirodhanA paNa sakAraNa-niSkAraNa vagere prakAro baMdhanI jema jANavA. roganA nAza mATe anna - pAnano nirodha sApekSa che. aparAdha karanArane mAtra vANIthI ja ''Aje tane AhAra Adi nahIM ApavAmAM Ave'' ema kahe. (paNa samaya thatAM AhAra-pANI ApavA.) zAMtinimitte upavAsa karAve. vizeSa zuM kahevuM ? TuMkamAM bhAva e che ke prANAtipAtiviratirUpa mUlaguNamAM aticAra na lAge tema badhA sthaLe yatanAthI vartavuM joie. 146
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya praznaH vratamAM prANanAzanuM ja pratyAkhyAna karyuM che, vadha AdinuM pratyAkhyAna karyuM nathI, AthI aticAramAM jaNAvela baMdha Adi karavAthI doSa na lAge. kAraNake tenAthI pratyAkhyAna akhaMDa rahe che. have jo ema kahevAmAM Ave ke prANanAzanA pratyAkhyAnanI sAthe baMdha vagerenuM paNa pratyAkhyAna thaI jAya che. to baMdha Adi karavAthI vratabhaMga ja thAya. kAraNa ke pratyAkhyAna khaMDita thAya che. tathA vivalitavratonI cokkasa saMkhyA paNa na rahe. kAraNa ke dareka vratamAM pAMca pAMca aticAro vadhI jAya. AthI baMdha vagere aticArarUpa nathI. uttara :- vrata lenAre prANanAzanuM ja pratyAkhyAna karyuM che, baMdha AdinuM nahi, e vAta satya che. paNa paramArthathI prANanAzanuM pratyAkhyAna karavAthI baMdha AdinuM pratyAkhyAna thaI jAya che. kAraNa ke baMdha Adi prANavinAzanuM kAraNa che. (kAryanA pratyAkhyAnamAM kAraNanuM pratyAkhyAna AvI jAya che.) prazna :- to pachI baMdha AdithI vratabhaMga kema na thAya ? uttara:- vrata aMtavRttithI ane bahivRttithI ema be prakAre che. temAM jayAre mArI nAkhavAnI buddhi na hovA chatAM krodha Adi AvezathI marI na jAya tenI darakAra rAkhyA vinA baMdha Adi kare tyAre mRtyu na thavA chatAM dayAhIna banI javAnA kAraNe virati nirapekSa pravRtti karavAthI aMtavRttithI vratano bhaMga che, paNa mRtyu na thavAthI bahivRttithI vratanuM pAlana che. Ama AMzika vratapAlana ane AMzika vratabhaMga thavAthI aticArano vyavahAra thAya che. kahyuM che ke - prazna :- "mAre prANanAza na karavo evo niyama lenArane mRtyu vinA ja (mAtra baMdha, vadha AdithI) aticAra kevI rIte lAge ?(nidhi =) uttara - je gusse thaIne vadha vagere kare te vratanI apekSAthI rahita che. AvI rIte vadhAdi karavAmAM mRtyu na thavAthI niyama rahe che, paNa kopathI dayAhIna banI javAthI paramArthathI niyamano bhaMga thAya che. pUjya puruSo vratanA eka dezanA bhaMgane ane eka dezanA pAlanane aticAra kahe che." vratonI cokkasa saMkhyA nahi rahe ema je pUrve kahyuM hatuM te paNa yukta nathI. kAraNake vizuddha rIte hiMsAdinI virati thAya, arthAt niraticArapaNe vratonuM pAlana thAya tyAre baMdhAdi na hoya. baMdha AdinA nirdezanA upalakSaNathI maMtra - taMtra vagere bIjA paNa aticAro A pramANe samajI levA. A pramANe baMdha vagere aticAro ja che. (23) 147
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya atha dvitIyasya mithyopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyA- .. nyAsApahAra-svadAramantrabhedAH // 24 // 157 // iti / mithyopadezazca rahasyAbhyAkhyAnaM ca kUTalekhakriyA ca nyAsApahArazca svadAramantrazceti smaasH| tatra mithyopadezo nAma alIkavAdaviSaya upadezaH 'idamevaM caivaM ca brUhi' ityAdikamasatyAbhidhAnazikSaNam 1 / rahasyAbhyAkhyAnaM rahaH ekAntastatra bhavaM rahasya rahonimittaM tacca tadabhyAkhyAnaM ceti samAsaH, etaduktaM bhavati- rahasi mantrayamANAnavalokyAbhidhatte 'ete hi idaM cedaM ca rAjAdiviruddha mantrayante' iti 2 / kUTalekhasya asadbhUtArthasUcakAkSaralekhanasya karaNaM kUTalekhakriyA 3 / nyAsApahAra iti, nyAsaH paragRhe rUpakAdernikSepaH, tasya apahAraH apalApaH 4 / svadAramantrabheda iti, svadArANAm upalakSaNatvAnmitrAdInAM ca mantrasya guptabhASitasya bhedo bahiHprakAzanam iti 5 / atra ca mithyopadezo yadyapi 'mRSA na vAdayAmi' ityatra, 'na vadAmi na vAdayAmi' ityatra vA vrate bhaGga eva, 'na vadAmi' iti vratAntare tu na kiJcana, tathApi sahasAkArA'nAbhogAbhyAmatikrama-vyatikramA-'ticArairvA mRSAvAde parapravartanavratasyAticAro'yama, athavA vratasaMrakSaNabuddhyA paravRttAntakathanadvAreNa mRSopadezaM yacchato'ticAro'yam, vratasavyapekSatvAnmRSAvAde parapravartanAcca bhagnAbhagnarUpatvAd vratasyeti / nanu rahasyAbhyAkhyAnamasadoSAbhidhAnarUpatvena pratyAkhyAtatvAd bhaGga eva, na tvaticAra iti, satyam, kintu yadA paropaghAtakamanAbhogAdinA'bhidhatte tadA saMklezAbhAvena vratAnapekSatvAbhAvAnna vratasya bhaGgaH, paropaghAtahetutvAcca bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'ticAraH, yadA punastIvrasaMklezAdabhyAkhyAti tadA bhaGgo vratanirapekSatvAt, Aha ca - sahasAbhakkhANAI jANato jai karei to bhNgo| jai puNa'NAbhogAIhito to hoi aiyAro / / 110 / / ( ) kUTalekhakaraNaM tu yadyapi 'kAyena mRSAvAdaM na karomi' ityasya 'na karomi na kArayAmi' ityasya vA vratasya bhaGga eva, vratAntare tu na kiJcana, tathApi sahasAkArAdinA'tikramAdinA vA'ticAraH, athavA mRSAvAda iti mRSAbhaNanaM mayA pratyAkhyAtamidaM punarlekhanamiti bhAvanayA mugdhabuddhetasavyapekSasyAticAra iti / nyAsApahAre punaradattAdAnaM sAkSAdeva bhavati, mRSAvAdavratAticAratvaM cAsya 'na tvadIyaM mama samIpe kiJcidapi' ityanAbhogAdinA'pahRvAnasya syaaditi| 148
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya svadAramantrabhedaH punaranuvAdarUpatvena satyatvAt yadyapi nAticAro ghaTate tathApi mantritArthaprakAzanajanitalajjAditaH svadArAdermaraNAdisaMbhavena paramArthatastasyAsatyatvAt kathaJcid bhaGgarUpatvAdaticAra eveti / / 24 / / have bIjA aNuvratanA aticAro kahe che : mithyA upadeza, rahasya abhyAkhyAna,kUTalekhakriyA, nyAsa apahAra ane svadAramaMtra bheda e pAMca bIjA aNuvratanA aticAro che. mithyA upadezaH mithyA eTale juThuM. bIjAne ""tuM A pramANe A pramANe bola' ityAdi asatya bolavAnI zIkhAmaNa ApavI te mithyA upadeza. rahasya abhyAkhyAna rahasya eTale ekAMtamAM thayela. abhyAkhyAna eTale kahevuM. ekAMtamAM baneluM kahevuM che rahasya abhyAkhyAna. koine ekAMtamAM masalata karatA joine (ke sAMbhaLIne) bIjAne kahe ke A loko amuka amuka rAjA vagerethI viruddha masalata kare che. kUTalekha kriyA: khoTuM lakhavuM. nyAsa - apahAraH bIjAnA ghare rUpiyA vagere mUkavuM te nyAsa, arthAt thApaNa. apahAra eTale apalApa. bIjAe mUkelA rUpiyA vagereno "te rUpiyA vagere mukayuM nathI' ema apalApa karavo te nyAsa - apahAra. svadAramaMtra bhedaH svadAra eTale potAnI patnI. maMtra eTale guptavAta. bheda eTale prakAzana karavuM. potAnI patnIe mArI vAta bIjAnI pAse nahi jAya evA vizvAsathI karelI gupta vAta bIjAne kahevI te svadAramaMtrabheda che. patnInA upalakSaNathI mitra Adi mATe paNa tema samajavuM. arthAt koI paNa vyaktie mArI vAta bIjA pAse nahi jAya evA vizvAsathI karelI gupta vAta bIjAne kahevI e svadAramaMtrabheda che. mAre bIjAne jADuM na bolAvavuM ema vrata levAmAM ke huM jADuM nahi boluM ane bIjAne jANyuM nahi bolAvuM ema vrata levAmAM asatya upadezathI vratano bhaMga ja thAya. tathA huM jANyuM nahi boluM ema vrata levAmAM asatya upadezathI na batabhaMga thAya ane na to aticAra lAge. Ama baMne rIte vrata laivAmAM asatya upadeza aticAra rUpa nathI. chatAM mAre jADuM na bolAvavuM evuM vrata lenArane sahasA ke anupayogathI, athavA atikrama, vyatikrama, ane aticArathI bIjAne jAThuM bolavAnI salAha ke sUcana ApavAmAM asatya upadeza rUpa aticAra lAge. athavA vratanI rakSA karavAnI buddhithI jAThuM bolavAnI salAha sIdhI rIte na Ape, paNa amuka amuka prasaMge amuka amuka kahyuM hatuM vagere rIte bIjAnI vAta kahevA dvArA ADakatarI rIte jADuM 149
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya bolavAnI salAha Ape. AmAM vratasApekSa hovAthI abhaMga che ane bIjAne asatyamAM pravartAvavAthI vratabhaMga che. Ama vrata bhaMgAbhaMga rUpa hovAthI aticAra thAya che. prazna : abhyAkhyAna khoTA doSa bolavA rUpa hovAthI mRSAvAda viramaNa vratathI teno tyAga thaI jAya che. AthI abhyAkhyAnathI vratano bhaMga ja thAya, aticAra nahi. uttaraH abhyAkhyAnathI parane AghAta thAya che. parane AghAta pahoMcADanAruM (abhyAkhyAnanuM) vacana anupayoga AdithI kahe to mAnasika saMkleza na hovAthI vratasApekSa hovAthI vratano bhaMga na thAya. paNa paranA AghAtanuM kAraNa hovAthI vratabhaMga thAya. Ama bhaMgAbhaMga rUpa hovAthI aticAra gaNAya. paNa jo tevuM vacana IrAdApUrvaka tIvrasaMklezathI kahe to vratabhaMga ja thAya. kAraNa ke te vratanirapekSa ja che. kahyuM che ke "sahasA abhyAkhyAna vagere jo jANIne kare to vratabhaMga ja thAya, paNa jo anupayoga AdithI kare to aticAra lAge." mAre kAyAthI asatya bolavuM nahi evuM vrata lenArane ke mAre kAyAthI asatya bolavuM nahi ane bIjA pAse bolAvavuM nahi evuM vrata lenArane kUTa lekhathI vratano bhaMga ja thAya. mAre juThuM bolAvavuM nahIM evuM vrata lenArane kUTalekhathI navratabhaMga thAya, na to aticAra lAge. Ama kUTalekha aticAra rUpa na hovA chatAM sahasA AdithI ke atikrama AdithI kUTalekha karavAmAM aticAra lAge. athavA koI maMdabuddhi jIva mAre jADuM bolavAnuM pratyAkhyAna che, jyAre A to lakhANa che evuM vicArIne kUTalekha kare to vratasApekSa hovAthI aticAra gaNAya. nyAsa-apahAramAM to pratyakSa ja adattAdAna (= corI) che. Ama chatAM mArI pAse tAruM kAMI paNa nathI." ema jADuM bolAtuM hovAthI anAbhoga AdithI apalApa karanArane mRSAvAdamAM aticAra thAya. svadAramaMtrabhedamAM bIjAe jevI vAta kahI che tevI ja vAta kahevAthI satya che, ethI jo ke aticAra ghaTato nathI, to paNa gupta vAta bahAra paDavAnA kAraNe thayela lajjA AdithI svapatnI AdinuM mRtyu vagere thavAno saMbhava hovAthI paramArthathI te asatya che, Ama kathaMcita bhaMga svarUpa hovAthI aticAra ja che. (24) 15O
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya atha tRtIyasya stenaprayoga-tadAhRtAdAna-viruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavahArAH // 25 // 158 // iti / stenaprayogazca tadAhRtAdAnaM ca viruddharAjyAtikramazca hInAdhikamAnonmAnAni ca pratirUpakavyavahArazceti smaasH| tatra stenAH caurAsteSAM prayogo vyApAraNaM 'harata yUyam' ityanujJApradAnam 1 / tathA tairAhRtasya kuGkumAdidravyasyA''dAnaM saMgrahaH 2 / viruddhaH svakIyasya rAjJaH pratipanthI, tasya rAjyaM kaTakaM dezo vA, tatrAtikramaH svarAjabhUmisImAtilaGghanena kramaNaM pravezaH viru ddharAjyAtikramaH 3 / hIne svabhAvApekSAyA nyUne adhike vA mAnonmAne kuDavAditulArUpe bhavato hInAdhikamAnonmAne 4 / zuddhana vrIyAdinA ghRtAdinA vA pratirUpakaM sadRzaM palabhyAdi vasAdi vA dravyaM tena vyavahAro vikrayarUpaH sa pratirUpakavyavahAra iti 5 / iha stenaprayogo yadyapi 'cauryaM na karomi na kArayAmi' ityevaMpratipannavratasya bhaGga eva tathApi 'kimadhunA yUyaM nirvyApArAstiSThatha? yadi vo bhaktakAdi nAsti tadA'haM dadAmi, bhavadAnItamoSasya ca yadi vikrAyako na vidyate tadA'haM vikreSyAmi' ityevaMvidhavacanaizcaurAna vyApArayataH svakalpanayA tadvyApAraNaM pariharato vratasApekSasyAsAvatIcAraH 1 / tathA stenAhRtaM kANakakrayeNa lobhadoSAt pracchannaM gRhNazcauro bhavati, yadAha caurazcaurApako mantrI bhedajJaH kaannkkryii| annadaH sthAnadazcaiva cauraH saptavidhaH smRtaH / / 111 / / ( ) tatazcauryakaraNAd vratabhaGgaH, 'vANijyameva mayA vidhIyate, na caurikA' ityadhyavasAyena ca vratAnapekSatvAbhAvAd na bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'ticAraH 2 / viruddharAjyAtikramastu yadyapi svasvAminA'nanujJAtasya parakaTakAdipravezasya sAmI-jIvAdattaM titthayareNaM taheva ya gurUhiM (navapadapraka0 38) ityadattAdAnalakSaNayogena viruddharAjyAtikramakAriNAM ca cauryadaNDayogenAdattAdAnarUpatvAd bhaGga eva tathApi viruddharAjyAtikramaM kurvatA 'mayA vANijyameva kRtaM na cauryam' iti bhAvanayA vratasApekSatvAt loke ca cauro'yamiti vyapadezAbhAvAdaticAro'yamiti 3 / tathA hInAdhikamAnonmAnavyavahAraH pratirUpakavyavahArazca paravyaMsanena paradhanagrahaNarUpatvAd bhaGga eva, kevalaM 'kSatrakhananAdikameva cauryam, kUTatulAdivyavahAra-tatpratirUpavyavahArau tu vaNikkalaiva' iti svakIyakalpanayA vratarakSaNodyatatayA'ticAra iti 4-5 / athavA stenaprayogAdayaH paJcApyamI vyaktacauryarUpA 151
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya eva, kevalaM sahasAkArAdinA atikramavyatikramAdinA vA prakAreNa vidhIyamAnA atIcAratayA vyapadizyante iti| na caite rAjasevakAdInAM na saMbhavanti, tathAhi- AdyayoH spaSTa eva teSAM saMbhavaH, virUddharAjyatikramastu yadA sAmantAdiH svasvAmino vRttimupajIvati tadviruddhasya ca sahAyIbhavati tadA tasyAticAro bhavati, kUTatulAdayastu yadA bhANDAgAradravyANAM vinimayaM kArayati tadA rAjJo'pyaticArAH syuriti / / 25 / / have trIjA aNuvratanA aticAro kahe che : stanaprayoga, tadAhatAdAna, viruddharAjyAtikrama, hInAdhikamAnonmAna ane pratirUpaka vyavahAra e pAMca trIjA aNuvratanA aticAro che. stanaprayoga :- stana eTale cora. prayoga eTale preraNA karavI. tame corI karo e pramANe corane preraNA karavI e stanaprayoga. tadAhatAdAna - tad eTale coro. Adata eTale coreluM. AdAna eTale levuM. cAroe corela kezara vagere dravya levuM te tadAhatAdAna viruddharAjyAtikrama -viruddha eTale potAnA rAjAno virodhI rAjA, te rAjAnuM rAjya ke sainya. atikrama eTale praveza. potAnA rAjAnI bhUminI sarahadane oLaMgIne potAnA rAjAnA virodhI rAjAnA sainyamAM ke dezamAM praveza karavo te viruddharAjyAtikrama. hInAdhikamAnonmAna : hIna eTale svAbhAvikanI apekSAe nyUna. adhika eTale svAbhAvikanI apekSAe adhika. kuDava vagere mApAM ane trAjavAM hIna- adhika rAkhavA te hInAdhikamAnonmAna. (jyAre vastu levAnI hoya tyAre bhAre - moTAM mApAM - tolAM rAkhavA ane jyAre vastu ApavAnI hoya tyAre halakAM-nAnAM mApAM - tolAM rAkhavA.) pratirUpaka vyavahAra -pratirUpaka eTale samAna. vyavahAra eTale vikraya karavo - vecavuM. zuddha DAMgara vagerenA jevA photarA vagere vastune zuddha DAMgara vagere tarIke vecavI. athavA zuddha ghI AdinA jevI carabI vagere vastune zuddha ghI Adi tarIke vecavI te pratirUpaka vyavahAra che. arthAta asalI vastunA jevI nakalI vastune asalI vastu tarIke vecavI. athavA asalI vastumAM nakalI vastu bheLavIne asalI tarIke vecavI te pratirUpaka vyavahAra che. jo ke huM corI na kare ane bIjAne corI na karAvuM evuM vrata lenArane tenA prayogathI vratabhaMga ja thAya, to paNa koI (maMdabuddhi) jIva tame hamaNAM navarA kema beThA cho? jo tamArI pAse bhojana vagere na hoya to huM ApuM, tamArI corI lAvelI vastune koI vecanAra na hoya to huM vecIza, vagere vacanothI corone corInI preraNA * kuDava e jAnA jamAnAnuM lagabhaga savAso grAmanuM eka mApa che. 152
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya kare, paNa svakalpanAthI ""huM pote kyAM corI karAvuM chuM!" ema mAne. A rIte potAnI kalpanAthI corInI preraNAno tyAga karanArane vratasApekSa hovAthI aticAra lAge. core corI karIne lAvelI vastune lobhanA kAraNe vecavA mATe gupta rIte lenAra cora bane che. kahyuM che ke - "corI karanAra, corI karAvanAra, corInI maMtraNA karanAra, corIno bheda jANanAra, (corIno bheda jANIne madada karanAra, corI lAvelI vastu vecAtI lenAra, corane bhojana ApanAra ane corane sthAna ApanAra ema sAta prakAranA cora che." AthI corInI vastu lenAre corI karI hovAthI vratabhaMga thAya, paNa huM to vepAra ja karuM chuM, corI karato nathI AvI buddhithI vratasApekSa hovAthI vratabhaMga thato nathI. Ama corI lAvelI vastu levAmAM dezathI bhaMga ane dezathI abhaMgarUpa tenAhata aticAra lAge. jene potAnA svAmIe rajA nathI ApI te puruSa para rAjAnA sainya vageremAM praveza kare to tene viruddha rAjyotikrama doSa lAge. viruddha rAjyAtikramamAM sAmA - nIvAvAM ItyAdi adattAdAnanuM lakSaNa ghaTatuM hovAthI ane viruddharAjyAtikrama karanArAone corIno daMDa thato hovAnA kAraNe viruddharAjyAtikrama adattAdAna svarUpa hovAthI vratabhaMga svarUpa ja che, to paNa meM vepAra ja karyo che, corI nahi, evI bhAvanAthI viruddharAjyAtikrama karanAra vratasApekSa hovAthI ane lokamAM A cora che evo vyavahAra na thato hovAthI viruddharAjyAtikrama aticAra che. hInAdhikamAnonmAna ane pratirUpaka vyavahAramAM bIjAne chetarIne bIjAnuM dhana levAmAM AvatuM hovAthI vratabhaMga ja che, Ama chatAM kevaLa khAtara pADavuM vagere ja corI che, khoTAM trAjavAM vagere vyavahAra ane pratirUpaka vyavahAra to vaNikakalA * adatta eTale nahi ApeluM. adattanA svAmI adatta,jIva adatta, tIrthakara adatta ane guru adatta ema cAra prakAra che. vastunA svAmIe = mAlIke je vastu levAnI rajA na ApI hoya te vastu svAmI adatta kahevAya. jemAM jIva che tevI phala vagere sacitta vastuno mAlika temAM rahela jIva che. temAM rahela jIve te vastuno upayoga karavAnI rajA nahi ApI hovAthI sarvaprakAranI sacitta vastu jIva adatta kahevAya. jinezvaradeve je vastu levAnI anujJA na ApI hoya te vastu tIrthakara adatta kahevAya. jinezvaradeve anujJA ApI hoya chatAM je vastuno upayoga karavA gurunI anujJA na lIdhI hoya, gurue rajA ApI na hoya, te vastu guru adatta kahevAya. A cAra adattamAMthI gRhastha svAmI adatta saMbaMdhI corIno tyAga karI zake che, te paNa skUlapaNe, sUkSmatAthI nahi. 153
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya ja che, AvI svakalpanAthI vratarakSaNamAM udyata hovAnA kAraNe aticAra che. athavA stanaprayoga vagere pAMce spaSTapaNe corIrUpa ja che. paNa sahasA AdithI ke atikrama AdithI karAya to aticAra gaNAya. A aticAro rAjasevaka Adine hoI zake che. (arthAt A aticAro vepArIne ja hoya evuM nathI, rAjasevaka ane rAjAne paNa hoI zake che.) te A pramANe - temane prathamanA be aticArono saMbhava spaSTa ja che. jyAre sAmaMta vagere potAnA svAmI rAjAnA AdhAre AjIvikA calAvatA hoya ane tenAthI viruddha rAjAne sahAya karatA hoya tyAre temane viruddharAjyAtikrama lAge. kUTatUla (= hInAdhikamAnonmAna) vagere aticAro to jyAre rAjyabhaMDAranI vastuono vinimaya ( levaDa - devaDa) karAve tyAre 2|4aane 555 saMbhave. (25) atha caturthANuvratasya svadArasaMtoSalakSaNasya paradAraparihArarUpasya cAtIcArAH - prvivaahkrnnetvrprigRhiitaa-'prigRhiitaagmnaa-'nnggkriiddaatiivrkaamaabhilaassaaH||26||159|| iti / itvaraparigRhItA cAparigRhItA ca itvaraparigRhItAparigRhIte, tayorgamane itvaraparigRhItA-'parigRhItAgamane, tataH paravivAhakaraNaM ca itvaparigRhItA-'parigRhItAgamane cAnaGgakrIDA ca tIvrakAmAbhilASazceti samAsaH, iha pareSAM svApatyavyatiriktAnAM janAnAM vIvAhakaraNaM kanyAphalalipsayA snehasaMbandhAdinA vA pariNayanavidhAnaM paravivAhakaraNam, iha ca svApatyeSvapi saMkhyAbhigraho nyAyyaH, tathA itvarI ayanazIlA bhATIpradAnena stokakAlaM parigRhItA itvaraparigRhItA vezyA, tathA aparigRhItA vaizyaivAgRhItAnyasatkabhATiH kulAGganA ca anAtheti, tayorgamanam Asevanam itvaraparigRhItA-'parigRhItAgamanam, tathA aGgaM dehAvayavo'pi maithunApekSayA yonirmehanaM ca, tadvyatiriktAni anaGgAni kuca-kakSoruvadanAdIni, teSu krIDA ramaNam anaGgakrIDA, athavA anaGgaH kAmaH, tasya tena vA krIDA anaGgakrIDA svaliGgena niSpannaprayojanasyAhAryaizcarmAdi- ghaTitaprajananaioSidavAcyadezAsevanamityarthaH, tathA kAme kAmodayajanye maithune athavA 'sUcanAt sUtram' iti nyAyAt kAmeSu kAma-bhogeSu, tatra kAmau zabda-rUpe, bhogA gandha-rasa-sparzAH, teSu tIvrAbhilASaH atyantatadadhyavasAyitvaM yato vAjIkaraNAdinA'navaratasuratasukhArthaM madanamuddIpayatIti, etAn samAcarannaticarati cturthaannuvrtmiti| iha ca dvitIya 154
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tRtIyAticArau svadArasaMtoSiNa eva netarasya, zeSAstu dvayorapIti, etadeva ca sUtrAnupAti, yadAha- sadArasaMtosassa ime paMca aiyArA (upAsaka0) ityaadi| bhAvanA ceyamatrabhATIpradAnenetvarakAlasvIkAreNa svakalatrIkRtya vezyAM bhuJAnasya svakIyakalpanayA svadAratvena vratasApekSacittatvAnna bhaGga alpakAlaparigrahAcca vastuto'svakalatratvAd bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'ticAraH, aparigRhItAgamanaM tvanAbhogAdinA'tikramAdinA vaa'tiicaarH| paradAra varjino nai tAvatIcArau, itvrkaalprigRhiitaa'prigRhiityorveshyaatvenaanaathkulaanggnaayaastvnaathtyaivaaprdaartvaaditi| apare tvAhuH- itvaraparigRhItAgamanaM svadArasaMtoSavato'ticAraH, aparigRhItAgamanaM tu paradAravarjinaH, tatra prathamabhAvanA pUrvavat, dvitIyabhAvanA tvevam- aparigRhItA nAma vezyA, tAM yadA gRhItAnyasatkabhATikAmabhigacchati tadA paradAragamanajanyadoSasaMbhavAt kathaJcit paradAratvAcca bhaGgo vezyAtvAccAbhaGgo bhaGgAbhaGga ityaticAraH / anye punaranyathA prAhuH - paradAravajjiNo paMca honti tinni u sdaarsNtutthe| itthIe tinni paMca va bhaMgavigappehiM nAyavvaM / / 112 / / (sambodhaprakaraNe 7/41) iha bhAvanA- pareNa itvarakAlaM yA parigRhItA vezyA tadgamanamaticAraH paradAravarjinaH, kathaJcit tasyAH paradAratvAt, tathA aparigRhItAyAH anAthakulAGganAyA eva yada gamanaM tadapi tasyaivAticAraH, loke paradAratvena tasyA rUDhatvAt, tatkAmukakalpanayA ca parasya bhrnaadrbhaavenaaprdaartvaat| zeSAstUbhayorapi syuH, tathAhi- svadArasaMtoSiNaH svakalatre'pi taditarasya tu vezyA-svakalatrayorapi yadanagarataM tat sAkSAdapratyAkhyAtamapi na vidheyam, yato'sAvatyantapApabhIrUtayA brahmacaryaM cikIrSurapi yadA vedodayAsahiSNutayA tadvidhAtuM na zaknoti tadA yApanAmAtrArthaM svadArasaMtoSAdi pratipadyate, maithunamAtreNaiva ca yApanAyAH saMbhavAdanaGgaratamarthataH pratyAkhyAtameva, evaM paravivAha-tIvrakAmAbhilASAvapIti, ataH kathaJcit pratyAkhyAteSu pravRtteratIcAratA tessaam| anye tvanaGgakrIDAmevaM bhAvayanti-sa hi nidhuvanameva vrataviSaya iti svakIyakalpanayA tat pariharan svadArasaMtoSI vezyAdau paradAravarjakastu paradAreSvAliGganAdirUpAmanaGgakrIDAM kurvan kathaJcidevAticarati vrataM vrtsaapeksstvaaditi| tathA svadArasaMtoSavatA svakalatrAd itareNa ca svakalatra-vezyAbhyAmanyatra mano-vAk-kAyairmaithunaM na kAryaM na ca kAraNIyamityevaM yadA pratipannaM vrataM bhavati tadA paravivAhakaraNataH tatkAraNamarthato'nuSThitaM bhavati, tadvatI ca manyate 'vivAha evAyaM mayA vidhIyate, na maithunam' iti tato vratasApekSatvAdaticAra 155
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya iti| nanu paravivAhakaraNe kanyAphalalipsA kAraNamuktaM tatra kiM samyagdRSTirasau vratI mithyAdRSTirvA?, yadi samyagdRSTistadA tasya na sA saMbhavati, samyagdRSTitvAdeva, atha mithyA dRSTistadA mithyA dRSTe raNuvratAni na bhavantye ve ti kathaM sA paravivAhakaraNalakSaNAticArakAraNamiti, satyam, kevalamavyutpannAvasthAyAM sA'pi saMbhavati, kiM ca yathAbhadrakasya mithyAdRzo'pi sanmArgapravezanAyAbhigrahamAnaM dadatyapi gItArthAH, yathA AryasuhastI raGkasya sarvaviratiM dattavAn, idaM ca paravivAhavarjanaM svApatyavyatirikteSveva nyAyyam, anyathA'pariNItA kanyA svacchandacAriNI syAt, tataH zAsanopaghAtaH syAd, vihitavivAhA tu kRtavratabandhatvena na tathA syAditi, yaccoktaM 'svApatyeSvapi saMkhyAbhigraho nyAyyaH' taccintakAntarasadbhAve sutasaGkhyApUrtI vA'patyAntarotpattiparihAropAyata iti| apare tvAhuH- paraH anyo yo vivAhaH, Atmana eva viziSTasaMtoSAbhAvAt yoSidantarANi prati vivAhAntarakaraNaM tat paravivAhakaraNam, ayaM ca svadArasaMtoSiNa iti| striyAstu svapuruSasaMtoSa-parapuruSavarjanayona bhedaH, svapuruSavyatirekeNAnyeSAM sarveSAM parapuruSatvAt, tataH paravivAhakaraNA-'naGgakrIDA-tIvrakAmAbhilASAH svadArasaMtoSiNa iva svapuruSaviSaye syuH| dvitIyastu yadA svakIyapatiH sapalyA vArakadine parigRhIto bhavati tadA sapatnIvArakamatikramya taM paribhujAnAyA aticaarH| tRtIyastvatikramAdinA parapuruSamabhisarantyAH samavaseyaH, brahmacAriNastvatikramAdinA'ticAra iti||26|| have svastrI saMtoSa rUpa ane parastrItyAga rU5 cothA aNuvratanA aticAro 5 cha : paravivAhakaraNa, ItvaparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMga kriIDA ane tIvra kAmAbhilASa e pAMca cothA aNuvratanA aticAro che. paravivAha karaNaH- potAnA saMtAna sivAya bIjA lokono kanyAphala meLavavAnI IcchAthI ke snehasaMbaMdha AdithI vivAha karavo te paravivAha karaNa. ahIM zrAvake potAnA saMtAnomAM paNa (ATalAthI vadhAre saMtAnono vivAha nahi karuM ema) saMkhyAno abhigraha karavo joIe. (to pachI bIjAonA saMtAnono vivAha zrAvakathI kema karAya? arthAt na karAya.) ItraparigRhItAgamana - ItvarI eTale javAnA svabhAvavALI, arthAt thoDA samaya mATenI, parigRhItA eTale mUlya ApIne svIkArelI, arthAt vezyA. Ivara parigRhItA eTale mUlya ApIne thoDA 156
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjo adhyAya dharmabiMdupraka2Na -- samaya mATe svIkArelI vezyA. gamana eTale sevana. Itvara parigRhItAgamana eTale vezyAgamana. aparigRhItAgamana :- jeNe bIjA pAse mUlya nathI lIdhuM tevI vezyA tathA nAtha vinAnI kulAMganA aparigRhItA che. aparigRhItAnuM sevana e aparigRhItA gamana. anaMgakrIDA :- aMgano artha zarIrano koI paNa avayava thAya. paNa ahIM maithunanI apekSAe strIyoni ane puruSacihna aMga tarIke vivakSita che. te sivAyanA stana, bagala, chAtI ane mukha vagere avayavo anaMga che. stana Adi avayavomAM tevI krIDA viSayaceSTA karavI te anaMga krIDA. athavA anaMga eTale kAma, arthAt viSayavAsanA. kAmanI krIDA athavA kAma mATe krIDA te kAma krIDA. svaliMgathI ( = puruSacihnathI) maithunasevana karavA chatAM asaMtoSathI cAmaDI, kASTha, phaLa, mATI vagerethI banAvelA puruSaliMga jevA kRtrima sAdhanothI strInI yoninuM sevana kare te anaMga krIDA. tIvrakAmAbhilASa :- kAma eTale kAmanA udayathI sevAtuM maithuna. maithunamAM tIvra abhilASa rAkhavo te tIvra kAmAbhilASa. atyaMta maithunanA adhyavasAyavALA banIne sadA maithuna sukha anubhavI zakAya te mATe vAjIkaraNa auSadha AdithI kAmane pradIpta banAvavo e tIvrakAmAbhilASa che. athavA sUtra mAtra sUcana kare che. (vizeSa artha vyAkhyAnathI = TIkAthI samajI zakAya che.) AthI kAma eTale kAmabhoga, arthAt tIvrakAmAbhilASa zabdanA sthAne tIvra kAmabhogAbhilASa zabda samajavo. temAM zabda ane rUpa kAma che. gaMdha, rasa, ane sparza bhoga che. kAma ane bhogamAM (= pAMca viSayomAM) tIvra abhilASa rAkhavo, arthAt tIvra kAmabhoganA adhyavasAyavALA banI javuM te tIvrakAmabhogAbhilASa che. A pAMca aticAromAM pahelA be aticAro svastrIsaMtoSIne ja hoya, parastrItyAgIne nahi. bAkInA traNa aticAro baMnene hoya. A ja mata AgamAnusArI che.kahyuM che ke - "svastrIsaMtoSI jIve A pAMca aticAro jANavA joIe, paNa AcaravA na joIe" (upAsakadazAMga) ahIM aticAronI ghaTanA A pramANe cheH- vezyAne mUlya ApIne thoDo samaya potAnI karelI hovAthI ''A mArI strI che'' evI buddhinA kAraNe vratasApekSa hovAthI vratabhaMga na thAya, paNa thoDA samaya mATe svIkAra karyo hovAthI paramArthathI to potAnI strI na hovAthI vratabhaMga che. Ama dezathI bhaMga ane dezathI abhaMga rUpa hovAthI Itva2parigRhItAgamana aticAra che. anAbhoga AdithI ke atikrama AdithI aparigRhItA sAthe viSaya sevanathI aparigRhItAgamana aticAra lAge 157
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya A be aticAro parastrI tyAga karanAranI apekSAe nathI, kiMtu svastrImAM saMtoSa rAkhanAranI apekSAe che. kAraNa ke ItvarakAlaparigRhItA ane aparigRhItA e baMne vezyA hovAthI ane anAtha evI kulAMganAno koI pati na hovAthI ja parastrI na kahevAya. bIjAo kahe che ke- svastrIsaMtoSInI apekSAe ItraparigRhItAgamana ane parastrItyAgInI apekSAe aparigRhItAgamana aticAra che. temAM prathama aticAranI ghaTanA pUrve kahyuM tema samajavI. bIjAnI ghaTanA A pramANe che : aparigrahItA eTale vezyA. bIjAnuM mUlya lIdhuM hoya tyAre vezyA sAthe viSaya sevana kare to parastrIgamanathI je doSo lAge che te doSo lAgavAno saMbhava hovAthI tathA apekSAe (teTalA TAIma mATe te vezyA bIjAnI hovAthI) parastrI hovAthI vratano bhaMga thAya, paNa vezyA hovAthI koInI strI tarIke prasiddha na hovAthI vratano bhaMga na thAya. Ama bhaMgAbhaMga rUpa hovAthI aticAra gaNAya. ahIM bIjAo vaLI bIjI rIte kahe che. te A pramANe :- "parastrIno tyAga karanArane pAMca ane svastrImAM saMtoSa rAkhanArane * traNa, strIne apekSAe traNa ane apekSAe pAMca aticAro hoya che." (saMbodha pra. zrAvaka vratA. 41) AnI ghaTanA A pramANe che :- bIjAe thoDA samaya mATe svIkArelI vezyA sAthe viSaya sevana karavAthI parastrI tyAgIne aticAra lAge. kAraNake apekSAe te paranI (jeNe thoDA samaya mATe svIkAra karyo che tenI) strI che. tathA aparigRhItA ane anAtha kulAMganA sAthe viSayasevanathI paNa parastrItyAgIne ja aticAra lAge. kAraNa ke lokamAM tenI parastrI tarIke prasiddhi che. paNa tenI sAthe maithuna sevavAnI IcchAvALA puruSanI kalpanAthI teno pati vagere na hovAthI te paranI strI nathI. bAkInA traNa aticAro to parastrItyAgI ane svastrIsaMtoSI e baMnene hoya. te A pramANe :- svastrIsaMtoSIe svastrImAM paNa ane parastrItyAgIe vezyAdi ane svastrI e baMnemAM anaMgakrIDA nahi karavI joIe. joke anaMga krIDAnuM sAkSAt pratyAkhyAna karyuM nathI, chatAM zrAvake teno tyAga *svastrI saMtoSIne Itvara parigRhItAgamana ane aparigRhItAgamanathI vratabhaMgaja thAya, AthI traNa aticAra che. 158
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya karavo joIe. kAraNa ke zrAvaka atizaya pApabhIru hovAthI saMpUrNa brahmacaryanI bhAvanA hovA chatAM vedodayane ( = kAmapIDAne) sahana na karI zakavAthI saMpUrNa brahmacarya pALI zakato nathI. AthI jyAre vedodayane sahana na karI zakAya tyAre mAtra vedodayane( = kAmapIDAne) zamAvavA mATe svastrIsaMtoSa ke parastrItyAgarUpa vrata grahaNa kare che. maithunanAM aMgo (strIyoni - puruSacihana) thI viSayasevana karavAthI vedodaya zamI jato hovAthI paramArthathI parastrItyAganI ke svastrI saMtoSanA svIkAranI sAthe anaMga krIDAnuM pratyAkhyAna thaI jAya che. e ja pramANe paravivAha ane tIvrakAmAbhilASanuM paNa paramArthathI pratyAkhyAna thaI jAya che. Ama anaMgakrIDA Adi traNano apekSAe niyama hovAthI e traNa AcaravAthI niyamano bhaMga thAya, ane apekSAe niyama na hovAthI e traNa AcaravAthI niyamabhaMga na thAya. AthI e traNa aticAra che. bIjAo anaMgakrIDAnI ghaTanA A pramANe kare che:- mAre maithuna sevanano niyama che, anaMgakrIDAno nahi, AvI potAnI buddhithI maithunasevanano tyAga kare, paNa svastrIsaMtoSI vezyA AdimAM ane parastrItyAgI parastrImAM AliMganAdi rUpa anaMga krIDA kare, to tene apekSAe ja aticAra lAge. kAraNa ke vratanI apekSAvALo paravivAhanI ghaTanA A pramANe che:- svastrIsaMtoSI svastrI sivAya bIjI koI strI sAthe, parastrI tyAgI svastrI ane vezyA sivAya bIjI koI strI sAthe, mana-vacana-kAyAthI maithuna na karavuM ane na kAravavuM evuM vrata le tyAre paravivAha karavAthI paramArthathI parane maithuna karAvyuM gaNAya. paNa vrata lenAra ema mAne ke huM vivAha karAvuM chuM, maithuna nahi. AthI vratasApekSa hovAthI aticAra thAya prazna : paravivAhakaraNa aticAra lAgavAmAM kanyAkulanI IcchA kAraNa jaNAvela che. paNa te ghaTatuM nathI. jo vrata lenAra samyagdaSTi hoya to tene kanyAphalanI IcchA na hoya. (kAraNa ke kanyAphalanI IcchA mithyAtva che.) have jo te mithyAdRSTi hoya to tene aNuvrato ja na hoI zake. (kAraNa ke samyakatva vinA vAstavika virati na hoya.) AthI kanyAphalanI IcchA paravivAhakaraNanuM kAraNa zI rIte bane? uttara : jenI buddhi vikasita banI nathI tevA samyam dRSTimAM kanyAkulanI 159
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa IcchA paNa hoI zake. tathA gItArtho bhadrika mithyAdRSTine paNa satyamArgamAM praveza karAvavA mAtra abhigraharUpa vrato Ape che. jema ke Aryasuhasti mahArAje bhikhArIne sarvavirati ApI hatI. trIjo adhyAya paravivAha karavAno tyAga potAnA saMtAno sivAya bIjAonA vivAha aMge yogya che, potAnA saMtAno aMge nahi. kAraNa ke potAnA saMtAnono vivAha na kare to potAnI kanyA vyabhicAriNI bane. tema thAya to (dharmI mAtA-pitAnA dharmanI niMdA dvArA) zAsananI hIlanA thAya. lagna thaI gayA hoya to vratanuM baMdhana karyuM hovAthI ( = patinuM niyaMtraNa hovAthI) tema na bane. potAnAM saMtAnonA vivAha mATe paNa amuka saMkhyAthI vadhAre saMtAnono vivAha nahi karuM evo saMkhyAno abhigraha karavo joIe ema je pahelAM kahyuM che te paNa anya koI potAnAM saMtAnonA vivAhanI ciMtA karanAra hoya to yogya che, athavA jeTalI saMkhyA nakkI karI hoya teTalI saMkhyA thaI gayA pachI bIjAM navAM saMtAnone janma na Ape to yogya che. keTalAka kahe che ke - (vratasvIkAra samaye eka ke be vagere jeTalI strI hoya teTalI) strI sAthe maithuna sevanathI saMtoSa na thavAthI kAmavAsanAnI pUrti mATe bIjI strI sAthe lagna karavuM te pavivAha karaNa che. A aticAra svastrImAM saMtoSa rAkhanArane hoya che. strIo mATe svapuruSasaMtoSa ke parapuruSa tyAga e baMneno eka ja artha che. kAraNa ke strIone svapati sivAya anya sarva puruSo parapuruSo che. AthI pavivAha karaNa anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhilASa e traNa aticAro jema svastrI saMtASI puruSane hoya ema strIne paNa svapuruSamAM hoya. (strIomAM bIjA-trIjA aticAranI ghaTanAH-) zokyo hoya ane patie vArA bAMdhyA hoya to zokyanA vArAnA divase zokyano vAro TALIne pati sAthe viSayasevana kare tyAre ItvaraparigRhItagamanarUpa bIjo aticAra lAge. parapuruSanI sAthe viSayasevananI IcchA thAya tyAre sAkSAt saMyoga na thAya tyAM sudhI atikrama AdithI aparigRhItagamana rUpa trIjo aticAra lAge. athavA pati brahmacArI hoya to tenI sAthe viSayasevananI IcchA thAya tyAre atikrama AdithI trIjo aticAra lAge. (26) 160
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na atha paJcamANuvratasya kSetravAstu - hiraNyasuvarNa-dhanadhAnya- daasiidaaskupyprmaannaatikrmaaH||27|| 160 // iti // kSetra-vAstunoH hiraNya-suvarNayoH dhana-dhAnyayoH dAsI-dAsayoH kupyasya ca pramANAtikramA iti samAsaH, tatra kSetraM sasyotpattibhUmiH, tacca setu-ketUbhayabhedAt trividham, tatra setukSetram araghaTTAdisekyam, ketukSetraM tu AkAzodakaniSpAdyam, ubhayakSetraM tu tadubhayaniSpAdyam / vAstu punaragAraM grAma - nagarAdi ca tatrAgAraM trividhamkhAtamucchritaM khAtocchritaM ca tatra khAtaM bhUmigRhAdi, ucchritam ucchrayeNa kRtam, ubhayaM bhUmigRhasyopari prAsAdaH, etayozca kSetra - vAstunoH pramANasya kSetrAntarAdimIlanena atikramo'ticAro bhavati, tathAhi kilaikameva kSetraM vAstu vetyabhigrahavato'dhikataratadabhilASe sati vratabhaGgabhayAt prAktanakSetrAdipratyAsannaM tad gRhItvA pUrveNa saha tasyaikatvakaraNArthaM vRtyAdyapanayanena tat tatra yojayato vratasApekSatvAt kathaJcidviratibAdhanAccAticAra iti 1 / tathA hiraNyaM rajatam, suvarNaM hema, etatparimANasya anyavitaraNenAtikramo'ticAro bhavati, yathA kenApi caturmAsAdyavadhinA hiraNyAdiparimANaM vihitam, tatra ca tena tuSTarAjAdeH sakAzAt tadadhikaM tallabdham, taccAnyasmai vratabhaGgabhayAt pradadAti 'pUrNe'vadhau grahISyAmi' iti bhAvanayeti vratasApekSatvAdaticAra iti 2 / tathA dhanaM gaNima dharimameya paricchedyabhedAccaturvidham, tatra gaNimaM pUgaphalAdi, dharimaM guDAdi, meyaM ghRtAdi, paricchedyaM mANikyAdi, dhAnyaM vrIhyAdi, etatpramANasya bandhanato'tikramo'ticAro bhavati, yathA hi kila kRtadhanAdiparimANasya ko'pi labhyamanyadvA dhanAdi dadAti tacca vratabhaGgabhayAccaturmAsyAdiparato gRhagatadhanAdivikraye vA kRte grahISyAmIti bhAvanayA bandhanena niyantraNena rajjcAdisaMyamanena satyaGkAradAnAdirUpeNa vA svIkRtya tadgeha eva sthApayatItyato'ticAraH 3 / tathA dAsIdAsapramANAtikrama iti, sarvadvipada- catuSpadopalakSaNametat, tatra dvipadaM putra - kalatra - dAsI - dAsa- karmakara - zuka - sArikAdi, catuSpadaM gavoSTrAdi, teSAM yat parimANaM tasya garbhAdhAnavidhApanenAtikramo'ticAro bhavati, yathA kila kenApi saMvatsarAdyavadhinA dvipada-catuSpadAnAM parimANaM kRtam, teSAM ca saMvatsaramadhya eva prasave adhikadvipadAdibhAvAd vratabhaGgaH syAditi tadbhayAt kiyatyapi kAle gate garbhagrahaNaM kArayato garbhasthadvipadAdibhAvena bahirgatatadabhAvena ca kathaJcid vratabhaGgAdaticAraH 4 / tathA kupyam Asana - zayanAdigRhopaskaraH, - trIjo adhyAya - 161
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tasya yanmAnaM tasya paryAyAntarAropaNenAtikramo'ticAro bhavati, yathA kila kenApi 'daza karoTakAni' iti kupyasya parimANaM kRtam, tatasteSAM kathaJcid dviguNatve bhUte sati vratabhaGgabhayAt teSAM dvayena dvayena ekaikaM mahattaraM kArayataH paryAyAntarakaraNena saMkhyApUraNAt svaabhaaviksNkhyaabaadhnaaccaaticaarH| anye tvAhaH- tadarthatvena 'vivakSitakAlAvadheH parato'hametat karoTakAdi kupyaM grahiSyAmyato nAnyasmai deyam' iti parApradeyatayA vyavasthApayata iti 5 / yathAzrutatvena caiSAmabhyupagame bhaGgAticArayorna vizeSaH syAditi tadvizeSopadarzanArthaM mIlana- vitaraNAdinA bhAvanA drshiteti| yacca kSetrAdiparigrahasya navavidhatvena navasaGkhyAticAraprAptau paJcasaGkhyatvamuktaM tat sajAtIyatvena zeSabhedAnAmatraivAntarbhAvAt, ziSyahitatvena ca prAyaH sarvatra madhyamagatervivakSitatvAt paJcaka saGkhyayai vAticAra parigaNanam, ataH kSetrAvAstvAdi saGkhyayA'ticArANAmagaNanamupapannamiti / / 27 / / have pAMcamA aNuvratanA aticAro kahe che - kSetra-vAstu, hiraNya-suvarNa, dhana-dhAnya, dAsa-dAsa, ane kuSya e pAMcanA pramANane atikrama karavo e pAMcamA aNuvratanA pAMca aticAro che. kSetra- vAstu pramANAtikrama- jemAM anAja vagere utpanna thAya che tevI bhUmi kSetra che. kSetranA setu, ketu ane setu - ketu ema traNa bheda che. jemAM vAva AdinA pANIthI khetI thAya te ketu bhUmi che. jemAM AkAzanA (varSAdanA) pANIthI khetI thAya te ketu bhUmi che. jemAM vAva Adi ane AkAza e baMnenA pANIthI khetI thAya te setu - ketu bhUmi che. vAstu eTale ghara, gAma, nagara vagere (vasavA lAyaka) pradeza. gharanA khAta, uskRita ane khAtoSkRita ema traNa bheda che. je jamInanI aMdara hoya te bhoMyaruM vagere khAta che. je jamInanI upara hoya te ghara-dukAna-mahela vagere ucchita che. bhoyarA Adisahita ghara vagere khAtocchita che. eka kSetra ke vAstune bIjA kSetra ke vAstu sAthe joDIne tenA parimANanuM ullaMghana karavAthI aticAra lAge che. te A pramANe :- koIe eka kSetra ke vAstu rAkhavAno abhigraha karyo, pachI bIjA kSetra ke vAstu rAkhavAnI IcchA thatAM vratabhaMganA bhayathI pUrvanA kSetra vagerenI pAse navuM kSetra vagere le, pachI pUrvanI sAthe tene eka karavA mATe vADa vagere dUra karIne lIdhelA kSetrane pUrvanA kSetra sAthe joDI de. Ama karanAra vratanI apekSAvALo hovAthI ane apekSAe (benuM eka karavAnI apekSAe) viratine bAdhA karavAthI ( = paramArthathI pramANanuM ullaMghana karavAthI) 162
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya aticAra lAge. hiraNya-suvaNatikrama :- hiraNya eTale cAMdI, suvarNa eTale sonuM. parimANathI adhika cAMdI-suvarNa bIjAne ApI parimANanuM ullaMghana karavAthI aticAra lAge che. jema ke koIe cAra mAsa vagere avadhi sudhI cAMdI vagerenuM parimANa karyuM. te daramiyAna khuza thayelA rAjA vagerenI pAsethI teNe cAMdI vagere parimANathI adhika meLavyuM. vratabhaMganA bhayathI parimANano avadhi pUrNa thaze tyAre laI laIza evI buddhithI meLavela cAMdI vagere bIjAne Ape. Ama karavAmAM vratanI apekSA rahelI hovAthI (ane paramArthathI parimANa vadhI gayuM hovAthI) aticAra lAge. - ghana -dhAnya pramANatikramaH- dhananA gaNima, dharima, meya ane parichedya ema cAra prakAra che. gaNIne levaDa - devaDa thAya te sopArI vagere gaNima che. jokhIne levaDa-devaDa thAya te goLa vagere parima che. mApIne levaDa-devaDa thAya te ghI vagere meya che. parIkSA karIne levaDa-devaDa thAya te ratna, vastra vagere parichedya che. cokhA vagere dhAnya che. bAMdhIne rAkhI mUkavA Adi rUpa baMdhanathI dhana-dhAnyanA parimANanuM ullaMghana karavAthI aticAra lAge che. te A pramANeH- koIe dhana AdinuM parimANa karyuM, pachI koI leNAnuM ke bIjAM dhana vagere ApavA Avyo. mAro niyama pUro thaze eTale athavA gharamAM raheluM dhana vecAI jaze eTale laIza ema vicArIne ApanArane tyAMja dorI AdithI bAMdhIne rAkhI mUkyuM. athavA amuka samaya pachI huM A laI jaIza evI khAtarI ApIne ApanArane tyAM ja rAkhI mUkyuM. "ahIM vratabhaMganA bhayathI Ama kare che. AthI vratasApekSa hovAthI vratano bhaMga nathI, paNa paramArthathI parimANathI adhika thavAthI vratabhaMga che. dAsI - dAsa pramANAtikrama - dAsI - dAsa zabda sarva dvipada (be pagavALA) ane catuSpada (= cAra pagavALA) prANInuM upalakSaNa che. temAM putra, patnI, dAsI, dAsa, nokara, popaTa ane menA vagere dvipada prANI che, gAya ane UMTa vagere catuSpada prANI che. putra vagere dvipada ane gAya vagere catuSpada prANInA pramANanuM kAraNathI = garbhAdhAnathI ullaMghana karavAthI aticAra lAge che. te A pramANe - koI 12 * ahIM prathama vikalpamAM jAte ja bAMdhIne ApanArane tyAM rahevA de che. bIjA vikalpamAM pote bAMdhavuM vagere karato nathI, mAtra huM pachI laIza evI khAtarI Ape che. ApanAra potAne tyAM bAMdhIne rAkhI mUke che. 163
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya mAsa vagere samaya sudhI dvipada-catuSpadanuM parimANa kare. have 12 mAsa vagere kALamAM koIno janma thAya to parimANathI saMkhyA vadhI jAya. AthI amuka samaya gayA bAda gAya vagerene garbha dhAraNa karAve. jethI 12 mAsa vagere pachI janma thAya. ahIM garbhamAM hovAthI parimANanI saMkhyA vadhI javAthI vratabhaMga che, paNa bahAra janma na thayo hovAthI vratabhaMga nathI. AthI A rIte garbhadhAraNa karAvavAthI aticAra lAge. kukhyapramANAtikrama - besavAnuM Asana ane suvAnI pathArI vagere gharamAM upayogI sAmagrI kupya che. tenA parimANanuM bhAvathI = paryAyAntara karIne ullaMghana karavAthI aticAra lAge che. te A pramANeH- koIe daza katharoTa (parAta) thI vadhAre katharoTa na rAkhavAno niyama lIdho. kAraNasara katharoTo Dabala thaI gaI. AthI vratabhaMganA bhayathI badhI katharoTo bhaMgAvIne be be katharoTonI eka eka moTI katharoTa karAvI nAkhI. Ama karavAmAM khUladRSTie saMkhyA vadhatI nathI, paNa paramArthathI saMkhyA vadhe che. kAraNa ke e saMkhyA svAbhAvika nathI, kiMtu pheraphAra karIne karelI che. Ama bhaMgAbhaMga rUpa hovAthI aticAra lAge. keTalAka kahe che ke bhAva eTale te vastunuM arthapaNuM = te vastune levAnI IcchA. niyama karyA pachI niyamathI vadhAre katharoTa koI Ape, agara potAne jarUra paDe to bIjAne kahI de ke, amuka samaya pachI huM e laIza, AthI tamAre e vastu bIjAne ApavI nahi. Ama bIjAne nahi ApavAnI zarate rAkhI mUke. Ama karavAmAM bAlyadRSTie saMkhyAmAM vadhAro thayo nathI, paNa paramArthathI niyamathI vadhAre levAnA bhAva = pariNAma thayA hovAthI saMkhyAno vadhAro thayo che. AthI aticAra lAge. ahIM pramANatikrama e zabdano mAtra zabdArtha ja pakaDavAmAM Ave to bhaMga ane aticAramAM bheda na rahe. AthI bhaMga ane aticAramAM bheda jaNAvavA mATe ahIM "eka kSetra sAthe bIjA kSetrane joDIne tenA parimANanuM ullaMghana karavAthI aticAra lAge, cAMdI vagere karelA pramANathI adhika maLe tyAre thoDA samaya mATe bIjAne ApavAthI aticAra lAge" ItyAdithI bhAvanA (= aticAranI ghaTanA) batAvI che. praznaH parigrahanA nava prakAra hovAthI aticAra nava thAya, jyAre ahIM pAMca ja kahyA che tenuM zuM kAraNa? uttaraH samAna hovAthI cAra bhedono pAMca bhedomAM samAveza thaI gayo che. 164
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tathA ziSyahita mATe prAyaH badhA sthaLe madhyama paddhatithI ja vivakSA karI hovAthI badhAM vratomAM aticAronI pAMca saMkhyA ja gaNI che. AthI aticAronI cAra ke cha saMkhyA nahi gaNavI joIe. (27) atha prathamaguNavratasyaUrdhvAdhastiryagvyatikrama - kSetravRddhi -smRtyantardhAnAni // 28 // 161 // iti| ___UrdhvAdhastiryagvyatikramAzca kSetravRddhizca smRtyantardhAnaM ceti samAsaH, tatra UrdhvAdhastiryakSetravyatikramalakSaNAstrayo'tIcArAH, ete ca Anayane vivakSitakSetrAt parataH sthitasya vastunaH parahastena svakSetraprApaNe, preSaNe vA tataH pareNa, ubhaye vA AnayanapreSaNalakSaNe sati saMpadyante, ayaM cAnayanAdAvatikramo 'na kArayAmi' ityevaMvihitadigvratasyaiva saMbhavati, tadanyasya tu AnayanAdAvanatikrama eva, tathAvidhapratyAkhyAnAbhAvAditi 1-2-3 / tathA kSetrasya pUrvAdidezasya digvrataviSayasya hrasvasya sato vRddhiH varddhanam, pazcimAdikSetrAntaraparimANaprakSepeNa dIrdhIkaraNaM kSetravRddhiH, kila kenApi pUrvAparadizoH pratyekaM yojanazataM gamanaparimANaM kRtam, sa cotpannaprayojana ekasyAM dizi navatiM vyavasthApyAnyasyAM tu dazottaraM yojanazataM karoti, ubhAbhyAmapi prakArAbhyAM yojanazatadvayarUpasya parimANasyAvyAhatatvAdityevamekatra kSetraM varddhayato vratasApekSatvAdaticAraH 4 / tathA kathaJcidativyAkulatva-pramAditva-matyapATavAdinA smRteH smaraNasya yojanazatAdirUpadikparimANaviSayasyAntardhAnaM bhraMzaH smRtyantardhAnamiti 5 / iha vRddhasaMpradAyaH- UrdhvaM yat pramANaM gRhItaM tasyopari parvatazikhare vRkSe vA markaTa: pakSI vA vastramAbharaNaM vA gRhItvA vrajet, tatra tasya na kalpate gantum, yadA tu tat patitamanyena vA''nItaM tadA kalpate grahItum, etat punaraSTApadojjayantAdiSu bhavet, evamadhaH kUpAdiSu vibhASA, tathA yat tiryakapramANaM gRhItaM tat trividhena karaNena nAtikramitavyam, kSetravRddhizca na karttavyA, katham?, asau pUrveNa bhANDaM gRhItvA gato yAvat tat parimANam, tataH parato bhANDamaghu labhate itikRtvA apareNa yAni yojanAni tAni pUrvadigparimANe kSipati, yadi ca smRtyantardhAnAt parimANamatikrAnto bhavet tadA jJAte nivartitavyaM paratazca na gantavyam, anyo'pi na visarjanIyaH, athAnAjJayA ko'pi gato bhavet tadA yat tena labdhaM svayaM vismRtya gatena vA tanna gRhyate iti / / 28 / / have pahelA guNavratanA aticAro kahe cheH 15
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya UrdhvakSetra vyatikrama, adhaHkSetravyatikrama, tirthaka kSetra vyatikrama, kSetravRddhi ane smRti aMtardhAna e pAMca pahelA guNavratanA aticAro che. pahelA traNa aticAronI ghaTanA A pramANe che - parimANa karelA kSetrathI AgaLa rahelI vastune bIjA dvArA potAnA ( = parimANa karI rAkhelA) kSetramAM maMgAve tyAre, athavA parimANa karelA kSetramAM rahelI vastune bIjA dvArA parimANa karelA kSetrathI AgaLa mokale tyAre, athavA vastu lAvavI ane mokalavI e baMne kare tyAre, A traNa aticAro lAge. jeNe ""bIjA pAse nahi karAvuM" e rIte A vrata lIdhuM hoya tene ja maMgAvavA vageremAM aticAra lAge. jeNe ""huM nahi karuM' e rIte ja A vrata lIdhuM hoya tene maMgAvavA vageremAM aticAra na ja lAge. kAraNa ke tevo niyama ja nathI. kSetravRddhiH- dizA parimANa vratamAM javA AvavA mATe dhArelA alpa kSetramAM vadhAro karavo, arthAt pUrva vagere dizAmAM dhArelA kSetramAM pazcima vagere dizAnA kSetranuM parimANa umerIne vRddhi karavI, te kSetravRddhi aticAra che. jema ke- koIe pUrva - dizAmAM so yojanathI AgaLa na javuM, ane pazcima dizAmAM paNa so yojanathI AgaLa na javuM evo niyama lIdho. pachI koI eka dizAmAM so yojanathI AgaLa javAnI jarUriyAta UbhI thatAM te eka dizAmAM nevuM yojana rAkhIne bIjI dizAmAM ekaso daza yojana kare. ahIM baMne dizAnA maLIne baso yojananuM parimANa kAyama rahevAnA kAraNe vrata sApekSa hovAthI A pramANe kSetravRddhi karanArane aticAra lAge. smRti - aMtardhAnaH- kareluM dizAnuM soyojana vagere parimANa ati vyAkulatA, pramAda, vismaraNasvabhAva vagerenA kAraNe bhUlI javuM te smRti-aMtardhAna. ahIM vRddhasaMpradAya A pramANe cheH- uparanI dizAmAM je parimANa lIdhuM hoya tenAthI vadhAre dUra parvatanA zikhara upara ke vRkSa upara vAMdaro ke pakSI vastra ke AbhUSaNa laIne jAya to tenAthI tyAM na jaI zakAya. jo te vastu (vastra ke AbhUSaNa) paDI jAya ke bIjo koI laI Ave to laI zakAya. aSTApada ke giranAra vagere parvatomAM AvuM bane. e ja pramANe nIce kUvA vageremAM paNa samajavuM. tathA tII dizAmAM je pramANa lIdhuM hoya tenuM mana - vacana-kAyAthI ullaMghana na karavuM. tathA eka dizAmAMthI bIjI dizAmAM umerIne kSetravRddhi na karavI joIe. te A pramANeH-dizA parimANa karanAra zrAvaka kariyANuM laIne pUrvadizAmAM parimANa 16
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya lIdhuM hoya tyAM sudhI gayo. paNa kariyANAnA bhAva ( =mUlya) upajyA nahi. AgaLa jAya to bhAva upaje. AthI pazcimadizAmAM je yojana chUTA hoya te yojana pUrva dizAnA parimANamAM nAkhe. (Ama karavAthI aticAra lAge.). je bhUlI javAthI parimANanuM ullaMghana thaI jAya to khyAla AvatAM AgaLa na vadhavuM joIe ane pAchA pharavuM joIe. dhArelA parimANathI AgaLa bIjAne paNa nahi mokalavA joIe. mokalyA vinA bIjo koI gayo hoya to te je vastu lAvyo hoya te vastu nahi levI joIe. athavA bhUlI javAthI svayaM jAya to tyAMthI AI vastu nari devI ho . (28) atha dvitIyasyasacitta-saMbaddha-saMmizrA-'bhiSava-duSpakvAhArAH // 29 // 162 // iti / sacittaM ca saMbaddhaM ca saMmizraM ca abhiSavazca duSpakvAhArazceti smaasH| iha ca sacittAdau nivRttiviSayIkRte'pi pravRttAvaticArAbhidhAnaM vratasApekSasyAnAbhogA'tikramAdinibandhanapravRttyA draSTavyam, anyathA bhaGga eva syaat| tatra sacittaM kanda-mUlaphalAdi, tathA saMbaddhaM pratibaddhaM sacittavRkSeSu gundAdi pakvaphalAdi vA, tadbhakSaNaM hi sAvadyAhAravarjakasya sAvadyAhArapravRttirUpatvAdanAbhogAdinA'ticAraH, athavA'sthikaM tyakSyAmi tasyaiva sacetanatvAt kaTAhaM tu bhakSayiSyAmi tasyAcetanatvAditi, tathA saMmizram arddhapariNatajalAdi sadyaHpiSTakaNikkAdi vA, abhiSavaH surAsandhAnAdi, duSpakvAhArazca arddha svinnApRthukAdi, ete 'pi 'atIcArA anAbho gAdatikramAdinA vA sammizrAdyupajIvanapravRttasya bhavanti, anyathA punarbhaGga eveti / iha bhogopabhogamAnalakSaNaM guNavratamanyatra bhojanato guNavrataM yaducyate tadapekSAyai vAticArA upanyastAH, zeSavra tapazcapaJcAticAra sAdhA d, anyathA'nyatrAvazyakaniyuktyAdau karma to'pIdamabhidhIyate, tatrA karma jIvikArthamArambhastadAzritya kharakarmAdInAM nistriMzaMjanocitakaThorArambhANAM koTTapAlaguptipAlatvAdInAM varjanaM parimANaM vA kaarymiti| atra cAGgArakarmAdayaH paJcadazAticArA bhavanti, taduktam - iMgAle vaNa - sADI - bhADI phoDIsu vajjae kmm| vANijjaM ceva ya daMta-lakkha-rasa-kesa-visavisayaM / / 113 / / 167
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya - evaM khu jaMtapIlaNakammaM nelaMchaNaM ca davadANaM / sara-daha-talAyasosaM asaIposaM ca vajjejjA / / 114 / / (zrAvakaprajJaptau 287-288) bhAvArthastu vRddhasaMpradAyAdavaseyaH, sa cAyam- aGgArakarmeti aGgArAn kRtvA vikrINIte, tatra SaNNAM jIvanikAyAnAM vadhaH syAt tatastanna kalpate 1 / vanakarma yadvanaM krINAti tatastacchittvA vikrIya mUlyena jIvati, evaM patrAdInyapi pratiSiddhAni bhavanti 2 / zakaTIkarma yacchAkaTikatvena jIvati, tatra gavAdInAM vadha-bandhAdayo doSAH syuH 3 / bhATIkarma yad bhATakamAdAya svakIyena zakaTAdinA parabhANDaM vahatyanyeSAM vA zakaTa - balIvardAdInarpayatIti 4 / sphoTIkarma oDutvam, yadvA halena bhUmeH sphoTanam 5 / dantavANijyaM yat pUrvameva pulindrANAM mUlyaM dadAti 'dantAnme yUyaM dadyAta' iti, tataste hastino manti 'acirAdasau vANijaka eSyati' iti kRtvA, evaM karmakarANAM zaGkhamUlyaM dadAti, pUrvAnItAMstu krINAti 6 / lAkSAvANijyamapyevameva, doSastu tatra kamayo bhavanti 7 / rasavANijyaM kalpapAlatvam, tatra surAdAvaneke doSAH mAraNA-55kroza-vadhAdayaH 8 kezavANijyaM yad dAsyAdIn gRhItvA'nyatra vikrINIte, atrApyaneke doSAH paravazitvAdayaH 9 / viSavANijyaM viSavikrayaH, sa ca na kalpate, yatastena bahUnAM jIvAnAM virAdhanA syAt 10 / yantrapIDanakarma tilekSuyantrAdinA tilAdipIDanam 11 / nirlAJchanakarma gavAdInAM varddhitakakaraNam 12 / davadAnakarma yadvanadavaM dadAti kSetrarakSaNanimittaM yathottarApathe, dagdhe hi tatra tarUNaM tRNamuttiSThati, tatra ca sattvazatasahasrANAM vadhaH syAt 13 / saro-hadataDAgaparizoSaNaM yat saraHprabhRtIni zoSayati 14 / asatIpoSaNaM yad yonipoSakA dAsIH poSayanti tatsaMbandhinIM ca bhATIM gRhNanti yathA gollaviSaya iti 15 / diGmAtradarzanaM caitat bahusAvadyAnAM karmaNAmevaMjAtIyAnAm, na punaH prignnnmiti| iha caivaM viMzatisaMkhyAticArAbhidhAnamanyatrApi paJcAticArasaGkhyAyA tajjAtIyAnAM vratapariNAmakAluSyanibandhanavidhInAmapareSAM saMgraho draSTavya iti jJApanArtham, tena smRtyantardhAnAdayo yathAsaMbhavaM sarvavrateSvaticArA dRzyA iti| nanvaGgArakarmAdayaH kasmin vrate'ticArAH? kharakarmavrata iti cettarhi vrataviSayasyAticArANAM ca kaH parasparaM vizeSaH? kharakarmarUpatvAdaGgArakarmAdInAm, atrocyate, kharakarmAdaya evaite'taH kharakarmAdivratinA parihAryAH, yadA punareteSvevAnAbhogAdinA pravarttate tadA kharakarmavratAticArA bhavanti, yadA tvAkuTyA tadA bhaGgA eveti / / 29 / / have bIjA guNavratanA aticAro kahe che : 168
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya sacitta, sacitta saMbaddha, saMmizra, abhiSava ane duSpakva AhAra e pAMca bIjA guNavratanA aticAro che. praznaH ahIM sacittano tyAga karyo hovAthI sacitta vagerenA bhakSaNathI niyama bhaMga ja thAya, to ahIM tene aticAra kema kahevAya ? uttara : vratasApekSa zrAvaka anupayoga ke atikrama AdinA kAraNe sacittabhakSaNa AdimAM pravRtti kare e apekSAe aticAra kahela che. anyathA (= jANI joIne sacitta vagere bhakSaNa kare) to niyama bhaMga ja thAya. sacitta H (sacitta eTale jIva sahita.) kaMdamULa, phala vagere sacitta che. sacitta saMbaddha : sacitta vastu sAthe joDAyelI acitta vastu sacitta saMbaddha che. jema ke sacittavRkSomAM rahela acitta guMdara ke pAkAM phaLo vagere. (pAkAM phaLomAM bIja sacitta che, ane garbha vagere acitta che.) sacitta AhAranA tyAgI zrAvaka mATe sacitta saMbaddha AhAranuM bhakSaNa sacitta AhAranA bhakSaNanI pravRtti karavA svarUpa che. AthI sacittAhAratyAgI zrAvaka mATe anupayoga AdithI sacitta saMbaddha AhAranuM bhakSaNa aticAra che. athavA (khajura vagereno) ThaLIyo ja sacitta hovAthI pheMkI daiza ane garbha to acitta hovAthI khAI jaIza ema vicArI sacitta saMbaddha AhAra karavAmAM aticAra lAge. saMmizra : ardha pariNata thayeluM pANI vagere ke tatkAla pidhelo loTa vagere saMmizra che. abhiSavaH dArU ane boLa athANuM vagere abhiSava che. duSpaphavaH ardhA sijhelA pauMA vagere duSpakva che. saMmizra vagere aticAro paNa anupayogathI ke atikrama AdithI saMmizra AhAra AdinuM bhakSaNa karavAmAM pravRtta thayelAne hoya. anyathA (= jANI joIne saMmizra vagere AhAra kare) to niyama bhaMga ja thAya. . (bhogopabhogamAna guNavratanA anya graMthomAM bhojana saMbaMdhI ane karma saMbaMdhI ema be bheda che. bhoga - upabhoganI vastuonuM parimANa te bhojana saMbaMdhI bhoga - upabhogamAnavrata che. bhoga - upabhoganI vastuone meLavavAnA upAyanuM dhaMdhAnuM parimANa te karma saMbaMdhI bhoga - upabhogamAna vrata che.) anya graMthomAM bhojana saMbaMdhI je bhoga - upabhogamAna guNavrata che tenI apekSAe ja ahIM aticArono ullekha karyo che. anyavratomAM ane A vratamAM pAMca pAMca aticAronI samAnatA rahe e dRSTie ahIM bhojana saMbaMdhI pAMca aticarono ullekha karyo che. anyathA Avazyaka niryukti Adi anya graMthomAM A vrata karma saMbaMdhI paNa kahela 169
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na che. temAM karma eTale AjIvikA mATe karAto AraMbha. karmane AzrayIne nirdaya lokone ucita kaThora AraMbhavALA koTavAlapaNuM ane jelarakSakapaNuM vagere kAmono tyAga karavo joie, athavA parimANa karavuM joie. ahIM paMdara aticAro thAya che. kahyuM che ke "aMgAra karma, vanakarma, zakaTa karma, bhATaka karma, sphoTaka karma, daMta vANijya, lAkSAvANijya, rasavANijya, keza vANijya, viSa vANijya, yaMtra pilaNa, nirkAchana, davadAna, jalazoSaNa ane asatIpoSaNa e paMdarano zrAvaka tyAga kare." trIjo adhyAya Ano bhAvArtha to vRddhasaMpradAyathI jANavo. te A pramANe cheH- aMgAra karmaHaMgArA (kolazA) banAvIne vece. temAM chajIvanikAyanI hiMsA thAya, tethI te na kalpe. vana karma :- vanane kharIde, pachI tene chedIne vece, tenA mUlyathI jIve. e ja pramANe pAMdaDAM Adine paNa chedavAno niSedha thaI jAya che. zakaTa karma : gADuM calAvIne jIvananirvAha kare. temAM baLada Adine baMdha - vadha vagere karavAnA doSo lAge. bhATaka karma : bhADuM laine potAnA gADA AdithI anyano mAla lai jAyake lai Ave, athavA bIjAone potAnuM gADuM vagere Ape. sphoTaka karma : vAva, taLAva vagere banAvavA mATe pRthvIne khodavI - phoDavI. athavA haLathI bhUmi kheDavI. daMtavANijyaH bhIlone ''tame mane dAMta Apajo'' ema kahIne pahelethI ja mUlya Ape, tethI bhIlo jaladI A vANIyo Avaze ema vicArIne hAthIone mAre. e pramANe zaMkhanuM kAma karanArAone zaMkhanuM mUlya pahelethI ja Ape ane lAvelA zaMkhone pahelethI ja kharIde, lAkSAvANijya H lAkhanA vepArathI paNa aticAra lAge. lAkhamAM kRmio utpanna thAya e doSa che. rasavANijyaH dArU vagere vecIne AjIvikA calAvavI. temAM bIjAnA prANono nAza, Akroza ane potAnuM mRtyu vagere doSo che. kezavANijya H ahIM keza zabdathI kezavALA jIvo samajavA. dAsI vagerene laine (kharIdIne) anya sthaLe vece. ahIM paNa te te jIvone parAdhInatA (mAra, baMdhana, tRSA, kSudhA) vagere aneka doSo che. viSavANijya : viSano vepAra karavo na kalpe. kAraNake tenA vepArathI ghaNA jIvonI virAdhanA thAya. yaMtrapIlaNa karma : tala, zeraDI vagerene pIlavAnA yaMtrathI tala vagerene pIlavuM. * nirvAMchanakarma:baLada vagere prANIonA aMgone chedavAno dhaMdho karavo. * davadAna karma : vanane * vardhitaka eTale chedavuM . * davadAna zabdamAM dava eTale vanano agni. vanadava zabdamAM dava eTale agni. 170
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya bALavuM te davadAna. jema ke uttarApathamAM khetaranI rakSA mATe khetaranuM ghAsa bALavAmAM Ave che. khetaramAM raheluM ghAsa baLI javAthI temAM navuM ghAsa uge. temAM lAkho jIvono saMhAra thAya. jalazoSaNa H taLAva vagerene zukAve. asatIpoSaNa : yonipoSako * durAcAriNI dAsI vagerenuM poSaNa kare ane tenuM bhADuM le te asatIpoSaNa che. golladezamAM AvuM bane che. karmasaMbaMdhI aticAro paMdara ja che evuM nathI. ahIM batAvelA paMdara aticAro dizAsUcana mAtra che, AthI bIjAM paNa AvAM bahupApavALAM pApa- kAryonI koI gaNatarI nathI. prazna : dareka vratamAM pAMca pAMca aticAra kalyA che. jyAre A vratamAM vIsa aticAra kahyA che, Ane zuM kAraNa ? uttaraH dareka vratamAM jaNAvela aticAronI pAMca saMkhyAthI bIjA paNa vratanA pariNAmane malina banAvanArA doSo aticAra rUpa che ema samajI levuM e sUcana karavA ahIM vIza aticAro jaNAvyA che. AthI dareka vratamAM smRti aMtardhAna (lIdheluM vrata bhUlI javuM) vagere aticAro paNa yathAsaMbhava jANI levA. prazna: aMgArakarma vagere aticAro kayA vratamAM che? jo kharakarma vratamAM hoya to vrata ane aticAramAM kazo bheda paDato nathI. kAraNake A aticAro kharakarma rUpa che. uttara : aMgAra karma vagere kharakarma rUpa ja che. AthI karma saMbaMdhI vrata lenAre aMgAra karma Adino tyAga karavo joie. anupayoga, ajJAnatA AdithI thaI jAya to aticAra lAge. paNa jo jANIne kare to vratabhaMga ja thAya. (29) atha tRtIyasya kandarpa-kautkucya-maukharyA'samIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni // 30 // 163 // iti| kandarpazca kautkucyaM ca maukharyaM cAsamIkSyAdhikaraNaM copabhogAdhikatvaM ceti samAsaH, tatra kandarpaH kAmaH, taddheturviziSTo vAkprayogo'pi kandarpa eva, mohoddIpakaM * yoni eTale strInI yoni. tene poSe te yoni poSaka, arthAta durAcAriNI dAsI, vezyA vagerene poSe te yonipoSaka. 171
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya vAkkarmeti bhAvaH, iha ca sAmAcArI- zrAvakasyATTahAso na kalpate kartum, yadi nAma hasitavyaM tadeSadeveti 1 / tathA kutkucaH kutsitasaMkocanAdikriyAyuktaH, tadbhAvaH kautkucyam anekaprakAramukha-nayanAdivikArapUrvikA parihAsAdijanitA bhaNDAnAmiva viDambanakriyetyarthaH, atra sAmAcArI- tAdRzAni bhaNituM na kalpante yaadRshailoksy hAsa utpadyate, evaM gatyA gantuM sthAnena vA sthaatumiti| etau ca kandarpakautkucyAkhyAvaticArau pramAdAcaritavratasyAvaseyau, pramAdarUpatvAt tayoH 2 / tathA mukhamasyAstIti mukharastadbhAvaH karma veti maukharyaM dhASTyaprAyamasabhyAsatyAsaMbaddhapralApitvam, ayaM ca pApopadezavratasyAticAro, maukharye sati pApopadezasaMbhavAt 3 / tathA asamIkSyaiva tathAvidhakAryamaparyAlocyaiva pravaNatayA yad vyavasthApitamadhikaraNaM vAsyudUkhala-zilAputraka-godhUmayantrakAdi tdsmiikssyaadhikrnnm| atra sAmAcArI- zrAvakeNa na saMyuktAni zakaTAdIni dhArayitavyAnIti, ayaM ca hiMsrapradAnavratasyAtIcAraH 4 / / tathA upabhogasya upalakSaNatvAd bhogasya ca uktanirvacanasyAdhikatvam atiriktatA upabhogAdhikatvam, ihApi sAmAcArI- upabhogAtiriktAni yadi bahUni tailAmalakAni gRhNAti tadA tallaulyena bahavaH snAtuM taDAgAdau vrajanti, tatazca pUtarakAdivadho'dhikaH syAd, evaM tAmbUlAdiSvapi vibhASA, na caivaM kalpate, tataH ko vidhiru pabhoge? tatra snAne tAvad gRhe eva snAtavyam, nAsti cettatra sAmagrI tadA tailAmalakaiH ziro gharSayitvA tAni ca sarvANi jhATayitvA taDAgAdInAM taTe niviSTo'JjalibhiH snAti, tathA yeSu puSpAdiSu kunthvAdayaH santi tAni pariharIti, ayaM ca pramAdAcaritavrata eva, viSayAtmakatvAdasya 5 / apadhyAnAcaritavrate tva nAbhogAdinA apadhyAne pravRttiraticAra iti svayamabhyUyam, kandarpAdaya AkuTyA kriyamANA bhaGgA evAvaseyA iti / / 30 / / have trIjA guNavratanA aticAro kahe che : kaMdarpa, kautkacya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa ane upabhogAdhikatva e pAMca trIjA guNavratanA aticAro che. kaMdarpa kaMdarpa eTale kAma. kAmano hetu bane (=kAmane uroje) evo viziSTa vacanaprayoga paNa kaMdarpa ja che, arthAta mohane pradIpta kare tevI vANI bolavI te kaMdarpa. ahIM sAmAcArI A pramANe che:- zrAvakane aTTahAsa karavuM na kalpa, jo hasavuM hoya to jarAka moM malakAya teTaluM) ja haze. kIkucyaH kutkaca eTale aziSTa saMkocana Adi kriyAthI yukta, arthAta aziSTapaNe zarIranuM saMkocana vagere kriyA kare te kukuca. kutkacano bhAva te kautkacya. Ano bhAvArtha A pramANe che:- mukha, AMkha vagere 172
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa zarIranAM aMgone aneka rIte vikRta karIne bhAMDa loko kare tevI ceSTA karavI, jethI bIjAne hasavuM Ave te kautsucya che. * ahIM sAmAcArI A pramANe che:- jevAM vacanothI lokone hasavuM Ave tevAM vacano bolavA na kalpe. e pramANe jenAthI hasavuM Ave evI bezavA - uThavAnI ke cAlavAnI kriyA karavI na kalpe. kaMdarpa ane kautyucya be doSo pramAdarUpa hovAthI pramAda AcaraNavratanA aticAro che. maukharya : (mukha jene che te mukhara kahevAya, mukharano bhAva ke kriyA te maukharya) dhiThThAi jevuM, asabhya, asatya ane saMbaMdha vinAnuM bolavuM te maukharya. A aticAra pApopadezanA vratano che. kAraNake maukharyathI pApopadeza thavAno (bahu) saMbhava che. asamIthyAdhikaraNa H tevA prakArano kAryano vicAra karyA vinA ja arthAt kAma na hovA chatAM kuhADo, khAMDaNIyuM, vATavAno paththara, ghaMTI vagere adhikaraNo goThavIne (joDelAM) taiyAra rAkhavA te asamIkSAdhikaraNa aticAra che. ahIM sAmAcArI A pramANe cheH zrAvake gADuM vagere adhikaraNo joDelAM na rAkhavA joie. (jema ke khAMDaNIyA sAthe sAMbeluM, haLa sAthe phALiyuM = koza, gADA sAthe dhoMsarI vagere adhikaraNo joDIne na rAkhavA) A aticAra hiMsapradAna vratano che. upabhogAdhikatva H ahIM upabhoganA upalakSaNathI bhoganuM paNa grahaNa karavuM. bhoga - upabhogano artha pUrve jaNAvelo che. bhoga - upabhoganI sAmagrI adhika rAkhavI te upabhogAdhikatva aticAra che. ahIM sAmAcArI A pramANe che : jo zrAvaka tela - AmaLAM dhaNAM le to tenA lobhathI ghaNA mANaso snAna karavA taLAva Adi sthaLe jAya. tethI porA vagere jIvonI hiMsA dhaNI thAya. e pramANe taMbolanA pAna Adi viSe paNa jANavuM. AthI zrAvakane tevI sAmagrI jarUrIyAta karatAM vadhAre rAkhavI na kalpe. trIjo adhyAya prazna : to pachI upabhoga aMgeno zrAvaka mATe zo vidhi che ? uttara H upabhogamAM snAna aMge vidhi A pramANe cheH- zrAvake ghare ja snAna : karavuM joie. have jo ghare snAna karavAnI anukULatA na hoya to ghare tela - AmaLAthI mAthuM ghasIne mAthA uparathI tela - AmaLA saMpUrNa khaMkherIne taLAva vagere vizvanAM eTale anukaraNa karavuM -1 nakala karavI. 173
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya sthaLe jAya. tyAM taLAva AdinA kAMThe besIne aMjalIthI (khobA bharIne) snAna kare. tathA jemAM kuMthuA vagere jIvo hoya te puSpo vagereno upabhoga na kare. A aticAra IdriyonA viSayasaMbaMdhI hovAthI pramAdAcarita vratano ja che. apadhyAna AcaraNa vratamAM to anupayoga AdithI azubha dhyAna thaI jAya to aticAra lAge e svayaM vicArI levuM.kaMdarpa vagere IrAdApUrvaka karavAmAM Ave to niyamabhaMga 4 thAya. (30) atha prathamazikSApadasyayogaduSpraNidhAnA-'nAdara-smRtyanupasthApanAni // 31 // 164 // iti / ___ yogaduSpraNidhAnAni ca anAdarazca smRtyanupasthAnaM ceti samAsaH / tatra yogAH mano -vacana - kAyAH, teSAM duSpaNidhAnAni sAvadye pravartanalakSaNAni yogaduSpraNidhAnAni, ete trayo'ticArAH, anAdaraH punaH prabalapramAdAdidoSAd tathAkathaJcit karaNaM kRtvA vA'kRtasAmAyikakAryasyaiva tatkSaNameva pAraNamiti, smRtyanupasthApanaM punaH smRteH sAmAyikakaraNAvasaraviSayAyAH, kRtasya vA sAmAyisya prabalapramAdadoSAdanupasthApanam anavatAraNam, etaduktaM bhavati 'kadA mayA sAmAyika karttavyam, kRtaM mayA sAmAyika na vA' ityevaMrUpasya smaraNasya bhraMza iti| nanu manoduSpraNidhAnAdiSu sAmAyikasya nirarthakatvAdabhAva eva pratipAdito bhavati, aticArazca mAlinyarUpo bhavatIti kadhaM sAmAyikAbhAve? ato bhaGgA evaite nAticArAH, satyam, kintvnaabhogto'ticaartvmiti| nanu dvividhaM trividhena sAvadhapratyAkhyAnaM sAmAyikam, tatra ca manoduSpraNidhAnAdau pratyAkhyAnabhaGgAt sAmAyikAbhAva eva, tadbhaGgajanitaM prAyazcittaM ca syAta, manodaSpraNidhAnaM ca duSparihAryam, manaso'navasthitatvAd, ataH sAmAyikapratipatteH sakAzAt tadapratipattireva zreyasIti, naivam, yataH sAmAyikaM dvividhaM trividhena pratipannam, tatra manasA sAvadhaM na karomItyAdIni SaT pratyAkhyAnAni ityanyatarabhaGge'pi zeSasadbhAvAnna sAmAyikasyAtyantAbhAvaH, mithyAduSkRtena manoduSpraNidhAna mAtrazuddha zca, sarvaviratisAmAyike'pi tathA'bhyupagatatvAt, yato guptibhaGge mithyAduSkRtaM prAyazcittamuktam, yadAha- bIo u asamio mi tti kIsa sahasA agutto vA (Ava0 ni0 1439) dvitIyo'ticAraH samityAdibhaGgarUpo'nutApena zuddhayatItyarthaH, iti na prtiptterprtipttirgriiysiiti| kiJca, sAticArAnuSThAnAdapyabhyAsataH kAlena 174
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya niraticAramanuSThAnaM bhavatIti suuryH| yadAha- abhyAso'pi prAyaH prabhUtajanmAnugo bhavati zuddha: (SoDazava0 13/1 rU) //rUA. have pahelA zikSApada vratanA aticArone kahe che : yogaduppaNidhAna, anAdara ane smRti anupasthApana e pAMce pahelA zikSApada (sAmAyika) vratanA aticAro che. yogaduSmaNidhAna : mana, vacana ane kAyA e traNa yogo che. yogone pApakAryamAM pravartAvavA te yogadupraNidhAna. A traNa aticAra che. anAdara: prabala pramAda Adi doSathI jema tema sAmayika karavuM, athavA sAmAyikanuM kArya karyA vinA ja tatkAla ja sAmAyika pArI nAkhavuM. smRti anupasthApana : sAmAyika karavAnA samayane yAda na rAkhavo. athavA sAmAyika karyA pachI prabala pramAda doSanA kAraNe yAda na rAkhavuM. Ano bhAvArtha A pramANe cheH mAre kyAre sAmAyika karavAnuM che? meM sAmAyika karyuM ke nahi ema yAda na rAkhavuM e smRti anupasthApana aticAra praznaH mano duppaNidhAna vagerethI sAmAyika nirarthaka bane che. AthI ahIM jaNAvelA manodumbraNidhAna vagere doSa hoya tyAre sAmAyikano abhAva thAya che, ane aticAra malinatA rUpa che. AthI sAmAyikanA abhAvamAM aticAro kevI rIte hoya? AthI manodupraNidhAna vagere vratabhaMga rUpa ja che, aticAra rUpa nathI. uttara : tamArI vAta sAcI che, paNa anupayogathI thAya to duppaNidhAna vagere aticAra che. praznaH dvividha - trividhe ( = mana, vacana ane kAyAthI na karavuM ane na karAvavuM e rIte) sAvadyanuM pratyAkhyAna e sAmAyika che. manodupraNidhAna vageremAM e pratyAkhyAnano bhaMga thato hovAthI sAmAyikano abhAva thAya, ane pratyAkhyAna bhaMganA kAraNe prAyazcitta Ave. manoduppaNidhAna rokavuM duSkara che. kAraNa ke mana sthira rahetuM nathI. AthI sAmAyikanA svIkAra karatAM sAmAyikano asvIkAra ja zreyaskara che. uttaraH tamAruM kahevuM barobara nathI. kAraNa ke sAmAyika dvividha - trividhe svIkAreluM hoya che. temAM ""manathI sAvadyakArya na karuM" ItyAdi cha pratyAkhyAno che. ethI e chamAMthI koI ekano bhaMga thavA chatAM bAkInA pratyAkhyAnono sadbhAva hovAthI sAmAyikano taddana abhAva thato nathI. tathA bhAvathI micchA mi dukkaDa ApavAthI saghaLA azubha vicAronI zuddhi thaI jAya che. sarvavirati sAmAyikamAM 175
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya paNa micchA mi dukkaDaMthI saghaLA azubha vicAronI zuddhino svIkAra karyo che. kahyuM che ke - "samiti - gupti AdinA bhaMga rUpa bIjo aticAra "micchA mi dukkaDa rUpa prAyazcittathI zuddha thAya che." AthI sAmAyika levA karatAM sAmAyika na levuM e zreSTha nathI. vaLI- aticAravALA anuSThAnathI paNa abhyAsa karavAthI kALe karIne niraticAra anuSThAna thAya che, ema pUrvAcAryo kahe che. kahyuM che ke - "(anuSThAnonal) sabhyAsa 5 / prAya: ghau vo sudhI 72vAthI zuddha ne che" (31) atha dvitIyasyaAnayana-preSyaprayoga-zabda-rUpAnupAta-pudgalakSepAH // 32 // 165 // iti / AnayanaM ca preSyazca AnayanapreSyau, tayoH prayogAvAnayana-preSyaprayogau, tathA zabda-rUpayoranupAtau zabda-rUpAnupAtI, Anayana-preSyaprayogau ca zabda-rUpAnupAtau ca pudgalakSepazceti samAsaH, tatrAnayane vivakSitakSetrAd bahirvartamAnasya sacetanAdidravyasya vivakSitakSetraprApaNe prayogaH svayaM gamane vratabhaGgabhayAdanyasya svayamevA'gacchataH saMdezAdinA vyApAraNamAnayanaprayogaH, tathA preSyasya Adezyasya prayogo vivakSitakSetrAd bahiH prayojanAya svayaM gamane vratabhaGgabhayAdanyasya vyApAraNaM preSyaprayogaH, tathA zabdasya kAsitAde rUpasya svazarIrAkArasya vivakSitakSetrAd bahirvyavasthitasyAhvAnIyasyAhvAnAya zrotre dRSTau cAnupAtaH avatAraNamiti yo'rthaH, ayamatra bhAvaH- vivakSitakSetrAd bahirvarttamAnaM kaJcana naraM vratabhaGgabhayAdAhvAtumazaknuvan yadA kAzitAdizabdazrAvaNa-svakIyarUpasaMdarzanadvAreNa tamAkArayati tadA vratasApekSatvAcchabdAnupAta-rUpAnupAtAvaticArAviti, tathA pudgalasya zarkarAderniyamitakSetrAd bahirvatino janasya bodhanAya tadabhimukhaM prakSepaH pudgalaprakSepaH, dezAvakAzivrataM hi gRhyate mA bhUdu gamanAgamanAdivyApArajanitaH prANyupamarda ityabhiprAyeNa, sa ca svayaM kRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH, pratyuta guNaH svayaM gamane IryApathavizuddhaH, parasya punaranipuNatvAt tdshuddhiriti| iha cAdyadvayamavyutpannabuddhitvena sahasAkArAdinA vA antyatrayaM tu vyAjaparasyAticAratAM yAtIti / - ihAhuvRddhAH- digvratasaMkSepakaraNamaNuvratAdisaMkSepakaraNasyApyupalakSaNaM draSTavyam, teSAmapi saMkSepasyAvazyaM karttavyatvAt, prativrataM ca saMkSepakaraNasya bhinnavratatvena dvAdaza vratAnIti saGkhyAvirodhaH syaaditi| atra kecidAhuH- digvratasaMkSepa eva dezAvakAzikam, 17
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tadaticArANAM digvratAnusAritayaivopalambhAd, atrocyate, yathopalakSaNatayA zeSavratasaMkSepakaraNamapi dezAvakAzikamucyate tathopalakSaNatayaiva tadaticArA api tadanusAriNo draSTavyAH, athavA prANAtipAtAdisaMkSepakaraNeSu bandhAdaya evAticArA ghaTante, digvratasaMkSepe tu saMkSiptatvAt kSetrasya zabdAnupAtAdayo'pi syuriti bhedena darzitAH, na ca sarveSu vratabhedeSu vizeSato'ticArA darzanIyAH, rAtribhojanAdivratabhedeSu teSAmadarzitatvAditi / / 32 / / have bIjA zikSApadanA aticArone kahe che : Anayanaprayoga, predhyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pugalakSepa e pAMca aticAro bIjA zikSApada (= dezAvagANika) vratanA che. * Anayana prayogaH parimANa karelA kSetranI bahAra rahelI sacitta vagere vastune huM levA jaIza to vratabhaMga thaze ema vicArI vratabhaMganA bhayathI svayameva AvanAra bIjAnI pAsethI saMdezA Adi dvArA maMgAve. pradhyaprayoga: parimANa karelA kSetranI bahAra koI kAma paDatAM huM jaIza to vratabhaMga thaze ema vicArI vratabhaMganA bhayathI te kAma mATe bIjAne mokale. zabdAnupAta : parimANa karelA kSetranI bahAra rahelI koI vyaktine potAnI pAse bolAvavA mATe khAMsI AdithI zabda karavo = avAja karavo. (jemake - gharanI bahAra na javuM evo niyama karyA pachI gharanI bahAra rahelI koI vyaktine maLavAnI jarUra paDatAM khAMsI AdithI avAja kare jethI te vyakti potAne gharamAM rahelo jANIne potAnI pAse Ave.) rUpAnupAtaH parimANa karelA kSetranI bahAra koI vyaktine bolAvavA mATe te vyaktine potAnuM rUpa ( = kAyA) batAve. (jamake gharanI bahAra na javuM evo niyama karyA pachI gharanI bahAra rahelI vyaktine maLavAnI jarUra paDatAM gharanI bArI Adi pAse tevI rIte Ubho rahe, jethI te vyakti potAne gharamAM rahelo joIne potAnI pAse Ave.). pulakSepaH parimANa karelA kSetranI bahAra rahelI koI vyaktine huM ahIM * Anayana prayoga vagere zabdono zabdArtha A pramANe che: Anayana eTale lAvavuM. prayoga eTale joDavo. bIjAne lAvavAmAM joDavo te Anayana prayoga. prakhya eTale Adeza karavA yogya mANasa. Adeza karavA yogya mANasane joDavo te zreSyaprayoga. zabdanuM kAnamAM AvavuM = pravezavuM te zabdAnupAta. rUpanuM = zarIranuM AMkhamAM AvavuM - pravezavuM te rUpAnupAta. khAMsI AdithI avAja karavAthI te avAja jene bolAvavo che tenA kAnamAM praveze che. e rIte potAnI kAyAne te e rIte rAkhe jethI te kAyA tenI AMkhamAM praveze - tene dekhAya. kAMkarA vagere pugalone pheMkavA te pudgalakSepa. 177
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya chuM' ema jaNAvavA te vyakti tarapha kAMkaro vagere pheke. javA-AvavAthI jIvahiMsA na thAya te mATe dezAvagAzikavrata che. jIvahiMsA pote kare ke bIjA pAse karAve temAM phalamAM phera paDato nathI. balka bIjAne mokale tenA karatAM pote jAya temAM doSa ocho lAge. kAraNa ke pote IryAsamiti pUrvaka jAya, jyAre bIjo nipuNa na hovAthI IryAsamiti vinA jAya. eTale bIjAne mokalavAmAM paramArthathI to niyamabhaMga thAya che, paNa vratabhaMganA bhayanA kAraNe vratasApekSa hovAthI aticAra gaNAya. AmAM pahelA be aticAro tevI zuddha samajaNanA abhAvathI ke sahasAkAra AdithI thAya che. chellA traNa aticAro mAyAthI thAya che. ahIM vRddhonuM kahevuM che ke badhA vratono saMkSepa avazya karavAno hovAthI dizAparimANavratanA saMkSepanuM vidhAna bIjAM badhAM vratonA saMkSepanuM upalakSaNa che, arthAta A dezAvagAzika vratamAM dizAparimANanI jema badhAM vratono saMkSepa karavAnuM sUcana karyuM che. praznaH badhA vratono saMkSepa karavo joIe to te te vratanA saMkSepanuM jAduM jAdu vrata kema na kahyuM? uttara H te te vratanA saMkSepanuM jAduM juduM vrata kahe to zAstramAM kahela vratonI bAra saMkhyAno virodha thAya. ahIM keTalAka kahe che ke dizAparimANa vratano ja saMkSepa dezAvagAzika che, arthAt dezAvagAzikamAM dizAparimANa vratano ja saMkSepa thAya. kAraNa ke dezAvagAzikanA aticAro dizAparimANa vratane anusaratA jovAmAM Ave che. Ano javAba e che ke- jema dizAparimANa saMkSepanA upalakSaNathI bAkInA vatono saMkSepa paNa dezAvanAzika kahevAya che tema upalakSaNathI te te vratanA saMkSepanA aticAro paNa te te vrata pramANe samajI levA joIe. athavA prANAtipAta Adino saMkSepa karavA rUpa dezAvagAzikamAM te te vratamAM jaNAvelA baMdha vagere ja aticAro ghaTe che. (arthAt judA aticAro ghaTatA nathI.) dizAparimANanA saMkSepamAM kSetra nAnuM hovAthI zabdAnupAta vagere paNa aticAro thAya che. AthI tenA aticAro (mULa vratathI) alaga jaNAvyA che. vratonA badhA ja bhedomAM alaga alaga aticAro kahevA ja joIe evo niyama nathI. kAraNa ke rAtribhojana Adi vratabhedomAM alaga aticAro jaNAvyA nathI. (32) 178
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya atha tRtIyasya apratyupekSitApramArjitotsargA-''dAnanikSepa-saMstAropakramaNA'nAdara-smRtyanusthApanAni // 33 // 166 // iti / iha pade'pi padasamudAyopacArAd apratyupekSitapadenApratyupekSitaduSpratyupekSitaH sthaNDilAdibhUmidezaH parigRhyate, apramArjitapadena tu sa evApramArjitaduSpramArjita iti, tathA utsargazcAdAna-nikSepau ceti utsargAdAnanikSepAH, tato'pratyupekSitApramArjite sthaNDilAdAvutsargAdAnanikSepAH apratyupekSitApramArjitotsargAdAnanikSepAH, tataste ca saMstAropakramaNaM cAnAdarazca smRtyanupasthApanaM ceti samAsaH, tatrApratyupekSite prathamata eva locanAbhyAmanirIkSite duHpratyupekSite tu pramAdAd bhrAntalocanavyApAreNa na samyag nirIkSite tathA apramArjite mUlata eva vastrAJcalAdinA aparAmRSTe duSpramArjite tvarddhapramArjite sthaNDilAdau yathArhamutsargo mUtra-purISAdInAmujjhanIyAnAm, AdAna-nikSepau ca pauSadhopavAsopayogino dharmopakaraNasya pITha-phalakAdevitIcArau syAtAmetAviti 1-2 / iha saMstAropakramaNam iti saMstArakazabdaH zayyopalakSaNam, tatra zayyA zayanaM sarvAGgINaM vasatirvA, saMstArakaH arddha tRtIya hastaparimANaH, tataH saMstAra kasya prastAvAdapratyupekSitasyApramArjitasya copakramaH upabhogaH atIcAro'yaM tRtIyaH 3 / anAdarasmRtyanupasthAne punauM caturtha-paJcamAvatIcArau 4-5 sAmAyikAticArAviva bhaavniiyaaviti| iha saMstAropakrame iyaM vRddhasAmAcArI- kRtapauSadhopavAso nApratyupekSitAM zayyAmArohati, saMstArakaM vA pauSadhazAlAM vA sevate, darbhavastraM vA zuddhavastraM vA bhUmyAM saMstRNAti, kAyikAbhUmezcAgataH punarapi saMstArakaM pratyupekSate'nyathA'ticAraH syAt, evaM pIThAdiSvapi vibhASeti / / 33 / / have trIjA zikSApada (pauSadha) vratanA aticAro kahe che - apratyupekSita - apramArjita utsarga, apratyupekSita - apramArjita AdAna - nikSepa, apratyupekSita - apramArjita saMskAra - upakramaNa, anAdara ane smRti anupasthApana e pAMca aticAro trIjA zikSApadavratanA che. apratyupekSita-apramArjita utsargaH ahIM apratyupekSita zabdanA upalakSaNathI dupratyupekSita paNa samajavuM. temAM apratyupekSita eTale pahelethI ja AMkhothI barobara nahi joyeluM. dupratyupekSita eTale pramAdathI AMkho Ama-tema bhaTakatI hovAnA kAraNe barobara nahi joyeluM. apramArjita eTale pahelethI ja vastranA cheDA - 178
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa vagerethI nahi pUMjeluM. duSpramArjita eTale barobara nahi pramArjeluM. utsarga eTale tyAga karavA yogya mala- mUtra Adino tyAga karavo. spaMDila vagere bhUminA pradezane dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA vinA ane vastranA cheDA vagerethI pUMjyA vinA mUtra Adino tyAga karavo te apratyupekSita - ke barobara pUMjyA vinA mala apramArjita utsarga aticAra che. - trIjo adhyAya apratyupekSita - apramArjita AdAna-nikSepaH AdAna eTale levuM. nikSepa eTale mUkavuM. pauSadhamAM upayogI dharmopakaraNane levA ane mUkavA te AdAna nikSepa. dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA vinA (caravaLA vagerethI) pUMjyA vinA ke barobara pUMjyA vinA bAjoTha, pATiyuM vagere dharmopakaraNane levA-mUkavA te apratyupekSita apramArjita AdAna-nikSepa aticAra che. - apratyupekSita - apramArjita saMstAra - upakramaNa H ahIM saMstAra zabdanA upalakSaNathI zayyA zabda paNa samajavo. temAM zayyA eTale saMpUrNa zarIra AvI jAya tevo saMthAro, athavA zayyA eTale vasati (makAna). saMstAka eTale aDhI hAtha pramANa saMthAro. upakrama eTale upayoga karavo - pAtharavuM. dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA vinA, pUMjyA vinA ke barobara pUMjyA vinA saMthArA vagereno upayoga karavo te apratyupekSita apramArjita saMstAra upakramaNa aticAra che. anAdara H prabala pramAda Adi doSathI jema tema pauSadha ka2vo athavA pauSadhanuM kArya karyA vinA ja tatkAla ja pauSadha pArI nAkhavo. smRti - anupasthApana : pauSadha karavAnA samayane yAda na karavo, athavA pauSadha lIdhA pachI prabala pramAda doSanA kAraNe yAda na rAkhavuM. saMstAra upakramaNamAM vRddha sAmAcArI A pramANe che H- pauSadhavALo zrAvaka paDilehaNa karyA vinA zayyA, saMthAro ane pauSadhazAlAno upayoga kare nahi, paDilehaNa karyA vinA DAbhaghAsanuM vastra ke zuddha vastra bhUmi upara pAthare nahi, mAtru karavAnI bhUmithI AvIne pharI ke saMthArAnuM paDilehaNa kare, anyathA aticAra lAge. e pramANe bAjoTha Adi mATe paNa samajavuM. (33) atha caturthasya 180 sacittanikSepa-vidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-vAnAtimAH||34||16| tA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na trIjo adhyAya tatra sacittanikSepapidhAne ca paravyapadezazca mAtsaryaM ca kAlAtikramazceti samAsaH, sacitte sacetane pRthivyAdI nikSepaH sAdhudeyabhaktAdeH sthApanaM sacittanikSepaH, tathA sacittenaiva bIjapUrAdinA pidhAnaM sAdhudeyabhaktAdereva sthaganaM sacittapidhAnam / tathA parasya Atmavyatiriktasya vyapadezaH parakIyamidamannAdikamityevamaditsAvataH sAdhusamakSaM bhaNanaM paravyapadezaH, tathA matsaraH asahanaM sAdhubhiryAcitasya kopakaraNam, tena raNa yAcitena dattamahaM tu kiM tato'pi hIna ityAdivikalpo vA, so'syAstIti matsarI, tadbhAvo mAtsaryam, tathA kAlasya sAdhUcitabhikSAsamayasyAtikramaH aditsayA'nAgatabhojanapazcAdbhojanadvAreNollaGghanaM kAlAtikramo'ticAra iti / bhAvanA punarevamyadA'nAbhogAdinA'tikramAdinA vA etAnAcarati tadA'ticAro'nyadA tu bhaGga iti ||34|| have cothA zikSApada (atithisaMvibhAga) vratanA aticAro kahe che HsacittanikSepa, sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca cothA zikSApadavratanA aticAro che. : sacittanikSepa H (nahi ApavAnI buddhithI) sAdhune ApavA lAyaka anna vagere vastune pRthvI Adi sacitta vastu upara mUkI devI. sacittapidhAnaH (nahi ApavAnI buddhithI) sAdhune ApavA lAyaka vastune bIjoru Adi sacitta vastuthI ja DhAMkI devI. paravyapadeza H vastu potAnI hovA chatAM nahi ApavAnI buddhithI A vastu bIjAnI che ema sAdhu samakSa bolavuM. mAtsarya : mAtsarya eTale sahana na karavuM. sAdhu koi vastu mAMge to gusso ka2vo, athavA pelA raMke sAdhunI mAgaNIthI ApyuM to zuM huM tenAthI utarato chuM ? ema irSyAthI sAdhune vahorAvavuM. kAlAtikramaH sAdhune ucita bhikSAsamayanuM ullaMghana karavuM te kAlAtikrama. nahi vahorAvavAnI icchAthI bhikSAno samaya thayA pahelAM ke vItI gayA pachI nimaMtraNa karavuM. ahIM bhAvanA A pramANe che :- jo anupayoga AdithI ke atikrama AdithI A doSone Acare to aticAra lAge, anyathA (jANI joine A doSo Acare to) vratabhaMga ja thAya. (34) evamaNuvrata-guNavrata-zikSApadAni tadaticArAMzcAbhidhAya prastute yojayannAhaetadrahitANuvratAdipAlanaM vizeSato gRhasthadharmaH // 35 // 168 // iti / 181
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya etaiH aticArai rahitAnAmaNuvratAdInAmupalakSaNatvAt samyaktvasya ca pAlanam, kimityAha- vizeSato gRhasthadharmo bhavati yaH zAstrAdau prAk sUcita AsIditi / / 35 / / A pramANe aNuvrata, guNavrata ane zikSApada vratone ane te vratonA aticArone kahIne prastutamAM tenI yojanA karatA graMthakAra kahe che : A aticArothI rahita aNuvrata vagerenuM pAlana vizeSa gRhastha dharma che. ahIM sudhI je aticAro kahyA te aticArothI rahita aNuvrata - guNavratazikSApadavratonuM ane samyakatvanuM pAlana e vizeSa gRhastha dharma che. A vizeSa gRhastha dharmanuM pUrve A zAstranA prAraMbhamAM (a. 1 sU. ramAM) sUcana karyuM che. (35) Aha- uktavidhinA pratipanneSu samyaktvA-'NuvratAdiSvaticArANAmasaMbhava eva, tatkathamuktametadrahitANuvratAdipAlana-mityAzaGkyAha stiSTatayAvitavArAH rUddAudda8 rUti ! kliSTasya samyaktvAdipratipattikAlotpannazuddhiguNAdapi sarvathA'vyavacchinnAnubandhasya karmaNo mithyAtvAderu dayAd vipAkAt sakAzAdatIcArAH zaGkAdayo vadha-bandhAdayazca saMpadyante, idamuktaM bhavati- yadA tathAbhavyatvaparizuddhivazAdatyantamananubandhIbhUteSu mithyAtvAdiSu samyaktvAdi pratipadyate tadA'ticArANAmasaMbhava eva, anyathA pratipattau tu purathativArI ti //rUddI prazna : ahIM jaNAvela vidhithI samyakatva ane aNuvrata Adino svIkAra karavAthI aticArono saMbhava ja nathI to pachI ahIM aticArothI rahita aNuvrata AdinuM pAlana karavuM ema kema kahyuM? uttara : A praznanuM samAdhAna A pramANe cheH kliSTa karmonA udayathI aticAra thAya che. samyakatva AdinA svIkAra vakhate utpanna thayela zuddhirUpa guNathI je karmonA anubaMdhano sarvathA viccheda thayo nathI te mithyAtvamohanIya vagere karmo kliSTa che. AvA kliSTa karmono udaya = vipAka) thavAnA kAraNe zaMkA vagere ane vadha - baMdha vagere aticAro thAya che. bhAvArtha A pramANe cheH- jo tathAbhavyatvanI vizeSa zuddhinA kAraNe mithyAtva vagere karmo atyaMta anubaMdha rahita banI gayA hoya tyAre samyaktva Adino svIkAra kare to aticAro na ja thAya. anyathA (= karmo atyaMta anubaMdharahita na thayA hoya tyAre) samyakatva 182.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya mahino svii||2 42vAma to matiyArI thAya 59l. (35) tarhi kathameSAM nivAraNamityAzaGkyAha vihitAnuSThAnavIryatastajjayaH // 37 // 170 // iti / vihitAnuSThAnaM pratipannasamyaktvAdernityAnusmaraNAdilakSaNaM tadeva vIryaM jIvasAmarthya tasmAt, kimityAha- tajjayaH, teSAm aticArANAM jayaH abhibhavaH saMpadyate, yato vihitAnuSThAnaM sarvAparAdhavyAdhivirecanauSadhaM mahaditi / / 37 / / to pachI aticArone kevI rIte dUra karavA evI AzaMkA karIne tenuM samAdhAna cha : vihita anuSThAna rUpI vIryathI aticAro upara vijaya meLavI zakAya che. svIkArelA samyakatva AdinuM smaraNa karavuM vagere vihita anuSThAna che. vIrya eTale jIvanuM sAmarthya. svIkArelA samyaktvAdinuM nityasmaraNa Adi karavuM e ja jIvasAmarthya che, ane enAthI aticArono parAjaya thAya che. arthAta svIkArelA samyakatva AdinuM nitya smaraNa karavAthI aticAro dUra thAya che. kAraNa ke samyaktva AdinuM nitya smaraNa vagere karavuM e sarva aparAdharUpa vyAdhinA virecananuM (= nAzana) mahAna auSadha cha. (39) sAda etadviSayamevopadezamAha ata eva tasmin yatnaH // 38171 // iti / ata eva vihitAnuSThAnavIryasyAticArajayahetutvAdeva tasmin vihitAnuSThAne yatnaH sarvopAdhizuddha udyamaH kArya iti / / anyatrApyuktam tamhA niccasaIe bahumANeNaM ca ahigygunnNmi| paDivakhaduguMchAe pariNaiAloyaNeNaM ca / / 115 / / titthaMkarabhattIe susAhujaNapajjuvAsaNAe y| uttaraguNasaddhAe ya ettha sayA hoi jaiyavvaM / / 116 / / evamasaMto vi imo jAyai jAo ya Na paDai kayA vi| tA etthaM buddhimayA apamAo hoi kAyavyo / / 117 / / (paJcA. 1/36-37-38) tti / / 38 / / 183
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdumakaraNa trIjo adhyAya A ja viSayano upadeza kahe che : AthI ja = vihita anuSThAnarUpa vIryathI aticAro upara vijaya meLavI zakAto hovAthI ja) vihita anuSThAnamAM badhI rIte zuddha evo udyama karavo joIe. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke- prayatnathI viratinA pariNAma thatA hovAthI ane prayatna vinA viratinA pariNAma nAza pAmatA hovAthI sadA nIce mujaba prayatna karavo joie. (1) lIdhelAM vratonuM sadA smaraNa karavuM joie. (2) lIdhelAM vrato upara bahumAna rAkhavuM joie. (3) vratonA pratipakSa mithyAtva,prANIvadha, Adi upara jAgusAbhAva rAkhavo joie. (4) samyakatvAdi guNonA ane tenA pratipakSa mithyAtva Adi doSonA pariNAmanI vicAraNA karavI joIe, arthAt samyakatvAdi guNothI thatA lAbhanI ane mithyAtva Adi doSothI thatA nukazAnanI vicAraNA karavI joie. (5) tIrthaMkaranI bhakti karavI joie. (6) susAdhuonI sevA karavI joIe. (7) je guNono svIkAra karyo hoya tenAthI adhikaguNanI icchA rAkhavI joIe. jema ke samyakatvano svIkAra karyo hoya to deza viratinI icchA rAkhavI joIe. dezaviratino svIkAra karyo hoya to sarvaviratinI icchA rAkhavI joIe. A rIte prayatna karavAthI nahi thayelA paNa samyaktvanA ane vratonA pariNAma thAya che, ane thayelA pariNAma kyAre paNa jatA nathI. AthI buddhimAna puruSe lIdhelAM vratonuM sadA smaraNa karavA vageremAM udyama karavo joie. (38) sAmprataM samyaktvAdiguNeSvalabdhalAbhAya labdhaparipAlanAya ca vizeSataH zikSAmAha sAmAnya ca rUza172A rUti che sAmAnyA pratipannasamyaktvAdiguNAnAM sarveSAM prANinAM sAdhAraNA sA cAsau caryA ca ceSTA sAmAnyacaryA, asya pratipannavizeSagRhasthadharmasya jantoriti / / 39 / / have samyakatvAdi guNomAM je guNonI prApti na thaI hoya e guNonI prApti thAya e mATe ane prApta thayelA guNonA rakSaNa mATe vizeSathI hitazikSA kahe cheH jeNe vizeSa gRhastha dharmano svIkAra karyo che, te jIvanI sAmAnyacaryA A pramANe ( have pachInA sUtrothI je pramANe kahevAmAM Avaze te pramANe) che. sAmAnya 184
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya caryA eTale samyaktvAdi guNone svIkAranArA sarvaprANIonI sAdhAraNacaryA. (39) kIdRzItyAha samAnadhArmikamadhye vAsaH // 40 // 173 // iti / samAnAH tulyasamAcAratayA sadRzAH upalakSaNatvAdadhikAzca te dhArmikAzceti samAsaH, teSAM madhye vAsaH avasthAnam, tatra cAyaM guNaH- yadi kazcit tathAvidhadarzanamohodayAddharmAccyavate tatastaM sthirIkaroti, svayaM vA pracyavamAnaH taiH sthirIkriyate, paTyate ca yadyapi nirgatabhAvastathApyasau rakSyate sdbhirnyaiH| vervisUnamUnoDa ivaMdane mahIM aiti 1990 ( ) ||4|| sAmAnya caryA kevI che te kahe che : samAna dharmavALAonI madhyamAM vAsa karavo. samAnadharmavALA eTale samAna dhArmika AcAravALA. samAnadharmavALA ane adhikadharmavALAonI madhyamAM (= sAthe) rahevuM joie. tema karavAmAM A lAbha che - koI jIva tevA prakAranA darzanamohanA udayathI dharmathI patita banI rahyo hoya to tene sthira karI zakAya. athavA pote dharmathI paDI rahyo hoya to samAna dharmavALA ke adhika dharmavALA potAne sthira karI zake. kahyuM che ke "koI jIvanA sArA bhAva cAlyA gayA hoya to paNa anya sApuruSo tenI rakSA kare che. vAMzanA vanamAM vAMzanAM mULiyAM ukhaDI jAyato paNa vAMza pRthvI upara paDatuM nathI. (kAraNake tene bIjA vAMzano Teko - AdhAra maLI jAya che.)" (40) tathA vAtsalyamUrtipu 4074nA rUti vAtsalyam anna-pAna-tAmbUlAdipradAna-glAnAvasthApratijAgaraNAdinA satkaraNaM eteSu sAdharmikeSu kAryam, tasya pravacanasAratvAt, ucyate ca jinazAsanasya sAro jIvadayA nigrahaH kssaayaannaam| sAdharmikavAtsalyaM bhaktizca tathA jinendrANAm / / 119 / / ( ) / 41 / sAdharmiko upara vAtsalya karavuM. sAdharmiko upara vAtsalya karavuM eTale 185
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya sAdharmikone anna, pANI ane taMbolapAna vagere ApavuM, sAdharmika bImAra paDe tyAre tenI sevA karavI, ityAdithI sAdharmikano satkAra karavo. sAdharmika vAtsalya pravacanano sAra che. kahyuM che ke "jIvadayA, kaSAyono nigraha, sAdharmika vAtsalya ane jinendrabhakti e jinazAsanano sAra che." (41) tathA- ghacittathI svapana 4rA 75 rUti dharmacintayA "dhanyAste vandanIyAste taistrailokyaM pvitritm| yaireSa bhuvanaklezI kAmamallo vinirjitaH" / / 120 / / ( ) ityAdi zubhabhAvanArUpayA svapanaM nidrAGgIkAraH, zubharbhavanAsupto hi tAvantaM kAlamavasthitazubhapariNAma eva labhyata iti I4rI/ dharmaciMtA karIne sUvuM. dharmaciMtA eTale zubha bhAvanA. "jagatane kleza pamADanAra A kAmarUpI mallane jemaNe jityo che teo dhanya che, teo vaMdanIya che ane temaNe traNalokane pavitra karyo che." ItyAdi zubhabhAvanA pUrvaka sUvuM. zubhabhAvanA pUrvaka sUtelo jIva eTalo kALa sthira zubhapariNAmavALo ja rahe che. (42) tathA- namaskAreNAvabodhaH // 43 // 176 // iti namaskAreNa sakalakalyANapuraparamazreSThibhiH parameSThibhiradhiSThitena namo arahaMtANamityAdipratItarUpeNa avabodho nidrAparihAraH, parameSThinamaskArasya mahAguNatvAt, paThyate ca eSa paJcanamaskAraH srvpaapprnnaashnH| mattAnAM va sarveSAM prathamaM mavati mAmu /99ll ( ) kRti rUA. namaskArapUrvaka jAgavuM. mokSanagaramAM pahoMcavA mATe paramapradhAna evA parameSThiothI adhiSThita ane "namo arihaMtANaM' ityAdithI prasiddha namaskAra mahAmaMtrane gaNavApUrvaka jAgavuM parameSThIne karelA namaskArathI mahAlAbha thAya che. kahyuM che ke "A pAMca parameSThIne karelo namaskAra sarvapApono nAza kare che, ane sarva maMgalomAM pradhAna maMgala che." (43) 18s
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tathIprytnkRtaavshyksy vidhinA caityAdivandanam // 44 // 177 // iti| prayatnena prayatnavatA kRtAnyAvazyakAni mUtrapurISotsargA - 'GgaprakSAlana - zuddhavastragrahaNAdIni yena sa tathA tasya vidhinA puSpAdipUjAsaMpAdana-mudrAnyasanAdinA prasiddhena caityavandanaM prasiddharUpameva, AdizabdAnmAtApitrAdiguru vandanaM ca yathoktamcaityavandanataH samyak zubho bhAvaH prjaayte| tasmAt karmakSayaH sarvaM tataH kalyANamaznute / / 122 / (lalita vistarA) ityAdIti / / 44 / / prayatnapUrvaka Avazyaka kAryo karIne vidhithI caityavaMdanAdi karavuM. prayatnapUrvaka mala- mUtrano tyAga, snAna, zuddhavastraparidhAna vagere Avazyaka kAryo karIne puSpapUjA vagere pUjA karavI. mudrAo karavI vagere prasiddha vidhi pUrvaka prasiddha ja caityavaMdana karavuM, ane mAtA - pitA vagere guruone vaMdana karavuM. kahyuM che ke "caityavaMdanathI sAco zubhabhAva utpanna thAya che. zubhabhAvathI karmakSaya thAya che. karmakSayathI jIva sarvakalyANane pAme che." (44) tathA- sI pratyAdhyAyiA 45078 rUti . samyagiti kriyAvizeSaNam, tataH samyag yathA bhavati tathA mAna-krodhA'nAbhAgAdidoSaparihAravazAt pratyAkhyAnasya mUlaguNagocarasyottaraguNagocarasya ca kriyA grahaNarUpA, parimitasAvadyAsevane'pi aparimitaparihAreNa pratyAkhyAnasya mahAguNatvAt, yathoktamparimitamupabhuJjAno hayaparimitamanantakaM prihrNshc| prAnoti parano sthapariNitamananta sauthyam II12rUl ( ) rUti I4/ samyaka paccakhANa karavuM. mAna, krodha ane anupayoga Adi doSothI rahita paccakhANa samyak paccakakhANa che. paccakhANanA mUlaguNa paccakhANa ane uttara guNa paccakhANa evA be bheda che. paccakakhANamAM thoDA sAvadyanuM sevana thatuM hovA chatAM ghaNA sAvadhano tyAga thato hovAthI paccakakhANa mahAphaLavALuM che. kahyuM * zrAvako mATe pAMca aNuvrato mUlaguNa paccakakhANa che, traNa guNavrato ane cAra zikSAvrato uttaraguNa paccakhANa che. tathA anAgata vagere daza prakAranA tapa saMbaMdhI paccakakhANo paNa uttara guNa paccakakhANo che. 187.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya che ke "thoDAno upayoga karato ane ghaNuM = anaMta choDato zrAvaka paralokamAM ghaNA = anaMta sukhane pAme che." (45) tathA- yathAvata caityagRhamanamuM 4ddA 72 rUti ___yathocitaM yathAyogyaM caityagRhagamanaM caityagRhe jinabhavanalakSaNe arhabimbavandanAya pratyAkhyAnakriyAnantarameva gamanamiti, iha dvividhaH zrAvako bhavati- RddhimAMstaditarazca, tatraddhimAn rAjAdirUpaH, sa sarvasvaparivArasamudAyena vrajati, evaM hi tena pravacanaprabhAvanA kRtA bhavati, taditaro'pi svakuTumbasaMyogeneti, samudAyakRtAnAM karmaNAM bhavAntare samudAyenaivopabhogabhAvAt / / 46 / / ucita rIte jinamaMdiramAM javuM. paccakhANa karyA pachI tarata ja jinabiMbone vaMdana karavA mATe jinamaMdiramAM javuM. ahIM zrAvakanA RddhimAna ane Rddhirahita ema be bheda che. temAM rAjA vagere RddhimAna che. RddhimAna zrAvaka potAnA sarva parivAranA samudAyanI sAthe jAya. A rIte jinamaMdire javAthI te zAsananI mahAna prabhAvanA kare che. Rddhirahita zrAvaka paNa potAnA kuTuMbanI sAthe jinamaMdire jAya. kAraNake samudAyathI karelAM karmo bhavAMtaramAM samudAyathI ja bhogavAya che. (46). tathA- vidhinAnu veza: I4nA 80nA rUti vidhinA vidhAnena caityagRhe pravezaH kAryaH, anupravezavidhizcAyam- saccittANaM davvANaM viussaraNayAe 1, acittANaM davvANaM aviussaraNayAe 2, egasADieNaM uttarAsaMgeNaM 3, cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM 4, maNaso egattIkaraNeNaM 5 (bhagavatIsUtre ra/1, jJAtidharmakathA prathamadhyayane p. 42, 6 97) ti I4LA vidhithI praveza karavo. jinamaMdiramAM vidhithI praveza karavo. pravezano vidhi A pramANe che :- "jinamaMdire praveza karatAM (1) zarIrazobhA mATe ke zarIra sukha mATe paherelI puSpamALA vagere sacitta dravyano tyAga karavo. (2) mugaTa sivAyanA alaMkAro vagere acitta dravyano tyAga na karavo. (3) pahoLA uttama vastranuM uttarAyaNa karavuM. (4) jinapratimAnuM darzata thatAM ja "namo jiNANe bolavApUrvaka mastake be hAtha joDIne aMjali karavI. (5) jinadarzanamAM mananI ekAgratA karavI." (47) 188
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tatra - vitopavAralTara 481 81 rUti ! ucitasya arhaddimbAnAM yogyasya upacArasya puSpa-dhUpAdyabhyarcanalakSaNasya karaNaM vidhAnam / / 48 / / yogya upacAra karavo. jinamaMdiramAM jinabiMbonI puSpa - dhUpa AdithI yogya pUjArUpa upacAra karavo. (48). tataH- mAvataH tavAdaH 41 8rA tA daridranidhilAbhAdisaMtoSopamAnopameyAd bhAvato bhAvAt saMtoSalakSaNAt stavAnAM gambhIrAbhidheyAnAM sadbhUtaguNodbhAvanApradhAnAnAM namaskArastotralakSaNAnAM pAThaH samucitena dhvaninA samuccAraNam / / 49 / / bhAvathI stavapATha karavo. yogya pUjA karyA pachI daridrapuruSane nidhAnano lAbha thatAM jevo harSa thAya tevA harSathI gaMbhIra arthavALA ane vAstavika guNonA varNananI pradhAnatAvALA namaskArastotro ucita avAjathI bolavA. (49) tad:- caitya-sAdhuvandanam pagAu rUA rUti. caityAnAm arha bimbAnAmanyeSAmapi bhAvArhatprabhRtInAM sAdhUnAM ca vyAkhyAnAdyarthamAgatAnAM vandanIyAnAM vandanam abhiSTavanaM praNipAtadaNDakAdipAThakrameNa dvAdazAvarttavandanAdinA ca prasiddharUpeNaiveti / / 50 / / / jinabiMbone ane sAdhune vaMdana karavuM. namaskAra stotro bolyA pachI jinabiMbone ane anya paNa bhAva arihaMta vagerene "namutyu NaM" vagere sUtrapAThanA kramathI vaMdana karavuM = stuti karavI, ane vyAkhyAna * Adi mATe (jinamaMdiranI pAsenA sthAnamAM) AvelA vaMdanIya sAdhuone dvAdazAvartavaMdana AdithI vaMdana karavuM. namutthaNa vagere sUtrapAThano krama ane dvAdazAvartavaMdana vagere prasiddha ja che. (50) * pUrve sAdhuo mukhyatayA gAmanI ke zaheranI bahAra udyAna AdimAM ke koInA makAnamAM nivAsa karatA hatA ane lokonI vinaMtithI vyAkhyAna mATe jinamaMdiranI pAsenA sthAnamAM AvIne vyAkhyAna vAMcatA hatA. AthI ahIM vyAkhyAna Adi mATe AvelA ema lakhyuM che. 189
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tata:- gudasamIpe pratyAdhyAnAmavittaH pAu84nA rUti aa tathAvidhazuddhasamAcArasAdhusamIpe prAgeva gRhAdau gRhItasya pratyAkhyAnasya abhivyaktiH guroH sAkSibhAvasaMpAdanAya pratyuccAraNam / / 51 / / / gurunI pAse paccakakhANa levuM. jinabiMbone tathA sAdhuone vaMdana karyA bAda pUrve ja ghara vagere sthaLe lIdheluM paccakakhANa guruno sAkSibhAva prApta karavA mATe pharI gurunI pAse levuM joIe. (51) tata:- nivevanazavane niyamaH jarA 81 rUti __ 'saMprAptasamyagdarzanAdiH pratidinaM sAdhujanAt sAmAcArI zrRNoti' iti zrAvaka ityanvarthasaMpAdanAya jinavacanazravaNe niyogo niyamaH kArya iti / / 52 / / jinavANI zravaNa karavAno niyama karavo. gurunI pAse paccakhANa karyA bAda jinavANInuM zravaNa karavuM joIe. jeNe samyagdarzana vagere prApta karyuM che te jIva dararoja sAdhunI pAse sAdhunA ane zrAvakanA AcArone sAMbhaLe ethI zrAvaka kahevAya che. zrAvaka zabdanA A arthane sArthaka karavA mATe dararoja jinavANI avazya sAMbhaLavI joIe. (52) tA:- sI nIvananuM parA18ddA rUti . samyak saMdeha-viparyayA-'nadhyavasAyaparihAreNa tadarthasya vacanAbhidheyasya punaH punarvimarzanam, anyathA vRthA zrutamacintitam ( ) iti vacanAt na kazcicchravaNaguNaH viti dharUA. jinavANInA arthano vAraMvAra samyapha vicAra karavo. samyapha eTale "saMdeha, viparyaya ane anadhyavasAyathI rahita. "ciMtana vinAnuM sAMbhaLeluM nakAmuM che'' evuM vacana hovAthI jo jinavANInA arthano vAraMvAra vicAra na kare to kevaLa sAMbhaLavAthI koI lAbha na thAya. AthI jinavANI sAMbhaLyA pachI tenA arthano vAraMvAra samyapha vicAra karavo joIe. (53) * saMdeha eTale zaMkA, vipayarya eTale viparItajJAna, anavyavasAya eTale "kaMIka che' evuM anizcitajJAna. 190
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tata:- mAmaiparatA 40 TakA rUti ____ Agamo jinasiddhAntaH sa evaiko na punaranyaH kazcit sarvakriyAsu paraH pradhAno yasya sa tathA, tasya bhAvaH AgamaikaparatA, sarvakriyAsvAgamamevaikaM puraskRtya pravRttiriti bhAva rUti ||4|ii. AgamanI ja pradhAnatAvALA banavuM. Agama eTale jinasiddhAMta. jinavacananA arthano samyaka vicAra karyA pachI sarva kriyAomAM eka jinasiddhAMtane ja AgaLa karIne pravRtti karavI joIe. (54) taMta: zrutazakyapAlanam // 55 / 188 // iti| zrutasya AgamAdupalabdhasya zakyasya anuSTAtuM pAryamANasya pAlanam anuzIlanaM sAmAyika - pIpaLAti // // zrutanuM zakya pAlana karavuM. jinavANI sAMbhaLIne AgamamAMthI je jJAna meLavyuM hoya temAMthI jenuM pAlana zakya hoya te sAmAyika ane pauSadha AdinuM pAlana karavuM joIe. (55). tathA- kaza mAvaprativanthaH paddA9 29 tiA. azakye pAlayitumapAryamANe tathAvidhazakti-sAmagryabhAvAt sAdhudharmAbhyAsAdau bhAvena antaHkaraNena pratibandhaH Atmani niyojanam, tasyApi tadanuSThAnaphalatvAt, yathoktam nAryA yathA'nyasaktAyAstatra bhAve sadA sthite / tadyogaH pApabandhazca tathA mokSe'sya dRzyatAm / / 124 / / (yogabindau 204) tadyoga iti anyaprasaktanArIvyApAraH svakuTumbaparipAlanAdirUpa iti / / 56 / / azakyamAM bhAvathI pratibaMdha rAkhavo. tevA prakAranI zakti ane sAmagrI na hovAnA kAraNe sAdhudharmano abhyAsa (prekTIsa) karavo vagere je anuSThAna na pALI zakAya temAM bhAvathI = aMtaHkaraNathI pratibaMdha karavo, eTale ke te anuSThAna aMtaHkaraNathI AtmAmAM joDavuM. ahIM bhAvArtha e che ke je anuSThAna zarIra AdithI na karI zakAya te anuSThAna pratye aMta:karaNathI anurAga rAkhavo. kAraNa ke anuSThAnano anurAga paNa karelA anuSThAnanA phaLavALuM che, arthAt anuSThAna 191
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya karavAthI je phaLa maLe te phaLa anuSThAnanA anurAgathI paNa maLe. kaDyuM che ke - "jevI rIte potAnA patithI anya puruSanI sAthe ramavAnI ( = kAmakrIDA karavAnI) atizaya IcchAthI anya puruSamAM pratibaddha cittavALI tevI koI strInA manano pariNAma sadA jenA upara anurAga che te parapuruSamAM hoya che, AthI te strI bahArathI potAnA patinI sevA vagere karatI hovA chatAM aMtarathI to parapuruSanI sevA vagere kare che, ane tethI tene bhAvathI parapuruSanA paribhogathI thanAra pApabaMdha thAya che, tevI rIte samyagdaSTi jIva mokSamAM pratibaddha cittavALo hoya che, ethI te bahArathI kuTuMbanI ciMtA vagere sAMsArika pravRtti karato hovA chatAM aMtarathI to mokSasaMbaMdhI pravRtti kare che, ane ethI kuTuMbaciMtA vagere pravRtti nirjarAnA phaLavALI bane che, A pramANe tame vicAro." (pa6). tathA- tatkRSa prazaMsapiyA 57nA 20 tA tatkartRSu AtmAnamapekSyAzakyAnuSThAnavidhAyiSu puruSasiMheSu prazaMsopacArau, prazaMsA muhurmuhurguNagaNotkIrtanarUpA, upacArazca taducitAnnapAnavasanAdinA sAhAyyakaraNamiti //vazA azakya anuSThAna karanArAomAM prazaMsA ane upacAra karavA. potAnA mATe je anuSThAna azakya che te anuSThAna je zreSThapuruSo karatA hoya temanI prazaMsA karavI = vAraMvAra temanA guNasamUhanuM kIrtana karavuM tathA temano upacAra karavo = ucita anna, pANI, vastra AdithI temane sahAya karavI. (57) tathA- nipumAvavantanam 1111 ti nipuNAnAm atisUkSmabuddhigamyAnAM bhAvAnAM padArthAnAmutpAda-vyaya-dhrauvyasvabhAvAnAM bandha-mokSAdInAM vA'nuprekSaNam, yathAanAdinidhane dravye svaparyAyAH prtikssnnm| unmajjanti nimajjanti jalakallolavajjale / / 125 / / ( ) tathAsnehAbhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gaatrm| rAgadveSAklinnasya karmabandho bhavatyevam / / 126 / / (prazama. 55) ityAdIti / / 58|| nipuNa bhAvonuM ciMtana karavuM. nipuNa eTale atisUkSma buddhithI jANI zakAya 192
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na tevA. bhAvo eTale padArtho. atisUkSma buddhithI jANI zakAya tevA utpAda-vyayadhrauvya svabhAvavALA padArthonuM athavA baMdha-mokSa vagere padArthonuM ciMtana karavuM. jema ke - jevI rIte pANImAM pANInA taraMgo utpanna thAya che ane vilIna thAya che tevI rIte anAdi ane anaMta evA dravyamAM svaparyAyo ( = dravyanA potAnA paryAyo) utpanna thAya che ane nAza pAme che." tathA "tela vagerenI cIkAzathI kharaDAyelA zarIramAM dhULanI rajakaNo coMTI jAya che te rIte rAga dveSanI cIkAzathI cikaNA banelA AtmAmAM karmabaMdha thAya che karmanI rajakaNo coTe che." ItyAdi ciMtana karavuM. (58) tathA - gurusamIpe praznaH // 11 // 1125 rUti / yadA punarnipuNaM cintyamAno'pi kazcid bhAvo'tigambhIratayA svayameva nizcetuM na pAryate tadA guroH saMvignagItArthasya vRttasthasya ca samIpe prazno vizuddhavinayavidhipUrvakaM paryanuyogaH kAryaH, yathA 'bhagavan ! nAvabuddho'yamartho'smAbhiH kRtayanairapi, tato'smAn voyitumahanti bhAvantaH' kRti ||6|| = trIjo adhyAya gurunI pAse prazna karavo. sArI rIte ciMtana karavA chatAM jo koI padArtha atizaya gaMbhIra hovAnA kAraNe jAte ja nizcita na karI zakAya to saMvigna, gItArtha ane AcArasaMpanna gurunI pAse vizuddha vinaya pUrvaka ane vizuddha vidhithI prazna karavo joIe. jemake - ''he bhagavan! prayatna karavA chatAM A artha amArAthI jANI zakAyo nathI, tethI Apa pUjya amane bodha pamADavAne yogya cho, arthAt Apa amane A artha samajAvo.'' (59) tathA nirNayAvadhAraLamU ||605113 / / tiA nirNayasya nizcayakAriNo vacanasya guruNA nirUpitasya avadhAraNaM dattAvadhAnatayA grahaNam / bhaNitaM cAnyatrApi sammaM viyAriyavvaM aTThapayaM bhAvaNApahANeNaM / visae ya ThAviyavvaM bahusuyaguruNo sayAsAo || 127|| (paJcava0 865) tti / 60 / nirNayanuM avadhAraNa karavuM. gurue kahelA nizcayakArI ( = padArthano nirNaya karAvanArA) vacanane ekAgratAthI grahaNa karavuM. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke 193
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya "bhAvanAjJAnanI pradhAnatAvALA banIne, arthAt bhAvanA jJAnane pradhAna rAkhIne, arthapadonI sUkSma buddhithI vicAraNA karavI joIe ane bahuzrutaguruo pAsethI jANIne je * arthapadano je artha thato hoya te artha karavo joIe. koI paNa arthapadano artha svabuddhithI na karavo joIe." prazna : bhAvanAjJAnane pradhAna rAkhavAnuM zuM kAraNa? uttara : zrutavagere traNe jJAnamAM bhAvanAjJAna mukhya che. mATe bhAvanA jJAnane pradhAna rAkhavAnuM kahyuM che. (0) tathA- vanAirtAmayoH 9998aa tiA glAnAdInAM glAna-bAla-vRddhA-''gamagrahaNodyata-prAghUrNakAdilakSaNAnAM sAdhusAdharmikANAM yAni karmANi pratijAgaraNauSadhA-'nna-pAna-vastrapradAna-pustakAdisamarpaNopAzrayanirUpaNAdilakSaNAni, teSvabhiyogo dattAvadhAnatA vidheyeti / / 61 / / glAna vagerenAM kAryomAM dhyAna ApavuM. glAna, bAla, vRddha, AgamanA abhyAsamAM udyata, prApUrNaka (= vihAra karIne navA AvelA) vagere sAdhu ane sAdharmikonAM kAryomAM barobara dhyAna ApavuM. jemake- bimArI AdinA prasaMge jAgavuM, sevA karavI, auSadha, anna, pANI ane vastro ApavAM, pustaka vagere ApavuM, upAzraya batAvavo vagere. (1) tathI- tAvikRtapratyupekSA drArA ti kRtAnAmakRtAnAM ca caityakAryANAM glAnAdikAryANAM ca pratyupekSA nipuNAbhogavilocanavyApAreNa gaveSaNam, tatra kRteSu karaNAbhAvAdakRtakaraNAyodyamo vidheya:, anyathA niSNanazavittikSayaprakSAviti |darA kayAM kAryo karyA ane kayAM kAryo nathI karyA te jovuM. jinamaMdiranA ane glAna vagerenAM kyAM kAryo meM karyA che ane kyAM nathI karyA te sUkSma upayoga pUrvaka nirIkSaNa karIne tapAsavuM. temAM karelAM kAryo karavAnA na hovAthI nahi karelAM kAryo karavA mATe udyama karavo joIe. anyathA maLelI zaktino nirarthaka kSaya thaI jAya. (2) * arthanA bodhaka pado te arthapado. 194
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tata tivetAgaDaminan drAu1dA rUti ucitavelayA haTTavyavahAra-rAjasevAdiprastAvalakSaNayA AgamanaM caityabhavanAd dilIpakuM vA havAviti IkrUA. yogya samaye ghara vagere sthaLe AvavuM. jinamaMdiranA ane glAna vagerenA nahi karelAM kAryo karyA pachI dukAnamAM vepAra karavAno ke rAjasevA vagereno avasara thAya tyAre jinamaMdirathI ke gurunI pAsethI ghara vagere sthaLe AvavuM. (3) tataH- dharmapradhAno vyavahAraH // 64 // 197 // iti| kulakramAgatamityAdisUtroktAnuSThAnarUpo vyavahAraH kAryaH / / 64 / / dharmanI pradhAnatA rahe tema vyavahAra karavo. arthAta sumatim ityAdi (a. 1 sU. 3) sUtramAM kahela AcaraNa rUpa vyavahAra dharmanI pradhAnatA rahe te rIte karavo. (4) tathA- dravya santoSaratA ddazA 28 ti dravye dhana-dhAnyAdau viSaye santoSapradhAnatA, parimitenaiva nirvAhamAtrahetunA dravyeNa santoSavatA dhArmikeNa bhavitavyamityarthaH, asntosssyaasukhhetutvaat| yaducyateatyuSNAt saghRtAdannAdacchidrAt sitvaassH| parapregyAmAvALa micchanuM patityadha: //028( ) tA tathAsntossaamRttRptaanaaN yat sukhaM shaantcetsaam| tadddhanagdhdhAnAmitazcata ghAvatIku? |999 ( ) rUti nAdabaTI. dhana - dhAnya vagere dravyamAM saMtoSanI pradhAnatA rAkhavI. dhArmika jIve jeTalA dhanathI jIvanano mAtra nirvAha thAya teTaluM parimita ja dhana maLI jAya eTale teTalA parimita dhanathI saMtoSavALA banavuM joIe. kAraNake asaMtoSa duHkhanuM kAraNa che. kahyuM che ke "ghIvALuM garama anna maLe, phATyA vinAnuM sapheda vastra maLe ane bIjAnI nokarI na karavI paDe, ATalAthI adhika dhanane IcchanAra jIva nIce paDe che. saMtoSarUpa amRtathI tRpta ane zAMtavicAravALA manuSyone je sukha hoya che te dhananA lobhI ane AmathI tema doDatA manuSyone kyAMthI hoya?" (5). 195
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa - trIjo adhyAya tathA- gharSe ghanavRddhiH dadA9i99 rUti . dharme zruta-cAritrAtmake sakalAbhilaSitAvikalasiddhimUle dhanabuddhiH 'matimatAM dharma eva dhanam' iti pariNAmarUpA nirantaraM nivezanIyeti / / 66 / / dharmamAM dhanabuddhi rAkhavI. sakala ISTanI saMpUrNa siddhinuM mULa evA zruta - cAritra rUpa dharmamAM ghananI buddhi rAkhavI, eTale ke "matimAna puruSone dharma e ja dhana che'' evA pariNAma niraMtara rAkhavA. (6) tathA- zAsanatikaraNa dvAra00nA tiA. zAsanasya nikhilaheyopAdeyabhAvAvirbhAvena bhAskarakalpasya jinanirUpitavacanarUpasya unnatiH uccairbhAvastasyAH karaNaM samyagnyAyavyavaharaNa-yathocitajanavinayakaraNadInAnAthAbhyuddharaNa-suvihitayatipuraskaraNa-parizuddhazIlapAlana-jinabhavanavidhApanayAtrAsnAtrAdinAnAvidhotsavasampAdanAdibhirUpAyaiH, tasyAtimahAguNatvAditi / paThyate ca- kartavyA connatiH satyAM zaktAviha niyogtH| avandhyaM kAraNaM hayeSA tIrthakRnnAmakarmaNaH / / 130 / / (hA0 aSTake 23/8) iti / / 67 / / zAsananI prabhAvanA karavI. sarva heya ane upAdeya bhAvone pragaTa karavAnA kAraNe sUryasamAna ane jine kahelA vacanarUpa evA zAsananI unnati = prabhAvanA karavI sArI rIte nyAya pUrvaka vyavahAra karavo, je lokone jeTalo vinaya ucita hoya te lokono teTalo vinaya karavo, garIba ane anAtha manuSyono uddhAra karavo, zAstra mujaba cAritranuM pAlana karanArA sAdhuono satkAra karavo, parizuddha rIte vrato - niyamonuM pAlana karavuM, jinamaMdira baMdhAvavuM, yAtrA ane snAtra vagere vividha utsavo karavA ItyAdi upAyothI zAsana prabhAvanA karavI. kAraNa ke zAsanaprabhAvanAthI mahAlAbha thAya che. kahyuM che ke "zakti hoya to avazya zAsananI prabhAvanA karavI joie. kAraNake jainazAsananI prabhAvanA tIrthaMkaranAma karmanuM saphala kAraNa che." (67). tathA- ' vimocita vithinA kSetradAnanuM tAddaTArA tA. vibhavocitaM svavibhavAnusAreNa vidhinA anantarameva nirdekSyamANena kSetrebhyo nirdekSyamANebhya eva dAnam anna-pAnauSadha-vastra-pAtrAdhucitavastuvitaraNam / / 68 / / 196
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya vaibhava pramANe vidhithI kSetromAM dAna karavuM. arthAt potAnA vaibhava mujaba vidhithI kSetrone anna, pANI, auSadha, vastra, pAtra vagere ucita vastuo ApavI. vidhi have pachI tarata ja kaheze. kSetrano artha paNa have pachI ja kaheze. (8) vidhi kSetraM ca svayameva nirdizannAha sAhithirni: sattA 2 dAra 02 rUti . satkaraNaM satkAraH abhyutthAnA-''sanapradAna-vandanarUpo vinayaH, sa Adiryasya dezakAlArAdhana-vizuddhazraddhAviSkaraNa-dAnakramAnuvartanAdeH kuzalAnuSThAnavizeSasya sa tathA, kimityAha- vidhirvartate, niHsaGgatA aihika-pAralaukikaphalAbhilASavikalatayA sakalaklezalezAkalaGkita-muktimAtrAbhisandhitA, cakAraH samuccaye / / 69 / / vidhino ane kSetrano jAte ja nirdeza karatA graMthakAra kahe che - satkAra Adi ane niHsaMgatA vidhi che. satkAra eTale vinaya. UbhA thavuM, Asana ApavuM ane vaMdana karavuM e vinaya che. sUtramAM kahelA "Adi zabdathI nIce pramANe samajavuM -deza-kAlanuM ArAdhana karavuM, arthAt deza-kAla pramANe dAna karavuM, (jema ke - A dezamAM amuka vastu sulabha che ke durlabha ityAdi vicArIne je kALamAM je vastu durlabha hoya te adhika pramANamAM ApavI, hamaNAM sukALa che ke duSkALa ityAdi vicArIne je kALamAM je vastu durlabha hoya te adhika pramANamAM ApavI, ItyAdi rIte deza-kAlanuM ArAdhana karavuM.) vizuddha zraddhAne pragaTa karavI, arthAt vizuddha zraddhA pUrvaka dAna karavuM. (jema ke ApavuM paDe mATe Apo ema nahi, kiMtu ApavuM e ApaNI pharaja che, emano ApaNA upara mahAna upakAra che, temane ApavAthI ApaNA aneka pApono nAza thAya che, ityAdi vizuddha bhAvanAothI ApavuM). dAnanA kramane anusaravuM. (jema ke zreSTha vastu prathama ApavI, pachI sAmAnya vastu ApavI, athavA durlabha vastunuM ke te kALe jarUrI vastunuM prathama nimaMtraNa karavuM. pachI bIjI vastuonuM nimaMtraNa karavuM. athavA je dezamAM je krama hoya te krame vahorAvavuM.) ityAdi prakAranA kuzala AcaraNo dAnano vidhi che. * tathA dAnamAM niHsaMgatA rAkhavI, arthAt A lokanA ane paralokanA bhautika phalanI IcchA na rAkhavI, je sakala klezonA aMzathI paNa kalaMkita nathI te mokSanuM ja lakSya * deza, kALa, zraddhA, satkAra ane krama vagere dAnano mukhya vidhi che. A vidhino ahIM nirdeza karyo che. 197
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya - 25. (se) vItarAgadharmasAdhavaH kSetram // 70 // 203 // iti| vItarAgasya jinasya dharmaH uktaniruktaH, tapradhAnAH sAdhavo vItarAgadharmasAdhavaH kSetraM dAnAha~ pAtramiti, tasya ca vizeSalakSaNamidamkSAnto dAnto mukto jitendriyaH styvaagbhydaataa| proktastridaNDavirato vidhigrahItA bhavati pAtram / / 131 / / ( ) // 70 / / vItarAga dharmanA sAdhuo kSetra che. niruktithI thato dharma zabdano artha pUrve (pahelA adhyAyanA trIjA zlokanI TIkAmAM) kaDyo che. vItarAge kahelA dharmanI pradhAnatAvALA sAdhuo kSetra che =dAnane yogya pAtra che. dAnane yogya pAtranuM vizeSa sakSA prabhArI cha:- "kSamAvAna, bhanane zamAMzapanA2, mAsatithI 2Dita, pAMca Idriyone jItanAra, satyavANI bolanAra, manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaMDa e trA thI virata sana vivithI 41 42nArane pAtra yo cha." (70) tathAduHkhiteSvanukampA yathAzakti dravyato bhAvatazca // 71 // 204 // iti| duHkhiteSu bhavAntaropAttapApapAkopahitAtitIvraklezAvezeSu dehiSvanukampA kRpA kAryA yathAzakti svasAmarthyAnurUpama, dravyataH tathAvidhagrAsAdeH sakAzAta, bhAvato bhISaNabhavabhramaNavairAgyasampAdanAdirUpAt, caH samuccaye, duHkhitAnukampA hi tadupakAratvena dhrmaikhetuH| yathoktam - . anyopakArakaraNaM dharmAya mahIyase ca bhvtiiti| adhigataparamArthAnAmavivAdo vAdinAmatra / / 132 / / ( ) iti / / 71 / / duHkhI jIvo upara yathAzakti dravyathI ane bhAvathI dayA karavI. bhavAMtaramAM bAMdhelA pApanA vipAkathI (= udayathI) prApta thayelA atizaya tIvra duHkhavALA jIvo upara potAnI zakti pramANe tevA prakAranuM bhojana Adi ApIne dravyathI * ahIM Aveza eTale praveza. e thI zabdArtha A pramANe che:bhvaantropaattpaappaakophitaatitiivrkleshaanaam Avezo yeSu te bhavAntaro0 * prAsa eTale anAjano koLiyo. paNa bhAvArtha to bhojana thAya. 198
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya dayA karavI, ane bhayaMkara bhavanA bhramaNa upara vairAgya utpanna karAvIne bhAvathI dayA karavI. duHkhI jIvo upara dayA karavAthI temanA upara upakAra thato hovAthI duHkhI jIvo upara karelI dayA dharmanuM ja kAraNa che. kaDyuM che ke - "anya upara karelo upakAra atizaya mahAna dharma mATe thAya che. paramArthane jANanArA vAdIono A viSayamAM koI vivAda nathI." (71). tathA- novAtimIdatA 7rAra01 rUti ! lokApavAdAt sarvajanAparAgalakSaNAt bhIru tA atyantabhItabhAvaH, kimuktaM bhavati? nipuNamatyA vicintya tathA tathocitavRttipradhAnatayA satatameva pravartitavyaM yathA yathA sakalasamIhitasiddhividhAyi janapriyatvamujjRmbhate, na punaH kathaJcidapi janApavAdaH, tasya maraNAnnirviziSyamANatvAt, tathA cAvAcivacanIyameva maraNaM bhavati kulInasya lokmdhye'smin| marAM tu chAtaparikhatariyuM nAto sAmAnyA II9 rUrUTI ( ) ti //72aa. lokApavAdathI atyaMta DaravuM. lokApavAda eTale sarva lokonI aprIti. lokApavAdathI atyaMta DaravuM eno bhAvArtha A pramANe che:- sUkSma buddhithI vicArIne je je rIte sakala abhilaSitane siddha karanAra lokapriyatA guNa pragaTe ane koI paNa rIte lokApavAda na thAya te te rIte ucita vartananI pradhAnatA rAkhIne haMmezA ja pravRtti karavI. kAraNa ke lokApavAda maraNa samAna che. kaDyuM che ke - "A lokamAM kulIna mAnavane lokApavAda ja maraNa che. A AyuSyasamApti rUpa maraNa to jagatane paNa sAmAnya che." (72) tathA- gurunAvApekSaNam I7rUA.ra0ddA tA. ___ sarvaprayojaneSu dharmArthakAmarUpeSu tattatkAlAdibalAlocanena prArabdhumiSTeSu prathamata eva matimatA guroH bhUyaso guNalAbhapakSasya doSalAbhapakSasya ca laghozca taditararUpasya bhAvo guru lAghavaM tasya nipuNatayA apekSaNam AlocanaM kaarymiti||73|| guru - lAghavanI vicAraNA karavI. amuka pravRtti karavAmAM ghaNA guNono lAbha che ke ghaNA doSono lAbha che? A rIte vadhAre - ochA guNa - doSanA lAbhanI vicAraNA karavI te guru - lAghavanI vicAraNA kahevAya. buddhimAna puruSe te te kALa 199
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya AdinuM baLa joIne prAraMbha karavAne IcchelA dharma - artha - kAmanA sarva kAryomAM guru - lAghavanI vicAraNA karavI joIe. (73) tataH jiniyahiM- vahANe pravRttiH II74ra0NAM ti prAyeNa hi prayojanAni guNa-doSalAbhamizrANi, tato bahuguNe prayojane pravRttiH vyApAraH, tathA cArSam - appeNa bahumesejjA, eyaM pNddiylkkhnnN| savvAsu DilevAtuM, adyaparva vi /9 rU4|| ( ) II74|| guru - lAghavanI vicAraNA karyA pachI zuM karavuM te kahe che : ghaNA guNavALI pravRtti karavI. prAyaH karIne kAryo guNa ane doSa e baMnenA lAbhavALA hoya che, arthAta kAryo kevaLa guNono ja lAbha thAya tevA na hoya, guNonA lAbhanI sAthe doSono paNa lAbha thAya. AthI je kAryamAM vadhAre guNono lAbha thAya te kAryamAM pravRtti karavI. RSioe kahyuM che ke - "alpa nukazAnathI ghaNA lAbhane zodhe (= meLave) e vidvAnanuM lakSaNa che. AthI sarva doSonuM sevana karavAmAM A apavAdapada sArthaka che ema pUrva maharSio jANe che." (74) tathA- caityAdipUjApuraHsaraM bhojanam // 75 // 208 // iti| prApte bhojanakAle caityAnAm arhaddimbalakSaNAnAm AdizabdAt sAdhu-sAdharmikANAM ca pUjA pUSpa-dhUpAdibhiranna-pAnapradAnAdibhizcopacaraNaM sA puraHsarA yatra taccaityAdipUjApuraHsaraM bhojanam annopajIvanam, yato'nyatrApi paThyatejiNapUociyadANaM pariyaNasaMbhAlaNA uciykiccN| ThANuvaveso ya tahA paccakkhANassa saMbharaNaM / / 135 / / ( ) // 75 / / jinabiMba AdinI pUjA karavA pUrvaka bhojana karavuM. bhojanano samaya thatAM puSpa - dhUpa AdithI jinabiMbonI pUjA karIne ane anna - pANI vagere ApavA vaDe sAdhunI ane sAdharmikanI bhakti karIne pachI bhojana karavuM. A viSe bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke "jinapUjA, ucitadAna, parivAranI saMbhALa tathA bhojana samaye karavA yogya kAryo karIne, bhojanane yogya sthAne bezIne, karelA paccakhANane 2OO
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya yAda karavA pUrvaka bhojana karavuM." (75) tathA- tadanveva pratyAkhyAnakriyA // 76 // 209 // iti| tadanveva bhojanAnantarameva pratyAkhyAnakriyA dvividhAdyAhArasaMvaraNarUpA / / 76 / / bhojana pachI tarata ja paccakakhANa karavuM. bhojana karyA pachI tarata ja be prakAranA AhAranA tyAgarUpa duvihAra vagere paccakhANa karavuM. (76). tathA- tathA- zarIrasthitau prayatnaH // 77 // 210 // iti / zarIrasthitau ucitAbhyaGga-saMvAhana-snAnAdilakSaNAyAM yatnaH AdaraH, tathA ca paThyate dharmArthakAmamokSANAM zarIraM kAraNaM ytH| thato yatnana tadraa thorneranuvartana: 19 rUddA ( ) ti ||77thI. zarIrarakSAmAM prayatna karavo. zarIre tela vagere coLavuM, dabAvavuM, snAna karavuM ItyAdithI zarIrarakSAno prayatna karavo. kaDyuM che ke - "zarIra dharma - artha - kAma - mokSa e cAra puruSArthonuM kAraNa che. AthI zarIranI rakSA mATe je upAyo kayA hoya te upAyothI yatna pUrvaka zarIranI rakSA karavI." (77) tathA- tattarAcintA kaTArA rUti tasyAH zarIrasthiteru ttarANi uttarakAlabhAvIni yAni kAryANi vyavahArakaraNAdIni teSAM cintA taptirUpA kAryA iti / / 78 / / tyArabAdanAM kAryonI vicAraNA karavI. zarIra rakSAno prayatna karyA pachInA kALamAM vepAra karavo vagere je je kAryo karavAnA hoya te te kAryone dhyAnamAM rAkhavAM. (78) * zrAvakane dararoja ekAsaNuM karavAnuM vidhAna che. eTale ekAsaNuM karyA pachI UThatAM duvihAra, tivihAra ke covihAra e traNamAMthI koI eka paccakakhANa karavAnuM hoya che. sAmAnyathI to zrAvake tivihAra ke covihAra ekAsaNuM karavuM joIe. Ama chatAM bimArI AdinA kAraNe duvihAra ekAsaNuM paNa karI zakAya. 201
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya tathA- kuzalabhAvanAyAM prabandhaH // 79 // 212 // iti / kuzalabhAvanAyAm sarve'pi santu sukhinaH, sarve santu niraamyaaH| sarve bhadrANi pazyantu, mA kazcit pApamAcaret / / 137 / / ( ) ityAdizubhacintArUpAyAM prabandhaH prakarSavRttiH / / 79|| zubha bhAvanAomAM atyaMta pravRtti karavI. "sarva jIvo sukhI thAo, sarva jIvo nirogI bano, sarva jIvo kalyANane jAo, koI jIva pApa na Acaro'' ItyAdi zubha ciMtana rUpa zubha bhAvanAomAM atyaMta pravRtti karavI, arthAt zubha bhAvanAmo savazya bhAvavI. (78) tathA- . ziSTacaritazravaNam // 80 // 213 // iti / ziSTacaritAnAM 'ziSTacaritaprazaMsA' iti prathamAdhyAyasUtroktalakSaNAnAM zravaNaM nirantaramAkarNanam, tacchravaNe hi tadgatAbhilASabhAvAnna kadAcid labdhaguNahAniH sampadyata iti||80|| ziSThanA AcAronuM zravaNa karavuM. A graMthamAM prathama adhyAyanA caudamA sUtramAM kahelA ziSTAcAronuM niraMtara zravaNa karavuM. ziSTAcArone sAMbhaLavAthI ziSTAcAronI IcchA ( = mArAmAM ziSTAcAro Ave evI IcchA) thAya che. enA kAraNe (kadAca navA guNo na Ave to paNa) meLavelA guNonI hAni thatI nathI. (80) tathA sAndhyavidhipAlanA // 81 // 214 // iti / sAndhyasya sandhyAkAlabhavasya vidheH anuSThAnavizeSasya dinASTamabhAgabhojanavyavahArasaGkocAdilakSaNasya pAlanA anusevanamiti / / 81 / / six|| samaye 72vAna vizeSa anuSThAna (= dharmaya) 4241. bha3 divasanA AThamA bhAgamAM bhojana karI levuM, vepAra baMdha karI devo vagere. (81) enAmeva vizeSata Aha yathocitaM tatpratipattiH // 82 // 215 // iti / 202.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya yathocitaM yathAsAmarthyaM tatpratipattiH sAndhyavidhipratipattiriti / / 82 / / sAMje karavAnA anuSThAnone vizeSathI kahe che. - zakti pramANe sAMjanA anuSThAnono svIkAra karavo. (82) kIdRzItyAha pUjApurassaraM caityAdivandanam // 83 // 216 // iti / tatkAlocitapUjApUrvakaM caityavandanaM gRhacaitya-caityabhavanayoH, AdizabdAd yativandanaM mAtA-pitRvana gha II8rUA kevAM anuSThAnono svIkAra karavo te (kramazaH) kahe che : pUjApUrvaka caityavaMdana vagere karavuM. sAMjanA samaye je pUjA karavI ucita hoya te pUjA karavA pUrvaka gRhamaMdiramAM ane saMghamaMdiramAM caityavaMdana karavuM. sAdhuone ane mAtA - pitAne vaMdana karavuM. (83) tathA- sAdhuvizrAmakriyA 84mAra9nA rUti ! sAdhUnAM nirvANArAdhanayogasAdhanapravRttAnAM puruSavizeSANAM svAdhyAyadhyAnAdyanuSThAnaniSThopahitazramANAM tathAvidhavizrAmakasAdhvabhAve vizrAmaNakriyA, vizrAmyatAM vizrAmaM labhamAnAnAM karaNaM vizrAmaNA, sA cAsau kriyA ceti samAsaH / / 8 / / - sAdhuonI vizrAmaNA karavI. mokSanI ArAdhanAnA yogone sAdhavAmAM pravRtta thayelA ane svAdhyAya - dhyAna vagere anuSThAnomAM tatpara banavAnA kAraNe zramita banelA sAdhuonI vizrAmaNA (= zarIra dabAvavuM vagere zarIrasevA) karavI. ArAma karatA sAdhuonI (zarIra dabAvavuM vagere) zarIra sevA karavI te vizrAmaNA. (utsargathI to sAdhue sevA karAvavAnI nathI. have jo apavAde sevA karAvavI paDe to sAdhu pAse ja karAvavI.) paNa jo vizrAmaNA karanAra tevA koI sAdhu na hoya to (apavAdathI) zrAvaka sAdhunI vizrAmaNA kare. (84) tathA- yogAbhyAsaH 8pAra 92 rUti yogasya sAlambana-nirAlambanabhedabhinnasyAbhyAsaH punaH punaranuzIlanam, uktaM casAlambano nirAlambanazca yogaH paro dvidhA jnyeyH| 203
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya jinarUpadhyAnaM khalvAdyastattattvagastvaparaH / / 138 / / (SoDa0 14/1) ta(ta) ttvaga iti nirvRtajinasvarUpapratibaddha iti / / 85 / / yogano abhyAsa karavo. sAlaMbana ane nirAzaMlana ema be prakAranA yogano abhyAsa karavo. abhyAsa eTale vAraMvAra anuzIlana yoga aMge kahyuM che ke "mukhya yoga sAlaMbana ane nirAlaMbana ema be prakArano jANavo. yoga eTale dhyAna. AlaMbana sahita te sAlaMbana. cakSu vagerethI jANI zakAya tevI pratimA vagere vastunA AlaMbana dvArA thato yoga (= dhyAna) sAlaMbana yoga che. AlaMbanathI rahita te nirAlaMbana. chadhyastha jIva jenuM dhyAna kare te vastu AMkha vagerethI dekhI zakAya nahi to te dhyAna nirAlaMbana yoga che. samavasaraNamAM birAjamAna jinanuM dhyAna sAlaMbana yoga che. muktine pAmelA paramAtmAnA kevalajJAnAdi svarUpanuM dhyAna nirAlaMbana yoga che." (85) tathA- namaskArAdicintanam // 86 // 219 // iti / namaskArasya, AdizabdAttadanyasvAdhyAyasya ca cintanaM bhAvanam / / 86 / / namaskAra AdinuM ciMtana karavuM. namaskAra mahAmaMtranuM ke anya svAdhyAyanuM ciMtana karavuM. arthAt namaskAra mahAmaMtrano jApa karavo ke svAdhyAya karavo. (86) tathA prazastamAyA gaTagAra2 phuti . tathA tathA krodhAdidoSavipAkaparyAlocanena prazastasya prazaMsanIyasya bhAvasya antaHkaraNarUpasya kriyA karaNam, anyathA mahAdoSabhAvAt, yaducyatecittaratnamasaMkliSTamAntaraM dhnmucyte| yasya tanmuSitaM doSaistasya ziSTA vipattayaH / / 139 / (hA 0 aSTake 24/7) iti / / 87 / / aMtaHkaraNane prazasta banAvavuM. krodhAdi doSonA vipAkanI te te rIte vicAraNA karIne aMtaHkaraNane prazasta (= zubha) karavuM. kAraNake jo aMta:karaNane zubha na karavAmAM Ave to moTo doSa thAya. kahyuM che ke "rAgAdi saMklezothI rahita cittarUparatna AMtarika = AdhyAtmika dhana kahevAya che. jenuM te cittaratna rAgAdi corothI corAI gayuM tene harSa-viSAda Adi athavA durgatimAM gamanarUpa vipattio 204
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya 4 pAthI 23 cha." (87) tathA- bhavasthitiprekSaNam // 88 // 221 // iti / bhavasthiteH saMsArarUpasya prekSaNam avalokanam, yathAyauvanaM naganadIsyadopamaM, zAradAmbudavilAsi jiivitm| svapnalabdhadhanavibhramaM dhanaM sthAvaraM kimapi nAsti tattvataH / / 140 / / vigrahA gadabhuGgamAlayAH, saGgamA vigmdossduussitaaH| sampado'pi vipadA kaTAkSitA, nAsti kiJcidanupadravaM sphuTam / / 141 / / ( zrAvakA0 14/1-2) ityAdIti / / 88 / / saMsAranA (vAstavika) svarUpanuM nirIkSaNa karavuM. jema ke"yauvana parvatamAMthI nIkaLelI nadInA vega jevuM anitya che. jIvana zaradaRtunA vAdaLAnA vilAsa jevuM asthira che. dhana svapnamAM meLavelA dhananA vilAsa jevuM kSaNika che. paramArthathI koI vastu nitya nathI. (1) zarIro rogarUpI sarpanAM gharo che. saMyogo viyogarUpa doSathI dUSita thayelA che. saMpattio paNa vipattionA kaTAkSothI bharelI che. kaMI paNa 6padravathI 2hita nathI me spaSTa cha. (2)" (88) tadanu tatrairguNyabhAvanA // 89 // 222 // iti / ' tasyA bhavasthiteH nairguNyabhAvanA niHsAratvacintanam, yathA - itaH krodho gRdhaH prakaTayati pakSaM nijamitaH zrRgAlI tRSNeyaM vivRtavadanA dhAvati puraH / itaH krUraH kAmo vicarati pizAcazciramaho zmazAnaM saMsAraH ka iha patitaH sthAsyati sukham? / / 142 / / etAstAvadasaMzayaM kuzadalaprAntodabindUpamA, lakSmyo bandhusamAgamo'pi na cirasthAyI khalaprItivata / yaccAnyat kila kiJcidasti nikhilaM tacchAradAmbhodharacchAyAvaccalatAM bibharti yadataH svasmai hitaM cintyatAm / / 143 / / ( ) iti / / 89 / / saMsAranA svarUpanuM nirIkSaNa karyA pachI saMsAranA svarUpanI asAratAnuM 205
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya ciMtana karavuM. jema ke "aho! A saMsAra smazAna talya che. temAM eka tarapha krodharUpI gIdhapakSI potAnI pAMkhane ughADe (degphaphaDAve) che, eka tarapha A tRSNArUpI ziyAlaNI mukha pahoLuM karIne AgaLa AgaLa doDI rahI che, eka tarapha krUra kAmarUpI pizAca ghaNA kALathI pharI rahyo che, AvA A smazAna tulya saMsAramAM paDelo koNa sukhI raheze? (1) A dhana cokkasa ghAsanA pAMdaDAnA aMtabhAgamAM rahelA pANInA biMdunI jevuM kSaNika che. baMdhuono samAgama paNa durjananI maitrInI jema lAMbo kALa TakanAro nathI. bIjuM paNa je kaMI che te badhuM zaradaRtunA vAdaLAnI chAyAnI jema caMcala che. ethI (he jIvo !) potAnA hitane vicAro. (2)" (89) tathI- avinovana| I6022rUA rUti . apavargasya mukteH AlocanaM sarvaguNamayatvenopAdeyatayA paribhAvanam, yathAprAptAH zriyaH sakalakAmadudhAstataH kim? dattaM padaM zirasi vidviSatAM tataH kim ? | sampUritAH praNayino vibhavaistataH kim? vavaM sthita tanamRtAM tanumitataH vimu? I944|| (vairAvaza0 67) tasmAdanantamajaraM paramaM prakAzam, taccitta ! cintaya kimebhirasadvikalpaiH ? yasyAnuSaGgiNa ime bhuvnaadhiptymoviyaH kRpAnanumatAM mati /1946IL (vairA thaza0 62) IslI mokSanI vicAraNA karavI. mokSa sarvaguNamaya hovAthI (= mokSamAM AtmAnA sarvaguNo pragaTa thatA hovAthI) upAdeya che ema vicAravuM. jema ke "sakala IcchAne pUranArI lakSmI prApta thaI gaI tethI zuM?zatruonA mAthA upara paga mUkyo tethI zuM? snehIone vaibhavathI pUrNa karyA tethI zuM? jIvo pralayakALa sudhI jIvyA tethI zuM? (A badhuM prApta thavA chatAM AtmAnA duHkho dUra thatA nathI.) (1) tethI he jIva! aMtarahita ane jarA rahita evA parama mokSano vicAra kara, AvI azubha vividha kalpanAothI zuM vaLavAnuM che.? * rAMka jIvone maLatA bhuvananuM adhipatipaNuM (= * saMsArI jIvo azubha vikalpo karavAnA kAraNe rAMka che. 2os
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya mAlikI) ane bhoga vagere * A sukho mokSanAM * AnuSaMgika sukho che." (2)(90) tathA- zrImaLyAnurI kAra 24 rUti zrAmaNye zuddhasAdhubhAve anurAgo vidheyaH, yathA - jaina munivratamazeSabhavAttakarmasantAnatAnavakaraM svymbhyupetH| kuryAM taduttarataraM ca tapaH kadA'ham, bhogeSu niHspRhatayA parimuktasaGgaH? / / 146 / / ( ) ti //99l. zuddhasAdhupaNAno anurAga karavo. jema ke "huM kyAre bhogomAM niHspRha banuM? ane ethI sarvasaMgathI mukta banIne jine kahelAM sAdhunAM vratono svayaM svIkAra karI lauM ane pachI tapa karuM? jine kahelAM sAdhunAM vrato aneka bhavomAM upArjana karelAM (= bAMdhelAM) karmonA vistArane ghaTADI nAkhe che." (91) tathA yathocita guNavRddhi karanArA ti yathocitaM yo yadA varddhayitumucitastasya samyagdarzanAderguNasya darzanapratimA - vratapratimAbhyAsadvAreNa vRddhiH puSTIkaraNaM kAryA / / 92 / / ucita rIte guNonI vRddhi karavI. je guNa jyAre vadhAravAne mATe yogya gaNAya tyAre te samyagdarzana vagere guNanI darzanapratimA ane vratapratimAnA abhyAsa dvArA vRddhi - puSTi karavI. (2) tathA- satyaviSa macAviyA rUti rUAra radA ti * "A" sukho eTale saMsAramAM pratyakSa dekhAtAM sukho. "eka kArya mATe pravRtti karatAM anAyAse bIjuM kArya thaI jAya to anAyAse thanAra bIjuM kArya AnuSaMgika kahevAya. jema ke koI davA kharIde che to enI sAthe bATalI paNa maLe che. ene bATalI kharIdavI nathI, kharIdavI to davA che. paNa davA sAthe bATalI paNa maLI jAya che. ahIM bATalI AnuSAMgika che. kheDUta anAja mATe khetI kare che. paNa temAM anAyAse ghAsa maLI jAya che. tema mokSa mATe dharma karanAra jIvane mokSa na maLe tyAM sudhI maLatAM sAMsArika bhogasukho mokSanA AnuSaMgika sukho che. 207
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya sattveSu sAmAnyataH sarvajantuSu AdizabdAd duHkhita-sukhita-doSadUSiteSu maitryAdInAm AzayavizeSANAM yogo vyApAraH kAryaH, maitryAdilakSaNaM cedamparahitacintA maitrI paraduHkhavinAzinI tathA kruunnaa| parasukhatuSTirmuditA paradoSopekSaNamupekSA / / 147 / / (SoDa0 4/15) itiH parisamAptau // rUA. jIvo viSe maitrI Adi bhAvanA rAkhavI. sarva jIvo viSe maitrI, duHkhI jIvo viSe karuNA, sukhI jIvo viSe muditA (= pramoda) ane doSathI dUSita jIvo viSe upekSA (= mAdhyazma) bhAvanA rAkhavI. maitrI vagerenuM lakSaNa A pramANe che :"anya jIvonA hitanuM ciMtana karavuM te maitrI jANavI. anyanA duHkhono vinAza karanArI karuNA jANavI. sukhI jIvo upara aprIti (= ISyA na karavI te muditA jANavI. ane anyanA doSonI upekSA karavI te upekSA bhAvanA jANavI. je jIvanA avinaya vagere doSo dUra karI zakAya tema na hoya te jIvo viSe upekSA bhAvanA rAkhavI. paNa je jIvanA doSo dUra karI zakavAnI saMbhAvanA hoya te jIva viSe upekSA na karavI." sUtramAM ti zabda adhyAyanI samAptino sUcaka che. (93) sampratyupasaMharannAha vizeSato gRhasthasya, dharma ukto jinottmaiH| evaM sadbhAvanAsAraH, paraM cAritrakAraNam // 4 // iti / vizeSataH sAmAnyagRhasthadharmavailakSaNyena gRhasthasya gRhamedhino dharmaH ukto nirUpito jinottamaiH arhadbhiH evam uktanItyA sadbhAvanAsAraH paramapuruSArthAnukUlabhAvanApradhAnaH bhAvazrAvakadharma ityarthaH, kIdRzo'sAvityAha- param avandhyamiha bhavAntare vA cAritrakAraNaM sarvaviratidetu: ||4|| have upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che : tIrthakaroe A pramANe sAmAnyadharmathI judo evo vizeSa gRhastha dharma kalyo che. A vizeSa gRhasthagharma mokSane anukUla bhAvanAnI pradhAnatAvALo che, arthAt bhAva zrAvakano dharma che, ane cAritranuM saphala kAraNa che. enAthI A bhavamAM ke bhavAMtaramAM cokkasa sarvaviratinI prApti thAya che. (4) 208
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya nanu kathaM paraM cAritrakAraNamasAvityAzaGkayAha padaMpadena medhAvI, yathArohati parvatam / samyak tathaiva niyamAddhIrazcAritraparvatam // 5 // iha padaM padikocyate, tataH padena padena yadArohaNaM tannipAtanAt padaMpadenetyucyate, tataH padaMpadena medhAvI buddhimAn yatheti dRSTAntArthaH Arohati AkrAmati parvatam ujjayantAdikaM samyak hasta-pAdAdizarIrAvayavabhaGgAbhAvena tathaiva tenaiva prakAreNa niyamAd avazyantayA dhIro niSkalaGkAnupAlita-zramaNopAsakasamAcAraH cAritraparvataM sarvaviratimahAzailamiti / / 5 / / A vizeSa gRhastha dharma cAritranuM saphala kAraNa kevI rIte che evI AzaMkA karIne teno uttara ApatA graMthakAra kahe che : jevI rIte buddhizALI mAnava eka eka pagathiyuM caDhatAM giranAra vagere parvata upara sArI rIte caDI jAya che, te ja rIte dhIra mAnava cAritrarUpI mahAparvata upara avazya caDe che. sArI rIte caDI jAya che eTale hAtha - paga vagere zarIranAM aMgo bhAMge nahi te rIte caDI jAya che. ghara eTale jeNe niraticArapaNe zrAvakanA AcAronuM pAlana Bthu cha mevo mAnava. (5) nanu etadapi kathamitthamityAha stokAn guNAn samArAdhya, bahUnAmapi jaayte| yasmAdArAdhanAyogyastasmAdAdAvayaM mataH // 6 // iti // stokAn tucchAn guNAn zramaNopAsakAvasthocitAn samArAdhya pAlayitvA bahUnAM suzramaNocitaguNAnAM 'stokAnAmArAdhanAyogyo jAta eva' iti apizabdArthaH, jAyate bhavati yasmAt kAraNAdArAdhanAyogyaH paripAlanocitaH avikalAlpaguNArAdhanAbalapralInabahuguNalAbhabAdhakakarmakalaGkatvena tadguNalAbhasAmarthyabhAvAt tasmAt kAraNAdAdau prathamata eva ayam anantaraprokto gRhasthadharmo mataH sudhiyAM sammataH iti| puruSavizeSApekSo'yaM nyAyaH, anyathA tathAvidhAdhyavasAyasAmarthyAttadA evAbalIbhUtacAritramohAnAM sthUlabhadrAdInAmetakramamantareNApi parizuddhasarvaviratilAbhasya zAstreSu zrUyamANatvAt / / 6 / / 209
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa trIjo adhyAya iti zrI municandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau vizeSato gRhasthadharmavidhistRtIyo'dhyAyaH samAptaH niraticArapaNe zrAvakanA AcAronuM pAlana karanAra cAritraparvata upara caDe che e niyama paNa * kevI rIte che? enA uttaramAM kahe che ke e niyama A pramANe cheH zrAvaka avasthAne ucita guNonI ArAdhanA karIne sAdhune ucita guNonI paNa ArAdhanA karavAne yogya bane che. AthI vidvAnone hamaNAM kahelo vizeSagRhastha dharmasAdhudharmanI pahelAM ja saMmata che, arthAt prathama vizeSagRhasthadharmanuM pAlana karyA pachI sAdhudharmanuM pAlana thAya e krama yogya che ema vidvAnone saMmata prazna : zrAvaka avasthAne ucita guNonI ArAdhanA karyA pachI susAdhune ucita guNonI ArAdhanA karavAne yogya bane che tenuM zuM kAraNa? uttara H zrAvaka avasthAne ucita guNonI niraticAra ArAdhanAnA baLathI susAdhune ucita guNono lAbha thavAmAM bAdhaka bananAra karmarUpI kalaMkano nAza thAya che, ethI susAdhune ucita guNone meLavavAnuM sAmarthya Ave che. A krama puruSavizeSanI apekSAe che. kAraNake tevA prakAranA adhyavasAyanA sAmarthyathI te ja samaye jemanuM cAritramohanIya karma nirbaLa banI gayuM che te sthUlabhadra mahAtmA vagerene A krama vinA paNa vizuddha sarvaviratino lAbha thayo che ema zAstramAM saMbhaLAya che. susAdhune ucita guNonI paNa ArAdhanA karavAne yogya bane che e sthaLe "paNa" zabdano "suzrAvakane ucita hoya tevA guNonI ArAdhanA karavA mATe to yogya thaI ja gayo che" evo artha che. (). A pramANe gharmabiMdunI zrImunicaMdrasUriviracita vRttimAM "vizeSa gRhasthagharmavidhi" nAmano trIjo adhyAya pUrNa thayo. - -- * ahIM paNa' zabdano saMbaMdha pUrvanA 17mA zlokanA avataraNanI sAthe che. 2 10
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya / atha caturtho'dhyAyaH / vyAkhyAtastRtIyo'dhyAyaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, tasya cedamAdisUtram evaM vidhisamAyuktaH sevamAno gRhAzramam / cAritramohanIyena, mucyate pApakarmaNA // 1 // iti / evam uktarUpeNa vidhinA sAmAnyato vizeSatazca gRhasthadharmalakSaNena samAyuktaH sampannaH sevamAnaH anuzIlayan gRhAzramaM gRhavAsam, kimityAha-cAritramohanIyena pratItarUpeNa mucyate parityajyate pApakarmaNA pApakRtyAtmakena ||1|| trIjA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have cotho adhyAya zarU karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che : A rIte sAmAnya ane vizeSa gRhasthadharmathI sArI rIte yukta banIne gRhavAsane sevato puruSa cAritramohanIyarUpa pApakarmathI mukta thAya che. (1) etadapi kathamityAha sadAjJArAdhanAyogAd bhAvazuddherniyogataH / upAyasampravRttezca samyakcAritrarAgataH // 2 // iti| san akalaGkito ya AjJArAdhana (nA?) yogo 'yatidharmAbhyAsAsahenAdau zrAvakadharmaH abhyasanIyaH' ityevaMlakSaNo jinopadezasambandhaH, tasmAd yakA bhAvazuddhiH manonirmalatA, tasyAH niyogataH avazyantayA, tathA upAyasampravRttezca, upAyena zuddhahetvaGgIkaraNarUpeNa pravRtteH ceSTanAta, cakAro hetvantarasamuccaye, iyamapi kuta ityAha- samyakcAritrarAgataH nirvyAjacAritrAbhilASAt, idamuktaM bhavati- sadAjJArAdhanAyogAt yakA bhAvazuddhiH yA ca samyakcAritrAnurAgataH upAyasampravRttiH aNuvratAdipAlanarUpA tAbhyAmubhAbhyAmapi hetubhyAM cAritramohanIyena mucyate, na punaranyatheti / / 2 / / jIvanI cAritramohanIya karmathI mukti paNa kevI rIte thAya che te kahe che : sAdhudharmanA pAlana mATe asamartha puruSe pahelAM zrAvakadharmanuM pAlana karavuM" evI jinAjJAnA niSkalaMka saMbaMdhathI avazya thanArI bhAvazuddhi ane niSkapaTa cAritranA abhilASanA kAraNe thanArI upAyathI satyavRtti e baMneya kAraNothI jIva cAritramohanIya karmathI mukta bane che, paNa bIjI koI rIte mukta banato nathI. ahIM bhAvArtha A pramANe che- jIva "bhAvazuddhi' ane "upAyathI satyavRtti 2 11
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya e be kAraNothI avazya cAritramohanIya karmathI mukta bane che. temAM bhAvazuddhi eTale mAnasika nirmalatA. bhAvazuddhi niSkalaMka jinAjJAnA saMbaMdhathI thAya che. niSkalaMka jinAjJAnA saMbaMdhathI avazya bhAvazuddhi thAya che. niSkalaMka jinAjJAno saMbaMdha eTale niraticArapaNe jinAjJA mAnavI. jinAjJA aneka prakAranI che. temAM ahIM "sAdhudharmanA pAlana mATe asamartha puruSe pahelAM zrAvaka dharmanuM pAlana karavuM" evI jinAjJA samajavI. upAyathI satyavRtti eTale cAritramohanIyakarmanA nAzano je zuddha upAya te upAyathI je sampravRtti thAya te upAyathI satyavRtti che. satyavRtti eTale satpAlana. aNuvrata vagerenuM satpAlana e cAritramohanIyakarmanA nAzano zuddha upAya che. AthI aNuvrata vagerenuM satpAlana e upAyathI satyavRtti che. upAyathI satyavRtti koNa kare? jenAmAM niSkapaTa cAritrano abhilASa thayo hoya te upAyathI satyavRtti kare. mATe niSkapaTa cAritrano abhilASa upAyathI satyavRttinuM kAraNa che. Ama ahIM cAritramohanIyakarmano nAza karavAnA be mukhya - anaMtara hetuo che. ane be paraMpara hetuo che. bhAvazuddhi ane upAyathI satyavRtti e be anaMtara hatuo che, ane niSkalaMka jinAjJAno saMbaMdha ane niSkapaTa cAritrano abhilASa e be paraMpara hetuo che. (2) Aha- idamapi kathaM siddhaM yathetthaM cAritramohanIyena mucyate tataH paripUrNapratyAkhyAna bhAga bhavatItyAzaGkayAha - vizuddhaM sadanuSTAnaM stokamapyarhatAM matam / / tattvena tena ca pratyAkhyAnaM jJAtvA subahva pi // 3 // iti / vizuddhaM niraticAraM ata eva sat sundaraM anuSTAnaM sthUlaprANAtipAtavigmaNAdi stokamapi anyatamaikabhaGgakapratipattyA alpam, bahu tAvanmatamevetyapizabdArthaH, arhatA pAragatAnAM matam abhISTam, kathamityAha- tattvena tAttvikarUpatayA, na punaraticArakAlupvadRSitaM bahvapyanuSTAnaM sundaraM matam, tena ca tena punarvizuddhenAnuSThAnena karaNabhUtena stokenApi kAlena pratyAkhyAnam AzravadvAranirodhalakSaNaM jJAtvA gurumUle zrutadharmatayA samyagavabudhya pratyAkhyAnasya phalaM hetuM ca subahvapi sarvapApasthAnaviSayatayA bhUyiSTamapi karotIti gamyate, stokaM tAvadanuSThAnaM sampannamevetyapizabdArthaH, ayamabhiprAyaHstokAdapyanuSThAnAdatyantavizuddhAt sakAzAt kAlena pratyAkhyAnasvarUpAdijJAturbhUyiSTamapi pratyAkhyAnaM sampadyata iti / / 3 / / 2 1 2.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya A rIte jIva cAritramohanIyakarmathI mukta thAya che, ane pachI saMpUrNa paccakakhANa kare che e vigata paNa kevI rIte siddha thAya che? AvI AzaMkA karIne teno uttara kahe che : jinezvarone thoDuM paNa zUlaprANAtipAtaviramaNavrata vagere anuSThAna jo vizuddha hoya to tattvathI sad (suMdara) anuSThAna tarIke saMmata che, paNa aticAra rUpa malinatAthI malina baneluM ghaNuM paNa anuSThAna sad anuSThAna tarIke saMmata nathI. thoDA paNa vizuddha anuSThAnathI samaya jatAM gurupAsethI pratyAkhyAnane sAMbhaLIne pratyAkhyAnanuM phala ane hetune sArI rIte jANIne sarva pApasthAnonA tyAga rUpa ghaNuM paNa pratyAkhyAna kare che. "thoDuM paNa zUlaprANAtipAtaviramaNa vagere anuSThAna" e sthaLe "vrata svIkAravAnA ghaNA bhAMgAomAMthI koI paNa eka bhAMgAthI svIkAre" e apekSAe thoDuM samajavuM. "thoDuM paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe cheH- bahu vizuddha anuSThAna to sad anuSThAna tarIke saMmata che ja, kiMtu thoDuM paNa vizuddha anuSThAna sad anuSThAna tarIke saMmata che. "ghaNuM paNa pratyAkhyAna kare che' e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe cheH- thoDuM anuSThAna to prApta thayuM ja che, samaya jatAM ghaNuM paNa prApta kare che. A zlokano TuMkamAM tAtparyArtha A pramANe che - thoDA paNa atyaMta vizuddha anuSThAnathI samaya jatAM pratyAkhyAnanuM svarUpa vagere jANanArane ghaNuM ( = sarvavirati) paNa pratyAkhyAna prApta thAya che. (3) iti vizeSato gRhasthadharma uktaH, sAmprataM yatidharmAvasara iti yatimanuvarNayiSyAmaH // 1 // 227 // iti| pratItArthameva / / 1 / / A pramANe vizeSa gRhasthagharma kalyo, have sAdhudharmano avasara che. AthI have sAdhunuM varNana karIzuM. (1) yatyanuvarNanamevAha| gaI gaIsamIpe vighapragatI tiH rA2A tA 2 13
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya arhaH pravajyArho vakSyamANa eva arhasya pravrajyAdAnayogyasya vakSyamANaguNasyaiva guroH samIpe pArzve vidhinA vakSyamANenaiva pravrajitaH gRhItadIkSaH yatiH munirityucyate iti // 2 // have yatinuM ja varNana kare che - je pravajyAne yogya hoya ane pravajyA ApavAne yogya evA gurunI pAse vidhithI dIkSA lIdhI hoya te sAdhu kahevAya. pravrajyAne yogya koNa che? kevA guru pravrajyA ApavAne yogya che? pravajyA ApavAno vidhi zo che? e badhuM have pachI 4 uvAze. (2) 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAt pravrajyAhamevAbhidhitsurAha___ atha pravrajyAhaH- AryadezotpannaH 1, viziSTajAti - kulAnvitaH 2, kSINaprAyakarmamalaH 3, tata eva vimalabuddhiH 4, 'durlabhaM mAnuSyam, janma maraNanimittam, sampadazcalAH, viSayA duHkhahetavaH, saMyoge viyogaH, pratikSaNaM maraNam, dAruNo vipAkaH' ityavagatasaMsAranairguNyaH 5, tata eva tadviraktaH 6, pratanukaSAyaH 7, alpahAsyAdiH 8, kRtajJaH 9, vinItaH 10, prAgapi rAjA-'mAtya-paurajanabahumataH 11, adrohakArI 12, kalyANAGgaH 13, zrAddhaH 14, sthiraH 15, samupasampanna 16 zceti // 3 // 229 // iti / etat sarvaM sugamam, param athetyAnantaryArthaH, pravrajanaM pApebhyaH prakarSaNa zuddhacaraNayogeSu vrajanaM gamanaM pravrajyA, tasyA arhaH yogyaH pravrajyAjhe jIvaH, kIdRzaH ityAha- AryadezotpatraH magadhAdyardhaSaDviMzatimaNDalamadhyalabdhajanmA, tathA viziSTajAti - kulAnvitaH vizuddhavaivAyacaturvarNAntargatamAtR-pitRpakSarUpajAti-kulasampannaH, tathA kSINaprAyakarmamalaH, kSINaprAyaH utsannaprAyaH karmamalo jJAnAvaraNa-mohanIyAdirUpo yasya sa tathA, tata eva vimalabuddhiH yata eva kSINaprAyakarmamalaH tata eva hetorvimalabuddhiH nirmalImasamatiH, pratikSaNaM maraNamiti samayaprasiddhAvIcimaraNApekSayeti, paThyate ca 2 14
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya yAmeva rAtriM prathamAmupaiti garbhe vasatyai naravIra! lokH| tataH prabhRtyaskhalitaprayANaH sa pratyahaM mRtyusamIpameti / / 148 / / (mahAbhArata zAMti parva 169 adhyAya) naravIra iti vyAsena yudhiSThirasya smbodhnmiti| dAruNo vipAko maraNasyaiveti gamyate, sarvAbhAvakAritvAttasyeti / prAgapi iti pravrajyApratipattipUrvakAla eveti| sthira iti prArabdhakAryasyApAntarAla eva na prityaagkaarii| samupasampatra iti samiti samyagvRttyA sarvathA''tmasamarpaNarUpayA upasampannaH sAmIpyamAgata iti||3|| * uddeza pramANe nirdeza thAya evo nyAya hovAthI have pravrajyAne yogya jIva kevo hoya te kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che. pravrajyA zabdano artha A pramANe che :- vizeSa rUpe javuM te pravrajyA, arthAta pApayogomAMthI zuddha caraNayogomAM javuM te pravrajyA. nIce jaNAvelA guNothI yukta jIva pravajyA mATe yogya che. (1) AryadezamAM janmelaH magadha vagere sADA pacIsa paikI koI AdizamAM jeno janma thayo hoya, (2) viziSTa jAti - kulathI yuktaH mAtRpakSa te jAti, pitRpakSa te kula, vivAhathI saMbaMdhavALA hoya ane cAravarNanI aMtargata hoya evA je vizuddha jAti ane kula tenAthI yukta hoya, (3) kSaNaprAyakarmamala jeno jJAnAvaraNIya ane mohanIya vagere karmamala lagabhaga (= ghaNo) kSINa thaI gayo hoya, (4) vimalabuddhiH karmamala lagabhaga (= ghaNo) kSINa thaI gayo hovAthI ja jenI buddhi nirmala (= AtmakalyANanA ja dhyeyavALI) hoya, (5) saMsAranI asAratAne jANanAra manuSyabhava durlabha che, janma maraNanuM kAraNa che, saMpattio capala = anitya che, viSayo (= viSaya sukho) duHkhanuM kAraNa che, saMyogamAM viyoga rahelo che, arthAt saMyoga viyoganuM kAraNa che, zAstramAM prasiddha AvI cimaraNanI apekSAe pratikSaNa maraNa thaI rahyuM che, arthAt pratikSaNa AyuSya ghaTavA rUpa mRtyu * avataraNikAmAM jaNAvelA "yathI deza nirdeza:" e nyAyano artha A pramANe che:- uddeza eTale nAmathI ullekha karavo. nirdeza eTale jeno nAmathI ullekha karyo hoya tenuM vizeSa varNana karavuM. yathA uddeza eTale je kramathI udeza karyo hoya, nirdeza eTale te kramathI nirdeza karavo, arthAta je kramathI nAmano ullekha karyo hoya te kramathI tenuM vizeSa varNana karavuM te "pathadeze nirdeza:" nyAya che. prastutamAM bIjA sUtramAM kramazaH pravrajyAI, pravrAjaka ane pravrajyAvidhi e traNano uddeza = nAmathI ullekha karyo che. temAM pahelAM pravrajyAno ullekha che. AthI prathama pravrajyAnuM vizeSa varNana kare che. 2 15
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya thayA kare che, A viSe kahyuM che ke - "he naravIra! jIva je prathama rAtrie garbhamAM rahevA mATe Ave che te ja rAtrithI AraMbhI khalanArahita (mRtyu tarapha) prayANa karato te dararoja mRtyunI najIka Ave che." (ahIM vyAsamunie yudhiSThiranuM "naravIra!" evuM saMbodhana karyuM che, arthAta vyAsamunie yudhiSThirane saMbodhIne A vAta kahI che.) maraNano vipAka (= pariNAma) bhayaMkara che, kAraNa ke maraNa thatAM meLavelu badhuM jatuM rahe che. A rIte ( svAbhAvikapaNeja) jeNe saMsAranI asAratA jANI hoya, (6) saMsArathI viraktaH saMsAranI asAratA jANavAthI ja je saMsArathI virakta hoya, (7) pratanukaSAyaH jenA kaSAyo atyaMta pAtaLA ( maMda) hoya, (8) alpa hAsyAdi : jenAmAM hAsya vagere (nokaSAyonA) vikAro alpa hoya, (9) kRtajJaH potAnA upara bIjAoe karelA upakArane jANanAro hoya, (10) vinItaH je mAtA - pitA vagere vaDilono vinaya karato hoya, (11) bahumataH dIkSA lIdhA pahelAM ja rAjA, maMtrI ane nagarajanone bahumAnya hoya, (12) adrohakArIH koIno paNa droha karanAro na hoya, (13) kalyANAMgaH khoDa khApaNathI rahita ane pAMca IdriyothI paripUrNa zarIravALo hoya, (15) sthiraH zarU karelAM kAryone vacce ja mUkI denAro na hoya, (16) samupasaMpannaH badhI rIte (= saMpUrNapaNe) AtmasamarpaNanA bhAvathI gurunI pAse Avelo hoya, Avo jIva pravrajyAne yogya che. (3) itthaM pravrAjyAhamabhidhAya pravrAjakamAha guru padArhastu itthambhUta eva- vidhipratipatrapravrajyaH 1, samupAsitaguru kulaH 2, askhalitazIlaH 3, samyagadhItAgamaH 4, tata eva vimalatarabodhAttattvavedI 5, upazAntaH 6, pravacanavatsalaH 7, sattvahitarataH 8, AdeyaH 9, anuvartakaH 10, gambhIraH 11, aviSAdI 12, upazamalabyAdisampannaH 13, pravacanArthavaktA 14, svagurvanujJAtaguru pada 11 ti kAra rUnA rUti guru padArhaH pravrAjakapadayogyaH, tuH pUrvasmAd vizeSaNArthaH, itthambhUta eva pravrajyArhaguNayukta eva san na punaranyAdRzo'pi, tasya svayaM nirguNatvena pravrAjyajIvaguNabIjanikSepakaraNAyogAt, kimityAha- vidhipratipatrapravrajyaH 216
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya vakSyamANakramAdhigatadIkSaH, samupAsitaguru kulaH vidhivadArAdhitaguru parivArabhAvaH, askhalitazIlaH pravrajyApratipattiprabhUtye vAkhaNDitavrataH, samyagadhItAgamaH sUtrArthobhayajJAnakriyAdiguNabhAjo gurorAsevanenAdhigatapAragatagaditAgamarahasyaH, yataH paThyate - titthe suttatthANaM gahaNaM vihiNA u tattha titthmidN| ubhayannU ceva gurU vihI u viNayAio citto / / 149 / / ubhyannU vi ya kiriyAparo daDhaM pavayaNANurAgI ya / sasamayaparUvago pariNao ya panno ya accatthaM / / 150 / / (upadezapade 851-852) tti / tata eva samyagadhItAgamatvAdeva hetoryo vimalataro bodhaH zeSAn samyagadhItAgAmAnapekSya sphuTataraH prajJonmIlaH tasmAt sakAzAt tattvavedI jIvAdivastuvijJAtA, upazAntaH manovAkkAyavikAravikalaH, pravacanavatsalaH yathAnurUpaM sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikArUpacaturvarNazramaNasaGghavAtsalyavidhAyI, sattvahitarataH tattaccitropAyopAdAnena sAmAnyena sarvasattvapriyakaraNaparAyaNaH, AdeyaH pareSAM grAyavacanaceSTaH, anuvartakaH citrasvabhAvAnAM prANinAM guNAntarAdhAnadhiyA'nuvRttizIlaH, gambhIraH roSatoSAdyavasthAyAmapyalabdhamadhyaH, aviSAdI na parISahAdyabhibhUtaH kAyasaMrakSaNAdau dainyamupayAti, upazamalabdhyAdisampatraH, upazamalabdhiH para mupazamayituM sAmarthya lakSaNA, AdizabdAdupakaraNalabdhiH sthirahastalabdhizca gRhyate, tatastAbhiH sampannaH samanvitaH, pravacanArthavaktA yathAvasthitAgamArthaprajJApakaH, svagurvanujJAtaguru padaH, svaguru NA svagacchanAyakenAnujJAtaguru padaH samAropitAcAryapadavIkaH, cakAro vizeSaNasamuccaye, itizabdo guruguNeyattAsUcakaH / atra SoDaza pravrajyArhaguNAH, paJcadaza punarguruguNA nirUpitA iti / / 4 / / A pramANe pravajyAne yogya jIva kevo hoya te kahIne have pravajyA ApanAra jIva kevo hoya te kahe che : gurupahane yogya 94 vo hoya- (itthambhUta eva) se prayAne yogya guNothI yukta hoya te ja pravrAjakapadane (= gurupadane) yogya che, paNa bIjA prakArano jIva pravrAjaka padane yogya nathI. kAraNa ke je pravrajyAne yogya guNothI yukta na hoya te svayaM guNarahita hovAthI pravrajyA ApavA lAyaka jIvamAM guNo rUpa bIja nAjI 3 nali. (1) (vidhipratipannapravrajyaH) veDevAze ta vipatha kSA % 215
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya lIdhI hoya, (2) (samupAlitAdabrutta:) jeNe vidhipUrvaka gurunA ane guruparivAranA bhAvanI ArAdhanA karI hoya, arthAta jeNe vidhipUrvaka gurunA ane gurunI sAthe rahelA sAdhuonA svabhAvane anukUla thaIne temanI bhakti vagerethI ArAdhanA karI hoya, (3) (avanitazIna: jeNe cAritrano svIkAra karyo tyArathI ja cAritranuM khaMDana * na karyuM hoya, (4) (sacathItAna:) sUtranuM, arthanuM ane sUtra-artha e ubhayanuM jJAna hoya, tathA kriyA vagere guNothI yukta hoya evA gurunI sevA karavA pUrvaka jinokta AgamonuM rahasya jeNe jANyuM che, kAraNa ke (upadezapadamAM) kahyuM che ke- gurunI pAse vidhipUrvaka sUtra ane artha grahaNa karavA joIe. gurunuM svarUpa A pramANe che. - guru sUtra ane artha e baMnene jANanArA hovA joIe. sUtra - arthane grahaNa karavAmAM vinaya vagere aneka prakArano vidhi che. (149) have vizeSathI gurunuM ja svarUpa kahe che - guru (1) sUtra ane artha e baMnene jANanArA hovA joIe, (2) mUlaguNa ane uttaraguNonI ArAdhanAmAM tatpara hovA joIe, (3) jinavacana pratye bahumAna hovAnA kAraNe pravacananA atyaMta anurAgI hovA joIe, (4) caraNa karaNAnuyoga vagere aneka prakAranA svazAstranI te te upAyothI prarUpaNA karanArA hovA joIe, (5) uMmarathI ane vratothI pariNata * hovA joIe, (6) bahu bahuvidhane grahaNa karanArI tIvrabuddhivALA hovA joIe. AvA guruvaDe samajAvAto artha kyAre ya viparIta bhAvane pAmato nathI, arthAtu AvA guru zAstrano sAco artha kare, khoTo artha na kare. AthI ahIM vizeSathI gurunuM svarUpa kahyuM. (852) (5) (tattvavelI) hamaNAM kahyuM tevA gurunI pAse AgamanuM rahasya jANyuM hovAnA kAraNe ja AgamanuM rahasya jANanArA bIjAonI apekSAe adhika bodhavALA hoya ane ethI jIvAdi tattvonA viziSTa jJAtA hoya, (6) (upazAnta:) * cAritranuM khaMDana AMzika ane saMpUrNa (= sarvathA) ema be prakAre thAya. temAM ahIM saMpUrNa cAritranuM khaMDana na karyuM hoya evo artha samajavo. kAraNa ke AMzika khaMDana = aticAra paNa bilakula na thAya e asaMbhava che. eTale atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAra e cAramAMthI anAcAra arthamAM khaMDana zabdano prayoga samajavo joIe. athavA koI moTI gaMbhIra bhUla na karI hoya evo artha samajavo joIe. * vayathI pariNata eTale prauDha - gaMbhIra. vratathI pariNata eTale vrato AtmasAtu thaI gayA hoya tevA. 218
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya mana-vacana-kAyAnA vikArathI rahita hoya, (7) (vanavatsana:) zramaNanI pradhAnatAvALA sAdhu - sAdhvI - zrAvaka - zrAvikArUpa caturvidha saMghanuM yathAyogya vAtsalya karanArA hoya, (8) (sahitarata:) hita karavAnA che te jAdA jAdA upAyo karIne sAmAnyathI sarva jIvonuM priya karavAmAM tatpara hoya, (9) (sAya: jenuM vacana bIjAo svIkArI le tevA (= mAnanIya) hoya, (10) (anuvartavaH) judA judA svabhAvavALA jIvomAM bIjA guNonuM AropaNa karavAnI buddhithI anukUla svabhAvavALA hoya, (11) (azmIra:) rAga - dveSa vagere avasthAmAM paNa jenuM hRdaya kaLI na zakAya tevA hoya, arthAt rAga - dveSa vagerenA prasaMgamAM paNa je rAga - dveSane AdhIna na bane tevA hoya, (12) (viSAvI) parISaha AdithI parAbhava pAmavA chatAM zarIrarakSA Adi mATe je dInatA na kare tevA hoya, (13) (upazamathyAtisaMpanna:) upazamalabdhi, upakaraNalabdhi ane sthirahasta labdhi e traNa labdhithI yukta hoya. upazamalabdhi eTale bIjAne zAMta karavAnuM sAmarthya. upakaraNalabdhi eTale saMyamamAM upakAraka vastra - pAtra Adi vastune meLavavAnI zakti. sthirahastalabdhi eTale bIjAone vrata pAlana AdimAM sthira karavAnI zakti. (14) (pravavanArthavaktA -) AgamanA arthane yathAvasthita ( = je pramANe artha thato hoya te pramANe) kahe, (11) (svaguryanujJAta"dA:) jene potAnA gacchanAyake AcAryapade sthApita karyA hoya. ATalA guNo gurumAM hovA joIe. ahIM dIkSAne yogya jIvanA soLa guNo kahyA ane gurunA paMdara guNo kahyA. (4) utsargapakSazcAyam, athAtraivApavAdamAha pariddhipukhadInI madhyamA-jhavara pArarUkA ti pAdena caturthabhAgena arddhana ca pratItarUpeNa prastutaguNAnAM hInau nyUnau pravrAjyapravrAjako madhyamA-'varau madhyama-jaghanyau krameNa yogyau syAtAmiti / / 5 / / dIkSAne yogya jIvanA soLa guNa ane gurunA paMdara guNo kahyA e utsarga pakSa che. have ahIM ja apavAdane kahe che : cothA bhAganA ane ardhA bhAganA guNo jenAmAM ochA hoya te anukrame madhyama ane jaghanya yogya che. pUrve dIkSAne yogya jIvanA jeTalA guNo kahyA che 219
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya teTalA badhAya guNo jenAmAM hoya te jIva utkRSTa yogya che. te guNomAMthI cothA bhAganA ochA guNo jenAmAM hoya te madhyama yogya che, ardhA bhAganA ochA guNo jenAmAM hoya te jaghanya yogya che. e ja rIte guru viSe paNa jANavuM. (5) athaitasminnevArthe paratIrthikamatAni daza svamataM copadarzayitumicchu: 'niyama evAyamiti vAyuH' ityAdikaM 'bhavanti alpA api guNAH kalyANotkarSasAdhakAH' ityetatparyantaM sUtrakadambakamAha niyama evAyamiti vAyuH // 6 // 232 // iti| niyama eva avazyambhAva eva ayaM yaduta paripUrNaguNo yogyo nAparaH pAdapramANAdihInaguNaH syAdityevaM vAyuH vAyunAmA pravAdivizeSaH, prAheti sarvatra kriyA nIcata //ddA have A ja viSayamAM anya darzanakAronA daza mato ane potAno mata batAvavAnI IcchAvALA graMthakAra soLa sUtro kahe che - niyama ja che ke A yogya che ema vAyu kahe che. saMpUrNa guNothI yukta hoya te ja dIkSA levAne ane dIkSA ApavAne yogya che. cothAbhAganA ochA guNavALo vagere yogya nathI, ema vAyu nAmanA vAdInuM kahevuM che. (6) kuta ityAhasamagraguNasAdhyasya tadarddhabhAve'pi tatsiddhyasambhavAd // 7 // 233 // iti| samagraguNasAdhyasya kAraNarUpasamastaguNaniSpAdyasya kAryasya tadarddhabhAve'pi teSAM guNAnAmarddhabhAve upalakSaNatvAt pAdahInabhAve ca tatsiddhyasambhavAt, tasmAd guNAt pAdonaguNabhAvAdvA yA siddhiH niSpattiH tasyA asambhavAd aghaTanAt, anyathA kAryakAraNavyavasthoparamaH prasajyata iti / / 7 / / saMpUrNaguNothI yukta hoya te ja yogya kema che te kahe cheH kAraNake saMpUrNa guNothI sAdhya kArya ardhA guNo hoya to paNa siddha na thaI zake. je kArya kAraNarUpa samastaguNothI thaI zake tema hoya te kArya ardhaguNothI ke cothAbhAgahIna guNothI paNa na thaI zake. jo saMpUrNa guNothI sAdhya kArya ochA guNothI siddha thaI jAya to kArya - kAraNabhAvanI vyavasthA aTakI javAno prasaMga 220
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya Ave. (7) naitadevamiti vAlmIkiH // 8 // 234 // iti / na naiva etat vAyUktamiti etat prAha vAlmIkiH valmIkodbhavaH RSivizeSaH / / 8 / / vAyu nAmAnA vAdIe je kahyuM te yogya nathI ema vAlmIki RSinuM kahevuM che. A RSi valmIkamAMthI (= rAphaDAmAMthI) utpanna thayA che. (8) kuta ityAha nirguNasya kathaJcittadguNabhAvopapatteH // 9 // 235 // iti / nirguNasya sato jIvasya kathaJcit kenApi prakAreNa svagatayogyatAvizeSalakSaNena prathamaM tadguNabhAvopapatteH teSAM samagrANAM pravrAjyaguNAnAM pravrAjakaguNAnAM vA bhAvopapatteH ghaTanAsambhavAt, tathAhi- yathA nirguNo'pi san janturviziSTakAryahetUn prathamaM guNAn labhate tathA yadi tadguNAbhAve'pi kathaJcidviziSTameva kArya lapyate tadA ko nAma virodhaH syAt ?, dRzyate ca daridrasyApi kasyacidakasmAdeva rAjyAdivibhUtilAbha iti / / 9 / / vAyunuM kahevuM kema ThIka nathI te kahe che : kAraNake guNo na hovA chatAM saMpUrNa guNo utpanna thaI zake che. guNarahita jIvane potAnAmAM rahelI tevI yogyatAthI dIkSA levAne yogya ke dIkSA ApavAne yogya saMpUrNa guNonI prApti thaI zake che. te A pramANe - jevI rIte guNa rahita paNa jIva pahelAM viziSTakAryanA hetu evA guNone pAme che, tevI rIte jo saMpUrNa guNo na hoya to paNa koI paNa rIte viziSTa ja kAryane pAme to temAM kyo virodha thAya? arthAt na thAya. koIka daridrane paNa ociMto ja thaI jato rAjyAdi vaibhavano lAbha pratyakSa jovAmAM Ave che. (9) mArAmaitiita cAtaH 190Ara rUdA ti akAraNam aprayojanaM niSphalamityarthaH etad vAlmIkinirUpitaM vAkyam ityetad brUte vyAsaH kRSNadvaipAyanaH / / 10 / / ...... vAlmIkinuM kathana niSphaLa che ema vyAsaRSi kahe che. 2 21
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya vyAsaRSinuM bIju nAma kRSNa dvaipAyana che. (10) kuta ityAhaguNamAtrAsiddhau guNAntarabhAvaniyamAbhAvAt // 11 // 237 // iti / guNamAtrasya svAbhAvikasya tucchasyApi guNasya prathamamasiddhau satyAM guNAntarasya anyasya guNavizeSasya bhAvaH utpAdaH guNAntarabhAvaH, tasya niyamAd avazyantayA abhAvAd asattvAt, svAnurUpakAraNapUrvako hi kAryavyavahAraH, yataH paThyate - nAkAraNaM bhavet kAryam, naanykaarnnkaarnnm| anyathA na vyavasthA syAt kAryakAraNayoH kvacit / / 151 / / ( nAnyakAraNakAraNamiti na naiva anyasya Atmavyatiriktasya kAraNamanyakAraNam, anyakAraNaM kAraNaM yasya tat tathA, paTAdeH kAraNaM sUtrapiNDAdirghaTAdeH kAraNaM na bhavati iti bhAva / / 11 // vAlmIkinuM kathana niSphaLa zAthI thAya che te kahe che : kAraNake jo pahelAM svAbhAvika alpa paNa (= sAmAnya paNa) guNa na hoya to anya vizeSa guNonI utpatti avazya na thAya. kAryane anurUpa kAraNa pUrvaka ja kAryano vyavahAra thAya che, arthAt kAryanI pUrve kAryane anurUpa kAraNa hAjara hoya to ja kArya thAya. kAraNake kahyuM che ke "kAraNa vinA kArya na thAya, kAryanA potAnAM kAraNothI anya je kAraNo te kAraNothI paNa kArya na thAya. jema ke paTanAM sUtrapiMDa vagere kAraNothI ghaTarUpa kArya na thAya. kAraNa vinA paNa kArya thAya, athavA anya kAraNothI paNa jo kArya thAya to kyAMya kArya - kAraNanI vyavasthA na rahe." (11) naitadevamiti samrAT // 12 // 238 // iti| naitadevamiti prAgvat samrAT rAjarSivizeSaH prAha / / 12 / / / vyAsanuM A kathana barAbara nathI ema samrATa kahe che. samrATa 2|4rssi che. (12) kuta ityAha sambhavAdeva zreyastvasiddheH // 13 // 239 // iti / 222
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya sambhavAdeva yogyatvAdeva, na punarguNamAtrAdeva kevalAt sambhavavikalAt, zreyastvasiddheH sarvaprayojanAnAM zreyobhAvaniSpatteH, idamuktaM bhavati- guNamAtre satyapi yAvadadyApi pravrAjyAdirjIvo vivakSitakAryaM prati yogyatAM na labhate na tAvattattenArabdhamapi sidhyati, anadhikAritvAttasya, anadhikAriNazca sarvatra kArye pratiSiddhatvAt, ato yogyataiva sarvachAnAM zreSomavasampaviti II9 rUA. vyAsanuM kathana barAbara zAthI nathI te kahe che : kAraNake sarvakAryonA kalyANabhAvanI = pUrNatAnI siddhi yogyatAthI ja thAya che, nahi ke yogyatAthI rahita mAtra guNothI ja. ahIM bhAvArtha A pramANe cheHmAtra guNo hoya to paNa pravrajyA lenAra vagere jIva jyAM sudhI vivakSita (= dIkSA vagere) kArya pratye yogyatAne na pAme tyAM sudhI tenA vaDe zarU karAyeluM paNa kArya siddha na thAya. kAraNake te adhikArI banyo nathI. anadhikArIne sarva sthaLe sarva kALe koI paNa kAryamAM pratiSedha karyo che. AthI yogyatAthI ja sarvakAryonA kalyANabhAvane = pUrNatAne pAme che. (13) iicataliti nA kAra4o ti yatkiJcit na kiJcidityarthaH etat samrADuktamiti nArado vakti / / 14 / / samrATanuM kathana barAbara nathI ema nAradamuni kahe che. (14) kuta ityAhaguNamAtrAd guNAntarabhAve'pyutkarSAyogAt // 15 // 241 // iti| guNamAtrAt yogayatAmAtrarUpAt guNAntarasya tathAvidhasya bhAve'pyutkarSAyogAt utkRSTAnAM guNAnAmasambhavAt, anyathA yogyatAmAtrasya prAyeNa sarvaprANinAM sambhavAdutkRSTaguNaprasaGgena na kazcit sAmAnyaguNaH syAt, ato viziSTaiva yogyatA guNotkarSasAdhiketi siddhamiti / / 15 / / * sarvavananAnA yogavanikhare e sthaLe zreyobhava zabdano zabdArtha zreyapaNuM (= kalyANabhAva) evo thAya, paNa bhAvArtha to pUrNatA thAya. sarvaprayoganAnAM eTale sarvakAryonuM. sarvakAryonuM zreyapaNuM zuM? sarvakAryo pUrNa thAya e ja sarvakAryonuM zreyapaNuM che. AthI zreyapaNAno bhAvArtha pUrNatA che. mATe anuvAdamAM zreyobhAva zabdano bhAvArtha pUrNatA karyo che. 223
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya samrATanuM kathana zAthI barAbara nathI te kahe che H kAraNake tevA prakAranA anya guNo hovA chatAM te guNo kevaLa yogyatAthI utkRSTa banatA nathI. anyathA (= kevaLa yogyatAthI guNo utkRSTa banatA hoyato) kevaLa yogyatAno prAyaH sarva jIvomAM saMbhava hovAthI utkRSTa guNono prasaMga Ave, ane ethI koI paNa jIva sAmAnya guNavALo na rahe. AthI viziSTa ja yogyatA guNanA utkarSane sAdhanArI che e siddha thayuM. (15) soDavyevameva mavatIti vasuH // 16 // 2425 tA so'pi guNotkarSaH, kiM punarguNamAtrAd guNAntasiddhirityapizabdArthaH, evameva pUrvaguNAnAmuttarottaraguNArambhakatvena bhavati niSpadyate nirbIjasya kasyacit kAryasya kadAcidapyabhAvAdityetad vasuH samayaprasiddho rAjavizeSo nigadati, eSa ca manAg vyAsamatAnusArati 19 dda je pramANe sAmAnyaguNathI anyaguNonI siddhi thAya che te ja pramANe guNono utkarSa paNa thAya che ema vasu kahe che. kAraNake pUrvanA guNo pachInA guNono AraMbha kare che. bIja rahita koi paNa kArya kyAre paNa thatuM nathI. A pramANe vasu kahe che. vasu e zAstromAM prasiddha koi rAjA che. vasu kaMika vyAsa muninA matane anusare che. guNono utkarSa paNa thAya che e sthaLe'paNa' zabdano artha A pramANe cheHsAmAnyaguNathI guNono utkarSa paNa thAya che, to anya guNonI siddhi thAya emAM zuM kahevuM ? (16) ayuktaM kArSApaNadhanasya tadanyaviDhapane'pi hodivyavahArAropamiti kSIratamyaH // 17 // 243 // kRti / ayuktam aghaTamAnakaM kArSApaNadhanasya atijaghanyarUpakavizeSasarvasvasya vyavahAriNo lokasya tadanyaviDhapane'pi, tasmAt kArSApaNAdanyeSAM kArSApaNAdInAM viDhapane upArjane kiM punastadanyAvipane ityapizabdArthaH, koTivyavahArAropaNaM koTipramANAnAM dInArAdInAM vyavahAre Atmana AropaNamiti, yato'tibahukAlasAdhyo'yaM vyavahAraH, na ca tAvantaM kAlaM vyavahAriNAM jIvitaM sambhAvyate / evaM ca kSIrakadamba - nAradayorna kazcinmatabhedo yadi 224
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya paraM vacanakata eveti / / 17 / / jemanI pAse eka rUpiyo che tevA vepArIo eka rUpiyAmAMthI anya rUpiyA meLave to paNa te vepArIo pote kroDAdhipati che evo vyavahAra kare to te yogya nathI ema kSIrakadaMbaka kahe che. kAraNake (kroDarUpiyA meLavatAM ghaNo samaya lAge ethI) koThAdhipati tarIkeno vyavahAra atizaya ghaNA kALa pachI thaI zake ane teTalA kALa sudhI vepArIo jIve te saMbhava nathI. A pramANe kSIrakadaMbaka ane nArada e benI vacce (tAttvika) koI matabheda nathI, mAtra bolavAmAM ja matabheda che. ahIM "anya rUpiyA meLave to paNa e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che - anya rUpiyA meLave to paNa te vepArIo potAne kroDAdhipati tarIke mAne te yogya nathI, to pachI anya rUpiyA na meLave to to sutarAM yogya nathI. (17) na doSo yogyatAyAmiti vizvaH // 18 // 244 // iti| na naiva doSaH aghaTanAlakSaNaH kazcit yogyatAyAM kArSApaNadhanasyApi tathAvidhabhAgyodayAt pratidinaM zataguNasahasraguNAdikArSApaNopArjanena koTivyavahArAropaNocitatvalakSaNAyAm, zrUyante ca kecit pUrvaM tucchavyavahArA api tathAvidhabhAgyavazena svalpenaiva kAlena koTivyavahAramArUDhA ityetat vizvo vizvanAmA pravAdI prAheti. ayaM ca manAk samrANmatamanusaratIti / / 18 / / kSIrakadaMbake kahelo doSa jo yogyatA hoya to raheto nathI ema vizva kahe che. kAraNake eka rUpiyAvALA vepArImAM paNa tevA prakAranA bhAgyodayathI dararoja sogaNA ke hajAragaNA vagere pramANamAM rUpiyA meLavIne kroDAdhipati tarIkeno vyavahAra thAya tevI yogyatA hoya to pUrve kSIrakadaMbake "kroDAdhipati tarIkeno vyavahAra na ghaTe" ema je doSa kalyo hato te doSa raheto nathI. keTalAka pUrve sAmAnya vepArI hoya, paNa tevA prakAranA bhAgyanA kAraNe thoDA ja kALamAM kroDAdhipati banI gayA ema saMbhaLAya che. A pramANe vizva nAmano vAdI kahe che. A vAdI kaMIka samrATanA matane anusare che. (18) anyataravaikalye'pi guNabAhulyameva sA tattvata iti suraguruH // 19 // 245 // iti| 2 25
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya anyatarasya kasyacid guNasya vaikalye'pi, kiM punaravaikalye ityapizabdArthaH, guNabAhulyameva guNabhUyastvameva sA pUrvasUtrasUcitA yogyatA tattvataH paramArthavRttyA vartate, ato na pAdaguNahInAdicintA kAryetyetat suraguruH bRhaspatiru vAceti / / 19 / / koI paNa guNanI nyUnatA hoya to paNa paramArthathI guNabAhulya ja= ghaNA guNo hoya e ja pUrvenA sUtramAM sUcita karelI yogyatA che. AthI "cothA bhAgane ochA guNo jenAmAM hoya te madhyama yogya che" ItyAdi vicAraNA karavAnI jarUra nathI. mAma pRtaspati syuM che. "nyUnatA hoya to 5'' me sthaNe 59 // 206no arthamA prabhArI cha :- 155 guNanI nyUnatA hoya to paNa paramArthathI guNabAhulya jayogyatA che, to pachI koIka guNanI nyUnatA na hoya to yogyatA che emAM zuM kahevuM? (19) sarvamupapannamiti siddhasenaH // 20 // 246 // iti / samasteSvapi dharmArthakAmamokSavyavahAreSu puruSaparAkramasAdhyeSu viSaye yad yadA upapatraM ghaTamAnaM nimittatayA buddhimadbhirutprekSyate tat sarvamakhilaM setyanuvartate upapannatvasya yogyAtAyA abhinnatvAditi siddhaseno nItikAraH zAstrakRdvizeSo jagAda / / 20 / / ghaTatuM badhuMya yogyatA che ema siddhasena kahe che. buddhimAna puruSo puruSanA parAkramathI sAdhI zakAya tevA dharma, artha, kAma ane mokSa saMbaMdhI badhAya vyavahAromAM jyAre jene nimitta tarIke ghaTatuM kahyuM che tyAre te badhuM yogyatA che. kAraNake ghaTavuM (= saMgata thaj) mane yogyatA meM bane me 4 che. mA prabhArI siddhasene isyuM che. siddhasena koika zAstrakAra che. temaNe nItizAstranI racanA karI che. (20) itthaM daza paratIrthikamatAnyupadI svamatamupadarzayannAha bhavanti tvalpA api asAdhAraNA guNAH kalyANotkarSasAdhakA iti // 21 // 247 // bhavanti na na bhavanti, tuH pUvamatebhyo'sya vaiziSTyakhyApanArthaH, alpA api parimitA api, kiM punaranalpA ityapizabdArthaH, guNA AryadezotpannatAdayaH asAdhAraNAH sAmAnyamAnaveSvasambhavataH kalyANotkarSasAdhakAH pravrajyAdyutkRSTakalyANaniSpAdakAH, asAdhAraNaguNAnAM niyamAditaraguNAkarSaNAvandhyakAraNatvAditi yuktamuktamAdau yaduta 226
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya pAdArddhaguNahInau madhyamAvarau yogyviti| atra vAyu-vAlmIki-vyAsa-samrAG-nArada-vasukSIrakadambamatAnAM kasyacit kenApi saMvAde'pyanyatareNa nirAkriyamANatvAdanAdaraNIyataiva, vizva-suraguru-siddhasenamateSu ca yadyasAdhAraNaguNAnAdaraNe yogyatAGgIkriyate tadA na samyak, tasyAH paripUrNakAryAsAdhakatvAt, athAnyathA tadA'smanmatAnuvAda eva taiH zabdAntareNa kRtaH syAt, na punaH svamatasthApanaM kiJcit iti / / 21 / / A pramANe anya darzanakAronA daza mato batAvIne potAno mata batAvatA graMthakAra kahe che : thoDA paNa asAdhAraNa guNo utkRSTa kalyANane sAdhanArA bane che. sAmAnya manuSyamAM na hoya tevA AyadazamAM janma vagere asAdhAraNa guNo thoDA hoya to paNa dIkSA vagere utkRSTa kalyANa karanArA bane che. kAraNake asAdhAraNa guNo avazya anya guNone kheMcI lAve che. AthI cothAbhAganA ochA guNo jenAmAM hoya te madhyama yogya che, ane ardhA guNo jenAmAM hoya te jaghanya yogya che, ema je pahelAM kahyuM che te yogya kahyuM che. ahIM vAyu, vAlmIki, vyAsa, samrATa, nArada, vasu ane kSIrakadaMbakanA matomAMthI koIka mata koIka matanA sAthe saMvAdavALo che, Ama chatAM te matonuM bIjA koI mata vaDe khaMDana karAtuM hovAthI te mato AdaraNIya nathI ja. vizva, suraguru ane siddhasenanA matomAM jo asAdhAraNa guNono anAdara karIne yogyatA svIkArAtI hoya to barobara nathI. kAraNake yogyatA paripUrNa kAryane sAdhanArI banatI nathI. have jo asAdhAraNaguNono Adara karIne yogyatA svIkArAtI hoya to temaNe bIjA zabdothI amArA matano anuvAda ja karyo che, paNa potAnA matanuM jarA paNa sthApana karyuM nathI. (21) ityuktau pravrAjya-pravrAjakau, adhunA prvrjyaadaanvidhimbhidhitsuraahupasthitI praznA-SSvArathana-parIkSAvidhiH rarara48A rUti . ___upasthitasya svayaM pravrajyAM grahItuM samIpamAgatasya, praznazca AcArakathanaM ca parIkSA ca praznAcArakathanaparIkSAH tA Adiryasya sa tathA, AdizabdAt kaNThataH sAmAyikAdisUtrapradAnatathAvidhAnuSThAnAbhyAsagrahaH, vidhiH kramaH pravrajyApradAne pUrvasUtrasUcita eSaH, idamuktaM bhavati- saddharmakathAkSiptatayA pravrajyAbhimukhyamAgato bhavyajantuH pRcchanIyaH 2 27.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ cotho adhyAya dharmabiMdupraka2Na yathA 'ko vatsa! tvam, kiMnimittaM vA pravrajasi ? ' tato yadyasau kulaputrakaH tagarAnagarAdisundarakSetrotpannaH 'sarvAzubhodbhavabhavavyAdhikSayanimittamevAhaM bhagavan! pravrajitumudyataH' ityuttaraM kurute tadA'sau praznazuddhaH / tato'sya duranucarA pravrajyA kApuruSANAm, ArambhanivRttAnAM punariha parabhave ca paramaH kalyANalAbhaH, tathA yathaiva jinAnAmAjJA samyagArAdhitA mokSaphalA tathaiva virAdhitA saMsAraphaladuHkhadAyinI, tathA yathA kuSThAdivyAdhimAn kriyAM prAptakAlAM pratipadyApathyamAsevamAno apravRttAdadhikaM zIghraM ca vinAzamApnoti evameva bhAvakriyAM saMyamarUpAM karmavyAdhikSayanimittaM prapadya pazcAdasaMyamApathyasevI adhikaM karma samupArjayati' ityevaM tasya sAdhvAcAraH kathanIya iti 2 / evaM kathite'pi sAdhvAcAre nipuNamasau parIkSaNIyaH, yataH asatyAH satyasaGkAzAH, satyAzcAsatyasannibhAH / dRzyante vividhA bhAvAstasmAdyuktaM parIkSaNam || 152 / / (mahAbhArate zAntiparvaNi 12/112/61) atathyAnyapi tathyAni, darzayantyatikauzalAH / citre nimnonnatAnIva citrakarmavido janAH || 153 || ( mahAbhArate anuzAsanaparvaNi) parIkSA ca samyaktva-jJAna-cAritrapariNativiSayA taistairupAyairvidheyA, parIkSAkAlazca prAyataH SaNmAsAH, tathAvidhapAtrApekSayA tu alpo bahuzca syAt 3 / tathA sAmAyikasUtram akRtopadhAnasyApi kaNThato vitaraNIyam, anyadapi sUtraM pAtratAmapekSyAdhyApayitavyaH 112211 A pramANe dIkSA lenAra ane dIkSA ApanAranuM varNana karyuM, have dIkSA ApavAnI vidhine kahevAnI IcchAvALA graMthakAra kahe cheH dIkSA levA mATe svayaM pAse AvelA jIvane pUchavuM, AcAro kahevA, parIkSA karavI, sAmAyika vagere sUtro ApavA, tevA prakAranA anuSThAnono abhyAsa karAvavo e dIkSA ApavAnI vidhi che. pUrvasUtramAM (A adhyAyanA bIjA sUtramAM) sUcita karela vidhi ahIM batAvavAmAM Avela che. ahIM bhAvArtha A pramANe cheH- saddharmanA upadezathI AkarSAIne pravrajyAnI sanmukha thayelA jIvane pUchavuM ke he vatsa! tuM koNa che? tuM zA mATe dIkSA le che? pachI jo te uttara Ape ke- huM kulIna putra chuM, tagarAnagarI vagere suMda2 kSetramAM utpanna thayelo chuM, he bhagavaMta! sarva azubha (rAgAdi doSo ane karmo) thI thayela bhavarUpI vyAdhino nAza karavA mATe ja huM dIkSA levA mATe tatpara thayo chuM, to te praznazuddha 228
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya - - -- -- - che. pachI tene sAdhunA AcAra viSe kahevuM. te A pramANeH- kAyara puruSo mATe dIkSAnuM pAlana duSkara che, paNa AraMbhathI nivRtta thayelAone dIkSAthI A bhavamAM ane parabhavamAM kalyANano parama lAbha thAya che. tathA jevI rIte sArI rIte ArAdhelI jinAjJA mokSarUpI phalavALI thAya che, tevI ja rIte virAdhelI jinAjJA saMsArarUpa phalavALI thAya che, ane ethI duHkha ApanArI thAya che. tathA jevI rIte kuSTha vagere vyAdhivALo puruSa avasarane ucita upacArano svIkAra karIne apathyanuM sevana kare to upacAra na karAvanAra puruSa karatAM jaladI ane adhika vinAzane (= anarthane) pAme che, e ja pramANe karmarUpI vyAdhino nAza karavA mATe saMyamarUpa upacArano svIkAra karyA pachI asaMyama rUpa apathyanuM sevana karanAra adhika karmanuM upArjana kare che. A pramANe tene sAdhunA AcAra viSe kahevuM. A pramANe sAdhunA AcAra viSe kahyA pachI sArI rIte tenI parIkSA karavI. kAraNa ke - "asatya padArtho satya jevA ane satya padArtho asatya jevA dekhAya che, Ama vividha bhAvo hoya che, AthI parIkSA karavI yogya che. (152) jema citrakarmamAM nipuNa puruSo citramAM UMcA sthaLane nIcA sthaLa jevuM ane nIcA sthaLane UMcA sthaLa jevuM batAvI zake che, tema atikuzala puruSo asatyane paNa satya batAve che." (153) dIkSA lenAramAM samyaktva - jJAna - cAritranI pariNati kevI che tenI te te upAyothI parIkSA karavI. parIkSAno kALa prAyaH cha mahinA che, arthAta cha mahinA sudhI te te upAyothI parIkSA karavI. parIkSAno cha mahinAno kALa sAmAnyathI che, vizeSathI to tevA prakAranA pAtranI apekSAe alpa ke vadhAre paNa hoya. tathA sAmAyika sUtra upadhAna na karyA hoya tene paNa kaMThathI ApavuM. bIjAM paNa sUtro pAtratA pramANe bhaNAvavA. (22) tathA raMganAthanujJA tera rUAra42 rUti . gurUjano mAtA-pitrAdilakSaNaH, AdizabdAt bhaginI-bhAryAdizeSasambandhilokaparigrahaH, tasya anujJA 'pravraja tvam' ityanumatirUpA vidhirityanuvartate / / 23 / / gurujana vagerenI anujJA levI. mAtA - pitA vagere vaDila jananI tathA bahena 2 29
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ cotho adhyAya dharmabiMdupraka2Na ane patnI vagere anya saMbaMdhI jananI tame dIkSA lo (amArI rajA che) e pramANe anujJA levI e dIkSAno vidhi che. (23) yadA punarasau tattadupAyato'nujJApito'pi na muJcati tadA yad vidheyaM tadAha tathA tapovadhAyoH ||24||210nA tiA tathA tathA tena tena prakAreNa sarvathA parairanupalakSyamANena upadhAyogaH mAyAyAH prayonanam // 24 // te te upAyothI anujJA meLavavAno prayatna karavA chatAM Dilo vagere anujJA na Ape to zuM karavuM te kahe cheH bIjAone jarApaNa khabara na paDe tema te te rIte mAyA karavI. (24) kathamityAha duHsvapnAvidhanam |rAra61|| tA duHsvapnasya kharoSTra-mahiSAdyArohaNAdidarzanarUpasya AdizabdAnmAtRmaNDalAdiviparItAlokanAdigrahaH, tasya kathanaM gurvAdinivedanamiti ||25|| mAyA kevI rIte karavI te kahe che : azubha svapna vagere kahevuM. huM gadheDo, UMTa, pADo vagere prANI upara beTho hato ema meM svapnamAM joyuM, svapnamAM devamAtRkAonA maMDalane viparIta rIte (ulaTI rIte) joyuM, be AMkhono madhyabhAga ulaTI rIte joyo, Ama (aniSTasUcaka) azubha svapna vagere vaDilajana vagerene kahevuM. (25) viparyayani sevA 5ra ddAra12|| tiA viparyayaH prakRtiviparItabhAvaH, sa eva maraNasUcakatvAt liGgam, tasya sevA niSevaNaM kAryaM yena sa gurvAdijanaH saMnihitamRtyurayamityavabudhya pravrajyAmanujAnIte iti // 26 // viparItaprakRti rUpa maraNa cihnonuM sevana karavuM, arthAt tevI prakRti karavI = - bAhya vartana tevuM karavuM ke jethI mAtA - pitA vagerene lAge ke AnuM AvuM vartana e maraNanuM cihna che, AthI tenuM mRtyu najIka che ema jANIne mAtA - pitA vagere dIkSAnI rajA Ape. (26) tathA 230
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya viparyayaliGgAni teSu svayamevAbudhyamAneSu kiM kRtyamityAha daivajJaistathA tathA nivedanam // 27 // 253 // iti / daivajJaiH nimittazAstrapAThakaiH tathA tathA tena tena nimittazAstrapAThAdirUpeNopAyena nivedanaM gurvAdijanasya jJApanaM viparyayaliGgAnAmeva kAryamiti / / 27 / / AvI viparIta prakRti e maraNanA cihno che ema mAtA - pitA vagere svayaM na jANI zake to zuM karavuM te kahe che : nimitta zAstranA pAThakothI te te rIte jaNAvavuM, arthAta nimittazAstranA pAThakodvArA ""AvI amuka ceSTAo thAya tyAre maraNa najIkamAM thAya" ema kahevaDAvIne mAtA - pitA vagerene mArI A viparIta prakRti e mArA maraNanAM cihno che ema jaNAvavuM. (27) nanvevaM mAyAvinaH pravrajyApratipattAvapi ko guNaH syAdityAzaGkayAha na dharme mAyA // 28 // 254 // iti / na naiva dharme sAdhye mAyA kriyamANA mAyA vaJcanA bhavati, paramArthato'mAyAtvAttasyAH // 28 // A pramANe mAyA karanArane dIkSA levA chatAM zo lAbha thAya? AvI AzaMkA karIne teno uttara kahe che : dharma mATe karAtI mAyAmAM mAyAno doSa na lAge. kAraNa ke dharma mATe karAtI bhaay| 52bhArthathA bhaay| 4 nathI. (28) etadapi kuta ityAha ubhayahitametat // 29 // 255 // iti| ubhayasya svasya gurvAdijanasya ca hitaM zreyorUpam etad evaM pravrajyAvidhau mAyAkaraNam, etatphalabhUtAyAH pravrajyAyAH svaparopakArakatvAt, paThyate ca - amAyo'pi hi bhAvena mAyyeva tu bhavet kvcit| pazyet svaparayoryatra sAnubandhaM hitodayam / / 154 / / ( ) iti / 29 / dharma mATe karAtI mAyA paramArthathI mAyA kema nathI te kahe cheHpravrajyAnI vidhimAM karAtI mAyA ubhayanA kalyANarUpa che. A pramANe 231
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya pravrajyA vidhimAM karAtI mAyA pote ane guru vagere ( = mAtA - pitA vagere) loka e ubhayanuM kalyANarUpa che, arthAt potAnA ane guru vagere lokanA kalyANanuM kAraNa che. kAraNa ke AvI mAyAnuM phaLa dIkSA che, ane dIkSA sva-parane upakAra karanArI che. sva-paranA upakAranuM kAraNa bane evI mAyA vAstavika mAyA nathI. A viSe kahyuM che ke - "jyAM kyAMya mAyA karavAthI sva-paranA anubaMdha sahita hitano udaya thAya tyAM bhAvathI mAyArahita paNa puruSa bahArathI (= dekhAvathI) mAyAvI ja bane." (29). athetthamapi kRte taM vinA gurvAdijano nirvAhamalabhamAno na taM pravrajyArthamanujAnIte tadA kiM vidheyamityAzaGkayAha yathAzakti sauvihityApAdanam // 30 // 256 // iti / yathAzakti yasya yAvatI zaktiH zatasahasrAdipramANanirvAhahetudravyAdisamarpaNarUpA tayA sauvihityasya sausthyasyApAdanaM vidhAnama, yena pravrajite'pi tasminnasau na sIdati, tasya nirvAhopAyasya karaNamiti bhAvaH, evaM kRte kRtajJatA kRtA bhavati, karUNA ca mArgaprabhAvanAvIjam, tatastenAnujJAtaH pravrajediti / / 30 / / have A pramANe karavA chatAM guru vagere (mAtA-pitA vagere) loka tenA vinA jIvana nirvAha na karI zake, ethI tene dIkSA mATe rajA na Ape to zuM karavuM tevI AzaMkA karIne teno uttara Ape che : yathAzakti mAtA - pitA vagerene sukhI karavA. nirvAha mATe potAnI zakti pramANe so ke hajAra rUpiyA vagere dhana Adi ApIne mAtA - pitA vagerene sukhI karavA, jethI te dIkSA le to paNa mAtA - pitA vagere na sIdAya. mAtA - pitA vagerenA nirvAhano upAya karavo e ahIM bhAva che. Ama karavAthI kRtajJatA karI gaNAya ane mokSamArganI prabhAvanAnuM bIja evI karuNA karI gaNAya. mAtA - pitA vagerenA nirvAhano upAya karyA bAda temanAthI dIkSA mATe rajA apAyela puruSa dIkSA le. (30) athaivamapi na taM moktumasAvutsahate tadA glAnauSadhAdijJAtAtyAgaH // 31 // 257 // iti / 232
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na glAnasya tathAvidhavyAdhibAdhAvazena glAnimAgatasya guvadirlokasya auSadhAdijJAtAt auSadhasya AdizabdAt svanirvAhasya ca grahaH, tasya gaveSaNamapi auSadhAdItyucyate, tato glAnauSadhAdyeva jJAtaM dRSTAntaH, tasmAt, tyAgaH kAryo gurvAdiriti / idamuktaM bhavati- yathA kazcit kulaputrakaH kathaJcidapAraM kAntAraM gato mAtA-pitrAdisametaH tatpratibaddhazca tatra vrajet, tasya ca gurvAdeH tatra vrajato niyamaghAtI vaidyauSadhAdirahitapuruSamAtrAsAdhyaH tathAvidhauSadhAdiprayogayogyazca mahAnAtaGkaH syAt, tatra cAsau tatpratibandhAdevamAlocayatiyathA na bhavati niyamAdeSo gurujano nIruk auSadhAdikamantareNa, auSadhAdibhAve ca saMzayaH kadAcit syAt kadAcinneti, kAlasahazcAyam, tataH saMsthApya tathAvidhacitravacanopanyAsena taM tadauSadhAdinimittaM svavRttihetozca tyajan sannasau sAdhureva bhavati, eSa hi tyAgo'tyAga eva, yaH punaratyAgaH sa paramArthatastyAga eva, yataH phalamaMtra pradhAnam, dhIrAzcaitaddarzina eva bhavanti, tata auSadhasampAdanena taM jIvayedapIti sambhavAt satpuruSocitametat / evaM zuklapAkSiko mahApuruSaH saMsArakAntArapatito mAtA-pitrAdisaGgato dharmaprativaddho viharet, teSAM ca tatra niyamavinAzako'prAptasamyaktvavIjAdinA puruSamAtreNa sAdhayitumazakyaH, sambhavatsamyaktvAdyauSadho darzanamohAdyudayalakSaNaH karmAtaGkaH syAt, tatra sa zuklapAkSikaH puruSo dharmapratibandhAdevaM samAlocayati, yaduta - vinazyantyetAnyavazyaM samyaktvAdyauSadhaviraheNa, tatsampAdane vibhASA, kAlasahAni cemAni vyavahAratastato yAvad gRhavAsaM nirvAhAdicintayA tathA saMsthApya teSAM samyaktvAdyopadhanimittaM sarvacAritralAbhanimittaM ca svakIyaucityakaraNena tyajan sannabhISTasaMyamasiddhayA sAdhureva, epa tyAgo 'tyAgastattvabhAvanAtaH, atyAga eva ca tyAgo midhyAbhAvanAtaH, tattvaphalamaMtra pradhAnaM budhAnAm, yato dhIrA etaddarzina AsannabhavyAH, evaM ca tAni samyaktvAdyIpadhasampAdanena jIvayedAtyantikam apunarbharaNenAmaraNAvandhyabIjayogena sambhavAt supurUSAMcitametad, yato duSpratikArau niyamAnmAtApitarau zeSazca yathocitaM svajanalokaH, eSa dharmaH sajjanAnAm, bhagavAnatra jJAtaM pariharannakuzalAnubandhimAtA- pitrAdizokamiti ||31|| have A pramANe paNa mAtA - pitA vagere tene choDavA utsAhita na bane to zuMDa te uhe che : glAna auSadha AdinA dRSTAMtathI mAtA - pitA vagereno tyAga karavo, arthAt tevA prakAranI vyAdhinI pIDAnA kAraNe glAnine pAmelA guru vagere (= mAtA-pitA vagere) lokanA mATe auSadha levA javAnA dRSTAMtathI mAtA-pitA vagereno tyAga 233 cotho adhyAya "
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya karavo. glAna auSadha AdinA dRSTAMtathI' e sthaLe AdizabdathI potAnA nirvAhanI zodha karavI e paNa samajavuM. ahIM bhAvArtha A pramANe cheH- koI kulIna putra koIka rIte mAtA - pitA vagerenI sAthe apAra jaMgalamAM gayo hoya, mAtA - pitA vagere pratye snehavALo te jaMgalamAM AgaLa cAle. jaMgalamAM cAlatA mAtA - pitA vagerene mahAna roga thAya. te roga vaidya ane auSadha vagere vinA kevaLa te puruSathI dUra karI zakAya tema na hoya, tevA prakAranA auSadha AdinA prayogathI te roga dUra karI zakAya tevI zakyatA hoya, jo auSadha Adino upacAra na thAya to niyamA prANano nAza kare tevo roga hoya. AvA saMyogomAM mAtA - pitA vagere pratye snehanA kAraNe te A pramANe vicAre :- A mAtA - pitA vagere loka auSadha vagere vinA cokkasa nirogI nahi thAya, auSadha vagereno upacAra thAya to saMbhava che ke kadAca nirogI thAya, kadAca na paNa thAya. auSadha vinA paNa thoDo samaya jIvI zake tema che. Avo vicAra karIne tevA prakAranA (AzvAsana ApanArA) vividha vacano kahIne mAtA - pitA vagerene tyAM sArI rIte ( = rakSaNa thAya te rIte) rAkhIne temanA mATe auSadha Adi levA mATe ane potAnI AjIvikA (bhojanAdi) mATe mAtA - pitA vagerene choDe to te puruSa sAro ja che. A tyAga (paramArthathI) atyAga ja che, ane atyAga paramArthathI tyAga ja che. kAraNa ke phala ( = pariNAma) mukhya che. dhIrapuruSo phalane ja jonArA hoya che. tethI te puruSa auSadha meLavIne mAtA - pitA vagerene jIvADe evo saMbhava hovAthI A pramANe tyAga karavo e sapuruSane ucita che. A dRSTAMtano upanaya A pramANe che:- e pramANe mAtA - pitA AdinI sAthe saMsAra rUpa jaMgalamAM paDelo zuklapAkSika (= jeno saMsArakALa alpa che tevo) mahApuruSa dharmanA anurAgavALo thaIne jIvana jIve. e saMsAra rUpa jaMgalamAM mAtApitA vagerene auSadha vinA niyamAM mRtyu pamADanAra, bodhibIja AdithI rahita sAmAnya puruSa vaDe dUra na karI zakAya tevo, samyakatva Adi rUpa auSadhathI dUra karI zakAya tevI saMbhAvanAvALo, darzana mohanIya AdinA udaya rUpa lakSaNavALo, karmarUpa roga thAya. AvA saMyogomAM zuklapAkSika puruSa dharmanA anurAgathI A pramANe vicAre- samyakatva Adi auSadha vinA mAtA-pitA vagere avazya mRtyu pAmaze. samyaktva Adi auSadha meLavIne ApavAthI kadAca bacI jAya, vyavahArathI 234
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya thoDo kALa jIvI zake tevA che. A pramANe vicAryA pachI te saMsAramAM hoya tyAM sudhImAM mAtA - pitA vagerenA jIvana nirvAhanI ciMtA karIne temanuM rakSaNa thAya te rIte temane sArI rIte rAkhe. tyAra pachI temanA samyakatva Adi rUpa auSadha mATe ane potAne cAritranI prApti thAya te mATe potAnuM aucitya karavA pUrvaka mAtA - pitA vagereno tyAga karato te puruSa sAro ja che. kAraNa ke tene ISTa saMyamanI siddhi thAya che. A tyAga tAttvika bhAvanAthI tyAga ja nathI, tyAga na karavo e ja khoTI bhAvanAnA kAraNe tyAga che. ahIM vidvAno tAttvika phalane mukhya mAne che. tAttvika phalane jonArA dhIra puruSo Asannabhavya ( = najIkamAM mokSamAM janArA) hoya che. A pramANe samyakatva Adi rUpa auSadha meLavIne ApavAthI te mAtA - pitA vagerene kAyama mATe jIvADe che. jenAthI pharI maraNa na thAya, arthAt je maraNa thayA pachI kyAre ya maraNa na thAya tevA chelA maraNanA avaMdhya (= niSphaLa na jAya tevA) bIjano yoga thavAthI Ano ( = kAyama mATe jIvavAno) saMbhava che. AthI A rIte mAtA - pitA vagereno tyAga karavo e supuruSane ucita che. kAraNa ke mAtA - pitAnA upakArano badalo vALavo avazya kaThIna che. mAtA pitA sivAya anya svajanalokanA upakArano badalo vALavo paNa yathAyogya kaThIna che. upakArIonA upakArano badalo vALavAno yathAyogya prayatna karavo e sajjanono dharma che. mAtA - pitA vagerenA akuzala anubaMdhavALA zokano tyAga karatA evA bhagavAna * A viSe dRSTAMta rUpa che. (31) tathA guru nivedanam // 32 // 258 // iti / tatheti vidhyantarasamuccayArthaH, guru nivedanaM sarvAtmanA guroH pravrAjakasyAtmasamarpaNaM chAti //rUrI tathA gurune nivedana karavuM. tathA zabda vidhinA saMgraha mATe che, arthAt gurune * bhagavAna mahAvIra garbhamAM hatA tyAre mAtAne potAnA halana - calanathI paNa duHkha na thAya e AzayathI garbhamAM atyaMta sthira banI gayA. AthI garbha gaLI gayo ke zuM? ItyAdi vicArIne mAtA - pitA vagere khUba zokAtura banI gayA. A vakhate bhagavAne jANyuM ke jo huM mAtA - pitAnA jIvatAM dIkSA laIza to zokathI mRtyu pAmaze. zokathI mRtyu thAya to durgati thAya. AthI bhagavAne mAtA pitA jIvatA hoya tyAM sudhI huM dIkSA nahi lauM evo abhigraha karIne azubha anubaMdhavALA mAtA - pitAnA zokane dUra karyo. 235
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa nivedana karavuM e paNa dIkSA ApavAmAM vidhi che. gurune nivedana karavuM eTale dIkSA lenAre potAnA AtmAnuM gurune saMpUrNapaNe samarpaNa karI devuM. arthAt ziSya gurune saMpUrNapaNe samarpita thaI jAya e gurunivedana che. (32) itthaM pravrajyAgataM vidhimabhidhAya prvraajkgtmaahanuprahadhiyA cuvAmaH / / 33 / / 216 // kRti / cotho adhyAya guruNA anugrahadhiyA samyaktvAdiguNAropaNabuddhyA abhyupagamaH, 'pravrAjanIyastvam' ityevaMrUpaH kAryaH, na punaH svapariSatpUraNAdibuddhayeti ||33|| A pramANe dIkSA saMbaMdhI ( = dIkSA lenAra saMbaMdhI) vidhi kahIne have dIkSA ApanAra saMbaMdhI vidhi kahe che : anugraha buddhithI svIkAra karavo. gurue ''tuM dIkSA ApavAne yogya che'' ema ziSyano svIkA2 ka2vo, paNa te svIkAra anugraha buddhithI eTale ke ziSyamAM samyaktva vagere guNonuM AropaNa karavAnI buddhithI karavo, nahi ke potAnA parivArane vadhAravA AdinI buddhithI. (33) . tathA namittaparIkSA |34|Ara60nA kRti / nimittAnAM bhAvikAryasUcakAnAM zakunAdInAM parIkSA nizcayanaM kAryam, nimittazuddheH pradhAnavidhitvAt iti ||34|| nimittanI parIkSA karavI. nimittanI parIkSA karavI eTale bhAvikAryanA sUcaka zakuna vagereno nirNaya karavo. kAraNa ke sarva vidhiomAM nimittanI zuddhi mukhyavidhi che. (34) tathA ucita kAlApekSaNam // 35|| 261 // iti / ucitasya pravrajyAdAnayogyasya kAlasya viziSTatithi-nakSatrAdi-yogarUpasya gaNividyAnAmakaprakIrNakanirUpitasyApekSaNam AdaraNIyamiti, yatastatra payyate tihiM uttarAhiM taha rohiNIhiM kujjA u sehanikkhamaNaM / gaNivAyae aNunnA mahavvayANaM ca AruhaNA || 155 || (paJcava0 112) tathA cAuddasiM pannarasiM vajjejjA aTThamiM ca navamiM ca / 236
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na chaTThiM ca cautthiM bArasiM ca donhaM pi pakkhANaM / / 156 | | ( gaNividyA0 7 ) ityAdi III - yogya kAlano Adara karavo. gaNividyA nAmanA payajJAmAM jaNAvela dIkSA ApavAne yogya viziSTa tithi - nakSatra vagerenA yoga rUpa kALano Adara karavo. kAraNa ke tyAM ( = gaNividyA payannA vageremAM) kahyuM che ke - traNa uttarA ane rohiNI, ( hasta, anurAdhA, revatI, zravaNa, mULa, zatabhiSA, pUrvabhAdrapada, puSya, punarvasu, azvinI, svAti) nakSatramAM ziSyane dIkSA ApavI, gaNida ane vAcaka padanI anujJA karavI, tathA mahAvratonuM AropaNa karavuM. (155) zukla kRSNa baMne pakSanI caudaza, amAsa, pUnama, AThama, noma, chaThTha, cotha ane bArasa A tithiomAM dIkSA na ApavI. (156)" (35) tathA upAyataH vhAyapAttananuM rUddara6ra) kRti / upAyataH upAyena niravadyAnuSThAnAbhyAsarUpeNa kAyAnAM pRthivyAdInAM pAlanaM rakSaNaM pravivrajiSuH prANI kAryata iti // 36 // upAyathI chakAyanuM rakSaNa karAvavuM. dIkSA levAnI IcchAvALA jIvanI pAse niravagha anuSThAnano abhyAsa karAvavA rUpa upAyathI pRthvIkAya Adi cha kAyonuM rakSaNa karAvavuM. (36) cotho adhyAya tathA bhAvavRddhivALaC rUgAra63|| kRti / bhAvasya pravrajyAbhilASalakSaNasya vRddhiH utkarSaH, tasyAH taistaiH pravrajyAphalaprarUpaNAdivacanaiH karaNaM sampAdanaM tasya ||37|| bhAvavRddhi karavI. dIkSAnA phalanI prarUpaNA karavI vagere te te vacanothI mumukSunA dIkSAnI IcchA rUpa bhAvanI vRddhi karavI. (37) tathA anantarAnuSThAnopadezaH / / 38 / / 264 // kRti / anantarAnuSThAnasya pravrajyAgrahaNAnantarameva karaNIyasya gurvantevAsitAtadbhaktibahumAnAdeH' anantarAdhyAye eva vakSyamANasyopadezaH tasya kAryaH ||38|| dIkSA lIdhA pachI tarata ja je karavA yogya che teno upadeza Apavo. jemake 237
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya guru pratye ziSyabhAva mAvajIva TakAvI rAkhavo. guru pratye bhakti - bahumAna karavA. dIkSA lIdhA pachI turata ja je je karavA yogya che te sarva anaMtara (= pAMcamA) adhyAyamAM ja kahevAmAM Avaze. (38) tathA- zaktitastyAga : tapasI // 39 // 265 // iti / zaktitaH zaktimapekSya tyAgaM ca arthavyayalakSaNaM deva-guru-saGghapUjAdau viSaye tapazca anazanAdi kAraNIyaH sa iti / / 39 / / zakti pramANe tyAga ane tapa karAvavo. ahIM tyAga eTale deva - guru - saMghanI pUjA vageremAM dhanano vyaya. zakti pramANe anazana vagere tapa karAvavo. (39). tathA- kSetrAdizuddhau vandanAdizuddhyA zIlAropaNam // 40 // 266 // iti / kSetrasya bhUmibhAgalakSaNasya AdizabdAddizazca zuddhau satyAM vandanAdizuddhyA caityavandana-kAyotsargakAraNa-sAdhunepathyasamarpaNAdisamAcAracArutArUpayA zIlasya sAmAyikapariNAmarUpasya karemi bhaMte! sAmAyikamityAdidaNDakoccArapUrvakamAropaNaM pravrajyA nyasanaM guruNA kaarymiti| tatra kSetrazuddhiH ikSuvanAdirUpA, yathoktam ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie va vnnsNdde| gaMbhIrasANuNAe payAhiNajale jiNahare vA / / 157 / / tathA - puvvAbhimuho uttaramuhovva dijjA'havA pddicchejjaa| jAe jiNAdao vA disAe jiNaceiyAI vA / / 158 / / (viza0 rU404, rU406) ti4i0||. zuddha kSetramAM ane zuddha dizAmAM vaMdana AdinI zuddhi pUrvaka zIlanuM AropaNa karavuM. vaMdana AdinI zuddhipUrvaka eTale caityavaMdana karAvavuM, kAyotsarga karAvavo, sAdhuveSanuM arpaNa karavuM vagere sAmAcArI sArI rIte karavA pUrvaka. zIlanuM AropaNa karavuM eTale sAmAyikapariNAma rUpa zIlanuM karemi bhaMte sAmAIya' ItyAdi daMDakanA uccAraNa pUrvaka gurue dIkSAne yogya jIvamAM sthApana karavuM. zeraDInI vADI vagere zuddha kSetra che. kahyuM che ke - "zeraDInI vADImAM, DAMgaranA khetaramAM, kamaLovALA sarovaramAM, puSpovALA vanakhaMDamAM, paDagho (= zabdano pratizabdo thato hoya tevA sthaLamAM, jyAM pANI pradakSiNA ApatuM hoya tevA sthaLe ke jinamaMdiramAM dIkSA 238
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya ApavI." (157) (40) zIlameva vyAcaSTe asaGgatayA samazatrumitratA zIlam // 41 // 267 // iti / asaGgatayA kvacidapi arthe pratibandhAbhAvena samazatrumitratA zatrau mitre ca samAnamanaskatA zIlamucyata iti / / 41 / / have zIlanuM ja svarUpa kahe che : koI paNa padArthamAM rAga na hovAnA kAraNe zatru ane mitra pratye manano samAnabhAva e zIla che. (41). nanu svapariNAmasAdhyaM zIlaM tat kimasya kSetrAdizuddhayAropaNenetyAzaGkyAha ato'nuSThAnAttadbhAvasambhavaH // 42 // 268 // iti / ataH asmAd anuSThAnAd uktarUpazIlAropaNalakSaNAttabhAvasya zIlapariNAmalakSaNasya sambhavaH samutpAdaH prAgasato'pi jAyate, satazca sthirIkaraNamiti //4rAI zIla potAnA pariNAmathI sAdhya che, arthAt AtmAmAM zIlanA pariNAma pragaTe to zIla thAya, AthI kSetrAdinI zuddhipUrvaka zIlanuM AropaNa karavAnI zI jarUra che? AvI AzaMkA karIne teno uttara kahe che : parve kahelI zIla AropaNanI kriyAthI nahi utpanna thayelA zIlanA pariNAma utpanna thAya che, ane utpanna thayelA zIlanA pariNAma sthira thAya che. (42) tathA tapoyogakAraNaM ceti // 43 // 269 // iti| sa evaM vidhipravrajitaH san guru paramparayA''gatamAcAmlAditapoyogaM kAryata iti //4rUA. taparUpa yoga karAvavo. A pramANe vidhithI dIkSita thayelA tene guruparaparAthI dIkSitane AyaMbila vagere je tapa karAvAto hoya te tArUpa yoga karAvavo. (AtmAne mokSa sAthe joDI Ape te yoga. jJAna, saMyama ane tapa e traNa AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che, mATe te traNa yogarUpa che. AthI ahIM tapane yoga kADela che. je 239
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya athopasaMhAramAha evaM yaH zuddhayogena parityajya gRhaashrmm| saMyame ramate nityaM sa yatiH parikIrtitaH // 4 // iti / evam uktarUpeNa yo bhavyavizeSaH zuddhayogena samyagAcAravizeSeNa parityajya hitvA gRhAzramaM gRhAsthAvasthAM saMyame hiMsAdiviramaNarUpe ramate AsaktimAn bhavati sa evaMguNo yatiH uktanirUktaH parikIrtita iti / 4 / / have upasaMhAra kahe che : A pramANe je bhavyajIva zuddhayoganA pAlanapUrvaka gRhasthAvasthAno tyAga karIne hiMsAdiviramaNa rUpa saMyamamAM AsaktivALo bane che tene yati kalyo che. zuddhayoga = suMdara AcAra vizeSa, arthAta dIkSA lIdhA pahelAM ane dIkSA levAnA samaye je je AcAro = vidhio kahela che te te zuddhayoga che. yatizabdano zabda uparathI nIkaLato artha pahelAM (a. 1 sU. 1 tathA a. 4 sU. 2 mAM) kahelo che. (4) atraivAbhyuccayamAha etattu sambhavatyasya sadupAyapravRttitaH / anupAyAttu sAdhyasya siddhiM necchanti paNDitAH // 5 // iti| etattu punaH yatitvaM sambhavatyasya pravrajitasya sataH, kuta ityAha- sadupAyapravRttitaH, satA sundareNa upAyena 'arho'rhasamIpe' ityAdhuktarUpeNa pravRtteH ceSTanAt, atraiva vyatirekamAha- anupAyAttu upAyaviparyayAt punaH siddhiM sAmAnyena sarvasya kAryasya niSpatti necchanti na pratipadyante paNDitAH kAryakAraNavibhAgakuzalAH, yataH paThanti- nAkAraNaM bhavet chAryam ( ) phatyAdriApaNI ahIM ja vizeSa kahe che : dIkSita thayelAmAM sAdhupaNuM suMdara upAyo pUrvaka pravRtti karavAthI Ave che. kArya - kAraNano vibhAga karavAmAM kuzala puruSo viparIta upAyothI sarva kAryonI siddhine svIkAratA nathI, arthAt viparIta upAyo karavAthI koIpaNa kAryanI siddhi thatI nathI. cothA adhyAyamAM jaNAvelA je pravrajyAne yogya hoya ane jeNe pravrajyAne yogya gurunI pAse vidhithI dIkSA lIdhI hoya te sAdhu kahevAya che." 240
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cotho adhyAya ItyAdi upAyo sAdhupaNuM utpanna karavAnA suMdara upAyo che. A upAyo pUrvaka pravRtti karavAthI dIkSita thayelAmAM sAdhupaNuM Ave che. viparIta upAyo karavAthI koI paNa kAryanI siddhi thatI nathI e viSe kahyuM che ke - "kAraNa vinA kArya na thAya, kAryanA potAnAM kAraNothI anya je kAraNo te kAraNothI paNa kArya na thAya. jo kAraNa vinA paNa kArya thAya, athavA anya kAraNothI paNa jo kArya thAya, to kyAMya kArya - kAraNanI vyavasthA na rahe." (5) uktaviparyaye doSamAha - yastu naivaMvidho mohAcceSTate zAstrabAdhayA / sa tAdRgliGgayukto'pi na gRhI na yatimataH // 6 // iti| yastu yaH punaradyApyatucchIbhUtabhavabhramaNazaktiH na naiva evaMvidhaH kintu uktavidhiviparItaH mohAd ajJAnAt ceSTate pravartate zAstrabAdhayA zAstrArthollaGghanena sa prANI tAdRgliGgayukto'pi zuddhayatitulyanepathyasanAtho'pi, kiM punaranyathAbhUtanepathya ityapizabdArthaH, na gRhI gRhasthAcArarahitatvAt, na yatiH bhAvacAritravirahitatvAditi / / 6 / / pUrvokta vidhithI viparIta karavAmAM doSa kahe che - jenI hajI paNa bhava- bhramaNanI zakti ochI thaI nathI evo je jIva pUrvokta jevo nathI, kiMtu pUrvokta vidhithI viparIta che, ane ethI ajJAnatAnA kAraNe zAstranA arthanuM ullaMghana karIne pravRtti kare che, te jIva zuddha sAdhunA jevA vezathI yukta hoya to paNa nathI gRhastha ane nathI to sAdhu. jIva gRhasthanA AcArathI rahita hovAthI gRhastha nathI, ane bhAvacAritrathI rahita hovAthI sAdhu nathI. ""sAdhunA jevA vezathI yukta hoya to paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che- zuddha sAdhunA jevA vezathI jAdI jAtanA vezathI yukta hoya enA mATe to zuM kahevuM? (6). __ iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau yatividhiH caturtho'dhyAyaH samAptaH / A pramANe dharmabiMdunI zrImunicaMdrasUri viracitavRttimAM yatividhi nAmano cotho adhyAya pUrNa thayo. 241
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na | atha paJcamo'dhyAyaH / vyAkhyAtazcaturtho'dhyAyaH, atha paJcamo vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram - bAhubhyAM dustaro yadvat krUranakro mahodadhiH / yatitvaM duSkaraM tadvadityAhustattvavedinaH // 1 // iti / pAMcamo adhyAya bAhubhyAM bhujAbhyAM dustaraH kRcchreNa tarItuM zakyaH yadvaditi dRSTAntArthaH, krUranakraH, krUrA bhISaNA nA jalajantuvizeSA upalakSaNatvAt matsya - makara - susumArAdayazca yatra sa tathA, mahodadhiH mahAsamudraH, yatitvaM zrAmaNyaM duSkaraM duranuSTheyaM tadvaditi dAntikArthaH, ityetadAhuH uktavantaH, ke ityAha-- tattvavedinaH pravrajyAparamArthajJAtAra iti ||1|| cothA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM, have pAMcamA adhyAyanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. pAMcamA adhyAyanuM paheluM sUtra A che H bhayaMkara nakrajAtinA jalacara prANIo, mAchalAM, magaramaccha ane suMsumAra vagere prANIo jemAM rahelA che evo mahAsamudra jevI rIte be bhujAothI kaSTapUrvaka tarI zakAya che, te rIte sAdhupaNuM duSkara che ema pravrajyAnA paramArthane jANanArAoe kahyuM che. (1) asyaiva duSkaratve hetumAha apavargaH phalaM yasya janma - mRtyvAdivarjitaH / paramAnandarUpazca duSkaraM tantra cAdbhutam // 2 // iti| apavargo mokSaH phalaM kAryaM yasya yatitvasya janma - mRtyvAdivarjitaH janma-maraNajarAdisaMsAravikAravirahitaH, tathA paramAnandarUpaH sarvopamAtItAnandasvabhAvaH, cakAro vizeSaNasamuccaye, duSkaraM kRcchreNa kartuM zakyaM tat yatitvam, na ca naivAdbhutam Azcaryametat, atyantamahodayAnAM vidyA - mantrauSadhAdisAdhanAnAmihaiva duSkaratvopalambhAt iti // 2 // sAdhupaNAnI ja kaThinatAmAM hetu kahe che : saMsAranA janma, maraNa ane vRddhAvasthA Adi vikArothI rahita ane saMsAranI koi upamA jene na ApI zakAya tevA AnaMda svarUpa evo mokSa jenuM phala che evuM sAdhupaNuM kaThIna che temAM koi Azcarya nathI. kAraNake jenAthI atyaMta 242
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya mahAna abhyadaya (=unnati) thAya tevA vidyA, maMtra ane auSadha vagerenI sAdhanA duSkara hoya che evuM A lokamAM ja jovAmAM Ave che. to pachI mokSanuM phaLa ApanAra sAdhupaNuM kaThIna hoya emAM zuM Azcarya ? (2) evaM tarhi kathamatiduSkaraM yatitvaM kartuM zakyaM syAdityAzaGkayAha bhavasvarUpavijJAnAttadvirAgAcca tttvtH| apavargAnurAgAcca syAdetannAnyathA kvacat // 3 // iti / bhavasvarUpasya indrajAla-mRgatRSNikA-gandharvanagara-svapnAdikalpasya vijJAnAt samyakzrutalocanena avalokanAt prAk, tadanu tadvirAgAt taptalohapadanyAsodvijananyAyena bhavasvarUpodvegAt, cakAro hetvantarasamuccaye, tattvataH nirvyAjavRttyA, tathA apavargAnurAgAt paramapadaspRhAtirekAt, cazabdaH prAgvat, syAd bhavedetad yatitvam, nAnyathA nAnyaprakAreNa kvacit kSetre kAle vA, samyagupAyamantareNopeyasya kadAcidabhAvAditi / / 3 / / jo A pramANe che to atizaya duSkara sAdhupaNAnuM pAlana kevI rIte zakya bane? evI AzaMkA karIne uttara kahe che : pahelAM sabhyazrutajJAnarUpa cakSuthI saMsAranuM svarUpa IdrajAla, mRgatRSNA, gandharvanagara ane svapna vagere tulya che ema jovAmAM Ave, pachI niSkapaTa bhAvathI tapelA loDhA upara paga mUkavAmAM jevo bhaya (= trAsa) thAya tevo bhaya saMsAranA svarUpano thAya ane mokSapadanI atizaya abhilASA thAya, to duSkara evA sAdhupaNAnuM pAlana thAya, bIjI koI rIte koI paNa kSetramAM ke koI paNa kALamAM A sAdhupaNAnuM pAlana na thAya. kAraNake sAcA upAya vinA kyAreya kArya na thAya. (bhavavirAga ane mokSarAga duSkara sAdhupaNAnA pAlanano sAco upAya che.) (3) ityukto yatiH, adhunA'sya dharmamanuvarNayiSyAmaH, yatidharmo dvividhaH- sApekSayatidharmo nirapekSayatidharmazca // 1 // 270 // iti| pratItArthameva, paraM guru-gacchAdisAhAyyamapekSamANo yaH pravrajyAM paripAlayati sa sApekSaH, itarastu nirapekSo yatiH, tayodharmo'nukrameNa gacchavAsalakSaNo jinakalpAdilakSaNazceti |1|| A pramANe sAdhunuM svarUpa kahyuM. have sAdhunA dharmanuM varNana karIzuM. sAdhudharma 243
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya sApekSa ane nirapekSa ema be prakAre che. guru ane gaccha vagerenI sahAyanI apekSA rAkhIne je dIkSAne pALe te sApekSa sAdhu che. guru ane gaccha vagerenI sahAyanI apekSA rAkhyA vinA je dIkSAne pALe te nirapekSa sAdhu che. sApekSa sAdhuno gacchavAsarUpa dharma sApekSa sAdhudharma che. nirapekSasAdhuno jinakalpa vagere svarUpa dharma nirapekSa sAdhudharma che. (1) tatra sApekSatigharSa tArora7A ti | tatra tayoH sApekSa-nirapekSayatidharmayormadhyAt sApekSayatidharmo'yam / / 2 / / sApekSa ane nirapekSa ema be prakAranA sAdhudharmamAMthI sApekSa sAdhudharma A (= have kahevAmAM Ave che te) che. (2) yathA gurjanaivAsitA rUAra7rA tA guroH pravrAjakAcAryasya antevAsitA ziSyabhAvaH yAvajjIvamanuSTheyA, tacchiSyabhAvasya mahAphalatvAt, paThyate ca - nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte y| dhaNNA AvakahAe guru kulavAsaM na muMcaMti / / 159 / / (vRhatkalpabhASye 5713) sApekSa sAdhudharma A pramANe che : guru pratye ziSyabhAva rAkhavo, arthAta dIkSA ApanAra guru (= AcArya) pratye jIvanaparyata ziSyabhAva rAkhavo. guru pratye ziSyabhAva mahAlavALo che. kahyuM che ke - "gurukulamAM rahela sAdhu dararoja vAcanAdi thavAthI zrutajJAna AdinuM bhAjana bane che = zrutajJAna Adi pAme che. svadarzana - paradarzananuM svarUpa sAMbhaLavAthI zraddhAmAM atizaya sthira bane che, vAraMvAra sAraNAdi thavAthI cAritramAM atizaya sthira bane che. AthI jAvajIva gurukulavAsano tyAga nahi karanAra sAdhuo dhanya che = dharma rUpa dhanane meLave che." (3) tathA- tamanta - vahumAna kAra7rAti | tasmin gurau bhaktiH samucitAnnapAnAdinivedana - pAdaprakSAlanAdirUpA bahumAnazca 244
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya mAvaprativazva: ||4|| guru pratye bhakti - bahumAna rAkhavA. gurune prAyogya hoya tevA anna-pAna AdinI vinaMti karavI, gurunA caraNonuM prakSAlana karavuM ItyAdi gurubhakti che. guru pratye aMtarathI anurAga karavo e gurubahumAna che. (4) tathA savAraNam pAra74|| ti . sadA sarvakAlam ahni rAtrau cetyarthaH AjJAyAH gurUpadiSTasvarUpAyAH karaNam / / 5 / / sadA AjJAnuM pAlana karavuM. sadA eTale sarva kALe, arthAt divase ane rAte. AjJA eTale guruno upadeza. (5) tathA- vidhinA pravRttiH dAra75 rUti vidhinA zAstroktena pravRttiH pratyupekSaNA - pramArjanA - bhikSAcaryAdiSu sAdhusamAcAreSu vyApAra|| TdA. vidhithI pravRtti karavI. paDilehaNa, pramArjana, bhikSAcaryA Adi sAdhunA AcAromAM zAstrokta vidhi mujaba pravRtti karavI. () tathA- AtmAnugrahacintanam // 7 // 276 // iti / kvacidapyarthe gurvAjJAyAM AtmAnugrahasya upakArasya cintanaM vimarzanam, yathA dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / havanamAyanivRtI vanasarasavandrana5: 1960|| (prAma0 70) tA. upakAranuM ciMtana karavuM. koI paNa kArya mATe gurunI AjJA thatAM "gurue mArA AtmA upara upakAra karyo" ema upakAranI vicAraNA karavI. jema ke - "sUryanA dhomadhakhatA tApanA ukaLATane dUra karanAra bAvanA caMdanano rasa to hajI sulabha che. paNa zAstraviruddha AcaraNa rUpa tApane dUra karanAra guruvadana rUpa malayaparvatamAMthI nIkaLelA vacanarUpa caMdanarasano zItala sparza to ko'ka mahAbhAgyazALIne thAya che." (7) tathA vratapariNAmarakSA TAra7nA rUti ! 245
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa vratapariNAmasya cAritralakSaNasya tattadupasarga - parISahAdiSu svabhAvata eva vratabAdhAvidhAyiSu satsu rakSA cintAmaNi - mahauSadhyAdirakSaNodAharaNena paripAlanA viSeyA // 8 // vratapariNAmanI rakSA karavI. svabhAvathI ja vratamAM bAdhA karanArA te te upasargo ane pariSaho Ave tyAre ciMtAmaNI ane mahAna auSadhi vagerenI jevI rIte rakSA karavAmAM tevI rIte cAritrarUpa vratapariNAmanI rakSA karavI. (8) tathA pAMcamo adhyAya etadupAyamevAha ArambhatyAH ||1||278aa kRti / Arambhasya SaTkAyopamardarUpasya tyAgaH ||9|| chakAyane pIDA karavArUpa AraMbhano tyAga karavo. (9) pRthivyAvasapaTTanam / 10 / 201 / / ti / pRthivyAdInAM jIvanikAyAnAm asaGghaTTanam saGghaTTanaM sparzanam, tatpratiSedhAdasaGghaTTanam, upalakSaNatvAdagADha - gADhaparitApanA - 'padrAvaNAnAM ca parihAra rUti ||9|| AraMbhatyAganA upAyane ja kahe che : pRthvI Adi cha jIvanikAyono sparza na karavo. sparzatyAganA upalakSaNathI agADha paritApanA, gADha paritApanA ane vinAzano paNa tyAga karavo, arthAt pRthvIkAya Adi jIvone sAmAnya paritApa na karavo, vizeSa paritApa na karavo ane temanA prANano nAza na karavo. (10) tathA niSeIzuddhiH ||11||280nA kRti II tridhA UrdhvAdhastiryagdigapekSayA IryAyAH caGkramaNasya zuddhiH yugamAtrAdidRSTinivezarUpA ||11|| traNaprakAre IryAsamitinuM pAlana karavuM. upara, nIce ane tihu~ ema traNa dizAnI apekSAe traNa prakAre IryAsamitinuM yugapramANa dRSTi rAkhavI ItyAdi rIte pAlana karavuM. (11) 246
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pAMcamo adhyAya tathA mikSAmonanam / 12 / / 281 / / tiA iha tridhA bhikSA sarvasampatkarI pauruSaghnI vRttibhikSA ceti / tallakSaNaM cedam - yatirdhyAnAdiyukto yo gurvAjJAyAM vyavasthitaH / sadA'nArambhiNastasya sarvasampatkarI matA ||161 // vRddhAdyarthamasaGgasya bhramaropamayATataH / gRhi - dehopakArAya vihiteti zubhAzayAt / / 162 / / pravrajyAM pratipanno yastadvirodhena vrtte| asadArambhiNastasya pauruSaghnI prakIrtitA // 163 // niHsvA-'ndha-paGgavo ye tu, na zaktA vai kriyAntare / bhikSAmaTanti vRttyarthaM vRttibhikSeyamucyate / / 164 / / (hA 0 gaSTao 1 / 2, 3, 4, 6) tA tato bhikSayA prastAvAt sarvasampatkarIlakSaNayA piNDamutpAdya bhojanaM vidheyamiti ||12|| bhikSAthI bhojana karavuM. ahIM bhikSA sarvasaMpatkarI, pauruSaghnI ane vRtti bhikSA ema traNa prakAranI che. A traNe prakAranI bhikSAnuM lakSaNa A pramANe cheH" je sAdhu dhyAna AdimAM * tatpara hoya, sadA gurvAjJAmAM rahelA hoya, sadA AraMbhathI rahita hoya, potAnA peTane gauNa karIne vRddha, bAla, glAna Adi mATe bhikSA le, zabdAdi viSayomAM anAsakta hoya, bhramaranI jema * bhikSAkulomAM paribhramaNa kare, A bhikSA jinezvaroe gRhasthanA ane svazarIranA upakAra mATe kahI che evA zubhAzayathI paribhramaNa kare, te sAdhunI bhikSA sarvasaMpatkarI bhikSA che." (161-162) ' je pravrajyAno svIkAra karIne tenAthI viruddha varte che, tathA prANIpIDA Adi azubha AraMbha kare che, tenI bhikSA pauruSanI kahI che.' (163) jeo nirdhana, aMdha ke pAMgaLA che ane bhikSA sivAya anya koI upAyathI jIvananirvAha karI zake tema nathI, AthI potAnI AjIvikAno nirvAha karavA bhikSA mATe paribhramaNa kare che, temanI A bhikSA vRttibhikSA kahevAya che.'' (164) Ama traNa prakAranI bhikSA hovAthI prastutamAM sarvasaMpatjharI nAmanI bhikSAthI AhAra meLavIne bhojana karavuM. (12) "" tathA ApAtAdyavRSTiH / / 13 / 282 / / tA * ahIM Adi zabdathI jJAna levAmAM AvyuM che. dhyAna atyaMtaratapanI kriyArUpa che. AthI dhyAnAdiyukta eTale kriyA ane jJAna e bethI yukta. * jema bhramara kusumane pIDA upajAvyA vinA judA judA kusumamAMthI thoDo thoDo rasa le che, tema gRhasthane jarA paNa muzkelI na thAya tema judA judA aneka gharomAMthI potAnA mATe nahi banAvelo AhAra thoDo thoDo le. 247
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya AghAtyante hiMsyante jIvA asminniti AghAtaH sUnAdisthAnam, AdizabdAt dyUtakhalAdizeSapramAdasthAnagrahaH, tataH AghAtAderadRSTiH anavalokanaM kAryam, tadavalokane hi anAdibhavAbhyastatayA pramAdAnAM tatkautukAt kopAdidoSaprasaGgAt iti / / 13 / / AghAta Adi sthAnonuM nirIkSaNa na karavuM. jemAM jIvono ghAta karavAmAM Ave te AghAta. katalakhAnuM vagere AghAta che, AdizabdathI jAgAra, durjana vagere bAkInA pramAdasthAno levA. AghAta Adi pramAdasthAnonuM nirIkSaNa na karavuM. kAraNa ke pramAdono anAdibhavathI abhyAsa hovAthI AghAta Adi pramAdasthAnone jotAM te aMge kautuka thAya, kautuka thavAnA kAraNe krodha Adi doSono prasaMga Ave. (13) tathA tathAzravaNam 14ra8rA ti . teSAm AghAtAdInAM kathAyAH parairapi kathyamAnAyAH azravaNam anAkarNanam, tacchravaNe'pi doSaH prAgvat / / 14 / / / AghAtAdi sthAnonI vAta na sAMbhaLavI. AghAta Adi sthAnonI bIjAo vAto karatA hoya to paNa te vAto na sAMbhaLavI. kAraNa ke te vAto sAMbhaLavAmAM paNa pUrve kahyuM tema doSa thAya. (14) tathA- garavadviSTatA 11ra84 rUti sarvatra priyakAriNyaraktena arAgavatA taditarasmiMzcAdviSTena adveSavatA bhAvyam, thata: pazcate - rAga-dveSI pati cAtAM tapasa vi prayoganan? IuddAlI ( ) ti | rAga-dveSano tyAga karavo. priya karanAra sarvamAM rAga na karavo ane apriya karanAra sarvamAM dveSa na karavo. kAraNa ke kahyuM che ke - "jo rAga-dveSa hoya to tapa karavAnuM zuM prayojana che? arthAt kaMI prayojana nathI." (kAraNa ke rAga-dveSa dUra karavA mATe tapa karavAno che. have jo tapa karavA chatAM rAga-dveSa dUra na thatA hoya to e tapa karavAno koI artha nathI. je auSadha rogane dUra na kare te auSadha levAno koI artha nathI.) (15) tathA- banInalitipattiH dAraTapA tiA. 248
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya glAno jvarAdirogAturaH, AdizabdAd bAla-vRddha-bahuzruta-prAghUrNakAdigrahaH, teSAM pratipattiH samucitAnna-pAnAdisampAdanarUpaM vaiyAvRttyam, mahAphalatvAttasya, paThyate ca - paDibhaggassa mayassa va nAsai caraNaM suaM agunnnnaae| no veyAvaccaciyaM sahodayaM nAsaI kammaM / / 166 / / (oghani0 535) tathA - jaha bhamara - mahuarigaNA nivayaMtI kusumiyammi vnnsNdde| iya hoi nivaiyavvaM gelaNNe kaiyavajaDheNa // 167 / / (nizIthabhASye 2971) 16 / / glAna AdinI vaiyAvacca (= sevA) karavI. glAna eTale tAva vagere rogathI bimAra thayela. glAna, bAla, vRddha, bahuzruta ane prAthUrNaka vagerenI ucita anna - pAna vagere meLavI ApavA rUpa vaiyAvacca karavI. kAraNa ke vaiyAvaccanuM phaLa ghaNuM che. kahyuM che ke - "dIkSA choDI denAranuM ke kALadharma pAmelA jIvanuM cAritra nAza pAme che, vAraMvAra pATha na karanAranuM zruta nAza pAme che, paNa vaiyAvaccathI bAMdheluM (puNyAnubaMdhi) puNya * karma nAza pAmatuM nathI." (166) jevI rIte bhramara ane bhramarIono samUha puSparasanuM pAna karavAnI lolupatAthI khIlelAM puSpovALA AmravanamAM AvI paDe che, e ja rIte koI sAdhune mAMdagI thatAM bhagavAnanI AjJAne svIkAranArA sAdhue karmanirjarAno lAbha meLavavAnI IcchAthI koI paNa prakAranI jarA paNa mAyA karyA vinA glAna pAse AvavuM joIe. A pramANe karanArA sAdhuthI sAdharmikavAtsalya kareluM thAya che, ane AtmA nirjarAmAM joDelo thAya che. (17) (16) tathA parodegAhetutA // 17 // 268 // iti / pareSAm AtmavyatiriktAnAM svapakSagatAnAM parapakSagatAnAM ca gRhasthapASaNDirUpANAmuDhegasya aprItirUpasyA'hetutA ahetubhAvaH, yathoktam - dhammatthamujjaeNaM savvassApattiyaM na kAyavvaM / iya saMjamo'vi seo ettha ya bhayavaM udAharaNaM // 168 // so tAvasAsamAo tesiM appattiyaM munneuunnN| paramaM abohibIaM tao gao haMta'kAle vi / / 169 / / * guma hato yasya tatva gumAvaya puNyakarma upArjana karyuM hoya to ja zubha udaya thAya. mATe zubhodaya eTale puNya. 249
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya iyaM anneNa vi sammaM sakkaM appattiyaM sai jnnss| niyamA parihariyavvaM iyarammi satattaciMtA u / / 170 / / (TO9994-1-6 paca0 7/04-16) iyarammi satattaciMtA uitarasmin azakyapratIkAre'prItike svatattvasya svAparAdharUpasya vintA hAryA, yathA - mamaivAyaM doSo yadaparabhave nArjitamaho, zubhaM yasmAlloko bhavati mayi kuprItahRdayaH / apApasyaivaM me kathamaparathA matsaramayaM, nano yati svArtha prati vimuvatAmetya sarakSA? Il999 ( ) bIjAonI aprItinuM kAraNa na banavuM. bIjAo eTale potAnAthI bIjAo. bIjAonA svapakSamAM rahelA ane parapakSamAM rahelA ema be prakAra che. * sAdhu sAdhvIo svapakSamAM rahelA bIjAo che. gRhastho ane anyatIrthiko parapakSamAM rahelA bIjAo che. bIjAonI aprItinuM kAraNa na banavuM. kahyuM che ke "dharma mATe tatpara banelA prANIe koI paNa jIvane aprIti na karavI joIe. saMyama paNa anyane aprIti nakaravAthI kalyANakara bane che, anyathA nahi". (168) tApasIne mArAthI aprIti thAya che, ane e aprIti guNaSanA kAraNe samyagdarzananA abhAvanuM mukhya kAraNa che ema mana:paryavajJAnathI jANIne zrI bhagavAna mahAvIre potAnA pitAnA mitra kulapatinA tApasAzramamAMthI comAsAmAM paNa vihAra karyo." (169) "zrI mahAvIra bhagavAnanI jema paralokanA arthI anya jIve paNa samyagU upAya karIne sadA jIvasamUhanI zakya (= jeno tyAga thaI zake tevI) aprItino tyAga avazya karavo joIe. praznaH ApaNe aprIti thAya tevuM na karIe to paNa loka ajJAnatA AdinA kAraNe aprIti kare to zuM karavuM? uttara lokanI ajJAnatA AdinA kAraNe aprItino tyAga karI zakAya tema na hoya tyAre potAnA aparAdhanI vicAraNA karavI." te A pramANe :"A mAro ja doSa che. kema ke meM gatabhavamAM puNyanuM upArjana karyuM nathI, jethI loko vapakSe - kamaLa - zramaLI rUpe varapakSe gRhasthAcatIrtha vA (zraddha-jJIta kanya gAthA - 51 pratisevanA pArAMcikanA varNanamAM) 250
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya mArA viSe aprItivALA thAya che. anyathA A loko svArtha pratye vimukha banIne (arthAt dveSa karavAthI karmabaMdha karavA dvArA potAnA Atmahita pratye vimukha banIne) nirdoSa evA mArA upara dveSa kema kare?" (170) (17) etadevAha mAvataH prayatnaH 9 dAra47nA rUti bhAvataH cittapariNAmalakSaNAt prayatnaH parodvegAhetutAyAmudyamaH kAryaH iti, ayamatra bhAvaH- yadi kathaJcit tathAvidhapraghaTTakavaiSamyAt kAyato vacanato vA na parodvegahetubhAvaH parihartuM pAryate tadA bhAvato'rucilakSaNAt parodvegaM parihartuM yatnaH kAryaH, bhAvasyaiva phalaM prati avandhyahetutvAt / uktaM ca - abhisandheH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi| paramo'taH sa eveha vArIva kRSikarmaNi / / 172 / / (yogadRSTi0 118) iti / / 18 / / aprItinA tyAga aMge ja kahe che : bhAvathI prayatna karavo. jo tevA prakAranA prasaMganI viSamatAnA kAraNe kAyAthI ke vacanathI paranI aprItinA kAraNano tyAga karI zakAya tema na hoya to cittapariNAma rUpa bhAvathI aprIti na thAya teno prayatna karavo , arthAta manathI bIjA pratye aprIti na thAya teno prayatna karavo. kAraNake bhAva ja phalanuM avaMdhya (= niSphaLa na jAya tevuM)kAraNa che. kahyuM che ke "anuSThAna (kriyA) samAna hovA chatAM tevA prakAranA AzayathI phala bhinna maLe che. AthI jevI rIte khetInA kAryamAM pANI pradhAna che, tevI rIte phalanI siddhimAM tevA prakArano Azaya mukhya che." (18) tathA- azakye bahizcAraH // 19 // 288 // iti| ___ azakye kuto'pi vaiguNyAt samAcaritumapAryamANe tapovizeSAdau kvacidanuSThAne bahizcAro bahirbhAvalakSaNaH tasmAt kAryaH, azakyaM nArabdhavyamityarthaH, azakyArambhasya klezaikaphalatvena sAdhyasiddharanaGgatvAt / / 19 / / azakya anuSThAnano prAraMbha na karavo. koi paNa prakAranI nyUnatAnA (= khAmInA) kAraNe viziSTa tapa vagere koI anuSThAna karavAnI zakti na hoya to te anuSThAnano prAraMbha na karavo. kAraNake azakya anuSThAnano prAraMbha kevaLa phleza 251
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya lavALo hovAthI sAdhyanI siddhinuM kAraNa nathI. (19) tathI sthAnamASaNam ra0ra89 rUti asthAne bhASitopayogAyogyatvenAprastAve abhASaNaM kasyacit kAryasyAbhaNanam, evameva sAdho SAsamitatvazuddhiH syAditi / / 20 / / avasara vinA koi paNa kAma mATe na bolavuM. kAraNake avasara vinA bolelAmAM upayoganI yogyatA hotI nathI, arthAt avasara vinA boleluM kAmamAM AvatuM nathI = nakAmuM jAya che. avasara vinA na bolavAthI ja sAdhunI bhASAsamitinI zuddhi thAya che. (20) tathA- skhalitapratipattiH // 21 // 290 // iti / kuto'pi tathAvidhapramAdadoSAt skhalitasya kvacinmUlaguNAdAvAcAravizeSe skhalanasya virAdhanAlakSaNasya jAtasya pratipattiH svataH pareNa vA preritasya sato'bhyupagamaH tatroditaprAyazcittAGgIkAreNa kAryaH, skhalitakAladoSAd anantaguNatvena dAruNapariNAmatvAt tadapratipatteH, ata evoktam - uppaNNA uppaNNA mAyA aNumaggao nihNtvvaa| AloaNaniMdaNagarihaNAhi na puNo vi bIyaM ti / / 173 / / (paJcava0 464) aNAyAraM parakkamma neva gRhe na ninnhve| suI sayA viyaDabhAve asaMsatte jiiMdie / / 174 / / (dazavai0 8/32) / / 21 / / aparAdhano svIkAra karavo. tevA prakAranA koI paNa pramAdadoSathI mUlaguNa vagere koI paNa AcAra vizeSamAM virAdhanA thaI jAya to teno svIkAra karavo, potAnI meLe aparAdhano svIkAra karavo athavA bIjAo (tArAthI A aparAdha thayo che mATe tuM teno svIkAra ema) preraNA kare tyAre aparAdhano svIkAra karavo. aparAdhano svIkAra karavo eTale aparAdhamAM je prAyazcitta kahyuM hoya te prAyazcittano svIkAra karavo. kAraNake virAdhanA (= bhUla)thAya tyAre je doSa lAge tenA karatAM teno svIkAra na karavAthI anaMtaguNo doSa lAge che, mATe virAdhanAno svIkAra na karavAthI bhayaMkara pariNAma Ave che. AthI ja kahyuM che ke "(pApanI AlocanA mAyA vinA karavI joIe. AthI) azubhakarmanA udayathI mAyA utpanna 2para
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na thai na thai ke tarata ja zubha puruSArtha karIne teno nAza karavo joie. mAyAne dUra karIne AlocanA - niMdA - garhAthI pApano nAza karavo joie ane pharI te pApa (bhAvathI) na karavuM joie." (173) "akaluSitamativALo, sadA pragaTa prabhAvavALo (= daMbha na karanAra), kyAMya Asakti na rAkhanAra, ane jiteMdriya sAdhu sAvadha yoganuM Asevana karIne gurunI pAse AlocanA kare ane temAM gRhana ane nihnava na kare. gRhana eTale kaMika kahevuM ane bAkInuM chUpAvavuM. niSnava eTale doSano sarvathA apalApa karavo = doSane sarvathA chUpAvavo, koi kahe to paNa doSano sarvathA svIkAra ja na karavo." (174) (21) = pAMcamo adhyAya tathA pAvyaparityAH // 2252115 tA pAruSyasya tIvrakopakaSAyodayavizeSAt paruSabhAvalakSaNasya tathAvidhabhASaNAdeH svapakSa-parapakSAbhyAmasaMbandhayogyatAhetoH parityAgaH kAryaH, apAruSyarUpavizvAsamUlatvAt sarvasiddhInAm, yaducyate - siddhervizvAsitA mUlaM yadyUthapatayo gajAH / siMho mRgAdhipatye'pi na mRgairanugamyate || 175 / / ( ) kRti / / 2 / / kaThoratAno tyAga karavo. tIvra krodha kaSAyanA udayathI tevA prakAranA (kaThora) vacano bolavA Adi kaThoratAno atyaMta tyAga karavo. kaThoratA svapakSa ane parapakSanI sAtheno saMbaMdha bagaDI javAmAM tUTI javAmAM kA2Na che. * akaThoratA rUpa vizvAsa sarvasiddhionuM mULa che, AthI kaThoratAno tyAga karavo joie. kahyuM che ke - "siddhinuM mULa vizvAsa che. kAraNake hAthIo yuthapati che. (ethI hAthInI pAchaLa hAthIo cAlatA hoya che.) siMha pazuono adhipati hovA chatAM pazu tenI pAchaLa cAlatA nathI." (sArAMzaH- hAthI kaThora na hovAthI hAthIone vizvAsa hoya che ke A amane mArI nahIM nAkhe. AthI hAthIo hAthInI pAchaLa cAle che. siMha kaThora hovAthI pazuone siMha upara tevo vizvAsa raheto nathI, ane tethI siMha pazuono adhipati hovA chatAM pazuo siMhanI pAchaLa cAlatA nathI.) (22) * akaThoratA vizvAsanuM kAraNa che. Ama chatAM kAraNamAM kAryanA upacArathI ahIM akaThoratAne ja vizvAsa kahela che. 253
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya sarvatrApizunatA // 23 // 292 // iti| sarvatra svapakSe parapakSe ca parokSaM doSANAmanAviSkaraNam, paradoSagrAhitAyAM hi Atmaiva doSavAn kRtaH syAt, paThyate ca - loo parassa dose hatthAhatthiM guNe ya ginnhNto| kapALamapULo viya jugaDu savonaM 4 saTM 9 I97ddA ( ) //raphI badhA sthaLe paizUnyano tyAga karavo. badhA sthaLe eTale svapakSamAM ane parapakSamAM. (sAdhu - sAdhvIo svapakSa che ane gRhastho tathA anyatIrthiko parapakSa che.) paizUnya eTale parokSamAM anyanA doSo pragaTa karavA, arthAt cADI - cugalI karavI. paranA doSone pakaDavAthI (= jovAthI) AtmA ja doSavALo thAya. kahyuM che ke - "bIjAnA doSone hAthohAtha grahaNa karato loka jAte ja AtmAne doSavALo kare che. bIjAnA guNone hAthohAtha grahaNa karato loka AtmAne guNavALo kare che." (23) tathA vikathA varNanam ra4ra6rA rUti vikathAnAM strI-bhakta-deza-rAjagocarANAM svabhAvata evAkuzalAzayasamunmIlananibandhanAnAM varjanam, etatkathAkaraNe hi kRSNa-nIlAdhupAdhiriva sphaTikamaNirAtmA kathyamAnastryAdiceSTAnAmanurUpatAM pratipadyate / / 24 / / strIkathA, bhaktakathA, dezakathA ane rAjakathA e cAra vikathAno tyAga karavo. vikathA svabhAvathI ja azubha Azayane pragaTa thavAnuM kAraNa che, arthAt vikathA karavAthI svabhAvathI ja azubha Azaya pragaTe che. jevI rIte sphaTikamaNimAM kALavastra,lIluM vastra vagere jevI upAdhi hoya tevuM sphaTikamaNi banI jAya che te rIte vikathA karavAmAM AtmA strI vagere jenI kathA karAtI hoya tenI ceSTAnI samAnatAne pAme che, arthAt tenA adhyavasAyavALo banI jAya che. (24) tathA- upayoga pradhAnatA sAravAra64mA tio upayogaH pradhAnaM purassaraH sarvakAryeSu yasya sa tathA, tasya bhAvastattA vidheyA, ekanA hAthamAMthI bIjAnA hAthamAM Ave te hatyAhatyi = hAthohAtha. ahIM DA jevo avyayIbhAva samAsa che. 254
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya nirUpayogAnuSThAnasya dravyAnuSThAnatvAt, anupayogo dravyam ( ) iti vacanAt |ra|| upayoganI pradhAnatA rAkhavI, arthAt sarva kAryo upayoga pUrvaka karavA. kAraNake ""upayogano abhAva dravya che" evuM zAstravacana hovAthI upayogarahita anuSThAna dravya anuSThAna che. (25) tatha nizvitaritoktiH AradAra paNa tiA nizcitasya saMzaya-viparyayA-'nadhyavasAyabodhadoSaparihAreNa nirNItasya hitasya ca pariNAmasundarasyoktiH bhASaNam, ata eva paThyate - kudRSTaM kuzrutaM caiva kujJAtaM kupriikssitm| mAvananaE santo matte na kAna ||177LA ( ) ||2 dA. nizcitahita kahevuM, arthAt saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya bodha rUpa doSano tyAga karIne nizcita kareluM ane pariNAme suMdara evuM hita kahevuM. AthI ja kahyuM che ke - "barobara nahi joyeluM, barAbara nahi sAMbhaLeluM, barAbara nahi jANeluM barAbara cokkasa nahi kareluM ane duSTa bhAvone utpanna kare tevuM sajjano kyAreya bolatA nathI." (26) pratipatrAnupekSA rAradA ti pratipatrasya abhyupagatasya guru vinaya - svAdhyAyAdeH sAdhusamAcAravizeSasyAnupekSA anavadhIraNA, avadhIrito hi samAcAro janmAntare'pi durlabhaH syAt / / 27 / / svIkArelAnI upekSA na karavI. svIkArelA guruvinaya ane svAdhyAya vagere sAdhunA AcAravizeSanI upekSA = avajJA na karavI. avajJA karAyela AcAra bhavAMtaramAM paNa durlabha bane. (27) tathA asatyanApAzratiH 28ra6nA rUti asatAM khalaprakRtInAM pralApA anarthakavacanarUpA asatpralApAH teSAmazrutiH anavadhAraNam, zrutikAryadveSAkaraNena anugrahacintanena ca, yathoktam - * saMzaya vagere traNa zabdono artha pahelA adhyAyanA bAvIsamA sUtramAM TIpaNImAM jaNAvyo che. 255
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya nirAkariSNuryadi nopalabhyate bhaviSyati kSAntiranAzrayA katham? / yadAzrayAt kSAntiphalaM mayA''pyate sa satkRti kAmiva nAma nArhati / / 178 / / ( ) 28|| luccA puruSonA nirarthaka vacanarUpa asahmalApone na sAMbhaLavA = asatkalApo upara lakSa na ApavuM. praznaH asatkalApo upara lakSa na ApavA zuM karavuM? uttara : asatmalAponA zravaNanuM kArya je dveSa te na karavo, arthAta asatkalApo karanAra upara dveSa na karavo, ane tamArA zubha karmonI nirjarAmAM nimitta banato hovAthI mAro upakArI che ema) enA upakAranuM ciMtana karavuM. kahyuM che ke - "jo anAdara karanAra koI na maLe to Azraya rahita banelI kSamA kevI rIte rahe? je (= anAdara karanAra) AzrayathI mane kSamAnuM phaLa (karmanirjarA vagere) maLe che te kharekhara! kyA satkArane yogya nathI? arthAt sarvaprakAranA satkArane yogya che. (satkArane yogya hovAthI tenA upara dveSa kema karAya?) (28) tathA- abhinivezatyAgaH // 29 // 298 // iti / __ abhinivezasya mithyAgraharUpasyA'prajJApanIyatAmUlabIjasya sarvakAryeSu tyAga iti mithyA AgraharUpa abhinivezano sarvakAryomAM tyAga karavo. abhiniveza aprajJApanIyatAnuM mukhya bIja che. (prajJApanIyatA eTale bIjAo sAcuM samajAvI zake tevI yogyatA. aprajJApanIyatA eTale bIjAo sAcuM samajAvI zake tevI yogyatAno abhAva. jenAmAM aprajJApanIyatA hoya tenAmAM bIjAo sAcuM samajAvI zake tevI yogyatAno abhAva hovAthI tene bIjAo sAcuM samajAvI zake nahi. AvI aprajJApanIyatAnuM mukhya kAraNa abhiniveza che. abhinivezavALA jIvane gItArtho paNa sAcI vAta samajAvI zake nahi. mATe abhinivezano sarva kAryomAM tyAga karavo.) (29) * ahIM saMskRti jarma nArdati evo pATha paNa che. A pAThanA AdhAre anugraha zabdano artha karuNA karavo. ethI teno artha A pramANe thAya - te satkArane ane (sArAM) kAryo karavAne yogya hoto nathI. AthI te bicArAnuM zuM thaze? Ama tenI dayA ciMtavavI. 256
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya tathA anucitAgrahaNam // 30 // 299 // iti| anucitasya sAdhujanAcArabAdhAvidhAyitayA'yogyasya azuddhapiNDa-zayyAvastrAderdharmopakaraNasya bAla-vRddha-napuMsakAdezcApravrAjanIyasya agrahaNam anupAdAnaM kaarymiti| yathoktam - piMDaM sejjaM ca vatthaM ca cautthaM pAyameva y| akappiyaM na icchejjA paDigAhejja kappiyaM / / 179 / / (dazavai0 6.47) aTThArasa purisesuM vIsaM itthIsu dasa npuNsesu| pavvAvaNAaNarihA pannattA viiyraagehiN||180|| te cAmIbAle1 vuDDhe2 napuMse 3 ya jaDDe 4 kIve 5 ya vAhie 6 / teNe 7 rAyAvagArI 8 ya ummatte 9 ya adaMsaNe / / 181 / / dAse 11 duDhe 12 ya mUDhe 13 ya aNatte 14 juMgie 15 iy| obaddhae 16 ya bhayage 17 sehanippheDiyA 18 iya / / 182 / / gubviNI bAlavacchA ya pavvAveuM na kappai / / 183 / / (nizItha 0) tti / / tathA - paMDe 1 kIve 2 vAiya 3 kuMbhI 4 IsAlu 5 sauNI ya 6 / takkammasevi 7 pakkhiyamapakkhie 8 taha sugaMdhi 9 Asitte 10 / / 184 / / (nizItha0) tti| etatsvarUpaM ca nizIthAdhyayanAt jJAtavyam / / 30 / / ayogyano svIkAra na karavo. sAdhujananA AcAramAM bAdhA karanAra hovAnA kAraNe je ayogya hoya te azuddha AhAra-zayA-vastra Adi dharmopakaraNano ane dIkSA ApavAne ayogya bAla-vRddha-napuMsaka Adino svIkAra na karavo. kahyuM che 3 - "mAra, vasati, vastra bhane yo| pAtra me // 2 sayanIya (= ayogya) naIccha, spanIya ahe| 43". "puruSomAM aDhArane, strIomAM vIsane ane napuMsakomAM dazane vItarAga bhagavaMtA IkSA bhAvAne ayogya tyA che." (180) te mA cha : "pAsa, vRddha, napuMsa, 4, sIpa, rogI, yo2, 24Ano mArI, unmatta, mazana, hasa, dRSTa, bhUta, vihAra, gita, avadha, mRta sane zaikSaniraTi sAsadAra puruSohIkSA mApavAne ayogya che." (181-182) "65 sadAra doSo strInA paNa samajavA. vadhArAmAM sagarbhA ane sabAlavatsA strI dIkSA 257
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya ApavAne mATe ayogya che.' (183) paMDaka, vAtika, klIba, kuMbhI, IrSyAlu, zakuni, tatkarmasevI, pAkSikApAkSika, saugandhika ane Asakta A daza napuMsako dIkSA ApavAne ayogya che." (184) AnuM svarUpa nizItha adhyayanathI jANI levuM. (1) bAlaH- janmathI AraMbhI ATha varSa sudhI bALaka kahevAya. bALaka sAdhika nava mahinA garbhamAM pasAra kare che. janma thayA pachI paNa ATha varSa sudhI dIkSA na pAme. kAraNa ke ATha varSathI ochI uMmaravALA badhAyane tevA prakAranA svabhAvathI ja dezavirati ke sarvaviratinI prApti thatI nathI. keTalAko garbhathI AThamA varSavALAne paNa dIkSAnI prApti thAya ema mAne che. prazna H Ama kahevAthI to sUtranI sAthe virodha Ave che. kAraNa ke chamAsanI vayavALA, chakAyamAM yatanAvALA ane aSTa pravacanamAtAthI yukta evA zrIvajIsvAmIne huM vaMdana karuM chuM." evo zAstrapATha che. uttara H bAlyAvasthAmAM paNa zrI vajrasvAmIne bhAvathI thayelI cAritranI prApti AzcaryabhUta che ane kyAreka bananArI che. prazna H AThavarSathI ochI uMmaranA bALakane dIkSA na ApavAnuM kAraNa zuM? uttara : ATha varSathI ochI uMmaravALAne dIkSA ApavAmAM dIkSita parAbhavanuM pAtra bane che, prAyaH tene cAritranA pariNAma thatA nathI. bALakane dIkSA ApavAmAM saMyama-virAdhanA vagere doSo lAge. kAraNa ke loDhAnA goLA samAna bALaka jyAM jyAM phare tyAM tyAM ajJAnI hovAnA kAraNe cha jIvanikAyanA vadha mATe thAya che. tathA A sAdhuo nirdaya che ke jethI A pramANe bALakone paNa balAtkAre dIkSAnI jelamAM nAkhIne temanI svataMtratAno nAza kare che, e pramANe lokaniMdA thAya. mAtAne ucita evI bALakanI paripAlanA vagere kriyA karavAmAM svAdhyAyano palimaMtha (= hAni) thAya. (2) vRddhaH- 70 varSa pachI vRddha kahevAya. bIjAo kahe che ke- 70 varSa pahelAM paNa iMdriyonI hAni jovAmAM AvatI hovAthI 60 varSa pachI vRddha kahevAya. vRddhanI samAdhi karavI duHzakya che. kahyuM che ke - "vRddha UMcA Asane bezavAnI IcchA kare, vinaya na kare, garva kare, mATe vAsudevano putra hoya to paNa vRddhane dIkSA na ApavI." vRddhanI A vyAkhyA so varSanA AyuSyanI apekSAe jANavI. te sivAya to je kAle je utkRSTa AyuSya hoya tenA daza bhAga karIne AThamA, navamA ane dazamA bhAgamAM vartamAnane vRddha jANavo. 258
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya (3) napuMsaka:- ahIM strI-puruSa ubhayano abhilASI. ane puruSanI AkRtivALo puruSa napuMsaka jANavo. te ghaNA doSono karanAra hovAthI dIkSAne ayogya che. (4) jarUH- jarunA bhASA javuM, zarIra javuM ane karaNa jaDu ema traNa prakAra che. bhASA javu paNa jalamUka, manmanamUka ane elakamUka ema traNa prakAre che. jalamAM DUbelAnI jema bobaDuM bole to te jalamUka che. je bolato hoya tyAre jANe khacakAto hoya tema bole te manmanamUka che. je muMgo hovAnA kAraNe gheTAnI jema aspaSTa zabda kare te ekamUka che. je atyaMta sthUla hovAnA kAraNe mArgamAM ane bhikSAmAM cAlavA mATe ane vaMdana vagere kriyA karavA mATe asamartha hoya te zarIra jaDu che. karaNa eTale kriyA. kriyAmAM javuM te karaNajaru. samiti, gupti, pratikramaNa, paDilehaNa, saMyamapAlana vagere kriyAno vAraMvAra upadeza ApavA chatAM javuM hovAnA kAraNe kriyAne samajI zake nahi te karaNajavuM che. traNa prakArano bhASAkaDuM jJAna grahaNa karavAmAM asamartha hovAthI dIkSAne ayogya che. zarIrajaDu raste cAlavuM, AhAra - pANI lAvavA vageremAM asamartha che. tathA atijaDane parasevAnA kAraNe bagala vageremAM durgadha thAya. te sthAnanuM pANIthI prakSAlana vagere karavAmAM kIDI vagere jIvo (pANImAM) DUbI jAya, ethI saMyamavirAdhanA thAya. tathA loka niMdA kare ke - aho ! A bahu khAya che. nahi to A muMDAyelAonuM zarIra AvuM jADuM na hoya. tathA tene UrdhvagvAsa thAya. sarpa, pANI, agni Adi najIka AvatA hoya tyAre te jaladI bhAgI na zake. AthI tene dIkSA na ApavI. karaNajahu samajAvavA chatAM samajI na zake. AthI tene paNa dIkSA na ApavI. (pa) klIba- strI bhoga mATe nimaMtraNa kare, athavA agupta aMgovALI strInA aMgopAMgone joine athavA strIonA kAmavALA vacanone sAMbhaLIne kAmano abhilASa thAya ane kAmavedanAne je sahana na karI zake te puruSanI AkRtivALo puruSa klIba che. te utkaTa vedanA kAraNe puruSavedano udaya thatAM balAtkAre strIne AliMgana vagere kare. tethI te zAsananI apabhrAjanA karanAro hovAthI dIkSAne mATe ayogya ja che. (6) rogIH-bhagaMdara, atisAra, koThe, khAMsI, vara vagere rogothI gherAyela dIkSAne yogya nathI. tenI cikitsA karavAmAM paryAyavirAdhanA ane svAdhyAyAdinI 259
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pAMcamo adhyAya hAni thAya. (7) cora:- cora gacchanA vadha, baMdhana ane tADana vagere vividha anarthonuM kAraNa hovAthI dIkSA mATe ayogya che. (8) rAjAno apakArIH- rAjAnA apakArIne dIkSA ApavAmAM Ave to gusse thayelo rAjA sAdhuone mAre, dezanikAla kare vagere anartho thAya. (9) unmattaH- yakSa vagerethI athavA prabala mohodayathI parAdhIna banelo unmatta kahevAya. te dIkSAne ayogya che. kAraNake yakSa vagerethI vighna AvavAno saMbhava rahe ane svAdhyAya, dhyAna ane saMyama vageremAM hAni thAya. (10) adarzana H- adarzana eTale aMdha. dRSTithI rahita hovAthI jyAM tyAM cAlato aMdha chajIvanikAyanI virAdhanA kare ane viSama khIlo ane kAMTA vageremAM paDe. jene darzana = samyaktva nathI te adarzana evI vyutpattithI styAnardhinidrAvALAno paNa AmAM samAveza thAya che. dveSa pAmelo styAnardhinidrAvALo gRhasthone ane sAdhuone mAre vagere anartho kare. - (11) dAsaH- gRhadAsIthI janmelo hoya, agara dukALa vageremAM dhana ApIne kharIdelo hoya, athavA RNa AdinA kAraNe rokI lIdho hoya = tAbAmAM rAkhyo hoya te dAsa. tene dIkSA ApavAmAM teno mAlika dIkSA choDAve vagere doSo thAya. (12) duSTaH- duSTanA kaSAyaduSTa ane viSayaduSTa ema be bheda che. utkaTa kaSAyavALo kaSAyaduSTa che. parastrI AdimAM atizaya Asakta viSayaduSTa che. duSTa atizaya saMkliSTa adhyavasAyavALo hovAthI dIkSA mATe ayogya che. (13) mUDhaH- je snehathI athavA ajJAnatA vagerenA kAraNe vastu jevA svarUpe che tevA svarUpe jANavAmAM zUnya manavALo hoya te mUDha che. jJAna ane viveka jenuM mULa che evI jaina dIkSAno mUDha jIva adhikArI nathI. kAraNake mUDha ajJAna che, kRtyAkRtyanA vivekathI rahita che. (14) devAdAraH- devAdArane dIkSA ApavAmAM rAjA vagere tene pakaDe, kheMce, tenI kadarthanA kare vagere doSo thAya. (15) jagitaH- gitanA jAti, karma ane zarIra ema traNa bheda che. cAMDAla vagere aspRzya jAtinA jIvo jAtigita che. spRzya hovA chatAM zikAra vagere niMdya kAma karIne AjIvikA calAvanArA karmagita che. hAtha - paga - kAna vagerethI rahita, pAMgaLA, kubaDA, ThIMgaNA, kANA vagere jIvo zarIra gita che. 20
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya traNa prakAranA jAMgita dIkSAne ayogya che kAraNake temane dIkSA ApavAthI lokamAM avarNavAda thAya. (16) avabaddhaka :- dhana lIdhuM hoya ethI athavA vidyA vagere levA mATe "ATalA divaso sudhI huM tAro chuM" e pramANe jeNe potAnI parAdhInatA svIkArI che te avabaddhaka che. kalaha vagere doSono saMbhava hovAthI te dIkSAne ayogya che. (17) bhUtaka - je dhanavAno pAsethI AjIvikA mATe dhana vagere leto hoya, ane ethI * (divasa vagerenA kramathI) dhanavAnonI AjJA pramANe karato hoya te bhUtaka (= cAkara) kahevAya. A dIkSAne yogya nathI. kAraNake tene dIkSA ApavAthI te jenI pAsethI AjIvikA mATe dhana leto hoya tene ghaNI aprIti thAya. (18) zaikSaniSphaTikA - zaikSa eTale jene dIkSA ApavAnI che te. niSphaTikA eTale apaharaNa. jene dIkSA ApavI che tenuM apaharaNa karavuM te zaikSaniSphaTikA. jene mAtA - pitA vagerenI rajA vinA apaharaNa karIne dIkSA ApavAnI che te paNa upacArathI zaikSaniSphaTikA kahevAya. te dIkSAne yogya nathI. kAraNake mAtA - pitA vagerene karmabaMdha thavAno saMbhava che. ane adattAdAna vagere doSono prasaMga Ave. * A pramANe dIkSAne ayogya puruSanA aDhAra bhedo kahyA. hamaNAM puruSanA je aDhAra bhedo kahyA te ja aDhAra bhedo strInA paNa samajavA. vadhArAmAM sagarbhA ane sabAlavatsA e be bhedo samajavA. sabAlavatsA eTale dhAvaNA bALakavALI strI. Ama strInA vIza bhedo dIkSAne ayogya che. dIkSAne ayogya napuMsakanA daza bhedo A pramANe che :- paMDaka, vAtika,klaba, kuMbhI, IrSALu, zakunI, tatkarmasevI, pAlikApAkSika, saugandhika ane Asakta. A daza napuMsako nagaranA mahAdAha samAna kAmanA adhyavasAyavALA hovAthI strI - puruSa ubhayanI sAthe kAmasevana karanArA hoya che. AthI te saMkliSTa cittavALA * amuka divase eka dhanavAnanI AjJA pramANe karavuM, amuka divase bIjA dhanavAnanI AjJA pramANe karavuM. ema kramathI athavA amuka divaso sudhI eka dhanavAnanI AjJA pramANe karavuM, amuka divaso sudhI bIjA dhanavAnanI AjJA pramANe karavuM ema kramathI. * mAtA - pitA vagerenI rajA vinA dIkSA na ApavAno niyama 16 varSathI ochI uMmaravALA mATe che. 16 varSa ane tethI adhikavayavALAne A graMthanA cothA adhyAyanA 23mA vagere sUtromAM kahelI vidhi mujaba mAtA - pitA vagerenI rajA vinA paNa dIkSA ApavAnI anujJA che. 261
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na hovAthI dIkSAne ayogya che. (1) paMDaka H- (1) puruSano AkAra hovA chatAM svabhAva strInA jevo hoya. te A pramANe :- tenI gati pagalAothI AkuLa ane maMda hoya. zaMkAthI joto joto jAya. tenuM zarIra zItala ane komala hoya. strInI jema satata hAthatALIo Apato Apato bole. athavA peTa para DAbo hAtha rAkhe, ADA mUkelA DAbA hAthanA taLiyA u52 jamaNA hAthanI koNI mUke, ane jamaNA hAthanA taLIyA upara mukha kare, AvI mudrA karIne bole athavA be bhujAone UMcI karato bole. vAraMvAra keDa upara hAtha mUke, vastra na hoya tyAre be bhujAothI chAtI DhAMke, bolato hoya tyAre vAraMvAra vilAsapUrvaka be bhrUkuTione addhara pheMke. kezabaMdhana ane vastraparidhAna strInI jema kare, strInA AbhUSaNo vagere paheravA upara bahu Adara kare, arthAt strInA AbhUSaNo vagere paheravA ene bahu game, snAna vagere ekAMtamAM kare, puruSonA samudAyamAM bhayasahita ane zaMkita rahe, strIsamudAyamAM to niHzaMkapaNe rahe, strIlokane ucita rAMdhavuM, khAMDavuM, piSavuM vagare kAmo kare, ItyAdi strIno svabhAva paMDakanuM eka lakSaNa che. paMDakanAM bIjAM lakSaNo A pramANe che :- (2) teno svara puruSa tathA strInI apekSAe vilakSaNa hoya, (3) zarIranA varNa, gaMdha, rasa ane sparza puruSa ane strInI apekSAe vilakSaNa hoya, arthAt strI ane puruSamAM jevA hoya tenAthI jAdA ja prakAranA hoya, (4) puruSaliMga moTuM hoya, (5) vANI strInA jevI komaLa hoya, (6) pezAba strInI jema zabdasahita ane phINa rahita thAya. A cha paMDakanAM lakSaNo che. (2) vAtika :- svanimittathI (= potAnI meLe ja) athavA bIjI koi rIte puruSaliMga stabdha thatAM strIne bhogavyA vinA vedane dhAraNa na karI zake te vAtika klIba che. (3) klIba :- klIba eTale asamartha. tenA dRSTi, zabda, AzliSTa ane nimaMtraNa ema cAra bheda che. vipakSane vastrarahita vagere avasthAmAM rahela joIne kSobha pAme (= kAmecchAvALo bane) te dRSTiksIba che. je strInA zabdo sAMbhaLIne kSobha pAme te zabda klIba che. je strIvaDe AliMgana karAyelo ke (abrahmasevana mATe) nimaMtraNa karAyelo vrata dhAraNa karavA mATe samartha na bane te anukrame AzliSTaklIba ane niyaMtraNa klIba che. (4) kuMbhI :- mohanI prabaLatAnA kAraNe jenuM puruSaliMga athavA aMDakoza 262 pAMcamo adhyAya
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na kuMbhanI jema vikRta bane te kuMbhInapuMsaka che. (5) irSyAlu :- bIjAthI sevana karAtI strIne joine atizaya irSyA thAya te irSyAlanapuMsaka che. pAMcamo adhyAya (6) zani :- vedanI prabaLatAnA kAraNe cakalAnI jema vAraMvAra maithunasevanamAM Asakta bane te zakuninapuMsaka che. (7) tatkarmasevI :- maithuna sevIne vIryapAta thai jAya tyAre je vedanI prabaLatAne kAraNe kutarAnI jema jIbhathI cATavuM Adi niMghakriyAthI potAne sukhI mAne te tatkarmasevI napuMsaka che. (8) pAkSikApAkSika :- jeno moha zuklapakSamAM atyaMta prabaLa bane ane kRSNapakSamAM atyaMta alpa bane te pAkSikApAkSika. (ahIM pakSa eTale zuklapakSa ane apakSa eTale kRSNapakSa) (9) saugandhika H- je potAnA liMgane zubhagaMdhavALuM mAnIne suMghe te saugandhika. (10) Asakta H- vIryapAta thai javA chatAM je strInuM AliMgana karIne tenA bagala ane yoni vagere aMgomAM pravezIne paDyo rahe te AsaktanapuMsaka che. prazna : paMDaka vagerenuM jJAna kevI rIte thAya ? uttara H- te pote kahe tethI athavA tenA mitra vagerenA kahevAthI paMDaka vagerenuM jJAna thAya. : prazna : puruSanA bhedomAM napuMsako kahyA che ane ahIM paNa napuMsako kahyA che.to e bemAM paraspara zI vizeSatA che ? uttara : puruSonA bhedomAM puruSanI AkRtivALA napuMsako kahyA che, ane ahIM napuMsakanI AkRtivALA napuMsako kalyA che. prazna : zAstramAM soLa prakAranA napuMsako saMbhaLAya che, to ahIM daza ja kema kalyA che ? uttara H napuMsakanA soLa bhedomAMthI daza ja bhedo dIkSAne ayogya hovAthI ahIM te daza ja bhedo kahyA che. bAkInA cha dIkSAne yogya ja che. vardhitaka, cippita, maMtropahata, auSadhopahata, RSizapta ane devazapta A cha napuMsako dIkSAne yogya : (1) vardhitaka H- bhaviSyamAM rAjAnA aMtaHpuramAM moTuM sthAna maLe ityAdi kAraNothI bAlyAvasthAmAM ja jenA be aMDakoza cheda ApIne chedI nAkhavAmAM AvyA hoya te vardhitaka napuMsaka che. 263
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya (2) cippita :- janma thatAM ja aMguTho ane AMgaLIothI jenA be aMDakoza mazaLIne ogALI nAkhavAmAM AvyA hoya te cippita napuMsaka che. A pramANe karavAthI A beno napuMsakavedano udaya thAya che. (3) maMtropahataH- maMtranA sAmarthyathI jeno puruSaveda ke strIveda nAza pAme ane ethI napuMsaka vedano udaya thAya te maMtropahata napuMsaka che. (4) auSadhopahataH- tevI vanaspatinA prabhAvathI jeno puruSaveda ke strIveda nAza pAme ane ethI napuMsakavedano udaya thAya te auSadhopahata napuMsaka che. (5) RSizapta H- mArA tapanA prabhAvathI A napuMsaka thAo ema RSinA zApathI jene napuMsakavedano udaya thAya te RSizapta napuMsaka che. (6) devazapta H- A napuMsaka thAo ema devanA zApathI jene napuMsakavedano udaya thAya te devazapta napuMsaka che. nizIthasUtramAM kahelAM vizeSa lakSaNo dekhAtA hoya to A cha napuMsakone dIkSA Ape. (30) vite anujJApanA ||rU1||300nA tA ucite anucitavilakSaNe piNDAdau anujJApanA anujAnato'numanyamAnasya svayameva gurostaddravyasvAmino vA prayojanam, yathA- anujAnIta yUyaM mama grahItumetaditi, anyathA JavattAvAnaprasaGgAnuM ||rU|| yogya AhAra vageremAM anujJA mAgavI. yogya AhAra vagere levuM hoya tyAre gurunI ane te vastunA mAlikanI anujJA laine levuM. jo anujJA vinA levAmAM Ave to adattAdAna doSa lAge. sUtramAM prayukta anujJApanA zabda anujJA zabdanuM preraka rUpa che. potAnI meLe ja anujJA ApatA gurune ane te vastunA mAlikane ''A vastu levA mATe mane anujJA Apo'' ema anujJA ApavAnI preraNA karavI te anujJApanA. (31) tathA tathA namittopayoH // 32 // 301|| kRti / nimitte ucitAhArAdergrahItumabhilaSitasya zuddhayazuddhisUcake zakune upayogakAraNe * dIkSAne ayogya puruSa, strI, ane napuMsakanuM ahIM karavAmAM AveluM vizeSa varNana pravacanasArodvAra 109mA dvAranI TIkAnA AdhAre karyuM che. 264
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya sAdhujanaprasiddhe, pravRtte sati gamyate, upayogaH AbhogaH kAryaH, atra ca nimittAzuddhau caityavandanAdikuzalakriyApUrvakaM nimittAntaramanveSaNIyam, evaM yadA trIn vArAn nimittazuddhirna syAt tadA taddine na tena kiJcid grAhyam, yadi paramanyAnItaM bhoktvymiti||32|| zukanamAM upayoga rAkhavo, arthAt yogya AhAra vagere levA javAnuM hoya tyAre levA mATe icchelA yogya AhAra AdinI zuddhi - azuddhinA sUcaka zukana jovA. temAM zukana zuddha thAya to yogya AhAra levA mATe javuM. zukana azuddha thAya to caityavaMdana vagere zubhakriyA karavI, ane pachI bIjA zukana jovA. A rIte traNavAra zukana zuddha na thAya to te divase te sAdhue kaMI paNa levuM nahi = levA mATe javuM nahi. yati pamanyAnIta movatavyanu = jo jarUrI vastu bIjA lai AvyA hoya to vAparavI. (AhAra lai AvyA hoya to bhojana karavuM, vastra laI AvyA hoya to vastra paheravuM. ema je vastuno ja upayoga thato hoya te vastuno upayoga karavo.) A zukana upayoganuM kAraNa che. ahIM upayoga eTale AhAra Adi yogya vastu levA javuM. jo zukana zuddha thAya to AhAra Adi yogya vastu levA javAnuM che, anyathA nahi. AthI zukana upayoganuM (= AhAra Adi yogya vastu levA javAnuM) kAraNa che. tathA zukana sAdhulokamAM prasiddha che, arthAta kevA zukana zuddha che ane kevA zukana azuddha che ema sAdhu sArI rIte jANe che. (32) nimittazuddhAvapi ayogye'grahaNam // 33 // 302 // iti|| __ ayogye upakArAkArakatvenAnucite piNDAdAvagrahaNam anupAdAnaM kAryamiti ||rU rU// ayogya AhAra vagere na levuM. zukana zuddha thayA hoya to paNa je AhAra vagere upakAra karanAra na hovAthI ayogya hoya te AhAra vagere na levuM. (33) tatha anyayogyasya grahaH // 34 // 303 // iti| anyasya Atmavyatiriktasya guru-glAna-bAlAdeH yad yogyam upaSTambhakatvenocitaM tasya graho vidheya iti / / 34 / / anyane yogya AhAra vagere) levuM. potAnA sivAya bIjA guru, glAna 2 65
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya ane bALa vagerene madadarUpa hovAnA kAraNe je AhAra vagere) yogya hoya tenuM grahaNa karavuM. (34) evaM ca gRhItasya kiM kAryamityAha ronivemu rUparU 04nA rUti. hastazatAd bahirgRhItasyeryApratikramaNa-gamanA-''gamanAlocanApUrvakaM hastazatamadhye tu evameva guroH nivedanaM dAyakahastamAtravyApAraprakAzanena labdhasya jJApanaM samarpaNaM ca chAiita //rUpa/l ukta rIte meLavelI vastunuM zuM karavuM te kahe che : gurune nivedana karavuM. jo so hAthathI dUra jaIne vastu lIdhI hoya to IryApathikI pratikramaNa karIne gamaNAgamaNe AlovavA pUrvaka ane jo so hAthanI aMdara vastu lIdhI hoya to iryApathikI pratikramaNa vagere karyA vinA ema ja gurune nivedana karavuM. nivedana karavuM eTale ApanAranA mAtra hAthanA vyApArane kahIne, arthAt ApanAre kevA hAthathI ApyuM ityAdi kahIne meLavelI vastu gurune jaNAvavI ane samarpita karavI. (35) ata eva svayamalAnarU dArU01 svayam AtmanA'dAnaM labdhasyAnyasmai avitaraNam, gurvAyattIkRtatvAt tasya //rUddo meLavelI vastu jAte bIjAne na ApavI. meLavelI vastu jAte ja bIjAne na ApavI. kAraNake te vastu gurune AdhIna karI dIdhI hoya che. (34) : tato yadi guruH svayameva kasmaicit bAlAdikAya kiJcid dadyAt tat sundarameva, atha kuto'pi vyagratayA na svayaM dadAti kintu tenaiva dApayati tadA tArI pravRttiH tArU dArU0ddA rUti : tasya gurorAjJayA nirodheNa pravRttirdAne kAryA / / 37 / / meLavelI vastu gurune samarpita karI dIdhI hovAthI jo guru pote ja bALa 2 66
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya vagere koikane kaMika Ape to sAruM che. have jo koika kAraNathI guru vyagra hovAnA kAraNe jAte ja na Ape, paNa lAvanAra dvArA ja apAve to zuM karavuM te kahe che :gurunI AjJAthI bIjAne ApavAmAM pravRtti karavI, arthAta bIjAne ApavuM. (37) tatra - ucitacchandanam // 38 // 307 // iti / ucitasya samAnasaMbhogasya bAlAdeH sAdhoH, na punaranyasya, taMprati dAnAnadhikAritatvAt tasya, chandanaM chandasya abhilASasya annAdigrahaNaM pratyutpAdanaM kAryam / / 38|| bIjAne ApavAmAM zuM karavuM te kahe che : chaMdanA karavA mATe je yogya hoya tene chaMdanA karavI. samAna saMbhogavALA bAla vagere sAdhu chaMdanA karavA mATe yogya che. jenI sAthe bhojana Adino vyavahAra hoya te samAna saMbhogavALA che. samAna saMbhogavALA bAla vagere sivAya bIjAne chaMdanA na karavI. kAraNake samAna saMbhogavALA bAla sivAya bIjAne ApavAno tene adhikAra nathI. chaMdanA karavI eTale AhAra vagere levAnI IcchA utpanna karavI. (arthAta AhAra vagere levAnI vinaMti karavI. vinaMti karavAthI emanI AhAra levAnI icchA thAya to AhAra vagere ApavuM. kAraNake levAnI IcchA vinA ApavAno niSedha che.) (38) tato dattAvaziSTasyAnnAdeH ghayopamoH rUArU08 tA. dharmAya dharmAdhArazarIrasaMdhAraNadvAreNa dharmArthameva ca, na punaH zarIravarNa-balAdyarthamapi, upabhogaH upajIvanam, tathA cArSam - veyaNa 1 veyAvacce 2 iriyaTThAe 3 ya saMyamaTThAe 4 / taha pANavattiyAe 5 chaLaM puNa dhammaciMtAe 6 / / 185 / / (uttarA0 26/33) / / 39 / / ApyA pachI vadhelA AhAranuM zuM karavuM te kahe che : dharma mATe upabhoga karavo. bIjAne ApIne vadhelA AhArano dharmAdhAra evuM zarIra sArI rIte dhAraNa karI zakAya, ane enAthI dharma karI zakAya e mATe ja upayoga karavo, nahi ke zarIravarNa ane zarIrabala vagere mATe paNa. A viSe RSioe kahyuM che ke "kSudhAvedanAzamana, vaiyAvacca, IryAsamiti, saMyama, prANa ane 267
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na dharmaciMtA A cha kAraNothI sAdhu bhojana kare." (kSudhA samAna koi vedanA nathI. kSudhAnI vedanA hoya to ArtadhyAna vagere thavAno saMbhava che. AthI kSudhAnI vedanAne zamAvavA sAdhu bhojana kare. bhUkhathI pIDAto sAdhu vaiyAvacca na karI zake. vaiyAvacca nirjarAnuM prabaLa kAraNa hovAthI vaiyAvacca karavuM joie. AthI vaiyAvacca thaI zake e mATe sAdhu bhojana kare. bhojana vinA iryAsamitinuM pAlana na karI zake, pratilekhanA vagere saMyamanuM pAlana na karI zake, prANano nAza thAya, dharmaciMtA na karI zake, arthAt sUtronuM parAvartana (= AvRtti) ane arthanuM smaraNa (= ciMtana) karavAmAM asamartha bane. A kAraNothI sAdhu bhojana kare.) (39) tathA viviktavasatisevA / / 40||302 kRti / - viviktAyAH strI- pazu paNDakavivarjitAyAH vasateH Azrayasya sevA paribhogo vidheyaH, aviviktAyAM hi vasatau vratinAM brahmacaryavratavilopaprasaGga iti ||40|| pAMcamo adhyAya vivikta vasatimAM rahevuM. vivikta eTale strI - pazu - napuMsakathI rahita. vasati eTale rahevA mATe Azraya. avivikta vasatimAM rahevAthI sAdhuonA brahmacaryavratanA nAzano prasaMga Ave. (40) ata eva brahmacaryavrataparipAlanAya etaccheSaguptIrabhidhAtuM 'strIkathAparihAraH' ityAdi 'vibhUSAparivarjanam' itiparyantaM sUtrASTakamAha / tatra 'strI thAparihAra : ||415210nA kRti / strINAM kathA strIkathA, sA ca caturvidhA jAti 1 kula 2 rUpa 3 nepathya 4 bhedAt, tatra jAtiH brAhmaNAdikA, tatkathA yathA dhik brAhmaNIrdhavAbhAve yA jIvanti mRtA iv| dhanyAH zUdrIrjane manye patilakSe'pyaninditAH || 186|| ( vyutaM cauluca-vAghumAvi, tatkathA aho caulukyaputrINAM sAhasaM jagato'dhikam / vizantyagnau mRte patyau yAH premarahitA api || 187 / / ( rUpaM zarIrAkAraH, tatkathA 268 ) )
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya aho andhrapurandhrINAM rUpaM jagati vrnnyte| yatra yUnAM dRzo lagnA na manyante parizramam / / 188 / / ( ) nepathyaM vastrAdiveSagrahaH, tatkathA dhig nArIraudIcyA bhuvstraacchaaditaanggltiktvaat| yadyauvanaM na yUnAM cakSurmodAya bhavati sadA / / 189 / / ( ) tasyA: paridAra rUti //4chA. AthI ja brahmacaryavratanA rakSaNa mATe brahmacaryavratanI bAkInI guptione kahevA mATe trIjathA parihAra thI prAraMbhI vibhUSAparivartananuM e sUtra sudhI ATha sUtronuM kahe che. temAM paheluM sUtra A che. - strIkathAno tyAga karavo. strInI kathA te strIkathA. tenA jAti, kula, rUpa ane nepathya e cAra bhedothI cAra prakAra che. temAM brAhmaNa vagere jAtinI kathA te jAti strIkathA. jema ke "je brAhmaNIo patinA abhAvamAM marI gayelIonI jema jIve che te brAhmaNIone dhikkAra thAo. lAkho pati karavA chatAM niMdita nahi bananArI zUdrIone "huM lokamAM dhanya mAnuM chuM. caulukya ane cAhumAna vagere kulanI kathA te kula strIkathA. jema ke "aho! caulukya putrIonuM sAhasa jagatamAM sarvathI adhika che, kema ke caulukya putrIo patinuM mRtyu thatAM premarahita hovA chatAM agnimAM praveza kare che." rUpa eTale zarIrano AkAra. rUpanI kathA te rUpa strIkathA. jema ke "aho! je rUpamAM lIna banelI AMkho parizramane mAnatI nathI te aMdhra dezanI strIonuM rUpa jagatamAM vakhaNAya che." nepathya eTale vastra vagere veSa. veSanI kathA te nepacya strIkathA. jema ke "zarIrarUpI velaDI ghaNAM vastrothI DhaMkAyelI hovAnA kAraNe jemanuM yauvana sadA yuvAnonI AMkhomAM AnaMda mATe thatuM nathI te uttara dezanI nArIone dhikkAra thAo." sAdhue AvI strIkathAno tyAga karavo. (41). niSadyAnupavezanam // 42 // 311 // iti / niSayAyAM strInivezasthAne paTTa-pIThAdau muhUrtaM yAvat strISutthitAsvapi anupavezanaM kAryam, sadya eva strIniSadyopavezane sAdhostaccharIrasaMyogasaMkrAntoSmasparzavazena manovizrotasikAdoSasaMbhavAt / / 42 / / * zUdrI eTale cothA zUdravarNanI strIo. 2 69
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya strInA Asane besavuM nahi. Asana eTale strIne besavAnuM sthAna. strI pATalo, Asana ke bhoMyataLiyuM vagere je sthAne beThI hoya te sthAne strInA uThI gayA pachI eka mUharta (48 miniTa) sudhI besavuM nahi. kAraNake strInA besavAnA sthAne jaldI bezavAmAM strI zarIranA saMyogathI (sAdhunA zarIramAM) saMkrAMta thayelA uSNasparzanA kAraNe sAdhunA manamAM kAmavikAra doSa thavAno saMbhava rahe che. (strIe puruSanA Asanano traNa prahara sudhI tyAga karavo. juo saMbodhaprakaraNa.) (42) indriyAprayogaH // 43 // 312 // iti| indriyANAM cakSurAdInAM kathaJcid viSayabhAvApanneSvapi guyorU - vadana-kakSAstanAdiSu strIzarIrAvayaveSu aprayogaH avyApAraNaM kAryam, punastannirIkSaNAdyarthaM na yatnaH kArva: ||4rUA. Idriyone strIzarIranAM aMgomAM joDavI nahi. strInA chAtI, vadana, bagala ane stana vagere gupta rAkhavA yogya aMgomAM AMkha vagere Idriyone joDavI nahi. kadAca koIka rIte e aMgonuM nirIkSaNa vagere thaI jAya to pharI nirIkSaNa Adi karavA mATe prayatna karavo nahi. (43) kuDyAntaradAmpatyavarjanam // 44 // 313 // iti / kuDyaM bhittistadantaraM vyavadhAnaM yasya tat tathA, dAmpatyaM dayitA - patilakSaNaM yugalam, kuDyAntaraM ca tad dAmpatyaM ceti samAsaH, tasya varjanam, vasatau svAdhyAyasthAnAdau ca na tatra sthAtavyaM yatra kuDyAntaraM dAmpatyaM bhavatIti / / 44 / / jyAM bhIMtanA AMtare pati-patnI rUpa yugala rahetuM hoya tevA sthAnano tyAga karavo. tevI vasatimAM ke tenA svAdhyAyasthAna vageremAM na rahevuM ke jyAM bhIMtanA aMtare pati-patnIrUpa yugala rahetuM hoya. (44) pUrvIDitAzrutiH 4pArU98A tA. pUrvaM pravrajyApratipattikAlAt prAk krIDitAnA prauDhapramodapradapramadAprasaGgaprabhRtivilasitAnAmasmRtiH asmaraNam, ayaM ca bhuktabhogAn pratyupadeza iti / / 45 / / pUrve karelI kAmakrIDAonuM smaraNa na karavuM. dIkSA lIdhA pahelAM strInI sAthe karelA atizaya harSa ApanArA maithunasevana vagere vilAsInuM smaraNa na karavuM. A 27)
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya upadeza bhuktabhogIo mATe che. (45) prItamonanaY IkaddorUpa ti. praNItasya atisnigdhasya galatsnehabindulakSaNasyAhArasyAbhojanam anupajIvanamiti I4ddA praNIta AhAranuM bhojana na karavuM. jemAMthI ghI - tela vagere snigdhadravyanA biMdu TapakatA hoya tevo AhAra praNIta AhAra che. (4) gatimAtrAmo: I47nA rUddA rUti che apraNItasyApyAhAra syAtimAtrasya dvAtri zatka valAdizAstrAsiddhapramANAtikrAntasyAbhogaH abhojanam / / 47|| adhika bhojana na karavuM. apraNIta AhAra paNa zAstramAM nizcita karela batrIsa koLiyA vagere pramANathI adhika na vAparavo. (47) vibhUSAparivarjanam // 48 // 317 // iti| vibhUSAyAH zarIropakaraNayoH zRGgAralakSaNAyAH privrjnmiti| eteSAM ca strIkathAdInAM navAnAmapi bhAvAnAM mohodrekahetutvAt niSedhaH kRta iti / / 48 / / zarIra ane upakaraNanI zRMgArarUpa vibhUSAno tyAga karavo. A strIkathA vagere naveya bhAvo mohavRddhinuM kAraNa hovAthI temano niSedha karyo che. (48) tathA tattvAbhinivezaH // 49 // 318 // iti| tattve samyagdarzana-jJAna-cAritrAnusAriNi kriyAkalApe abhinivezaH zakyakoTimAgate kartumatyantAdaraparatA, anyathA tu manaHpratibandha eva kAryaH / / 49 / / tattvamAM abhiniveza karavo. ahIM samyagdarzana - jJAna - cAritrane anusaranAra kriyAsamUha tattva che. abhiniveza eTale je kriyAsamUha thaI zake tema hoya te karavA mATenA prayatnamAM atyaMta tatpara rahevuM, arthAta karavA mATe atizaya prayatna karavo, je kriyAsamUha thaI zake tema na hoya temAM mAnasika rAga ja karavo. 271
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya (karavA mATe prayatna na karavo.) (49) tathA yuktopadhidhAraNA // 50 // 319 // iti / yuktasya zAstraprasiddhapramANasamanvitasya lokaparivAdAviSayasya svaparayo rAgAnutpAdakasya upadheH vastrapAtrAdilakSaNasya dhAraNA upabhogaH, upalakSaNatvAt paribhogazca gRhyate, yathoktam - dhAraNayA uvabhogo pariharaNA hoi paribhogo / / 190 / / (bRhatkalpabhASye 2367, 2372) // 50 // yogya upadhino upabhoga ane paribhoga karavo. zAstramAM prasiddha pramANathI yukta, lokaniMdAno viSaya na bane tevI, ane sva - parane rAga utpanna na kare tevI upadhi yogya upadhi che. vastra - pAtra vagere upadhi che. upabhoga eTale upadhi potAnI pAse rAkhavI, arthAt upadhino upayoga na karavo kiMtu jarUra paDe tyAre vAparI zakAya e mATe potAnI pAse rAkhavI te upabhoga. upadhino upayoga karavo te paribhoga. A viSe bRhatkalpamAM kahyuM che ke "rAkhavuM te upabhoga che ane upayoga karavo te paribhoga che." (50) tathA tathA- mUrkhAtyAgaH // 51 // 320 // iti| mUrchAyA abhiSvaGgasya sarvatra bAhaye'rthe'bhyantare ca zarIrabalAdI varjanam / / 51 / / mUchano tyAga karavo. sarvatra bAhyapadArthomAM ane zarIrabala vagere atyaMtara padArthomAM mUcchano = rAgano tyAga karavo. (51) tathA- mativAdravidarakha| parArU 2kA tiA gativana deza-grAma-junAvAvamUcchitA vidai vihAra: rA: IIkarA pratibaddha banyA vinA vihAra karavo. pratibaddha banyA vinA eTale deza - gAma - kula vageremAM mUrchAvALA banyA vinA. (52) tathA paravivAra parArUrarA rUti che 272
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya paraiH AtmavyatiriktaiH kRte svArthameva niSpAdite bila iva bile asaMskaraNIyatayA upAzraye vAsaH //rUA. potAnA sivAya bIjAoe potAnA mATe ja je bila banAvyuM hoya te bilamAM rahevuM. ahIM bila eTale rahevAno Azraya. jema bilamAM koI saMskAra karavAnA hotA nathI tema ahIM sAdhune rahevAnA AzrayamAM koI saMskAra karavAnA na hovAthI sAdhune rahevAnA Azrayane bilanI upamA ApI che. (53) tathA savapradazuddhiH 14vAra 2rA ti avagrahANAM devendra-rAja-gRhapati-zayyAtara-sAdharmikAbhAvyabhUbhAgalakSaNAnAM zuddhiH tadanujJayA paribhogalakSaNA kAryA / / 54 / / avagrahonI zuddhi karavI. devendra, cakravartI, rAjA, makAnamAlika ane sAdharmika e pAMcanI mAlikInI bhUmine avagraha kahevAmAM Ave che. avagrahanI zuddhi karavI eTale devendra vagerenI anujJA laIne temanI bhUmino upayoga karavo.(1) devendra avagraha : avagraha eTale mAlIkinI bhUmi. devendra avagraha eTale devendranI mAlIkinI bhUmi. A pRthvInA (mukhya) adhipati = mAlika devendra che. mATe sAdhuoe tenI anujJA laIne A pRthvI upara nivAsa karavo joie. (2) cakravarti - avagraha:- je kSetramAM je vakhate je cakravartI hoya te kSetramAM te vakhate te cakravartInI mAlikI gaNAya. AthI sAdhuoe cakravartInI anujJA laIne tenA kSetramAM nivAsa karavo joIe. (3) rAja - avagraha :- je dezamAM je rAjA hoya te dezamAM te rAjAnI mAlikI gaNAya. AthI sAdhuoe je dezamAM nivAsa karavo hoya te dezanA rAjAnI anujJA laIne te dezamAM nivAsa karavo joIe. (4) makAnamAlika - avagraha:- je makAna vagereno je mAlika hoya tenI rajA laIne te makAna vageremAM sAdhuoe nivAsa karavo joIe. (5) sAdharmika - avagraha:sAdharmika eTale samAna dharmavALA. sAdhuonA samAna dharmavALA sAdhuo che. AthI ahIM sAdharmika eTale sAdhu. sAdhuoe je makAnamAM nivAsa karavo hoya te makAnamAM jo sAdhuo hoya to temanI rajA laIne nivAsa karavo. A pAMca prakAranA avagrahanI yAcanA karyA vinA sAdhu nivAsa kare to adattAdAnano (nahi ApeluM levArUpa corIno) doSa lAge. (54). 273
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya mAsariH pArU24nA rUti mAsaH pratItarUpa eva, AdizabdAccaturmAsI gRhyate, tato mAsakalpazcaturmAsIkalpazca hArva: ||11|| mAsabhya ane caturmAsIkalpanuM pAlana karavuM. (55) yadA tu durbhikSa-kSitipativigraha-jaGghAbalakSayAdibhirnimittaiH kSetravibhAgena mAsAdikalpaH kartuM na pAryate tadA kiM karttavyamityAha - naiva taTiyA padArU 25 rUti . ekasminneva mAsakalpAdiyogye kSetre vasatyantaravibhAgena vIthyantaravibhAgena ca sarvathA niravakAzatAyAM saMstArakabhUmiparivartena takriyA mAsAdikalpakriyeti, ata eva paThyatesaMthAraparAvattaM abhiggahaM ceva cittarUvaM tu| patto rittiLo rUda vihAra - DimAsu Rti 999 ( ) //ddA jyAre bhikSAnI durlabhatA, rAjAonuM yuddha, jaMghAbalano kSaya vagere nimittothI kSetranA vibhAgathI mAsakalpa ane caturmAsIkalpa na karI zakAya tyAre zuM karavuM? te kahe che - eka ja kSetramAM mAsakalpa AdinuM pAlana karavuM. bIjA kSetramAM jaI na zakAya tyAre mAsakalpa Adine yogya eka ja kSetramAM bIjI vasationo vibhAga karIne ane bIjI zerIono vibhAga karIne mAsakalpa AdinuM pAlana karavuM. Ama paNa na banI zake, eTale ke zerIono ane vasatino vibhAga na thaI zake, tyAre saMthArAnI bhUmi badalIne mAsakalpa AdinuM pAlana karavuM. AthI ja kahyuM che ke - "AthI sAdhuo vihAra ane pratimA vageremAM saMthArAnuM parivartana ane vividha prakAranA abhigrahane kare che." (pa) tatra - sarvatrAmamatvam // 57 // 326 // iti // sarvatra pIThaphalakAdau nityavAsopayogini anyasmiMzcAmamatvam amamIkAra iti 274
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya ||17ii . sarvatra mamatvano tyAga karavo. nityavAsamAM upayogI bAjoTha ane pATiyuM vageremAM ane anya paNa vastumAM mamatva na karavo. (57) tathI nidAnaparihAraH // 58 // 327 // iti / nitarAM dIyate lUyate samyagdarzanaprapaJcabahalamUlajAlo jJAnAdiviSayavizuddhavinayavidhisamuddharaskandhabandho vihitAvadAtadAnAdibhedazAkhopazAkhAkhacito niratizayasuranarabhavaprabhavasukhasaMpattiprasUnAkIrNo-'nabhyarNIkRtanikhilavyasanavyAlakulazivAlayazarmaphalolbaNo dharmakalpataranena surarddhayAdyAzaMsanapariNAmaparazuneti nidAnaM tasya parihAraH, atyantadArUNapariNAmatvAt tasya, yathoktam - yaH pAlayitvA caraNaM vizuddhaM karoti bhogAdinidAnamajJaH / ra varjIvityA chattavAna vakSa sa na marmayate varI: II988( ) ni II18 nidAnano tyAga karavo. jenAthI dharma rUpa kalpavRkSa atizaya kapAI jAya te nidAna. daivI Rddhi AdinI AzaMsAnA pariNAmarUpa kuhADIthI gharma rUpa kalpavRkSa kapAI jAya che, mATe daivIRddhi AdinI AzaMsAnA pariNAma rUpa kuhADI nidAna che. A dharma rUpa kalpavRkSa samyagdarzananA vistAra rUpa ghaNA mULiyAnA samUhavALuM che, jJAnAdi saMbaMdhI vizuddha vinayanA vidhAna rUpa majabUta skaMdhanA nirmANavAnuM che, upadezelA zuddha dAnAdinA bhedarUpa zAkhA - upazAkhAothI yukta che, deva - manuSya bhavamAM thanAra atyaMta bahu sukha ane saMpatti rUpa puSpothI vyApta che, dUra karAyo che sarva duHkharUpa hiMsaka pazuono samUha jemAM evA mokSanA sukha rUpa phaLathI zreSTha sAdhue nidAnano tyAga karavo. kAraNa ke tenuM pariNAma atyaMta bhayaMkara che. kaDyuM che ke - "je ajJAnI jIva cAritranuM vizuddha pAlana karIne bhoga vagerenuM nidAna kare che, kharekhara! te (bicAro) phalone ApavAmAM kuzaLa evA naMdanavanane vadhArIne (= vikasAvIne) bhasma karI nAkhe che." (pa) tarhi kiM karttavyamityAha 275
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya vihitamiti pravRttiH // 59 // 328 // iti / vihitaM karttavyatayA bhagavatA nirUpitametaditi evaM sarvatra dharmakArye pravRttiH / / 59 / / to zuM karavuM te kahe che : prarUpeluM che ema mAnIne pravRtti karavI, arthAta ""bhagavAne A kartavyarUpe prarUpeluM che" ema mAnIne sarva dharmakAryamAM pravRtti karavI. (59) tatha- vidhinA svAdhyAyayoH HddagArU 21 ti vidhinA kAla - vinayAdyArAdhanarUpeNa svAdhyAyasya vAcanAderyogo vyApAraNamiti |6|ii. vidhithI svAdhyAya karavo. kAla-vinaya Adi jJAnAcAranA pAlana rUpa vidhithI vAcanA vagere svAdhyAya karavAno prayatna karavo. (60) tathA AvazyakAparihANiH // 61 // 330 // iti / AvazyakAnAM svakAle niyamAt karttaya'vizeSANAM pratyupekSaNAdInAM aparihANiH abhraMzaH, iyaM ca pradhAnaM sAdhuliGgam, tathA ca dazavaikAlikaniyuktiH - saMvego nivveo visayavivego susiilsNsggii| ArAhaNA tavo nANadaMsaNacarittaviNao ya / / 192 / / khaMtI ya maddava'jjava vimuttayA'dINayA titikkhA ya / lIvarasa parizuddhI ya miskutika DuiM pADuM //99 rUA. (. ni.rU48-rU46) potAnA kALe avazya karavA lAyaka pratilekhanA vagere vizeSa kAryomAM hAni na thavA devI. Avazyaka kAryomAM hAni na thavA devI e sAdhunuM mukhya lakSaNa che. dazavaikAlika niryuktimAM kahyuM che ke - "saMvega, nirveda, viSayaviveka, suzIla saMsarga, ArAdhanA, tapa, jJAna, darzana, cAritra, vinaya, kSAnti, mArdava, Arjava, vimuktatA, adInatA, titikSA ane Avazyakaparizuddhi A bhAvasAdhunAM lakSaNo che." saMvega = mokSasukhanI IcchA. nirveda = saMsAra upara kaMTALo. viSayaviveka = viSayono tyAga. suzIlasaMsarga = zIlavAna mANasono paricaya karavo. ArAdhanA = aMtimakALe nirdhAmaNA karavI. tapa = yathAzakti anazana vagere tapanuM sevana karavuM. jJAna = yathAvasthita padArthano bodha. darzana = nisarga vagerethI thanAruM 276
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya samyagdarzana. cAritra = sAmAyika vagere. vinaya = jJAnAdino vinaya karavo. zAnti = AkrozavALAM vacano vagere sAMbhaLavA chatAM krodha na karavo. mArdava = uttamajAti Adi prApta thavA chatAM abhimAna na karavuM. Arjava = bIjo mANasa mAyAmAM tatpara hoya to paNa mAyA na karavI. vimuktatA = dharmanAM upakaraNomAM paNa mUrchA na karavI. adInatA = AhAra vagere na maLe to paNa dInatA na karavI. titikSA = sudhA vagere parISaha Ave to paNa sahana * karavuM. Avazyakaparizuddhi = avazya karavA yogya yogomAM aticAro na lagADavA. (61). tathA- yathAzakti tapaHsevanam // 62 // 331 // iti| yathAzakti tapasaH anazanAdeH sevanam AcaraNam, yathoktamkAyo na kevalamayaM paritApanIyo miSTai rasairbahuvidhairna ca lAlanIyaH / cittendriyANi na caranti yathotpathena vazyAni yena ca tadAcaritaM jinAnAm / / 194 / / / / 62 / / yathAzakti anazana vagere tapa karavo. kahyuM che ke "A kAyAne kevala kaSTa ja na ApavuM joIe tema bahu raso khavaDAvIne - pIvaDAvIne kAyAnuM lAlana paNa na karavuM joie citta ane Idriyo unmArgamAM na jAya ane AtmAnA vazamAM rahe tema tapa karavo joIe jinezvaroe te pramANe tapa karyo che." (2) tathA parAnuprakriyA drArU rU rA rUti ! pareSAM svapakSagatAnAM parapakSagatAnAM ca jantUnAM mahatyA karUNAparAyaNapariNAmitayA anugrahakaraNaM jJAnAdyupakArasaMpAdanamiti / / 63 / / * svapakSamAM rahelA ane parapakSamAM rahelA bIjA jIvo upara atyaMta ghaNA karuNAnA thoDuM kaSTa sahana karavuM, vadhAre kaSTa sahana na karavuM ema koI sAdhu vicAre to tenA javAbamAM kahyuM ke - sudhA vagere parISaha Ave to paNa sahana karavuM. parISahamAM vadhAre kaSTa sahana karavAnuM hoya che. * zramaNa - zramaNI svapakSa che. gRhastho ane anyadharmanA sAdhuo parapakSa che. (zrAddha jItakalpa gAthA 51 prati pArAMcikanA varNanamAM ) 277
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pariNAmavALA * banIne jJAnadAna vagerethI upakAra karavo. (63) guNadoSanirUpaNam // 64 // 333 // iti / sarvatra vihArAdau karttavye guNadoSayornirUpaNaM kAryam ||64|| vihAra vagere sarva kAryomAM guNa - doSanuM ( lAbha = hAninuM ) nirIkSaNa 52. (64) tathA tathA bahuguNe pravRttiH // 65 // 334 // iti / yad bahuguNam upalakSaNatvAt kevalaguNamayaM vA kAryamAbhAsate tatra pravarttitavyam, nAnyatheti ||65|| je kArya vadhAre guNavALuM jaNAya te kAryamAM pravRtti karavI. bahuguNanA upalakSaNathI je kArya kevaLa guNavALuM jaNAya temAM pravRtti karavI. anyathA pravRtti na karavI, arthAt kevala doSavALA ke bahudoSavALA kAryamAM pravRtti na karavI. (65) pAMcamo adhyAya kSAntirmArdavamArjavamalobhatA // 66 // 335 // iti / tathA ete kSAntyAdayazcatvAro'pi kaSAyacatuSTayapratipakSabhRtAH sAdhudharmamUlabhUmikAsvarUpAH nityaM kAryA iti ||66|| kSamA, namratA, saraLatA ane saMtoSanuM sevana karavuM. cAra kaSAyanA virodhI ane sAdhudharmanI mUlabhUmikA svarUpa A kSamA vagere cAreya nitya AcaravA. (6) ata eva * krodhAdyanudayaH // 67 // 336 // iti / krodhAdInAM caturNAM kaSAyANAmanudayo mUlata evAnutthAnam ||67|| kSamA vagere nitya AcaravAnA hovAthI ja krodha vagere cAreya kaSAyono mULathI 'karuNAparAyaNapariNAmitayA je zabdono zabdArtha jA pramANe che :- karuNAyAM parAyaNaH = karuNAparAyaNaH, karuNAparAyaNa zcAsau pariNAmazceti karuNAparAyaNapariNAmaH/so'syAstIti karuNAparAyaNapariNAmI, tasya bhAvaH = karuNAparAyaNapariNAmitA tayA, = aruNAmAM atyaMta khAsata pariNAmavALApaNAthI. A zabdArtha che. bhAvArtha to anuvAdamAM lakhyA mujaba che. 278
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na ja udaya na thavA devo. (67) vaiphalyakaraNam // 68 // 337 // iti / vaiphalyasya viphalabhAvasya kathaJcidudayaprAptAnAmapi krodhAdInAM karaNam, krodhAdInAmudaye yaccintitaM kAryaM tasyAkaraNena krodhAdyudayo niSphalaH kArya iti bhAvaH, evaM ca kRte pUrvoktAH kSAntyAdaya AsevitA bhavanti ||68 || koI paNa rIte udayane pAmelA paNa krodha vagere kaSAyone niSphaLa karavA, eTale ke krodhAdinA udaya vakhate je vicAryuM hoya te na karavA vaDe krodhAdinA udayane niSphala karavo. ema karavAthI pUrvokta kSamA vagerenuM sevana thAya che. (68) krodhAdyanudayArthinA ca yat kAryaM tadAha pAMcamo adhyAya vipAkacintA // 69 // 338 // iti / vipAkasya krodhAdikaSAyaphalasya cintA vimarzo vidheyaH, yathAkrodhAt prItivinAzaM mAnAd vinayopaghAtamApnoti / zAThyAt pratyayahAniM sarvaguNavinAzanaM lobhAt // 195 || ( prazama. 25) iti / / 69 / / krodhAdino udaya na thAya ema IcchanAre je karavuM joIe te kahe che :krodhAdikaSAyanA vipAkanI = phalanI vicAraNA karavI. jema ke - "krodhathI premIonI sAthe prema raheto nathI. mAnathI guNIono ane upakArIono vinaya thaI zakato nathI. mAyAthI lokono vizvAsa raheto nathI. lobhathI sarva guNono nAza thAya che." (59) tathA dharmottaro yogaH // 70 // 339 // iti / dharmottaro dharmaphalaH sarva eva yogo vyApAro vidheyaH, na punaraTTaTTahAsakelikilatvAdiH pApaphala iti // 70 // saghaLIya pravRtti dharmaphalavALI karavI, paNa pApaphalavALI aTTahAsya, mazkarI vagere pravRtti na uravI (30) tathA AtmAnuprekSA // 71 // 340 // iti / 279
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya AtmanaH svasya anuprekSA paryAlocanA bhAvapratyupekSArUpA, yathAkiM kayaM kiM vA sesaM kiM karaNijjaM tavaM ca na kremi| puvAvaraktajAte nAraNo mAvaDijoda 91ddA (koSa nira63) tti | potAnI bhAvapratilekhanA rUpa vicAraNA karavI. jema ke - "meM zuM karyuM? mAre zuM karavAnuM bAkI che? huM karI zakAya tevo kayo tapa karato nathI? A pramANe pUrvAparavAtrakAle vicAranArane bhAvathI pratilekhanA thAya che." * pUrvApararAtrakAlano artha A pramANe che:- rAtrinA pahelA be prahara sudhIno kALa pUrvarAtrakAla che. pachI apararatrakAla che. Ama pUrvApara rAtra kAla eTale AgalI rAtano ane pAchalI rAtano kALa. (71) evamAtmanyanuprekSite yat kRtyaM tadAha vitapratipattiH ArArU4chA rUti ucitasya guNabRhakasya pramAdanigrAhiNazcAnuSThAnasya pratipattiH abhyupagama iti //72l. A pramANe potAnI vicAraNA karyA pachI je karavuM joIe te kahe che - ucitano svIkAra karavo, arthAt guNanI puSTi- vRddhi karanArA ane pramAdano nigraha karanArA anuSThAnano svIkAra karavo. (72). tathA pratirakSA sevanathu rUArU4rA tA. yo hi yadA yena doSeNa bAdhyamAno bhavati tena tadA tatpratipakSabhUtasya guNasyAsevanaM kAryam, himapAtapIDitenevAgneriti / / 73 / / virodhInuM sevana karavuM. je sAdhu jyAre je doSa vaDe pIDAya te sAdhue tyAre te doSanA virodhI guNanuM sevana karavuM. jevI rIte himanA paDavAthI pIDA pAmelo mANasa agninuM sevana kare che tevI rIte. (73) tathA nAjJAnusmRtiH 7jArU4rA rUti * AvA ciMtanane zAstramAM dharmajAgarikA kahevAmAM Ave che. 28O
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya AjJAyA bhagavadvacanasya pade pade hRdaye'nusmRtiH kAryA, bhagavadvacanAnusmaraNasya bhagavatsmaraNarUpatvena mahAguNatvAt, yaduktam - asmina hRdayasthe sati hRdayasthastattvato munIndra iti| hRdayasthite ca tasmin niyamAt sarvArthasaMsiddhiH / / 197 / / (SoDa0 2/14) iti| AjJAnuM smaraNa karavuM. AjJA eTale bhagavAnanuM vacana. bhagavAnanA vacananuM pagale pagale hRdayamAM smaraNa karavuM. bhagavAnanA vacananuM smaraNa bhagavAnanA smaraNa rUpa hovAthI mahAlAbha karanAruM che. kaDyuM che ke - "jinAjJA hRdayamAM rahaLe chate paramArthathI jinezvara hRdayamAM rahe che, jinezvara hRdayamAM rahaLe chate niyamA sarvakAryonI sArI rIte siddhi thAya che." (74) tathA- samazatru-mitratA // 75 // 344 // iti| zatrau mitre ca samAnapariNAmatA, eko hi tatra nirbhartsanAdibhiranyastu stutivandanAdibhiH svacittasaMtoSaM ghaTayantau mAM nimittamAtramavalambya pravRttau dvAvapi, na tu matkAryaM kiJcaneti, tataH ko'nayorUno'dhiko vA mameti bhAvanayA / / 75 / / zatru ane mitra upara samabhAva rAkhavo. zatru ane mitramAM eka tiraskAra vagerethI ane bIjo stuti - vaMdana vagerethI potAnA cittane saMtoSa pamADe che. te baMne mAtra nimitta rUpe mAruM AlaMbana laIne pravRtta thayA che. arthAt te baMne mane mAtra nimitta banAvIne potAnA cittane saMtoSa pamADavA pravRtta thayA che. paNa emane mAruM koI kAma nathI. (athavA emanI A pravRttithI mAruM koI kAma thatuM nathI = mane koI lAbha ke nukazAna thatuM nathI.) AthI A bemAM mAre koNa nyUna che? athavA koNa adhika che? arthAta A bemAM mAre koI vna nathI ane koI adhika nathI. AvI bhAvanAthI zatru ane mitra upara samabhAva rAkhavo. (75). tathA- parISadanaH II7ddArU41NA rUti parISahANAM kSutpipAsAdInAM dvAviMzaterapi jayaH abhibhavaH, tatra darzanaparISahasya mArgAcyavanArthaM zeSANAM ca karmanirjarArthaM kArya iti, yathoktam- mArgAcyavana - nirjarArthaM pariSadavyA: parISahI: (tatva, 1/8) Duta chaThThI) sudhA - pipAsA vagere bAvIseya parISadono parAbhava karavo. temAM darzana 281
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya parISahano mokSamArgamAM sthira rahevA mATe ane bAkInA parISadono karmanI nirjarA mATe parAbhava karavo. (parISadone sahana karavAthI parISahono parAbhava thAya che.) kahyuM che ke - "mokSamArgathI patana na thAya e mATe ane karmanirjarA mATe parISaho sahana karavA joIe." (7) tathA upasargAtisahanam // 77 // 346 // iti / upasRjyante pIDAparigatairvedyante ye te upasargAH, te ca divya-mAnuSa-tairazcA''tmasaMvedanIyabhedAccaturdhA, teSAmatisahanam abhibhavanam, anyathA vyasanamayatvena saMsArasya teSAmanatisahane mUDhamatitvaprasaGgAt, yathoktam - saMsAravartyapi samudvijate vipadbhyo yo nAma mUDhamanasAM prathamaH sa nUnam / ambhonidhau nipatitena zarIrabhAjA saMsRjyatAM kimaparaM salilaM vihAya / / 198 / / ( ) ti ||77thI. upasargo sahana karavA. pIDAthI gherAyelA jIvo vaDe je vedAya = anubhavAya te upasarga. (upasarga Ave tyAre avazya pIDA thAya. mATe upasarga pIDAthI gherAyelA jIvo vaDe vedAya che = anubhavAya che.) upasargo divya (= deve karelA), mAnuSa ( = manuSya karelA) tairazca (= tiryaMcoe karelA) ane AtmasaMvedanIya * (= potAnAthI thayelA) e cAra bhedothI cAra prakAranA che. upasargo sahana na karavAmAM Ave to saMsAra duHkhamaya hovAthI mUDhamatipaNAno prasaMga Ave, arthAt mUDhatA thAya. (arthAta saMsAra duHkhamaya hovAthI duHkho AvavAnA ja, ethI duHkhone sahana karavAmAM buddhimattA che, ane sahana na karavAmAM mUDhatA che.) kaDyuM che ke - "je saMsAramAM rahelo hovA chatAM vipattiothI uga pAme che te cokkasa mUDha manavALAomAM mukhya che. samudramAM paDela zarIradhArI jIva pANIne choDIne bIjA konI sAthe saMbaMdha kare"? (77) * bIjA jIvoe na karyA hoya, kiMtu potAnAthI ja thayelA hoya, tevA upasargo AtmasaMvedanIya che. jemake thAMbhalA sAthe athaDAvAnA kAraNe paDI javAthI vedanA thAya, AMkhamAM kaNiyuM vagere paDI gayA pachI AMkhane masaLavAnA kAraNe vedanA thAya. pratyeka upasarganA cAra cAra bhedo che. (jAo yatijItakalpa vagere.) 282
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya tathA- sarvathA bhayatyAgaH // 78 // 347 // iti| sarvathA sarvaiH prakArairihaloka-paralokabhayAdibhirbhayasya bhItestyAgaH parityAgaH, niraticArayatisamAcAravazopalabdhasamutkRSTopaSTambhatayA mRtyorapi nodvejitavyam, kiM punaranyabhayasthAnebhya iti, ata evoktamanyatraprAyeNAkRtakRtyatvAnmRtyosradvajate jnH| vakRtakRtya: pratIkSatte mRtyu rimitithim II999ll ( ) I78ii | sarva prakAranA bhayano tyAga karavo. Ihaloka bhaya, paraloka bhaya Adi sarva prakAranA bhayano tyAga karavo. niraticArapaNe pALelA sAdhunA AcAronA sAmarthyathI meLavelI utkRSTa madadathI mRtyuthI paNa gabharAvuM nahi, to pachI anya bhayasthAnothI gabharAvAnuM zAnuM hoya? AthI ja bIjA sthaLe kahyuM che ke - "prAyaH karIne jeNe karavA yogya kArya karyuM nathI te manuSya mRtyuthI bhaya pAme che, paNa karavA yogya kArya karI lenArA manuSyo mRtyunI priya atithinI jema pratIkSA kare che." (78). tathA tunyAzma-chAnatA 76ra48 rUti tulye samAne abhiSvaGgAviSayatayA azma-kAJcane upala-suvarNe yasya sa tathA, tadmAvastattA //7/ rAga ane dveSa na karavAthI patthara ane suvarNamAM samAnabhAva rAkhavo. (79) tathA- | gamaprahapradAm 80mArU42A rUti abhigrahANAM dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedabhinnAnAm "levaDamalevaDaM vA amugaM davvaM ca ajja ghecchaami| amugeNa va davveNa va aha davvAbhiggaho esa' / / 200 / / (paJca0 298) ityAdizAstrasiddhAnAM grahaNam abhyupagamaH kAryaH / / 8 / / abhigraho levA. dravya-kSetra-kALa-bhAva e cAra bhedothI cAra prakAranA abhigraho paMcavastuka vagere zAstromAM prasiddha che. kaDyuM che ke - "Aje huM lepavALAM =cikAsavALAM rAba vagere athavA lepamizrita, athavA leparahita rUkSa kaThoLa vagere, athavA khAkharA vagere amukaja dravyo laIza evo niyama, athavA kaDachI, bhAlAnI aNI vagere amuka ja vastuthI vahorAve to laIza evo niyama, e (vagere) dravya abhigraha che." (80). 283
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa tathA tathA yathArda dhyAnayogaH 082391|| tA yathArhaM yo yasya yogyastadanatikrameNa dhyAnayogo dhyAnayordharma (rmya) zuklalakSaNayoryogaH, athavA yathArhamiti yo dezaH kAlo vA dhyAnasya yogyastadanullaGghaneneti ||82|| yathAyogya dhyAnamAM pravRtti karavI. yathAyogya eTale jene je dhyAna yogya che teNe te dhyAnanuM ullaMghana karyA vinA dharmadhyAna ke zukladhyAna karavuM. athavA yathAyogya eTale je deza ke kALa dhyAnane yogya che te deza ane kALanuM ullaMdhana karyA vinA dharmadhyAna ke zukladhyAna karavuM. (82) tathA pAMcamo adhyAya vidhivat pAnanam ||8||310nA tA vidhivad vidhiyuktaM yathA bhavati, pAlanamabhigrahANAmiti / / 81|| abhigrahonuM vidhipUrvaka pAlana karavuM. (81) ane saMnnevanA 82312 // kRti / ante AyuHparyante vijJAte sati saMlekhanA zarIra - kaSAyayostapovizeSa-bhAvanAbhyAM kRzIrm / / 83 / / paramatra AyuSyano aMta jANavAmAM AvatAM saMlekhanA karavI. saMlekhanA eTale vizeSa prakAranA tapathI ane bhAvanAothI zarIra ane kaSAyone pAtaLA karavA. (zarIrane pAtaLuM karavuM e dravyasaMlekhanA ane kaSAyone pAtaLA ka2vA e bhAvasaMlekhanA che.) (83) saMhananAdhapekSaLam 58453125 tA saMhananasya zarIrasAmarthyalakSaNasya AdizabdAt cittavRtteH sahAyasampattezca apekSaNam AzrayaNaM kAryam, saMhananAdyapekSya saMlekhanA vidheyeti bhAva iti // 84 // paNa ahIM saMghayaNa vagerenI apekSA rAkhavI. saMlekhanA karavAmAM zakti rUpa saMghayaNa, cittavRtti ane sahAyatArUpI saMpatti vagerenI apekSA rAkhavI = Azraya levo, arthAt saMghayaNa vagere je pramANe hoya te pramANe saMlekhanA karavI. (84) 284
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya nanvanayordravyasaMlekhanA-bhAvasaMlekhanayoH kA'tyantamAdaraNIyetyAha bhAvasaMlekhanAyAM yatnaH // 85 // 354 // iti / bhAvasaMlekhanAyAM kaSAyendriyavikAratucchIkaraNarUpAyAM yatnaH AdaraH kAryaH, dravyasaMlekhanAyA api bhAvasaMlekhanArthamupadezAt, ayamatra bhAvaH- iha mumukSuNA bhikSuNA pratyahaM maraNakAlaparijJAnayatnapareNa stheyam, maraNakAlaparijJAnopAyAzca Agama-devatAvacanasupratibhA-tathAvidhAniSTasvapnadarzanAdayo'neke zAstra-lokaprasiddhA iti, tato vijJAte maraNakAle pUrvameva dvAdaza varSANi yAvadutsargataH saMlekhanA kAryA, tatra ca - cattAri vicittAiM vigaInijjUhiyAiM cttaari| saMvacchare ya doNNi u egaMtariyaM ca AyAmaM / / 201 / / nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca aayaamN| anne vi ya chammAse hoi vigiLaM tavokammaM / / 202 / / vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kaaumaannupuvviie| girikaMdaraM tu gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei / / 203 / / (paJca0 1574-5-6) yadA tu kuto'pi saMhananAdivaiguNyAna zakyate iyAn saMlekhanAkAlaH sAdhayituM tadA mAsavarSaparihANyA jaghanyato'pi SaNmAsAn yAvat saMlekhanA kAryA, asaMlikhitazarIrakaSAyo hi bhikSuranazanamadhiSThitaH sahasA dhAtukSaye samupasthite na sugatiphalaM tathAvidhaM samAdhimArAdhayituM sAdhIyAn syAditi / / 85 / / dravya saMlekhanA ane bhAvasaMlekhanA e bemAM kaI saMlekhanA adhika Adara karavA yogya che teno uttara Ape che. - bhAvasaMkhanAmAM Adara karavo. kAraNake dravyasaMlekhanA paNa bhAvasaMlekhanA mATe kahI che. bhAvasaMkhanA eTale kaSAya ane IdriyonA vikArone pAtaLA karavA. ahIM bhAva A pramANe che - ahIM mumukSu evA sAdhue dararoja maraNakAlane jANavAnA prayatnamAM tatpara rahevuM joIe. maraNakAlane jANavAnA Agama, devatAnuM vacana, suMdara tAtkAlika buddhi, tevA prakAranA azubha svapnanuM darzana vagere aneka upAyo che. ane te upAyo zAstra ane lokamAM prasiddha che. upAyothI maraNakAlanuM jJAna thatAM maraNakAlanI pUrve ja utsargathI bAra varSa sudhI saMlekhanA karavI me. te mA prabhArI:"paDela yA2 varSA sudhI 76 (64vAsa, madama) vagaire vividha tapo re. 285
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya (pAraNe vigaI vApare.) pachI cAra varSo sudhI te ja tapo vikRtithI rahita kare, arthAt pAraNe vigaIo na vApare. tyAra bAda be varSa sudhI niyamA ekAMtare AyaMbila kare, arthAt upavAsanA pAraNe AyaMbila kare. (1574) pachI cha mahinA sudhI upavAsa vagere tapa kare, paNa atirikRSTa (= aThama vagere) tapa na kare, pAraNe parimita (parimita dravyothI) AyaMbila kare. mukha bhaMga na thAya (- jaDabAM kaThaNa na thaI jAya) e mATe telano kogaLo moDhAmAM dhAraNa kare. tyArabAda cha mahinA sudhI aThama vagere vikRSTa tapa kare, (pAraNe paripUrNa = dravyonA parimANa vinA AyaMbila kare.) (1575) eka varSa sudhI koTisahita, arthAt dararoja, AyaMbila kare. pachI parvatanI guphAmAM jaIne pAdapopagamana anazana kare." paNa jyAre koI paNa kAraNathI saMghayaNa AdinI khAmInA kAraNe ATalo saMlekhanAkALa sAdhavAnuM zakya na bane tyAre mAsanI ke varSanI hAni karatAM karatAM chevaTe jadhanyathI paNa cha mahinA sudhI saMlekhanA karavI. zarIra ane kaSAyanI saMlekhanA karavI. zarIra ane kaSAyanI saMlekhanA na karanAra sAdhu anazana kare to sahasA dhAtuono kSaya thatAM sugatirUpaphalavALI tevA prakAranI samAdhine sAdhavA mATe samartha na bane. (85) tathA vizuddha vahIvarya sa8dArU papA rUti . vizeSeNa atinibiDabrahmacaryaguptividhAnarUpeNa zuddhaM brahmacaryaM pratItameva vidheyam, yadatra saMlekhanAdhikAre vizuddhabrahmacaryopadezanaM tadvedodayasya kSINazarIratAyAmapi atyantadurdharatvakhyApanArthamiti / / 86 / / vizuddha brahmacaryanuM pAlana karavuM. vizeSathI zuddha te vizuddha . (jema vADInI vADa atizaya gADha banAvavAmAM Ave to pazu vagere pravezI zake nahi. tema brahmacaryanI vADo atizaya gADha banAvavAthI kAmavikAro pravezI zake nahi. AthI) brahmacaryanI guptio (= vADo) atizaya gADha karavAthI, arthAt brahmacaryanI * bAramA varSanA chellA cAra mahinA sudhI ekAMtare mukhamAM telano kogaLo ghaNA vakhata sudhI bharI rAkhe, pachI te kogaLo zleSmanI kuMDImAM rahelI rAkhamAM ghUMkIne mukhane garama pANIthI zuddha kare. jo telanA kogaLAnI A vidhi na karavAmAM Ave to mukha rUkSa thaI javAthI vAyunA prakopathI moDhAnA jaDabA bhegA thaI javAno saMbhava che, ema thAya to aMtima samaye mukhathI namaskAra maMtranuM uccAraNa na karI zake. 286
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya guptionuM custapaNe pAlana karavAthI, brahmacarya vizeSathI zuddha bane che. ahIM saMlekhanAnA adhikAramAM brahmacaryano je upadeza Apyo che te zarIra kSINa thAya tyAre paNa vedodayane rokavo e atyaMta duSkara che e jaNAvavA mATe che. (8). atha saMlekhanAnantaraM AzughAtake vA viSa-vizUcikAdau doSe sati yadvidheyaM tadAha vidhinA dehatyAga iti // 87 // 356 // iti / vidhinA Alo cana-vra to ccAra-parakSAmaNA-'nazana-zubhA bhAvanApaJcaparameSThismaraNalakSaNena dehasya tyAgaH parityajanam, 'paNDitamaraNArAdhanamityarthaH, itizabdaH parisamAptI, ityuktaH sApekSayatidharmaH / / 87 / / - have saMlekhanA karyA pachI jaladI prANano nAza kare tevA viSa ke *visUcikA vagere doSa thAya to je karavuM joie te kahe che : vidhithI dehano tyAga karavo. AlocanA karavI, vrato uccaravA, bIjAone khamAvavA, anazana svIkAravuM, zubha bhAvanAo bhAvavI, paMca parameSThInuM smaraNa karavuM- A vidhithI zarIrano tyAga karavo, arthAt paMDitamaraNa sAdhavuM. sUtramAM ti zabda samApti arthamAM che. A pramANe sApekSayati dharma kalyo. atha dvitIyadharmaprastAvanAyAha ___nirapekSayatidharmastu // 88 // 357 // iti / nirapekSayatInAM dharmaH punarayaM vakSyamANaH / / 88 / / have bIjA dharmanI (= nirapekSa yatidharmanI) zarUAta karavA mATe kahe cheHvaLI nirapekSa evA sAdhuono dharma A che = have kahevAze te che. (88) tame vAda vacanaguru tA // 89 // 358 // iti / vacanameva Agama eva guruH sarvapravRttau nivRttau copadezakatvena yasya sa tathA, * ajIrNanA eka rogane visUcikA kahevAmAM Ave che. sUcImiva gAtrANi, tUdana sNtissttte'nlH| yasyAjIrNena sA vaidyervisUcIti nigadyate / / 287
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya tadbhAvastattA / / 89 / / nirapekSayatidharmane ja kahe che. - Agama e ja guru hoya. guru eTale sarvapravRttimAM ane nivRttimAM upadeza ApanAra. ( jema sApekSayati potAnA gurunA upadeza pramANe sarva pravRtti ane nivRtti kare che, tema nirapekSayati AgamanA upadeza pramANe sarva pravRtti ane nivRtti kare che. tethI temane Agama e ja guru hoya che.) (89) tathA- alpopadhitvam // 90 // 359 // iti| ___ alpaH sthavirApekSayA upadhiH vastra-pAtrAdirUpo yasya sa tathA, tadbhAvastattvam, . upadhipramANaM ca vizeSazAstrAdavaseyam / / 90 / / upadhi alpa hoya. vastra- pAtra vagere upadhi sthavira sAdhuonI apekSAe alpa hoya che. upadhinuM pramANa vizeSazAstrathI jANI levuM. (90) tathA- nirmizarIratA zarUdda nA rUti ! niSpatikarma tathAvidhaglAnAdyavasthAyAmapi pratIkAravirahitaM zarIraM yasya sa tathA, tadmAvastattvam IIII. zarIranuM pratikarma na kare. pratikarma eTale pratikAra (= roga vagereno upAya). nirapekSasAdhu tevA prakAranI bimArI AdimAM paNa bimArI Adino upAya na kare. (91) ata eva apavAdatyAH merArU dA rUti : apavAdasya utsargApekSayA'pakRSTavAdasya tyAgaH kAryaH, na hi nirapekSo yatiH sApekSayatiriva utsargAsiddhAvapavAdamapi samAlambya alpadoSaM bahuguNaM ca kAryamArabhate kintUtsargapathaprAptaM kevalaguNamayameveti / / 92 / / pratikArano niSedha hovAthI ja apavAdano tyAga kare. jevI rIte sApekSayati utsargathI ArAdhanA na karI zakAya tyAre apavAdanuM paNa AlaMbana laIne alpadoSavALuM ane ghaNA guNavALuM kArya zarU kare che, tema nirapekSayati apavAdanuM 288
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AlaMbana na le. kiMtu utsargamArgamAM Avela kevala guNavALA ja kAryane kare che. (92) tathA prAmeLarAtrAvivijJaraLam // 13 // 36 // kRti / grAme pratItarUpe upalakSaNatvAnnagarAdau ca ekA cAsau rAtrizcetyekarAtraH, AdizabdAt dvirAtrasya mAsakalpasya ca grahaH, tena viharaNam, kimuktaM bhavati ? yadA pratimAkalparUpo nirapekSo yatidharmaH pratipanno bhavati tadA Rtubaddhe kAle grAme jJAtaH san sa ekarAtram ajJAtazca ekarAtraM dvirAtraM vA vasati, yathoktam - nAegarAyavAsI egaM va dugaM va annAe (paJcA0 18/8) jinakalpika - yathAlandakalpika - zuddhaparihArikA jJAtA ajJAtAzca mAsamiti ||13|| pAMcamo adhyAya gAma agara nagara vageremAM eka rAta ke be rAta rahe, athavA mAsakalpa kare, A vidhithI vihAra kare. ahIM bhAvArtha A pramANe cheH- jyAre pratimAkalpa svarUpa nirapekSayatidharma svIkAryo hoya tyAre Rtubaddha (= zeSa) kALamAM jo A pratimAdhArI che ema lokothI jaNAi gayA hoya to eka ahorAtra ja rahe. na jaNAi gayA hoya ja to eka ke be ahorAtra rahe. kahyuM che ke"je gAma vageremAM A pratimAdhArI che ema lokone khabara paDI jAya tyAM eka ahorAtra ja rahe, jyAM tevI khabara na paDe tyAM eka ke be ahorAtra rahe.'' jaNAi gayA hoya ane na jaNAi gayA hoya e baMne prakAranA jinakalpika, yathAlaMdakalpika ane zuddhapArihAriko eka mAsa sudhI rahe. (93) tathA niyatAnayAritA ||643635 kRti / niyate tRtIyapauruSIlakSaNe kAle bhikSArthaM saMcaraNaM yathoktam- bhikkhA paMtho ya taravA tti II204 (bRhatvamAvyuM . 1414, 1430) ||14|| niyatakALe ja = trIjA praharamAM ja bhikSA Adi mATe phare. kahyuM che ke "jinakalpI bhikSA ane vihAra trIjA praharamAM ja kare.' (94) tA prAyaH rdhvasthAnam ||11||364nA kRti / prAyo bAhulyena UrdhvasthAnaM kAyotsargaH ||95 || 289
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya ghael mA AyotsargamA 23. (85) tathA- dezanAyAmaprabandhaH // 96 // 365 // iti / dezanAyAM dharmakathArUpAyAM dharmaM zrotumupasthiteSvapi tathAvidhaprANiSu aprabandhaH abhUribhAvaH, egavayaNaM duvayaNaM va ( ) iti vacanaprAmANyAt / / 96 / / vadhAre dezanA na Ape. dharma sAMbhaLavA mATe tevA prakAranA jIvo upasthita thayA hoya to paNa dharmakathArUpa dezanA vadhAre na Ape. kAraNake "eka vAkya ke 175 De' mej qyana prAmA1i5 cha.' * (es) tathA sadA'pramattatA // 97 // 366 // iti| sadA divA rAtrau cApramattatA nidrAdipramAdaparihAraH / / 97 / / sahA = hivase sane rAta nidrA vagaire prabhAhano tyAga 43. (87) tathA- dhyAnakatAnatvamiti // 98 // 367 // iti / dhyAne dharmadhyAnAdAveka eva tAnaH cittaprasarpaNarUpo yasya sa tathA, tadbhAvastattvam, itizabdaH samAptau / / 98 / / dharmadhyAna vageremAM lIna rahe. sUtramAM ti zabda samApti arthamAM che. (98) athopasajihIrSurAha samyag yatitvamArAdhya mahAtmAno yathoditam / samprApnuvanti kalyANamihaloke paratra ca // 4 // iti / samyag yatitvam uktarUpamArAdhya samAsevya mahAtmAno janA yathoditaM yathA zAstre nirUpitam, kimityAha- samprApnuvanti labhante kalyANaM bhadram, kvetyAha- ihaloke paratra ceti pratItarUpameva / / 4 / / have upasaMhAra karavAnI IcchAvALA graMthakAra kahe che :* A avazya dIkSA lenAra che ema jANIne koI jIvane upadeza Ape. (paMcavastuka gA. 1512) 290
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pAMcamo adhyAya mahAtmAo hamaNAM jenuM svarUpa kahyuM che te sAdhupaNAne zAstramAM kahyA pramANe sArI rIte ArAdhIne A lokamAM ane paralokamAM kalyANa pAme che. kalyANanuM svarUpa prasiddha ja che. (4). etadeva vivarISurAha kSIrAzravAdilabdhyoghamAsAdya paramAkSayam; kurvanti bhavyasattvAnAmupakAramanuttamam // 5 // iti / kSIraM dugdhaM zrotRjanakarNapuTeSu Azravati kSarati bhASamANo yasyAM labdhau sA kSIrAzravA, AdizabdAnmadhvAzravA sarpirAzravA amRtAzravA cetyAdiko yo labthyogho labdhisaGghAtaH tam AsAdya upalabhya paramAkSayaM paramaM sarvasundaraM akSayaM ca anekadA upajIvyamAnamapi anuparamasvabhAvam, kimityAha- kurvanti vidadhati bhavyasattvAnAm upakartuM yogyAnAm upakAraM samyaktva-jJAna-cAritralAbhalakSaNam anuttamaM nirvANaikaphalatvena anyopakArAtizAyinamiti / / 5 / / AnuM (= A loka - paralokanA kalyANanuM) ja vivaraNa karavAnI icchAvALA graMthakAra kahe che. - parama ane akSaya evA kSIrAzrava vagere labdhisamUhane meLavIne bhavyajIvo upara sarvottama upakAra kare che. je labdhimAM bolanAra vyakti zrotA lokanA karNapuTomAM dUdhane jhare (= jharAve) te kSIrAzravalabdhi. Adi zabdathI madhvAzrava, sarpirADhava, amRtAzrava vagere labdhio samajavI. parama =sarvamAM zreSTha. akSaya = anekavAra upayoga karavA chatAM jeno kSaya na thAya che. bhavyajIvo = upakAra karavAne yogya evA bhavyajIvo. upakAra = samyakajJAna - cAritranI prAptirUpa upakAra. sarvottama = nirvANa ja (mukhya) phala hovAnA kAraNe anya (sarva) upakArothI caDhiyAto. (5) tathA - mucyante cAzu sNsaaraadtyntmsmaasaat| janma-mRtyu-garI-vyAdhi-roga-zodhupakRtAt dArUti ! 291
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa - mucyante parihIyante, caH samuccaye, Azu zIghraM saMsArAt bhavAt, kIdRzAdityAha - atyantam atIva, saGgataM yuktam aJjaH svarUpaM yasya sa tathA tavpratiSedhAdasamaJjasastasmAt, ata eva janma - mRtyu - jarA - vyAdhi - roga zokAdyupadrutAt, janmanA prAdurbhAvena mRtyunA maraNena jarayA sthavirabhAvalakSaNayA vyAdhinA kuSThAdirUpeNa zokena iSTaviyogaprabhavamanoduHkhavizeSeNa AdizabdAcchIta vAtAdibhirupadravairupadrutAt vihvalatAmAnItAditi ||6|| - pAMcamo adhyAya iti zrI municandrasUriviracitAyAM dharmavinduvRttau yatidharmavidhiH paJcamo'dhyAyaH samAptaH // 5 // atyaMta ayogya svarUpavALA ane ethI ja janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga ane zoka vagere upadravothI vizvala karAyelA saMsA2thI jaladI chUTakAro pAme che. zoka = iSTa viyogathI thayela mAnasika duHkhavizeSa. AdizabdathI ThaMDI ane pavana vagere upadravo samajavA. (6) 292 A pramANe dharmabiMdunI zrImunicaMdrasUri viracitavRttimAM yatidharmavidhi nAmano pAMcamo adhyAya pUrNa thayo.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya - / atha SaSTho'dhyAyaH / vyAkhyAtaH paJcamo'dhyAyaH, adhunA SaSTho vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram AzayAdhucitaM jyAyo'nuSThAnaM sUrayo viduH| sAdhyasiddhyaGgamityasmAd yatidharmo dvidhA mataH // 1 // Azayasya cittavRtilakSaNasya AdizabdAt zrutasampatteH zarIrasaMhananasya paropakArakaraNazaktezca ucitaM yogyaM jyAyaH atiprazasyamanuSTAnaM jinadharmasevAlakSaNaM sUrayaH samayajJAH viduH jAnanti, kIdRzamityAha- sAdhyasiddhyaGgam, sAdhyasya sakalaklezakSayalakSaNasya siddhyaGgaM niSpattikAraNam iti asmAt kAraNAd yatidharmo dvidhA mataH sApekSayatidharmatayA nirapekSayatidharmatayA ceti / / 1 / / pAMcamA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have chaThThA adhyAyanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A che : cittavRttirUpa Azaya, dhRtarUpa saMpatti, zarIrabaLa ane paropakAra karavAnI zaktine yogya (= anurUpa) anuSThAna atizreSTha che, ane e ja sakala klezakSaya rUpa sAdhyanI siddhinuM kAraNa che ema zAstrajJa sUrio jANe che. mATe ja zAstrajJAtA sUrione (sAdhya eka hovA chatAM) yatidharma sApekSa yatidharma ane nirapekSa yatidharma ema be prakArano ISTa che. anuSThAna eTale jinadharmanI ArAdhanA. (1) sAdhyasiddhyaGgatvameva bhAvayati- - samagrA yatra sAmagrI tadakSepeNa siddhyti| davIyasA'pi kAlena vaikalye tu na jAtucit // 2 // samagrA paripUrNA yatra kArye sAmagrI samagrasaMyogalakSaNA bhavati tata kAryama akSepeNa avilambena siddhyati niSpadyate, anyathA sAmagrIsamagratA'yogAt, atraiva vyatirekamAhadavIyasA'pi aticirarUpatayA dUrataravartinA'pi kAlena vaikalye tu sAmagrikAyA vikalatAyAM punarna jAtucit na kadAcidapIti / / 2 / / yogya anuSThAna ja sAdhyanI siddhinuM kAraNa che e ja viSayane vicAre cheH je kAryamAM samagra sAdhanonA saMyogarUpa sAmagrI saMpUrNa hoya te kArya jaladI siddha thAya che. anyathA (kArya jaladI siddha na thAya to) sAmagrInI paripUrNatA ghaTI - - 293
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya zake nahi. kArya jaladI thAya to ja sAmagrInI paripUrNatA ghaTe. kAraNake sAmagrI (samagrasaMyogalakSaNA =) 4 AryabhaTa sAdhana Tho'ye te sarva sAdhanonA saMyoga svarUpa che. ane sAmagrI Ave eTale kArya avazya thAya evo niyama che] A ja viSayamAM vyatireka kahe che:- sAmagrI apUrNa hoya to lAMbA kALe paNa Aryana siddhi yatA nathI. (2) / evaM sati yat kartavyaM tadAha tasmAd yo yasya yogyaH syAt tattenAlocya srvthaa| ArabdhavyamupAyena samyageSa satAM nayaH // 3 // tasmAt kAraNAd yo yatiH yasya sApekSayatidharmanirapekSayatidharmayoranyatarAnuSThAnasya yogyaH samucitaH syAd bhavet tad anuSThAnaM tena yogyena Alocya nipuNohApohayogena paribhAvya sarvathA sarvairupAdhibhirArabdhavyam ArambhaNIyam upAyena tadgatenaiva samyag yathAvat, eSa yogyArambhalakSaNaH satAM ziSTAnAM nayo nItiriti / / 3 / / mATe sUkSma tarka - virtaka karavA pUrvaka vicArIne je sAdhu sApekSa yatidharma ane nirapekSa yatidharma e bemAMthI je anuSThAnane yogya hoya te sAdhue te anuSThAnano tenA upAyo vaDe badhI rIte AraMbha karavo joie. pote jene yogya hoya teno mAma 42vo me ziSTapuruSonI nAti cha. (3) ityukto yatidharmaH, idAnImasya viSayavibhAgamanuvarNayiSyAmaH // 1 // 368 // iti pratItArthameveti / / 1 / / A pramANe yatidharmanuM nirUpaNa karyuM. have viSayavibhAganuM varNana karIzuM. (viSayavibhAga = koNa sApekSa yatidharmane yogya che ane koNa nirapekSa yatidharmane yogya cha sevA vibhAga.) (1) tatra kalyANAzayasya zrutaratnamahodadheH upazamAdilabdhimataH parahitodyatasya atyantagambhIracetasaH pradhAnapariNatervidhUtamohasya paramasattvArthakartuH 284..
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya sAmAyikavataH vizuddhyamAnAzayasya yathocitapravRtteH sAtmIbhUtazubhayogasya zreyAn sApekSayatidharma eva // 2 // 369 // iti / tati viSayavibhAgAnuvarNano pakSepe kalyANAzayasya bhAvArogyarUpamuktipuraprApakapariNAmasya, zrutaratnamahodadheH pravacanamANikyaparamanIranidheH, upazamAdilabdhimataH uktalakSaNopazamAdilabdhisamanvitasya, parahitodyatasya sarva jagajjIvajAtahitAdhAnadhanasya, atyanta gambhIrace tasaH harSaviSAdAdAvatinipuNairapyanupalabdhacittavikArasya, ata eva pradhAnapariNateH sarvottamAtmapariNAmasya, vidhUtamohasya samuttIrNamUDhabhAvatandrAmudrasya, paramasattvArthakartuH nirvANAvandhyabIjasamyaktvAdi sattva prayo janavidhAtuH, sAmAyikavataH mAdhyasthyaguNatulAropaNavazasamatApanItasvajana-parajanAdibhAvasya, vizuddhyamAnAzayasya valakSapakSakSapApatimaNDalasyeva pratikalamavadAyamAnamAnasasya, yathocitapravRttaH prastAvaprAyogyaprArabdhaprayojanasya, ata eva sAtmIbhUtazubhayogasya ayaHpiNDasyeva vahninA zubhayogena saha samAnIbhUtAtmano yativizeSasya zreyAn atiprazasyaH sApekSayatidharma eva, netA rUti /ra// temAM kalyANAzaya, zrutaratnamahodadhi, upazamAdilabdhimAna, parahitodyata, atyaMtagaMbhIracitta, pradhAnapariNati, vidhUta moha, paramasattvArthakArI, sAmAyikavAna, vizuddhajyamAnAzaya, yathocittapravRtti, sAtmIbhUtazubhayoga AvA sAdhune sApekSa yatidharma atyaMta zreSTha che. temAM = "viSayavibhAganuM varNana karIzuM' evo je ullekha karyo temAM. kalyANAzaya = bhAva Arogya svarUpa muktipurImAM pahoMcADanArA pariNAmavALo. zrataratnamahodadhi = pravacanarUpa mANekaratnono mahAsAgara. upazamAdilabdhimAna = upazamAdilabdhi vagere labdhiothI yukta. upazamAdilabdhiono artha pUrve (a. 4 sU. 4mAM) kalyo che. parahitodhata = jagatanA sarva jIvasamUhanuM hita karavuM e ja jenuM dhana che tevo, arthAta parahitamAM tatpara. atyaMtagaMbhIracitta = harSa - viSAda AdimAM jenA cittavikArone atizaya kuzaLa mANaso paNa na jANI zake tevo. pradhAnapariNati = sarvottama AtmapariNAmavALo. atyaMta gaMbhIracittavALo hovAthI ja sarvottama AtmapariNAmavALo hoya. vidhUtamoha = jenI mUDhabhAvarUpa taMdrAnI mahora chApa dUra thaI gaI che evo, arthAt jeno moha dUra thaI gayo che 295
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya evo. paramasattvArthakArI = jIvonA mokSanuM avaMdhya bIja evA samyaktvAdikAryone karanAra. sAmAyikavAna = mAdhyayyaguNarUpa trAjavAmAM besavAnA kAraNe thayela samatAthI jeno svajana - parajana Adi bhedabhAva dUra thaI gayo che evo. vizuddhacamAnAzaya = zuklapakSanA caMdramaMDalanI jema "pratyeka kalAe jenuM mana vizuddha thaI rahyuM che evo. yathocittapravRtti = avasarane yogya kAryano jeNe prAraMbha karyo che evo. sAtmIbhUtazubhayoga = agninI sAthe loDhAnA goLAnI jema zubhayoganI sAthe jeno AtmA eka svarUpa thaI gayo che evo. AvA sAdhune sApekSa yatidharma atyaMta zreSTha che. (2) kuta ityAha vevanaBImAkhyAta rUArU 70 rUti | bhagavadAjJApramANabhAvAt / / 3 / / AvA sAdhune sApekSa yatidharma atyaMta zreSTha zAthI che te kahe che - bhagavAnanuM vacana (= AjJA) pramANa (- vizvasanIya) hovAthI AvA sAdhune sApekSa yatidharma zreSTha che. (3) etadapi kuta ityAhasampUrNadazapUrvavido nirapekSadharmapratipattipratiSedhAt // 4 // 371 // iti / sugamameva, pratiSedhazca gacche cciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asNpunnnnaa| navamamsa taiyavatthU hoi jahanno suAbhigamo / / 205 / / (paJcA0 18/5) iti vacanAdavasIyate / / 4 / / bhagavAnanuM vacana paNa zAthI che te kahe che : saMpUrNa dazapUrvone jANanArAone nirapekSa yatidharmane svIkAravAno niSedha hovAthI sApekSa yatidharma atyaMta zreSTha che. pratiSedha nIcenA vacanathI jANI zakAya * caMdramaMDalanA soLamA bhAgane kalA kahevAmAM Ave che. caMdra dararoja kalAthI khIlato jAya che. tethI pUnamanA divase soLe kalAthI khIlI uThe che. sAdhupakSamAM kalA amuka samayanI saMjJA che. be paLa jeTalA samayane kalA kahevAmAM Ave che. 296
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya "gacchamAM ja rahIne pratimAkalpanA AhArAdi saMbaMdhI parikarmamAM (= abhyAsamAM ke tulanAmAM) je ghaDAI gayo hoya tathA utkRSTathI kaMIka nyUna dazapUrve ane jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI vastu sudhInuM zruta jANanAra hoya te pratimAone svIkAra karavAne yogya che" (ahIM "kaMIka nyUna dazapUrvone jANanAra'' ema kahIne saMpUrNa dazapUrvone jANanArano pratiSedha karyo che.) (4) eSo'pi kimarthamityAha pArthasapAtano patte pArU charA rUti . parArthasya paropakAralakSaNasya sampAdanaM karaNaM tadupapatteH, sa hi dazapUrvadharastIrthopaSTambhalakSaNaM parArthaM sampAdayituM yasmAdupapadyata iti / / 5 / / A niSedha paNa zA mATe che te kahe che - saMpUrNa dazapUrvane jANanAra sAdhu tIrthanA AdhArarUpa paropakAra karavA mATe samartha hovAthI tene nirapekSa yatidharma svIkAravAno niSedha che. (5) yadi nAmaivaM tato'pi kimityAha tathaiva 2 gudata dArU 7 rUA rUti ! tasya parArthasampAdanasya eva, cetyavadhAraNe, guru tvAt sarvadharmAnuSTAnebhya uttmtvaat| saMpUrNa dazapUrvane jANanAra paropakAra karavA mATe samartha che ethI zuM? (ethI zo lAbha ?) te kahe che - paropakAra karavo e ja sarva dharmAnuSThAnothI uttama hovAnA kAraNe saMpUrNa dazapUrvadharane nirapekSa yatidharma svIkAravAno niSedha che. (6) etadapi kathamityAha sarvathA duHkhamokSaNAt // 7 // 374 // iti / sarvathA sarvaiH prakAraiH svasya pareSAM cetyarthaH duHkhAnAM zArIra-mAnasarUpANAM mocnaat| paropakAra sarvadharmAnuSThAnothI uttama kevI rIte che te kahe che : paropakArathI sva- paranA sarva prakAranA zArIrika - mAnasika duHkhonI mukti thavAthI, arthAt paropakArathI pote ane bIjAo zarIra-mananAM saghaLAMya duHkhothI mukta banatA hovAthI paropakAra sarvadharmAnuSThAnothI uttama che. (7) 297
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya tathA sattAnapravRttei dhAra 75 rUti ! parArthasampAdanAt santAnasya ziSya-praziSyAdipravAharUpasya pravRtteH / / 8 / / ziSya - praziSyAdinA pravAharUpa paraMparAnI pravRtti thavAthI (= paraMparA cAlavAthI) paropakAra sarvadharmAnuSThAnothI zreSTha che. (8) tathA- yotriyasthANuprabhAvita karU rUti . yogatrayasyApi manovAkkAyakaraNavyApArarUpasya parArthasampAdane kriyamANe, na punarekasyaivetyapizabdArthaH, udagraphalabhAvAt, udagrasya prakArAntareNAnupalabhyamAnatvenAtyuttamasya phalasya karmanirjarAlakSaNasya bhAvAt, nahi yathA dezanAyAM sarvAtmanA vyApriyamANaM manovAkkAyatrayaM phalamApnoti tathA'nyatra kRtyAntara iti / / 9 / / paropakAra karavAmAM mAtra eka ja yoganuM nahi kiMtu traNeya yogonuM * karmanirjarArUpa atyaMta uttama phaLa prApta thatuM hovAthI paropakAra sarva dharmAnuSThAnothI uttama che. dezanAmAM saMpUNarUpe otaprota thayelA mana - vacana - kAyA je rIte phalane pAme che te rIte anya kartavyomAM phalane pAmatA nathI. paropakAra karavAmAM prApta thatuM phala atyaMta uttama eTalA mATe che ke evuM phaLa bIjI koI rIte prApta thatuM nathI. (9) tathA- nirapekSadharmocitasyApi tatpratipattikAle paraparArthasiddhau tadanyasampAdakAbhAve pratipattipratiSedhAcca // 10 // 377 // iti| nirapekSadharmocitasyApi, kiM punastadanucitasyetyapizabdArthaH, tatpratipattikAle nirapekSadharmAGgIkaraNasamaye paraparArthasiddhau pareSAM parArthasya samyagdarzanAdeH pradhAnaprayojanasya * munIvaviyara vyApArarUpI = mana - vacana - kAyArUpa je karaNa, te karaNano je vyApAra (= kriyA), te vyApArarUpa traNa yoga che. sAdhatAM jarAM = kAryane je badhA karatAM adhika sAdhe te karaNa, arthAta kAryamAM je badhA karatAM adhika upayogI bane te karaNa kahevAya. jema ke dAMtaraDAthI kApe che. ahIM dAtaraDuM kApavAnI kriyAmAM kAraNa che. mananA vyApAramAM ( kriyAmAM) mana karaNa che. vacananA vyApAramAM vacana karaNa che ane kAyAnA vyApAramAM kAyA karaNa che. mATe mana - vacana - kAyA e traNa karaNa che. traNa yoga mana - vacana - kAyArUpa karaNanA vyApAra (kriyA) svarUpa che. A pramANe manovALakAya0 no zabdArtha che. 298
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya siddhau sAdhyAyAM viSaye tadanyasampAdakAbhAve tasmAt nirapekSayatidharmocitAdanyasya sAdhoH parArthasiddhisampAdakasyAbhAve pratipattipratiSedhAd aGgIkaraNanivAraNAta, cakAro hetvantarasamuccaye, tasyaiva ca gurutvam (sU0 373) iti saNTaGka iti / / 10 / / je nirapekSa yatidharmane yogya hoya tene paNa, jo nirapekSayatidharma svIkAratI vakhate paraparArtha sAdhavAno hoya = bIjAonuM samyagdarzanAdirUpa mukhya kArya karavAnuM hoya, arthAt bIjAone samyagdarzana Adi dharma pamADavAno hoya, ane nirapekSa yatidharmane svIkAranAra sAdhu sivAya bIjo koI sAdhu e paraparArtha sAdhI zake tema na hoya = bIjAone samyagdarzana Adi pamADI zake tema na hoya, to nirapekSa yatidharma svIkAravAno niSedha hovAthI paropakAra sarva dharmAnuSThAnothI uttama cha. * (10) itthaM sApekSayatidharmayogyamuktvA nirapekSayatidharmayogyaM vaktumAhanavAdipUrvadharasya tu yathoditaguNasyApi sAdhuziSyaniSpattau sAdhyAntarAbhAvataH sati kAyAdisAmarthye saddhIryAcArAsevanena tathA pramAdajayAya samyagucitasamaye AjJAprAmANyatastathaiva yogavRddheH prAyopavezanavacchreyAnirapekSayatidharmaH // 11 // 378 // iti / navAdipUrvadharasya tu yathoditaguNasyApi tatra kalyANAzayasya' ityAdisUtranirUpitaguNasya, kiM punastadanyaguNasyetyapizabdArthaH, sAdhuziSyaniSpattI AcAryopAdhyAya-pravarti-sthaviragaNAvacchedakalakSaNapadapaJcakayogyatayA sAdhUnAM ziSyANAM niSpattau satyAM sAdhyAntarAbhAvataH sAdhyAntarasya nirapekSadharmApekSayA AryAparipAlanAdirUpasya abhAvataH abhavanena sati vidyamAne kAyAdisAmarthya vajrarSabhanArAcasaMhananazarIratayA vajrakuDyasamAnadhRtitayA ca mahati kAya-manasoH samarthabhAve sati sadvIryAcArAsevanena, sato viSayapravRttatayA sundarasya vIryAcArasya sAmarthyAgopanalakSaNasya niSevaNena, tathA pramAdajayAya, tathA tena nirapekSayatidharmapratipattiprakAreNa yaH pramAdasya nidrAdeH jayaH abhibhavastadarthaM samyak zAstroktanItyA tapaH-sattva-sUtraikatva-balalakSaNAbhiH paJcabhistulanAbhirAtmAnaM tolayitvA ucitasamaye tithi-vAra-nakSatra-yoga-lagnazuddhilakSaNe AjJAprAmANyataH AjJaivAtrArthe pramANamiti * A ja graMthanA bIjA adhyAyanA chellA zlokamAM paNa paropakAranuM mahattva jaNAvyuM che. 299
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya pariNAmAt tathaiva pratipitsitanirapekSayatidharmAnurUpatayaiva yogavRddhaH samyagdarzana-jJAnacAritralakSaNadharmavyApAravRddhaH prAyopavezanavat, prAyopavezanam anazanam, tadvat, paryantakAlakaraNIyAnazanakriyAtulya ityarthaH, zreyAn atiprazasyaH nirapekSayatidharmo jinakalpAdirUpaH kalpAdigranthaprasiddhasvarUpo vartata iti / / 11 / / A pramANe sApekSa yatidharmane yogya koNa che te kahIne nirapekSa yatidharmane yogya koNa che te kahevA mATe kahe che: jene nava vagere pUrvonuM jJAna hoya te yathokta guNovALo hoya to paNa tene to, sArA ziSyo taiyAra thaye chate, anya kArya na hovAthI, zarIra vagerenuM sAmarthya hoya to, suMdara vAryAcAranA pAlana vaDe, te rIte pramAdanA jaya mATe, samyaka rIte, ucita samaye, AjJA prAmANyathI te pramANe ja yoganI vRddhi thavAthI, anazananI jema, nirapekSa yatidharma atizreSTha che. jene nava vagere pUrvonuM jJAna hoya = jene navamA pUrvanI trIjI vastuthI AraMbhI kaMIka nyUna daza pUrva sudhInuM jJAna hoya. yathoktaguNavALo hoya = A graMthanA chaThUMThA adhyAyanA bIjA sUtramAM kahelA ""kalyANAzaya" vagere guNovALo hoya. sArA ziSyo taiyAra thaye chate = AcArya - upAdhyAya - pravartaka - sthavira - gaNAvacchedaka e pAMca padane yogya ziSyo taiyAra thai gayA hoya. anya kArya na hovAthI = nirapekSa yatidharmathI anya je sAdhvIonuM paripAlana Adi kArya, te kArya na hovAthI. zarIra vagerenuM sAmarthya hoya to = vajaRSabhanArAca saMghayaNavALuM zarIra hovAthI ane vajanI bhIMta samAna dhIratA hovAthI zarIra - mananuM ghaNuM sAmarthya hoya to. suMdara vIryAcAranA pAlana vaDe = vIryAcAra zubhasthAnamAM pravRtta hovAthI suMdara che. ahIM vIryAcAranuM suMdara vizeSaNa che, arthAt vIryAcArane suMdara kahyo che. vIryAcArane suMdara kema kahyo che tenA javAbamAM kahyuM che ke vIryAcAranuM nirapekSa yatidharmarUpa zubhasthAnamAM pAlana thavAthI suMdara che. vIryAcAra eTale sAmarthyane na chupAvavuM, arthAt sAmarthyano upayoga karavo te vIryAcAra. suMdara vIryAcAranuM pAlana thavAthI nirapekSa yatidharma zreSTha che e pramANe saMbaMdha che. te rIte pramAdanA jaya mATe = te rIte eTale nirapekSa yatidharmanA svIkArarUpa prakArathI. pramAdanA jaya mATe eTale nidrA vagere pramAdane jItavA mATe, arthAt nirapekSa yatidharmanA svIkArathI nidrA Adi pramAdano jaya karI zakAya che, mATe nirapekSa yatidharma zreSTha che e pramANe saMbaMdha che. samyaka rIte = zAstrokta vidhithI 300
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya tapa - sattva - sUtra - ekatva - bala e pAMca tulanAothI potAne toLIne. ucita samaye = tithi - vAra - nakSatra - yoga-lagna e pAMcanI zuddhi hoya tevA samaye. AjJAprAmANyathI te pramANe ja yoganI vRddhi thavAthI = AjJAprAmANyathI eTale A viSayamAM AjJA pramANa che evA pariNAmathI. te pramANe ja eTale svIkAravAne icchelA nirapekSa yatidharmane anurUpapaNe ja. yogavRddhi eTale samyagdarzana - jJAnacAritrarUpa gharmakriyAnI vRddhi. (yogya jIva nirapekSa yatidharmane svIkAravA Icche tyAre tenA AtmAmAM nirapekSa yatidharmane svIkAravAmAM AjJA ja pramANa che evA pariNAma thAya che. evA pariNAma thavAthI svIkAravAne IcchelA nirapekSa yatidharmane anurUpa (= yogya) samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa dharmanI kriyAonI vRddhi thAya che. AthI nirapekSayatidharma atyaMta zreSTha che.) anazananI jema = aMtakAle karavA yogya anazananI kriyAnI jema. nirapekSa yatidharma = jinakalpa vagere nirapekSa yatidharma che. A dharmanuM svarUpa (bRhatu) kalpa vagere graMthomAM prasiddha che. (11) tathA- tatkalpasya ca parArthalabdhivikalasya // 12 // 379 // iti / tatkalpasya nirapekSayatidharmapratipattisamarthapuruSavizeSatulyasya anyasyApi, cazabdaH samuccaye, paraM kevalaM parArthalabdhivikalasya tathAvidhAntarAyAdikarmapAratantryadoSAt parArthalabyA sAdhuziSyaniSpAdanAdisAmarthyalakSaNayA vikalasya, zreyAn nirapekSayatidharma ityanuvartate /9ro tatsamAna anya paNa jo parArthalabdhithI rahita hoya to tene paNa nirapekSayatidharma atyaMta zreSTha che. tasamAna = nirapekSa yatidharma svIkAravA mATe samartha puruSavizeSanI samAna. parArthalabdhithI rahita = tevA prakAranA aMtarAyakarma vagere karmanI parataMtratArUpa doSathI sArA ziSyane taiyAra karavA vagerenI zaktirUpa parArthalabdhithI rahita. bhAvArthaH uparanA sUtramAM je sAdhu mATe nirapekSa yatidharma zreSTha kalyo che tenA samAna anya sAdhu paNa sArA (= AcArya Adi pAMca padane yogya) ziSyo taiyAra karavAnI labdhithI (= zaktithI) rahita hoya to tenA mATe paNa nirapekSa yatidharma zreSTha che. (samartha puruSavizeSanI samAna kema kahyuM? tenuM spaSTIkaraNa :- koi be sAdhu 301
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya nirapekSa yatidharma svIkAravA mATe badhI rIte samartha hoya, paNa te be vacce eka viSayamAM bheda hoya. eka sAdhue sArA ziSyo taiyAra karyA hoya ane bIjA sAdhue sArA ziSyo taiyAra na karyA hoya. A bemAM eka sAdhu sApekSa yatidharma svIkAravA mATe samartha che, bIjo samartha nathI. kAraNa ke ziSyo taiyAra karyA nathI. bIjo sAdhu sApekSa yatidharma svIkAravA mATe sArA samartha na hovA chatAM samarthanI tulya jarUra che. AvA sAdhunI apekSAe ahIM samartha puruSavizeSanI samAna kahyuM che. | Avo sAdhu samartha puruSavizeSanI samAne che. have jo te sArA ziSyo taiyAra karavA samartha hoya to teNe sArA ziSyo taiyAra karavA joIe. paNa jo te sArA ziSyo taiyAra karavAnI labdhithI rahita hoya to tenA mATe nirapekSa yatidharma zreSTha che. AthI ahIM kahyuM ke nirapekSa yatidharma svIkAravA mATe samartha puruSanI samAna anya paNa jo sArA ziSyo taiyAra karavAnI zaktithI rahita hoya to tene paNa sArA ziSyo taiyAra na karavA chatAM) nirapekSa yatidharma atyaMta zreSTha che.) (12) atra hetumAhaucitAnuSThAnaM hi pradhAnaM karmakSayakAraNam // 13 // 380 // iti / ucitAnuSThAnaM hi yasmAt pradhAnam utkRSTaM karmakSayakAraNamiti / / 13 / / ahIM yatidharmanA viSayavibhAgane karavAmAM hetu kahe che - kAraNake yogya anuSThAna karmakSayanuM utkRSTa kAraNa che. yogya anuSThAna karmakSayanuM utkRSTa kAraNa hovAthI ahIM yatidharmano viSayavibhAga karyo che. (13) etadapi kuta ityAha udagravivekabhAvAd ratnatrayArAdhanAd // 14 // 381 // iti / udagrasya utkaTasya vivekasya vidheyAvidheyavastuvibhAgavijJAnalakSaNasya bhAvAt sakAzAt, kimityAha- ratnatrayArAdhanAt, ratnatrayasya samyagdarzanAdeH ArAdhanAt niSpAdanAt, ucitAnuSThAne hi prArabdhe niyamAd ratnatrayArAdhaka udagro viveko vijRmbhate ityetat pradhAna karmakSayakAraNamiti / / 14 / / yogya anuSThAna karmakSayanuM utkRSTa kAraNa zAthI che te kahe che :yogya anuSThAnamAM utkRSTa viveka hoya che, ane ethI yogya anuSThAna 302
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya samyagdarzanAdi ratnatrayInI siddhi kare che. yogya anuSThAnano prAraMbha karavAmAM Ave che tyAre ratnatrayane siddha kare evo utkRSTa viveka avazya pragaTe che. AthI yogya anuSThAna karmakSayanuM utkRSTa kAraNa che. viveka = A karavA yogya che ane A karavA yogya nathI evA vastuvibhAganuM viziSTa jJAna. (14) atraiva vyatirekamAhaananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAt // 15 // 382 // iti / ___ ananuSThAnam anuSThAnameva na bhavati anyat vilakSaNaM ucitAnuSThAnAt, tarhi kIdRzaM tadityAha- akAmanirjarAGgam, akAmasya nirabhilASasya tathAvidhabalIvardAderiva yA nirjarA karmakSapaNA tasyA aGgaM nimittam, na tu muktiphalAyA nirjarAyAH, kuta ityAhauktaviparyayAt udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhAnAbhAvAditi / / 15 / / ahIM ja vyatirekathI ( = viparItathI) kahe che : bIjAM anuSThAna ananuSThAna che ane akAma nirjarAnuM kAraNa che. kAraNa ke emAM pUrvoktathI ulaTuM che. bIjAM = yogya anuSThAnathI bIjAM, arthAt ayogya. ananuSThAna che = anuSThAna ja nathI. ayogya anuSThAna paramArthathI anuSThAna ja nathI ane tevA prakAranA baLada vagerenI jema akAmanirjarAnuM kAraNa che. mukti rUpa phalavALI nirjarAnuM kAraNa nathI. arthAt jema baLada vagerene kaSTa sahana karavAthI akAma nirjarA thAya che, tema ayogya anuSThAna karanArane akAma nirjarA thAya che, mukti maLe tevI sakAma nirjarA thatI nathI. kAraNa ke temAM pUrvokta ucita anuSThAnathI ulaTuM che. yogya anuSThAna karanAramAM utkRSTa viveka hoya che, ane ethI yogya anuSThAna ratnatrayanI siddhi kare che. jyAre ayogya anuSThAna karanAramAM utkRSTa vivekano abhAva hoya che ane ethI e ratnatrayanI siddhi karatuM nathI. (15) etadeva bhAvayannAha nirvANamitra tattvatoDanuSThAna 9 dArU 8NA rUti . nirvANaphalaM muktikAryam atra jinavacane tattvataH paramArthavRttyA, anuSaGgataH svargAdiphalabhAve'pi, anuSThAnaM samyagdarzanAdyArAdhanArUpaM procyata iti / / 16 / / A ja viSayane vicAratA graMthakAra kahe che : 303
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa - chaThuTho adhyAya jinavacanamAM je anuSThAnanuM AnuSaMgika svargAdi phala hovA chatAM mukhya phala mokSa hoya te (ja) paramArthavRttithI anuSThAna kahevAya che. anuSThAna = samyagdarzana vagerenI ArAdhanA. (16) yadi nAmaivaM tato'pi kimityAha na cAsadabhinivezavattat // 17 // 384 // iti / na ca naiva asundarAgrahayuktaM tat nirvANaphalamanuSThAnam, asadabhinivezo hi niSThure'pi anuSThAne mokSaphalaM pratibadhnAtIti tadvyavacchedArthamuktaM na cAsadabhinivezavattaditi //99nI jo A pramANe che (= mokSa phalavALuM anuSThAna ja paramArthathI anuSThAna che) to tethI paNa zuM? te kahe che : mokSaphalavALuM anuSThAna asad AgrahathI yukta na hoya. asaAgrahakhoTA paNa anuSThAnamAM mokSaphalane bAMdhe che, arthAta asadu Agraha khoTA paNa anuSThAnathI mokSa maLaze ema manAve che. AthI asad AgrahavALA anuSThAnane alaga karavA mATe "mokSaphalavALuM anuSThAna asad AgrahathI yukta na hoya" ema kahyuM che. (17) nanvanaucitye'pyanuSThAnaM ca bhaviSyati mithyAbhinivezarahitaM cetyAzajhyAhaanucitapratipattau niyamAdasadabhinivezo'nyatrAnAbhogamAtrAt // 18 // 385 // iti| anucitasyAnuSThAnasya pratipattau abhyupagame niyamAd avazyaMtayA asadabhinivezaH uktarUpaH asadabhinivezakAryatvAdanucitAnuSThAnasya, apavAdamAha- anyatra anAbhogamAtrAditi, anyatra vinA'nAbhoga eva aparijJAnameva kevalam abhinivezazUnyamanAbhogamAtram, tasmAdanAbhogamAtrAdanucitapratipattAvapi nAsadabhiniveza iti bhAva iti / / 18 / / yogyatAnA abhAvamAM paNa anuSThAna thaze ane te anuSThAna asad AgrahathI rahita haze evI zaMkA karIne tenuM samAdhAna kare che : ayogya anuSThAnanA svIkAramAM avazya asa Agraha hoya che. jo mAtra anAbhogathI ayogya anuSThAnano svIkAra karyo hoya to te apavAdarUpa che. ayogya anuSThAnanA svIkAramAM avazya asa Agraha hoya che. kAraNa ke ayogya 304
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya anuSThAna asad AgrahanuM kArya che. (jyAM kArya hoya tyAM kAraNa avazya hoya evo niyama che. AthI jyAM ayogya anuSThAna rUpa kArya hoya tyAM asad AgraharUpa kAraNa avazya hoya.) ahIM apavAda kahe che:- jo asat Agraha vinA kevaLa anAbhogathI ja = sUkSma jJAnanA abhAvathI ja ayogya anuSThAna svIkAravAmAM Ave to asat Agraha na hoya. (18) evaM sati kiM siddhamityAha sambhavati tadvato'pi cAritram // 19 // 386 // iti / sambhavati jAyate tadvato'pi anAbhogamAtrAdanucitapratipattimato'pi, kiM punastadanyasyetyapizabdArthaH, cAritraM sarvaviratirUpam / / 19 / / A pramANe thatAM zuM siddha thayuM te kahe che : mAtra anAbhogathI ayogya anuSThAna svIkAranArane paNa cAritra hoya. "paNa" zabdano artha A pramANe che:- mAtra anAbhogathI ayogya anuSThAna svIkAranArane paNa cAritra hoya to pachI tenAthI anyane ( = yogya anuSThAna svIkAranArane) to avazya cAritra hoya. cAritra = sarvavirati. (19). atraiva vizeSamAha anabhinivezavAMstu tadyuktaH khalvatattve // 20 // 387 // iti / anabhinivezavAn nirAgrahaH punastayuktazcAritrayukto z2Ivo'nAbhoge'pi khalu nizcayena atattve pravacanAbAdhitArthe / / 20 / / ahIM ja vizeSa kahe cheH cAritrayukta jIva avazya atattvamAM AgrahathI rahita hoya. cAritrayukta jIva anAbhogamAM paNa (= sUkSma jJAna na hoya to paNa) avazya atattvamAM = pravacanathI bAdhita arthamAM (arthAt pravacanathI siddha na thaI zake tevA arthamAM) AgrahathI rahita hoya. (20) etadapi kuta ityAha svasjamAvISata rAArU 88 ti 305 ,
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya svasya anaupAdhikatvena nijasya svabhAvasya Atmatattvasya utkarSAt vRddhaH, cAritriNo hi jIvasya chadmasthatayA kvacidarthe anAbhoge'pi gautamAdimahAmunInAmiva tathAvidhAtyantikabAdhakakarmAbhAvena svasvabhAvaH samyagdarzanAdirUpo nApakarSa pratipadyata ti |rA A (= cAritrayukta jIva AgrahathI rahita hoya e) paNa zAthI hoya? te kahe cheH upAdhirahitapaNe potAnA svabhAvanI = AtmatattvanI vRddhi thatI hovAthI cAritrayukta jIva atattvamAM AgrahathI rahita hoya. cAritravALA jIvane chadmasthatAnA kAraNe koI viSayamAM anAbhoga thaI jAya to paNa zrI gautamasvAmI vagere mahAmunionI jema tevA prakAranA atyaMta bAdhaka karmono abhAva hovAthI potAno samyagdarzanAdi rUpa svabhAva hAnine pAmato nathI. (AnaMda zrAvaka sAthe thayelA vArtAlApamAM zrI gautamasvAmIne paNa "zrAvakane avadhijJAna keTaluM hoya" e viSayamAM anAbhoga thaI gayo hato.) (21) ayamapi kuta ityAha mAnusArityAhU tArarArU 81 rUti . mArgasya samyagdarzanAdermuktipathasyAnuvartanAt / / 22 / / A paNa zAthI che? te kahe che : cAritrayukta jIva samyagdarzanAdirUpa mokSamArgane anusarato hovAthI tenAmAM potAno samyagdarzanAdi rUpa svabhAva hAnine pAmato nathI. (22) tapi tathAsracasvabhAvatvAt // 23 // 390 // iti / tathA tatprakArA mArgAnurUpatvena yA ruciH zraddhA tadrUpatvAt / / 23 / / te ( = mArgAnusArapaNuM) paNa zAthI che te kahe che : cAritrayukta jIvano mokSamArgane anurUpa ruci (= zraddhA) rUpa svabhAva hoya che. jene jemAM ruci hoya te tene anusare.) AthI cAritrayukta jIva mokSamArgane anusaranAro hoya. (23) utAra 306
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa zravaLAvI pratijJeH // 2453615 kRti / svayameva zAstrazravaNe AdizabdAdanyena vA preraNAyAM kRtAyAM pratipatteH anAbhogena vihitaM mayedamasundaramanuSThAnamityaGgIkaraNAt ||24|| A (= mArgane anurUpa rucirUpa svabhAva) zAthI che te kahe che : zAstranuM zravaNa karatAM meM A barobara nathI karyuM ema khyAla AvatAM ''mArAthI A anuSThAna anAbhogathI barobara nathI karAyuM'' ema potAnI bhUlano jAte ja svIkAra kare, athavA bIjAo preraNA kare tethI potAnI bhUlano svIkAra kare che. AthI teno mArgane anurUpa ruci rUpa svabhAva che. (24) iyamapi ||ra|| chaThTho adhyAya atavAvArardaLAt ||racArU125 rUti / asadAcArasya anucitAnuSThAnasya garhaNAt taducitaprAyazcittapratipattyA nindanAt A svIkAra paNa zAthI che te kahe che : cAritrathI yukta jIva ayogya anuSThAnanI tene ucita prAyazcittanA svIkAra vaDe garha = niMdA kare che, tethI potAnI bhUlano svIkAra kare che e nakkI thAya che. [(1) asadAcAranI gardAthI bhUlanA svIkArano nirNaya thAya che. (2) bhUlanA svIkArathI mArgane anurUpa rucirUpa svabhAvano nirNaya thAya che. (3) mArgane anurUpa rucirUpa svabhAvathI mArgAnusArapaNAno nirNaya thAya che. (4) mArgAnusAripaNAthI potAnA svabhAvanI vRddhino nirNaya thAya che. (5) potAnA svabhAvanI vRddhithI atattvamAM AgrahanA abhAvano nirNaya thAya che. have AnAthI viparIta vicArIe- (1) atattvamAM Agrahano abhAva potAnA svabhAvanI vRddhinA kAraNe che. (2) potAnA svabhAvanI vRddhi mArgAnusAripaNAnA kAraNe thAya che. (3) mArgAnusAripaNuM mArgane anurUpa rucirUpa svabhAvanA kAraNe che. (4) mArgane anurUpa rucirUpa svabhAva bhUlanA svIkArathI che. (5) bhUlano svIkAra asadAcAranI garhAthI che.] (25) atha prastutameva nigamayannAha 307
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya ityucitAnuSThAnameva sarvatra zreyaH // 26 // 393 // iti / iti evaM anucitAnuSThAne niyamAdasadabhinivezabhAvAt ucitAnuSThAnameva sarvatra gRhasthadharmapratipattau yatidharmapratipattau ca zreyaH prazasyaM vartate / / 26 / / have prastuta viSayano upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che : A pramANe sarvatra yogya anuSThAna ja zreSTha che. A pramANe = ayogya anuSThAnamAM avazya asad Agraha hovAthI. sarvatra = gRhastha dharmanA svIkAramAM bhane sAdhudhanA svii||2wi. (27) kuta ityAha ___ bhAvanAsAratvAttasya // 27 // 394 // iti / bhAvanA nirUpAdhiko jIvavAsakaH pariNAmaH, tato bhAvanA sAraM pradhAnaM yatra tattathA, tabhAvastattvaM tasmAt, tasya ucitAnuSThAnasya / / 27 / / yogya anuSThAna ja zreSTha zAthI che te jaNAve che : yogya anuSThAnamAM bhAvanAnI pradhAnatA hovAthI yogya anuSThAna ja zreSTha che. bhAvanA eTale AtmAne (zubha pariNAmathI) vAsita karanAra upAdhirahita (4CHILLAREH. (19) bhAvanAmeva puraskurvannAha iyameva pradhAnaM niHzreyasAGgam // 28 // 395 // iti / iyameva bhAvanA pradhAnaM niHzreyasAGgaM nirvANahetuH / / 28 / / (bhAvanAne 4 mA ( bhuNya) 2 // graMthA2 cha :bhAvanA ja mokSano mukhya hetu che. (28) etadapi kuta ityAha etatsthairyAddhi kuzalasthairyopapatteH // 29 // 396 // iti / etasyA bhAvanAyAH sthairyAt sthirabhAvAt hiH sphuTaM kuzalAnAM sakalakalyANAcaraNAnAM sthairyasya upapatteH ghaTanAt / / 29 / / u08
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya bhAvanA ja mokSano mukhya hetu zAthI che te kahe che : bhAvanAnI sthiratAthI kuzalonI = sarvakalyANakArI AcAronI sthiratA thAya che e spaSTa che. AthI bhAvanA ja mokSano mukhya hetu che. (29) iyamapi kuta ityAha - bhAvanAnugatasya jJAnasya tattvato jJAnatvAt // 30 // 397 // iti / iha trINi jJAnAni- zrutajJAnaM cintAjJAnaM bhAvanAjJAnaM ceti, tallakSaNaM cedam - vAkyArthamAtraviSayaM koSThakagatabIjasaMnibhaM jJAnam / zrutamayamiha vijJeyaM mithyAbhinivezarahitamalam / / 206 / / yattu mhaavaakyaarthjmtisuukssmsuyukticintyopetm| * udaka iva tailabindurvisarpi cintAmayaM tat syAt / / 207 / / aidamparyagataM yad vidhyAdau yatnavat tathaivoccaiH / thatA bhAvanAma zuddhasadratsavItasaman //ra08nA (poDa. 99/7,8,1) tato bhAvanAnugatasya bhAvanAnuviddhasya jJAnasya bodhavizeSasya tattvataH pAramArthikavRttyA jJAnatvAd avabodhatvAt / / 30 / / bhAvanAnI sthiratAthI kuzala AcAronI sthiratA zAthI thAya che te kahe che : bhAvanAthI otaprota thayela jJAna paramArthathI jJAna hovAthI bhAvanAnI sthiratAthI sarvakalyANakArI AcAronI sthiratA thAya che. jJAnanA zrutajJAna, ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna ema traNa prakAra che. zruta jJAna vagerenuM lakSaNa A pramANe cheH- ciMtana-manana vinA mAtra zratathI sAMbhaLavAthI ke vAMcavAthI) thayeluM kadAgraha rahita vAkyartha jJAna te zrutajJAna. A jJAna koThImAM rahelA bIja samAna che. jema koThImAM paDelA bIjamAM phaLanI zakti rahelI che, jo yogya bhUmi Adi nimitto maLe to temAMthI phaLa - pAka thAya, tema zruta jJAnamAM ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAnarUpa phaLa - pAka thavAnI zakti rahelI che. zrutajJAnamAM hitamAM pravRtti karAvavAnI ane ahitathI nivRtti karAvavAnI zakti nathI. koThImAM paDeluM bIja jema upayogamAM AvatuM nathI, tema mAtra zrutajJAnathI lAbha (hitamAM pravRtti ane ahitathI nivRttirUpa) thato nathI. ciMtAjJAna - sAMbhaLyA ke vAMcyA pachI atyaMta sUkSma ane suMdara yuktiothI 309
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya ciMtA - vicAraNA karavAthI thatuM mahAvAkyarthajJAna te ciMtAjJAna. A jJAna jalamAM paDelA telanA biMdu samAna che. jema telabiMdu jalamAM prasarIne vyApI jAya che, tema A jJAna sUtrArthamAM vyApI jAya che, arthAta je viSayanuM ciMtAjJAna thAya che, te viSayano bodha sUkSma bane che. bhAvanAjJAnaH mahAvAkyartha thayA pachI e viSayanA tAtparyanuM - rahasyanuM jJAna te bhAvanAjJAna. A jJAnanA yoge vidhi Adi viSe atizaya Adara thAya che. A jJAna jAtivaMta azuddha ratnanI kAMti samAna che. jema zreSTharatna azuddha (kSAra AdinA puTapAkathI rahita) hovA chatAM anyaratnothI adhika dedIpyamAna hoya che, tema bhAvanAjJAna azuddharatna samAna bhavya jIva karmarUpa malathI malina hovA chatAM zeSa (zrutAdi) jJAnothI adhika prakAza pAthare che. A jJAnathI jANeluM ja vAstavika jANeluM che. kriyA paNa A jJAna pUrvaka ja karavAmAM Ave to jaladI mokSa prApta thAya che. (30) etadeva vyatirekataH sAdhayannAhana hi zrutamayyA prajJayA bhAvanAdRSTajJAtaM jJAtaM nAma / 311398 / iti na naiva hiH yasmAt zrutamayyA prathamajJAnarUpayA prajJayA buddhyA kartRbhUtayA karaNabhRtayA vA, bhAvanAdRSTajJAtam bhAvanayA bhAvanAjJAnena dRSTaM sAmAnyena jJAtaM ca vizeSaNa bhAvanAdRSTajJAtaM vastu jJAtam avabuddhaM bhavati, nAmati vidvajjanaprakaTametat, ayamabhiprAyaH - yAdRzaM bhAvanAjJAnena vastu dRzyate jJAyate ca na tathA zrutajJAneneti / / 31 / / A ja viSayane viparItathI kahe che : bhAvanAjJAnathI padArthanuM jevuM darzana - jJAna thAya che tevuM darzana-zAna zrutamaya buddhithI = zrutajJAnathI thatuM nathI e bAbata vidvAna mANasomAM prasiddha che. darzana = sAmAnyathI jJAna. jJAna = vizeSathI jJAna. (31) kuta ityAha uparAgamAtratvAt // 32 // 399 // iti / uparAga eva kevala uparAgamAtram, tadbhAvastattvaM tasmAt, yathA hi sphaTikamaNerjapAkusumAdisaMnidhAnata uparAga eva, na punastadbhAvapariNatiH sampadyate, evaM 310
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya zrutamayyAM prajJAyAM Atmano bodhamAtrameva bahiraGgam, na tvantaHpariNatiriti / / 32 / / Ama zAthI che te kahe che : zrutajJAna mAtra uparAga hovAthI tenAthI bhAvanAjJAna jevuM darzana - jJAna thatuM nathI. jema japApuSpanA sAMnidhyathI sphaTikamaNimAM japApuSpanA raMgano mAtra uparAga thAya che, paNa maNi tarUpa (=puSpanA raMgamaya) banI jato nathI, tema zruta jJAnanA yogathI AtmAne mAtra bAhya bodha thAya che, paNa AMtarika pariNati thatI nathI. (32) etadapi kuta ityAha kRSTavapAmyoganivRtta rUA.400 rUti . yathA bhAvanAjJAtena dRSTebhya upalakSaNatvAd jJAtebhyazcAnarthebhyo nivartate evaM zrutamayaprajJApravRttAvapyapAyebhyo'nivRtteH anivartanAt / / 33 / / A (zrutajJAna mAtra uparAga che e) paNa zAthI che te kahe che : zrutajJAnathI joyela - jANela anarthathI nivRtti na thatI hovAthI zrutajJAna uparAga mAtra che. jIva jevI rIte bhAvanAjJAnathI joyela - jANela anarthathI nivRtta thAya che e rIte zrutamayajJAnI pravRtti thavA chatAM, arthAt zrutajJAnathI anarthone jANavA chatAM, anarthothI nivRtta thato nathI. (33) nanu bhAvanAjJAne'pyapAyebhyo nivRttirasambhavinItyAha tanne ra hitAditayoH pravRtti-nivRttI ! rU4401AA rUti ! etanmUle ca bhAvanAjJAnapUrvike eva, cakArasyaivArthatvAt, hitAhitayoH pratItayoH yathAsaMkhyaM pravRtti-nivRttI vidhi -pratiSedharUpe bhavataH matimatAm, nAnyajJAnamUle iti //rU4|| bhAvanAjJAnamAM paNa anarthothI nivRttino asaMbhava che evI zaMkA karIne tenuM samAdhAna kare che : buddhimAna puruSonI hitamAM pravRtti ane ahitamAM nivRtti bhAvanAjJAna pUrvaka ja hoya che, anya jJAnapUrvaka nahi. (34). 311
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya idamevopacinvannAhaata eva bhAvanAdRSTajJAtAd viparyayAyogaH // 35 // 402 // iti| ata eva bhAvanAmUlatvAdeva hitAhitapravRttinivRttyoH bhAvanAdRSTajJAtAd bhAvanayA dRSTaM jJAtaM ca vastu prApya viparyayAyogaH viparyAsApravRttilakSaNo jAyate, yato na. mativiparyAsamantareNa puMso hiteSvapravRttirahiteSu ca pravRttiH syAt , na cAsau bhAvanAjJAne samastIti / / 35 // A ja viSayanuM samarthana karatA graMthakAra kahe che - AthI (= hitAhitamAM pravRtti - nivRtti bhAvanAjJAna pUrvaka ja thatI hovAthI) bhAvanA jJAna vaDe padArthane joyA - jANyA pachI mativiparyAsa thato nathI. kAraNa ke puruSanI hitamAM pravRttino abhAva ane ahitamAM pravRtti matinA viparyA vinA na thAya, ane e mativiparyAsa bhAvanAjJAnamAM nathI. (35) etadapi kathaM siddhamityAhatadvanto hi dRSTApAyayoge'pyadRSTApAyebhyo nivartamAnA dRzyanta __ evAnyarakSAdAviti // 36 // 403 // iti / tadvanto bhAvanAjJAnavantaH pramAtAro hiH yasmAt dRSTApAyayoge'pi pratyakSopalabhyamAnamaraNAdyapAyaprAptI, kiM punastadaprAptAvityapizabdArthaH, adRSTApAyebhyo na ra kAdi gatiprApaNIyebhyo nivartamAnAH suvarNa maya yava bhakSikraucAjIvAkathakArdracarmaziroveSTanAviSTasuvarNakArArabdhamAraNamahAmunimetArya ivAdyApi mahAsattvAH kecana dRzyante eva na na dRzyante anyarakSAdau, anyasya svavyatiriktasya rakSAyAM maraNAditrANarUpAyAm, AdizabdAdupakAre ca mArgazraddhAnAdhAropaNarUpe, itizabdo vAkyaparisamAptau / / 36 / / A (= bhAvanAjJAnamAM viparyAsano abhAva) kevI rIte siddha thAya che te cha: bhAvanAjJAnamAM mativiparyAsa na hoya. kema ke yathArtha jANanArA bhAvanA jJAnavALA puruSo anyarakSA Adino prasaMge upasthita thatAM pratyakSa dekhAtA maraNa Adi anartho prApta thavA chatAM naraka Adi gatimAM prApta karavA yogya apratyakSa anarthothI pAchA pharatA dekhAya ja che. 31 2
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya suvarNanA javalAnuM bhakSaNa karanArA krauMca jIvane na kahenArA, lIlA cAmaDAnI pAghaDIthI vIMTaLAyelA ane jemane sonIe mAravAnuM zarU karyuM che evA mahAmuni metAryanI jema Aje paNa mahAsattvavaMta puruSo dekhAya che. anartho prApta thavA chatAM e sthaLe "chatAM" zabdano artha A pramANe che :pratyakSa anartho prApta thavA chatAM jo apratyakSa anarthothI pAchA phare che to pachI pratyakSa anartho prApta na thAya to apratyakSa anarthothI pAchA kema na phare? arthAta avazya phare. anyarakSA = potAnAthI anyanI maraNa AdithI rakSA karavI. sUtramAM rahela Adi zabdathI mokSamArganI zraddhA vagerenuM AropaNa karavArUpa paropakAra samajavo. sUtramAM Iti zabda vAkyanI samApti arthamAM che. tAtparya :- bhAvanAjJAnavALA puruSo potAne vartamAnamAM kaSTa prApta thavA chatAM AtmAnuM ahita thAya tevo vicAra, vANI ke vartana karatA nathI. tevI ja rIte svayaM kaSTa veThIne paNa anyane bodha pamADavo vagere hitapravRtti kare che. AthI bhAvanA jJAnamAM mativiperyAsa na hoya e siddha thAya che. (36) nigamayannAhaiti mumukSoH sarvatra bhAvanAyAmeva yatnaH zreyAn // 37 // 404 // iti / iti evamuktayukteH mumukSoH yateH sarvatra kRtye bhAvanAyAmeva uktalakSaNAyAM yatnaH AdaraH zreyAn prazasyaH / / 37 / / upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che : A pramANe kahelI yuktithI sAdhue sarvakAryomAM bhAvanAjJAna viSe Adara karavo e ja zreSTha che. (37) kuta ityAhatadbhAve nisargata eva sarvathA doSoparatisiddheH // 38 // 405 // iti / tadbhAve bhAvanAbhAve nisargata eva svabhAvAdeva sarvathA sarvaiH prakArairdoSANAM rAgAdInAm uparatisiddheH / / 38 / / bhAvanAjJAnamAM Adara karavo e zreSTha zAthI che te kahe che : 313
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya bhAvanAjJAna thatAM svAbhAvika rIte ja sarva prakAre rAgAdi doSo aTakI jAya che. (38) atha bhAvanAyA eva hetumAhavacanopayogapUrvA vihitapravRttionirasyAH // 39 // 406 // iti / vacanopayogaH zAstre idamitthaM cetthaM coktamityAlocanArUpaH pUrvo mUlaM yasyAH sA tathA, kA ityAha- vihite pratyupekSaNAdau pravRttirvihitapravRttiH yoniH utpattisthAnam asyAH bhAvanAyA bhAvanAjJAnasyetyarthaH / / 39 / / have bhAvanAjJAnanuM (= bhAvanAjJAnanI utpattinuM ja) kAraNa kahe che : vihitamAM vacanopayogapUrvaka pravRtti karavI e bhAvanAjJAnanuM utpattisthAna che. paDilehaNa vagere vihita (= AjJA karelA) anuSThAnomAM "zAstramAM A A pramANe A pramANe kahyuM che. e pramANe vicAraNA rUpa vacanopayoga pUrvaka pravRtti karavI e bhAvanAjJAnanuM utpatti sthAna che, arthAt vihitamAM vacanopayoga pUrvaka pravRtti karavAthI bhAvanAjJAna thAya che. (39) kuta ityAha mahAguNatvAd vacanopayogasya // 40 // 407 // iti / atyantopakAritvAd vacanopayogasya uktarUpasya / / 40 / / AnuM zuM kAraNa che te kahe che - kAraNake vacanopayoga atyaMta upakArI che. (vacanopayoga atyaMta upakArI hovAthI vihitamAM vacanopayoga pUrvaka pravRtti karavAthI bhAvanAjJAna thAya che.) (40) etadeva bhAvayannAhatatra yacintyacintAmaNikalpasya bhagavato bahumAnagarbha smaraNam I41408 ti natra vacanopayoge sati hiH yasmAdacintyena cintayitumazakyaprabhAvena cintAmaNinA 314
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya maNivizeSeNa kalpasya tulyasya bhagavataH pAragatasya bahumAnagarbhaM prItisAraM smaraNam nudhyAne nAte ||4|| A ja viSayane vicAratA graMthakAra kahe cheH kAraNa ke vacanopayoga karavAmAM Ave tyAre aciMtya ciMtAmaNI samAna bhagavAnanuM bahumAnagarbha smaraNa thAya che. aciMtya = jeno prabhAva ciMtavI (= kalpI) na zakAya te aciMtya. bahumAna garbha = jemAM prItinI pradhAnatA che tevuM. (41) kathamityAha bhagavataivamuktamityArAdhanAyogAt // 42 // 409 // iti / bhagavatA arhatA evaM kriyamANaprakAreNa uktaM nirUpitaM pratyupekSaNAdi iti anena rUpeNa ArAdhanAyogAd anukUlabhAvajananeneti / / 42 / / vacanopayogamAM bhagavAnanuM smaraNa zAthI thAya che te kahe che - kAraNa ke "bhagavAne A pramANe kahyuM che" ema ArAdhanAno yoga thAya che. "bhagavAne paDilehaNAdi A pramANe karavAnuM kahyuM che' e pramANe vacanopayogathI bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAne anukUla bhAva utpanna thavA dvArA bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno yoga thavAnA kAraNe bhagavAnanuM smaraNa che. (1) bhagavAne paDilehaNAdi A pramANe karavAnuM kahyuM che ema vacanopayogathI bhagavAnanI ArAdhanAne anukUla bhAva utpanna thAya che. (2) bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAne anukUla bhAva utpanna thatAM bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno yoga thAya che. bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno yoga eTale bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno saMbaMdha. bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno saMbaMdha eTale bhagavAnanI AjJAnuM pAlana. (3) bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAnA yogathI bhagavAnanuM smaraNa thAya che. kema ke bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAno yoga thAya to ja bhagavAnanuM paramArthathI smaraNa thAya che.) (42) evaM sati yat siddhaM tadAhaevaM ca prAyo bhagavata eva cetasi samavasthAnam // 43 // 410 // iti / 315
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya evaM ca etasmiMzca bahumAnagarbhe bhagavasmaraNe sati prAyo bAhulyena bhagavata eva cetasi samavasthAnaM nivezanam, prAyograhaNaM ca kriyAkAle kriyAyAmeva cittAvasthAnaM vidheyam, anyathA takriyAyA dravyatvaprasaGgAditi sUcanArthamiti / / 43 / / ArAdhanAyogathI bhagavAnanuM smaraNa thatAM je siddha thayuM te kahe che : A bahumAnagarbha bhagavasmaraNa thatAM prAyaH bhagavAnanI ja cittamAM pratiSThA thAya che. prAyaH = moTAbhAge. kriyA karatI vakhate kriyAmAM ja citta rAkhavuM joIe. (kriyA karatI vakhate bhagavAne A kriyA A pramANe karavAnI kahI che ema paNa na vicArAya.) anyathA (= kriyA karatI vakhate kriyAmAM ja citta na rAkhavAmAM Ave to) te kriyA dravya kriyA bane. AnuM sUcana karavA mATe ahIM prAyaH zabdanuM grahaNa karyuM che. (3) nanu taduktakaraNAt kiM nAma sidhyatItyAha tadAjJArAdhanAcca tadbhaktireva // 44 // 411 // iti / tasya bhagavata AjJArAdhanAt punaH tadbhaktireva bhagavadbhaktireveti / / 44 / / bhagavAnanuM kaheluM karavAthI zuM siddha thAya che te kahe che : ane bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanAthI (= pAlanathI) bhagavAnanI bhakti ja thAya che. (44). etadeva bhAvayitumAhaupadezapAlanaiva bhagavadbhaktiH , nAnyA, kRtakRtyatvAt // 45 // 412 // iti| prakaTArthametaditi / / 5 / / A ja viSayane vicAravA mATe kahe che - prabhunA upadezanuM pAlana ja prabhubhakti che, te sivAya anya koI prabhubhakti nathI. kAraNa ke prabhu * kRtakRtya che. (45) evaM tarhi kathamasya puSpAdipUjAvidhirityAzaGkyAha ucitadravyastavasyApi tadrUpatvAt // 46 // 413 // iti / * jenAM sarva kAryo siddha thaI gayA hoya te kRtakRtya che. - 316
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya ucitasya dravyastavasya kAle suibhUeNaM visiTThapUphphAiehiM vihiNA u / sArazurUthottAda nipUyA dorU vAyavvI /ra01il (T0 4/3) ityAdivacanoktarUpasya, kiM punarbhAvastavasyeti apizabdArthaH, sA upadezapAlanA rUpamasya, tadbhAvastattvam, tasmAt / / 46 / / / jo A pramANe che to bhagavAnanI puSpAdi pUjAnuM vidhAna kema karavAmAM AvyuM che evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che - ucita dravyastava paNa upadezanA pAlana svarUpa che. dravyastavanuM vidhAna A pramANe che- "pavitra banIne zAstrokta kALe, viziSTa puSpa AdithI zAstrokta vidhi pUrvaka, uttama stuti ane stotrathI vistRta jinapUjA karavI joIe." jo dravyastava paNa upadezanA pAlana svarUpa che to pachI bhAvastava upadezanA pAlana svarUpa hoya emAM zuM kahevuM? (46) kuta ityAha mAvatavAttA vighAnAtu 47414nA rUti ! zuddhayatidharmakAraNatayA vidhAnAd dravyastavasya, yadA hi viSayapipAsAdibhiH kAraNaiH sAdhudharmamandarazikharamArodumakSamo dharmaM ca cikIrSuH prANI tadA mahataH sAvadyAntarAt nivRtterU pAyamanyamapazyan bhagavAn arhan sadArambharUpaM dravyastavamupadideza, yathA - jinabhavanaM jinabimbaM jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryaat| tasya narAmarazivasuvattAna ratnasthati /ra00NI ( ) ti | evaM ca dravyastavo'pi bhagavadupadezapAlanArUpa eveti bhAvaH / / 47 / / dravyastava upadezanA pAlana svarUpa zAthI che te kahe cheH dravyastava bhAvastavanuM = zuddha sAdhudharmanuM kAraNa che. mATe bhagavAne dravya stavanuM vidhAna karyuM che. AthI dravyastava upadezanA pAlana svarUpa che. koI jIva jyAre viSayatRSNA Adi kAraNothI sAdhudharmarUpI maMdiranA zikhara upara ArUDha thavA samartha nathI ane dharma karavAnI IcchAvALo che, tyAre moTA 317
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na chaThTho adhyAya sAvaghothI * nivRttino jinapUjA sivAya bIjo koI upAya nahi jotA evA arihaMta bhagavAne sad (= prazasta) AraMbharUpa dravyastavano upadeza Apyo che. jema ke "je jinamaMdira, jinabiMba, jinapUjA ane (lakhAvavA AdithI) jinAgamane kahe che tene manuSya, deva ane mokSanAM sukho rUpa phaLo hAthanI hatheLImAM rahelAM che." A pramANe dravyastava paNa bhagavAnanA upadezanA pAlanarUpa ja che. (68) atha bhagavati cittAvasthite phalamAha hRdi sthite ca bhagavati kliSTakarmavigamaH // 48 // 415 // iti / pratItArthameva, paraM kliSTaM karma taducyate yat saMsAravAsaikanibandhanamiti / / 48 / / have bhagavAna cittamAM pratiSThita thatAM je phaLa maLe te phaLane kahe che :bhagavAna hRdayamAM pratiSThita thatAM kliSTakarmono nAza thAya che. kliSTa karma te kahevAya che ke je saMsA2vAsanuM ja kAraNa hoya. (cAritrAvaraNIya karmo saMsAravAsanuM kAraNa che. AthI cAritrAvaraNIya karmo kliSTa karmo che.) (48) etadapi kuta ityAha khattAnanavavanayovirodhAt // 465416 // kRti / vAri - vaizvAnarayoriva anayoH bhagavaccittAvasthAna kliSTakarmaNoH virodhAt paraspara- vAdhanAnuM ||46|| bhagavAna hRdayamAM pratiSThita thatAM kliSTakarmono nAza zAthI thAya che te kahe cheH - bhagavAnanI hRdayamAM pratiSThA ane kliSTa karmo e beno pANI - agninI jema virodha hovAthI bhagavAna hRdayamAM pratiSThita thatAM kliSTa karmono nAza thAya che. (49) punarapi prakRtopasaMhAramAha * samajavAmAM saraLatA rahe e mATe TIkAmAM rahelA sAvaghAntarAr prayogano mAtra bhAvArtha lakhyo che. zabdArtha 'sAvaghomAMthI' evo che. ahIM attara zabdano av nAAM narAntaram evo nathI, kiMtu 'aMdara' evo artha che. eMTale gujarAtImAM sAvadhomAMthI ema bolAya.'' mAre A dhaMdhAMmAthI nivRtti laI levI che'' enA jevo A prayoga che. 3184
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya ityucitAnuSThAnameva sarvatra pradhAnam // 50 // 417 // iti / patatu prAvatu I/10mI. pharI paNa prastuta viSayanA upasaMhArane kahe che - A pramANe sarvatra yogya anuSThAna ja zreSTha che. Ano artha pUrvanI jema (A adhyAyanA 26 mA sUtranI TIkAmAM jaNAvyA pramANe) che. (50) kathametadityAha prAyo'ticArAsaMbhavAt // 51 // 418 // iti / yo hi svocitaM karma kartumArabhate na tasya tatrAticAraH saMbhavati, prAyograhaNena cedamAha- tathAvidhAnAbhogadoSAt nikAcitakliSTakarmodayAdvA kadAcit kasyacit tathAvidhasanmArgayAyinaH pathikasyeva kaNTaka-jvara-digmohasamAno'tIcAraH syaadpiiti||51|| yogya anuSThAna ja zreSTha zAthI che te kahe che - prAyaH aticArono saMbhava na hovAthI yogya anuSThAna ja zreSTha che. je potAne yogya anuSThAna karavAno prAraMbha kare che tene prAyaH aticAra na lAge. prAyaH zabdanA ullekhathI graMthakAra A pramANe jaNAve cheH- jevI rIte tevA prakAranA sArA mArge janArA koI musApharane kyAreka kAMTo, tAva ane dizAmohanA kAraNe javAmAM vilaMba thAya tevI rIte tevA tevA prakAranA anAbhoga doSathI ke nikAcita kliSTakarmanA udayathI koika sAdhakane kAMTo, tAva ane dizAmohanI samAna (nAno -moTo) aticAra lAge paNa. (pa 1) etadapi kathamityAha yathAzakti pravRtteH // 52 // 419 // iti / yathAzakti yathAsAmarthya sarvakAryeSu pravRtteH / / 52 / / aticAra na lAgavAnuM paNa zuM kAraNa che te kahe che :0 musApharane kAMTo lAge to AgaLa vadhavAmAM vilaMba thAya, tAva Aveto vadhAre vilaMba thAya, ane dizAmoha thavAthI bIjA ja raste cAlyo jAya to ghaNo vadhAre vilaMba thAya. tevI rIte dharmamAM nAno aticAra ( = doSa) lAge to pharI dharmanI prAptimAM thoDo vilaMba thAya. moTo aticAra lAge to vadhAre vilaMba thAya, atizaya moTo aticAra lAge to atizaya ghaNo vilaMba thAya. A viSe vizeSa varNana upadezapada vagere graMthomAM che. 319
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya sarvakAryomAM yathAzakti pravRtti karavAthI aticAra na lAge. (52) iyamapi katham ? ucyate samAvaprativasthA karAro rUti sadbhAvo zakyatayA satyarUpe kRtye'rthe cittasya pratibandhAt pratibaddhatvAt / / 53 / / yathAzakti pravRttithI aticAra na lAgavAnuM kAraNa kahe che - je zakya hovAnA kAraNe satyarUpa che, evA karavA lAyaka kAryamAM citta baMdhAyeluM = coTeluM) hovAthI yathAzakti pravRtti karavAthI aticAra na lAge. (ja kArya zakya hoya te ja satya (= pAramArthika) che, ane temAM ja citta baMdhAya che - coTe che, azakyamAM citta coMTatu nathI. jemAM citta coTe temAM aticAra na lAge. kAraNake temAM bahu ja sAvadhagiri hoya che.) (53) viparyaye bAdhakamAha itarathA''rtadhyAnApattiH // 54 // 421 // iti / itarathA anucitArambhe ArttadhyAnasya pratItarUpasya ApattiH prasaGgaH syAt / / 54 / / ulaTuM karavAmAM doSa kahe cheHayogya anuSThAnano prAraMbha karavAmAM ArtadhyAnano prasaMga thAya. (54) kathamityAha akAlautsukyasya tattvatastattvAt // 55 // 422 // iti / akAle cikIrSitakAryArambhAprastAve yadautsukyaM tatkAlocitakAryAntaraparihAreNa tIvracikI lakSaNaM tasya tattvataH paramArthataH tattvAt ArtadhyAnatvAt, vyavahAratastu dharmadhyAnatvamapi iti tattvagrahaNamiti / / 55 / / ArtadhyAnano prasaMga kevI rIte Ave te kahe che :kAraNake akAle utsukatA paramArthathI ArtadhyAna che. akAle = karavAne IcchelA kAryano prAraMbha karavAno avasara na hoya tyAre utsukatA = te kALe karavA yogya bIjA kAryono tyAga karIne amuka kAryane karavAnI tIvra IcchA. akAle utsukatA vyavahArathI to dharmadhyAna paNa hoya. AthI ahIM paramArthathI ema kahyuM. 320
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya (akAle utsukatA vyavahArathI dharmadhyAna hovA chatAM paramArthathI ArtadhyAna che.) (55) nanu anutsukaH pravRttikAlamapi kathaM lapsyate ityAzaGkyAha nedaM pravRttikAlasAdhanam // 56 // 423 // iti / na naivedam autsukyaM pravRttikAlasAdhanaM kAryasya yaH pravRttikAlaH prastAvalakSaNaH tasya sAdhanaM hetuH, anavasaropahatatvAt, nahi atyantaM bubhukSavo'pi puruSA aprastAve bhojanaM labhante, kintu prastAva eveti / / 56 / / utsutAthI 2hita puruSa pravRttiAsAne (= avasarana) vI zata bhagavaze ? evI AzaMkA karIne teno uttara kahe cheH utsukatA pravRttikAlano hetu nathI ja. utsukatA kAryano avasararUpa je pravRttikAla teno hetu nathI ja, arthAt utsukatA karavAthI avasara AvI jato nathI. kAraNake anavasarathI utsukatA khatama thaI jAya che. bhojana karavAnI atyaMta icchAvALA paNa puruSo avasara vinA bhojana pAmatA nathI, kiMtu avasare ja pAme cha. (45) ataH kiM vidheyamityAha iti sadocitam // 57 // 424 // iti / iti evaM sadA sarvakAlamucitamArabdhavyaM nirUtsukena satA / / 57 / / utsukatA pravRttikAlano hetu nathI AthI zuM karavuM joIe te kahe cheH A pramANe haMmezAM utsuka banyA vinA yogya ja anuSThAnano prAraMbha karavo ho'ye. (57) kuta ityAha tadA tadasattvAt // 58 // 425 // iti tadA pravRttikAle tasya autsukyasyA'sattvAd abhAvAt, nahi samyagupAyapravRttA matimantaH kAryotsukyamavalambante, sadupAyasya kAryamaprasAdhyoparamAbhAvAt, tato yo yasya sAdhanabhAvena vyApriyate sa tatkAryapravRttikAle niyamAt svasattvamAdarzayati, yathA 32 1.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThThaTho adhyAya mRtpiNDAdirghaTasya, nAdarzayati cAtmAnamautsukyaM kAryapravRttikAle matimatAmiti kathaM tat tatsAdhanabhAvaM labdhumarhatIti, ata eva paThyate'nyatra atvarApUrvakaM sarvaM gamanaM kRtyameva vaa| praNidhAnasamAyuktamapAyaparihArataH / / 211 / / (yogadRSTi0 51) iti / / 58 / / utsuka kema na banavuM joIe te kahe cheH kAraNake pravRttikAle utsukatAno abhAva hoya che. Ano bhAvArtha A pramANe che- sarkaMpAyamAM pravRtta thayelA buddhimAna puruSo kAryanI utsukatAnuM AlaMbana letA nathI, arthAt kAryamAM utsuka banatA nathI. kAraNake saupAya kAryane siddha karyA vinA aTakatuM nathI. tethI je vastu je kAryanA sAdhana tarIke nizcita karAya che te vastu te kAryanA pravRtti kAle (= avasare) avazya potAnA sattvane (= potAnI dhyAtine) batAve che. jema ke mRtapiMDa vagere ghaTarUpakAryanA pravRttikAle potAnA sattvane (= sattAne) batAve che. utsuktA kAryanA pravRtti kAle potAne buddhimAna puruSone batAvatI nathI. arthAt buddhimAna puruSo koI kArya karavAmAM vicAryA vinA utAvaLa karatA nathI. AthI te pravRttikAlanuM hetupaNuM meLavavAne kevI rIte yogya thAya? arthAt na thAya. AthI ja bIjA sthaLe kahyuM che ke "devamaMdiramAM javuM vagere sarva gati athavA vaMdana vagere sarvakAryo utAvaLa karyA vinA (= vyAkulatAthI rahita banIne) karavA, tathA dRSTi AdithI thatA (dRSTine game tyAM pheravavI vagerethI thatA) anarthono tyAga karIne mAnasika ekAgratA pUrvaka karavA." (58) yadi nautsukyaM pravRttikAlasAdhanaM tarhi kiM sAdhanamityAzaGkyAha prabhUtAnyeva tu pravRttikAlasAdhanAni // 59 // 426 / / iti / prabhUtAnyeva tu vahUnyeva na punarekaM kiJcana pravRttikAlasAdhanAni santIti / / 59 / / jo utsukatA pravRttikAlanuM sAdhana nathI to tenuM sAdhana zuM che? evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che - pravRttikAlanAM sAdhano ghaNAM ja che. (pa) kuta ityAhanidAnazravaNAderapi keSAJcit pravRttimAtradarzanAt // 60 // 427 // iti| 322
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThTho adhyAya iha nidAnazabdaH kAraNamAtraparyAyaH, yathA kimatra roge nidAnamityAdau prayoge, tato nidAnasya bhogAdiphalatvena dAnAdeH zravaNAd dezanAyAm, yathA bhogA dAnena bhavanti dehinAM suragatizca zIlena / bhAvanayA ca vimuktistapasA sarvANi sidhyanti / / 212 / / ( ) AdizabdAt tathAvidhazrutAdilipsA-svajanoparodha-balAtkArAdeH kAraNAt keSAJcit govindavAcaka- sundarInandA -''ryasuhasti-dIkSitadramaka bhavadeva-karoTakagaNiprabhRtInAM pravRttimAtrasya pravRttereva kevalAyAH tAttvikopayogazUnyAyAH prathamaM pravrajyAyAM darzanAt zAstrakArairavalokanAt ||6|| - pravRttikAlanAM sAdhano ghaNAM zAthI che te kahe che H kAraNake nidAnazravaNa AdithI paNa keTalAkonI mAtra pravRtti dekhAya che. ahIM nidAna zabdano kAraNa artha che. jema ke A rAgamAM nidAna zuM che ? vagere prayogamAM nidAnano artha kA2Na che. A rogamAM nidAna zuM che ? e vAkyano A roganuM kAraNa zuM che ? evo artha che. dAna vagere bhogAdi phalavALA che, arthAt dAna vagere bhoganuM kAraNa che, ema dezanAmAM sAMbhaLe che. jema ke "jIvone dAnathI bhogonI prApti thAya che, zIlathI devagatinI prApti thAya che bhAvanAothI mokSa thAya che, ane tapathI sarvakAryo siddha thAya che." A pramANe sAMbhaLIne keTalAkonI dAnAdimAM pravRtti dekhAya che. sUtramAM rahelA 'Adi' zabdathI tevA prakAranA zruta vagerene meLavavAnI IcchA, svajanonuM dabANa, balAtkAra vagere kAraNo jANavA. A kAraNothI goviMdavAcaka, suMdarInaMda, AryasuhastithI dIkSita dramaka, bhavadeva, karoTaka gaNI vagere keTalAkonI pahelIvAra lIdhelI dIkSAmAM tAttvika upayoga zUnya mAtra pravRtti ja zAstrakAronA jovAmAM Ave che. (50) nanu kathaM tatpravRttimAtraM sadbhAvapravrajyApratipattikAlaheturityAzaGkyAhatasyApi tathApAramparyasAdhanatvam // 61 // 428 // iti / tasyApi pravRttimAtrasya, kiM punaranyasya bhavavairAgyAderityapizabdArthaH, tathApAramparyeNa tatprakAraparamparayA sAdhanatvaM sAdhanabhAvaH, zrUyate hi kecana pUrvaM tathAvidhabhogAbhilASAdinA''lambanena dravyapravrajyAM pratipadya pazcAt tadabhyAsenaiva vyAvRttAtitIvracAritramohodayA bhAvapravrajyApratipattikAlArAdhakAH saMjAtAH, yathA amI 323
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya II iva vijaya rUti dukA, temanI dIkSAmAM mAtra pravRtti sadbhAvathI dIkSA svIkAranA kAlano hetu kevI rIte bane che? evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che. - mAtra pravRtti paNa te rIte paraMparAe bhAvadIkSA svIkAranA kAlano hetu bane che. saMbhaLAya che ke keTalAko pahelAM tevA prakAranA bhogonI IcchA Adi AlaMbanathI dravyadIkSA svIkArIne pachI dravyadIkSAnA abhyAsathI ja atitIvra cAritramohano udaya haThI javAthI bhAvadIkSA svIkAranA kAlanA ArAdhako thayA, arthAt bhAvathI dikSA svIkAranArA banyA. jema ke A ja govidavAcaka vagere. (61) tarhi pravRttimAtramapi karttavyamApannamityAha yatidharmAdhikArazcAyamiti pratiSedhaH // 62 // 429 // iti / yatidharmAdhikAraH zuddhasAdhudharmaprastAvaH punarayaM prakrAntaH iti etasmAddhetoH pratiSedho nivAraNaM pravRttimAtrasya, nahi yathA kathaJcit pravRttaH sarvo'pi prANI bhAvadharmapravRttikAlArAdhako bhavati, kintu ghuNAkSarapravRttyA kazcideveti sarvatraucityena pravartatavyam //drA, to mAtra pravRtti paNa karavA yogya che ema prApta thayuM, AthI kahe che - A zuddha sAdhudharmano adhikAra zarU karyo che. AthI mAtra pravRttino pratiSedha che. game tema pravRtti karanArA badhAya jIvo bhAvadharmanA pravRttikAlanA ArAdhaka banatA nathI, arthAt bhAvadharmanA ArAdhaka banatA nathI, kiMtu ghuNAkSara "vRttAMtathI koIka ja bhAvadharmanA ArAdhaka bane che. AthI sarvatra (= sAdhudharmamAM ane gRhastha dharmamAM) aucityathI pravRtti karavI. (2) abhyuccayamAha na caitat pariNate cAritrapariNAme // 63 // 430 // iti / na ca naiva etad akAlautsukyaM pariNate aGgAGgIbhAvamAgate cAritrapariNAme / / 63 / / * ghuNa nAmano kIDo lAkaDAne evI rIte kotare ke jethI temAM akSaro kotarAI jAya. ahIM kIDAno akSaro kotaravAno Azaya hoto nathI, anAyAse ja akSaro kotarAI jAya che. tevI rIte koi kAma karavAno Azaya na hoya, koI kAma karavAno prayatna na hoya ane e kAma thaI jAya tyAM guNAkSaravRttAMtano (guNAkSara nyAyano) prayoga thAya che. 324
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na ahIM vizeSa kahe cheH cAritrano pariNAma pariNata thaye chate akAle utsukatA na hoya. pariNata thavuM eTale ekarUpa banI javuM, (63) kuta ityAha chaThTho adhyAya tasya prasannAzmIravAt // 6443125 rUti / tasya cAritrapariNAmasya prasannatvAt zAradasamayasaraH salilavat, tathA gambhIratvAt mahAsamudramadhyavat ||4|| akAle utsukatA zAthI na hoya te kahe che H cAritrano pariNAma prasanna ane gaMbhIra hovAthI akAle utsukatA na hoya. cAritrano pariNAma zaradaRtunA samaye sarovaramAM rahelA pANInA jevo prasanna (= svaccha) ane mahAsamudranA madhyabhAganI jema gaMbhIra * hovAthI cAritrano pariNAma pariNata thaye chate akALe utsukatA na hoya. (4) etadapi kathamityAha hitAvahatvAt // 6 // 432 // kRti / ekAntenaiva hitakAritvAt ||65|| cAritrapariNAma prasanna ane gaMbhIra kema hoya che e kahe che :cAritrano pariNAma ekAMte ja hitakArI hovAthI prasanna ane gaMbhIra hoya che. (5) Aha- yadi pariNatazcAritrapariNAmaH prasanno gambhIrastathA hitAvahazca tat kathaM taistairvacanaistavpratipattAvapi sAdhUnAmanuzAsanaM zAstreSu nirUpyate ? yathA gurukulavAso gurutaMtayA ya uciyaviNayassa karaNaM ca / vasahIpamajjaNAisu jatto taha kAlavikkhAe // 213|| anigUhaNA balaMmI savvattha pavattaNaM pasaMtIe / niyalAbhaciMtaNaM sai aNuggaho mitti guruvayaNe / / 214 / / saMvaranicchiDDuttaM suddhuMchujjIvaNaM suparisuddhaM / gaMbhIra eTale bIjAo mApI na zake - jANI na zake tevo. na 325
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya vihisajjhAo maraNAdavekkhaNaM jaijaNuvaeso / / 215 / / ( yogazatake 33, 34. 35) ityAzaGkyAhatatsAdhanAnuSThAnaviSayastUpadezaH, pratipAtyasau, karmavaicitryAt // 66 // 433 / rUti aa cAritriNAM pariNatacAritrANAM tasya cAritrapariNAmasya sAdhanAni yAnyanuSThAnAni guru kulavAsAdIni tAni viSayo yasya sa tathA, tuH punararthe, upadezaH pravartakavAkyarUpo yaH zAstreSu gIyate saH pratipAtI pratipatanazIlo yato'sau cAritrapariNAmo varttate, kuta ityAha- karmavaicitryAt, vicitrANi hi karmANi, tatastebhyaH kiM na saMbhAvyate?, yataH paThyate kammAiM nUNaM ghaNacikkaNAAI kaDhiNAI vjjsaaraaiN| TIMdrAM gi purAM vaMthAro upUrda neti //ra1ddA ( ) tataH patito'pi kadAcit kasyacit cAritrapariNAmaH tathAvidhAkarSavazAt punarapi guru kulavAsAdibhyaH samyakprayuktebhyaH pravartata iti tatsAdhanopadezo jyAyAniti //ddaddA ahIM AzaMkA kare che ke- jo ekarUpa banI gayela cAritrano pariNAma prasanna, gaMbhIra ane hitakArI che, to bhAvacAritrano svIkAra thavA chatAM sAdhuone zAstromAM te te vacanothI kartavyano upadeza kema jaNAvavAmAM Ave che? jema ke - (1) gurune AdhIna banIne, arthAt AtmasamarpaNa karIne, gurukulavAsamAM rahevuM. (2) jJAnavinaya vagere ucita vinaya karavo. (3) vasatipamArjana, upAdhi pratyupekSaNA vagere kriyAbhedomAM prayatna karavo, A prayatna game tema nahi, paNa kAla pramANe karavo, arthAt je kALe je kriyA karavAnuM vidhAna hoya te kALe te kriyA karavAmAM prayatna karavo. (4) zarIrabaLane gopavavuM nahi. (5) upadhipratyupekSaNA vagere sarva zramaNayogomAM atyaMta zAMtithI pravRtti karavI, arthAta utAvaLa na karavI. (6) guru AjJA kare tyAre gurue mArA upara anugraha karyo ke jethI A pramANe AjJA kare che, AjJApAlanathI mArA karmonI nirjarA thaze, ema potAnA lAbhanI vicAraNA karavI. (7) saMvarane AzravarUpa chidrathI rahita karavo, kAraNa ke saMvaramAM AzravarUpa chidro paDe e parvatanA zikhara uparathI pAtAlatamAM paDavA tulya che. (8) AdhAkarma vagere doSono tyAga karIne AcAranI maryAdA pramANe suparizuddha 326
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya bhikSAthI jIvana jIvavuM. (9) vaMdana vagere vidhithI vAcanA vagere svAdhyAya karavo. (10) maraNanI ane pramAdathI thanArA karmaphala vagerenI apekSA rAkhavI. arthAta mAre eka divasa maravAnuM che ema mRtyune satata AMkha sAme rAkhavuM. jo huM pramAda karIza to tenAthI baMdhAyelAM karmonuM kaTu phala mAre bhogavavuM paDaze ema dhyAnamAM rAkhavuM. Avo upadeza kema Apyo che evI zaMkAno uttara kahe che : cAritrapariNAmanA sAdhanarUpa anuSThAnono upadeza zAstromAM je kahevAya che te karmo vicitra hovAthI cAritrapariNAma paDavAnA svabhAvavALo che mATe kahevAya che. pariNamI gayelA cAritravALA sAdhuonA cAritrapariNAmanA sAdhanarUpa gurukulavAsa vagere anaSThAnono upadeza zAstromAM kahevAya che tenuM kAraNa e che ke cAritrapariNAma paDavAnA (= javAnA) svabhAvavALo che. cAritrapariNAma paDavAnA svabhAvavALo che tenuM kAraNa karmonI vicitratA che. karmo vicitra prakAranA che. tethI te karmothI zAnI saMbhAvanA na karAya? arthAt saghaLI saMbhAvanA karI zakAya che. AthI ja kahyuM che ke - "kharekhara gADha (= nibiDa), cikaNAM ane vajanA jevAM kaThina karmo jJAnayukta paNa puruSane mArgamAMthI unmArgamAM laI jAya che." Ama karmanI vicitratAnA kAraNe cAritrano pariNAma paDavAnA svabhAvavALo hovAthI kyAreka koI sAdhuno cAritra pariNAma paDI jAya to paNa sArI rIte yojelAM ( = sevelAM) gurukalavAsa vagere sAdhanothI tevA prakAranA AkarSanA kAraNe pharI paNa utpanna thAya che. ( = Ave che.) AthI cAritrapariNAmanAM sAdhanono upadeza prazaMsanIya che = yogya che. (6) tatsaMrakSaNAnuSThAnaviSayazca cakrAdipravRttyavasAna-bhramAdhAnajJAtAt Pdda gI434o rUti tasya cAritrapariNAmasya labdhasya yat saMrakSaNaM pAlanaM tadarthaM yadanuSThAnaM tadviSayaH, caH samuccaye, upadezaH vajjejjA saMsaggiM pAsatthAIhiM paavmittehiN| kujjA u appamatto suddhacarittehiM dhIrehiM / / 217 / / (paJca. 730) ityAdirUpo yaH sa cakrasya kulAlAdisaMbandhinaH AdizabdAdaraghaTTayantrAdezca yA pravRttiH bhramaNarUpA tasyA avasAne mandatArUpe yad bhramAdhAnaM punarapi daNDayogena tIvratvamAdhIyate yathA tathA ca (cA)ritravato'pi jantoH tathAvidhavIryahrAsAt pariNAmamandatAyAM 327
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya tattIvratA''dhAnArthamupadezaH pravartyata iti / / 67 / / tathA cakrabhramaNanI maMdatAmAM bhamAdhAnanA dRSTAMtathI cAritrapariNAmanA saMrakSaNa mATe anuSThAnono upadeza che. meLavelA cAritrapariNAmanuM saMrakSaNa karavA mATenA (=saMrakSaNa karanArA) anuSThAnono, "sAdhu apramatta banIne akalyANamitra pAsatthA AdinI sAthe saMbaMdha na rAkhe, tathA ghIra ane zuddha cAritrI sAdhuonI sAthe saMbaMdha rAkhe." ItyAdi je upadeza che te, cakrabhramaNanI maMdatAmAM bhramAdhAnanA dRgaMtane AzrayIne che. bhAvArtha - kuMbhAra cakrane daMDavaDe jorathI pherave che. cakrajorathI pharavA mAMDe eTale kuMbhAra pheravAnuM mUkI de che. AthI cakra prAraMbhamAM to jorathI phare che. paNa pachI maMda thaI jAya che. AthI kuMbhAra pharI daMDathI cakra pheravIne cakrabhramaNamAM tIvratA lAve che. tevI rIte sAdhunA cAritrapariNAmamAM tevA prakAranA vIryahAsathI maMdatA Ave tyAre tIvratA lAvavA mATe sAdhuone upadeza ApavAmAM Ave che. bhramAdhAna = maMda paDelA cakrabhramaNamAM pharI tIvratA lAvavI. sUtramAM rahelA Adi zabdathI araghaTTayaMtra vagerenuM bhramaNa samajavuM. (7). athopadezaniSphalatvamabhidhAtumAha __mAdhyasthye tadvaiphalyameva // 68 // 435 // iti / mAdhyasthye madhyasthabhAve apravRtti-pravRttyavasAnayormadhyabhAgarUpe, pravRttau satyAmityarthaH, mArA uddeza vaiRtya vijhanamAvaH ||8 have upadezanI niSkalatAne kahevA mATe kahe cheH madhyasthabhAvamAM upadeza niSphala ja che. cAritrapariNAma na thayo hoya ane cAritrapariNAma maMda na thayo hoya e benA madhyabhAgamAM arthAt cAritrapariNAma tIvra hoya tyAre upadeza nirarthaka che. (8) kuta ityAha svayaMbhramaNasiddheH // 69 // 436 // iti| svayam Atmanaiva bhramaNasiddheH cakrabhramatulyapravRttisiddheH / / 69 / / madhyasthabhAvamAM upadeza zAthI nippala che te kahe che :potAnI meLe ja bhramaNa thaI rahyuM hovAthI madhyasthabhAvamAM upadeza niSphaLa 328
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThuTho adhyAya che. jevI rIte potAnI meLe cakrabhramaNa thaI rahyuM hoya tyAre daMDathI cakrane pheravavo e nirarthaka che, te rIte madhyabhAgamAM upadeza vinA paNa potAnI meLe cAritra pariNAma pravartato hovAthI upadeza nirarthaka che. (69) etadeva bhAvayannAha bhAvayatirhi tathAkuzalAzayatvAdazakto' samaJjasapravRttAvitarasyAmivetaraH // 70 // 437 // iti| bhAvayatiH paramArthasAdhuH hiH yasmAt tathA taprakArazcAritravRddhiheturityarthaH kuzalaH parizuddhaH AzayaH cittamasya, tadbhAvastattvam, tasmAd, azaktaH asamartho'samAsapravRttI anAcArasevArUpAyAm, dRSTAntamAha- itarasyAmiva bhAvataH samaJjasapravRttAviva itaraH abhAvayatirviDambakaprAyaH / / 70 / / A ja viSayane vicAratA graMthakAra kahe che : kAraNake jevI rIte dravyasAdhu (bhAvathI) yogya pravRtti karavA mATe asamartha che, tevI rIte bhAvasAdhu tevA prakAranA kuzalacittavALo hovAthI (bhAvathI) ayogya pravRtti karavA mATe asamartha che. bhAvasAdhu = paramArthika sAdhu. kuzala = parizuddha. tevA prakAranA = cAritravRddhinuM kAraNa hoya tevA. ayogya pravRtti = sAdhune yogya na hoya tevA asad AcAronuM sevana. dravyasAdhu naTa tulya hoya. (70) atraiva kaJcidvizeSamAha iti nidarzanamAtram // 71 // 438 // iti| iti etaditarasyAmivetara iti yaduktaM tannidarzanamAtraM dRSTAnta eva kevalaH / / 71 / / A viSayamAM ja kaMIka vizeSa kahe cheH jema dravyasAdhu yogya pravRtti karavA asamartha che, tema bhAvasAdhu ayogya pravRtti karavA mATe asamartha che ema je kahyuM te mAtra dRSTAMta ja che. (71) ata evAha na sarvasAdharmyayogena // 72 // 439 // iti / na naiva sarvasAdharmyayogena sarvaiH dharmeH sAdharmya sAdRzyaM tadyogena / / 72 / / mAtra dRSTAMta ja hovAthI kahe che : 329
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya badhI rIte samAnatAnA yogathI dRSTAMta nathI. (arthAta dRSTAMtamAM badhI rIte samAnatA nathI.) (72) etatkuta ityAha yatestadapravRttinimittasya garIyastvAt // 73 // 440 // iti yateH sAdhoH tatra asamaase apravRttau nimittasya samyagdarzanAdipariNAmasya garIyastvAt asamaJjasapravRttinimittAnmithyAtvAdestathAvidhakarmodayajanyAt ata eva jIvAsvabhAvabhUtAt sakAzAdatigurutvAt / / 73 / / / dRSTAMtamAM badhI rIte samAnatA zAthI nathI te kahe che : kAraNa ke sAdhunA ayogyamAM apravRttimAM nimitta evo samyagdarzanAdipariNAma atimahAna che. bhAvasAdhu ayogyamAM pravRtti karatA nathI, temAM nimitta bhAvasAdhuno samyagdarzanAdi pariNAma che. samyagdarzanAdipariNAmanA kAraNe bhAvasAdhu ayogyamAM pravRtti karatA nathI. ayogya pravRttimAM nimitta, tevA prakAranA karmodayathI janya, ane ethI ja jIvanA svabhAvabhUta nahi tevA mithyAtvAdithI samyagdarzanAdi pariNAma atimahAna che. ahIM mithyAtvAdithI samyagdarzanAdino pariNAma atimahAna che ema kahevuM che. temAM mithyAtvAdi kevA che te jaNAvavA mATe mithyAtvAdinA traNa vizeSaNa che. mithyAtvAdi ayogya pravRttimAM nimitta che, arthAta ayogya pravRttinuM kAraNa che, tevA prakAranA karmodayathI janya che ane karmodayathI janya hovAnA kAraNe ja jIvanA svabhAvarUpa nathI. samyagdarzanAdi pariNAma AnAthI viparIta che, eTale yogya pravRttinuM kAraNa che, karmanA udayathI nahi kiMtu karmanA kSayopazama AdithI janya che, ane ethI ja jIvanA svabhAva rUpa che. (73) etadeva bhAvayati vastutaH svAmavichatAtu 74441 rUti vastutaH paramArthavRttyA svAbhAvikatvAt jIvasvabhAvamayatvAt samyagdarzanAdeH samaJjasapravRttinimittasya / / 74 / / A ja viSayane vicAre che :yogya pravRttimAM nimitta evo samyagdarzanAdi pariNAma paramArthavRttithI 33)
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaThTho adhyAya svAbhAvika = jIvanA svabhAvarUpa hovAthI mithyAtvAdithI atimahAna che. (74) sadbhAvavRddheH phalotkarSasAdhanAt // 75 // 442 // iti / sadbhAvasya zuddhapariNAmarUpasya yA vRddhiH utkarSastasyAH phalotkarSasAdhanAt utkRSTaphalarUpamokSaniSpAdanAt / vRddhiprApto hi zuddho bhAvaH samyagdarzanAdirmokSaM sAdhayati, na tu mithyAtvAdiH kadAcanApi, ataH paramaphalasAdhakatvena mithyAtvAdibhyo'sau garIyAniti IIII tathA tathA zubhapariNAmanI vRddhithI utkRSTa phalane sAdhavAthI mithyAtvAdithI samyagdarzanAdi atimahAna che. vRddhine pAmelo samyagdarzanAdi zuddha pariNAma utkRSTa phalarUpa mokSane sAdhe che. mithyAtvAdi kyAre paNa mokSane sAdhatA nathI, AthI samyagdarzanAdi paramaphalane sAdhanArA hovAthI mithyAtvAdithI atimahAna che.(75) etadapi kuta ityAha 3papnavimena tathAvamAsanAvitti 5765442 // kRti | upaplavavigamena rAgadveSAdyAntaropadravApagamena tathAvabhAsanAt tathA asamaJjasasyApravRttiyogyatayA'vabhAsanAt pratIteH bhAvayateH kartuH itItarasyAmivetara iti nidarzanamAtramiti sthitam, itiH vAkyaparisamAptau ||16|| samyagdarzanAdi pariNAmanA kAraNe bhAvasAdhu ayogyapravRtti karatA nathI e paNa zAthI che? te kahe che: rAga-dveSAdi AMtarika upadrava dUra thavAthI bhAvasAdhune (samyagdarzanAdi pariNAmavALA sAdhune) ayogyapravRtti karavA lAyaka nathI evI pratIti thatI hovAthI bhAvasAdhu ayogya pravRtti karatA nathI. A pramANe jema dravya sAdhu yogya pravRtti karavA asamartha che tema bhAvasAdhu ayogyapravRtti karavA asamartha che ema je kahyuM te mAtra dRSTAMta ja che e nakkI thayuM. (76) athopasaMharannAha evaMvidhayateH prAyo bhAvazuddhermahAtmanaH / vinivRttAgrahasyoccairmokSatulyo bhavo'pi hi // 4 // iti / evaMvidhasya svAvasthocitAnuSThAnArambhiNo yateH sAdhoH prAyo bAhulyena bhAvazuddheH 331
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaTho adhyAya sakAzAt mahAtmanaH uktarUpasya vinivRttAgrahasya uparatazarIrAdigocaramUrchAdoSasya uccaiH atyarthaM mokSatulyo nirvANakalpo bhavo'pi, mokSastAvanmokSa evetyapizabdArthaH , hiH sphuTam, yadavAci nirjitamada-madanAnAM vaakkaaymnovikaarrhitaanaam| vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm (prazama0 238) / / 218 / / iti| have upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - potAnI avasthAne yogya anuSThAnano prAraMbha karanArA ane zarIra AdinI mUrchAthI atizaya rahita sAdhu mahAtmAne bhAvazuddhithI prAyaH saMsAra paNa spaSTa mokSatulya che. kahyuM che ke - "mada - madanane jItI lenArA, mana - vacana - kAyAnA vikArothI rahita, paugalika AzAothI mukta ane zAstrokta vidhinuM pAlana karanArA sAdhu mahAtmAone ahIM ja mokSa che." "saMsAra paNa e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che:- mokSa to mokSa che ja, kiMtu saMsAra paNa mokSatulya che. (4) atropapattimAha saddarzanAdisaMprApteH sNtossaamRtyogtH| bhAvaizvaryapradhAnatvAt tadAsannatvatastathA // 5 // iti| saddarzanAdInAm adhaHkRtacintAmaNi-kalpadruma-kAmadhenUpamAnAnAM samyagdarzana-jJAnacAritrANAM saMprApteH lAbhAt yaH saMtoSAmRtayogastasmAt, mokSatulyo bhavo'pi hIti saMbandhaH, upapattyantaramAha- bhAvaizvaryapradhAnatvAt, bhAvaizvaryeNa kSamA-mArdavAdinA pradhAnaH uttamastadbhAvastattvaM tasmAt sakAzAt tadAsannatvato mokSAsannabhAvAt, tatheti hetvantarasUcaka ta ||1|| saMsAra paNa mokSatulya che e viSayamAM kAraNa jaNAve che : (1) ciMtAmaNi, kalpavRkSa ane kAmadhenunI upamAno tiraskAra karanArA samyagdarzana-jJAna-cAritranI prAptithI thayelA saMtoSarUpa amRtanA yogathI, (2) kSamA-mArdava vagere bhAva aizvaryathI thayelI uttamatAthI ane (3) mokSa najIkamAM hovAthI saMsAra paNa spaSTa mokSatulya che. (pa) etadeva samarthayannAha uktaM mAsAdiparyAyavRddhyA dvAdazabhiH param / 332
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya tejaH prApnoti cAritrI sarvadevebhya uttamam // 6 // iti / uktaM nirUpitaM bhagavatyAm, kimityAha- mAsAdiparyAyavRddhyA mAsena dvAbhyAM tribhirityAdikrameNa paryAyasya vRddhau satyAM yAvad dvAdazabhirmAsaiH paraM prakRSTaM tejaH cittasukhalAbhalakSaNaM prApnoti adhigacchati cAritrI viziSTacAritrapAtraM pumAn, paratvameva vyanakti- sarvadevebhyo bhavanavAsiprabhRtibhyo'nuttarasurAvasAnebhyaH sakAzAduttamaM sarvasurasukhAtizAyIti bhAvaH, bhagavatIsUtraM cedam je ime ajjattAe samaNA niggaMthA ete NaM kassa teullesaM vItIvayaMti? mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teullesaM vIIvayai, evaM dumAsapariyAe samaNe niggaMthe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM teulesaM vItIvayai, timAsapariyAe samaNe niggaMthe asurakumAriMdANaM devANaM teulesaM vItIvayai, caumAsapariyAe samaNe niggaMthe caMdimasUriyavajjiyANaM gahagaNa-nakkhatta-tArArUvANaM jotisiyANaM teulesaM vIIvayai, paMcamAsapariyAe samaNe niggaMthe caMdima-sUriyANaM joisiyANaM teulesaM vItIvayai, chammAsapariyAe samaNe niggaMthe sohammIsANANaM teulesaM vItIvayai, sattamAsapariyAe samaNe niggaMthe saNaMkumAra-mAhiMdANaM teulesaM vIIvayai, aTTamAsapariyAe samaNe niggaMthe baMbhaloga-laMtagadevANaM teulesaM (vIIvayai), navamAsapariyAe samaNe niggaMthe mahAsukka-sahassArANaM devANaM teulesaM (vIIvayai), dasamAsapariyAe samaNe (niggaMthe) ANaya-pANaya-AraNa-accuANaM devANaM teulesaM (vIIvayai), ekkArasamAsapariyAe samaNe (niggaMthe) gevejjANaM devANaM (teulesaM vIIvayai). vArasamAsapariyAe (samaNe niggaMthe) aNuttarovavAiyANaM devANaM teulesaM (vIIvayai) teNa paraM sukke sukkAbhijAtI bhavittA sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei / / 219 / / bhagavatI0 14/9/537) tti / / 6 / / AnuM ja samarthana karatA graMthakAra kahe che - ekamAsa, be mAsa, traNa mAsa ItyAdi kramathI cAritraparyAyanI vRddhi thatAM bAra mAsano dIkSA paryAya thAya tyAre cAritrI sarva devothI uttama prakRSTa tejane pAme che ema bhagavatI sUtramAM kahyuM che. teja = cittasukhano lAbha. cAritrI = viziSTa cAritrapAtra puruSa. sarvadavothI = bhavanapatithI AraMbhI anuttara sudhInA sahayothI. uttama = sahayonA supathA. yaDhiyAtuM. bhagavatI sUtrano artha A pramANe cheH- zrI gautamasvAmI zrI mahAvIra svAmIne 333
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa chaDUTho adhyAya prazna kare che ke - "he bhagavaMta hamaNAM je zramaNa nigraMtho vicarI rahyA che te konI tejolezyAne oLaMgI jAya che?" zrI mahAvIra svAmI javAba Ape che ke - "he gautama! eka mAsanA dIkSAparyAyavALA zramaNa nigraMtho vANavyaMtara devonI tejolezyAne = sukhane oLaMgI jAya che. ema vadhatAM vadhatAM bAramAsanA dIkSA paryAyavALA zramaNa nigraMtho anuttaropapAtika devonI tejovezyAne = sukhane oLaMgI jAya che. tyAra bAda adhika adhika zuddha pariNAmavALA thaI siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, zAMta thAya che, yAvat sarva duHkhono aMta kare che. bhagavatIsUtramAM jaNAvela sukhavRddhi dIkSAparyAya kayA devothI adhika sukha 1 mAsa vANavyaMtara 2 mAsa bhavanapati (asurakumAra sivAya) 3 mAsa asurakumAra graha - nakSatra - tArA 5 mAsa sUrya - caMdra 6 thI 10 mAsa kramazaH 1-2, 3-4, 5-6, 7-8, 9 thI 12 vai. devo. 11-12 mAsa kramazaH 9 naiveyaka, 5 anuttaravAsI devo. bhagavatInI TIkAmAM tejovezyA vagere zabdono artha A pramANe che :tejolezyAno ullekha prazasta lezyAnA upalakSaNarUpa hovAthI tejalezyA eTale prazasta lezyA. prazasta lezyA sukhAsikAnuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI tejolezyA eTale sukhAsikA. sukhAsikA eTale sukhI avasthA. zukla eTale zuddhapariNAmavALo. abhijAta eTale zreSTha. zuklomAM abhijAta = zreSTha te zuklAbhijAta. AtmA jema jema vizuddhapariNAmavALo bane tema tema sukhI bane. AthI zukla eTale sukhI. zuklAbhijAta eTale paramasukhI. 4 mAsa (6) iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau yatidharmaviSayavidhiH SaSTho'dhyAyaH smaaptH| A pramANe dharmabiMdunI zrI municaMdrasUri viracita vRttimAM yatidharma viSayavidhi nAmano chaTho adhyAya pUro thayo. -- -- 334
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya / atha saptamo'dhyAyaH / vyAkhyAtaH ssssttho'dhyaayH| atha saptamo vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram phalapradhAna Arambha iti sllokniititH| saMkSepAduktamasyedaM vyAsataH punarucyate // 1 // iti / phalaM pradhAnaM yasyeti sa tathA Arambho dharmAdigocarA pravRttiH iti asyAH sallokanItitaH ziSTajanasamAcArAt, kimityAha- saMkSepAt parimitarUpatayA uktamasya dharmasyedaM phalaM dhanado dhanArthinAM proktaH (a01 zlo0 2) iti zlokena zAstrAdau, vyAsato vistareNa punarucyate idamidAnImiti / / 1 / / chaThA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have sAtamA adhyAyanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A che - dharma AdinI pravRtti phalanI pradhAnatAvALI hoya, arthAt dharma AdinI pravRtti tevI karavI ke jemAM phalanI mukhyatA hoya, AvI ziSTa lokonI nIti hovAthI zAstranA prAraMbha (2. 1. 282) dhanado dhanArthinAM proktaH se thothI saMkSepathI dharmanuM phala karyuM che. have pharI vistArathI dharmanuM phala kahevAmAM Ave che. (1) nanu yadi vyAsataH punaridAnIM vakSyate tat kimiti saMkSepAt pUrvaM phalamuktamityAzaGkyAha pravRttyaGgamadaH zreSThaM sattvAnAM prAyazca yat / Adau sarvatra tayuktamabhidhAtumidaM punaH // 2 // iti / pravRttyaGgaM pravRttikAraNam adaH phalaM zreSThaM jyAyaH sattvAnAM phalArthinAM prANivizeSANAM prAyazaH prAyeNa, cakAro vaktavyAntarasamuccaye, yad yasmAd Adau prathamaM sarvatra sarvakAryeSu tat tasmAd yuktaM ucitam abhidhAtuM bhaNituM saMkSepAdAdAviti, AdAveva vistareNa phalabhaNane zAstrArthasya ativyavadhAnena zrotustatra nIrasabhAvaprasaGgenAnAdara eva syaaditi| idaM punariti yat punAsataH phalaM tadidaM vakSyamANam / / 2 / / jo hamaNAM pharI vistArathI dharmaphala kahevAmAM Avaze to pUrve saMkSepathI phala zA mATe kahyuM evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che : phala prAyaH pravRttinuM zreSTha kAraNa che, arthAt A kArya karavAthI phaLa maLaze evuM jANavAmAM Ave to loka e kAryamAM pravRtti kare che.AthI sarva kAryomAM pahelAM 335
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na saMkSepathI phala kahevuM yogya che. prAraMbhamAM ja vistArathI phala kahevAmAM Ave to zAstranA arthamAM ghaNuM aMtara paDI jAya. zAstranA arthamAM ghaNuM aMtara paDI javAthI zrotAne zAstramAM nirasabhAva thaI jAya ane ethI anAdara ja thAya. pharI je vistArathI phala kahevAnuM che te A ( = have kahevAze te pramANe) che. (2) sAtamo adhyAya yathA viziSTaM devasaukhyaM yacchivasaukhyaM ca ytprm| dharmakalpadrumasyedaM phalamAhurmanISiNaH // 3 // iti / viziSTaM saudharmAdidevalokasaMbandhitayA zeSadevasaukhyAtizAyi devasaukhyaM surazarma yadihaiva vakSyamANam, zivasaukhyaM muktizarma, caH samuccaye, yaditi prAgvat paraM prakRSTam, tat kimityAha- dharmakalpadrumasya bhAvadharmakalpapAdapasya idaM pratItarUpatayA prathamAnaM phalaM sAdhyamAhuH uktavantaH manISiNaH sudharmasvAmiprabhRtayo mahAmunaya iti || 3 || dharmaphala A pramANe cheH je A viziSTa devasukha ane je A prakRSTa mokSasukha che e bhAvadharmarUpa kalpavRkSanuM phala che ema sudharmasvAmI vagere mahAmunioe kahyuM che. viziSTa saudharma vagere devaloka saMbaMghI hovAnA kAraNe anya devonA sukhathI caDhiyAtuM. A devasukha have kahevAmAM Avaze. mokSasukha paNa have kahevAmAM Avaze. A = jANItuM hovAnA kAraNe prasiddhine pAmatuM. buddhimAna = sudharmasvAmI vagere mahAmunio. (3) www tuvato dharma:, sAmpratamasya tamanuvarNaviSyAmaH // 154445 kRti / muLamameva ||9|| A pramANe dharma kahyo. have dharmanA phalanuM varNana karIzuM. (1) vividha namu-- anantara-parambaramevAt ||25441nA kRti / dvividhaM dvirUpaM phalaM dharmasya, kathamityAha- anantara - paramparabhedAt AnantaryeNa paramparayA maiM rA anaMta2 ane paraMpara bhedathI dharmaphala be prakAranuM che. (je phala tarata maLe = 33
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa A bhavamAM ja maLe te anaMtara phala ane je phala paraMparAe maLe te paraMpara phala.) (2) ||4|| sAtamo adhyAya taMtrAnantaratamupavihrAsaH ||3446 // kRti / tatra tayormadhye'nantaraphalaM darzyate, tadyathA upaplavahAsaH, upaplavasya rAgadveSAdidoSodrekalakSaNasya hrAsaH parihANiH || 3|| te be phalomAM upaplavano hrAsa anaMtaraphala che. upaplava eTale rAga - dveSAdi doSonI adhikatA, arthAt prabaLa rAga - dveSAdi doSo e upaplava che. prAsa eTale hAni. (3) tathA = napritvam zA448|| tA bhavAMtaramAM maLe mAvaizvaryavRddhiH 545447nA tiA bhAvaizvaryasya audArya-dAkSiNya-pApajugupsAdiguNalAbhalakSaNasya vRddhiH utkarSaH tathA udAratA, dAkSiNya ane pApazugupsA vagere guNonA lAbharUpa aizvaryanI vRddhi e anaMtara phaLa che. (4) tathA 337 sarvalokacittAhlAdakatvam ||5|| tathA lokone priya banavuM, arthAt sarva lokonA cittane harSa pamADavo e anaMtara phaLa che. (lokonA cittane harSa pamADanAra avazya lokone priya bane che. ethI lokone priya banavuM ane lokonA cittane harSa pamADavo e baMneno eka ja artha che.) (5) paramparAphalaM tu sugatijanmottamasthAna - paramparAnirvANAvAptiH // 6 // 449 // iti yat sugatijanma yaccottamasthAnaparamparayA karaNabhUtayA nirvANaM tayoravAptiH punaH paramparAphalamiti // 6 // sugatimAM janma ane uttamasthAnanI * paraMparAthI mokSaprApti e be paraMpara uttamasthAnanI paraMparA karaNa che. karaNano artha chaThThA adhyAyanA navamA sUtramAM TIppaNImAM jaNAvyo che.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya 38. cha. () atha svayamevaitat sUtraM bhAvayati sugativiziSTadevasthAnam // 7 // 450 // iti / sugatiH kimucyate ityAha- viziSTadevasthAnaM saudharmAdikalpalakSaNam / / 7 / / have graMthakAra svayaM ja A sUtrane vicAre che :saudharma devaloka vagere viziSTa devasthAna sugati che. (7) tatrottamA rUpasaMpata, sasthitiprabhAvasukhadyutilezyAyogaH, vizuddhendriyAvadhitvam, prakRSTAni bhogasAdhanAni, divyo vimAnanivahaH, manoharANyudyAnAni, ramyA jalAzayAH, kAntA apsarasaH, atinipuNAH kiGkarAH, pragalbho nATyavidhiH, caturodArA bhogAH, sadA cittAhlAdaH, anekasukhahetutvam, kuzalAnubandhaH, mahAkalyANapUjAkaraNam, tIrthakarasevA, saddharmazrutau ratiH, sadA sukhitvam // 8 // 451 // iti / tatra devasthAne uttamA prakRSTA rUpasaMpat zarIrasaMsthAnalakSaNA 1, satyaH sundarA yAH sthiti - prabhAva - sukha - dyuti - lezyAstAbhiryogaH samAgamaH, tatra sthitiH palyopamasAgaropamapramANAyuSkalakSaNA, prabhAvo nigrahA - 'nugrahasAmarthyam, sukhaM cittasamAdhilakSaNam, yutiH zarIrA-''bharaNAdiprabhA, lezyA tejolezyAdikA iti 2, vizuddhAni svaviSayAviparyastajJAnajananena nirmalAnIndriyANi avadhizca yasya sa tathA, tadbhAvastattvam 3, prakRSTAni prakarSavanti bhogasAdhanAni bhogopakaraNAni 4, tAnyeva darzayati- divyo nijaprabhAmaNDalaviDambitAzeSatejasvicakro vimAnanivahaH vimAnasaMghAtaH 5, manoharANi manaHpramodapradAni azoka-campaka-punnAga-nAgaprabhRtivanaspatisamAkulAni udyAnAni vanAni 6, ramyA rantuM yogyA jalAzayAH vApI - hrada - sarovaralakSaNAH 7, kAntAH kAntibhAjaH apsaraso devyaH8, atinipuNAH parizuddhavinayavidhividhAyinaH kiGkarAH pratItarUpA eva 9, pragalbhaH prauDho nATyavidhiH tIrthakarAdicaritapratibaddhAbhinayalakSaNaH 10, caturodArAH caturAH jhaTityevendriyacittAkSepadakSA udArAzca uttamAH bhogAH zabdAdayaH zrotrAdIndriyaviSayAH 11, sadA satataM cittAhlAdo manaHprasAdarUpaH 12, anekeSAM svavyatiriktAnAM devAdInAM tattannAnAvidhasamucitAcArasamAcaraNacAturyaguNena sukhahetutvaM saMtoSanimittabhAvaH 13, kuzalaH 338
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya pariNAmasundaro'nubandhaH sarvakAryANAm 14, mahAkalyANakeSu jinajanma-mahAvratapratipattyAdiSu pUjAyAH snAtra-puSpAropaNa-dhUpavAsapradAnAdinA prakAreNa karaNaM nirmApaNam 15, tIrthakarANAM nijaprabhAvAvarjitajagattrAyajantu mAnasAnAM amRtame ghAsArAkAra sarasadezanAvidhinihatabhavyabhavikajanamanaHsaMtApAnAM puruSaratnavizeSANAM sevA vandana-namanaparyupAsana-pUjanAdinA''rAdhanA 16, sataH pAramArthikasya dharmasya zruta-cAritralakSaNasya zrutau AkarNane ratiH svargaprabhavatumburuprabhRti- gAndharvikArabdhapaJcamasvaragItazravaNaraterapi sakAzAdadhikasaMtoSalakSaNA 17, sadA sarvakAlaM sukhitvaM bAyazayanA-''sana-vastrA'laGkArAdijanitazarIrasukhayuktatvam 18 / / 8 / / tyAM 1 uttama rUpasaMpatti, 2 suMdara sthiti, 3 suMdara prabhAva, 4 suMdara sukha, pa suMdara ghuti, suMdara vezyA, 7 vizuddha Idriyo, 8 vizuddha avadhijJAna, 9 prakRSTa bhoga sAdhano, 10divya vimAnasamUha, 11 manohara udyAno, 12 ramya jalAzayo, 13 kAMta apsarAo, 14 atinipuNa nokaro, 15 prauDha nATyavidhi, 16 catura - udAra bhogo, 17 sadA cittAlAda, 18 aneka sukhahetutA, 19 kuzala anubaMdha, 20 mahAkalyANa pUjAkaraNa, 21, tIrthakara sevA 22 sadharmazravaNamAM rati, 23 sadAsukha hoya che. tyAM = devalokamAM. 1 uttama rUpasaMpatti = utkRSTa zarIra saMsthAna, 2 suMdara sthiti = palyopama - sAgaropama pramANa (dIrgha AyuSya, 3 suMdara prabhAva = nigraha - anugrahanI (prabaLa) zakti, 4 suMdara sukha = cittanI samAdhi, pa suMdara ghuti = zarIra - AbhUSaNa vagerenI prabhA, suMdara vezyA= tejolezyA vagere zubhalezyA, 7 vizuddha Idriyo = potAnA viSayane barAbara jANe tevI nirmala Idriyo, 8 vizuddha avadhijJAna = potAnA viSayane barobara jANe tevuM nirmala avadhijJAna, 9 prakRSTa bhogasAdhano = bhoganAM utkRSTa upakaraNo. bhoganAM utkRSTa upakaraNone ja batAve che - 10 divyavimAnasamUha = potAnA prabhAmaMDalathI sarva tejasvI cakronI viDaMbanA (tiraskAra) karanAra vimAnono samUha. 11 manohara udyAno = manane harSa Ape tevA azoka, caMpaka, jAyaphala ane nAgaravela vagere vanaspatiothI yukta vano. 12 ramya jalAzayo = ramavAne yogya (krIDA karavAmAM AnaMda Ave tevA) vAvaDI, pANInA dharo (moTA hoja), sarovara vagere pANInAM sthAno. 13kAMta apsarAo = kAMtivALI devIo. 14 atinipuNa kiMkaro = vizuddha vidhipUrvaka vinaya karanArA nokaro. 15 prauDha 339
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya nATyavidhi = tIrthaMkara vagerenAM caritrovALA nATakonI racanA. 16 caturaudArabhogo = catura eTale Idriya - mananuM jaladI AkarSaNa karavAmAM kuzala, udAra eTale uttama, bhogo eTale kAna vagere indriyanA zabda vagere viSayo. 17 sadA cittAlAda = satata mananI prasannatA, 18 aneka sukhahetutA = anekanA sukhamAM nimitta banavuM, arthAt kayA samaye kevuM AcaraNa ucita gaNAya ema cAturyaguNathI jANI zake ane te pramANe ucita AcaraNa kare ethI, potAnA sivAya bIjA deva vagerenA saMtoSamAM nimitta banavuM (kabIjAne saMtoSa pamADavo). 19kuzala anubaMdha = sarvakAryono prAraMbha pariNAme suMdara hoya tevo thAya. 20mahAkalyANaka pUjAkaraNa = jinanA janma ane dIkSA vagere prasaMgomAM snAtra, puSponuM AropaNa, dhUpanI sugaMdha ApavI vagere rIte pUjA karavI. 21 tIrthaMkara sevA = potAnA prabhAvathI traNa jagatanA jIvonA manane AkarSI lenArA, amRtameghanI dhArAbaddha vRSTi samAna rasALa dezanA ApIne bhavya saMsArI lokonA mAnasika saMtApane haNanArA ane utkRSTa puruSaratna evA tIrthakaronI vaMdana - namana - papRpAsanA-pUjA AdithI ArAdhanA. 22 sadharmazravaNamAM rati = zrata - cAritrarUpa pAramArthika dharmanA zravaNamAM svargamAM utpanna thayelA tumbaru vagere gAMdharvika devoe zarU karelA paMcamasvaravALA gItanA zravaNamAM je rAga hoya te rAgathI paNa adhikarAga (= saMtoSa). 23. sadA sukha = sarvakALe zayana, Asana, vastra, alaMkAra vagerethI thayeluM zarIranuM bAhyasukha. (8) tathA - taccyutAvapi viziSTe deze viziSTa eva kAle sphIte mahAkule niSkalaGke'nvayena udagre sadAcAreNa AkhyAyikApuruSayukte anekamanorathApUrakamatvantaniravayaM janma // 9 // 452 // iti / taccyutAvapi devalokAdavatAre, kiM punastatra sukhamevetyapizabdArthaH, viziSTe deze magadhAdau, viziSTa eva kAle suSamaduSSamAdau sphIte parivArAdisphItimati mahAkule ikSvAkvAdau niSkalaGke asadAcArakalaGkapaGkavikale anvayena pitR-pitAmahAdipuruSaparamparayA ata eva udagre udbhaTe, kenetyAha- sadAcAreNa deva - guru - svajanAdisamucitapratipattilakSaNena, 340
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya AkhyAyikA kathA ta pratibaddhA ye puskhAstathAvidhAnyAsAdhAraNAcaraNaguNena tairyukte saMbaddhe, kimityAha- anekamanorathApUrakaM svajana-parajana-parivArAdimano'bhilaSitapUraNakAri, atyantaniravayaM zubhalagna-zubhagrahAvalokanAdiviziSTaguNasamanvitatvena ekAntato nikhiladoSavikalaM janma prAdurbhAva iti / / 9 / / devalokamAMthI cyavana thayA pachI paNa viziSTa dezamAM viziSTa ja kALamAM, tathA vizALa, anvayathI niSkalaMka, sadAcArathI.ucca ane AkhyAyikA puruSathI yukta hoya evA mahAkuLamAM aneka manorathapUraka ane atyaMta niravadya janma thAya che. cyavana thayA pachI paNa" e sthaLe AvelA paNa zabdano artha A pramANe che:devalokamAMthI cyavana thayA pachI paNa sukulamAM janma vagere suMdara thAya che to pachI devalokamAM badhuM suMdara hoya emAM zuM kahevuM? viziSTa deza=magadha vagere deza. viziSTa kALa= trIjo Aro vagare kAla. vizALa = parivAra vagerethI vistAravALuM. anvayathI niSkalaMka = pitA ane dAdA vagere puruSaparaMparAthI asadAcAranA kAraNe thanArA kalaMkarUpI kAdavathI rahita. sadAcArathI ucca = deva - guru - svajana vagerenA ucita satkArarUpa sadAcArathI UMcuM. AkhyAyikApuruSathI yukta = tevA prakAranA bIjAomAM na hoya tevA AcaraNarUpa guNanA kAraNe AkhyAyikAmAM = kathAmAM baMdhAyelA puruSothI yukta, arthAt kuLanA pUrvapuruSoe tevuM viziSTa kArya karyuM hoya ane ethI kuLamAM ke gAma vageremAM amuka amuka sAruM kAma karyuM hatuM ema kathA thatI hoya tevA puruSothI yukta. mahAkuLa = ikvAku vagere kuLa. aneka manorathapUraka = svajana - parajana - parivAra vagerenA manovAMchitane pUrNa karanAra. atyaMta niravadya = zubhalagna upara zubhagrahonI dRSTi paDatI hoya tyAre janma thAya, ItyAdi viziSTa guNothI yukta hovAnA kAraNe ekAMte sarvadoSothI rahita. (9) tatra ca yad bhavati tadAhasundaraM rUpam, Alayo lakSaNAnAm, rahitamAmayena, yuktaM prajJayA, saMgataM kalAkalApena // 10 // 453 // iti / sundaraM zubhasaMsthAnavattayA rUpam AkAraH, Alayo lakSaNAnAM cakra-vajra-svastikamIna-kalaza-kamalAdInAm, rahitaM parityaktaM Amayena jvarA-'tIsAra-bhagandarAdinA rogena, yuktaM saMgataM prajJayA bahu - bahuvidhAdivizeSaNagrAhikayA vastubodhazaktyA, saMgataM saMbaddhaM 341
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya kalAnAM lipizikSAdInAM zakunarU taparyavasAnAnAM kalApena samudAyena / / 10 / / tyAM je thAya che te kahe che : tyAM suMdararUpa maLe. te jIva lakSaNonuM ghara, rogathI rahita, buddhithI yukta ane kalAsamUhathI yukta hoya. suMdara rUpa maLe = zubhasaMsthAna maLavAnA kAraNe suMdararUpa = 241512 bhaNe. sakSonuM gha2 = , 1%, svasti, bhIna, za, bhala bagere lakSaNo tenA zarIramAM hoya. rogathI rahita = tenuM zarIra jvara, atisAra, bhagaMdara vagere rogathI rahita hoya. buddhithI yukata = bahu - bahuvidha vagere vizeSone grahaNa karanArI vastune jANavAnI zaktithI yukta hoya. kalAsamUhathI yukta = lipi zikSAthI AraMbhI zakunaruta (pakSIonI bhASA) sudhInI kalAonA samudAyathI yuta hoya. (10) tathA - guNapakSapAtaH 1, asadAcArabhIru tA 2, kalyANamitrayogaH 3, satkathAzravaNam 4, mArgAnugo bodhaH 5, sarvocitaprAptiH- hitAya sattvasaMghAtasya, paritoSakarI gurUNAm, saMvarddhanI guNAntarasya, nidarzanaM janAnAm 6, atyudAraH AzayaH 7, asAdhAraNA viSayAH, rahitAH saMklezena, aparopatApinaH, amaGgulAvasAnAH 8 // 11 // 454 // iti| guNAH ziSTacaritavizeSA asajjanAnabhyarthanAdayaH, tathA ca paTantiasanto nAbhyarthyAH suhRdapi na yAcyastanadhanaH priyA vRttiAyyA malinamasubhaGge'pyasukaram / vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam / / 220 / / (nItiza. 18) teSAM pakSaH abhyupagamaH, tatra pAtaH avatAra iti, ata eva asadAcArabhIru tA cauryapAradAryAdhanAcArAd vyAdhi-viSa-pradIpanakAdibhya iva dUraM bhIrubhAvaH, kalyANamitraiH sakatabaddhinibandhanairjanogaH saMbandhaH, satAM sadAcArANAM gRhiNAM yatInAM ca kathAzravaNaM caritAkarNanam, mArgAnugo muktipathAnuvartI bodho vastuparicchedaH, sarveSAM dharmArthakAmAnAmArAdhanaM pratyucitAnAM vastUnAM prAptiH lAbhaH sarvocitaprAptiH, kIdRzyasAviti vizeSaNacatuSTayenAha 342
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya hitAya kalyANAya sattvasaMghAtasya jantujAtasya, paritoSakarI pramodadAyinI gurUNAM mAtApitrAdilokasya, saMvarddhanI vRddhikAriNI guNAntarasya svapareSAM guNavizeSasya, nidarzanaM dRSTAntabhUmisteSu teSvAcaraNavizeSeSujanAnAM ziSTalokAnAm, tathA'tyudAraH atitIvraudAryavAn Azayo manaHpariNAmaH, asAdhAraNAH anyairasAmAnyAH zAlibhadrAdInAmiva viSayAH zabdAdayaH, rahitAH parihINAH saMklezena atyantAbhiSvaGgena, aparopatApinaH paroparodhavikalAH, amaGgulAvasAnAH pathyAnnabhoga iva sundarapariNAmAH / / 11 / / tyAM tene 1 guNapakSapAta 2 asadAcArabhIratA 3 kalyANamitrayoga 4 satkathAzravaNa ane pa mArgAnusArI bodha hoya, sarvaucitanI prApti thAya, tene thayelI A sarva ucitanI prApti jIvasamudAyanA hita mATe thAya, guruone paritoSa karanArI hoya, guNAntarane vadhAranArI hoya, lokone dRSTAMtabhUmi hoya, 7 Azaya atyaMta udAra hoya, 8 asAdhAraNa viSayonI prApti thAya, e viSayo saMklezathI rahita, aparopatApI ane zubha avasAnavALA hoya. 1 guNapakSapAta:- ahIM guNo eTale ziSTapuruSonA asajjanane prArthanA na karavI vagere AcAravizeSo. ziSTapuruSonA AcAro kevA hoya e viSe kahyuM che ke "asajjanonI pAse prArthanA (= mAgaNI) nakaravI, alpadhanavALA mitranI pAse paNa prArthanA na karavI, priya ane nyAyayukta vartana karavuM, prANabhaMga thAya to paNa niMdakArya sahelAithI na karavuM, vipattimAM unnata rahevuM = dInatA na karavI, mahApuruSonA pagalAne (=sa AcaraNane) anusaravuM, puruSonuM talavAranI dhAra para cAlavA jevuM A viSamavrata koNe kahyuM che?" AvA guNono svIkAra karavo te guNapakSapAta. 2 asadAcArabhIrutA - guNapakSapAta hoya ethI ja asadAcArabhIrutA hoya, asadAcArabhIrutA = jevI rIte vyAdhi - viSa - Aga vagere dUra hoya to paNa tenAthI bhaya thAya tema corI - paradArAgamana vagere asaAcArono dUrathI bhaya. 3 kalyANamitrayoga = sukRta karavAnI buddhi thavAmAM nimitta bane tevA lokonI sAthe saMbaMdha, arthAt sukRta karavAnI buddhi karAve tevA lokonI sAthe saMbaMdha. 4 satkathAzravaNa = sadAcArI gRhasthonA ane sAdhuonA caritronuM zravaNa. 5 mArgAnusArI bodha = mokSamArgane anusarato bodha. sarva ucita prApti = sarvanI eTaleke dharma - artha - kAmanI ArAdhanA mATe ucita hoya tevI vastuono lAbha. A sarva ucita prApti kevI hoya te jaNAve che - A sarva ucitanI prApti 343
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya (1) jIvasamUhanA kalyANa mATe thAya, (2) guruone = mAtA - pitA vagere lokane paritoSa karanArI = harSa ApanArI bane, (3) sva - paranA guNAMtarane = guNavizeSane vadhAranArI hoya, (4) lokone = zikhalokone te te AcaraNa vizeSamAM dRSTAMtabhUmi = dRSTAMtanuM sthAna hoya, arthAta te te AcaraNa vizeSamAM ziSyaloko tene maLelI vastunuM dRSTAMta le. (jemake zAlibhadranI Rddhi, tyAga to zAlibhadrano! ema zAlibhadranI Rddhi ziSyalokanA dRSTAMtanuM sthAna che.) 7 Azaya atyaMta udAra hoya, eTale ke manano pariNAma atitIvra udAratAvALo hoya. 8 asAdhAraNa zabda vagere viSayonI prApti thAya. ahIM asAdhAraNa eTale bIjAonI apekSAe asAmAnya, arthAt bIjAothI utkRSTa. jemake zAlibhadra vagerene maLelA viSayo. A asAdhAraNa viSayo kevA hoya te jaNAve che - A asAdhAraNa viSayo (1) saMklezathI = atizaya * abhivRMgathI rahita hoya, (2) aparopatApI hoya = bIjAone saMtApa pamADanArA na hoya, (3) zubha avasAna vALA hoya = pathya annanA bhojananI jema suMdara pariNAmavALA hoya. (11) tathA kAle dharmapratipattiH // 12 // 455 // iti / kAle viSayavaimukhyalAbhAvasaralakSaNe dharmapratipattiH sarvasAvadhavyApAraparihArarUpA I12ll kALe = viSayathI vimukha banavAnA avasare sarvasAvadyapravRttinA tyAga rUpa dharmano svIkAra thAya che. (12) tatra va - guradhAthasaMpan 19 rU41ddA rUti che gurvI sarvadoSavikalatvena mahatI sahAyAnAM gusrAcchAdInAM saMpat saMpattiH // 13 / / gharmanA svIkAramAM dharmamAM sahAya kare tevA moTA gaccha vagereno uttama lAbha thAya che. A lAbha sarva doSothI rahita hovAthI uttama che. (13) * * abhinkaMga eTale rAga ( = Asakti). * ahIM kudachAtInAM prayogano "guru ane gaccha vagereno' evo artha paNa thaI zake. baMne arthano bhAva to eka ja che. T344
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya tatazca sAdhu saMyamAnuSThAnam // 14 // 457 // iti / sAdhu sarvAticAraparihArataH zuddhaM saMyamasya prANAtipAtAdipApasthAnaviramaNarUpasya anuSThAnaM karaNam / / 14 / / tethI saMyamanuM AcaraNa zuddha thAya che, arthAt sahAya karanArAono lAbha thavAthI prANAtipAta vagere pApasthAnothI viramaNa rUpa saMyamanuM AcaraNa sarva aticArono tyAga thavAnA kAraNe zuddha thAya che. (14) tato'pi parizuddhArAdhanA // 15 // 458 // iti / parizuddhA nirmalImasA ArAdhanA jIvitAntasaMlekhanAlakSaNA / / 15 / / tyAra pachI paNa (= saMyamanA zuddha AcaraNa pachI paNa) jIvananA aMte karavA lAyaka saMkhanA rUpa ArAdhanA parizuddha thAya che. (15) tatra ca vidhivaccharIratyAgaH // 16 // 459 // iti / zAstrIyavidhipradhAnaM yathA bhavati evaM kaDevaraparimokSaH / / 16 / / temAM ( = saMlekhanA rUpa ArAdhanAmAM) zAstrokta vidhinI pradhAnatA rahe me zata zarIrano tyA thAya. (17) tato viziSTataradevasthAnam // 17 // 460 // iti| viziSTataraM prAglabdhadevasthAnApekSayA sundarataraM sthAnaM vimAnAvAsalakSaNamasya syAt / / 17 / / tyAra bAda viziSTatara devasthAnanI prApti thAya. viziSTatara = pUrve prApta thaye hevasthAnathI. api suM2. hevasthAna = vimAna 35 mAvAsa. (17) tataH 345
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya ___ sarvameva zubhataraM tatra // 18 // 461 // iti| sarvameva rUpasaMpadAdi zubhataraM prAcyApekSayA'tIva zubhaM tatra sthAne ||18|| tethI tyAM badhuM ja zubhatara hoya, arthAt viziSTatara devasthAnanI prApti thavAthI te sthAnamAM rUpasaMpatti vagere badhuM ja zubhatara = pUrvanI apekSAe adhika zubha hoya. (18) paraM gatizarIrAdihInam // 19 // 462 // iti / gatiH dezAntarasaMcArarUpA, zarIraM dehaH, AdizabdAt parivAra-pravIcArAdiparigrahastaiInaM tucchaM syAt, uttarottaradevasthAneSu pUrvapUrvadevasthAnebhyo gatyAdInAM hInatayA zAstreSu pratipAvanAtu /99ll paNa gati ane zarIra Adi hIna hoya. gati eTale ekasthAnathI bIjA sthAne javuM te. Adi zabdathI parivAra, * pravicAra vagere samajavuM. te sthAnamAM gati ane zarIra vagere hIna hoya. kAraNa ke uttarottara devasthAnomAM pUrvapUrva deva sthAnothI gati vagere hIna hoya ema zAstromAM jaNAvyuM che. (19) tathI hitamatsayahudahena rabA46rA tiA. tyaktaM cittavAkkAyatvarArUpavyAbAdhayA / / 20 / / te sthAna utsukatArUpa duHkhathI = mana - vacana - kAyAnI utAvaLarUpa pIDAthI rahita hoya. (20) punarapi kIdRgityAha gativiziSTahnivivigata 20464o rUti . ativiziSTA atyutkarSabhAjo ye AhlAdAdaya AhlAda-kuzalAnubandhamahAkalyANapUjAkaraNAdayaH sukRtavizeSAH tadyuktam / / 21 / / pharI paNa te sthAna kevuM hoya te kahe che : ativiziSTa AhvAda AdithI yukta hoya. ativiziSTa = atizaya * pravicAra eTale maithunasevana. (346
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtamo adhyAya utkRSTa. AdizabdathI kuzalAnubaMdha ane mahAkalyANa pUjAkaraNa vagere viziSTa sukRto samajavA. (21) dharmabiMdupraka2Na tataH taccyutAvapi viziSTadeza ityAdi samAnaM pUrveNa // 22 // 465 // iti / sugamameva navaraM pUrveNa iti pUrvagranthena, sa ca viziSTe deze viziSTa eva kAle sphIte mahAtte (sU0 412) rUtyAvirUpa rUti 22 // tyAra bAda zuM thAya te kahe che H tyAMthI cyavana thayA pachI pUrvanI jema = A adhyAyanA navamA vagere sUtramAM jaNAvyA pramANe thAya. (22) vizeSamAha viziSTataraM tu sarvam // 235466 // kRti / prAguktAdativiziSTaM punaH sarvam atyantaniravadyaM janma (sU0 452) sundararUpAdi (10463) ||23 // je vizeSatA che te kahe che : paNa atyaMta niravagha janma ane suMdara rUpa vagere badhuM pUrve kahyuM tenAthI adhika viziSTa hoya. (23) kuta etadityAha vinamavimAn ||2446nA kRti / daurgatya - daurbhAgya- duSkulatvAdiparyAyavedyakarmavirahAt ||24|| adhika viziSTa zAthI hoya te kahe che : daridratA, daurbhAgya ane nIcakulamAM janma vagere paryAyothI bhogavavA yogya kliSTa karmono kSaya thavAthI atyaMta niravadya janma vagere badhuM pUrvathI adhika viziSTa hoya. (24) ayamapi 347
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya zubhatarodayAt // 25 // 468 // iti| zubhatarANAm atiprazastAnAM karmaNAM paripAkAt / / 25 / / kliSTa karmono nAza paNa zAthI thAya che te kahe che :zubhatara = atiprazasta karmono udaya thavAthI kliSTakarmono nAza thAya che. (25) asAvapi nIravIntIlAta raddA4i6 ti jIvavIryasya parizuddhasAmarthyalakSaNasya ullAsAd udrekAt / / 26 / / atiprazasta karmono udaya paNa zAthI thAya che te kahe che : parizuddha sAmarthyarUpa jIvavIryano ullAsa = vRddhi thavAthI atiprazasta karmono udaya thAya che. (26) eSo'pi pariNativRddheH // 27 // 470 // iti / pariNataH tasya tasya zubhAdhyavasAyasya vRddheH utkarSAt / / 27 / / jIvavIryano ullAsa paNa zAthI thAya che te kahe che : pariNAmanI te te zubhAdhyavasAyanI vRddhi thavAthI jIvavIryano ullAsa thAya che. (27) iyamapi tathAsvamAvatrA 28471aaaa rUti ! tasya jIvasya tathAsvabhAvatvAt pariNativRddhisvarUpatvAt, paripakve hi bhavyatve pratikSaNaM varddhanta eva jIvAnAM zubhatarAH pariNataya iti / / 28 / / pariNAmanI vRddhi paNa zAthI thAya che te kahe che : jIvano tevo svabhAva hovAthI pariNAmanI vRddhi thAya che. jIvano tevo svabhAve che ke bhavyatvano paripAka thAya tyAre pratikSaNa jIvonA atiprazasta 348
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na pariNAmI vadhe 4 che. (28) kiJca, sAtamo adhyAya prabhUtodArANyapi tasya bhogasAdhanAni, ayatnopanatatvAt prAsaGgikatvAdabhiSvaGgAbhAvAt kutsitApravRtteH zubhAnubandhitvAdudArasukhasAdhanAnyeva bandhahetutvAbhAvena // 29 // 472 // iti / prabhUtAni pracurANi udArANi udagrANi, kiM punaranyathArUpANIti apizabdArthaH, tasya pUrvoktajIvasya bhogasAdhanAni pura- parivAra - 'ntaH purAdIni udArasukhasAdhanAnyevetyuttareNa yogaH, kuta ityAha- ayatnopanatatvAt, ayatnena atyudgADhapuNyaprakarSodayaparipAkAkSiptatvAt tathAvidhapuruSakArAbhAvena upanatatvAd DhaukitatvAt, tadapi kuta ityAha- prAsaGgikatvAt kRSikaraNe palAlasyeva prasaGgotpannatvAt etadapi abhiSvaGgAbhAvAt bharatAdInAmiva nibiDagRddhyabhAvAt, ayamapi kutsitApravRtteH kutsiteSu nItimArgottIrNeSu bhogasAdhaneSvapravRtteH, iyamapi zubhAnubandhitvAt mokSaprAptinimittAryadeza-dRDhasaMhananAdikuzalakAryAnubandhavidhAyakatvAt, kimityAha - udArasukhasAdhanAnyeva, udArasya anyAtizAyinaH sukhasyaiva zarIra-cittAhlAdarUpasya sAdhanAni janakAni, na tvihaloka-paralokayorapi duHkhasya, atraiva tAttvikaM hetumAha- bandhahetutvAbhAvena, bandhasya kugatipApahetora zubhakarmaprakRtilakSaNasya hetutvaM hetubhAvaH prakrAntabhogasAdhanAnAmeva tasyAbhAvena, idamuktaM bhavati prabhUtodArANyapi bhogasAdhanAni bandhahetutvAbhAvAdudArasukhasAdhanAnyeva tasya bhavanti, bandhahetutvAbhAvazcAyatnopanatatvAdikAduttarottarahetubIjabhUtAddhetupaJcakAditi / / 29 / / vaNI vizeSa he che : tenAM ghaNAM ane UMcAM paNa bhogasAdhano udAra sukhanAM ja sAdhano che. kAraNa ke baMdhahetuno abhAva che, arthAt te bhogasAdhano baMdhanA hetu banatA nathI. te bhoganAM sAdhano baMdhanA hetu banatA nathI tenAM pAMca kAraNo A pramANe che H- ayatna upanata, prAsaMgika, abhiSyaMgano abhAva, kutsitamAM apravRtti ane zubhAnubaMdhI. tenAM ghaNAM ane UMcAM paNa nagara - parivAra ane aMtaHpura vagere bhogasAdhano udAra sukhanAM ja sAdhano che e vAkyamAM udAra eTale bIjA karatAM caDhiyAtAM. sukha eTale zArIrika - mAnasika AhlAda. sAdhana eTale utpanna karanAra. Ano artha e thayo ke tenAM ghaNAM ane UMcAM paNa bhogasAdhano anya karatAM caDhiyAtA zArIrika 348
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya mAnasika AphlAdane ja utpanna kare che, paNa A loka ane paralokanAM duHkhane utpanna karatA nathI. tenAM bhogasAdhano sukhanA ja kAraNa bane che, duHkhanA kAraNa banatA nathI enuM kAraNa e che ke te sAdhano durgatimAM laI jAya tevA azubha karmaprakRtinA baMdhanuM kAraNa banatA nathI, arthAt bhogasAdhanono upayoga karavA chatAM durgatimAM laI jAya tevo azubha karmabaMdha thato nathI. ahIM jaNAvelAM azubha karmabaMdha na thavAnAM ayatna upanata, prAsaMgika, abhivRMgano abhAva, kutsitamAM apravRtti ane zubhAnubaMdhI e pAMca kAraNono artha A pramANe che (1) ayatna upanata - yatna eTale puruSArtha. upanata * = maLeluM. ayatna upanata eTale puruSArtha vinA maLeluM. bhogasAdhano atizaya utkRSTa puNyanA udayathI kheMcAIne AvelAM hovAthI tevA prakAranA puruSArtha vinA (= bahu mahenata vinA) ja maLelAM che. puruSArtha vinA maLelAM hovAthI azubha karmabaMdhanuM kAraNa banatA nathI. (2) prAsaMgika :- = prAsaMgika eTale prasaMgathI utpanna thayela. eka mukhya kAma karatAM bIjuM gauNa kAma paNa thaI jAya tyAre bIjuM gauNakAma prasaMgathI thayeluM gaNAya. jemake kheDUta anAja meLavavA mATe khetI kare che, ghAsa meLavavA mATe khetI karato nathI. Ama chatAM tene anAjanI sAthe ghAsa paNa maLI jAya che. ahIM kheDUtane ghAsa prasaMgathI maLyuM gaNAya. tevI rIte zuddhabhAvathI dharma karanAra jIva Atmazuddhi mATe dharma kare che, bhogasAdhano meLavavA dharma karato nathI. Ama chatAM tene Atmazuddhi thavA sAthe bhogasAdhano paNa maLe che. AthI tenAM bhogasAdhano khetI karavAmAM ghAsanI jema prasaMgathI utpanna thayelAM che. (3) abhimpaMgano abhAva :- abhivaMga eTale atizaya Asakti. tene bhogasAdhanono upayoga karavAmAM bharata cakravartI vagerenI jema atizaya Asakti thatI nathI, arthAt te bhogasAdhanono anAsaktabhAvathI upayoga kare che. (4) kutsitamAM apravRtti - kutsita eTale nyAyanA mArgathI utarI gayela, anyAyathI meLavela. apravRtti eTale pravRtti na karavI. te jIva anyAyathI meLavelA * upanata zabdano TIkAmAM Dhati artha karyo che. Dhojita zabdano artha pAse mUkeluM evo thAya che. paNa ahIM samajavAmAM saraLatA rahe e mATe "maLeluM' artha karyo che. 3pa0
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya bhogasAdhanomAM pravRtti karato nathI, arthAta te jIvanAM bhogasAdhano anyAyathI meLavelAM na hoya, kiMtu nyAyathI meLavelAM hoya. (jema ke - dhana anItithI meLaveluM na hoya. makAna vagere koInI pAsethI paDAvI lIdheluM na hoya. koI strIne balAtkArathI paraNe nahi, balAtkArathI bhogave nahi.) (5) zubhAnubaMdhI - zubhAnubaMdhI eTale zubhano anubaMdha karanAra. tenAM bhogasAdhano mokSaprAptinuM kAraNa bane tevA Aryadeza, dRDha saMhanana vagere zubhakAryono anubaMdha karanArA hoya. anubaMdha eTale paraMparA. eka ja janmamAM Adiza vagerenI prApti thAya ema nahi, kiMtu mokSamAM na jAya tyAM sudhI dareka janmamAM Aryadaza vagerenI prApti thAya. Ama tenAM bhogasAdhano zubhakAryonI paraMparA karanArA hoya. A pAMca kAraNo uttarottara (hatuvIna 0) hetunA hetu che. te A pramANe :baMdhahetunA abhAvano hetu ayatna upanIta che. ayatna upanatano hetu prAsaMgika che. prAsaMgikano hetu abhivRMgano abhAva che. abhinkaMganA abhAvano hetu kutsitamAM apravRtti che. kutsitamAM apravRttino hetu zubhAnubaMdhI che. (A viSayane viparIta rIte A rIte vicArI zakAya- bhogasAdhano zubhAnubaMdhI hovAthI kutsitabhogasAdhanomAM pravRtti thatI nathI. kutsitabhogasAdhanomAM pravRtti thatI na hovAthI bhogasAdhanomAM abhivRMgano abhAva che. bhogasAdhanomAM abhivRMgano abhAva hovAthI bhogasAdhano prAsaMgika che. bhogasAdhano prAsaMgika hovAthI ayatna upanata che. bhogasAdhano ayatna upanata hovAthI azubhakarmabaMdhanA hetu banatA nathI.) ahIM batAvelA cha hetuomAM baMdhahetuno abhAva e tAttvika = mukhya hetu che.bAkI pAMca avAMtara hetu che. "ghaNAM ane UMcAM paNa" e sthaLe AvelA paNa zabdano artha A pramANe che :- jo ghaNAM ane UMcAM paNa bhogasAdhano udAra sukhanA ja sAdhano che to pachI bIjA prakAranA eTale ke ochAM ane halakAM bhogasAdhano udAra sukhanAM ja sAdhano bane emAM zuM kahevuM? (29) bandhahetutvAbhAvameva vizeSato bhAvayannAha - azubhapariNAma eva hi pradhAnaM bandhakAraNam, tadaGgatayA tu bAhyam // 30 // 473 // iti| 351
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya azubhapariNAma eva hiH yasmAt pradhAna mukhyaM bandhakAraNaM narakAdiphalapApakarmabandhanimittaM na tu anyat kiJcit, tadaGgatayA tu azubhapariNAmakAraNatayA punarbAhyam antaHpura-purAdi vAraniti ||rUnI. baMdhahetunA abhAvane ja vizeSathI vicAratA graMthakAra kahe cheH kAraNake azubha pariNAma ja baMdhanu mukhya kAraNa che. bAhya vastu azubha pariNAmanuM kAraNa hovAthI baMdhanuM kAraNa che. (bhogasAdhano azubhakarmabaMdhanA hetu kema banatA nathI teno khulAso A sUtramAM karavAmAM Avyo che.) bhogasAdhano azubhakarmabaMdhanA hetu banatA nathI tenuM kAraNa e che ke narakAdi phala maLe tevA pApa karmanA baMdhanuM mukhya kAraNa azubha pariNAma ja che, nahi ke bIjA koI. prazna : aMtaHpura ane nagara vagere (parigraha) azubhakarma baMdhanuM kAraNa che ema zAstramAM kahyuM che ne ? uttara : aMtaHpura ane nagara vagere (parigraha) ne zAstramAM azubha karmabaMdhanuM kAraNa kahayuM che te barobara che, paNa kevI rIte kAraNa che te samajavAnI jarUra che. ataHpura ane nagara vagere (parigraha) azubha pariNAmanuM kAraNa hovAthI azubha karmabaMdhanuM kAraNa che. eTale ke azubha pariNAma azubha karmabaMdhanuM kAraNa che, ane aMtaHpura vagere azubha pariNAmanuM kAraNa che. Ama aMtaHpura vagere bAdhya vastu paraMparAe azubhakarma baMdhanuM kAraNa che, sAkSAta nahi. sAkSAta to azubha pariNAma ja azubha karmabaMdhanuM kAraNa che. (30). kuta ityAha tadabhAve bAyAdalpabandhabhAvAt // 31 // 474 // iti / tadabhAve azubhapariNAmAbhAve bAyAt jIvahiMsAdeH alpabandhabhAvAt tucchabandhotpatteH //rU9Il. aMtaHpura vagere bAhadya vastu sAkSAt azubha karmabaMdhanuM kAraNa kema nathI te kahe che : kAraNa ke azubha pariNAma na thAya to bAhya jIvahiMsA vagerethI alpa baMdha thAya. (31) etadapi kathamityAha vacanaprAmANyAt // 32 // 475 // iti / '35ra
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya vacanasya Agamasya prAmANyAt pramANabhAvAt / / 32 / / azubha pariNAma na thAya to bAhacakAraNathI alpabaMdha thAya e paNa kevI rIte siddha thAya te kahe che : AgamanuM pramANa hovAthI azubha pariNAma na thAya to bAkya kAraNathI alpa baMdha thAya e siddha thAya che. (32) etadeva bhAvayannAha - bAyopamarde'pyasaMjJiSu tathAzruteH // 33 // 476 // iti / bAyaH zarIramAtrajanyaH sa cAsAvupamardazca bahutamajIvopaghAtarUpaH tatrApi, kiM punastadabhAve iti apizabdArthaH, asaMjJiSu saMmUrchanajamahAmatsyAdiSu tathA alpatayA bandhasya zruteH assannI khalu paDhamaM (bRhatsaM0 284) ityAdervacanasya siddhAnte samAkarNanAt, tathAhi- asaMjJino mahAmatsyAdayo yojanasahasrAdipramANazarIrAH svayaMbhUramaNamahAsamudramana varatamAloDamAnAH pUrvako TyAdijIvino'ne ka sattva saMghAtasaM hAra kAriNo'pi ratnaprabhApRthivyAme va utkarSa taH palyopamAsaMkhyeyabhAgajIviSu caturthaprataravartinArakeSu janma labhante na parataH, tandulamatsyastu bAyopamardAbhAve'pi nirnimittamevA''pUritAtitIvraraudradhyAno'ntarmuhUrtamAyuranupAlya saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyurika utpadyate iti pariNAma eva pradhAnaM bandhakAraNamiti siddhaM bhavatIti / / 33 / / A ja viSayane vicAratA graMthakAra kahe che : kAraNa ke bAhaya ghaNA jIvonI hiMsA thavA chatAM asaMjJI jIvone alpa baMdha thAya che ema zAstramAM saMbhaLAya che. prazna : ahIM sUtramAM asaMjJI jIvonI hiMsAne bAkya kema kahI che? uttara : mAtra zarIrathI thatI hovAnA kAraNe bAkya kahI che. sUtramAM "ghaNA jIvonI hiMsA thavA chatAM" e sthaLe rahelA chatAM zabdano artha A pramANe cheH- jo ghaNA jIvonI hiMsA thavA chatAM alpa baMdha thAya che to ghaNA jIvonI hiMsA na thAya to alpa baMdha thAya emAM zuM kahevuM? praznaH asaMjJIne alpa baMdha thAya e viSe zAstramAM kevuM vacana che? uttara: satrI vastu paDhamaM (= asaMjJI (= samUrchAima) paMceMdriya jIvo pahelI ja naraka sudhI jAya che, pachI nahi) evuM vacana che. ahIM sUtrano bhAvArtha A pramANe che :- hajAra yojana pramANa zarIravALA ane pUrvakoDa varSa pramANa AyuSyavALA asaMjJI moTAM 353
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya mAchalAM svayaMbhUramaNa mahAsamudrane satata DoLyA kare che = pANIne Ama tema halAvyA kare che ane aneka jIvono saMhAra kare che, Ama chatAM marIne ratnaprabhApRthvImAM ( pahelI narakamAM) ja utkRSTathI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa AyuSyavALA ane cothA prataramAM rahelA nArakomAM utpanna thAya che, AgaLa nahi. (tenI AMkhanI pAMpaNamAM utpanna thayela) taMdula matsya to bAhaya (= kAyAthI) hiMsA na karavA chatAM niSkAraNa ja AtmAne atitIvra raudradhyAnathI bharIne aMtarmuhUrta jeTaluM AyuSya pALIne sAtamI narakapRthvImAM utpanna thAya che ane tetrIsa sAgaropama pramANa AyuSyavALo nAraka bane che. (ahIM zarIra moTuM, AyuSya ghaNuM, ane zarIrathI hiMsA paNa ghaNI, chatAM moTAM mAchalAM pahelI narakamAM ja utpanna thAya che. zarIra nAnuM (cokhAnA dANA jeTaluM), AyuSya atyaMta ochuM, ane kAyAthI hiMsAno abhAva chatAM sAtamI narakamAM utpanna thAya che.) A pramANe pariNAma ja baMdhanuM mukhya kAraNa che e siddha thAya che. (33) evaM sati yadanyadapi siddhimAskandati tad darzayatievaM pariNAma eva zubho mokSakAraNamapi // 34 // 477 // iti / evaM yathA azubhabandhe, pariNAma eva zubhaH samyagdarzanAdiH mokSakAraNamapi muktiheturapi, kiM punarbandhasyeti apizabdArthaH / / 34 / / A pramANe siddha thaye chate bIjuM paNa je siddha thAya che te batAve che - e pramANe mokSanuM kAraNa paNa zubha pariNAma ja che. jema azubha baMdhamAM azubha pariNAma ja kAraNa che tema mokSanuM kAraNa paNa samyagdarzanAdi zubha pariNAma ja che. "mokSanuM kAraNa paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe cheH- jo mokSanuM kAraNa zubha pariNAma ja che to pachI baMdhanuM kAraNa azubha pariNAma ja hoya emAM zuM kahevuM? (34). kuta ityAha tadabhAve samagrakriyAyoge'pi mokSAsiddheH // 35 // 478 // iti / tasya zubhapariNAmasyAbhAve samagrakriyAyoge'pi paripUrNa zrAmaNyocitabAyAnuSThAnakalApasaMbhave'pi, kiM punastadabhAve iti apizabdArthaH mokSAsiddheH, nirvANaniSpariti rUA. 354
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya mokSanuM kAraNa zubha pariNAma zAthI che te kahe che : saMpUrNa kriyAnA yogamAM paNa, eTale ke paripUrNa cAritrane yogya bAhya anuSThAnono samUha hovA chatAM paNa, zubha pariNAmanA abhAvamAM mokSa thato nathI. ethI mokSanuM kAraNa paNa zubha pariNAma ja che. saMpUrNa kriyAnA yogamAM paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe cheH- zubha pariNAmanA abhAvamAM jo saMpUrNa kriyAnA yogamAM paNa mokSa thato nathI to saMpUrNa kriyAnA abhAvamAM mokSa kevI rIte thAya? (35) etadapi kuta ityAhasarvajIvAnAmevAnantazo graiveyakopapAtazravaNAt // 36 // 479 // iti / sarvajIvAnAmeva sarveSAmapi vyavahArArhANAM prANinAm anantazaH anantAn vArAn graiveyakeSu vimAnavizeSeSUpapAtasya utpatteH zravaNAt zAstre samAkarNanAt / / 36 / / zubha pariNAmanA abhAvamAM saMpUrNa kriyAnA yogamAM paNa mokSa thato nathI e paNa zAthI che te kahe che : kAraNa ke vyavahArane yogya = vyavahAra rAzimAM AvelA) saghaLAya jIvonI anaMtavAra raiveyakomAM utpatti thaI ema zAstramAM saMbhaLAya che. (36) yadi nAmaivaM tataH kiM siddhamityAha samagrakiyA'bhAve tadaprApteH // 37 // 480 // iti / samagrakriyA'bhAve paripUrNazrAmaNyAnuSThAnAbhAve tadaprApteH navagraiveyakopapAtAprApteH, tathA cAvAciANoheNANaMtA mukkA gevejjagesu ya sriiraa| tatthaSiggUID sAhajiriyA, 3vavAno (TgrA. 94/48) tti rA / jo A pramANe che to tenAthI zuM siddha thayuM te kahe che : paripUrNa cAritrane ucita anuSThAnanA abhAvamAM nava raiveyakanI prApti thatI nathI. A viSe kahyuM che ke- "ogha AjJAthI (=samyagdarzana vinA kevaLa AkhanA upadezathI) jIvoe bhUtakALamAM raiveyaka vimAnomAM anaMtA zarIro mUkyAM che. asaMpUrNa sAdhukriyAthI raiveyakamAM utpatti na thAya." (raiveyakomAM anaMtA zarIro mUkyA che ane asaMpUrNa sAdhukriyAthI raiveyakamAM utpatti na thAya, ethI siddha thAya 355
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya che ke, saMpUrNa sAdhukriyA anaMta vAra prApta thaI che.) (37) upasaMharannAha ityapramAdasukhavRddhyA tatkASThAsiddhau nirvANatiriti rU 8481nA ti iti evamuktanItyA'pramAdasukhasya apramattatAlakSaNasya vRddhyA utkarSeNa tasya cAritradharmasya kASThAsiddhau prakarSaniSpattau zailezyavasthAlakSaNAyAM nirvANasya sakalaklezalezavinirmuktajIvasvarUpalAbhalakSaNasyAvAptiH lAbha itiH parisamAptAviti //38ii. upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - A pramANe pUrvokta nItithI (= rItithI) apramAda rUpa sukhanI vRddhithI zailezI avasthAmAM cAritradharmanI parAkASThA siddha thatAM sarva lezonA aMzathI paNa atyaMta rahita jIvasvarUpanA lAbhArUpa mokSanI prApti thAya che. sUtramAM Iti zabda samApti arthamAM che. (38) . yatkiJcana zubhaM loke sthAnaM tatsarvameva hi| anubandhaguNopetaM dharmAdApnoti mAnavaH // 4 // iti / yatkiJcana sarvamevetyarthaH zubhaM sundaraM loke trijagallakSaNe sthAnaM zakrAdyavasthAsvabhAvaM tatsarvameva hiH sphuTam, kIdRzamityAha- anubandhaguNopetaM jAtyasvarNaghaTitaghaTAdivat uttarottarAnubandhasamanvitaM dharmAd uktanirUktAd Apnoti labhate mAnavaH pumAn, mAnavagrahaNaM ca tasyaiva paripUrNadharmasAdhanasahatvAditi / / 4 / / traNa jagatarUpa lokamAM je kaMI Idra vagerenI avasthAsvarUpa suMdara sthAna che te badhuM ja mAnava dharmathI zreSTha suvarNathI ghaDelA ghaTa vagerenI jema uttarottara anubaMdhathI ( paraMparAthI) yukta pAme che. * mAnava ja paripUrNadharmanA sAdhanone yogya hovAthI zlokamAM mAnavazabdano ullekha karyo che. dharmazabdanI vyutpattithI thato artha pUrve (a) 1 zloka 3 mAM) kaDyo che. (4). * vAkyaracanA kliSTa na bane e hetuthI hi zabdano artha anuvAdamAM lIdho nathI. svayaM samajI levo. 356
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAtamo adhyAya tathA dharmazcintAmaNiH zreSTho dharmaH klyaannmuttmm| hita ekAntato dharmo dharma evAmRtaM param // 5 // iti / etannigadasiddhameva, paraM yat punaH punadharmazabdopAdAnaMtaddharmasyAtyantAdaraNIyatAkhyApanArthamiti / / 5 / / dharma zreSTha ciMtAmaNi che, dharma uttama kalyANa ( = kalyANanuM kAraNa) che, dharma ekAMte hitakArI che, dharma ja zreSTha amRta che. zlokamAM vAraMvAra dharmazabdano ullekha dharmanI atyaMta AdaraNIyatA jaNAvavA mATe che. (5) tathA cturdshmhaartnsdbhogaavaissvnuttmm| cakravartipadaM proktaM dharmahalAvijRmbhitam // 6 // iti / caturdazAnAM mahAratnAnAM senApati-gRhapati-purohita-gaja-turaga-varddhaki-strI-cakracchatra-carma-maNi-kAkiNI-khaDga-daNDalakSaNAnAM sadbhogAt parAnapekSitayA sundarAd bhogAt nRSu nareSu madhye anuttamaM sarvapradhAnam, kiM tadityAha- cakravartipadaM cakradharapadavI proktaM pratipAditaM siddhAnte dharmahelAvijRmbhitaM dharmalIlAvilasitamiti / / 6 / / cauda mahAratnonA suMdara bhoganA kAraNe manuSyomAM sarva zreSTha evuM cakravarti pada dharmalIlAno vilAsa che, arthAt dharmathI AvuM cakravartipada paNa prApta thAya che, ema zAstramAM kahyuM che. cauda mahAratno A pramANe che:- senApati, gRhapati, purohita, gaja, azva, vardhaka, strI, cakra, chatra, carma, maNi, kAkiNI, khaga ane daMDa. prazna: cauda mahAratnonA bhogane suMdara kema kayo? uttara: bIjAnI apekSA vinA bhoga karI zakAto hovAthI suMdara kahyo che. (6) iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau dharmaphalavidhiH saptamo'dhyAyaH samAptaH / / A pramANe dharmabiMdunI zrImunicaMdrasUri viracita vRttimAM "dharmaphala vidhi' nAmano sAtamo adhyAya pUrNa thayo. -- | -- 357
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya || ratha makhamodhyAyaH | vyAkhyAtaH sptmo'dhyaayH| adhunA'STama Arabhyate, tasya cedamAdisUtram kiM ceha bahunoktena tIrthakRttvaM jagaddhitam / parizuddhAdavApnoti dharmAbhyAsAnarottamaH // 1 // iti| kiJca ityabhyuccaye, iha dharmaphalacintAyAM bahunA pracureNoktena dharmaphalena? yataH tIrthakRttvaM tIrtha (kara) padalakSaNaM jagaddhitaM jagajjantujAtahitAdhAnakaraM parizuddhAd amalImasAd avApnoti labhate dharmAbhyAsAt pratItarUpAt narottamaH svabhAvata eva sAmAnyAparapuruSapradhAnaH, tathAhi-tIrthakarapadaprAyogyajantUnAM sAmAnyato'pi lakSaNamidaM zAstreSU Syate yathA ete AkAlaM parArthavyasaninaH upasarjanIkRtasvArthAH ucitakriyAvantaH adInabhAvAH saphalArambhiNaH adRDhAnuzayAH kRtajJatApatayaH anupahatacittAH devaguru bahumAninaH tathA janmarAziyA: (nita.) rUti ||9|| - sAtamA adhyAyanuM vyAkhyAna karyuM. have AThamo adhyAya zarU karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A che - vaLI dharmaphalanI vicAraNAmAM bahu dharmaphala kahevAthI zuM? kAraNake uttama nara parizuddha dharmanA abhyAsathI jagatanA jIvasamUhanA hitanuM sthApana karanAra tIrthakara padane meLave che. uttama nara eTale sAmAnya anya puruSomAM svabhAvathI pradhAna. te A pramANe :- zAstromAM tIrthaMkarapadane prAyogya jIvonuM sAmAnyathI paNa lakSaNa A (= have pachI turata kahevAya che te) pragaTa karavAmAM Ave che. jema ke tIrthakaranA jIvo anAdikALathI 1 parArtha vyasanI, 2 svArthane gauNa karanArA, 3 ucita kriyAvALA, 4 dInatA rahita, 5 saphala AraMbhavALA, adRDha anuzavALA, 7 kRtajJatAnA svAmI, 8 cittanA upaghAtathI rahita, 9 devaguru upara bahumAnavALA ane 10 gaMbhIra AzayavALA hoya. 1) parArtha vyasanI - parArthanA vyasanavALA hoya. para eTale bIjA. artha eTale kArya. vyasana eTale Teva - Adata. bIjAnuM kAma karavAnI AdatavALA hoya, arthAt paropakAra karavAnA svabhAvavALA hoya. paropakAra karavAnI taka maLatAM paropakAra karyA vinA na rahe. 2) svArthane gauNa karanArA - paropakAra karavAnA svabhAvavALA hoya, paNa 358
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya potAnA svArthamAM jarAya hAni na pahoMce tevo paropakAra karavAnA svabhAvavALA haze ema koIne na thAya, mATe ahIM parArtha vyasanI kaDyA pachI kahyuM ke svArthane gauNa karanArA hoya. avasare potAnA svArthane hAni pahoMcADIne paNa paropakAra kare. jemake - tevo prasaMga AvI jAyato pote bhUkhyA rahIne paNa bIjAnI bhUkhane bhAMge. 3) ucita kriyAvALA:- ghara, maMdira, upAzraya, bajAra, musApharI, samAja vagere dareka sthaLe je samaye je ucita hoya te samaye te ucita kare. te rIte mAtA - pitA, baMdhu, guru, sAdharmika, zeTha vagere jenA pratye jyAre je ucita hoya tenA pratye tyAre te ucita kare. deva, guru ane sAdharmikanI jenI jeTalI ucita hoya tenI teTalI bhakti kare. ( 4) dInatAthI rahita :- saMpatti cAlI jAya, zarIramAM roga Ave, tevI koI Apatti Ave vagere saMyogomAM dIna - hatAza na bane. jyAM tyAM rodaNAM na ruve. hRdayathI bhAMgI na paDe. 5) saphala AraMbhavALA - evA kAryano AraMbha kare ke jemAM saphaLatA maLe. Ano tAtparyArtha e che ke koI paNa kAryano AraMbha karatA pahelAM potAnI zakti ane saMyogo vagereno barobara vicAra kare. pachI jemAM saphaLatA maLe tevA kAryano prAraMbha kare. tAtparya ke koI paNa kAryamAM AMdhaLA banIne na jhukAve. ) adRDha anuzayavALA - anuzaya eTale vairavRtti vaiSavRtti. vairavRtti ke SavRtti dRDha na hoya. AthI koI potAnA upara apakAra kare to manamAM gAMTha vALIne avasare enA upara apakAra karIne badalo vALavAnI vRtti na hoya. hA, potAnuM koI bagADe to potAnA bacAva pUrato tenA upara apakAra (zikSAvagere) kare e jAdI vAta che. dA. ta. koI vyakti corI karavA ke lUMTavA Ave to tevA avasare potAnA rakSaNa mATe sAmAne zikSA vagere kare e bane. paNa pachI e vAtane manamAM rAkhIne kAyama mATe te vyaktine herAna karavAno prayatna na kare, athavA ene jela bhego karavAno ke mArI nAkhavAno prayatna na kare .. athavA koI be zabda game tema bole to te A barobara kahyuM nathI vagere tene tatkAla kahe. paNa pachI manamAM enI gAMTha na vALe. 7) kRtajJatAnA svAmI - bIjAoe potAnA upara nAno paNa upakAra karyo hoya tene na bhUle, ane avasare zakti pramANe pratyupakAra kare. 359
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya 8) cittanA upaghAtathI rahita-cittano upaghAta eTale utsAhabhaMga, kaMTALo ke nirAzA. koI kAma zarU kare ane temAM Apatti Ave to utsAha na bhAMgI jAya. kAma jaladI na thatuM hoya to nirAza na bane, kaMTALe nahi. koI kAmamAM apajaza maLe, loko niMdA kare, potAnA mATe game tema bole to paNa cittane bagADe nahi. 9) deva-guru upara bahumAnavALA:-deva ane guru upara bIjA karatAM adhika mAna hoya. saMpatti, sattA, svajana vagere badhAthI paNa deva - gurune adhika mAne. 10) gaMbhIra AzayavALAH- koI paNa viSayano upalakiyo nahi, kiMtu UMDo vicAra kare. bolavAmAM paNa gaMbhIra hoya. eTale game tyAre game tema na bole. AthI temane bIjAnI niMdAmAM jarAya rasa na hoya. bIjAnI gupta vAtane jarAya bahAra na lAve. bIjAe gaMbhIra bhUla karI hoya to paNa te game tyAM game tene na kahe. jyAM kahevAnI jarUriyAta jaNAya, jyAM kahevAthI lAbha dekhAya tyAM ja bole. nanu yadi tIrthakRttvaM dharmAdevApnoti tathApi kathaM tadeva prakRSTaM dharmaphalamiti jJAtuM zakyamityAha nAtaH paraM jagatyasmin vidyate sthAnamuttamam / tIrthakRttvaM yathA samyak svaparArthaprasAdhakam // 2 // iti| na naiva ataH tIrthakRttvAt param anyat jagatyasmin upalabhyamAne carAcarasvabhAve vidyate samasti sthAnaM padam uttamaM prakRSTaM tIrthakRttvam uktarUpaM yathA yena prakAreNa samyag yathAvat svaparArthaprasAdhakaM svaparaprayojananiSpAdakam / / 2 / / jo ke tIrthakarapada dharmathI ja pAme che to paNa tIrthakarapada ja utkRSTa dharmaphala che ema kevI rIte jANI zakAya? evA praznano uttara kahe che : sva - paranA kAryane tIrthaMkarapada je rIte yathArtha sAdhe che te rIte bIjuM koI pada yathArtha rIte sAdhI zakatuM nathI. AthI pratyakSa dekhAtA carAcara svabhAvavALA A jagatamAM tIrthaMkarapadathI utkRSTa koi pada nathI. (2) etadeva bhAvayati paJcasvapi mahAkalyANeSu trailokyazaGkaram / tathaiva svArthasaMsiddhyA paraM nirvANakAraNam // 3 // iti| 36O
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya paJcasvapi, na punarekasminneva kvacit, mahAkalyANeSu garbhAdhAna-janmadinAdiSu trailokyazaGkaraM jagattrayasukhakAri, tIrthakRttvamityanuvartate, itthaM parArthasAdhakatvamuktvA svArthasAdhakatvamAha- tathaiva trailokyasukhakaraNaprakAreNa svArthasaMsiddhyA kSAyikasamyagdarzanajJAna-cAritraniSpattyA paraM pradhAnaM nirvANakAraNaM muktiheturiti / / 3 / / A ja viSayane vicAre che : garbhAdhAna divasa ane janmadivasa vagere pAMceya mahAkalyANakomAM, nahi ke koI eka ja kalyANakamAM, tIrthaMkarapada traNe jagatane sukhI kare che. A pramANe parakArya sAdhe che ema kahIne have svakAryane sAdhe che e kahe che - te ja pramANe eTale ke je pramANe traNe jagatane sukhI kare che te ja pramANe potAnA kAryanI siddhithI = kSAyikasamyagdarzana - jJAna - cAritranI siddhi thavAthI tIrthaMkarapada mokSanuM zreSTha kAraNa che. (3) ityuktaprAyaM dharmaphalam, idAnIM taccheSameva udagramanuvarNayiSyAmaH / 1 / 482 / iti| sugamameva, paraM taccheSam iti dharmaphalazeSam / / 1 / / A pramANe dharmaphala lagabhaga kalyuM. have bAkI rahelA ja utkRSTa dharmaphalanuM varNana karIzuM. (1) etadeva darzayati tacca sukhaparamparayA prakRSTabhAvazuddheH sAmAnyacaramajanma tathA tIrthakRttvaM ca // 2 // 483 // iti / tacca tat punardharmazeSaphalamudagraM (sukhasya) paramparayA uttarottarakrameNa prakRSTabhAvazuddheH sakAzAt, kimityAha- sAmAnyacaramajanma, sAmAnyaM tIrthakarA-'tIrthakarayoH samAnaM caramajanma apazcimadehalAbhalakSaNam tatheti pakSAntaropakSepe tIrthakRttvaM tIrthakarabhAvalakSaNam, vaH samuccaye ||rA/ A ja batAve che - bAkI rahelA dharmanuM utkRSTa phaLa * sAmAnya ane vizeSa ema be prakAre che. *sAmAnya ane vizeSa evA be bhedono TIkAmAM ullekha nathI. paNa navA abhyAsIne samajavAmAM saraLatA rahe e mATe Aju - bAjunA varNananA AdhAre bhAvAnuvAdamAM te be bhedo karyA che. 36 1
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya A phaLa * apramAdarUpa sukhanI paraMparAthI thanArI ucca prakAranI bhAvazuddhithI maLe che. sAmAnya eTale tIrthaMkara ane atIrthakara e baMnenuM samAna phaLa. je kevaLa tIrthakarane ja maLe te vizeSa phaLa. temAM aMtimabhavanI prApti sAmAnya phaLa che. tIrthaMkarapadanI prApti vizeSa phaLa che. (2). tatrAkliSTamanuttaraM viSayasaukhyam, hInabhAvavigamaH, udagratarasampat, prabhUtopakArakaraNam, AzayavizuddhiH, dharmapradhAnatA, avandhyakriyatvam /rA484 tA. tatra sAmAnyatazcaramajanmani akliSTaM pariNAmasundaram anuttaraM zeSabhogasaukhyebhyaH pradhAnaM viSayasaukhyaM zabdAdisevAlakSaNam, hInabhAvavigamaH jAti-kula-vibhava-vayo'vasthAdinyUnatArUpahInatvavirahaH, udagratarA prAgbhavebhyo'tyantoccA sampat dvipadacatuSpadAdisamRddhiH, tasyAM ca prabhUtasya atibhUyiSThasya upakArasya svaparagatasya karaNaM vidhAnam, ata eva Azayasya cittasya vizuddhiH amAlinyarUpA, dharmapradhAnatA dharmaikasAratvam, atinipuNavivekavazopalabdhayathAvasthitasamastavastutattvatayA avandhyA aniSphalA kriyA dharmArthAdvArAdhanarUpA yasya tadbhAvastattvam / / 3 / / sAmAnya utkRSTa dharmaphaLanuM varNana : sAmAnyathI (= tIrthakara ane atIrthakaranA bheda vinA sAmAnyathI) carama janmamAM pariNAme suMdara ane bIjAM bhogasukhothI zreSTha viSayasukha maLe, jAti - kula - vaibhava - vaya AdinA svarUpanI nyUnatA na hoya, pUrvabhavonI apekSAe atyaMta utkRSTa dvipada - catuSpada vagere samRddhi maLe, sva - parane atizaya upakAra karavAnuM thAya, AthI ja citta vizuddha rahe, dharmanI pradhAnatA hoya, arthAt dharma ja eka sArabhUta che evI mAnyatA thAya, atisUkSma vivekanA kAraNe samasta vastuonuM yathAsthita svarUpa jANyuM hovAnA kAraNe tenI dharmArAdhanA ane dhanopArjana Adi kriyA niSphaLa na bane. (3) * a. 7 sU. 38mAM rUtyama suvavRddhayA ema apramAdarUpa sukhano ullekha che. AthI ahIM paNa anuvAdamAM sukhano apramAda rUpa sukha karyo che. uccaprakAranI bhAvazuddhi apramAdathI ja thAya. mokSanA AzayathI dharma kare mATe dharmArAdhanA niSphaLa na bane. dhanano sAtakSetramAM vyaya kare ethI dhanopArjana niSphaLa na bane. 36 2
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa tathA vizuddhyamAnApratipAticaraNAvAptiH, tatsAtmyabhAvaH, bhavyapramodahetutA, dhyAnasukhayogaH, atizayarddhiprAptiH || 4 ||485 // iti vizuddhyamAnasya saMklizyamAnavilakSaNatayA apratipAtinaH kadAcidapyabhraMzabhAjaH caraNasya cAritrasya avAptiH lAbhaH, tatazca tena vizuddhyamAnApratipAtinA caraNena sAtmyaM samAnAtmaMtA tatsAtmyam, tena sahaikIbhAva ityarthaH tena bhAvo bhavanaM pariNatiriti, bhavyapramodahetutA bhavyajanasaMtoSakAritvaM dhyAnasukhayogaH dhyAnasukhasya zeSasukhAtizAyinaH cittanirodhalakSasya yogaH, atizayarddhiprAptiH atizayarddheH AmarSauSadhyAdirUpAyAH prAptiH // 4 // tatazca kAlena AThamo adhyAya " tathA avasare uttarottara vizuddha thatA ane apratipAtI (= kyAre paNa na paDe tevA) cAritranI prApti thAya, tevA cAritranI sAthe sAtmyabhAva (= ekIbhAva) thAya. te jIva bhavyajIvonA harSanuM kAraNa bane, arthAt te jIva bhavyajIvone saMtoSa pamADe. bIjAM sukhothI caDhiyAtA cittanirodharUpa dhyAnasukhano yoga thAya. AmaSaSadhi Adi utkRSTa RddhinI prApti thAya. (4) 363 apUrvakaraNam, kSapaka zreNiH, mohasAgarottAraH, kevalAbhivyaktiH, paramasukhalAbhaH || 5 || 486 // iti / apUrvANAM sthitighAta - rasaghAta - guNazreNi-guNasaMkramA-'pUrvasthitibandhalakSaNAnAM paJcAnAmarthAnAM prAcyaguNasthAneSvaprAptAnAM karaNaM yatra tadapUrvakaraNam aSTamaguNasthAnakam, tatazca kSapakasya ghAtikarmaprakRttikSayakAriNo yateH zreNiH mohanIyAdiprakRtikSayakramarUpA saMpadyate, kSapaka zreNikramazcAyam - iha paripakvasamyagdarzanAdiguNo jIvazcaramadehavarttI avirata-dezavirata-pramattApramatta-saMyatAnyataraguNasthAnakasthaH pravRddhatIvrazuddhadhyAnAdhInamAnasaH kSapakazreNimArurukSurapUrvaguNasthAnakamavApya prathamataH caturo'nantAnubandhinaH krodhAdIn yugapat kSapayitumArabhate, tataH sAvazeSeSveteSu mithyAtvaM kSapayitumupakramate, tatastadavazeSe mithyAtve ca kSINe samyagmithyAtvaM samyaktvaM ca krameNocchinatti, tadanantaramevAbaddhAyuSko 'nivRttikaraNaM nAma sakalamohApo hai kasahaM
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya navamaguNasthAnakamadhyArohati, tatra ca tathaiva pratikSaNaM vizuddhyamAnaH kiyatsvapi saMkhyAteSu bhAgeSu gateSvaSTau kaSAyAn apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNasaMjJitAn krodhAdIneva kSapayitumArabhate, kSIyamANeSu ca teSvetAH SoDaza prakRtIradhyavasAyavizeSAt nidrAnidrA1 pracalApracalA 2 styAnagRddhi 3 narakagati 4 narakAnupUrvI5 tiryaggati6 tiryagAnupUrvI7 ekendriya8 dvIndriya9 trIndriya10 caturindriyajAtinAma 11 AtapanAma12 udyotanAma 13 sthAvaranAma 14 sAdhAraNanAma 15 sUkSmanAma 16 lakSaNAH kSapayati, tato'STakaSAyAvazeSakSaye yadi puruSaH pratipattA tato napuMsakavedaM tataH strIvedaM tato hAsyAdiSaTkaM tataH punaH puruSavedaM kSapayati, yadi punarnapuMsakaM strI vA tadA puruSavedasthAne svavedamitaravedadvayaM ca yathAjaghanyaprathamatayA kSapayati, tataH krameNa krodhAdIn saMjvalanAn trIn bAdaralobhaM cAtraiva kSapayitvA sUkSmasaMparAyaguNasthAne ca sUkSmam, sarvathA vinivRttasakalamohavikArAM kSINamohaguNasthAnAvasthAM saMzrayate, tatra ca samudraprataraNa zrAntapuru Savat saMgrAmAGgaNa nirgatapuru SavadvA mohanigrahanizcalAnibaddhAdhyavasAyatayA parizrAntaH sannantarmuhUrta vizramya tadguNasthAnakadvicaramasamaye nidrApracale caramasamaye ca jJAnAvaraNAntarAyaprakRtidazakaM darzanAvaraNAvaziSTaM prakRticatuSkaM ca yugapadeva ksspyti| baddhAyuH punaH saptakakSayAnantaraM vizramya yathAnibaddhaM cAyuranubhUya bhavAntare kSapakazreNiM samarthayata iti| yazcAtrApUrvakaraNopanyAsAnantaraM kSapakazreNerU panyAsaH sa saiddhAntikapakSApekSayA, yato darzanamohasaptakasyApUrvakaraNastha eva kSayaM karotIti tanmatam, na tu yathA kArmagranthikAbhiprAyeNa aviratasamyagdRSTyAdyanyataraguNasthAnakacatuSTayastha iti| tato mohasAgarottAraH, moho mithyAtvamohAdiH sa eva sAgaraH svayaMbhUramaNAdipArAvAraH mohasAgaraH, tasmAduttAraH parapAraprAptiH, tataH kevalAbhivyaktiH, kevalasya kevalajJAnakevaladarzanalakSaNasya jIvaguNasya jJAnAvaraNAdighAtikarmoparatAvabhivyaktiH AvirbhAvaH, tataH paramasukhalAbhaH, paramasya prakRSTasya devAdisukhAtizAyinaH sukhasya lAbhaH prAptiH, uktaM ca - yacca kAmasukhaM loke yacca divyaM mhaasukhm| vItarAgasukhasyedamanantAMzo na varttate / / 222 / / ( ) iti / / 5 / / tyAra bAda samaya jatAM apUrvakaraNa, kSapakazreNi, mohasAgarathI nistAra, kevalanI abhivyakti ane paramasukhano lAbha thAya che. apUrvakaraNa :- jyAM apUrva karavAmAM Ave te apUrvakaraNa. apUrva eTale ' 4
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya pUrvanA guNasthAnomAM na thayuM hoya che. pUrvanA guNasthAnomAM je na thayuM hoya te jyAM karavAmAM Ave te apUrvakaraNa. AThamA guNasthAnane apUrvakaraNa kahevAmAM Ave che. kAraNake tyAM pUrvanA guNasthAnomAM na thayA hoya tevA sthitighAta, rasadhAta, guNazreNi, guNasaMkrama ane apUrvasthitibaMdha e pAMca karavAmAM Ave che. kSapakazreNi - apUrvakaraNa (AThamuM guNasthAna) prApta thayA bAda kSapakazreNi thAya che. kSepakanI zreNi te kSapakazreNi. kSapaka eTale kSaya karanAra. zreNi eTale krama. ghAtikarmanI prakRtiono kSaya karanAra sAdhuno mohanIya vagere prakRtinA kSayano krama te kSapakazreNi. kSapakazreNimAM krama A pramANe che:- pariNAma pAmelA (= ekIbhAvane pAmelA) samyagdarzanAdiguNavALo, caramazarIrI, avirati - dezavirati - pramattasaMyata - apramattasaMyata e cAra guNasthAnomAMthI koI paNa eka guNasthAne rahelo, vRddhi pAmelA tIvra zuddha dhyAnathI yukta manavALo ane kSapakazreNi upara caDhavAnI icchAvALo jIva apUrvaguNasthAnakane pAmIne pahelAM (1) anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyone ekI sAthe khapAvavAnuM zarU kare che. (2) A kaSAyo kaMIka bAkI rahe tyAre mithyAtvane khapAvavAnuM zarU kare.(3) kaMIka bAkI rahelA anaMtAnubaMdhI kaSAyo ane mithyAtvano kSaya thaI jAya tyAre kramazaH samyamithyAtva ane samyaktvano kSaya kare che. tyAra bAda tarata jeNe AyuSya bAMdhyuM nathI tevo jIva saghaLA mohane dUra karavA asAdhAraNa samartha evA navamA guNasthAne ArUDha thAya che. tyAM pUrva mujaba ja pratikSaNa vizuddha banato te keTalAka saMkhyAtA bhAga gaye chate (4) apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNa nAmanA krodhAdi ATha kaSAyono kSaya karavAnuM zarU kare che. (pa) A ATha kaSAyono kSaya thaI rahyo hoya tyAre adhyavasAyavizeSathI nidrAnidrA, pracalapracalA, syAnagRddhi, narakagati, narakAnupurvI, tiryaMcagati, tiryaMcAnupUrvI, ekeMdriyajAti, kIndriyajAti, trIndriyajAti, caturiMdriyajAti, Atapa, udyota, sthAvara, sAdhAraNa ane sUkSma e soLa prakRtiono kSaya kare che. (6) tyAra bAda bAkI rahelA ATha kaSAyono kSaya thaI jatAM jo zreNine svIkAranAra puruSa hoya to kramazaH napuMsaka veda, strIveda ane hAsyAdiSaTraka ane puruSavedano kSaya kare che. jo zreNine svIkAranAra napuMsaka ke strI hoya to puruSavedanA sthAne potAnA vedane khapAve, ane bIjA be vedomAM yathAjaghanya = utaratI koTino 365
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya hoya te pramANe) pahelAM khapAve che. (7) tyAra bAda kramazaH saMjvalana nAmanA krodha vagere traNa kaSAyone ane bAdara lobhane navamA guNasthAne ja khapAvIne sUkSmasaMparAya guNasthAne Ave che. (8) tyAM sUkSmalobhane khapAvIne jemAM saghaLA mohanA vikAro dUra thaI gayA che tevI kSINamohaguNasthAnanI avasthAno Azraya le che, arthAt bAramA guNasthAne Ave che. tyAM samudrane taravAmAM thAkI gayelA puruSanI jema athavA yuddhanA AMgaNAmAMthI nIkaLI gayelA puruSanI jema thAkI gayelo te aMtarmuhUrta sudhI vizrAma le che. zA mATe ? (monigrahanacanivAdhyavasAtiyA) tenA adhyavasAyo mohano nigraha karavA mATe jarA paNa calita na thAya te rIte (nivA) dRDha thaI gayA che, arthAta koI paNa rIte mohane mAravo ja evo dRDha nirNaya karyo che. jo thoDo samaya ArAma kare to pAchuM baLa AvI jAya. eTale jema samudrane tarato mANasa taratA thAkI jAya eTale thoDo ArAma karIne pachI pharI taravAnuM zarU kare che. athavA laDAInA AMgaNAmAMthI nIkaLelo yoddho thoDo ArAma karIne pharI laDe che, tema A mahAtmA aMtarmuhUrta sudhI ArAma karIne (9) bAramA guNasthAnakanA dvicarama samaye nidrA ane pracalA tathA carama samaye jJAnAvaraNIya pAMca, aMtarAya pAMca, ane darzanAvaraNanI bAkI rahelI cAra prakRti ema cauda prakRtiono ekI sAthe kSaya kare che. paNa jeNe AyuSyano baMdha karI nAkhyo che te jIva darzanasaptakano kSaya karyA pachI ArAma karIne bAMdhyA pramANe AyuSyane bhogavIne bhavAMtaramAM kSapakazreNinuM samarthana kare che, arthAt kSapakazreNi mAMDe che. ahIM sUtramAM apUrvakaraNanA ullekha pachI kSapakazreNino ullekha che te saiddhAMtika pakSanI apekSAe che. kAraNake tenA mate darzanamohasaptakano kSaya apUrvakaraNamAM rahelo ja kare che. paNa kArmagraMthika abhiprAyathI to avirati samyagdaSTi vagere cAra guNasthAnomAMthI koI paNa guNasthAne rahelo jIva darzanasaptakano kSaya kare che. mohasAgarathInistAra - moha= mithyAtvamoha vagere. sAgara =svayaMbhUramaNa vagere. moha e ja sAgara te mohasAgara. tenAthI vistAra eTale tenA sAmA kAMThe javuM. kSapakazreNi thayA pachI mohasAgarathI nisvAra thAya che. (kSapakazreNi upara ArUDha thanAra mohasAgarathI nistAra pAme che. mATe ahIM kSapakazreNinA ullekha pachI mohasAgarathI vistArano ullekha karyo che.) 366
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na kevalanI abhivyakti :- kevala eTale kevalajJAna ane kevaladarzana. A baMne jIvanA guNo che. abhivyakti eTale pragaTa thavuM. jJAnAvaraNa vagere ghAtikarmono kSaya thatAM kevalajJAna - kevaladarzana pragaTe che. paramasukhano lAbha H- tyAra bAda deva vagerenA sukhathI caDhiyAtA utkRSTa sukhanI prApti thAya che. kahyuM che ke "lokamAM je viSayasukha che ane je devalokanuM mahAsukha che te vItarAgasukhano anaMtamo bhAga paNa nathI." (5) atraiva hetumAha savAro nyAteH ||6||48nA tiA sadArogyasya bhAvArogyarUpasya ApteH lAbhAt ||6|| ahIM ja (paramasukhanA lAbhamAM ja) hetu kahe che :kAraNake bhAva ArogyanI prApti thAya che. (6) iyamapi kuta ityAha AThamo adhyAya bhAvasaMnipAtakSayAt // 7 // 488 // iti / bhAvasaMnipAtasya pAramArthikarogavizeSasya kSayAd ucchedAt ||7|| bhAva ArogyanI prApti paNa zAthI thAya che te kahe cheHkAraNake bhAva (= pAramArthika) saMnipAtano kSaya thAya che. (7) saMnipAtameva vyAcaSTe rAga-dveSa-modA di ToSAH, tathA tathA'tmavUbaLAt |8||4815 tA rAga-dveSa-mohA vakSyamANalakSaNAH hiH sphuTaM doSA bhAvasaMnipAtarUpA, atra hetumAhatathA tathA tena tena prakAreNa abhiSvaGgakaraNAdinA Atmano jIvasya dUSaNAd vikAraprApaNAt [58]] saMnipAtanuM vyAkhyAna kare cheH rAga - dveSa ane moha e traNa doSo spaSTa bhAva saMnipAta che. kAraNake te doSo te te rIte = Asakti karavI ityAdi rIte AtmAne vikAravALo banAve che. (8) 367
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya tattva-bheda-paryAyairvyAkhyeti nyAyAd rAgAdIneva tattvata AhaaviSaye'bhiSvaGgakaraNAd rAgaH // 9 // 490 // iti / aviSaye prakRtivizarA tayA matimatAmabhiSvaGgAnarhe stryAdau vastuni abhiSvaGgakaraNAt pittaprativanyasaMpAvanAt, jimitvAha- ro roSaH / / 1 / / tattva, bheda ane paryAyathI vyAkhyA thAya, arthAt koi vastunuM vyAkhyAna = vivaraNa karavuM hoya to tattva, bheda ane paryAyathI karavuM joie, evo nyAya hovAthI rAgAdine ja tattvathI = svarUpathI kahe che, arthAt rAgAdinuM svarUpa kahe che H svabhAvathI ja vinAzazIla hovAnA kAraNe buddhimAna puruSone Asakti na karavA lAyaka strI vagere vastumAM (jIva) Asakti kare che, mATe rAga doSa che. (9) tatraivAgnijvAlAkalpamAtsaryApAdanAd dveSaH ||10|| 491 // iti / tatraiva kvacidarthe'bhiSvaGge sati agnijvAlAkalpasya samyaktvAdiguNasarvasvadAhakatayA mAtsaryasya parasampattyasahiSNubhAvalakSaNasya ApAdanAd vidhAnAt dveSo doSaH ||10|| koika padArthamAM Asakti thatAM agnijvAlA samAna mAtsarya karavAthI dveSa doSa che. mAtsarya = bIjAnI saMpatti sahana na karavI. mAtsarya samyaktvAdiguNarUpa dhanane bALanAra hovAthI ahIM tene agnijvAlA samAna kahyuM che. (10) heyetarabhAvAdhigamapratibandhavidhAnAnmohaH // 11 // 492 // iti / iha nizcayanayena heyAnAM mithyAtvAdInAm itareSAM ca upAdeyAnAM samyagdarzanAdInAM bhAvAnAM vyavahAratastu viSa - kaNTakAdInAM srak - candanAdInAM ca adhigamasya avabodhasya pratibandhavidhAnAt skhalanakaraNAt moho doSaH || 11|| heya ane upAdeya bhAvomAM bodhano pratibaMdha karavAthI, arthAt heya ane upAdeya bhAvono bodha na thavA devAthI, moha doSa che. ahIM nizcayanayathI mithyAtvAdi bhAvo heya che ane samyagdarzanAdibhAvo upAdeya che. vyavahArathI to viSa ane kAMTo vagere vastuo heya che, mALA ane caMdana vagere upAdeya che. (11) athaiteSAM bhAvasaMnipAtatvaM samarthayannAha 368
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya satsveSu na yathAvasthitaM sukham, svadhAtuvaiSamyAt // 12 // 493 // iti| satsveteSu rAgAdiSu na naiva yathAvasthitaM pAramArthikaM sukhaM jIvasya, atra hetuHsvadhAtuvaiSamyAt dadhati dhArayanti jIvasvarUpamiti dhAtavaH samyagdarzanAdayo guNAH, svasya Atmano dhAtavaH, teSAM vaiSamyAt yathAvasthitavastusvasvarUpaparihAreNAnyathArUpatayA bhavanaM tasmAt, yathA hi vAtAdidoSopaghAtAd dhAtuSu rasAsRgAdiSu vaiSamyApanneSu na dehino yathAvasthitaM kAmabhogajaM manaHsamAdhijaM vA zarma kiJcana labhante tathA amI saMsAriNaH sattvAH rAgAdidoSavazAt samyagdarzanAdiSu malImasarUpatAM prApteSu na rAga-dveSa-mohopazamajaM zarSa samAsaviyantIti 9rA have "rAgAdidoSo bhAvasaMnipAta che' e viSayanuM samarthana kare che : rAgAdi hoya tyAre jIvane pAramArthika sukha thatuM nathI. kAraNa ke potAnI dhAtuo viSama banI jAya che. potAnI = AtmAnI. je jIvasvarUpane dhAraNa kare te dhAtu. samyagdarzanAdi guNo dhAtu che. viSama banavuM eTale yathAvasthita vastunuM potAnA svarUpano tyAga karIne bIjA svarUpe banavuM. | (ahIM potAnI, dhAtuo ane viSama banI javuM e traNano je artha kayo tenA AdhAre "potAnI dhAtuo viSama banI jAya che" e vAkyano "AtmAnA samyagdarzanAdi guNo mithyAtvAdi rUpe banI jAya che" evo artha thAya che.) jevI rIte vAtAdi doSo potapotAnuM kArya karavAmAM asamartha banI javAnA kAraNe rasa - lohI vagere dhAtuo viSama banI jatAM jIvo kAma - bhogathI thatuM ke mAnasika samAdhithI thatuM sukha jarA paNa pAmatA nathI, tema A saMsArI jIvo rAgAdi doSothI samyagdarzanAdi guNo malIna banI jatAM rAga - dveSa - mohanA upazamathI thatuM sukha pAmatA nathI. (12) amumevArthaM vyatirekata Aha kSINeSu na duHkham, nimittAbhAvAt // 13 // 494 // iti| kSINeSu rAgAdiSu na duHkhaM bhAvasaMnipAtajaM samutpadyate, kuta iti ceducyatenimittAbhAvAt nibandhanavirahAditi / / 13 / / A ja arthane viparItapaNe kahe che :rAgAdi doSono kSaya thaI jatAM bhAvasaMnipAtathI thatuM duHkha utpanna thatuM nathI. 369
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya kAraNa ke nimittano abhAva thaI jAya che. (13) tarhi kiM syAdityAha AtyantikabhAvarogavigamAt paramezvaratA''ptestattathAsvabhAvatvAt paramasukhabhAva iti // 14 // 495 // iti| AtyantikaH punarbhAvAbhAvena bhAvarogANAM rAgAdInAM yo vigamaH samucchedaH, tasmAta yA paramezvaratAyAH zakra-cakrAdhipAdyaizvaryAtizAyinyAH kevalajJAnAdilakSaNAyA AptiH prAptiH tasyAH, paramasukhabhAva ityuttareNa yogaH, kuta ityAha- tattathAsvabhAvatvAta, tasya paramasukhalAbhasya tathAsvabhAvatvAt paramezvaratArUpatvAt, paramasukhabhAvaH saMpadyate, itiH vaakyprismaaptaaviti||14|| jo duHkha utpanna thatuM nathI to zuM hoya te kahe che : rAgAdi bhAvarogono AtyaMtika uccheda thavAthI Idra - cakravartI vagerenA aizvaryathI caDhiyAtA kevalajJAna Adi parama aizvaryanI prApti thAya che. paraaizvaryanI prAptithI paramasukha prApta thAya che. kAraNa ke paramasukhano lAbha parama aizvaryarUpa che. AtyaMtika uccheda = pharI na thAya te rIte uccheda. sUtramAM ti zabda vAkyanI samApti arthamAM che. (14). vizeSa utkRSTa dharmaphaLanuM varNana itthaM tIrthakarAtIrthakarayoH sAmAnyamanuttaraM dharmaphalamabhidhAya sAmprataM tIrthakRttvalakSaNaM tadabhidhAtumAha TelenTAInanana 1141dA tiA. devendrANAM camara-candra-zakrAdInAM harSasya saMtoSasya jananaM saMpAdanamiti / / 15 / / A pramANe tIrthakara ane atIrthakara e baMnenuM sAmAnya utkRSTa dharmaphaLa kahIne have tIrthakarapadarUpa (vizeSa) utkRSTa dharmaphaLane jaNAvavA mATe kahe che : tIrthaMkarapada camara, caMdra, zakra vagere deveMdrone harSa = saMtoSa pamADe che. (15) tathA 370
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya pUjAnugrahAGgatA // 16 // 497 // iti / pUjayA janmakAlAdArabhyA''nirvANaprAptestattannimittena niSpAditayA amaragirizikharamajjanAdirUpayA yo'nugraho nirvANabIjalAbhabhUto jagattrayasyApyupakAraH tasyAGgatA kAraNa bhAvaH, bhAgavato hi pratItya tattannibandhanAyA bhaktibharanirbharAmaraprabhuprabhRtiprabhUtasattvasaMpAditAyAH pUjAyAH sakAzAt bhUyasAM bhavyAnAM mokSAnuguNo mahAnupakAraH saMpadyate iti / / 16 / / tIrthakarapada pUjA dvArA upakAranuM kAraNa che. janmakALathI AraMbhI mokSanI prApti sudhI te te nimittathI jIvo prabhunI meruparvatanA zikhara upara janmAbhiSeka Adi pUjA kare che. e pUjAthI traNeya jagata upara mokSabIjanA lAbha svarUpa upakAra thAya che. e upakAranuM kAraNa tIrthaMkarapada che. bhagavAna upara zraddhA rAkhIne te te nimittathI bhaktisamUhathI bharelA deveMdro vagere ghaNA jIvoe karelI bhagavAnanI pUjAthI ghaNA bhavya jIvo upara mokSane anukUla mahAna upakAra thAya che. (16) tathA prAtihAryopayogaH // 17 // 498 // iti / pratihArakarma prAtihAryam, tacca azokavRkSAdi, yadavAciazokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM c| bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM satprAtihAryANi jinezvarANAm / / 223 / / ( tasyopayogaH upajIvanamiti / / 17 / / | tIrthaMkarapadamAM prAtihAryano upayoga thAya che. pratihAranI (= dvArapAlanI) kriyA te prAtihArya. bhagavAnane azokavRkSa vagere prAtihArya hoya che. kahyuM che ke" vRkSa, surapuSpavRSTi, hivyavAna, yAbhara, mAsana, bhAmaMDapa, huMdubhi ane chatra meM suMdara prAtilAyo vinezvarIne Doya che." (17) tataH paraM parArthakaraNam // 18 // 499 // iti / paraM prakRSTaM parArthasya paraprayojanasya sarvasattvasvabhASApariNAminyA pIyUSapAnasamadhikAnandadAyinyA sarvato'pi yojanamAnabhUmibhAgayAyinyA vANyA andhaizca 211
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya taistaizcitrarUpAyaiH karaNaM niSpAdanamiti / / 18 / / ... bhagavAnanA utkRSTa paropakAranuM varNana (tata =) tIrthakarapadamAM ATha prAtihAryano upayoga thato hovAthI utkRSTa paraprayojana (= paropakAra) karavAmAM Ave che. sarva jIvonI potAnI bhASAmAM pariNamatI, amRtapAnathI paNa adhika AnaMda ApanArI ane badhI ya tarapha yojanA pramANa bhUmi sudhI pahoMcanArI vANI vaDe ane bIjA paNa te te vicitra upAyothI paraprayojana ( = paropakAra) karavAmAM Ave che. (18) etadeva 'avicchedena' ityAdinA 'iti paraM parArthakaraNam' etadantena sUtrakadambakena sphuTIkurvannAha - akcheidena bhUyasAM mohAndhakArApanayanaM hRdyairvacanabhAnubhiH // 19 / 500 // iti / ___avicchedena yAvajjIvamapi bhUyasAm anekalakSakoTipramANAnAM bhavyajantUnAM mohAndhakArasya ajJAnAndhatamasasyApanayanam apasAraH hRdyaiH hRdayaGgamaiH vacanabhAnubhiH vAvaryAvarIH II99ll A ja viSayane vizkerena ItyAdi sUtrathI AraMbhI ti paraM pArtha e sUtra sudhInAM (19 thI 25 sudhInAM) sUtrothI spaSTa karatA graMthakAra kahe che : jIvana paryata aneka lAkho - kroDo bhavya jIvonA ajJAnarUpa ghora aMdhakArane hRdayapriya vacana rUpa sUryakiraNo vaDe dUra karavAmAM Ave che. (19). mohAndhakAre cApanIte yat syAt prANinAM tadAha sUkSyamAvatipattiH rASa01AAM ti che sUkSmANAm anipuNabuddhibhiragamyAnAM bhAvAnAM jIvAdInAM pratipattiH avabodhaH ||2|| ajJAnarUpI aMdhakAra dUra karyo chate jIvonuM je thAya che te kahe che : skUlabuddhivALA jIvothI na jANI zakAya tevA sUkSma jIvAdi padArthono bodha thAya che. (20) tata: zraddhAmRtAsvAdanam // 21 // 502 // iti / 372
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya sUkSmabhAveSveva yA zraddhA ruciH saivAmRtaM tridazabhojanaM tasyAsvAdanaM hRdayajihvayA samupajIvanamiti / / 21 / / (tataH) sUkSma (r) parthonI bodha thavAthI sUkSma partho virSa thayeTI zraddhArUpa amRtano AsvAda le che, arthAt hRdaya rUpa jIbhathI zraddhArUpa amRtano upayoga * 43 che. (21) tataH sadanuSThAnayogaH // 22 // 503 // iti / sadanuSThAnasya sAdhu-gRhasthadharmAbhyAsarUpasya yogaH sambandhaH / / 22 / / (tataH) zraddhA35 amRtano AsvA sevAthI sAdhudharma bhane sthadharmanA abhyAsa 35 sa6 anuSThAnana saMbaMdha thAya che. (22) tataH paramApAyahAniH // 23 // 504 // iti / paramA prakRSTA apAyahAniH nArakAdikugatipravezalabhyAnarthasArthocchedaH / / 23 / / (tata:) sad anuSThAnono saMbaMdha thavAnA kAraNe narakAdi kugatimAM pravezathI thanArA anarthasamUhano prakRSTa uccheda thAya che. (23) tato'pi upakriyamANabhavyaprANinAM yat syAt tadAha sAnubandhasukhabhAva uttarottaraH prakAmaprabhUtasattvopakArAya avandhyakAraNaM nivRteH // 24 // 505 // iti / / sAnubandhasukhabhAvaH uttarottaraH uttareSu pradhAneSUttaraH pradhAnaH prakAmaH prauDhaH prabhUtaH atibahuH yaH sattvopakAraH tasmai saMpadyate, sa ca avandhyakAraNam avandhyo hetuH nirvRtaH nirvANasya / / 24 / / anarthono uccheda thavAthI paNa upakAra karAtA bhavya prANIonuM je thAya che * mA adhyaayn| 17 / sUtramA upayogaH upajIvanam mA prabhA. 75yogano artha 649vana karyo che. eTale upajIvanano artha upayoga thAya. 393
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdupraka2Na te kahe che : anubaMdhasahita ane uttarottara adhika zreSTha evA sukhanI prApti thAya che. te sukhaprApti jIvone sthira ane ghaNA upakAra * mATe thAya che. tathA e sukhanI prApti mokSanuM avaMdhya ( = niSphaLa na jAya tevuM) kAraNa che. (24) nigamayannAha AThamo adhyAya kRti paraM parArtharaLamu ra||106) kRti / iti evaM yathA prAguktaM paraM parArthakaraNaM tasya bhagavata iti ||25|| upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che HA pramANe te bhagavAna utkRSTa paropakAra kare che. (25) sAmprataM punarapyubhayoH sAdhAraNaM dharmaphalamAha mavopaprAdiSTharmavimaH ||26|107gA kRti / paripAlitapUrvakoTyAdipramANasayogakevaliparyAyayorante bhavopagrAhikarmaNAM vedanIyA''yurnAma-gotrarUpANAM vigamo nAzo jAyate ||26|| tataH pharI paNa sAmAnyadharma phaLanuM varNana have pharI paNa tIrthaMkara ane atIrthaMkara e baMnenuM sAmAnyadharmaphaLa kahe che HpUrva kroDa Adi pramANavALA sayogikevaliparyAyane pALyA bAda aMte baMnenA vedanIya - AyuSya - nAma - gotra e cAra bhavopagrAhI karmono nAza thAya che. (26) nirvALAmanam ||27108mA tiA nirvAnti dehino'sminniti nirvANaM siddhikSetraM jIvasyaiva svarUpAvasthAnaM vA tatra gamanam avatAraH ||27|| (tata:) bhavopagrAhI karmono nAza thatAM jIva nirvANane pAme che. jIvo jemAM * kAraNa ke sukhasAmagrIno upayoga kevala potAnA mATe ja na kare, bIjAonA mATepaNa kare, tathA jIvana paryaMta bIjAnA duHkhane dUra kare mATe sthira upakAra kare, athavA dharma pamADavAthI sthira upakAra kare. 374
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya zAMtine pAme che te nirvANa. siddhikSetra nirvANa che. nirvANa e jIvanA ja potAnA rUpamAM (= svabhAvamAM) rahevA svarUpa che, arthAt nirvANa e jIvanI svAbhAvika avasthA che. (27) . tatra - punarjanmAyabhAvaH // 28 // 509 // iti| punaH dvitIyatRtIyAdivArayA janmAdInAM janma-jarA-maraNaprabhRtInAmanAnAm abhAvaH kAtyaktioo: //ra8. tyAM punarjanma vagereno abhAva hoya che, arthAt tyAM janma - jarA - maraNa vagere anarthono pharI na thAya te rIte uccheda thAya che. * (28) atra hetuH pILo bIjAbhAvato'yam // 29 // 510 // iti| bIjasya anantarameva vakSyamANasyAbhAvAt ayaM punarjanmAdyabhAva iti / / 29 / / 90nA punarjanma vagerenA abhAvamAM heta kahe che : punarjanmAdinA bIjano abhAva thavAthI punarjanmAdino abhAva thAya che. e bIjane have pachInA ja sUtramAM kaheze. (29) bIjameva vyAcaSTe viparita zarU thApA tiA karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM vipAkaH udayaH tat punarjanmAdibIjamiti // 30 // bIjanuM ja vyAkhyAna kare che :punarjanma vagerenuM bIja jJAnAvaraNIya vagere karmono udaya che. (30) na ca vaktavyameSo'pi nirvANagato jIvaH sakarmA bhaviSyati ityAha* dvitIyakRtIyarivAravA e padano artha vAkyaracanA kliSTa na bane e mATe bhAvAnuvAdamAM lIdho nathI. vAcakoe svayaM samajI levo. 375
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa gamAM vAsau // 31 / 12 / / tiA akarmA ca karmavikalazca asau nirvANazaraNo jIvaH ||31|| nirvANane " pAmelo A paNa jIva karmasahita haze ema na kahevuM ema graMthakAra kahe che H nivArNane pAmelo jIva karmarahita che. (31) AThamo adhyAya bhavatu nAma akarmA, tathApi punarjanmAdyasya bhvissytiityaahtaddata purva taprajJaH ||rUra||113) tA tadvata eva karmavata eva tadgrahaH punarjanmAdilAbhaH || 32 // nirvANane pAmelo jIva bhale karmarahita hoya to paNa ene punarjanma vagerenI prApti thaze ema koI kahe to teno uttara kahe che : karmavALA ja jIvane punarjanma vagerenI prApti thAya che. (32) nanu kriyamANatvena karmaNa AdimattvaprasaGgena kathaM sarvakAlaM karmavata eva tadgraha ityAzaGkayAha - tavanAvitvana tathA mAsiaH // 32 // 1145 tA tasya karmaNaH kRtakatve'pyanAditvena dvitIyAdhyAyaprapaJcitayuktyA tathAbhAvasya tadvata eva tadgraharUpasya siddheH niSpatteriti ||33|| karma karAtA hovAthI tenI AdinI siddhi thavAnA kAraNe sarvakALe karmavALA ja jIvane punarjanma vagerenI prApti kema thAya evI AzaMkA karIne teno uttara kahe cheH karmo utpanna karAyA hovA chatAM Adirahita hovAthI bIjA adhyAyamAM (51 vagere sUtromAM ) vistArathI jaNAvelI yuktithI karmavALA ja jIvane punarjanma vagere thAya che, e viSayanI siddhi thAya che. AthI sarvakALe karmavALA ja jIvane punarjanma vagere thAya che. (33) * saMsAramAM rahela jIva to karmasahita che ja, paNa nirvANane pAmelo A paNa jIva karmasahita haze ema 'paNa'' zabdano artha che. 376
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH / / 224 / / ( ) iti vacanaprAmANyAt kathaM nAkarmaNo'pi janmAdigraha ityAzaGkyAha sarvavipramuktasya tu tathAsvabhAvatvAniSThitArthatvAna tadgrahaNe nimittam // 34 // 515 // iti / sarveNa karmaNA vipramuktasya punastathAsvabhAvatvAt tatprakArarUpatvAt, kimityAhaniSThitArthatvAt niSpannaniHzeSaprayojanatvAd dhetoH naiva tadgrahaNe janmAdigrahaNe nimittaM hetuH samastIti, ayamabhiprAyaH- yo hi sarvaiH karmabhiH sarvathApi vipramukto bhavati na tasya janmAdigrahaNe kiJcinnimittaM samasti, niSThitArthatvena janmAdigrAhakasvabhAvAbhAvAt yazca tIrthanikAralakSaNo hetuH kaizcit parikalpyate so'pyanupapannaH kaSAyavikArajanyatvAt tasyeti / / 34 / / "dharmatIrthanA karanArA jJAnIo paramapadamAM (= mokSamAM) jaine tIrthano nAza thavAnA kAraNe (tIrthano uddhAra karavA mATe) pharI paNa saMsAramAM Ave che" AvuM vacana pramANabhUta hovAthI karmarahita paNa jIvane janma vagerenI prApti kema na thAya evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che :- sarvakarmothI sarvathA mukta banelA jIvanAM sarva kAryo siddha thaI gayA hovAthI teno janma vagerene levAno svabhAva na hovAthI janmAdi levAmAM koI nimitta nathI. ahIM abhiprAya A pramANe cheH- je sarvakarmothI saMpUrNapaNe mukta thAya tene janmAdi levAmAM koI nimitta rahyuM nathI. kAraNake tenAM sarva kAryo siddha thaI gayA hovAthI teno janmAdi levAno svabhAva nathI. koIka puruSothI je tIrthanAzarUpa hetu kalpAya che te paNa yuktiyukta nathI. kAraNake te hetu kaSAyarUpa vikArathI utpanna thAya cha. (siddha thye| ma uSA535 vi|2 na hoya.) (34) evaM ca sati yat siddhaM tadAha nAjanmano jarA // 35 // 516 // iti| na naiva ajanmanaH utpAdavikalasya jarA vayohAnilakSaNA saMpadyate // 35 // A pramANe thaye chate je siddha thayuM te kahe che : u77
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya janmarahitane uMmaranI hAnirUpa jarA AvatI nathI. (35) evaM ca na maraNabhayazaktiH // 36 // 517 // iti| neti pratiSedhe maraNabhayasya pratItarUpasya saMbandhinI zaktiH bIjarUpeti / / 36 / / ane e rIte maraNabhayanuM bIja paNa rahetuM nathI. (36) tathA na cAnya upadravaH // 37 // 518 // iti|| na ca naiva anyaH tRSNA - bubhukSAdiH upadravo vyasanam / / 37|| tathA bhUpa - tarasa vo3 05:5 2tuM nathI. (37) tarhi kiM tatra syAdityAzaGkyAha vizuddhasvarUpalAbhaH // 38 // 519 // iti| vizuddhaM nirmalImasaM yat svarUpaM tasya lAbhaH prAptiH / / 38 / / to pachI tyAM zuM hoya evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che - tyo vizuddha sva35nI prApti thAya che. (38) tathA AtyantikI vyAbAdhAnivRttiH // 39 // 520 // iti / atyantaM bhavA AtyantikI vyAbAdhAnivRttiH zArIra - mAnasavyathAvirahaH / / 39 / / tayArI na thAya te zata 24 - mAnasi pInI vi26 thAyacha. (36) tAmeva vizinaSTi sA nirupamaM sukham // 40 // 521 // iti / sA AtyantikI vyAbAdhAnivRttiH nirupamam upamAnAtItaM sukham // 40 / / pIDAnA virahane ja vizeSa rUpe kahe che : "378
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya pharI na thAya te rIte zArIrika ane mAnasika pIDAno viraha anupama sukha cha. (40) atra hetuH sarvatrApravRtteH // 41 // 522 // iti| sarvatra heye upAdeye ca vastuni apravRtteH avyApAraNAt // 41 // pIDAnA virahamAM hetu A pramANe che :heya ane upAdeya vastumAM pravRtti na thavAthI pIDAno viraha hoya che. (41) iyamapi kathamityAha samAptakAryatvAt // 42 // 523 // iti| samAptAni niSThitAni kAryANi yasya sa tathA, tadbhAvastattvaM tasmAt / / 42 / / pravRttino abhAva zAthI hoya che te kahe che :sarvakAryo pUrNa thaI gayA hovAthI pravRtti hotI nathI. (42) atraivAbhyuccayamAha na caitasya kvacidautsukyam // 43 // 524 // iti / na naiva caH samuccaye etasya nirvRtasya jantoH kvacidarthe autsukyaM kAGkSArUpam // 43 // prastuta viSayamAM ja vizeSa kahe che : nirvANa pAmelA jIvane koI paNa viSayamAM icchArUpa utsukatA hotI nathI. (43) nanu kimityetanniSidhyata ityAha - - duHkhaM caitat svAsthyavinAzanena // 44 // 525 // iti| duHkhaM punaretad autsukyam, kathamityAha- svAsthyavinAzanena svAsthyasya sarvasukhamUlasyApanayanena / / 44 / / 398
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya utsukatAno niSedha kema karavAmAM Ave che e praznano uttara kahe che - utsukatA duHkha che. kAraNake utsukatA sarvasukhanuM mUla evA svAsthano vinAza kare che. (ahIM potAnAmAM ja rahevuM e svAthya samajavuM.) (44) yadi nAmautsukyAt svAsthyavinAzastathApi kathamasya duHkharUpatetyAzaGkyAha - duHkhazaktyunekato'svAsthyasiddheH // 45 // 526 // iti / duHkhazakteH duHkhabIjarUpAyA udrekataH udbhavAt sakAzAd asvAsthyasya svAtmanyevAsvasthatArUpasya siddheH saMbhavAt / / 45 / / jo utsukatAthI svAthyano vinAza thAya che to paNa utsukatA duHkharUpa kema che evI AzaMkA karIne teno uttara kahe che : duHkhanA bIjanI utpattithI potAnA AtmAmAM ja asvAthyanI utpatti thAya che. (utsukatA duHkhanuM bIja che. paramArthathI duHkhanuM bIja (= kAraNa) jaduHkha kahevAya che. AthI paramArthathI utsukatA duHkharUpa che.) (45) asvAsthyasiddhirapi kathaM gamyA ityAha __ hitapravRttyA // 46 // 527 // iti hitapravRttyA, hiteSu duHkhazaktyudrekavazasaMjAtAsvAsthyanivarttakeSu vastuSu manaHprItipradapramadAdiSu pravRttyA ceSTanena / / 46 / / asvAthyanI utpatti thaI che te paNa kevI rIte jANI zakAya te kahe che : * hitakArI = duHkhabIjanI utpattinA kAraNe utpanna thayelA asvAthyane dUra karanArI ane manane harSa ApanArI strI Adi vastuomAM pravRtti thavAthI asvAthyanI utpatti thaI che e jANI zakAya che. (jo asvAthyanI utpatti ja na thaI hoya to tevI vastuomAM pravRtti kema thAya ? tevI vastuomAM pravRtti thAya che e ja sUcave che ke asvAthyanI utpatti thaI che.) (46) * hitakArI ane manane harSa ApanArI e be vizeSaNo strI Adi vastuonA che. strI Adi vastuo alpasamaya sudhI asvAsthane dUra kare che e apekSAe ahIM strI Adi vastuone hitakArI kahI che. 380
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya atha svAsthyasvarUpamAha svAsthyaM tu nirutsukatayA pravRtteH // 47 // 528 // iti / svAsthyam asvAsthyavilakSaNaM punaH nirutsukatayA autsukyaparihAreNa pravRtteH sarvakRtyeSu / / 47|| have svAthyanuM svarUpa kahe che :| sarvakAryomAM utsukatA choDIne thatI pravRttithI svAthyanI utpatti thAya che. (47) evaM ca sati yatsiddhaM tadAhaparamasvAsthyahetutvAt paramArthataH svAsthyameva // 48 // 529 // iti| paramasvAsthyahetutvAt cittaviplavaparihAreNa prakRSTasvAvasthAnanimittatvAt paramArthataH tattvavRttyA svAsthyameva 'nirutsukatayA pravRtteH' iti saMbadhyate, sA ca bhagavati kevalini samasti iti siddhaM yaduta na tasya kvacidautsukyamiti / / 48 / / A pramANe thaye chate je siddha thayuM che te kahe che : utsukatA choDIne thatI pravRtti paramasvAthyano = mAnasika upadravono tyAga karIne potAnAmAM rahevAno utkRSTa hetu che. AthI paramArthathI utsukatA choDIne thatI pravRtti ja svAthya che. ane te (= utsukatA choDIne thatI pravRtti) kevalI bhagavAnamAM che. AthI siddha thayuM ke kevalI bhagavAnane koI vastumAM utsukatA nathI. (48) ___ nanu bhave'pavarge caikAntato niHspRhasya kathaM vihitetarayorarthayorasya pravRtti-nivRttI syAtAmiti, ucyate, dravyata eva pUrvasaMskAravazAt kulAlacakrabhramavat syAtAm / etat bhAvayannAhabhAvasAre hi pravRttyapravRttI sarvatra pradhAno vyavahAraH // 49 // 530 // iti| __bhAvasAre mAnasavikalpapuraHsare, hizabdaH pUrvoktabhAvanArthaH, pravRttyapravRttI sarvatra vihitetarayorarthayorviSaye, kimityAha-pradhAno bhAvarUpaH vyavahAro lokAcArarUpaH, idamuktaM bhavati-yaiva manaHpraNidhAnapUrvikA kvacidarthe pravRttirnivRttirvA tAmeva tAttvikI tattvavedino vadanti, na punaranyAm, yato'nAbhogAdibhiH paripUrNazrAmaNyakriyAvanto'pi abhavyAdayo na tAttvikazrAmaNyakriyAvattayA samaye vyavahRtAH, tathA saMmUrchanajamatsyAdayaH 381
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya saptamanaraka pRthvIprAyogyAyurbandhanimittama hArambhAdipApasthAnavartino'pi tathAvidhabhAvavikalatvAnna tadAyurbandhaM prati pratyalIbhavanti, evaM sayogakevalino'pi sarvatra niHspRhamanasaH pUrvasaMskArAdvihitetarayorarthayoH pravRtti-nivRttI kurvanto'pi na bhAvatastadvanto vyaDhiyanta I42ll prazna :- saMsAra ane mokSamAM ekAMte niHspRha evA kevalI bhagavAnanI vihita viSayamAM pravRtti ane niSiddha viSayamAM nivRtti kevI rIte thAya? (kAraNake huM Ama karuM, hu Ama na karuM ityAdi koI prakAranI utsukatA tenAmAM nathI) uttara--- pUrvanA saMskAranA kAraNe kuMbhAracakranA bhramaNanI jema dravyathI ja thAya che. ahIM bhAvArtha A pramANe cheH- kuMbhAra daMDathI cakrane pheravIne daMDa laI le che to paNa pUrvanA vegathI cakra bhamyA kare che. te rIte kevalI bhagavAna kevalajJAna pAmyA pahelAM zAstranA AdhAre vihitamAM pravRtti ane niSiddhamAM nivRtti karatA hatA, tenA je saMskAro paDayA e saMskAronA AdhAre kevalajJAna pAmyA pachI utsukatA vinA paNa vihitamAM pravRtti ane niSiddhamAM nivRtti kare che. ethI ja temanI pravRtti ane nivRtti dravyathI thAya che, bhAvathI nahi. A viSayane vicAratA graMthakAra kahe che : | sarvakALe ane sarvasthaLe mAnasika vikalpapUrvaka thatI vihitamAM pravRtti ane niSiddhamAM nivRtti bhAvavyavahAra kahevAya che. ahIM bhAvArtha A pramANe che:- koIpaNa viSayamAM je pravRtti ke nivRtti mAnasika praNidhAna (= upayoga - vicAra) pUrvaka thAya tene ja tattvavedIo tAttvika kahe che, paNa anyane nahi. kAraNake abhavya vagere anAbhoga AdithI paripUrNa sAdhukriyAvALA hovA chatAM zAstramAM temano tAttvika sAdhukriyAvALA tarIke vyavahAra karAyo nathI, arthAt temane tAttvika sAdhukriyAvALA mAnavAmAM AvyA nathI. tathA saMmUrchAima matsya vagere sAtamI naraka pRthvIne prAyogya AyuSyanA baMdhanuM kAraNa evA mahAraMbha vagere pApasthAnamAM rahenArA hovA chatAM tevA prakAranA bhAvathI rahita hovAthI sAtamI narakanuM AyuSya bAMdhavA samartha banatA nathI. e pramANe sarvatra nispRhamanavALA sayogI kevalIo paNa pUrvanA saMskArathI vihitamAM pravRtti ane niSiddhamAM nivRtti karatA hovA chatAM teo bhAvathI pravRtti - nivRttivALA manAtA nathI. * (49) * dizadraH pUrvottamAnArthIe padono artha svayaM samajI levo. u8ra
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya atraivAbhyuccamAha pratItisiddhaccAya sAthosavetasAm II vAparUA tA. pratItisiddhaH svAnubhavasaMvediH, caH samuccaye, ayaM pUrvokto'rthaH sadyogena . zuddhadhyAnalakSaNena ye sacetasaH sacittAH teSAm, saMpannadhyAnarUpAmalamAnasAH mahAmunayaH svayamevAmumarthaM pratipadyante, na punaratra paropadezamAkAGkSante iti / / 50 / / ahIM ja vizeSa kahe che : pUrvokta viSaya (mAnasika praNidhAna vinA dravyathI ja pravRtti - nivRtti thAya che e viSaya) zuddhadhyAnarUpa sadyogathI cittavALAone svAnubhavathI siddha che, arthAt nirmala dhyAnarUpa manavALA mahAmunio jAte ja A viSayane jANe che, paNa A viSayamAM paranA upadezanI icchA rAkhatA nathI. (50) atha prastutamevAha suvAcchuM 2 paramAra rAparUA ti nirutsukapravRttisAdhyasvAsthyAd yadadhikaM svAsthyaM tat susvAsthyamucyate, tadeva paramAnando mokSasukhalakSaNaH / / 51 / / have prastuta viSayane ja kahe che - susvAthya ja paramAnaMda che, ane te mokSasukharUpa che. utsukatA rahita pravRttithI sAdhI zakAya tevA svAthyathI je adhika svAthya te susvAthya kahevAya che. (teramAM guNasthAne utsukatA rahita pravRttithI sAdhI zakAya tevuM svAcya hoya che. paNa mokSamAM koI pravRtti hotI nathI. ethI mokSamAM tenAthI paNa adhika svAthya = susvAthya hoya che. Ama svAthya ane susvAthyamAM bheda che.) (51) kuta ityAha tadanyanirapekSatvAt // 52 // 533 // iti| tasmAd AtmanaH sakAzAdanyastadanyaH svavyatiriktaH tanirapekSatvAt / / 52 / / susvAthya ja paramAnaMda zAthI che te kahe che - kAraNake susvAthya AtmA sivAya bIjAnI apekSAthI rahita che. (12) 383.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa nanvanyApekSA kiM duHkharUpA yadevamucyate ityAha apekSAyA duHcapAt / 13 / / 134 // kRti / AThamo adhyAya pratItArthameva / / 13 / AvA zuM anyanI apekSA duHkharUpa che ? jethI A pramANe kahevAya che, praznano uttara kahe che H kAraNake apekSA duHkharUpa che. (53) etadeva bhAvayati arthAntaraprAptyA hi tannivRttirduHkhatvenAnivRttireva // 54 // 535 // iti| arthAntarasya indriyArtharUpasya prAptyA lAbhena hiH yasmAt tannivRttiH kimityAhaduHkhatvenArthAntaraprApteranivRttireva duHkhasyeti || 54|| A ja viSayane vicAre che H kAraNake IdriyonA viSayanI prAptithI apekSAnI nivRtti thAya che. iMdriyonA viSayanI prApti duHkharUpa che. AthI duHkhanI nivRtti thatI nathI. (duHkharUpa iMdriyaviSayanI prAptithI apekSAnI nivRtti thAya che. Ano artha e thayo ke pahelAM duHkha ane pachI icchAnI nivRtti. Ama apekSAnI nivRtti mATe duHkhano anubhava karavo paDato hovAthI apekSA duHkharUpa che. apekSAnI nivRtti na thAya to paNa duHkha ane apekSAnI nivRtti thAya to paNa duHkha. Ama apekSA ja duHkharUpa ja che.) (54) athainAM nirvRtI nirAkuvannAha na cAstrArthAntarAvAntiH // 11 // 36 // kRti / na ca na punaH asya siddhasya arthAntarAvAptiH svavyatirikta bhAvAntarasaMbandhaH ll have mokSamAM arthAtaranI prAptino niSedha karatA graMthakAra kahe cheH siddhane arthAtaranI prApti na hoya. arthAtara eTale potAnA sivAya bIjA padArtho. prApti eTale saMbaMdha. siddhano potAnA sivAya bIjA koi padArtha sAthe saMbaMdha na hoya. (AnAthI e jaNAvyuM ke siddhane iMdriyaviSayanI prAptirUpa duHkha na hoya.) (55) 384
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya etadeva bhAvayatisvasvabhAvaniyato yasau vinivRttecchAprapaJcaH // 56 // 537 // iti / svasvabhAvaniyataH svakIyasvarUpamAtrapratiSThitaH, hiH yasmAd, asau bhagavAn siddho vinivRttecchAprapaJcaH atyantanivRttasarvArthagocaraspRhAprabandhaH / / 56 / / A ja viSayane vicAre che : siddhanI sarvaviSayonI IcchA paraMparA atyaMta nivRtta thaI gaI hovAthI siddha bhagavAna mAtra potAnA svarUpamAM ja rahelA hoya che. (pa) AkAzenApi saha tasya saMbandhaM nirAkurvannAhaato'kAmatvAt tatsvabhAvatvAnna lokAntakSetrAptirAptiH // 57 // 538 // ato vinivRttecchAprapaJcatvAt yad akAmatvaM nirabhilASatvaM tasmAt yat tatsvabhAvatvam arthAntaranirapekSatvaM tasmAt na lokAntakSetrAptiH siddhikSetrAvasthAnarUpA AptiH arthAntareNa sada saMvandhaH ||17nA siddhano AkAzanI sAthe paNa saMbaMdhano niSedha karatA graMthakAra kahe che : siddhanI sarvaviSayonI icchA paraMparA atyaMta nivRtta thaI gaI hovAthI siddha icchArahita che. siddha icchArahita hovAthI potAnA sivAya bIjA koI paNa padArthanI apekSAthI rahita che. bIjA padArthanI apekSAthI rahita hovAthI temanuM siddhakSetramAM avasthAna (= rahevuM) bIjA padArthanI (= AkAzanI) sAthe saMbaMdhavALuM nathI. (57) etadapi bhAvayatiautsukyavRddhirhi lakSaNamasyAH, hAnizca samayAntare // 58 // 539 // iti| autsukyasya vRddhiH prakarSaH, hiH yasmAt, lakSaNaM svarUpamasyAH arthAntaraprApteH, hAnizca autsukyasyaiva bhraMzaH samayAntare prAptisamayAdagretanasamayalakSaNe / / 58 / / A ja viSayane vicAre cheH kAraNake utsukatAnI vRddhi ane bIjA samaye utsukatAnI hAni e bIjA padArthanI sAthe saMbaMdhanuM svarUpa che, arthAt bIjA padArthanI sAthe saMbaMdha eTale utsuktAnI vRddhi ane bIjA samaye utsukatAnI hAni. bIjA samaye eTale bIjA 385
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya padArthanI sAthe saMbaMdha thayA pachInA samaye. (bIjA padArthanI sAthe saMbaMdha thayA pahelAM eno saMbaMdha kyAre jaladI thAya evI utsukatA vadhe che ane eno saMbaMdha thaI gayA pachI utsukatAnI hAni (= nAza) thAya che.) (58) nanu kimidamautsukyalakSaNaM siddhe nAsti? ata Ahana caitat tasya bhagavataH, AkAlaM tathAvasthiteH / 59 / 540 // iti| na ca naiva etad arthAntaraprAptilakSaNamanantaroktaM tasya siddhasya bhagavataH, AkAlaM sarvamapyAgAminaM kAlaM yAvat tathAvasthiteH prathamasamayAdArabhya tathA tenaiva prathamasamayasaMpannenaikena niSThitArthatvalakSaNena svarUpeNAvasthAnAt / / 59 / / / zuM utsuktAnuM A svarUpa siddhamAM nathI? evA praznano uttara kahe che : bIjA padArthonI sAthe saMbaMdhanuM ja svarUpa hamaNAM ja kahyuM te svarUpa siddha bhagavaMtanuM nathI. kAraNake siddha sadA (= saghaLA bhaviSyakALamAM) eka sarakhA svarUpamAM rahe che. arthAt siddhikSetranA prAptinA prathama samaye jevA svarUpamAM hoya tevA ja svarUpamAM sadA rahe. siddha jema prathama samaye kRtakRtya hoya che tema sarvakALe kRtakRtya hoya che. (59) etadapi kuta ityAha karmakSathavizeSag I6 gAu4 rUti . karmakSayasya kAryena siddhatvaprathamakSaNa eva saMjAtasya sarvakSaNeSu avizeSAt merAtu I6LI A (= sadA eka svarUpe rahevuM e) paNa zAthI che te kahe che - kAraNake karmakSayamAM bheda nathI. siddhAvasthAmAM prathama kSaNe ja saMpUrNapaNe thayelo karmakSaya sarvekSaNomAM samAna hoya che. (60) evaM sati yatsiddhaM tadAha rUti nipama/siddhiH dchA54rA rUti che iti evamautsukyAtyantikanivRtternirupamasukhasiddhiH siddhAnAM zraddheyA / / 61 / / A pramANe thaye chate je siddha thayuM te kahe che : 386
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThamo adhyAya dharmabiMduprakaraNa A pramANe utsukatAnI AtyaMtika (= pharIthI na thAya tevI) nivRtti thavAthI siddhonA anupama sukhanI siddhi thAya che ane tenI zraddhA karavI joie. (1) athopasaMharannAha saddhyAnavahninA jIvo dagdhvA karmendhanaM bhuvi / sadbrahmAdipadairgItaM sa yAti paramaM padam ||4|| iti / saddhyAnavahninA zukladhyAnalakSaNajvalajjvalanena karaNabhUtena jIvo bhavyajantuvizeSaH dagdhvA pralayamAnIya karmendhanaM bhavopagrAhikarmalakSaNaM bhuvi manuSyakSetralakSaNAyAm, . kimityAhasadbrahmAdipadaiH, sadbhiH sundaraiH brahmAdipadaiH brahma-lokAntAdibhirdhvanibhirgItaM zabditaM saH ArAdhitazuddhasAdhudharmo jIvo yAti pratipadyate paramaM padam iti ||4|| have upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che : jeNe zuddha sAdhudharmanI ArAdhanA karI che te jIva zukladhyAnarUpa baLatA agni vaDe bhavopagrAhikarmarUpa kAne bALIne paramapadane pAme che. A paramapada manuSyalokamAM brahma ane lokAMta vagere suMdara zabdothI kahevAya che. arthAt brahma ane lokAMta vagere zabdo paramapadanA paryAyavAcI zabdo che. (4) na ca vaktavyam- akarmaNaH kathaM gatirityAhapUrvAvedhavazAdeva tatsvabhAvatvatastathA / anantavIryayuktatvAt samayenAnuguNyataH || 5 || iti / pUrvavidhavazAt, pUrvaM saMsArAvasthAyAM ya AvedhaH Avezo gamanasya tasya vazaH, tasmAt, evazabdo'vadhAraNe, tatsvabhAvatvataH, saH UrdhvagamanalakSaNo bandhanamuktatvenairaNDabIjasyeva svabhAvo yasya sa tathA, tadbhAvastattvam, tasmAt, tatheti hetvantarasamuccaye, anantavIryayuktatvAd apArasAmarthyasaMpannatvAt samayenaikena AnuguNyataH zailezyavasthAvaSTabdhakSetramapekSya samazreNitayA, paramapadaM yAtItyanuvarttata iti ||5|| karmarahita jIvanI gati kevI rIte thAya tema na kahevuM. karmarahita jIvanI gati kevI rIte thAya te kahe che H siddha jIva pUrvAveza, tattvabhAva ane anaMtavIrya yuktatva e traNa kAraNothI eka samayamAM samazreNithI paramapade jAya che. 387
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya pUrvAza - pUrvano eTale pahelAMno. Aveza eTale vega. saMsArAvasthAmAM gatino je vega hato te veganA kAraNe ja siddha jIva (karmarahita hovA chatAM) paramapade jAya che. tasvabhAva :- have e prazna thAya ke pUrvanA vegathI siddha jIva gati kare che te ghaTe che. paNa upara ja gati kema kare che? nIce ke tirthI gati kema karato nathI? A praznano * uttara tasvamAva zabdathI Apyo che. siddha jIvano baMdhanathI mukta thayelA eraMDAnA phaLanI jema upara javAno svabhAva che. anaMtavIryayuktatva :- AtmA apAra sAmarthyathI yukta che. samazreNika - zailezI avasthAmAM je kSetrano Azraya lIdho hoya te kSetranI apekSAe samazreNithI paramapade jAya che. (5) sa tatra duHkhvirhaadtyntsukhsNgtH| tiSThatyayogo yogIndravandhastrijagatIzvaraH // 6 // iti / saH anantarokto jIvaH tatra siddhikSetre duHkhavirahAt zArIra-mAnasabAdhAvaidhuryAt, kimityAha- atyantasukhasaMgataH AtyantikaikAntikazarmasAgarodaramadhyamagnastiSThati ayogo mano-vAk-kAyavyApAravikalaH yogIndravanyo yogipradhAnamAnanIyaH, ata eva trijagatIzvaraH dravya-bhAvApekSayA sarvalokoparibhAgavartitayA jagatrayaparamezvara iti / / 6 / / siddha thayela jIva zArIrika - mAnasika pIDAthI rahita hoya che, ane ethI AtyaMtika ( = zAzvata) ane ekAMtika (= duHkhathI rahita) sukhasAgaranA UMDA madhyabhAgamAM magna rahe che. mana - vacana - kAyAnI pravRttithI rahita hoya che. yogIomAM je zreSTha hoya tene paNa vaMdanIya che ane ethI ja dravya - bhAvanI apekSAe sarvalokanA uparanA bhAgamAM rahenArA hovAthI traNa jagatanA paramezvara che. (caudarAjanA aMte rahelA hovAthI dravyathI sarvalokanA uparanA bhAgamAM rahe che ane badhA jIvothI adhika aizvaryavALA hovAthI bhAvathI sarvalokanA uparanA * A viSe anya graMthomAM eraMDaphaLanA dRSTAMta uparAMta mATIlepa ane dIpakajyoti e be dRSTAMto paNa ApelA che. mATIno lepa lagADIne jaLamAM DUbAveluM tuMbaDuM lepano saMga dUra thatAM pANInI upara AvI jAya che. tema muktAtmA karmarUpa saMgathI rahita thatAM upara jAya che. jema dIpakajyotino upara javAno svabhAva che tema AtmAno Urdhvagati karavAno svabhAva che. 388
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya bhAgamAM rahe che.) (6) // iti dharmabindau (zeSa) dharmaphalavidhiH aSTamo'dhyAyaH samAptaH // tirIvArtha (zrI) rimati maphatta madAtrIH A pramANe gharmabiMdu prakaraNamAM "vizeSathI dharmaphalavidhi" nAmano AThamo adhyAya pUrNa thayo. A racanA AcArya zrI haribhadrasUrinI che. ___ iti zrImunicandra sUriviracitAyAM dharmabinduprakaraNavRttau vizeSato dharmaphalavidhiraSTamo'dhyAyaH samAptaH / / nAviHkartumudAratAM nijadhiyo vAcAM na vA cAturImanyenApi ca kAraNena na kRtA vRttirmayA'sau param / tattvAbhyAsarasAdupAttasukRto'nyatrApi janmanyahaM, sarvAdInavahAnito'malamanA bhUyAsamuccairiti / / 1 / / / / iti zrImunicandrasUriviracitA dharmabinduprakaraNavRttiH samAptA / / pratyakSaraM nirUpyAsyA granthamAnaM vinishcitm| anuSTubhAM sahasrANi trINi pUrNAni budhyatAm / / 1 / / vRttikArano vRtti racanAno hetu A vRtti meM potAnI buddhinI hoMziyArIne pragaTa karavA mATe, athavA vANInI caturAIne pragaTa karavA mATe, athavA anya paNa koI kAraNathI karI nathI, kiMtu tAttvika abhyAsanA rasathI sukRtonuM upArjana karI lenAro huM anya janmamAM sarvadoSonI hAnithI atyaMta nirmala manavALo bane e mATe karI che. (1). A pramANe zrImunicaMdrasUriviracita dharmabiMduprakaraNanI vRtti pUrNa thaI. dareka akSara gaNIne A graMthanuM pramANa pUrA traNa hajAra anuSTra, zloka che evo nirNaya 389
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa AThamo adhyAya karyo che ema tame jANo. anuvAdakanI prazasti sugRhIta nAmadheya pa.pU AcArya deva zrI haribhadrasUri viracita ane samartha sAhitya sarjaka pa.pU. AcAryadeva zrI municaMdrasUri viracita TIkA sahita dharmabiMdu graMthano siddhAMta mahodadhi sva. pa.pU. AcAryadeva zrI premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra parama gItArtha sva. pa.pU. AcAryadeva zrI hIrasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra pa.pU. AcAryadeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya AcAryazrI rAjazekharasUrie karelo gujarAtI bhAvAnuvAda pUrNa thayo. samApti samaya vi. saM. 2051 mahAvada 5 somavAra samApti sthaLa jaina upAzraya, mahAvIra coka, bajArapeTha, kalyANa - 421 301 (mahA.) -- -- 390
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu makarANA pariziSTa zrI marudevA mAtAno kevaLa jJAnano prasaMga (a. 2 gA.1) RSabhadeve dIkSA lIdhI tyArathI putranA virahane yAda karIne marudevA mAtA dararoja raDavA lAgyA. AthI AMkhamAMthI vahetA azruonA kAraNe temanAM netromAM chArI bAjhI gai, ane netro biDAI gayAM. pachI jyAre zrI AdinAtha bhagavAnane kevaLajJAna thayuM tyAre bharata mahArAjAe marudevA mAtAne kahyuM: he mAtAjI ! tame hamezAM mane Thapako ApatAM hatAM ke mAro sukumAra putra comAsAmAM varSARtuthI thatA upadravone sahana kare che, ziyALAmAM ThaMDIne sahana kare che, ane unALAmAM tApane sahana kare che? A pramANe sadA vanavAsI ekalo mAro putra du:kha anubhavI rahyo che, ane tuM araNyamAM rakhaDatA mArA putrane kuzaLatAnA samAcAra paNa pUchato nathI, to have traNalokanA svAmI banelA tamArA putranI saMpatti jovA cAlo. Ama kahIne marudevA mAtAne hAthI upara besADayAM. pachI caturaMgI sainyathI parivarelA bharata mahArAjA samavasaraNa tarapha cAlyA. dUrathI ratnadhvajane joyo tyAre bharata mahArAjAe marudevA mAtAne kahyuM he mAtAjI ! devoe banAvelA prabhunA samavasaraNane juo. pitAjInA caraNa-kamaLonI sevA mATe Avela devonA jaya jayArava zabdo saMbhaLAya che. prabhunI madhuravANI saMbhaLAya che. marudevA mAtAe prabhujInI madhura ane saMsArathI tAranArI vANI harSathI sAMbhaLI. prabhunI vANI sAMbhaLatAM temanAM netro harSanA kAraNe vahetA azrujaLanA pravAhathI svaccha thai gayAM, ane ughaDI gayAM. ethI temaNe atizayavALI tIrthakaranI Rddhi joI. pachI sarva sAMsArika pravRttine bhUlI jaine bhagavaMtanuM ciMtana karavA lAgyA, ane kSaNavAramAM paramAtmasvarUpa banI gayA. AthI kSapakazreNi upara ArUDha thaine kevalajJAna pAmyA. eka aMtarmuhUrtamAM ja AyuSyano kSaya thavAthI nirvANa pAmyA. A avasarpiNImAM marudevA mAtA prathama siddha thayA. devoe temanA zarIrane kSIra samudramAM padharAvyuM. marudevA mAtA A manuSyabhava pAmyA e pahelAM kyAre ya trasaMbhAvane pAmyA na hatA, arthAta sthAvara (ekedriya)mAMthI sIdhA manuSyabhavane pAmyA. (tri. za. pu. ca.) (2) sthUlabhadrano vairAgyano prasaMga (a. 3. gA. 6) zakaTAla maMtrInI maraNottara kriyA thai gayA pachI naMdarAjAe zrIyakane kahyuM: have maMtrimudrA tuM svIkAra. zrIyake praNAma karIne kahyuM: sthUlabhadra nAmanA mArA moTAbaMdhu che. te bAra varasathI kozA varayAnA ghare bhoga bhogavatA rahelA che. AthI rAjAe 391
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sthUlabhadrane bolAvIne maMtrimudrA svIkAravA kahyuM. sthUlabhadre kahyuM: barAbara vicAra karIne javAba ApIza. rAjAe kahyuM Aje ja vicAraNA karI lo. AthI sthUlabhadra azokavanamAM jaine vicAravA lAgyA ke rAjAnA kAryamAM rAta-divasa vyasta banelo mANasa zAMtithI rahI zake nahi, zAMtithI sukho bhogavI zake nahi. kadAca sukho bhogavI zake to paNa aMte narakagamana karavuM paDe che. tethI AvA maMtripadathI saryuM, vairAgya pAmIne tyAMja paMcamuSTi lonca karyo. ratnakaMbalanI dazaonuM rajoharaNa banAvyuM. pachI rAjasabhAmAM jaine rAjAne kahyuM. meM A (saMyama levAno) vicAra karI lIdho che. "tamane dharmalAbha ho'' ema kahIne sthUlabhadra rAjasabhAmAMthI nIkaLI gayA. zuM A kapaTa karIne pAcho vezyAne tyAM to jato nahi hoya ne ? ema vicArIne khAtrI karavA mATe rAjA gavAkSamAM rahIne jovA lAgyo. sthUlabhadra vezyAnA ghara tarapha na gayA eTale rAjAe nirNaya karyo ke cokkasa A mahAtmA kAma-bhogathI kaMTALIne vairAgya pAmelA che. sthUlabhadra saMbhUtivijaya gurunA caraNamAM jaine dIkSA lIdhI. (upadezamAlA) 3 AnaMda zrAvakanuM dRSTAMta (a. 6 sU. 21) magadha dezanA vANijayagrAma nagaramAM AnaMda nAmano gRhastha hato. zivAnaMdA nAmanI tenI patnI hatI. AnaMda aDhaLaka riddhi-siddhino svAmI hato. pAMcaso haLa ane pAMcaso gADAM khetInA kAmakAjamAM rokAyelAM rahetAM. bIjAM pAMcaso gADAM mAla bharIne vepAra karavA jatAM. cAra moTAM vahANo mAlanI herI pherI karatA hatA ane cAra moTAM vahANo paradezamAM pharatA rahetAM. vaLI daza hajAra gAyonuM eka gokuLa evAM cAra gokuLo tenA tAbAmAM hatAM. rokaDa nANuM paNa tenI pAse ghaNuM hatuM. cAra kroDa sonAmahoro teNe jamInamAM dATI rAkhI hatI, cAra koDa sonAmahoro vepAra vaNajamAM pharatI rAkhI hatI ane bAkInI cAra kroDa sonA mahoro ghara vakharI tathA ghareNAgAMThAmAM rokI rAkhI hatI. AnaMdane keTalAya rAjAo, yuvarAjo, zeThiyAo, senApatio ane sArthavAho vagere jarUrI bAbatomAM pUchavA ane salAha levA yogya mAnatA hatA. tathA potAnA kuTuMbano paNa te pUchavA yogya, AdhArabhUta ane AMkharUpa hato. gRhavyavahAranAM saghaLAM kAmo tenI dekharekhathI barAbara cAlatAM hatAM. AnaMdanA sagAMvahAlAM ane jJAtivAono moTo bhAga nagaranA kollAma nAmanA parAmAM raheto hato. teo paNa samRddha ane sukhI hatA. AnaMde keTalIka milakata tyAM paNa vasAvI hatI. 392
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa eka vAra zramaNa-bhagavAna mahAvIra vANijyagrAmanI samIpe AvyA, ane tenA dutipalAsa nAmanA caityamAM UtaryA. temanI sAthe bIjA sAdhu-sAdhvIo paNa aneka hatAM. temanuM Agamana sAMbhaLIne te nagarano rAjA jitazatru ati AnaMda pAmyo tathA prajAjano paNa harSita thayA. teo e mahAprabhune vAMdavA, satkAravA, sanmAnavA cAlyA ane prasaMga maLe to prazna pUchI, mananuM samAdhAna meLavavAnI icchA rAkhavA lAgyA. AnaMda gRhapati paNa temAM sAmela hato. bhagavAne zrotAonI samakSa manuSyabhava, jinavANInuM zravaNa, jinadharmanI zraddhA ane saMyamamAM puruSArtha e cAranI durlabhatAnuM varNana karyuM. tyAra bAda bhogonI anityatAnuM varNana karatAM kahyuM ke bhogo nitya nathI. phaLa vinAnA jhADane pakSIo choDI de, tema vakhata Avye te bhogo puruSane choDI de che. ane te puruSo bicArA zoka ane saMtApa karatA ja rahI jAya che. mATe sAvadha bano ane bhogono samajapUrvaka tyAga karIne saMyamano svIkAra karo. kadAca tame A badhA bhogono ekadama tyAga na karI zako, to gRhastha dharmamAM rahIne bAra prakAranAM vratonuM pAlana karo ane te rIte paNa dharmasAdhanAmAM tatpara bano. pachI temaNe bAra vratonuM yathArtha svarUpa kahI batAvyuM. bhagavAna mahAvIranI A dezanA sAMbhaLI AnaMda gRhapati ati hRSTa thayo, tuSTa thayo ane AnaMda pAmyo. teNe badhA loko vidAya thayA pachI bhagavAna mahAvIra pAse jaIne aMjalipUrvaka kahyuM: "he bhagavaMta ! mane nigraMtha-pravacanamAM zraddhA thai che, pratIti thai che tathA ruci utpanna thai che. tame je kaho cho te yathArtha che-satya che. paraMtu bIjA aneka rAjAo, yuvarAja, zrImaMto ane zeThiyAo vagere jema ApanuM pravacana sAMbhaLIne gharabArano tyAga karI bhikSu bane che, aNagAra bane che, pravrujita thAya che.' tevuM karavAnuM mArAmAM sAmarthya nathI, eTale huM ApanI pAsethI bAra prakArano gRhasthagharma svIkAravA icchuM chuM." bhagavAne kahyuM: "he devAnupriya ! tane sukha upaje tema kara. paraMtu dharmanA kAryomAM vighna ghaNAM hoya che ane vicAro badalAtAM vAra lAgatI nathI. mATe temAM DhIla na kara. AthI AnaMda e vakhate zrAvakanAM bAvratono svIkAra karyo. have te upAsaka = zramaNopAsaka banyo. ghare AvIne AnaMda potAnI patnI zivAnaMdAne kahyuM che devAnupriyA ! Aje huM zramaNabhagavAna mahAvIra devanI pAse gayo hato, temanA mukhathI meM dharma sAMbhaLyo, te dharma mane bahu cyo. tethI temanI pAsethI meM samyaktva pUrvaka bAvrato rUpa dharma grahaNa karyo che. mATe tame paNa temanI pAse jAo ane mArI jema 393
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bAravrata rUpa dharma grahaNa karI. A sAMbhaLIne zivAnaMdAne bahuja AnaMda thayo. tarata ja te rathamAM besIne sakhIo ane dAsIo sahita prabhunI pAse gai. teNe paNa bAvrato samajIne grahaNa karyA. have te baMne ullAsathI vratanuM pAlana karavA lAgyA. dararoja sAmAyika pratikramaNa Adi dharmakriyAo karavA lAgyA. parva divasomAM paSadha-upavAsa vagere karavA lAgyA. A rIte cauda varSa pasAra thayA. have paMdaramAM varSe eka madhyarAte dharmajAgarikA karavA lAgyo. dharmajAgarikA karatAM tene evo vicAra Avyo ke A nagarano huM AgevAna chuM, tethI aneka prakAranAM kAmomAM bhAga levo paDe che, bIjAone salAha-sUcanA paNa ApavI paDe che. vaLI kuTuMbano, jJAtino ane samAjano bojo paNa mArA upara vizeSa rahe che. tethI dharmamAM joie teTalo puruSArtha karI zakato nathI. mATe prAtaHkAle badhAM sagAMvahAlAMone bolAvIne temane sArI rIte bhojana vagere karAvIne temanI samakSa mArA moTA putrane gharano ane jJAtino badho kArabhAra soMpI dauM, ane huM nivRtta thaIne kollAga sannivezamAM mArI pauSadhazAlA che tyAM rahIne dharmadhyAnamAM divaso pasAra karuM. bIjA divase prAtaH kALamAM teNe bhojananuM nimaMtraNa ApIne potAnAM sagAMvahAlAMone teDAvyAM. temane sArI rIte jamADIne tathA temanuM suMdara svAgata karIne temanI samakSa potAnA moTA putrane gharano ane jJAtino badho kArabhAra soMpI dIdho. tathA jaNAvyuM ke havethI mane koI bAbatamAM pUchazo nahi. tathA mArA mATe khAna-pAna vagere kAMI taiyAra karAvazo nahi. pachI sahunI rajA laIne te kolloga parAmAM gayo, ane tyAM zrAvakanI agiyAra pratimAone vahana karI. pratimAo pUrNa thatAM tenuM zarIra dUbaLuM paDI gayuM, kuza ane hADapiMjara jevuM thai gayuM. AthI teNe evo vicAra karyo ke A bhAre tapa karmathI huM hADapiMjara jevo thai gayo chuM to paNa mArAmAM hajI UThavA besavAnI zakti che, kArya karavAnuM baLa che. tethI have huM aMtima saMlekhanA vratano svIkAra karuM. bIjA divasathI teNe aMtima saMlekhanA vratano svIkAra karyo. A sthitimAM rahelA tene cittazuddhi thavAthI avadhijJAna utpanna thayuM. A vakhate zrI mahAvIra prabhu parivAra sAthe vANijyagrAmamAM padhAryA ane duti palAsa caityamAM rahyA. zrI gautamasvAmIe bhikSAthI pAchA pharatAM lokonA moDhethI jANuM ke bhagavAna mahAvIranA zramaNopAsaka AnaMde pauSadhazAlAmAM aMtima saMlekhanA vrata svIkAryuM che. AthI zrI gautamasvAmI AnaMda zrAvakanA pariNAmanI dhArA kevI che te jovA Adi mATe tenI pAse gayA. zrI gautamasvAmInA darzana thatAM AnaMda zrAvaka bahu u84
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa khuzI thayo. vaMdana ane namaskAra karIne AnaMda bolyo ke he bhagavaMta ! A ugratAne lIdhe huM ApanI pAse AvIne Apano caraNasparza karI zakuM tema nathI. mATe Apa jo jarA najIka Avo to huM caraNasparza karavAne bhAgyazALI thAuM. AthI zrI gautamasvAmI AnaMdanI bahu najIka AvIne UbhA rahyA. AnaMdano prazna ane gautamasvAmIno uttara AnaMde paNa potAnuM mastaka traNa vAra namAvIne temanA caraNano sparza karavA rUpe vaMdana- namana karyuM. vaMdana karIne AnaMda gautama svAmIne kahevA lAgyoH mahArAja ! gRhasthAzramamAM rahelA gRhasthane avadhijJAna thaI zake kharuM ke ? gautama svAmIe javAba Apyo: hA, gRhasthane avadhijJAna thai zake. prabhu ! jo gRhasthane avadhijJAna thaI zake to mane avadhijJAna thayuM che. tethI pUrvadizA tarapha lavaNa samudramAM pAMcaso yojana sudhI huM joI zakuM chuM, jANI zakuM chuM, dakSiNa ane pazcima dizAmAM paNa teTaluM joI zakuM chuM, uttara dizAmAM cullahimavaMta nAmanA varSadhara parvata sudhI, UMce saudharma devaloka sudhI ane nIce A prathama ratnaprabhA pRthvImAM rahelA lolupanAmanA narakAvAsanA pahelA pAthaDA sudhI joI zakuM chuM. A hakIkata sAMbhaLI gotamasvAmIe kahyuM, AnaMda ! banavA yogya che ke gRhasthane avadhijJAna thaI zake. paNa ATalA moTA vistAravALuM avadhijJAna gRhasthane na thaI zake, gRhasthane ATalI badhI sthiratA ane nirmaLatA thavI asaMbhavita che. tene vikSepanAM kAraNono saMbhava che, temaja uttama nimittono abhAva che. he AnaMda ! A saMbaMdhamAM tamArI bhUla thAya che, tame chelluM anazana kareluM che, to AvI bhUla vagara tapAsya rahI jAya te ThIka nahi, potAnI bhUlone AlovI, tapazcaryAdi prAyazcitta laI, niHzalya thaine A dehano tyAga karavAmAM Ave to jIva ArAdhaka thAya che. AnaMde namratAthI javAba Apyo gurujI ! jinavacanamAM evuM kAMI che ke sAcI vAta kahenArane AloyaNA levAnI ane tapazcaryAdi prAyazcitta levAnI jarUra paDe? gotamasvAmIe kahyuM AnaMda ! nahiM, sAcI vAta kahenArane prAyazcittAdi levAnuM jinavacanamAM koi sthaLa che ja nahi. AnaMde kahyuMgurujI ! jo ema ja che to Apa ja A sthAnane Alovo ane je prAyazcitta Ave te grahaNa karo. AnaMdanA mukhathI A zabdo sAMbhaLI gautama svAmInA manamAM zaMkA thai ke zuM AnaMda sAcuM kahe che? A ThekANe zuM mArI potAnIja 395
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bhUla che ? Ama vicAra karI AnaMdane kahyuM: AnaMda ! huM prabhu mahAvIra pAse jAuM chuM ane A bAbatano nirNaya teonI pAsethI meLavIza. AnaMde kahyuM: bhale gurujI padhAro ane te kRpALu mArA parama upagArI jJAnI gurudevane mArA taraphathI vAraMvAra namana kahezo ane zAtA pUchazo. AnaMda ! bhale ema kahIza, A pramANe kahIne gautama svAmI tyAMthI nIkaLIne zrI mahAvIra prabhunI pAse AvyA. AnaMda sAthe thayelI avadhijJAna saMbaMdhI vAta zrI gautamasvAmIe mahAvIra prabhune karI. prabhue kahyuM che gautama ! A viSayamAM AnaMdanuM kahevuM sAruM che, mATe tuM AnaMda zrAvakanI pAse jaIne kSamA mAga. AthI zrI gautamasvAmI turata AnaMdanI pAse gayA ane potAnI bhUla badala kSamA mAgI. AnaMda zrAvaka eka mAsanuM anazana pALIne samAdhipUrvaka kALadharma pAmIne pahelA devalokamAM utpanna thayA. devalokanuM AyuSya pUrNa thatAM mahAvideha kSetramAM utpanna thaIne mokSane pAmaze. metAryamuninI kathA (a. 6 sU. 36) sAketapura nagaramAM jinadharmano anurAgI caMdrAvata saka nAmano rAjA hato. tene be patnIo hatI. temAM pahelInuM nAma sudarzana ane bIjInuM nAma priyadarzana hatuM. prathama patnIne pahelo sAgaracaMdra nAmano putra hato, tema ja bIjo municaMdra nAmano putra hato. bIjI patnIne guNacaMdra ane bAlacaMdra nAmanA be putro hatA. temAMthI rAjAe sAgaracaMdrane yuvarAja banAvyo. municaMdrane kumAranA bhogavaTA mATe ujeNI nagarI ApI. tyAM jaIne te potAnA svajana mAphaka prajAnuM pAlana karato hato. koika samaye aMtaHpuramAM rahelA mahArAjA ciMtavavA lAgyA ke, "hA devI AvI pahoMcI nathI, tyAM sudhI huM kAussagnamAM ubho rahuM." "jyAM sudhI A dIpazikhA dIpe che, tyAM sudhI mAro kAussagga hojo." A pramANe UbhA UbhA te rAjA maNinI pUtaLI mAphaka zobhatA hatA. rAtrino eka pahora pasAra thayo, tyAre dIpakanuM teja ghaTavA lAgyuM. tyAre dAsI vicAravA lAgI ke, rAjA aMdhakAramAM kevI rIte UbhA raheze ? ema dhArIne te dAsIe te dIpakanA bhAjanamAM pUrNa tela bharyuM. rAjAe paNa abhigraha grahaNa karelo hovAthI kAussagna na pAryo. manamAM dharma dhyAnano dIpaka spardhA karato hoya tema baLavA lAgyo. A pramANe bIjA, trIjA pahoramAM paNa dAsIe dIpakamAM tela pUryuM, jethI cAre pahoramAM dIpaka olavAyA vagarano cAlu ja rahyo. atisukumAra zarIravALA rAjAnA sarvAMgamAM rudhira bharAI gayuM 396
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa ane vedanA pAmelo te Atma-bhAvanA bhAvavA lAgyoH "he jIva! A vedanAthI zarIra ane gAtro levAI jAya che, temAM tArA AtmAne karyuM nukazAna thavAnuM che ? A zarIra to AtmAthI judI vastu che, vaLI te kRtaghna evuM che ke, cAhe teTaluM zarIranuM lAlanapAlana karIe, to paNa tene karelA guNanI kiMmata nathI ane game tyAre AtmAne dago Ape che. jema jema ati sajjaDa pIDAthI prANI parezAnI pAme che, tema tema tenA pApa bALavA samartha evo dhyAnAgni vadhAre pradIpta thAya che. samaya jatAM aruNodaya thayo. dIpaka olavAI gayo tyAre rAjAe kAussagga pAryo, paraMtu tenAM aMgo evA jakaDAI gayAM ke jethI te cAlavA asamartha thayo. teNe paga ucakyo eTalA mAtramAM to te pRthvI upara paDyo ane gabaDI paDyo. paMca parameSThinuM nirmala dhyAna karato nizcala cittavALo te devaloke gayo. te devaloka pAmavAthI sAgaracaMdra ghaNuM dAruNa duHkha anubhavavA lAgyo. maraNottara kriyAo karIne priyadarzanA sanmukha kahevA lAgyoH pitAnI rAjyadhurA mAphaka tArA putrone paNa Aja sudhI dhAraNa karI rAkhyA. he mAtAjI ! tArI sammatithI have huM dIkSA aMgIkAra karIza. maraNa aMtavALA saMsAra-sAgaramAM jo kaMI paNa sArabhUta padArtha hoya, to mAtra pravrajyA ja che. hAlAhala jhera sarakhA bhogothI ane saMsAranA jhagaDAthI gabharAyelo huM pravrajyA rUpa amRta-pAna karIne sukhI thaIza. - have priyadarzanA kahevA lAgI ke, "A rAjyadhurAne tuM ja vahana kara,' kumAro A bhAra vahana karavA mATe kevI rIte sAhasa kare? AthI sAmaMto, maMtrIo, mAMDalika rAjAo, zeTha, sArthavAha vagere badhAe maLIne rAjyagAdIe sAgaracandrane sthApana karyo. sAgaracaMdra potAnA rAjyamAM anyAya-anIti vagere pApa dUra karAve che, sajjanone sukha karAvI Ape che. samyagna prakAre gharmane jANe che, tema ja durjana lokone paNa barAbara oLakhI rAkhe che. indranI jema hAthInI khAMdha para besIne sarva senAparivAra sAthe rAjA rAyavADIe (rAjavATikAe) nIkaLyA. AvA prakAranI rAjAnI apUrva zobhA ane aizvarya dararoja jovAthI irSAnI rAkhathI vyApelI priyadarzanA A pramANe ciMtavavA lAgI ""aho ! lakSmIno prabhAva kevo che ? A mArI zokyanA baMne putro mahAsamRddhi sAthe rAjavADIe kevA AnaMdathI hare phare che. arere ! huM kevI haNAelA bhAgyavALI ke, te samaye mane rAjya ApatA hatA, chatAM meM putro mATe teno svIkAra na karyo. mArI potAnI ja durmati mane naDI. jo te vakhate maLatI rAjyalakSmI svIkArI 397
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa hota, to mArA aMgathI utpanna thaelA mArA putro A lakSmI ane rAjazobhAthI kevA sArI zobhA pAmatAM hota. lokonI kahevata meM Aje satya sAbita karI che- "je apAtuM na svIkAre te pachI mAge to paNa na maLe.' haja Aje paNa kaMI nAza pAmyuM nathI, jhera ApIne sAgara rAjAne mArI nAkhuM. jethI karIne A rAjalakSmI mArA putrane viSe saMkrAnta thAya. e pramANe tene mArI nAkhavAno nizcaya karIne tene mAravAnA chidro khoLavA lAgI. athavA to strIono dhaMdho-vyavasAya AvA prakArano hoya che. koIka samaye rAjavATikAmAM rokAyelA rAjAnA bhojana nimitte atisugaMdhI siMhakesariyA lADuo laIne dAsI jatI hatI, tyAre priyadarzanAe bUma pADIne tene bolAvI ane kahyuM ke, are ! eka lADu to mane jovA Apa, jethI jANuM ke A lADuo kevA che? AgaLathI jherathI bhAvita karelI hatheLIo vaDe teno sparza karIne, lADunI badhI bAjuo upara jheravALo hAtha pheravIne pharI kahyuM ke, aho ! ATalA sugaMdhI che ! ema kahIne pAcho ApI dIdho, te laIne te dAzI tyAM gaI ane rAjAnA hastamAM te arpaNa karyo. hAthamAM rahela modakavALo te guNabhaMDAra rAjA vicAra kare che ke, "nAnA bhAio najIkamAM bhUkhyA hoya ane mArAthI ekalAe te kema khavAya, to lADunA be khaMDa karIne eka tene Apyo ane bIjo pote khAdho. tIkSNa bhUkhathI durbala kukSivALA jema jema te khAvA lAgyA, tema tema jheranI laharIo tene jaldI zarIramAM vyApavA lAgI. Ama aNadhAryuM thavAthI rAjA camakyo ane tarata vaidyone bolAvyA. viSano nAza karanArA vaidyoe tatkALa AvI temane svastha karyA. tyArapachI rAjAe dAsIne bolAvIne pUchayuM ke, "he duSTA ! pApiNI ! sAcI hakIkata bola ke, A aghaTita AcaraNa konuM che?' dAsIe kahyuM ke - "AmAM huM kaI jANatI nathI. bIjA koie A dekhyo paNa nathI. mAtra huM ahIM AvatI hatI, tyAre priyadarzanA rANIe mane bolAvIne mArI pAse AdarapUrvaka lADu jovA mATe mAgyo hato. "A mAtA che' ema mAnIne meM tene jovA Apyo hato. potAnA hAthathI vAraMvAra ghaNA samaya sudhI sparza karIne "atisuMdara che' ema AnaMdita hRdayavALI teNe pharI pAcho ApI dIdho. rAjAne nirNaya thaI gayo ke, "nakkI te pApiNIe A duSTa icchA karelI che. mane mArI nAkhIne rAjyalakSmI potAnA putramAM saMkrAnta karavAnI icchA kare che. kulIna nArIo hovA chatAM temanI tuccha buddhine dhikkAra thAo. mAtA hovA chatAM mArA sarakho bhaktivALo putra hovA chatAM mArA pratye A mAtA AvuM aghaTita vartana rAkhe 398
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa che ! mArI potAnI janetA karatAM paNa tenA tarapha vizeSa gaurava jALavuM chuM, paraMtu A to vairInI jema mArA tarapha AvuM AcaraNa kare che ! (50) jema AzIviSa sarpanI dADhAmAM, vichInA kAMTAmAM haMmezAM jhera raheluM hoya che, tema mahilAomAM haMmezAM nakkI duzcaritra raheluM che. tyArapachI priyadarzanAne bolAvarAvIne tenA sanmukha sAgaracaMdra rAjAe kahyuM ke, A tamAruM ja duzaritra che. tame pragaTapaNe mArA moTA mAtA cho. te vakhate tamArA pagamAM paDIne huM tamane rAjya arpaNa karato hato. have tame AvuM vartana karo cho ! jo te vakhate huM sAdhu thaI gayo hota, to kRtakRtya thaI gayo hota, kadAca atyAre huM AvI rIte bALamaraNathI mRtyu pAmyo hota, to mArI gati kevI bagaDI jAta ? putronA upara Avo krodha ThAlavavo te tamAre adhama vyavasAya che. e to sAruM thayuM ke, tarata meM jhera dUra karAvanArI cikitsA karAvI. potAnA bhAvInI nakacetI rAkhyA vagara durjana puruSo game tevI avaLI pravRtti kare che, teo sAcI zikhAmaNa zIkhatA ke mAnatA nathI, ane kedI ke coranI jema strIo game tevuM sAhasa karatAM aTakatI nathI. jo ke, tevA durjana lokonAM ciMtavelAM koI kAryo jagatamAM siddha thatAM nathI. ghaNA bhAge je khADo khode che, te temAM paDe che. "je bIjA mATe azubha ciMtave che, te azubha potAnA upara AvI paDe che." tyArapachI te rAjA sukha pUrvaka guNacaMdrabhAIne tarata ja rAjya ApIne sAdhu thayA. guru pAse grahaNa-Asevana zikSA grahaNa karIne saMvijJa-gItArtha thayA. ekAkI pratimA dhAraNa karIne pRthvImaMDalamAM amRtanA pravAha mAphaka vicaravA lAgyA. have koika samaye ujjaiNI nagarIthI vihAra karatuM karatuM sAdhunuM yugala AvI pahoMcyuM. temane A sAgaracaMdra mahAmunie sAdhu, caitya, saMgha ane loko dharma kevI rIte kare che ? ityAdika samAcAra pUchayA. tyAre be munioe pratyuttara Apyo ke, caitya gRho-derAsaromAM uttama prakAranI arcA-pUjA thAya che, caturvidha saMgha paNa sArAM sukRta kare che, jagatamAM tyAMno saMgha moTo ane pUjya che, municaMdra rAjA jinendranA zAsananI prabhAvanA ane dharmanI unnatinAM kAryo kare che. mAtra eka ja khAmI che ke, rAjaputra ane purohitaputra baMne mitro maLI sAdhuo jyAre AMgaNAmAM Ave, tyAre temanI mazkarI kare, tADana kare, doDAve, pADI nAkhe. rAjaputra evo pApI che ke, sAdhuonI viDaMbanA karavAmAM kazI kacAza rAkhato nathI. A sAMbhaLIne sAgaracaMdra muni potAnA nAnAbhAI municaMdra rAjA upara gusse thayA ane ciMtavavA lAgyA ke, A mAro bhAI keTalo pramAdI che ane khoTA vyavahAra 399
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa karanAro che ke, je potAnA kumAra putranI upekSA kare che ! te mahAtapasvI prazasta krodha karatA ujeNI nagarIe pahoMcyA. tyAM AgaLa sthAnika sAdhuo hatA, temaNe AmanuM Atithya karyuM. gocarI lAvavAno samaya thayo, tyAre navIna AvelA munine te sthAnika sAdhuo temane mATe AhAra lAvavAnuM pUchavA gayA ke, tamArA mATe ame AhAra letA AvIe. tyAre te munie kahyuM ke, "to AtmalabdhivALo hovAthI mAro AhAra huM jAte ja lAvIza, to mane tevAM kulo batAvo ke, jyAMthI huM gocarI lAvI zakuM. tethI AcArye tene ghara batAvavA mATe eka nAno sAdhu mokalyo. sAdhu pratye dveSI vagerenAM gharo pUchIne bALamunine upAzraye pAcho mokalIne te muni pelA purohita-brAhmaNane ghare gayA. dvAra pradezamAM UbhA rahIne moTA zabdathI gharmalAbha bolyA, te samaye brAhmaNabhAryA bahAra AvIne munine dhImethI vinaMti karavA lAgI ke, "he sthavirArya ! Apa ghImA pagalAthI ane maunapaNe vahorI jAva, utAvaLA moTA zabda karavAthI tophAnI aTakacALA rAjakumAra ane purohita kumAra sAMbhaLaze. khabara paDaze to nAhaka tamane herAna karaze." tyArapachI muni vadhAre moTA zabdothI uMcA kAna thaI jAya tema bolyA ke, kumAronI pAse jaIne paNa dharmalAbha saMbhaLAvIza. eTalAmAM te baMne kumAro bahAra AvyA ane ekAMtamAM laI jaIne munine kahevA lAgyA ke, "he vRddha kAyAvALA Arya ! tame nRtya karavAnuM jANo cho, to jaldI nRtya karI batAvo, jethI prasanna thaIne tamone ame dUdha, khIra, khAMDa, puDalA vigere bhikSA ApIzuM." hasatA mukhathI muni kumArone kahevA lAgyA ke, "tamane huM avazya prasanna karIza. huM sArI rIte nRtya to karI zakuM, paNa jo sAthe vAjiMtra barAbara koI vagADe to.' teoe kahyuM ke, "ame saMgItanA pATha sAthe bolIne sArI rIte vAjiMtra vagADIzuM.' tyAre sAgaracandra nRtya zarU karyuM. teo tALIonA tAla ApavA lAgyA, paNa barAbara tAla ApavAnuM jANatA na hatA. AthI munie temane kahyuM ke, "tamo mahAmUrkha cho," nRtyamAM vAjiMtrano tAla kevo Apavo, tenI tamane khabara nathI. tame mane khoTA kUTa AlApa ApIne nRtya karAvo cho ! pachI gusse thaine kSaNavAra hAthathI kadarthanA karIne durAcArI kumArone bhujAnA yuddhathI bhUmi para pADayA. tyArapachI tapasvI munie tenA aMgonA sAMdhAo chUTA pADI nAkhyA. eTale 400 -
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdumakaraNa cADiyA puruSanI mAphaka ceSTA vagaranA najara karavA lAgyA. chatAM muninA hRdayamAM karuNA AvI, A kumArone meM trAsa Apyo che, ema vicArIne tarata upavAsanAM paccakhANa karyA. dhImethI bahAra nIkaLIne nagaranA udyAnamAM gayA. iriyAvahi pratikramIne besIne svAdhyAya-dhyAna karavA lAgyA. meM paMcendriya AtmAne pIDA karI che," ema manamAM pazcAttApa vahana karatA hatA. kSaNavAra pachI dAsIe kumArone nizreSTa kaSTavALI sthitimAM joyA, AthI bUma pADatI te tarata rAjA pAse pahoMcI. banelo banAva rAjAne jaNAvyo. rAjAe sAdhunI sarva vasatimAM te sAdhunI tapAsa karAvI, paraMtu te kyAMya paNa jovAmAM na AvyA. tyAra pachI AcArya bhagavaMte kahyuM ke, "eka navA paroNA sAdhu ahIM AvyA hatI, te vahoravA gayA hatA, paNa pAchA AvyA nathI. jo te kadAca hoya, to nA na kahevAya. dareka sthaLa para temane zodhavA mATe puruSo mokalyA, tyAre bahAranA udyAnamAM beThelA dekhyA. rAjAne jyAre samAcAra ApyA, tyAre rAjA jAte ja sAdhunI pAse AvyA. potAnA sagA bhAIne oLakhyA, tyAre te vismaya pAmelA manavALo thayo. ghaNA lAMbA kALe darzana thayAM hovAthI harSathI romAMcita gAtravALo te caraNa-kamaLamAM praNAma karato hato, tyAre bhAdamunie Thapako ApatAM kahyuM ke-"candrAvataMsa kulamAM utpanna thaelA ane mArA banyuM evA tane A yogya che? jinazAsana viSe bhakti paNa bhUlI gayo, athavA bhaktinI vAta bAju para rAkhe, paraMtu tArA potAnA tophAnI putra che, je munivargane viDaMbanA pamADavAnA ekacittavALo che tene paNa tuM zikSA karato nathI ? tyAre pharI paNa caraNa-kamaLane kezarUpa vastrathI lUchato potAnA putranA avinItapaNAne khamAve che, tema ja potAnA pramAdanI niMdA kare che. potAnA putrane sAjo karavAnI dIna vacanothI vAraMvAra vinaMti kare che. munie kahyuM ke, jo teo pravrajyA le, to nakkI sAjA karuM. tyAM jaIne putrane pUche che, paraMtu uttara devA samartha thai zakatA nathI, mAtra taddana nizcala aMgavALA tenA sanmukha Tagamaga joyA kare che. munine tyAM lAvyA. mukhane sAjo karIne kahyuM ke, jo jinadIkSAnI zikSAno svIkAra kare, to ja tamane A duHkhamAMthI chUTakAro maLe. jyAre dIkSAnI icchA pradarzita karI, eTale te munie baMnene sAjA karyA. parvata jevA moTA bhArano AropaNa karavA rUpa teone dIkSA ApI. have municaMdra rAjAne 'tuM paNa suMdara dharmanuM sevana karato nathI, to narajanmamAM ahIM kayuM sukha che ? ityAdi upadeza Apyo. bhAI munie kahelo upadeza municandra rAjAe sAMbhaLyo ane kahyuM ke, "Ape 401
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa satya vastu jaNAvI. pachI rAjAe saMyama-prAptinA manoratha karyAM. pitA tulya vaDIla bandhue A bahAnAthI mane suMdara zikSA-upadeza Apyo ema vicAryuM. tyArapachI baMnene dIkSA ApI. rAjakumAra nizcala cittathI pravrajyAnuM pAlana karato hato. bIjo brAhmaNa paNa te ja pramANe pALato hato. mAtra tenA hRdayamAM A eka vastu khaTakatI hatI ke, mArAM aMgone chUTAM pADI herAnagati karAvIne baLAtkArathI mane dIkSA levarAvI. suMdara niSpApa dIkSA pAlana karIne te baMne eka devalokamAM utpanna thayA ane teoe paraspara A pramANe saMketa ryo. ahIMthI ApaNA bemAMthI je koi prathama manuSyabhavamAM jAya, tene devalokamAM rahelA deve game te rIte pratibodha karavo ane dIkSA levarAvavI. ja brAhmaNa deva tyAMthI cyavIne rAjagRha nagaramAM AgaLa sAdhupaNAmAM karela dugaMchA doSanA kAraNe niMdanIya evI cAMDAlaNInA garbhamAM utpanna thayo. te ja nagaramAM kroDa suvarNa ane ratnanA svAmI evA koika zeThane eka patnI hatI, je potAnA patinA manarUpI madonmatta hAthIne vaza karanAra hatI, paraMtu te marelAM bALakone janma ApatI hatI, eTale A zeThANIe te caMDAlapatnI sAthe lAMbA kALanI sthira sAcI zraddhAvALI prIti bAMdhI. cAMDAlaNI da22oja mAMsa vecavA mATe tene ghare AvatI hatI. suMdara vajralepa sarakhI teonI paraspara prIti jAmI. ''potAnA gharanI gupta hakIkata kahevI, teNe kahela rahasyanuM akhaMDita rakSaNa karavuM, arthAt game te saMyogamAM bIjAne na kahevuM, ekabIjAne vAraMvAra maLavuM AvI sAcI maitrIne prakAzita kare che.'' zeThANIne paNa te samaye garbha utpanna thayo. baMne sAthe garbhavatI banI. caMDAlinIne putra ane zeThANIne putrI janmI. koine khabara na paDe tema zeThANInI dAsIe putrI caMDAlinIne ApI ane teno putra zeThapatnIne arpaNa karyo. zeThANI da22oja caMDAlInA pagamAM putrane pADIne ema kahetI hatI ke, 'he sakhI ! tArA prabhAvathI A putra dIrghakALa sudhI jIvato rahe.' te baMneno sneha saMbaMdha vajralepa sarakho koi vakhata na tUTe tevo sajjaDa baMdhAi gayo. 'metArya' evuM putranuM nAma sthApana karyuM. samagra kaLAono abhyAsa karyo. pelo deva AvIne saddharma mArgano pratibodha kare che ane kahe che ke, 'tArA AgalA bhavano mitradeva chuM. teM saMketa karyA pramANe dIkSA-prApti karAvavA mATe huM tane smaraNa karAvavA Avyo chuM, to have dIkSA grahaNa kara. tuM viSayAsakta banI saMtoSathI parArmukha banI narakanA kUvAmAM paDavAno udyama karI rahelo che ane huM dharmano upadeza ApuM chuM, te pramANe karato nathI. 402
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa tyAre te devatAne metArya kahevA lAgyo ke, "are ! zuM Aje mArA mATe A vrata karavAno avasara che? kharekhara Aje to prathama kaLiyo grahaNa karatAM vacce mAkhI AvIne paDI, tenA sarakhuM A kahevAya. tuM kevA prakArano mitra che ke jethI A navIna yauvanamAM prApta thaelA viSayo choDAve che. huM tane pUchuM chuM ke, koI rAjya prApta thayuM hoya ane maLeluM rAjya TaLAve-choDAve, to tene mitra gaNavo ke zatru gaNavo ? eTale devatA cAlyo gayo. tyArapachI zeThe metAryano atirUpavatI ane lAvaNyathI pUrNa vadanavALI ATha kanyAo sAthe vivAha karyo. have ghaNI moTI ddhi sahita pANigrahaNa mATeno lagnotsava AraMbhyo. navavadhUonI sAthe metArya suMdara rathamAM besIne varaghoDo kADhIne tathA dhavala-maMgaLanAM moTethI gIta gAtI hajAro strIonI sAthe rAjagRhI nagarInA rAjamArga, cAramArga, cauTA, coka vagere mArgomAM jAnaiyA sAthe cAlI rahelo che. have ahIM pelo devatA caMDALanA zarIramAM praveza karIne rudana karavA lAgyo, patnIe pUchayuM ke, "rudana karavAnuM zuM kAraNa che ?" tyAre patie patnIne kahyuM ke, "Aje huM rAjamArgathI Avato hato, tyAre metAryano vivAha-mahotsava meM joyo. jo tArI putrI jIvatI hota, to huM paNa teno e ja pramANe vivAha karata. potAnA patinA duHkhe duHkhI thaelI te cAMDAlinIe patine sAcuM rahasya kahI dIdhuM ane kahyuM ke, "tame rudana na karo. marelI putrI to tenI ja hatI, jyAre metArya putra to tamAro ja che. te bicArI mArI bahenapaNI marelA bALakane janma ApanArI che, pahelAM paNa teNe ghaNI vakhata mArA putranI mAgaNI karI hatI. eka ja samaye ame jyAre putra-putrIne janma Apyo, tyAre koI na jANe tema meM tene putra Apyo hato. tyAre A caMDALa kahevA lAgyo ke, "he pApiNI ! A kArya te ghaNuM khoTuM karyuM gaNAya. ema bolato te ekadama metAryanI pAse pahoMcyo. ane tene pRthvI para nIce paTakAvIne kahe che ke, are ! tuM mAro putra che ane te pApI ! tuM A uttama jAtinI kanyAone vaTalAve che ? tuM mAro putra che ane pAriNI tArI mAtAe te zeThane arpaNa karyo, te vAta huM kevI rIte sahI zakuM ? mATe ApaNA caMDAlanA pADAmAM praveza kara. samagra kanyAonAM mAtA-pitAo kSobha pAmyAM ane bhoMThA paDI gayAM, teo to have zuM karavuM? tevA vicAramAM mUDha banI gayA, teonI vaccethI A cAMDAla kheMcIne ghasaDI gayo. tyAM bhavanamAM laI gayA pachI adazya devatAe metAryane kahyuM: "jo tuM pravrajyA levA mATe taiyAra thAya, to A caMDALanA vADArUpa kUvAmAMthI tane bahAra kADhuM." teNe kahyuM ke, have te kevI rIte banI zake ? mArI halakAI karavAmAM te kazI bAkI rAkhI 403
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa nathI. deve kahyuM: 'haju paNa kaMi bagaDI gayuM nathI. mATe vrata grahaNa kara.' tyAre metArya devane kahevA lAgyo ke, bAra varasa to mane sukhethI viSayo bhogavavA de, tyArapachI tuM kaheze, tema karIza. to mArI para prasanna thA ane hAla mane viSayasukha Apa. devatAe pUchyuM ke, "have tArI zuddhi kayA prakAre karavI ? metArye kahyuM ke, "zreNikarAjAnI putrI sAthe mArA lagna karAvI Apa. jo tuM zreNikarAjAne aDhaLaka dhana ApIza, to te zreNikarAjA potAnI putrI mAtaMga hovA chatAM paNa mane nakkI Apaze." brAhmaNo, rAjAo, vezyAo, ane coro atilobhathI gherAelA hoya che, tethI teo kayuM akArya nathI karatA ?' e pramANe mArI avajJA-halakAI karI che, teno paNa sarvathA nAza thaze, tyAre te deva tene ghera eka bakaro bAMdhIne gayo. A bakaro dararoja aneka jAtivALA ratnonAM liMDA mUkato hato. te ratnothI bharelo thALa putra pitAne samarpaNa karato hato. pitAne ApIne kahyuM ke, "A ratnapUrNa thALa rAjAne ApIne mArA mATe eka rAjakanyAnI mAgaNI karo.' pItAe tema karIne kanyAnI mAMgaNI karI, rAjAe tene bahAra hAMkI kADhayo. e pramANe dararoja ratna bharelo eka eka thALa Apato hato. tyAre abhayakumAre tene pUchayuM ke, "A ratno kyAMthI lAve che ? caMDALe kahyuM ke, bakarA pAsethI. mAro bakaro marakataratna, motI, mANikaya, aMtaratna vagere aneka jAtinAM uttama ratnanI viSThA kare che. abhaye paNa te bakarAne maMgAvIne rAjAnI pAse baMdhAvyo. rAjA, maMtrI vagere lokonI samakSa A bakaro kevI rIte ratnonI viSThA kare che te joyuM. te samaye bakarAe paNa kUtarAnA maDadA sarakhI AkarI durgadhavALI viSThA choDI, jethI tyAM beThelA rAjAdika puruSo vastravaDe potAnI nAsikA DhAMkIne dUra cAlyA gayA. lAMbA kALa sudhI vicAra karatA abhaye Ano paramArtha jAmyo ke, "nakkI AmAM koi vijJAna ke jAdu nathI, paraMtu A koI devatAi prabhAva che," abhayakumAre kahyuM ke, vaibhAragiri upara rAjAnA rathane javAno mArga karI Apa, jethI zreNika rAjA bhagavaMtane vaMdana karavA mATe sukhethI jaI zake, te kahetAM ja te deve te pramANe mArga karI Apyo ke, je atyAre paNa te dezavAsI loko tene te pramANe dekhe che. te mArga te parvatanA zikhara para cAre bAju dUra sudhI zobhe che. vaLI kahyuM ke, "rAjagRhI nagarI pharato cAre bAju suvarNano killo banAvI Apa." vaLI kahyuM ke, "samudrane ahIM kheMcI lAva, jethI karIne temAM snAna karIne zuddha 404
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa thaelA tArA putrane amArI kanyA ApIe." kSaNa mAtramAM to teNe bahAra samudra lAvI nAkhyo, temAM metAryane snAna karAvIne zreNika rAjAe potAnI kanyA ApI. te rAjakanyAnI sAthe zibikAmAM ArUDha thaelo te nagaranA madhyabhAgamAM jato hato, tyAre pelI AgaLanI ATha kanyAo paNa tyAM AvI. atiUMcA zikharavALo manohara mahela rAjAe Apyo. temAM nave vahuonI sAthe krIDA karato hato. teonI sAthe bAra varasa sudhI akhaMDita bhogo bhogavato hato. AgaLa svIkArela saMketa pramANe devatA AvIne tene pravrajyAnI vAta yAda karAve che, eTale pelI sarva strIo devatAnA pagamAM paDIne ghaNAM dIna vacanothI karagaravA lAgI ke, amArI khAtara bAra varasa pachI yAda karAvajo. saMsArathI uddhAra karavAnI mativALA deve vAraMvAra Agraha karyo, paraMtu te vakhate te devatAnA hRdayamAM te baMnee dInatA batAvI. pharI bAra varasa pasAra thayA pachI deve smaraNa karAvyuM ke, "bhogo bhogavatAM bAra varasa pUrNa thayAM che. AthI metArthe uttama munipaNuM grahaNa karyuM. navIna navIna nava pUrvanA mahA artho grahaNa karyA, gItArtha banyA, ane tIvra tapasyA karavAmAM sthira manavALA thayA. koika vakhata vicaratA vicaratA ekAkI pratimAvALA te munivara rAjagRhI nagaramAM padhAryA. gocaracaryAe pharatA pharatA eka suvarNakAranA bhavananA AMgaNAmAM pahoMcyA. te samaye suvarNakAra 108 suvarNamaya thavo ghaDIne taiyAra karato hato. te tyAM ja sthApana karIne potAnA bhavananI aMdara gayo. te samaye tyAM krauMcapakSI krIDA karatuM hatuM, te tyAMthI javalA gaLI gayuM. kAussagna-dhyAnamAM ubhelA munie javalA gaLatA dekhyA. kSaNavAramAM suvarNakAra aMdarathI bahAra Avyo ane javalAM na joyAM, eTale bhayabhIta banI najIkamAM rahelA sAdhune pUchayuM ke, "kRpA karIne kaho ke, ahIthI A sonAnA yavo koNe haraNa karyA ? ahIM tame lAMbA kALathI ubhelA cho eTale jANatA ja hazo. zreNika rAjA jina-pratimAnI AgaLa navana suvarNanA banAvelA 108 javathI dararoja pUjA kare che. teno suMdara svastika race che ane pachI vistArathI devAdhidevane vaMdana kare che. rAjAne devanI pUjA karavAno atyAre samaya thayo che. samaya thayA pahelAM mAre javalAM ApavAnAM che, to Apa kaho. nahiMtara rAjA mArA kuTuMba sahita mane marAvI naMkhAvaze, mATe mArA upara karuNA lAvIne Apa kaho ke, Ape ke bIjA koie grahaNa karyA che. huM tamArI ke bIjA koinI vAta koine paNa kahIza nahi. eTaluM ja nahi, paraMtu te svAmI ! ATalA pramANanuM suvarNa paNa huM tamane ApIza. atyAre mAre 405
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa rAjAne javalAM ApavAno samaya sAcavavo che. prANi dayA-jIva-rakSaNa mATe metArya muni kazuM paNa bolatA ke javAba ApatA nathI. eTale sonI bolyo ke, 'A pAkhaMDI che, A ja cora che, zA mATe kaMi bolato nathI, tapasvI-sAdhuno mAtra veSa paheryo che. prANanAza thavAnI pIDA Aja sudhI te pAmyo nathI. cAmaDAnI vAdhara pANImAM bhInI karIne muninA mastaka upara sajjaDa kheMcIne evI sajjaDa bAMdhI ke taDakAmAM sUkAvA lAgI eTale vAdhara vadhAre kheMcAvA lAgI. eTale baMne netro bahAra nIkaLI gayA, te mahAtmA metArya muni te samaye manamAM suMdara dhyAna karavA lAgyA ke, 'mArA jIvitathI vadhAre zuMche ! jo huM kadAca javalAnI sAcI vAta kahI dauM, to bicArA A krauMca pakSInuM peTa cIrIne nirdayatAthI mArI nAkhaze, to bhale mAruM maraNa thAo. mArA jIvananA bhoge paNa A jIva to jIvato raheze. je pachI paNa avazya nAza pAmavAnA che, tevA prANanI kai apekSA rAkhavI ? 'A bhuvanamAM huM karuNA karanAro chuM' ema koNa kahetA nathI ? vAstavika karuNA karanAro to te kahevAya ke je AvA samaye jIvarakSA khAtara pote sahana karIne nirvAha kare. he jIva ! Aje tRNa sarakhA A prANothI saryuM. A krauMcapakSInA jIvanuM prANo vaDe karIne huM pAlana-rakSaNa karIza. ahIM koi prakAre tevA viralA ane sarala puruSo dekhAya che ke, jeo kapAsanI jema pote pIlAine bIjAne sukha Ape che, tema potAno vinAza notarIne paNa bIjAnA upakAra mATe maraNAnta kaSTa paNa sahana kare che. he jIva ! teM narakamAM aneka vedanAo sahana karI che, to pachI jIvane jIvADavA mATe ughata thaelo tuM A sahana karIza, to jaya meLavIza. AvI uttama bhAvanAmAM ArUDha thaelA te munine jANe atitIvra vedanAnA hetubhUta karmanAM darzana karavA mATe kema na hoya tema kevalajJAna pragaTa thayuM, tathA te ja kSaNe AyuSya kSaya thavAthI aMta kevalI thayA. jANe azAtAvedanIya karmane nirmUla nAza karavA mATe kema na hoya ! A samaye koika kASThabhArI lAvanAre tyAM kASThanI bhArI nAkhI, temAMthI eka kAkhaMDa krauMca pakSInA peTamAM vAgyo. bhaya pAmelA pakSIe gaLelA yavo tyAM chUTAchavAyA okI nAkhyA. lokoe te joyA, AthI lokoe sonArano atitiraskAra karyo. he pApI ! AvA mahAmuni upara teM khoTuM ALa caDAvyuM. pApa karIne tenA upara cUlikA sarakhI A munine mAravAnI duSTa buddhi kasa- kAla pAmelA munine dekhIne sonAra manamAM atisaMkSobha pAmI vicAravA lAgyoH 'have mArI gati kai thaze ? jo A mArA 405
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sAhasa kAryane rAjA jANaze, to mArA AkhA kuTuMba sahita mane kharAba mArathI marAvI naMkhAvaze. to have mArA prANanA rakSaNa mATe atyAre mahAupAya hoya to mAtra pravrajyAsvIkArano ja che.' e pramANe bAraNAnAM kamADa baMdha karIne AkhA kuTuMba sahita yativeSa grahaNa karyo. suvarNanA java levA mATe AvelA puruSoe sonIe metArya munino ghAta karyo che te sarva vRttAnta rAjAne nivedana karyo. AthI atibhayaMkara bhUkuTInI racanAvALA bhAlatalavALA rAjA zreNike kharAbamAM kharAba rIte kuTuMba sahita teno vadha karavAnI AjJA karI. eTale hAthamAM pracaMDa UMcA daMDa laine rAjAnA subhaTo tenA ghare AvI pahoMcyA. paraMtu AkhA kulasahita sarvene pravrujita thaelA joine teone daMDano agra bhAga batAvIne rAjAnI pAse lai gayA. AkhA kuTuMba sahita sAdhuveSavALA sonAre rAjAne dharmalAbha Apyo. zreNika rAjAe kahyuM ke, 'maravAnA DarathI teM sAdhuveSa grahaNa karyo che. A veSamAM tane zikSA karuM to zAsanano uDDAha thAya. to have A ullaMghana na karavA yogya mArI AjJA sAMbhaLa. 'svIkArelAM A vrato jIvita sudhI jo tame nahi pAlana karo ane tamArAmAMthI eka paNa jo A vratano tyAga karazo, to tamAro zArIrika-prANAMtika daMDa rAjA ka2ze. jevI rIte niSkapa metArya maharSie potAnA prANanA nAzanA bhoge paNa samabhAva svarUpa sAmAyika karyuM, tema bIjAoe paNa bIjA jIvonA rakSaNa mATe ka2vuM. (upadezamAlA bhASAMtaramAMthI sAbhAra udbhuta.) goviMda vAcakanuM dRSTAMta (a. 6 sU. 6) koi eka nagaramAM goviMda nAmano bauddhadharmI paMDita hato. te nagaramAM koi vAra zrIgupta nAmanA mahAna jainAcArya padhAryA. AkhA nagaramAM temanI vidvattAno pracAra thayo. AthI A nagaramAM A sUrithI adhika vidvAna anya koi nathI evo pracAra thayo. goviMda paMDite A vAta sAMbhaLI. mArAthI adhika anya koi vidvAna nathI ema mAnanAra goviMda paMDita AcAryanA phelAyelA AvA yazane sahana karI zakyo nahi. AthI te AcArya sAthe vAda karIne AcAryane parAjita karavAnA irAdAthI vAda karavA mATe AcAryanI pAse Avyo. vAdamAM AcArye tene parAjita karI dIdho. AthI te paMDite vicAryuM ke jyAM sudhI huM jaina darzananuM UMDuM jJAna nahi meLavuM tyAM sudhI A AcAryane jItI zakIza nahi. Ama vicArIne teNe kapaTathI anya koi jaina AcArya pAse dIkSA lIdhI. jaina darzanano abhyAsa thai gayA pachI dIkSA choDI dIdhI. zrI gupta AcAryanI pAse vAda karavA Avyo. A vakhate paNa AcArye tene harAvI dIdho. jaina darzanano UMDo abhyAsa karavA bIjI vAra kapaTathI koi AcArya pAse dIkSA lIdhI. 407
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa abhyAsa pUrNa thatAM dIkSA choDIne zrI gupta AcAryanI pAse vAda karavA Avyo. AcArye tene niruttara karI dIdho. AthI trIjIvAra koi AcAryanI pAse dIkSA lIdhI. . ekavAra AcArAMga sUtranA prathama adhyayanamAM AvelI vanaspatinA jIvonI siddhi karanArI yuktione te bhaNato hato. te bauddhadharmI hovAthI vanaspatimAM jIva mAnato na hato. paNa A yuktiono vicAra karatAM karatAM tene "vanaspatimAM jIva che.'' evI zraddhA thai. AthI te jaina dharma pratye zraddhAvALo banyo. have teNe gurune meM azuddha AzayathI dIkSA lIdhI che" ema kahIne have sAcI dIkSA Apo ema vinaMtI karI. AthI gurue tene pharI dIkSA ApI. pachI anukrame jaina darzananA zratano UMDANathI abhyAsa karIne yugapradhAna banyA ane jaina zAsananI mahAna prabhAvanA karI. (upadeza pada). suMdarInaMdanuM caritra (A. 6 sU. 60) nAzika nAmanuM nagara hatuM. temAM naMda nAmano vaNika raheto hato. tenI atizaya sauMdaryavatI suMdarI nAmanI patnI hatI. naMda patnI suMdarImAM atizaya Asakta banyo. suMdarI vinA te eka kSaNa paNa rahI zakato na hato. te nagaramAM naMda nAmanA bIjA paNa vaNiko hatA. A naMda suMdarImAM atizaya Asakti rAkhato hovAthI lokoe tenuM suMdarInaMda evuM nAma pADyuM. suMdarI sAthe viSayasukhano anubhava karatA suMdarInaMdano kALa pasAra thai rahyo hato. suMdarInaMdanA eka baMdhue pUrve dIkSA lIdhI hatI. temaNe sAMbhaLyuM ke bhAi patnI viSe atizaya rAgI banyo che. A sAMbhaLIne sAdhue vicAryuM ke have mAre tenI upekSA karI tene durgatigAmI karavo te yukta nathI. Ama vicArIne gurunI rajA meLavIne te nAzika nagaramAM AvyA. bhikSAnA samaye baMdhunA ghare vahoravA gayA. baMdhue bhaktithI vahorAvyuM. pachI bhikSAnuM pAtra upADavA mATe baMdhune ApyuM. svajano thoDe sudhI muninI sAthe jaIne munine namaskAra karIne pAchA vaLyA. bhAI mahArAja jyAM sudhI mane choDe nahi tyAM sudhI mAre pAchA javuM yogya nathI ema vicArIne suMdarInaMda upAzraya sudhI Avyo. hAthamAM sAdhunuM pAtra hovAthI nagaraloko hAsyathI bolavA lAgyA ke A suMdarInaMde dIkSA laI lIdhI. tyAM sAdhue suMdarInaMdane vairAgya utpanna karanArI dezanA ApI. paraMtu suMdarImAM tIvra rAga rahelo hovAthI gharma mArgamAM tenuM citta coMTayuM nahi. te muni vaikriyalabdhivALA hatA, AthI temaNe vicAryuM ke adhika lobha pamADyA sivAya Ane pratibodha pamADI zakAya tema nathI. AthI tene adhika pralobhana ApIne pratibodha pamADuM. Ama vicArIne munie tene kahyuM: tuM mArI sAthe cAla, tane 408
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa meru parvata batAvuM. suMdarInA virahane sahana nahi karanArA teNe te vAta na svIkArI. AthI munie kahyuM: eka muhUrtamAM to ApaNe pAchA AvI jaizuM. suMdarInaMde hA kahI. AthI muni tene himavAna parvata upara laI gayA. tyAM eka vAnarI vikrvIne munie tene pUchyuM A vAnarI ane suMdarI e bemAM koNa suMdara che? teNe kahyuM: suMdarI suMdara che. pachI vidyAdharI vimurtIne pUchyuM ke A vidyAdharI ane suMdarI e bemAM koNa suMdara che? te bolyoH baMne samAna che. pachI devI vikrvIne pUchyuM: devI ane suMdarI e bemAM koNa suMdara che ? teNe kahyuM: devI suMdara che. devImAM rAgavALA thayelA teNe munine pUchyuM: A devI kevI rIte maLe ? muni bolyAH dharmathI maLe. AthI teNe dIkSA lIdhI. (davI meLavavA dIkSA lIdhI hovA chatAM dIkSA lIdhA pachI) sAdhupaNA pratye anurAgavALo thayelo te mokSamArganI ArAdhanAmAM tatpara banyo. (upadezapada) AryasuhastidIkSita bhikhArInuM dRSTAMta (a. 6 sU. 60) ekavAra saMprati rAjA pharatA pharatA ujjayinIpurImAM gayA. e vakhate jIvaMtasvAmInI pratimAnI rathayAtrAno mahotsava hovAthI Arya mahAgiri AcArya ane Arya suhastI AcArya paNa tyAM padhAryA hatA. jIvaMta svAmIno ratha utsava sAthe jinamaMdiranI bahAra nIkaLyo eTale te baMne AcArya bhagavaMto ane sakalazrIsaMgha rathanI pAchaLa cAlyo. te ratha nagaramAM pharavA lAgyo. anukrame te ratha rAjamaMdiranA dvAra pAse Avyo tyAre gavAkSa para beThelA rAjAe dUrathI AryasuhastIne joyA, ane jotAM ja te vicAravA lAgyo ke A munine meM kyAMka joyA hoya ema mane bhAse che, paraMtu tenuM smaraNa kema thatuM nathI ? A pramANe vicAra karatAM rAjA mUchita thaI nIce paDyo, eTale "aho ! A zuM thayuM ?" ema bolatA parijano tyAM doDI AvyA. pachI paMkhAthI pavana nAMkhatAM ane caMdanathI carcatAM rAjA jAtismaraNa pAmIne uThayo. jAtismaraNathI AryasuhastIne potAnA pUrva janmanA guru jANIne te ja vakhate anya kAryane choDI rAjA temane vaMdana karavA gayo. tyAM paMcAMgathI bhUpIThanA sparzapUrvaka AryasuhastIne vaMdana karIne rAjAe pUchayuM ke-"he bhagavAn ! jinadharmanA ArAdhananuM phaLa kevA prakAranuM hoya ?' eTale suhastI bhagavAn bolyA ke-"he rAjan ! mokSa ane svarganI prApti e jina dharmanA ArAdhananuM phaLa che." rAjAe punaH pUchayuM ke-"sAmAyikanuM zuM phaLa?' eTale AryasuhastI bolyA ke-"he rAjan ! avyakta sAmAyikanuM phaLa rAjyAdikanI prApti thAya te che, vyakti sAmAyikathI mokSa paNa maLe che." A uttara sAMbhaLI rAjA tarata ja bodha pAmyo, ane vizvAsasUcaka evI nakhanI AcchoTanikA (AsphAlana) vAraMvAra karIne "Apa kaho cho te yathArtha che, emAM kaMI saMdeha nathI." ema kahevA lAgyo. pachI rAjAe AryasahastIne pharI namaskAra karIne pUchayuM ke- "he bhagavAn ! tame mane oLakho 409
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa cho?" eTale AcArya paNa upayogathI jANIne bolyA ke- he narezvara ! huM tane sArI rIte oLakhuM chuM. tuM tArA pUrvabhavanI kathA sAMbhaLa-' he narezvara ! pUrve mahAgiri AcAryanI sAthe vicaratAM ame gaccha sahita kauzAMbImAM AvyA hatA; ane vasatinA saMkocathI ame baMne judA judA sthAnamAM rahyA hatA; kAraNa ke amAro parivAra moTo hato. evAmAM tyAM bhayaMkara duSkALa paDyo, chatAM loko amArA para bhaktivaMta hovAthI amane annapAna Adi ApavAmAM ulaTA vizeSa utsAhI thayA hatA. ekavAra sAdhuo bhikSAne mATe eka zeThane ghera gayA. tyAM temanI pAchaLa eka raMka Avyo. tyAM te raMkanA dekhatAM te sAdhuoe gRhasthanA AgrahathI modaka AdinI bhikSA lIdhI. pachI bhikSA laIne vasati tarapha jatAM te sAdhuonI pAchaLa pAchaLa jaine pelo raMka bolyo ke-"he mahArAja ! mane bhojana Apo." eTale te sAdhuo bolyA ke- te vAta amArA guru jANe, ame to gurune AdhIna hovAthI temanI AjJA vinA kaMI paNa ApI zakIe nahi." pachI pelo raMka sAdhuonI pAchaLa pAchaLa vasatimAM Avyo, ane tyAM amane joIne teNe dIna thai amArI pAse bhojana mAgyuM. te vakhate sAdhuoe kahyuM ke- he bhagavAn atyaMta dInamUrtivALA A reke rastAmAM amArI pAse paNa bhojana mAgyuM hatuM." pachI upayoga ApatAM mArA jANavAmAM AvyuM ke-"A raMka bhavAMtaramAM pravacananA AdhArarUpa thaze." eTale te bhikhArIne ame mIThAzapUrvaka kahyuM ke- he bhadra ! jo dIkSA le, to tane bhojana maLe." A pramANe sAMbhaLI te raMka vicAravA lAgyo ke prathamathI ja huM kaSTa to bhogavuM ja chuM, te karatAM A vratanuM kaSTa sahana karavuM sAruM che ke jemAM ISTa bhojanano lAbha to maLe. Ama dhArIne te rake te ja vakhate pravajyA aMgIkAra karI. pachI ame tene yathAruci modaka Adi iSTa bhojana ApyuM. teNe te svAdiSTa AhAranuM kaMThaparyata evI rIte bhojana karyuM ke jethI zvAsavAyunA gamanano mArga paNa saMkIrNa thaI gayo; ane atizaya AhArathI zvAsa rokAi jatAM te ja divasanI rAtrie te maraNa pAmyo; kAraNa ke prANIo zvAsathI ja jIvI zake che. te raMka sAdhu madhyasthabhAve maraNa pAmIne avaMtipati kuNAla rAjAno tuM putra thayo che'. " . A pramANe potAno pUrvabhava sAMbhaLIne rAjAe suhastI gurune vinaMti karI ke-"he bhagavAna ! ApanA prasAdathI huM A padavI pAmyo chuM. he prabho ! te vakhate jo Ape mane dIkSA ApI na hota, to jinadharmathI rahita evA mArI zI gati thAta ? mATe Apa mArA para prasanna thaIne kaMika AjJA karo, ke huM zuM karuM ? pUrvajanmanA upakArI evA ApanA RNathI rahita to huM koi rIte thai zake tema nathI. pUrvajanmanI jema A janmamAM paNa tame ja mArA guru cho, mATe kartavyanI zikhAmaNa ApIne dharmaputra 410
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa evA mArA para anugraha karo.' pachI kRpALu AryasuhastI bhagavaMte rAjAne Adeza karyo ke 'he rAjan ! A loka ane paralokanA sukhane mATe tuM jinadharmano svIkAra kara. jainadharmanA upAsako paralokamAM svarga ane mokSa pAme che, ane A lokamAM hastI, azva ane dhana AdinI uttarottara vRddhine pAme che. pachI rAjAe temanI AjJAthI tyAM ja evo abhigraha karyo ke ''jinezvara bhagavaMta deva, susAdhu guru, ane jinadharma ja mAre pramANa che.'' A pramANenA samakitanA uccAra pUrvaka pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata aMgIkAra karyA. tyArathI saMprati rAjA parama zrAvaka thayo. pachI lakSmIne saphala karavAne icchato evo te trikALa jinapUjA ane svajanonI jema sAdharmika baMdhuonuM vAtsalya karavA lAgyo. sadA jIvadayAnA bhAvavALo ane dAnarakta evo te dInajanone dAna devA lAgyo tathA vaitADhaya parvata sudhInA bharatakSetranA traNe khaMDane jinacaityothI vibhUSita karI dIdhA. sAmaMta rAjAone paNa jainadharmI banAvyA. ethI Aju-bAjunA pradezo paNa sAdhuvihArane yogya thai gayA. anArya dezone paNa sAdhuone vicaravA lAyaka karyA. (pariziSTaparva) bhavedavanuM dRSTAMta (a. 6 sU. 60) magadhadezamAM sugrAma nAmanA gAmamAM Arjava nAmano kularakSaka rAThoDa hato. tenI revatI nAmanI patnI hatI. tenI sAthe viSayasukhane anubhavatA Arjavane kAlanA kramathI be putra utpanna thayA. pahelo bhavadatta ane bIjo bhavadeva hato. krame karIne baMne yauvanane pAmyA. ekavAra te gAmamAM susthita nAmanA AcArya padhAryA. temane vaMdana karavA mATe sugrAmavAsI loko gayA. te lokomAM bhavadatta ane bhavadeva paNa gayA hatA. temaNe AcAryane joine bhAvapUrvaka vaMdana karyuM. bIjA loko paNa gurune vaMdana karIne yathAyogya sthAne beThA. A samaye sUrie dharmadezanA zarU karI. te A pramANe: he bhavyo ! A saMsAramAM manuSyabhava vagere atidurlabha sAmagrIne pAmIne dharma ja karavo joie. te dharma ahiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigrahanA tyAgathI thAya che. paNa bIjI rIte nahi, sarva AzaMsAthI rahita je jIva A dharmane kare che tene svarga ane mokSanuM sukha hatheLImAM che. je jIva jIvahiMsA vagere pApomAM satata tatpara rahe che te vAraMvAra naraka ane tiryaMcagatimAM duHkha pAme che. A sAMbhaLIne pratibodha pAmelA bhavadatte dIkSA lIdhI. pachI teNe gurunI sAthe vihAra karyo. eka vAra eka sAdhue AcAryane vinaMtI karI ke, ApanI anujJAthI huM svajanavarganI pAse javA icchuM chuM. tyAM atyaMta snehanA saMbaMdhavALo mAro nAno bhAi mane joine kadAca dIkSA leze. tethI gurue ene bahuzruta (=gItArtha) sAdhunI sAthe javAnI rajA ApI. thoDA ja 411
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa divasomAM jJAtinA janasamUhane joine pAcho Avyo. teNe gurune kahyuM mAtA-pitAe mArA nAnA bhAine tene yogya kanyA paraNAvI che. tethI teNe dIkSA na lIdhI. A sAMbhaLIne bhavadatta sAdhue kahyuM: kharekhara ! zuM A paNa sneha kahevAya ? ke jyAM dharmanA sArathi evA baMdhu tane paNa ghaNA kAla pachI joine teNe dIkSA na lIdhI. te sAMbhaLIne te munie paNa bhavadattanI sAme kahyuM tamAro paNa eka nAno bhAI che. tame tyAM jazo eTale ame tene paNa dIkSA leto joizuM. bhavadatte jaNAvyuM: jo AcArya bhagavaMta te sthAnamAM jaze to te mane joine kadAca jo dIkSA nahi le to tame paNa mane jozo. A pramANe te benAM vacana ane prativacana thayAM. bIjA koI samaye eka gAmathI bIjA gAma vihAra karatA AcArya magadha dezamAM rahelA sugrAma nAmanA gAmanI najIka AvelA eka gAmamAM AvyA. tethI bhavadatta sAdhue AcAryane vinaMtI karI ke, he bhagavaMta ! ApanI anujJAthI potAnA jJAtijanone jovAne icchuM chuM. tethI AcArye sArA sAdhunI sAthe ene mokalyo. bhavadatta sugrAmamAM Avyo. A tarapha te samaye bhavadatta, nAgadatta ane lakSmIvatInI putrI nAgilAnI sAthe vivAha maMgala karavA mATe lagnavedikAnA maMDapamAM beTho, potAnA hAthathI patnIno hAtha pakaDyo, pherA pharyo. A vakhate bhavadatta sAdhue enA gharamAM praveza karyo. tethI tenA badhA svajanabaMdhuo tene joIne harSa pAmyA. temaNe ucita kartavya karyuM, bIjA sAdhunI sAthe bhavadattane vaMdana karyuM. mArA moTA bhAi bhavadatta sAdhu AvyA che ema bhavadeve sAMbhaLyuM. (A sAMbhaLatAM ja) bhavadevane muzkelIthI rokI zakAya tevA baMdhunehathI bhAine maLavAnI utkaMThA thai. e utkaMThAnA kAraNe tenuM mana vihala banI gayuM. (AthI) te lagnamaMgalanAM zeSa kartavyo mUkIne bhAInI pAse gayo. A vakhate tene zvasurakulanA lokoe rokyo, samAnavayanA mitroe pakaDI rAkhyo, manohara strIjanoe niSedha karyo, chatAM huM A Avyo, utAvaLa na karo, ema bolato ja bhAinI pAse gayo. bIjA sAdhunI sAthe bhAI mahArAjane AdarathI vaMdana karyuM. baMne sAdhuoe ene dharmalAbha Apyo. pachI temaNe tyAM bhegA thayelA kuTuMbI mANasonI samakSa kahyuM tame (prasaMgamAM) rokAyelA cho, tethI ame hamaNAM jaIe chIe, pharI bIjA koI samaye AvIzuM. gRhasthoe kahyuM kSaNavAra raho, bhAInA lagnanA utsavane juo. tamAre zuM utAvaLa che ? sAdhuoe kahyuM amane AvuM na kalpa. Agraha karavA chatAM sAdhu tyAM na rahyA eTale azana, pAna ane khAdima e traNa prakAranA ghaNA AhArathI temane pratilAlyA (=dAna ApyuM). bhavadatte bhojananuM pAtra bhavadevanA hAthamAM ApyuM. baMne muni cAlyA. thoDA pRthvIpradeza sudhI jaine badhA loko vaMdana karIne pAchA vaLyA. bhavadeva bhAinI rajA vinA kevI rIte pAcho vaLe e pramANe AgrahamAM paDyo, tethI 41 2
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bhAi sAthe javA lAgyo. bhAi potAne pAcho vALe e mATe bhavadeve killo, vAvaDI ane vanavibhAga vagere joine bhavadattane kahyuM ke, ahIM ApaNe ramatA hatA, ahIM snAna karatA hatA, AmAM pharatA hatA. sAdhu kevaLa huMkAro karIne badhuM mane yAda che ema bolatA gurunI pAse AvyA tyAM sudhI cAlyA. tethI paherelA navA poSAkathI vibhUSita bhavadeva yuvAnane bhavadatta sAdhunI sAthe Avelo joine bAlamunio capaLatAnA kAraNe bolavA lAgyA ke, mAro bhAi ardho paraNyo haze (=lagnanI ardhI kriyA karI haze) to paNa jo huM kahIza to dIkSA leze evuM potAnuM kaheluM mahAna pUjye sAcuM karyuM. pachI bhavadatte bhavadevane AcAryane batAvyo. AcArye pUchyuM: A zA mATe Avyo che. ? bhavadatte kahyuM: dIkSA mATe Avyo che. tethI AcArye bhavadevane pUchyuMH A zuM sAcuM che ? bhavadeve vicAryuM: eka tarapha navIna yauvanamAM vartatI prANapriya patnI che, eka tarapha sagAbhAinA vacanano bhaMga ati duSkara che. A tarapha navI paraNelI priyAno mahAna viraha che. A tarapha bhAinI laghutA che. zuM hitakara che ? ke jene huM karuM. to paNa (=dvidhA hovA chatAM) atyAre to mAro bhAi je kahe che te ja karavAno avasara che. kAraNake tema karavAthI mAro bhAi sAdhujanonI AgaLa juThTho na paDe. A pramANe vicArIne teNe kahyuM: mAro bhAi kahe che te sAcuM che. tethI te ja muhUrto gurue tene dIkSA ApI. pachI teNe bIje vihAra karyo. tene saghaLI sAdhusAmAcArInuM jJAna ApyuM. te bhAinA uparodhathI (=zaramathI) dIkSA pALe che, hRdayathI to navI paraNelI potAnI patnIne ja sadA yAda karato hato. A pramANe ja samaya pasAra thai rahyo hato. ekavAra sUtraporisimAM bhaNatA ene A sUtra AvyuM ke na sA mahaM noDavi ahaM pi tIsete mArI nathI, huM paNa teno nathI. tethI teNe potAnA manamAM zaMkA karI (=vicAryuM) ke, A khoTuM che. kAraNa ke sA mahaM ahaM pi tIse-te mArI che ane huM paNa teno chuM. A pramANe ja te bolavA lAgyo. sAdhuoe tene tema bolatA aTakAvyo to paNa te tema bolatA aTakayo nahi. bhavadatta kAlakrame saMlekhanA karIne AyuSyano kSaya thatAM marIne saudharma-devalokamAM devapaNe utpanna thayo. bhavadattanuM mRtyu thatAM patnInA darzananI tRSNAthI gherAyelA cittavALA bhavadeve guruno vinaya mUkI dIdho. sAdhunA AcAromAM zithila banI gayo. kAmadevanA bANothI pIDA pAmavA lAgyo. A pramANe teno dharmopadeza jato rahyo, sadbodha palAyana thai gayo, vivekaratna nAza pAmyuM, kulanA abhimAnathI AveluM dAkSiNya jatuM rahyuM, puruSArtha cAlyo gayo, zIla dUra thayuM, vratane dhAraNa karavAnI bhAvanA jatI rahI. vizeSa kahevAthI zuM ? jANe priyA cittanI AgaLa rahelI hoya, jANe AMkhonI AgaLa dekhAtI hoya, jANe (potAnI sAme) bolatI hoya, jANe (potAne) rokatI hoya, jANe maMda hasatI hoya tema, UMdhamAM paNa satata priyAne ja te joto hato. utpanna thayelA ghaNA vikalponI kalpanAthI te 413
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa mArgomAM ane gharomAM (ukta rIte) priyAne ja joto hato. tethI sUrie tene samajAvyo, upAdhyAye upadeza Apyo, sAdhuoe zikhAmaNa ApI. chatAM badhAnA vacanane avagaNIne, bhaviSyano vicAra karyA vinA, hita-ahitane sarvathA vicAryA vinA, 'je thavAnuM hoya te thAo" ema vicArIne potAnA gAma tarapha cAlyo. gAma pAse Avyo. gAmanA udyAnamAM AvelA jinamadiramAM Avyo. A tarapha te ja samaye tenI patnI nAgilA ghUpa, puSya ane sugaMdhI cUrNo vagere pUjAnAM upakaraNo laine te ja jinamaMdiramAM AvI. tenI sAthe keDe rAkhelA bALakavALI eka brAhmaNI hatI. nAgilAe sAdhunI buddhithI bhavadevane vaMdana karyuM. bhavadave nAgilAne pUchayuM: tame ahIM Ajarva rAThoDanA gharanI vigata jANo cho ? nAgilAe kahyuM jANuM chuM. munie pUchyuM: zI vigata che? teNe kahyuM tene be putro hatA. te putroe dIkSA lIdhI. temanA mAtA-pitA mRtyu pAmyA tene ghaNo samaya thaI gayo. A sAMbhaLIne te jarAka udAsIna thaI gayA. tethI nAgilAe pUchyuM: he sAdhu ! tame udAsIna kema banI gayA? zuM teo tamArA kaMI paNa sagA thatA hatA? munie kahyuM: huM temano bhavadeva nAmano putra chuM. moTA bhAI bhavadattanA uparodhathI (=zaramathI) dIkSA lIdhI. hamaNAM mAro bhAI devaloka pAmyo che. AthI huM potAnA mAtA-pitAne ane patnIne yAda karIne snehathI ahIM Avyo. A sAMbhaLIne nAgilAe vicAryuM. A mArA pati che ane dIkSAne choDavAnI bhAvanAvALA dekhAya che. meM mAvajIva ja puruSano (=abrahmano) niyama karyo che, ane hamaNAM huM dIkSA levAnI bhAvanAvALI chuM, tethI ahIM zuM karavuM? athavA, eno icchita nirNaya zo che te pahelAM jANuM. A pramANe vicArIne pharI paNa eNe pUchyuM: konA ghare tame paraNyA hatA? teNe kahyuM nAgadattanA ghare. kAraNa ke tenI ja putrI nAgilAne huM paraNyo chuM. tethI tenA gharanI kuzala vigata paNa kaho. teNe kahyuM tyAM kuzaLa che. munie pUchyuM: zuM zarIrathI kuzaLa nAgilA mArA Agamana AdinI vAta kyAreya kare che ? teNe kahyuM: jyArathI Ape dIkSA lIdhI tyArathI ja te sAdhvIjI pAse javA lAgI. tyAM teNe dharma sAMbhaLyo, aNuvrata vagereno svIkAra karyo, jIvanaparyata abrahmano niyama karyo. hamaNAM te dIkSA levAnI bhAvanAvALI che. (nAgilAe AgaLa kahyuM) tamoe ghaNA kALa sudhI sAdhupaNuM pALyuM, aneka prakAranA tapo karyA, tethI have ekAMte anitya ane asAra A jIvalokanA viSayo mATe amUlya ane viziSTa sarvaviratirUpI ratnano nAza karIne AtmAne saMsArarUpI mahAna jaMgalamAM nahi pADavo joie. A viSayo kiMpAka phalanI jema prAraMbhamAM rasika jaNAya che, paNa pariNAme azubha phaLavALA che. A viSayo avivekI lokone ghaNA 414
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa mAnya che (=pasaMda che), paNa vivekI loko temano tiraskAra kare che. jinezvaroe batAvelI sarvavirati lAkho bhavomAM durlabha che, tathA ekAMtika (=duHkhathI rahita) ane AtyaMtika (=avinAzI) sarvasukhasamUhane ApanArI che. saMsArarUpI mahAna jaMgalamAM mohanIyakarmanI vividha pravRtiorUpI atizaya pragaTa vRkSasamUhathI savivekarUpI netronI gati aTakI gai che, jarA, maraNa, roga ane zoka vagerenA saMtAparUpa garviSTha ane krUra ghaNA pazuo satata pharI rahyA che. te jaMgala ghaNA durjana mANasoe kahelA durvacanarUpI tIrNa kAMTAothI bhareluM che. te jaMgalamAM kulakoTimAM janmaparaMparArUpa atigahana velaDIono duHkharUpa saMcAra thAya che. (1. ahIM pravacana sAroddhAra vageremAM batAvela ekeMdriya vagere jIvonI kulakoTi samajavI. badhA jIvonI maLIne 1 kroDa 97 lAkha ane 50 hajAra kulakoTi che.) (nAgilA AgaLa kahI rahI che:-) vaLI-mAtra ciMtavelA je viSayothI jIvo turata narakamAM paDe che, pariNAme kaTuphaLavALA te viSayomAM koNa rAga kare ? je jIvone cittamAM bhogasaMbaMdhI tRSNA thAya che te jIvone saMsAravRddhinI mAtA jevI te tRSNA hajAro du:khone utpanna kare che. jhera khAvuM sAruM che, bhayaMkara viSavALA sarponI sAthe krIDA karavI sArI che, zatruonI sAthe rahevuM sAruM che, paNa bhogasukhonI icchA paNa karavI sArI nathI. kAraNa ke viSa vagere jIvonA eka janmano nAza kare che, bhogasukhonI icchA to sekaDo bhavomAM paNa jIvane mAre che. te muni ! A pramANe viSayonA pariNAme kaTuphalane vicArIne jinazAsananA zuddha bodhavALA tamAre paNa viSayonI icchA paNa na karavI joie. A pramANe tenAthI hitazikSA apAyelA munie paNa potAnA cittamAM vicAryuM ke jo, A zuM thayuM ? na guruvAsa rahyo, na to pitAnuM ghara rahyuM. ema thAo, to paNa jIvatI svapatnInA darzana karuM, A pramANe vicArIne teNe kahyuM: hamaNAM to nAgilAne tame batAvo, AgaLa te kaheze tema karIza. tethI nAgilAe kahyuM. te huM ja chuM. tethI te thoDA vilakhA thaI gayA. lajjA ane bhaya e baMnee ekI sAthe temane alaMkRta karyA. nAgilAnuM mukha joine Ama-tema jotA te mauna rahyA. nAgilAe pharI paNa temane kahyuM: unALAnA madhyAhnasamaye lalATane tapAvanAra sUryamaMDala vaDe tapAvAyelA ukhara pradezamAM thayelI mRgatRSNAmAM ThagAyelA mAravADanA mArganA musApharanI jema thayelI gADha bhogatRSNAthI caMcala hRdayavALA tame dizAomAM khAlI AMkhone kema pheravo cho ? niro viziSTa dharmanI ArAdhanA vinA jIvone icchita padArthanI siddhi kyAreya thatI 415
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa nathI. tethI gurunI pAse jAo, prAyazcitta laine pharI paNa saMyamarUpa zarIrane zaNagAro. lAMbA kALa sudhI pALelA cAritrane ema ja niSphaLa na banAvo. bhAMgelA cAritranA pariNAmavALA jIvo brAhmaNaputranI jema ghaNA duHkhanuM bhAjana bane che. bhavadeve pUchayuM: e brAhmaNaputra koNa che ? nAgilAe kahyuM: sAMbhaLo A ja bharatakSetramAM lATadezanA alaMkArabhUta bhRgukaccha zahera hatuM. temAM janmathI ja daridratAthI parAbhava pAmela ane kurUpamAM prathama zreNimAM AvanAra revAditya nAmano brAhmaNa hato. tenI devapUjaka brAhmaNanI kRpAthI maLelI Apada nAmanI yajJapatnI brAhmaNI hatI. tenA dAMta hoThathI bahAra nIkaLelA hatA, pILI kIkIothI AMkho viSama hatI, peTa lAMbuM hatuM, mukha vakra hatuM. te ThIMgaNI ane kALI hatI. tevI paNa te avinIta, kajiyo karanArI, ThagavAmAM ja cittavALI, sadA uga karanArI, bIjAonI niMdA karanArI ane bahu bolavAnA svabhAvavALI hatI. AvI paNa tenAthI revAditya brAhmaNe kramazaH paMdara putrIo ane badhAthI nAno eka putra utpanna karyo. enI pAse mAtra gAyatrI maMtrarUpa vidyA hatI, bIjI koi vidyA na hatI. AthI te mAtra mAgIne meLavelI vastuothI nirvAha karato hato. paNa ATalA kuTuMbanuM mAtra mAgIne meLavelI vastuothI nirvAha karI zakato na hato. AthI te brAhmaNInI ja sAthe lAkaDAnA bhArA lAvIne vecato hato, zrImaMtonA gharomAM pANInA ghaDA lAvI Apato hato, khAMDavuM, pIsavuM, kacaro kADhavo vagere aneka niMdya kAmo karato hato, bhikSA mATe pharato hato. A pramANe pravRtti karatA teno ghaNo kALa pasAra thayo. A jIvaloka maraNanA aMtavALu hovAthI kyAreka brAhmaNI mRtyu pAmI. tenA viyogarUpa agnithI tenuM mana atizaya baLavA lAgyuM. bhUtathI apaharaNa karAyelA hRdayavALA mANasanI jema ane sannipAtathI bhAra vinAnA karAyelA mANasanI jema te keTalAka divaso sudhI zuM karavA yogya che e viSe mUDha (= jaDa jevo) rahyo. eka divasa eNe vicAryuM. jene dharma, artha ane kAma e traNamAMthI eka paNa nathI tene ajAgalastananI jema janmathI' zo lAbha thAya ? (1. ajAgalastana eTale bakarInA gaLAmAM AMcaLa. bakarInA gaLAmAM AMcaLa thAya to tenAthI jema dUdhano lAbha thato nathI, tema AvA puruSanA janmathI koI lAbha thato nathI.) tethI sarva jIvothI halakA, priyapatnInA viyogavALA ane puNyahInomAM ziromaNi evA mAre maraNa ja zreyaskara che, athavA jemaNe sukRto karyA nathI evAonA maraNathI paNa zuM ? tethI judAM judAM tIrthonAM darzana karuM, te puNyasthAnomAM snAna karIne pApono nAza karIne jo maraNanI ArAdhanA karuM to paNa doSa na lAge ema vicAryuM. pachI kanyAdAnanuM phala meLavavAnI icchAthI prApti thaI te pramANe brAhmaNanA chokarAone potAnI putrIo ApI. pachI te nAnA chokarAnI sAthe ladhukarmI hovAthI tevA 41 6
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa prakAranI bhavitavyatAnA kAraNe koI paNa rIte kyAreka kyAMka tene sAdhuonAM darzana thayA. temanI pAse dharma sAMbhaLyo. bhAvathI dharma pariNamyo. putranI sAthe ja dIkSA lIdhI. ughatavihArathI cAritranuM pAlana karavA lAgyo. divaso jatAM bALa sAdhu paNa yauvanane pAmyo. vividha vikArone (=anucita pravRttine) karavA lAgyo. sAdhujanane anucita aneka vastuo mAgavA lAgyo. tenA pitA putrasnehathI yatanAthI meLavato hato. te A pramANe jyAre te kahe ke te Arya huM navakArazI vinA rahI zakato nathI, tyAre pitA AcAryanI rajA laIne navakArazI paNa lAvI Apato hato. jyAre unALAmAM kahe ke sUryanA kiraNasamUhanA pracaMDa tApane huM sahana karI zakato nathI, tyAre sUrine jaNAvIne jovAno ane mastake kapaDAno upayoga karAvato hato. A pramANe tenA cAritranA pariNAma maMda banI gayA. pratidina tenI vividha icchAo vadhatI jatI hatI. pitA paNa te icchAone pUrI karIne tene anukULa vartana karato hato. sAdhuoe pitAne saMkleza thAya evA bhayathI tene rAkhyo hato. Ama chatAM kAmadevanA bANazreNithI vIMdhAtA manavALA teNe nirlajja banIne pitAne kahyuM: he Arya ! huM maithuna vinA rahevA samartha nathI. tethI tenA pitAe vicAryuM. A cAritraratnane mahAna lAbhane yogya nathI, samyajJAnarUpa nidhAnane lAyaka nathI, sugatinuM bhAna nathI, durgatinuM bhAjana che, vizeSathI zuM ? A AlokanA ane paralokanAM aneka du:khasamUhanuM ghara thavA yogya che. tethI Ano tyAga karuM. A pramANe vicAratA pitAe tene kahyuM. amAre tAruM kaMI kAma nathI, tane jyAM kyAMya ThIka lAge tyAM ekalo jato rahe. ame tane amArA samudAyathI bahAra karyo che. A pramANe kahIne sAdhujananI samakSa potAnA gacchamAMthI tene kADhI mUkyo. tethI te sAdhuveSa choDIne bhogasAdhano meLavavA mATe aneka niMdya (=halakAM) kAmo karavA lAgyo. chatAM koDi jeTaluM paNa kyAMyathI pAmato na hato. kevaLa bhikSAthI divasanA aMte mAtra peTa bharAya teTalo AhAra tene maLato hato. A pramANe keTaloka kALa teNe pasAra karyo. ekavAra sarpathI sAyelo te ArtadhyAnathI marIne pADo thayo. tenA pitAe tenA kAraNe thayelA vairAgyathI vizeSa paNe niSkalaMka cAritra pALyuM. maraNa samaye vidhipUrvaka ArAdhanA karIne devalokamAM deva thayo. tyAM utpanna thayelA teNe avadhijJAnathI putrano vRttAMta jANyo. pADAnA bhAvamAM rahelA tene ghaNA bhArathI dabAyelo ane lAkaDI vagerethI kuTAto joyo. tethI tenA upara karuNA AvI. putrasnehathI manuSyalokamAM AvIne musAphara vaNikanuM rUpa vikuvyuM. vividha kariyANAothI bharelA moTA gADAono samUha batAvyo. pachI ghaNuM dhana ApIne tenA svAmI pAsethI tene choDAvyo. pachI tene devazaktithI atibhAravALA gADAmAM jeDIne, ane gADAne vahana karavAnI zakti na - 417
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa hovAthI paDI gayelo (=besI gayelo) joIne, eka tarapha paroNo, cAbuka ane lAkaDInA aneka prahArothI tene jarjarita karI nAkhyo. bIjI tarapha pitAnuM rUpa karIne tene he kSamAvaMta ! huM navakArazI vinA rahI zakto nathI, ityAdithI AraMbhI huM maithuna vinA rahevA samartha nathI, tyAM sudhI badhuM kahyuM. tethI vAraMvAra te ja vacanaracanAne sAMbhaLatA ene cittamAM thayuM ke A varNazreNi pUrve meM kyAMka sAMbhaLI che, A rUpa paNa pahelAM joyuM hoya tema mane lAge che. A pramANe tarka-vitarka pUrvaka vicArathI tapAsa karatA tene jAtismaraNane rokanArA karmano kSayopazama thavAthI jAtismaraNa jJAna thayuM. tethI teNe potAno pUrva bhavano vRttAMta jANyo. AthI te saMvegane pAmyo ane saMsAravAsathI virakta banyo. A vakhate deve potAnuM svarUpa pragaTa karyuM. tene dharmadezanA ApI. e dezanA tene pariNamI gaI. bhAvapUrvaka pAMca aNuvratono ane anazanano svIkAra karyo. zubhadhyAnane pAmelo te be divasa sudhI namaskAra maMtramAM tatpara rahyo. trIjA divase te mRtyu pAmIne saudharma devalokamAM devapaNe utpanna thayo. deva potAnA sthAne gayo. jinamatamAM kuzala jIve A pramANe jANIne aMte (=vipAkamAM) azubha phaLavALA viSayo choDavA joie. vaLI A brAhmaNaputra jevI rIte A lokanAM ane paralokanAM duHkho pAmyo tevI rIte vratathI bhraSTa thayelAM tame paNa AvI avasthAne na pAmo. A pramANe nAgilAthI upadeza apAyela bhavadeva sAdhu parama vairAgyane pAmyA. A vakhate nAgilAnI ja sAthe AvelI brAhmaNInA putre mAtAne kahyuM che mAtA ! mane ulaTI thAya ema jaNAya che, tethI jaladI koI paNa pAtra lai Ava, jethI temAM ulaTI karIne atyaMta madhura kSIrane pharI khAIza. brAhmaNIe kahyuM: he vatsa ! A yogya nathI. kAraNa ke atimadhura paNa je vaseluM hoya te azuci hovAthI na khavAya. te sAMbhaLIne bhavadeve vicAryuM. brAhmaNIe sAruM kahyuM ke je vaseluM hoya te na khavAya. meM paNa viSayone vamI dIdhA che, tethI have pharI kevI rIte icchuM? A pramANe vicArIne punaH saMvegavALA thayelA temaNe nAgilAne kahyuM te sArI preraNA karI, mane sArI rIte pratibodha pamADyo. pachI te nAgilAne "micchA mi dukkaDa' ApIne gurunI pAse gayA. gurunI pAse bhAvathI Alocana-pratikamaNa karyuM. ghaNA kALa sudhI tapa karyo. aMte samAdhithI kALadharma pAmIne saudharmadevalokamAM utpanna thayA. (zrAvakanAM bAra vrato yAne navapada prakaraNa) zAlibhadranuM dRSTAMta (a. 7 sU. 11) magadha nAmanA dezamAM guNothI samRddha rAjagRha zaheramAM zreNika rAjA hato. 418
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa tenI cellaNA nAmanI patnI hatI. te vakhate te ja nagaramAM gobhadra nAmano zreSTha zreSThI hato. tenI bhadrA nAmanI patnI hatI. teNe koivAra rAtrinA aMte svapnamAM vividha phalonA samUhathI nameluM zAlivana joyuM. jAgelI teNe potAnA patine svapra kahyuM. teNe paNa tene kahyuM: tane jaladI sarvakalAsamUhanuM uttama sthAna evo putra thaze. te ja rAte ene uttama garbha rahyo. garbha vadhI rahyo hato tyAre kyAreka bhadrAne zAlivanamAM krIDA karavAno dohalo thayo. tenA patie te jaladI pUro karyo. tyArabAda samaya jatAM bhadrAe devakumAra jevA putrane janma Apyo. pitAe harSathI bAra divasa sudhI mahotsava karAvyo. tyArabAda harSa pAmelA viMDalajanoe svapna ane dohalAne anurUpa zAlibhadra evuM nAma karyuM. krame karIne te kAntithI, buddhithI ane kalAsamUhathI vRddhi pAmyo. pitAe premathI tene batrIza zreSThikanyAo paraNAvI. gobhadre kyAreka jinezvaroe kahelI dIkSA lIdhI. vidhithI dIkSA pALIne mRtyu pAmIne te vaimAnika deva thayo. pUrvabhavanA snehathI ane putranA aciMtya puNyaprabhAvathI e deve vAraMvAra AvIne zAlibhadranuM sAMnidhya karyuM. te A pramANeH- batrIsa patnIo sahita ene uttama vastra, AbhUSaNa vagere, sArabhUta AhAra ane tAMbUla vagere je kaMi upayogamAM Ave tevuM hoya, te badhuM da22oja meLavato hato=mokalato hato. sarva lokothI adhika mahimAvALo te deve racelI atiramaNIya batrIsa zayyAomAM potAnI priyAonI sAthe kAmakrIDA karato hato. A pramANe keTaloka kALa pasAra thatAM te nagaramAM anyadezanA vepArIo kaMbalaratno (=uttama kAmaLIo) vecavA mATe AvyA. temaNe rAjamahelamAM praveza karyo. zreNikarAjAe temane bolAvIne pUchyuM: he bhadriko ! eka eka kaMbalaratnanuM zuM mUlya che ? temaNe kahyuMH lAkha sonAmahora. ghaNI moMghI hovAthI rAjAe te na lIdhI. vepArIo rAjamaMdiramAMthI nIkaLIne bhadrAnA mahelamAM gayA. bhadrAe vicAra karyA vinA temaNe kahelA mUlyathI badhAMja kaMbalaratno lai lIdhAM. A daramiyAna ceghaNA zreNika pAse AvI ane bolIH mArA lAyaka eka kaMbalaratna lo. tethI zreNike te vepArIonI pAse eka puruSane mokalyo. teNe pUchayuM eTale vepArIoe uttara Apyo ke, bhadrAnA mahelamAM baghI ApI dIdhI. teNe AvIne rAjAne A vigata kahI. tethI ceghaNA rAjA upara vadhAre gusse thaine bolIH tame kRpaNa cho, eka paNa kaMbalaratna lai zakatA nathI. bhadrAe to vaNikanI patnI thaine paNa badhAM kaMbalaratno lIdhAM. tethI rAjAe kaMbalaratna mATe mANasane bhadrAnI pAse mokalyo. bhadrAe mANasane kahyuM: meM e kaMbalaratnone te ja kSaNe phADIne paga luchavAnAM luchaNiyAM karI nAkhyAM, ane eka eka luchaNiyuM mArI vahuone ApI dIdhuM. ethI jo jarUra hoya to bIjAM junAM kaMbalaratno lo. tethI teNe jaine te badhuM ja zreNikane jaNAvyuM. zreNike kahyuMH e zAlibhadrane jovo joie ke jenI ATalI samRddhi che. ame dhanya chIe ke jemanI nagarImAM potAnI saMpattithI kuberane paNa 419
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa halako pADanArA AvA vepArIo rahe che. pachI bhadrAne kahevaDAvyuM ke, ame zAlibhadranAM darzana karavAne icchIe chIe. bhadrAe kahevaDAvyuM ke, deva prasanna thAya, amArI vinaMtine sAMbhaLe ke, zAlibhadra kyAre ya sAtamALanA mahelathI bahAra nIkaLato nathI. enA bhavanamAM deve ApelA maNionA samUhe aMdhakArano vistAra dUra karyo che. AvA potAnA bhavanamAM potAnI priyAonI sAthe vividha krIDAothI krIDA karato te sUryacaMdrane paNa joto nathI. tethI jo zAlibhadranAM darzana karavAnI icchA hoya to deva enA mahelamAM AvavAnI maherabAnI kare. "ema thAo" e pramANe rAjAe svIkAryuM eTale bhadrAe pharI paNa kahevaDAvyuM ke, jo ema che to huM jyAM sudhI mahela vagerene zaNagAruM nahi tyAM sudhI svAmIe mahelamAM AvavA mATe utAvaLA na thavuM. pachI bhadrAe potAnA mahelathI AraMbhI rAjamaMdiranA mukhya daravAjA sudhI divyavastro vagerethI divya caMdaravo karAvyo. sthAne sthAne aneka prakAranA ratnonA hAro bAMdhyA. sthAne sthAne vividha prakAranA nATaka vagere manoraMjano zarU karyA. pachI rAjAne bolAvyo. badhI taiyArI karIne aMtaHpuranA parivAra sahita rAjA AvavA mATe cAlyo. ramaNIya divya jhINAM vastronA caMdaravAmAM laTakatAM ratnonA hAranI zobhAne joto ane atizaya harSathI yukta rAjA zAlibhadranA mahelamAM Avyo. bhadrAe ucita vinayarUpa bhakti karIne rAjAne siMhAsana upara besADyo. sAta mALanA mahelanA uparanA mALamAM rahelA zAlibhadranI pAse jaIne bhadrAe kahyuM: he vatsa nIcenA mALe Ava, zreNika rAjA beThelA che. zAlibhadre kahyuM he mA ! tuM jAteja je AvyuM hoya te mUlya karIne laI le. bhadrAe kahyuM : he putra ! A koi kharIdavA yogya vastu nathI, kiMtu tAro ane sarva lokono svAmI zreNika nAmano rAjA tArAM darzana mATe ghare Avelo che. tethI Ava, ane tenAM darzana kara. A sAMbhaLIne mAro paNa bIjo svAmI che ema vicArato te kheda pAmyo. kahyuM che ke "maNi, suvarNa, ratna ane dhanathI bharelA bhavanamAM zAlibhadra paNa mAro paNa bIjo svAmI che ema vicArato (sukhanI) icchAthI rahita banyo." (1) "jeo tapa ane saMyama karatA nathI te puruSo avazya samAna hAtha-pagavALA samAna puruSonA dAsapaNAne pAme che." (2) mAtAnuM vacana ullaMghana karavA yogya na hovAthI uThIne rAjAnI najIkanA sthAnamAM gayo. rAjAne praNAma karyA. rAjAe tene potAnA khoLAmAM besADyo. tenA zarIranI anupama zobhAnuM varNana karatA rAjAe vicAryuM ke, AnA zarIranuM sarva lokonA manane haranAruM jevuM lAvaNya che tevuM Idra sahita devonuM paNa nathI ema huM mAnuM chuM. enAM aMga ane pratyaMgone jovAmAM sthira cittavALA rAjAe eTalAmAM enA mukharUpa kamala upara dRSTi karI teTalAmAM enI be AMkho AMsunA pUrathI pUrAyelI joi. rAjAe tenI mAtAne 420
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pUchayuM A zuM? teNe kahyuM he deva ! A viSe eka vinaMti che, zAlibhadrano pitA devomAM utpanna thayo che, te putrasnehathI dararoja navI navI devaloka saMbaMdhI sugaMdhImALA ane alaMkAro vagere vastuothI enI sevA kare che. AthI te manuSyane bhogavavA yogya bhoganAM sAdhanonI gaMdhane paNa sahI zakato nathI. tethI Apa ene choDI do, jethI e potAnA sthAne jAya. tethI rAjAthI mukta karAyela te svasthAne gayo. A daramiyAna bhadrAe vinaMtI karI ke, ahIM ja bhojana karavA vaDe zAlibhadra upara maherabAnI karo. rAjAe svIkAryuM. pachI bhadrAe badhI ya sAmagrI karAvI. suMdara strIo vaDe sahamrapAka vagere uttama telothI mardana karAvyuM, vidhithI snAna karAvyuM. rAjAe vastra ane alaMkAro paherIne kautukathI sarva RtuomAM anukULa evA krIDAvanamAM praveza karyo. tyAM zAlibhadrane snAna karavAnI nirmalajaLathI bharelI vAvaDI joi. tene jovAmAM vyagracittavALA enI vIMTI koI paNa rIte vAvaDImAM paDI gaI. tethI bhadrAe jeTalAmAM te pANI bIjA sthaLe karyuM teTalAmAM vijaLInA teja jevo dedIpyamAna AbhUSaNono samUha joyo. te AbhUSaNonI vacce potAnI vIMTI kolasA jevI dekhAI. rAjAe pUchayuM: A zuM ? bhadrAe kahyuM: zAlibhadra ane tenI patnIonA AbhUSaNonuM je nirmAlya dararoja ahIM paDe che te A che. tethI vismita cittavALA rAjAe vicAryuM aho pUrva bhave upArjana karelA puNyasamUhano vilAsa kevo che ? jethI zAlibhadra manuSya hovA chatAM devanA prabhAvathI ciMtavyA vinA pAse AveluM badhuM maLe che. A pramANe vicAratA tene bhadrAe parivAra sAthe aneka prakAranA viziSTa rasothI manohara evA aneka prakAranA AhAranuM bhojana karAvyuM. tyArabAda aneka prakAranA tAMbUla, vastra ane alaMkAra vagere padArtho ApavAmAM AvyA. pachI rAjA potAnA nivAsamAM gayo. saMvigna cittavALA zAlibhadra keTalAka divaso pasAra karyA. koivAra tyAM pratibaMdha rahita vihArathI vicaratA dharmaghoSa nAmanA AcArya padhAryA. lokoe bahAra udyAnamAM temanI sthiratA karAvI. bArImAM beThelA zAlibhadre temane vaMdana karavA mATe jatA aneka lokone joIne potAnA sevakane pUchayuM A janasamUha kyAM jAya che? eNe kahyuM: sUrine vaMdana karavA mATe. tethI zAlibhadra paNa mAtAne pUchIne AcAryanI pAse gayo. AcAryane bhAvapUrvaka vaMdana karIne ucita sthAnamAM beTho. zreNika rAjA vagere bIjA loko paNa vaMdana karIne ucita sthAne beThA tyAre sUrie dharmalAbha evA AzIrvAda ApIne ghamadazanA zarU karI. te A pramANe - he jano ! iSTa-aniSTa ane saMyoga-viyogarUpa viSama magara vagere jIvothI vyApta, moharUpa AvartAthI bhayaMkara, maraNa-jarA-rogAdi-rUpa taraMgothI vyApta evA bhavarUpa samudramAM paDatA jIvone anaMta 421
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa sukhano janaka ane uttama vahANa samAna jainadharmane choDIne bIjuM koi rakSaNa karanAra nathI. kAraNa ke artha =dhana) anartha karanAra che, ane kSaNamAM nAza pAmanAra che, viSayasukho vipAke kaTu che ane lAMbo kALa TakanArA nathI, zarIra paNa nitya sArasaMbhALanI apekSAvALuM che, karelAnI apekSA rAkhatuM nathI, arthAt enA mATe sAruM karyuM hoya to paNa ene bagaDatAM vAra lAgatI nathI, jaladI nAza pAme che. mATe dhana vagere viSe zraddhA choDI nispRha banIne eka gharmaneja sevo evI jinAjJA che. te dharma sAdhu dharma ane zrAvaka dharma ema be prakAre che. te bemAM pahelA prakArano dharma kSamA vagere bhedothI daza prakAre jANavo. bIjA prakArano dharma aNuvrata vagere bhedothI bAra prakAre che. A baMne prakAranA gharmanuM mULa samyakatva kahyuM che. dezanAnA aMte avasara pAmIne harSathI mastake hAtharUpI kamaLanI thoDI ughaDelI kaLInI jema aMjalipuTa karIne zAlibhadre pUchayuM he bhagavaMta! kevA prANIono bIjo svAmI na thAya ? sUrie kahyuM: sArI rIte tapazcaryA karanArA, samyajJAna, dhyAna ane zIlamAM tatpara ane saMsAranI pravRttithI rahita prANIono bIjo svAmI thato nathI. zAlibhadre kahyuM: jo ema che to mAtAne pUchIne mAre paNa ApanI pAse evA thavuM che. sUrie kahyuM: vilaMba na kara. pachI te AcAryane praNAma karIne potAnA bhavanamAM gayo. bIjA loko potAnA ghara tarapha gayA. zAlibhadra mAtAne kahyuM ke mAtA ! meM Aje zrIdharmaghoSasUrinI pAse gharma sAMbhaLyo, tethI tArI anujJAthI huM te dharma karavAne icchuM chuM. mAtAe kahyuM: he vatsa ! gharamAM ja rahIne yathAzakti dharma kara. kalyANa mATe pravRtta thayelA tAro virodhI koNa thAya ? zAlibhadre kahyuM: he mAtA mamatAno tyAga nahi karanArA ane gharamAM rahenArAono dharma kevo thAya ? mAtAe kahyuM. A satya che, paNa he putra ! tArA jevA mATe gharano tyAga duSkara che. kAraNa ke te devabhogothI lAlanapAlana karAyelo che, tethI tuM mAnavanA aMta, prAMta ane anucita AhArane zI rIte khAI zakIza? jo tAro A Agraha che to zarIrane sahanazIla banAvavAno abhyAsa kara, eka eka zavyAno tyAga kara, manohara vilAsI strIonA nRtyAdi kutuhalone ochA kara. tethI te ja pramANe mAtAnA vacananuM pAlana karavAnI zarUAta karI. ekavAra dhanya nAmanA potAnA patine snAna karAvatI zAlibhadranI bahene AMsuo vahevaDAvyA. dhanya tene pUchayuM: he priye ! kema Ama raDe che ? teNe kahyuM mAro bhAi zAlibhadra dIkSA levAnI bhAvanAvALo thayo che, tethI dararoja eka eka zayyA vagereno tyAga karavA vaDe zarIrane sahanazIla banAvavAno abhyAsa karI rahyo che, tethI rahuM chuM ghanya kahyuM te kAyara che, jethI A pramANe kramathI choDe che. teNe kahyuM: jo A sahelAithI choDI zakAya che evuM lAgatuM hoya to tame ja eka sAthe kema choDatA nathI?
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa dhanya kahyuM: tArA vacananI ja rAha joto huM ATalo kALa rahyo chuM. have to je rIte choDuM chuM te rIte tuM ja. tethI tyArathI ja jinamaMdiramAM aSTAlika utsavo zarU karyA. potAnI zakti pramANe dIna vagerene dAna ApavAnuM zarU karyuM. A daramiyAna patine dIkSAnA | nizcayavALA jANIne teNe kahyuM: he priya ! meM A mazkarI karI hatI. tethI mane choDIne dIkSA levAne kema iccho cho ? dhanTe kahyuM: he priye ! badhAno saMyoga viyoganA aMtavALo che. hyuM che ke-"sarva saMgraho kSayanA aMtavALA che, unnatio patananA aMtavALI che, saMyogo viyoganA aMtavALA che" jIvana maraNanA aMtavALuM che. tethI emanI icchAthI rahita banIne emano tyAga karavo e zreSTha che. asaMtuSTa banIne emano tyAga karavo paDe te sAruM nathI. kAraNa ke kahyuM che ke-"viSayo lAMbo kALa rahIne paNa avazya javAnA che, mAnava jAte emane na choDe to emanA viyogamAM zI vizeSatA che ?" enI meLe ( choDayA vinA) jatA viSayo mananA atizaya saMtApa mATe thAya che, jyAre svayaM choDelA viSayo anaMta samatAsukhane kare che." patino nizcaya jANIne "nArIne pati e ja deva che' evA vacanane yAda karatI te paNa tenI pAchaLa javAnI icchAvALI thai. A avasare bhagavAna mahAvIra guNazIlacaityamAM padhAryA che ema dhanya sAMbhaLyuM. zibikAmAM besIne potAnI patnInI sAthe bhagavAna pAse jaine dIkSA lIdhI. zAlibhadra paNa dhanyane vRttAMta jANIne, mAtAne pUchIne (=kahIne), zreNika rAjAne khamAvIne, mahAna ADaMbarathI bhagavAna pAse AvIne, vidhipUrvaka dIkSA lIdhI. dIkSita banelA te baMnee bahu thoDA kALamAM grahaNazikSA ane Asevana zikSAno abhyAsa karI lIdho. cha8, aTTama ane cAra upavAsa vagere viziSTa tapa satata karIne zarIrane sukavI nAkhyuM. gAma, udyAna, nagara ane khANa AdithI yukta pRthvI upara mAsakalpathI vihAra karatA te baMne keTalAka kALa pachI bhagavAnanI sAthe pharI te ja rAjagRhanagaramAM AvyA. bhikSA samaye bhagavAnane vaMdana karIne pAraNA nimitte vahoravA mATe) te baMne cAlyA tyAre bhagavAne zAlibhadrane kahyuM: Aje tane tArI mAtA bhojana karAvaze= parANuM karAvaze. pachI te baMne bhikSA mATe paribhramaNa karavA lAgyA. bhadrAnA ghare gayA. bhagavAna mahAvIranuM Agamana sAMbhaLIne bhadrAne atyaMta harSa thayo. vahuonI sAthe samavasaraNa bhUmi tarapha javA prayANa karyuM. bhagavAna ane zAlibhadranA darzana AdinI utkaMThAthI vyAkuLa hovAthI bhadrAe (potAnA ghare AvelA) te bene na oLakhyA. bhikSA lIdhA vinA te baMne pAchA pharyA. bhavitavyatAnA kAraNe dahIM ane mathita (mathita=pANI nAkhyA vinA bhAMgeluM dahI) vecavA mATe nagaramAM pravezelI vRddha govAlaNoe temane joyA. temAM eka vRddha govAlaNanI kAyArUpI lAkaDI zAlibhadrane joIne harSanI vRddhithI 423
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa pragaTa thatA ghaNA romAMcothI yukta banI. tene saharSa dahIM ApavAnI icchA thai. tethI teNe praNAma karIne zAlibhadrane kahyuM: he tapasvI ! jo upayogamAM AvatuM hoya to A dahIM lo. pachI zAlibhadra upayoga pUrvaka dahIM lIdhuM. tethI harSita cittavALI te svasthAne gai. te baMne paNa bhagavAna pAse AvyA. iriyAvahi pratikramaNa karyuM, gamanAgamana AdinI AlocanA vagere karIne kSaNavAra UbhA rahyA. pachI zAlibhadre pUchayuM: he bhagavaMta ! Aje mArI mA kevI rIte bhojana karAvaze? bhagavAna bolyA: jeNe tane dahIM ApyuM te tArI anya janmanI mAtA che. kAraNa ke-A ja magadha dezamAM potAno pati mRtyu pAmatAM pUrve ekaThuM kareluM badhuM ya dhana nAza pAmyuM, AthI anya dezamAMthI AvIne zAligrAmano Azraya lenAra dhanya nAmanI A vRddha govAlaNano ja tuM pUrvabhavamAM vAcharaDAonuM pAlana karanAra saMgamaka nAmano putra hato. te tArA jIvanI AjIvikA vAcharaDAone carAvavAthI prApta thatI hatI. teNe koivAra koi utsavamAM ghare ghare lokothI khIra khavAtI joi. potAnA dhanalAbhane (=Arthika sthitine) nahi jANatA teNe karuNasvare rudana karIne mAtAnI pAse khIranI mAgaNI karI ke mane paNa khIra Apa. tethI mAtA paNa teno tevo Agraha joine ane khIra banAvavAnI potAnI azakti vicArIne rovA lAgI. tenuM rudana sAMbhaLIne pADozI strIone dayA AvI. temaNe dUdha vagere ApIne tenA putrane yogya khIranI sAmagrI ekaThI) karI. pachI te sAmagrIthI mAtAe khIra taiyAra karI. saMgamaka khIra khAvA mATe beTho tyAre tyAM mAsakhamaNanuM pAraNuM karavAnI icchAvALA eka mahAmuni kyAMkathI AvyA. atizaya vadhatA zraddhAnA pariNAmavALA teNe pahelI ja vAra (potAnA) bhojana mATe lIdhelI khIra pUrNapaNe sa=badhI) te mahAmunine ApI dIdhI. bAkI rahelI khIra pote AkaMTha khAdhI. vAcharaDA carAvavA mATe jaMgalamAM gayelA ene khIranA ajIrNanA doSathI atizaya tarasa lAgI. tenAthI parezAna thayela ane pANInuM sthAna zodhavAmAM tatpara tene te munie joyo. munie tene kahyuM. A pradezamAM najIkamAM pANI nathI, ane tene gADha Apatti che ema huM kalpanA karuM chuM. tethI hamaNAM paMcaparameSThi namaskAranuM smaraNa karavuM e ja tArA mATe uttama che, yogya che. teNe kahyuM: tene yAda karavAnuM huM jANato nathI. tethI dayAyukta cittavALA tapasvIe tene kahyuM che saMgamaka ! huM tArA kAnanI pAse namaskAranuM uccAraNa karIza, tAre ekAgracitte enuM ciMtana karavuM. A pramANe kahIne munie namaskAra maMtra bolavAnuM zarU karyuM. svabhAvathI ja bhadrakabhAva vagere madhyamaguNonA yogathI jeNe manuSyanuM AyuSya bAMdhyuM che ane tene anurUpa (bhadrakabhAva vagere madhyamaguNone anurUpa.) zubha pariNAma jenA vadhI rahyA che evo te paNa tyAre ja kALa pAmyo. munidAnanA prabhAvathI mahAbhoga rUpa phalavALA 424
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa karmane upArjana karanAra te gobhadrazeThanI bhadrA patnInA putrapaNe utpanna thayo. bhagavAna vaDe kahevAtI A vigata sAMbhaLIne zAlibhadrane jAtismaraNa jJAna thayuM. pachI janmAMtaranI mAtAe ApeluM te ja dahIM mAsakhamaNanA pAraNe vAparIne dhanyamuninI sAthe parvatanI guphAmAM gayA. tyAM baMne anazana svIkArIne pAdapopagamana (mudrA)mAM rahyA. (anazananA traNa bhedo che. (1) bhakta pratyAkhyAna, (2) IginI, (3) pAdapopagamana. (1) bhaktapratyAkhyAna :- jIvanaparyata bhaktanuM pratyAkhyAna (-traNa prakAranA ke cAra prakAranA AhArano tyAga) e bhaktapratyAkhyAna. A tapamAM zarIra parikarma (-uThavuM besavuM vagere zArIrika kriyA) svayaM karI zake che, ane bIjAnI pAse paNa karAvI zake che. tathA amuka niyata pradezamAM ja jaI zakAya evo pratibaMdha nathI. (2) IginI - IginI eTale ceSTA. jemAM pratiniyata (niyata karelA) amuka ja bhAgamAM haravuM, pharavuM Adi ceSTA thai zake te IginI anazana. AmAM cAre prakAranA AhArano tyAga hoya che. zarIra parikarma svayaM karI zake, paNa bIjAnI pAse na karAvI zake. tathA niyata karelA pradezanI bahAra na jaI zakAya. (3) pAdapopagamana :- pAdapa eTale vRkSa. upagamana eTale samAnatA. jemAM vRkSanI jema jIvanaparyata nizcala rahevAnuM hoya te pAdapopagamana anazana. jema paDI gayeluM vRkSa jevI sthitimAM paDayuM hoya tevI ja sthitimAM sadA rahe che, tema A anazanamAM prathama jevI sthitimAM hoya tevI ja sthitimAM jIvanaparyata rahevAnuM hoya che. aMgopAMgone jarA paNa calAvI zakAya nahi. sadA DAbA paDakhe sUIne dhyAnamAM lIna rahevAnuM hoya che. A anazanamAM cAre prakAranA AhArano tyAga hoya che. A traNa prakAranA anazanamAM pachI pachInuM anazana adhika zreSTha che. vairyavAna sAdhaka ja A anazanano svIkAra karI zake che. temAM paNa pachI pachInA anazanano svIkAra karanAra adhika vairyavAna hoya che. A traNamAMthI game te prakAranA anazanano svIkAra karanAra jIva avazya vaimAnika devalokamAM ke mokSamAM jAya che. vairyavAna mahApuruSo rogAdikanA kAraNe dharmanuM pAlana karavA asamartha banI jAya tyAre athavA maraNa najIka hoya tyAre potAnI dhIratA pramANe koI eka anazanano svIkAra kare che. A traNamAMthI koipaNa anazana nirvAghAtamAM saMlekhanApUrvaka karavuM joie. vyAdhi, vidyutpAta, sarpadaMza, siMhAdi upadrava vagere vyAdhAtamAM saMlekhanA vinA paNa thaI zake che.). A daramiyAna vahuonI sAthe samavasaraNamAM AvelI bhadrAe bhagavAnane bhAvapUrvaka vaMdana karIne pUchayuM: he bhagavaMta! zAlibhadra kyAM che ? tethI bhagavAne zAlibhadrano pAdapopagamana (mudrA) mAM rahyA tyAM sudhIno badho ya vRttAMta kahyo. pachI 4 25
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMduprakaraNa bhadrAmAtA tyAMja AvyA. pAdapopagamanamAM rahelA zAlibhadra ane dhanya e bene joyA. temane vaMdana karIne raDavA lAgyA, aneka prakAranA vilApo karyA. te A pramANe - he vatsa ! batrIsa zayyAonI upara sUine have tuM paththara ane kAMkarAothI vyApta kevaLa pRthvI upara kevI rIte rahyo che ? he putra ! je te pUrve sadA saMgIta ane vAjiMtranA avAjathI jAgato hato te tuM have bhayaMkara ziyALanA avAjothI kevI rIte nidrAne choDIza ? hA putra ! te tapathI zarIrane kevuM sukAvI dIdhuM ke jethI tuM ghare gayo (=Avyo) chatAM mArAthI na oLakhAyo. pApakarmavALI mane dhikkAra thAo, dhikkAra thAo. tyAre zAlibhadra munine vaMdana karavA mATe tyAM AvelA zreNika rAjA vilApa karatA bhadrAmAtAne koi paNa rIte upadeza ApIne (=samajAvIne) nagaramAM laI gayA. te munio paNa AyuSyano kSaya thatAM sarvArthasiddha nAmanA mahAvimAnamAM devapaNe utpanna thayA. tyAM ajadhanyotkRSTa tetrIsa sAgaropama pramANa AyuSya pALIne tyAMthI AvelA te be mahAvidehamAM siddha thaze. A pramANe sukhanI zreNiono hetu ane mokSaphalavALo A atithisaMvibhAga zAlibhadra je pramANe karyo te pramANe karavo joie. A pramANe zAlibhadranuM dRSTAMta pUrNa thayuM. zrAvakanAM bAravrato yAne navapada prakaraNa) zrI bharata mahArAjano vairAgyano prasaMga (a. 7 sU ra9) ekavAra zrI bharata mahArAjA vastro-AbhUSaNo paheravA mATe ArisAbhavanamAM gayA. vastro ane AbhUSaNo paherIne ArisAmAM zarIranI zobhA jovA lAgyA. A daramiyAna eka AMgaLImAMthI vITI sarI paDI. AthI bharata mahArAjAe te AMgaLIne zobhA vagaranI joi. AMgaLImAMthI vITI nIkaLI javAthI AMgaLI zobhA vagaranI thaI to sarva AbhUSaNothI rahita baneluM zarIra kevuM dekhAya che te jouM ema vicArIne bAkInAM sarva aMgonAM AbhUSaNo utArI nAkhyA. AthI zarIra kharI paDelA pAMdaDAvALA vRkSa jevuM zobhA vagaranuM dekhAyuM. A vakhate bharata mahArAjAe vicAryuM ke AbhUSaNothI thayelI zarIranI zobhA kRtrima che, svAbhAvika nathI. A zarIra kapUra kastUrI vagere sArA ane sugaMdhI padArthone paNa kharAba ane durgadhI banAvI de che. AthI je puNyAtmAo duHkhane ApanArA viSayono tyAga karIne tapanuM sevana kare che te ja A zarIranA phaLane prApta kare che. ityAdi suMdara bhAvanA bhAvatA evA bharata mahArAjAne zukladhyAnathI kevalajJAna utpanna thayuM. te ja vakhate Idra mahArAjAe temane rajoharaNa vagere muniveSa arpaNa karyo, pachI vaMdana karyuM. (tri. za. pu. ca.) samApta 42 6
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
_