Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवा स ग द सा ओ
निग्गन्यपावयणेसु सत्तममभूयानो
तामोय 'फर्ग्युसनविजामन्दिरसक्यद्धमागहाइभासायरिएणं
वेञ्जवंसुपनेणं परसुरामेणं
सहकास-वण्णावास-गोसालदिट्टियादि-परिसिहसहियाहिं
टिप्पणीहिं परिक्खयाओ
-
मोल्लं रुप्पगपञ्चक
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
*Introduction •- शुद्धिपत्रम्
उबामगढ़सालु
अनुक्रमणिका
:0:-→→→
पढमं आणन्दज्झयणं विइयं कामदेवज्अयणं
तइयं चुलणीपियज्झयणं
चायं सुरादेवझयणं
पञ्चनं चुलसययज्झयणं हं. कुण्डकोलियज्जयणं
सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं
अमं महासययज्अयणं
नवमं नन्दिणीपयज्ञयणं
दसमं सालिहीपियज्झयणं
Notes
शब्दसूची
प्रथमं परिशिष्टम्-वर्णकादिविस्तारः द्वितीयं परिशिष्टम् - गोशालमतम् (क) भगवतीसूत्रात - १५.१ .
(ख) सूत्रकृताङ्गात् - २.६. (ग-घ) सामञ्ञफलमुत्तात्
...
....
....
2139
6.00
....
....
....
....
****
Good
....
....
....
....
....
...
vii
XV
३
२२
३२
३८
Mmm 5000
४१
४३
४७
६१
ww 9
६९
७०
७५
११९
१३९
१९३
१९६
205
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
INTRODUCTION
THIS new edition of the Urāsagadasão is designed to meet the requirements of the University students of Prakrit and Jainism to whom the earlier editions of Dr. Hoernle, Rai Dhanpatisingji Babadur and the Āgamodaya Samiti are not available being long out of print. The Urāsagadasão is the seventh anga, or one of the more important books, of the canon of the Sretambara Jains, and is of great practical value to the community of Jain laynen as the subject matter treated therein relates to the duties of urāsagas. The Bombay University considered this book as the most suitable for students of Ardhamāgadhi in the B.A.class, and prescribed it for the years 1931 and 1932. When it came to my knowledge that copies of the book were not available in sufficient number, a copy of Dr. Hoernle's edition being sold at the fancy price of Rs. 25, I thought I should undertake a new edition on a slightly different plan. I must state at once that I have no idea in my mind to excel Dr. Hoernle, but I beg to say, all the same, that his edition, though valuabl
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
viii
1885, is a little antiquated, more useful to European readers than to university students of Prakrit in India. My indebtedness to Dr. Hoernle is immense as can be seen from the plan of the book, the numbering of perigraphs being kept the same for facility of reference. In the first of the two appendices I have given original Prakrit pasgages not given in full in the body of the present text; in the second I have giren, simi. larly, originaltexts in Prokrit and Pāli bearing on the history and philosophy of Gosāla, the leader of the Ājivika sect, which should be used by the reader os supplementary texts. In the Glossary I have dropped references to places of occurrence of words, but here incorporated additional explanations from the commen. tary and other sources which Dr. Hoernle did not think necessary. In the notes which are brief, but, I hope, to the point, I have made use of the commentary of Abhayadeva judiciously so as to make its incorporation in the present edition almosi superfluous. Lastly I have a long digression in the notes on the philosophy and history of Gosüla's School, practically culled for ready reference from Dr. Hoernle's article on the Ājivikss in Basting's Encyclopaedia of RFligion and Ethics.
Turning to the question of the age of the composition of the Jain canon in general and of the Uvāsagadasāo in particular I should like to mention a few salient features of the Jain itadition. In the second century after the nirvāṇa of Mahāvīra, i. e., in
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
the reign of Chandragupta Maurya, & severe famine lasting for about twelve years devastated the country of Magadha. Bhadrabābu, the head of the Jain community, emigrated, under pressure of famine, into south,
leaving the headship of the community in Magadba . to Sthūlabhadra. During the absence of Bhadrabāhu the Jain monks met in council at Pătaliputra, collected the Jain canon consisting of eleven angas with Ditthivāya, Sk. Drşțivāda, as the twelfth. When on restoration of peace and plenty Bhadrabābu returned to Magadha, he found *& change in the manner and customs of Jains: the original vow of nakedness was substituted by the wearing of white garments: at least for the weaker members of the community. The followers of Bhadrabābu considered the conduct of their co-religionists in Magadhe as irreligious and refused to acknowledge the canori as ixed at Pătaliputra as genuine, as according to them the canon of angas and Pūrvas was lost. The followers of Bhadrabāhu, who strictly observed the vow of nakedness. were, some centuries later, called the Digambaras, skyclad or naked, and the followers of Sthūlabhadra were called the Svetāmbaras. The final division of the Community into these two sects dates from 79 or 82 A. D.
The Sacred canon of the Svetāmbaras established at Pātaliputra fell, in course of time, into disorder and was on the point of becoming extinct, owing to the scarcity of manuscripts. The council of monks again met, in the year 454 or 467 A. D under the
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
X
headship of Devardhi Gani Kṣamāśramaņa at Valabhi in Gujarat, and again fixed the canon in the form in which we have it today.It must at the same time be noted, that even after the compilation of the canon under Devardhi Gaņi, other recensions of some of the books continued to be current down to ninthcentury A.D., i.e., to the days of the commentators like Śilānka and Śāntyācārya, particularly the recension of the school of Nagarjuna, who is mentioned in the Nandisutra as a pupil of Himavanta Kṣamasramaņa Unfortunately we have not yet discovered any complete recension of this school and have to rely upon the statements of commentators only.
1
Turning to the order in which several books of the canon were composed we have to note in the first place peculiar characteristic of the works of the Buddhists and the Jains in their use of jāva in Jain works and peyyālam in Pāli works almost for similar purposes, viz., to curtail the recurrence of identical passages. As the canons of both the schools were for long handed down by oral tradition, there must have been occasional differences as to where java should or should not he used. If we examine the Acarānga and Ovavāiya, we will discover that these books do not curtail descriptions unless they occurred in these very books; but when we proceed further, say to Räyspaseniya, Bhagavati, Nāyādhammakabão and Uvasgadasão, we find that a large number of
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
xi
descriptive passages and recurring expressions referred to only by the device of jāva. Again, there are occasionally references and cross-references in works. which indicate priority of certain compositions, as for instance, reference in the Uväsagadasão to Pannatti, i.e., Bhagavatisūtra, the story of Pūraṇa and Sankha narrated in the Bhagavatīsūtra. Then again we refer·· to the recurring story of Dadhapainna which is found in the Oravaiya, Rāyapaseṇiya and the Bhagavattsutra (see page 191 of the present book) where the existing text of that book makes mention of ovavāiya. The commentators also mention in serveral places that a particular descriptive passage is not to be found in certain mss. of the work. Certain anomalies in. this respect are also referred to by them. I should like to mention one example of anomalous sequence of such passages which occurs in the Uvāsagadasão. The description of the sacred car, reference to which occurs first in section 59 of this edition, should have been given in full there and then; but it occurs in section 206. The commentator on section 59 remarks that the full description would be found in chapter VII. i. e., in section 206. Perhaps in some mss. even there the description was not given in full as can be seen from the commentator's remark:
पुस्तकान्तरे यानवर्णको दृश्यते स चैवं सव्याख्यानोऽवसेयः It would indeed be an interesting study to examine the chronological order of the compilation of several books of the Jain cannon on the strength of internal
•
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
evidence, but the problem is so vast that even its preliminaries, viz., carefully and systematically -edited texts under an organised group of editors, are -I106 yet in sight.
The Uvāsagadasão or the religious duties of an Uvāsaga expounded in ten chapters, is intended to explain and illustrate the eeveral vows and rules of donduct which a devout Jain layman is expected to observe. It is thus, in a way, a counterpart to the Ācārāógasūtra which sets forth rules of conduct of a Jain monk. The book is divided into ten chapters or lectures called ajjhayana. The first of these enumerstes, in minute detail, the vows and observances which Ananda, Mabāvīra's disciple, anil his wife, Sivanandā, undertake in the presence of Mahāvira himself. It is further shown how Ānanda practised these vows and observances for a period of twenty years with the result that he acquired avadhijñāna. As the narrative of Āņanda is merely a rūpaka, it is suggested that every Jain should observe the vows to obtain similar results.
The next four lectures are intended to illustrate the various kinds of temptations arising from external persecutions, uvasaggas, to which the observance might expose a Jain uvāsaga. The second lecture, for instance, shows how Kāmadeva withstood the temptation of giving up his vows even though his
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
life was in danger; the third narrates the story hoor Culapipiya withstood the same when his relatives were in danger; the fourth tells us how Surādeva's. health was endangered by persecutions; and the fifth, how Cullaeagaye was in danger of losing all his property.
The sixth lecture illustrates, by reference to Kuņdakoliya, how the urāsaga is likely to be tempted by internal doubts as to the efficacy of his religious profession suggested by the contrary tenets of the school of Gosāla, the Ājivika leader. The seventh lecture shows the superiority of Jain religion over others from the conversion of Saddalaputta, the devotee of Gosāla, to Jainism by Mabāvira, and his firmness in withstanding all efforts by Gosāla to win him back to his old faith. The eighth lecture narrates the story of Mahāsayaya as to how he was subjected to temptations to sensual enjoyments by his wife Revati, and oleo bow Revati suffered for her conduct in rejecting the Jain religion.
The last two lectures give two examples of a quiet and peaceful spiritual life of the uvāsagas, Nandipipiya and Sālihipiya.
Fergusson College, Poona, 1
2nd Oct. 1980.
P. L. VAIDYA.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
शुद्धिपत्रम्
पृष्ठम्
पंक्तिः
अशुद्धम् पुणभद्दे
१० १४
२३ १७
शुद्धम् पुण्णभद्दे
४९ पञ्चक्खाण भतपाण कक्खडीओ समणोवासए
२०
२३
२१ २०
CWG Mmm cc
देवो
४७
पच्चक्षण भत्तदाण करकडीओ समणावासऐ देवा गोहासस्सिएणं समखर अह मंखलिपुत्तं हकहि उदो
गोसाहस्सिएणं समखुर
comG GI
अहं
५५ ५८४ १६० २५
मंखलिपुत्ते हेऊहि उद्धारे
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥उवासगदसाओ॥
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
पढमं आणन्दज्झयणं । तेणं कालेणं तेणं समएणं चम्पा नाम नयरी होत्था चण्णओ.! पुणभद्दे चेइए । वण्णओ ॥१॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं अजसुहम्मे समोसरिए जाव जम्बू पज्जुवासमाणे एवं वयासी । “जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया महावीरेणं जाव संपत्तेणं छट्ठस्स अगस्स नायाधम्मकहाणं अयमढे पण्णते, सत्तमस्स णं, भन्ते, अङ्गस्स . उवासगदसाणं समणेणं जाव संपत्तेणं के अटे पण्णते?"
एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तेणं सत्तमस्स अङ्गस्स उवांसगदसाणं दस अज्झयणा पण्णत्ता । तं जहा। आणन्दे ॥१॥ कामदेवे य॥२॥ गाहावइचुलणीपिया ॥३॥ सुरादेवे ॥४॥ चुल्लसयए ॥५॥ गाहावइ-कुण्डकोलिए ॥६॥ सदालपुत्ते ॥ ७॥ महासयए ॥ ८॥ नन्दिणीपिया ॥९॥ सालिहीपिया ॥ १० ॥
"जइणं,भन्ते,समणेणं जावसंपत्तेणं सत्तमस्स अगस्स उवासगदसाणं दस अज्झयणा पण्णत्ता, पढमस्स णं, भन्ते समणेणं जाव संपत्तेणं के अटे पण्णते?"॥२॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं वाणियगामे नाम नयर होत्था।वण्णओ॥ तस्सवाणियगामस्ल नयरस्स
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [१-३वहिया उत्तरपुरथिमे दिसीभाए दूइपलासए नामं चेइए ॥ तत्थ णं वाणियगामे नयरे जियसचू नाम राया होत्था। वण्णओ॥ तत्थ णं वाणियगामे आणन्दे नामंगाहावई परिवसइ, अढे जाव अपरिभूए ॥३॥
तस्स आणन्दस्स गाहावइस्स चत्तारि हिरण्णकोडीओ. निहाणपउत्ताओ, चत्तारि हिरण्णकोडीओ वडिपउत्ताओ, चत्तारि हिरण्णकोडीओ पवित्थरपउत्तायो, चत्तारि वया दसगोसाहस्सिएणं वएणं होत्था ॥४॥
से णं आणन्दे गाहावई वहणं राईसर जाव सत्यवाहाणं वहूसु कज्जेसु य कारणेसु य मन्तेसु य कुडुम्वेसु य गुज्झेसु य रहस्सेसु य निच्छएसु यववहारेसु य आपुच्छणिज्जे पडिपुच्छणिजे सयस वि य णं कुडम्बस्स मेढी पमाणं आहारे आलम्वणं चक्खू, मेढीभूए जाव सव्वकजवडावए यावि होत्था॥५॥
तस्स णं आणन्दस्स गाहावइस्स सिवनन्दानामं भारिया होत्था, अहीण जाव सुरूवा। आणन्दस्स गाहावइस्स इट्टा, आणन्देणं गाहावइणा सद्धिं अणुरत्ता अविरत्ता इट्ठा, सद्द जाव पञ्चविहे माणुस्सए कामभोए पञ्चणुभवमाणी विह
तस्स णं वाणियगामस्स वहिया उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए एत्थ णं कोल्लाए नामं संनिवेसे होत्था, रिद्धत्थिीमय जाव पासादिए४॥७॥
तत्थ णं कोलाए संनिवेसे आणन्दस्स गाहावइस्स वहुए मित्तनाइनियगसयणसंबंधिपरिजणे परिवसइ, अङ्ग्रे जाव. अपरिभए॥८॥
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-११] पढमं अज्झयणं
तेणं कालेणं तेणंसमएणंभगवं महावीरे जाव समोसरिए। परिसा निग्गया। कूणिए राया जहा तहा जियसत्तू निग्गच्छइ, २त्ता जाव पज्जवासइ॥९॥ . .
तए णं से आणन्दे गाहावई इमीसे कहाए लट्ठ समाणे, "एवं खलु समणे जाव विहरइ, तं महाफलं, गच्छामि गं जाव पज्जवासामि" एवं संपेहेइ,२त्ता हाए सुद्धप्पावेसाई जाव अप्पमहग्घाभरणालंकियसरीरे सयाओ गिहाओ पडिणिक्खमइ, २ त्ता सकोरेण्टमल्लदामेणं छत्तेणं धरिजमाणेणं मणुस्सवग्गुरापरिखित्ते पायविहारचारेणं वाणियगामं नयरं मझमझेणं निग्गच्छइ ।२त्ता जेणामव दूइपलासे चेइए, जेणेव समणे भगवं महावीरे, तेणेव उवागच्छइ । २त्ता तिक्खुत्तो आयाहिणं पयाहिणं करेइ, २त्ता वन्दइ नमसइ जाव पज्जुवासइ॥१०॥
तए णं समणे भगवं महावीरे आणन्दस्स गाहावइस्स तासे य महइमहालियाए परिसाए जाव धम्मकहा। परिसा पडिगया राया य गए ॥११॥
तए णं से आणन्दे गाहावई समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए धम्म सोच्चा निसम्म हतुट जाव एवं वयासी। "सदहामि णं भन्ते निग्गन्थं पावयणं, पत्तियामि णं भन्ते निग्गन्थं पावयणं, रोएमि णं भन्ते निग्गन्थं पावयणं, एवमेयं भन्ते, तहमेयं भन्ते, अवितहमेयं भन्ते, इच्छियमेयं भन्ते, पडिच्छ्यिमेयं भन्ते, इच्छ्यिपडिच्छियमेयं भन्ते, से जहेयं तुम्भे वयह त्ति कटु जहा णं देवाणुप्पियाणं अन्तिए चहवेराईसरतलवरमाडम्वियकोडम्वियसेविसत्थवाहप्पभिइया मुण्डा भवित्ता अगाराओ अणगारियं पवइया, नोखलु
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
६
उवासगदसासु
[ १-१२
अहं तहा संचारमि मुण्डे जाव पव्वइत्तए । अहं णं देवाणु प्पियाणं अन्ति पञ्चाणुव्वइयं सत्तसिक्खावइयं दुवाल - विहं गिहिधम्मं पडिवज्जिस्सामि ।" अहासुहं, देवाणुप्पिया, मा पडिबन्धं करेह ॥ १२ ॥
तए णं से आणन्दे गाहावई समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए तप्पढमयाए धूलगं पाणाइवायं पञ्चक्खाइ । " जावजीवाए दुविहं तिविहेणं न करेमिं न कारवेमि मणसा वयसा कायसा ॥ १३ ॥
""
“
तयाणन्तरं च णं थूलगं मुसावायं पञ्चक्खाइ जावजीवाए दुविहं तिविहेणं न करोमि न कारवेमि मणसा
95
वयसा कायसा ॥ १४ ॥
तयाणन्तरं च णं थूलगं अदिण्णादाणं पञ्चक्खाइ " जावजीवाए दुविहं तिविहेणं न करेमि न कारवेमि मणसा वयसा कायसा " ॥ १५ ॥
तयाणन्तरं च णं सदारसन्तोसीए परिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एक्काए सिवनन्दाए भारियाए, अवसेसं सव्वं मेहुणविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ १६ ॥
तयाणन्तरं च णं इच्छाविहिपरिमाणं करेमाणे, हिरण्णसुवष्णविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ चउहिं हिरण्णकोडीहिं निहाणपउत्ताहिं, चहिं वडिपउत्तार्हि, चउहिं पवित्थरपउताहिं, अवसेसं सव्वं हिरण्णसुवण्णविहिं पञ्चक्खामि ३ ॥१.७॥
तयाणन्तरं च णं चउप्पयविहिपरिमाणं करेइ, "नन्नत्थ चहिं वहिं दसगोसाहस्सिएणं वएणं, अवसेसं सव्वं चउप्पयविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ १८ ॥
तयाणन्तरं च णं खेत्तवत्थुविहिपरिमाणं करेइ । “नन्नत्थः
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-२७]
पढमं अज्झयणं पञ्चहिं हलसएहिं नियत्तणसइएणं हलेणं, अवसेसं सव्वं • खेत्तवत्थुविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥१९॥
तयाणन्तरं च णं सगडविहिपरिमाणं करेइ । “नन्नत्थ पञ्चहिं सगडसएहिं दिसायात्तिएहिं, पञ्चहिं सगडसएहिं संवाहणिएहि, अवसेसंसव्वं सगडविहिं पञ्चक्खामि ३२०
तयाणन्तरं च णं वाहणविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ चउहि वाहणेहिं दिसायत्तिएहिं, चउहि वाहणेहिं संवाहणिएहिं, अवसेसं सव्वं वाहणविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥२१॥ . तयाणन्तरं च णं उवभोगपरिभोगविहिं पञ्चक्खाएमाणे
उल्लणियाविहिपरिमाणं करेइ । “ नन्नत्थ एगाए गन्धकासाईए, अवसेसं सव्वं उल्लणियाविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥२२॥
तयाणन्तरं च णं दन्तवणविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एगेणं अल्ललट्ठीमहुएणं, अवसेसं दन्तवणविहिं पञ्चक्खामि ३७॥२३॥
तयाणन्तरं च णं फलविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एगणं खीरामलएणं, अवसेसं फलविहिं पञ्चक्खामि ३०॥२४
तयाणन्तरं च णं अभङ्गणविहिपरिमाणं करेइ । “नन्नत्थ सयपागसहस्सपागेहिं तेल्लेहिं, अवसेसं अभङ्गणविहि पञ्चक्खामि ३" ॥२५॥
तयाणन्तरं च णं उव्वट्टणविहिपरिमाणं करई । " नन्नत्थ एगेणं सुरहिणा गन्धवट्टएणं, अवसेसं उव्वट्टणविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥२६॥
तयाणन्तरं च णं मंजणविहिपरिमाणं करेइ। “नन्नत्थ अट्टहिं उट्टिएहिं उदगस्स घडएहिं, अवलेसं मजणविहिं पच्चक्खामि ३"॥२७॥
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु
[ १-२८
तयाणन्तरं च णं वत्थविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एगेणं खोमजयलेणं, अवसेसं वत्थविहिं पञ्चक्खामि ३ ||२८ तयाणन्तरं चणं विलेवणविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ अगरुकुङ्कुमचन्दणमादिएहिं, अवसेसं विलेवणविहिंपच्चक्खामि ३ " ॥ २९ ॥
८
तयाणन्तरं च णं पुप्फविहिपरिमाणं करेइ | " नन्नत्थ एगेणं सुद्धपरमेणं मालइकुसुमदामेणं वा, अवसेसं पुप्फविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ ३० ॥
तयाणन्तरं च णं आभरणविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ मट्ठकण्णेजपहिं नाममुद्दाए य, अवसेसं आभरणविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ ३१ ॥
तयाणन्तरं च णं धूवणविहिपरिमाणं करेइ । "6 नन्नत्थ अगरुतुरुक्कधूवमादिएहिं, अवसेसं धूवणविहिं पञ्चखामि ३ " ॥ ३२ ॥
तयाणन्तरं च णं भोयणविहिपरिमाणं करेमाणे, पेजविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एगाए कटुपेजाए, अवसेसं पेजविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ ३३ ॥
तयाणन्तरं च णं भक्खविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ एगेहिं घयपुण्णेहिं खण्डखजएहिं वा, अवसेसं भक्खविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ ३४ ॥
तयाणन्तरं च णं ओदणविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ कलमसालिओदणेणं, अवसेसं ओदणविहिं पञ्चक्खामि ३ " ॥ ३५ ॥
तयाणन्तरं च णं सूवविहिपरिमाणं करेइ । " नन्नत्थ
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-४३]
पढमं अज्झयणं
कलायसूवेण वा मुग्गमाससूवेण वा, अवसेसं सूवविहि पञ्चक्खामि ३" ॥३६॥
तयाणन्तरं च णं घयविहिपरिमाणं करेइ । “ नन्नत्थ सारइएणं गोधयमण्डेणं, अवसेसं घयविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥३७॥
तयाणन्तरं च णं सागविहिपरिमाणं करेइ। “नन्नत्थ वत्युसाएण वा सुत्थियसाएण वा मण्डक्कियसाएण वा, अवसेसं सागविहिं पञ्चक्खामि ३"॥३८॥
तयाणन्तरं च णं माहुरयविहिपरिमाणं करेइ । “नन्नत्थ एगेणं पालङ्गामाहुरएणं, अवसेसं माहुरयविहिं पञ्चक्खामि ३" ॥३९॥
तयाणन्तरं च णं जेमणविहिपरिमाणं करेइ। “नन्नत्थ सेहवदालियंवेहि, अवसेसं जेमणविहिं पञ्चक्खामि ३५॥४०॥ __ तयाणन्तरं च णं पाणियविहिपरिमाणं करेइ । “नन्नत्थ एगेणं अन्तलिक्खोदएणं, अवसेसं पाणियविहिं पञ्चक्खामि ३"॥४१॥ __ तयाणन्तरं च णं मुहवासविहिपरिमाणं करेइ। " नन्नत्थ पञ्चसोगन्धिएणं तम्बोलेणं, अवसेसं मुहवासविहिं पञ्चक्खामि ३"॥४२॥
तयाणन्तरं च णं चउविहं अणट्ठादण्डं पञ्चक्खाइ। तं जहा । अवज्झाणायरियं, पमायायरियं, हिंसप्पयाणं, पावकम्मोवएसे ॥४३॥
इह खलु " आणन्दा" इ समणे भगवं महावीरे आणन्दं समणोचासगं एवं वयासी । “एवं खलु, आणन्दा, समणोवासएणं अभिगयजीवाजीवेणं जाव अणइकमणिजेणं सम्म
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [१-४४त्तस्स पञ्च अइयारा पेयाला जाणियव्वा, न समायरियव्या। तं जहा । सङ्का, कंखा, विइगिच्छा, परपासण्डपसंसा, परपासण्डसंथवे ॥४४॥ .
तयाणन्तरं च णंथूलगस्स पाणाइवायवेरमणस्स समणोवासएणं पञ्च अइयारा पेयाला जाणियवा, न समायरियव्वा । तं जहा । बन्धे, वहे, छविच्छेए, अइभारे, भत्तपाणवोच्छेए।१॥४५॥
तयाणन्तरं च णं थूलगस्स मुसावायवेरमणस्स पञ्च अइयारा जाणियव्वा, न समायरियव्वा । तं जहा। सहसाभक्खाणे, रहसाभक्खाणे, सदारमन्तभए, मोसोवएसे, कूडलेहकरणे।२॥४६॥
तयाणन्तरं च णं थूलगस्स अदिण्णादाणवेरमणस्सपञ्च अइयारा जाणियव्वा, न समायरियव्वा । तं जहा । तेणाहडे, तकरप्पओगे, विरुद्धरज्जाइक्कमे, कूडतुल्लकूडमाणे, तप्पडिरूवगववहारे । ३॥४७॥
तयाणन्तरं च णं सदारसन्तोसीए पञ्च अइयारा जाणियन्वा, न समायरियन्वा । तं जहा । इत्तरियपरिग्गहियागमणे, अपरिग्गहियागमणे, अणङ्गकीडा, परविवाहकरणे, कामभोगा तिव्वाभिलासे।॥४८॥
तयाणन्तरं च णं इच्छापरिमाणस्स समणोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियव्वा, न समायरियव्वा । तं जहा । खेत्तवत्थुपमाणाइक्कमे,हिरण्णसुवण्णपमाणाइक्कमे, दुपयचउप्पयपमाणाइक्कमे, धणधन्नपमाणाइक्कमे, कुवियपमाणाइक्कमे । ५
तयाणन्तरं च णं दिसिवयस्स पञ्च अइयारा जाणियव्वा न समायरियव्वा । तं जहा । उद्धादसिपमाणाइकमे, अहो
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-५४] . पढमं अज्झयणं दिसिपमाणाइक्कमे, तिरियदिसिपमाणाइक्कमे, खेत्तवुड़ी, सइअन्तरद्धा । ६॥५०॥
तयाणन्तरं च णं उवभोगपरिभोगे दुविहे पण्णत्ते । तं जहा । भोयणओ य कम्मओ य । तत्थ णं भोयणओ समपोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियव्वा, न समायरियव्वा । तं जहा। सचित्ताहारे, सचित्तपडिवद्धाहारे, अप्पउलिओसहिभक्खणया, दुप्पउलिओसहिमक्खणया, तुच्छोसहिभक्खणया। कम्मओणं समणोवासएणपण्णरस कम्मादाणाई जाणियव्वाई, न समायरियव्वाई । तं जहा । इङ्गालकम्मे, वणकम्मे, साडीकम्मे, भाडीकम्मे, फोडीकम्मे, दन्तवाणिजे लक्खावाणिजे, रसवाणिजे, विसवाणिज्जे, केसवाणिजे, जन्तपीलणकम्मे, निलंछणकम्मे, दवग्गिदावणया, सरदहतलावसोसणया, असईजणपोसणया।७॥५१॥
तयाणन्तरं च णं अणट्ठादण्डवेरमणस्स समणोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियन्वा, न समायरियन्वा । तं जहा। कन्दप्पे, कुक्कए, मोहरिए, संजुत्ताहिगरणे, उवभोगपरिभोगाझारित्ते । ८॥५२॥
तयाणन्तरं च णं सामाइयस्स समणोवासएणं पञ्च अइ. यारा जाणियन्वा, न समायरियव्वा । तं जहा । मणदुप्पडि'हाणे, वयदुप्पडिहाणे, कायदुप्पडिहाणे, सामाइयस्स सइअकरणया, सामाइयस्स अणवट्ठियस्स करणया।९॥५३॥
तयाणन्तरं च णं देसांवगासियस्सं समणोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियब्वा, न समायरियव्वा । तं जहा । आणवणप्पओगे, पेसवणप्पओगे, सहाणुवाए,रूवाणुवाए, वहियापोग्गलपक्खेवे ।१० ॥ ५४॥
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [१-५५तयाणन्तरं च णं पोसहोववासस्स समणोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियव्वा, न समायरियन्वा । तं जहा । अप्पडिलेहियदुप्पडिलेहियसिज्जासंथारे, अप्पमन्जियदुप्पमजियसिजासंथारे,अप्पडिलेहियदुप्पडिलेहियउच्चारपासवणभूमी अप्पमजियदुप्पमजियउच्चारपासवणभूमी,पोसहोवासस्स सम्म अणणुपालणंया । ११॥ ५५॥
तयाणन्तरं च णं अहासंविभागस्स समणोवासएणं पञ्च अइयारा जाणियचा, न समायरियन्वा । तं जहा । सचित्त'निक्खेवणया, सचित्तपेहणया, कालाइक्कमे, परववदेसे, मच्छरिया । १२ ॥५६॥
तयाणन्तरं च णं अपच्छिममारणन्तियसंलेहणाझ्सणाराहणाए पञ्च अइयारा जाणियबा, न समायारियव्वा । तं जहा । इहलोगासंसप्पओगे, परलोगासंसप्पओगे, जीवियासंसप्पओगे, मरणासंसप्पओगे, कामभोगासंसप्पओगे ।१३॥५७॥
तए णं से आणन्दे गाहावई समणस्स भगवओ महाचीरस्स अन्तिए पश्चाणुन्वइयं सत्तसिक्खावइयंदुवालसविहं सावयधम्म पडिवजइ,रत्तासमणं भगवं महावीरंवन्दइनमसइ, २त्ता एवं वयासी । “नो खलु मे, भन्ते, कप्पइ अजप्पभिई अन्नउथिए वा अन्नउत्थियदेवयाणि वा अन्नरस्थियपरिग्गहियाणि वा वन्दित्तए वा नमंसित्तए वा, पुचि अणालत्तेणं आलवित्तए वा संलवित्तए वा, तेसिं असणं वा पाणं वा खाइमंवा साइमं वादाउँ वा अणुप्पदाउंवा, नन्नत्य रायामिओगेणं गणाभिओगेणं वलाभिओगेणं देवयाभिओगेणं गुरुनिग्गहेणं वित्तिकन्तारणं । कप्पइ मे समणे
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-६१]
पढमं अज्झयणं
निग्गन्थे फासूपणं एसणिज्ञेणं असणपाणखाइमसाइमेणं वत्थकम्वलपडिग्गहपायपुञ्छणेणं पीढफलगसिजासंथार-एणं ओसहभेसज्जेणं च पडिलाभेमाणस्स विहरित्तर "। त्ति कट्टु इमं एयारूवं अभिग्गहं अभिगिहइ, २ त्ता पसिणाई पुच्छर, २ त्ता अट्ठाई आदियइ, २ त्ता समणं भगवं महावीरं तिक्खुत्तो वन्दइ, २ त्ता समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियाओ दुइपलासाओ चेइयाओ पडिणिक्खमइ, २ त्ता जेणेव वाणियगामे नयरे, जेणेव सए गिहे, तेणेव उदागच्छइ, २ त्ता सिवनन्दं भारियं एवं वयासी । " एवं खलु, देवाणुप्पिया, मए समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्ति धम्मे निसन्ते, से वि य धम्मे मे इच्छिए पडिच्छिए अभिरुइए; तं गच्छ णं तुमं, देवाणुप्पिया, समणं भगवं महावीरं वन्दाहि जाव पज्जुवासाहि, समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए पञ्चाणुव्वइयं सत्तसिक्खावइयं दुवालसविहं गिहिधम्मं पडिवजाहि ॥ ५८ ॥
१३
तए णं सा सिवनन्दा भारिया आणन्देणं समणोवासरणं एवं वृत्ता समाणा हट्टतुट्टा कोडुम्वियपुरिसे सद्दावेइ, २ ता एवं वयासी । " खिप्पामेव लहुकरण" जाव पज्जुवासइ ॥ ५९ ॥
तए णं समणे भगवं महावीरे सिवनन्दाए तीसे य महइ जाव धम्मं कहेइ ॥ ६० ॥
तए णं सा सिवनन्दा समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्ति धम्मं सोच्चा निसम्म हट्ट जाव गिहिधम्मं पडिव - जइ, २ त्ता तमेव धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहइ, २ त्ता जामेव दिसिं पाउन्भूया, तामेव दिसिं पडिगया ॥ ६१ ॥
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु
[१-६२
• . "भन्ते" त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वन्दद नमंसइ, २त्ता एवं वयासी। “पट्टणं, भन्ते, आणन्दे समणोवासए देवाणुप्पियाणं अन्तिए मुण्डे जाव पच्चइत्तए ?" __ "नोइणटे समटे गोयमा, आणन्दे णं समणोवासए वहई चासाई समणोवासगपरियागं पाउणिहिद, २त्ता जाव सोहम्मे कप्पे अरुणाभे विमाणे देवत्ताए उववजिहिइ"।
तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं चत्तारि पलिओवमाई ठिई पण्णत्ता । तत्थ णं आणन्दस्स वि समणोवासगस्स चत्तारि पलिओवमाई ठिई पण्णत्ता ॥ २॥
तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइ पहिया जाव विहरइ ॥ ३३॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए जाए अभिगयजीवाजीवे जाव पडिलामेमाणे विहरइ ॥ ६४॥
तए णं सा सिवनन्दा भारिया समणोवासिया जाया जाव पडिलामेमाणी विहरइ ॥६५॥
तए णं तस्स आणन्दस्स समणोवासगस्स उच्चावरहि सीलव्वयगुणवेरमणपञ्चक्षणपोसहोववासेहिं अप्पाणं भावमाणस्स चोहससंवच्छराई वीइकन्ताई। पण्णरसमस्स संवच्छरस्स अन्तरा वट्टमाणस्स अन्नया कयाइ पुवरत्ता वरत्तकालसमयंसि धम्मजागरिय जागरमाणस्स इमेयारूवे अज्झथिए चिन्तिए मणोगए सङ्कप्पे समुप्पन्जित्थाएवं खलु अहं वाणियगामे नयरे वहूर्ण राईसर जाव सयस्स वि य णं कुडम्बस्स जाव आधारे । तं एएणं वक्खेवणं अहं नो संचाएमि समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णत्ति उवसंपजित्ताणं विहरित्तए । तं सेयं खलु ममं कल्लं
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-६८]
पढमं अज्झयणं
१५
जाव जलन्ते विउलं असणं ४, जहा पूरणो, जाव जेट्टपुत्तं कुटुम्बे ठवेत्ता, तं मित्त जाव जेट्टपुत्तं च आपुच्छित्ता, कोल्लाए संनिवेसे नायकुलंलि पोसहसालं पडिलेहित्ता, समणस्स भगवओ अन्तियं धम्मपण्णत्तिं उवसंपजित्ताणं विहरित्तए" एवं संपेहेइ, २त्ता कल्लं विउलं तहेव जिंमियभुत्तत्तरागए तं मित्त जाव विउलेणं पुप्फ ५ सकारेइ संमाणेइ, २ त्ता तस्सेव मित्त जाव पुरओ जेट्टपुत्तं सहावेइ, २त्ता एवं क्यासी । “एवं खलु, पुत्ता, अहं वाणियगामे वहणं राईसर जहा चिन्तियं जाव विहरित्तए । तं सेयं खलु मम इदाणिं तुमं सयस्स कुडम्बस्स आलम्वणं ४ ठवेत्ता जाव विहरित्तए" ॥६६॥ - तए णं जेट्टपुत्ते आणन्दस्स समणोवासगस्स "तह" त्ति एयमटुं विणएणं पडिसुणेइ ॥६७॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए तस्सेव मित्त जाव पुरओ जेट्टपुत्तं कुडुम्चे ठवेइ, २त्ता एवं वयासी । “मा णं तुमं, देवाणुप्पिया, तुम्भे अजप्पभिई केइ मम बहूसु कजेसु जाव पुच्छहो वा, पडिपुच्छहोवा,ममं अट्ठाए असणं वा ४ उवक्खडेहो उवकरहो वा” ॥६८॥ '. तए णं से आणन्दे समणोवासए जेट्टपुत्तं मित्तनाई आपुच्छद, २त्ता सयाओ गिहाओ पडिणिक्खमइ, २त्ता वाणियगामं नयरं मझमझेणं निग्गच्छइ, २त्ता जेणेव कोल्लाए संनिवेसे, जेणेव नायकुले, जेणेव पोसहसाला, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता पोसहसालं पमजइ, २ त्ता उच्चारपासवणभूमि पडिलेहेह, २त्ता दव्भसंथारयं संथरइ, दम्भसंथारयं दुरुहइ, .२ त्ता पोसहसालाए पोसहिए दम्भसंथारोवगए
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [१-६९ समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णात उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ ६९ ॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए उवासगपडिमाओ उवसंपन्जित्ताणं विहरइ । पढमं उवासगपडिमं अहासुत्तं अहाकप्पं अहामग्गं अहातचं सम्मं कारणं फासेइ. पालेइ, सोहेइ, तीरेइ, कित्तइ, आराहेइ ॥ ७० ॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए दोच्चं उवासगपडिम, एवं तचं, चउत्थं, पञ्चमं, छटुं, सत्तमं, अट्ठमं, नवमं, दसमं, एक्कारसम, जाव आराहेइ ॥ ७१ ॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए इमेणं एयारूवणं उरालेणं विउलेणं पयत्तेणं पग्गहिएणं तवोकम्मेणं सुक्के जाव किसे धमणिसंतए जाए ॥ ७२ ॥
तए णं तस्स आणन्दस्स समणोवासगस्स अन्नया कयाइ पुन्वरत्ता जाव धम्मजागरियं जागरमाणस्स अयं यज्झथिए ५। "एवं खलु अहं इमेणं जाव धमणिसंतए जाए। तं अत्थि ता मे उट्टाणे कम्मे वले वीरिए पुरिसकारपरक्कमे साधिइसंवेगे। तं जाव ता मे अत्यि उठाणे सद्धाधिइसंवेगे, जाव य मे धम्मायरिए धम्मोवएसए समणे भगवं महावीरे जिणे सुहत्थी विहरइ, ताव ता मे सेयं कलं जाव जलन्ते अपच्छिममारणन्तियसंलेहणायूसियस्स, भत्तदाणपडियाइक्खियस्स, कालं अणवकंखमाणस्स विहरित्तए"। एवं संपेहेइ, २त्ता कल्लं पाउ जाव अपच्छिममारणन्तिय जाव कालं अणवकंखमाणे विहरइ ॥७३॥
तए णं तस्स आणन्दस्स समणावासगस्स अन्नया कयाइ सुभेणं अज्झवसाणेणं, सुभेणं परिणामणं, लेसाहिं विसुज्झ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७
१-७६]
पटमं अझयणं माणीहि, तयावरणिजाणं कम्माणं खओवसमेणं ओहिनाणे समुप्पन्ने । पुरथिमेणं लवणसमुद्दे पञ्चजोयणसयाई खेत्तं जाणइ पासइ, एवं दक्षिणेणं पञ्चत्यिमेणं च । उत्तरेणंजाव चुल्लहिमवन्तं वासघरपव्वयं जाणइ पासइ । उद्रं जाव सोहम्मं कप्पं जाणइ पासइ। अहे जाव इमासे रयणप्पभाए पुढवीए लोलुयच्चुयं नरयं चउरासीइवाससहस्सटिइयं जाणइ पासइ ॥७॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे समो लरिए। परिसा निग्गया जाव पडिगया॥७५॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओमहावीरस्स जेडे अन्तेवासी इन्दभूई नाम अणगारे गोयमगोत्ते णं सत्तु
सेहे, समचउरंतसंठाणसंठिए, बजरिसहनारायसंघयणे, कणगपुलगनिघसपम्हगोरे, उग्गतवे, दित्ततवे, घोरतवे, महातवे, उराले, घोरगुणे, घोरतवस्सी, घोरबम्भचेरवासी, उच्ढसरीरे, संखित्तविउलतेउलेसे, छटुंछ?णं अणिक्खितेणं तवोकम्मेणं संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ॥७६॥
तए णं से भगवं गोयमे टुक्खमणपारणगंसि पढमाए पोरिसीए सज्झायं करेइ, विइयाए पोरिसीए झाणं झियाइ, •तइयाए पोरिसीए अतुरियं अचवलं असंभन्ते मुहपत्ति पडिलेहेइ, २त्ता भायणवत्थाई पडिलेहेइ, २त्ता भायणवस्थाई पमजइ, २त्ता भायणाई उग्गाहेइ, २त्ताजेणेवसमणे भगवं महावीरे, तेणेव उवागच्छइ, २ त्ता समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २त्ता एवं वयासी। "इच्छामि णं
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८
उवासगदसासु
[ १-७७
भन्ते, तुम्भेहिं अव्भणुण्णाए छुट्टक्खमणस्स पारणगंसि वाणिथगामे नयरे उच्चनीयमज्झिमाई कुलाई घरसमुद्दाणस्स भिक्खायरियाए अडित्तए " । " अहासुहं, देवाणुपिया, मा पडिवन्धं करेह " ॥ ७७ ॥
तणं भगवं गोयमे समणेणं भगवया महावीरेण अम्भगुण्णाए समाणे समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियाओ दूइपलासाओ चेइयाओ पडिणिक्खमइ, २ त्ता अतुरियमचवलमसंभन्ते जुगन्तरपरिलोयणाए दिट्ठीए पुरओ इरियं सोहेमाणे, जेणेव वाणियगामे नयरे, तेणेव उवागच्छइ, २ ता वाणियगामे नयरे उच्चनीयमज्झिमाई कुलाई घरसमुद्दाणस्ल भिक्खायरियाए अडइ ॥ ७८ ॥
तणं से भगवं गोयमे वाणियगामे नयरे, जहा पण्णतीए तहा, जाव भिक्खायरियाए अडमाणे अहापजत्तं भत्त- . पाणं सम्मं पडिग्गाहेइ, २ त्ता वाणियगामाओ पडिणिग्गच्छइ, २ त्ता कोल्लायस्स संनिवेसस्स अदूरसामन्तेणं वीईवयमाणे, बहुजणसद्दं निसामेइ | बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ ४ । “ एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणस्स भगवओ अन्तेवासी, आणन्दे नामं समणोवासए पोसहसालाए अपच्छिम जाव अणवकंखमाणे विहरइ " ॥ ७९ ॥
तए णं तस्स गोयमस्स बहुजणस्स अन्तिए एयं सोच्चा निसम्म अयमेयारूवे अज्झत्थिए ४ । " तं गच्छामि णं, आन्दं समणोवासयं पासामि " । एवं संपेहेइ, २ प्त्ता जेणेव कोल्लाए संनिवेसे, जेणेव आणन्दे समणोवासए, जेणेव पोसहसाला, तेणेव उवागच्छइ ॥ ८० ॥
तपणं से आणन्दे समणोवासए भगवं गोयमं एजमाणं
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-८४ ]
पढमं अज्झयणं
१९
पालइ, २ त्ता हट्टु जाव हियए भगवं गोयमं वन्दइ नमसइ, २ त्ता एवं वयासी । "एवं खलु, भन्ते, अहं इमेणं उरालेणं जाव धमणिसंतए जाए, न संचाएमि देवाणुप्पियस्स अन्तियं पाउव्भवित्ताणं तिक्खुत्तो मुद्धाणेणं पाए अभिवन्दित्तए । तुब्भे 'णं, भन्ते, इत्थक्कारेणं अभिओएणं इओ चेव एह, जा णं देवाणुप्पियाणं तिक्खुत्तो मुद्धाणेणं पाएसु वन्दामि नम॑सामि ॥ ८१ ॥
तपणं से भगवं गोयमे, जेणेव आणन्दे समणोवालए, तेणेव उवागच्छइ ॥ ८२ ॥
तए णं से आणन्दे समणोवासए भगवओ गोयमस्स तिक्तो मुद्धाणेणं पारसु चन्दइ नमंसइ, २त्ता एवं वयासी । " अस्थि णं, भन्ते, गिहिणो गिहिमज्झा वसन्तस्स ओहि - नाणे णं समुप्पजइ ? "
<< हन्ता, अस्थि " ।
"जड़ णं, भन्ते, गिहिणो जाव समुप्पज्जइ, एवं खलु, भन्ते, मम वि गिहिणो गिहिमज्झा वसन्तस्स ओहिनाणे समुपपन्ने । पुरत्थिमेणं लवणसमुद्दे पञ्चजोयणसयाई जाव लोयच्चुयं नरयं जाणामि पासामि ॥ ८३ ॥
तपणं से भगवं गोयमे आणन्दं समणोवासयं एवं वयासी । " अस्थि णं, आणन्दा, गिहिणो जाव समुप्पज्जइ । नो चेव
•
णं एमहालए। तं णं तुमं, आणन्दा, एयस्स ठाणस्स आलोएहि जाव तवोकस्मं पडिवजाहि " ॥ ८४ ॥
. तप णं से आणन्दे भगवं गोयमं एवं वयासी । " अस्थि णं, भन्ते, जिणवयणे सन्ताणं तच्चाणं तहियाणं सब्भूयाणं भावाणं आलोइज्जइ जाव पडिवज्जिज्जइ ? "
" नो इणट्टे समट्टे " ।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
उ
उवासगदसासु . [१-८५"जइणं, भन्ते, जिणवयणे सन्ताणं जाव भावाणं नो आलोइजइ जाव तवोकम्मं नो पडिवजिजइ, तंणं, भन्ते, तुम्भे चेव एयरस ठाणस्स आलोएह जाव पडिवजह "॥८५॥
तए णं से भगवं गोयमे आणन्देणं समणोवासएणं एवं वुत्ते समाणे, संकिए कंखिए विइगिच्छासमावन्ने आणन्दस्त अन्तियाओ पडिणिक्खमइ, २त्ता जेणेव दुइपलासे चेइए, जेणेव समणे भगवं महावीरे, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता समणस्स भगवओ महावीरस्स अदूरसामन्ते गमणागमणाए पडिकमइ, २त्ता एसणमणेसणं आलोएइ, २त्ता भत्तपाणं पडिदंसेइ, २त्ता समणं भगवं वन्दइ नमसइ, २त्ता एवं वयासी । “एवं खलु, भन्ते, अहं तुम्भेहिं अभणुण्णाए । तं चेव सव्वं कहेइ जाव। तए णं अहं संकिए ३ आणन्दस्स समणोवासगस्स अन्तियाओ पडिणिक्खमामि, २त्ताजेणेव इहं तेणेव हव्वमागए। तंण, भन्ते, किं आणन्देणं समणोवासएणं तस्स ठाणस्स आलोएयव्वं जाव पडिवज्जेयव्वं, उदाहु मए ?" __ "गोयमा" इ समणे भगवं महावीरे भग- गोयम एवं वयासी। “गोयमा, तुमं चेव णं तस्स ठाणस्स आलोएहि जाव पडिवजाहि, आणन्दं च समणोवासयं एयमढें खामेहि" ॥८६॥
तए णं से भगवं गोयमे समणस्स भगवओ महावीरस्स "तह" त्ति एयमटुंविणएणं पडिसुणेइ,२त्तातस्स ठाणस्स आलोएइ जाव पडिवज्जइ, आणन्दं च समणोवासयं एयमटुं खामेइ ॥ ८७॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-९० ]
पढमं अज्झयणं
२१
तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइ बहिया जणवयविहारं विहरइ ॥ ८८ ॥
तणं से भागन्दे समणोवासए वहहिं सीलव्वएहिं जाव अप्पाणं भावेत्ता, वीसं वासाइं समणोवासगपरियागं पाउपित्ता, एक्कारसय उवासगपडिमाओ सम्मं कारणं फासित्ता, मासियाए संलेहणाए अत्ताणं झूसित्ता, सट्टि भत्ताइं अणसणाए छेदत्ता, आलोइयपडिक्कन्ते, समाहिपत्ते, कालमासे कालं किच्चा, सोहम्मे कप्पे सोहम्मवर्डिसगस्स महाविमा - णस्स उत्तरपुरत्थिमेणं अरुणे विमाणे देवत्ताए उववन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं चत्तारि पलिओ माई ठिई पण्णत्ता । तत्थ णं आणन्दस्स वि देवस्स चत्तारि पलिओवमाई ठिई पण्णत्ता ॥ ८९ ॥
ss
'आणन्देणं, भन्ते, देवे ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं ३ अनन्तरं चयं चइत्ता, कहिं गच्छहिर, कहिं उववज्जिहिइ ? " ।
" गोयमा, महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ " ॥ ९० ॥
निक्खेवो ॥
पढमं आणन्दज्झयणं समत्तं ॥
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं कामदेवज्झयणं ।
जइ णं, भन्ते,समणणं भगवया महावीरेणं जाव संपत्तेणं सत्तमस्स अगस्स उवासगदसाणं पढमस्स अज्जयणस्स अयम? पण्णत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, अझयणस्स के अट्टे पण्णत्ते ?॥९१॥ __ एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं चम्पा नाम नयरी होत्था । पुण्णभद्दे चेइए । जियसत्तू राया । कामदेवे गाहावई । भद्दा भारिया । छ हिरण्णकोडीयो निहाणपउत्ताणो, छ वद्धिपउत्ताओ, छ पवित्थरपउत्ताओ, छ क्या दसगोसाहस्सिएणं वएणं । समोसरणं । जहा थाणन्दे तहा निम्गए । तहेव सावयधम्म पडिवाइ। सा चेव वत्तव्बया जाव । जेट्टपुत्तं मित्तनाई आपुच्छित्ता, जेणेव पोसहसाला, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता जहा आणन्दे जाव समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णत्ति उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥९२॥
तए णं तस्स कामदेवस्स समणोवासगस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि एगे देवे मायी मिच्छदिट्ठी अन्तियं पाउभूए ॥९३॥
तए णं से देवे एगं महं पिसायरूवं विउबइ ॥ तस्स णं देवस्स पिसायरूवस्स इमे एयारवे वण्णावासे पण्णत्ते ।
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
२-९४] बीयं अझयणं २३ ससिं से गोकिलससंठाणसंठियं, सालिभसेल्लसरिसा से केसा कविलतेएणं दिप्पमाणा, महल्लउट्टियाकभल्लसंठाणसंठियं निडालं, मुंगुसपुंछ व तस्स भुमगाओ फुग्गफुग्गाओ विगयवीभच्छदसणांओ, सीसघडिविणिग्गयाइं अच्छीणि • विषयवीभच्छदंसणाई, कण्णा जहा सुप्पकत्तरं चेव विगयवीभच्छदंसणिजा, उरभपुडसंनिभा से नासा, झुसिराजमलचुल्लीलंठाणसठिया दो वि तस्स नासापुडया, घोडयपुंछं व तस्स मंसूई कविलकविलाई विगयवीभच्छदसणाई, उद्या उदृस्ल चेव लम्वा, फालसरिसा से दन्ता, जिव्भा जह सुप्पकत्तरं चेव विगयवीभच्छदंसणिजा, हलकुडालसंठिया से हणुया, गल्लकडिल्लं च तस्स खर्बु फुट्ट कविलं फरसं महल्लं, मुइङ्गाकारोवमे से खन्ये, पुरवरकवाडोवमे से वच्छे, कोट्ठियासंठाणसंठिया दो वितस्स वाहा,निसापाहाणसंठाणसंठिया दो वि तस्स अग्गहत्था, निसालोढसंठाणसंठियाओ हत्थेतु अङ्गुलीओ, सिप्पिपुडगसंठिया से नक्खा, पहावियपसेवओ व उरंसि लम्वन्ति दो वि तस्स थणया, पोर्ट्स अयकोट्टओ व बटुं, पाणकलन्दसरिसा से नाही, सिकगसंठाणसंठिए से नेत्ते, किण्णपुडसंठाणसंठिया दो वि तस्स वसणा, जमलकोट्ठियासंठाणसंठिया दो वि तस्स ऊरू, • अजणगुठं व तस्स जाणूई कुडिलकुडिलाई विगयवीभच्छदंसणाई, जवाओ काकडीओ लोमेहिं उवचियाओ, अहरीसंठाणसंठिया दो वि तस्स पाया, अहरीलोढसंठाणसंठियाओ पाएसु अङ्गुलीओ, सिप्पिपुडसंठिया से नक्खा॥९॥
लडहमडहजाणुए विगयभग्गभुग्गभुमए अवदालियवयणविवरनिल्लालियग्गजीहे सरडकयमालियाए उन्दुरमालापरि
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४
उवासगदसासु [२-९५णद्धसुकयचिंधे,नउलकयकण्णपूरे,सप्पकयवेगच्छे,अप्फोड-. न्ते,अभिगजन्ते,भीममुक्कट्टहासे, नाणाविहपञ्चवण्णेहिं लोमेहिं उवचिए एगं महं नीलुप्पलगवलगुलियअयसिकुसुमप्पगासं असिं खुरधारंगहाय,जेणेव पोसहसाला,जेणेव कामदेवे समणोवासए, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता आसुरत्ते रुटे कुलिए चण्डिकिए मिसिमिसीयमाणे कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी । “होभो कामदेवासमणोवासया,अप्पत्थियपत्थिया, दुरन्तपन्तलक्खणा,हीणपुण्णचाउद्दसिया,हिरिसिरिधिइकित्तिपरिवजिया, धम्मपुण्णसग्गमोक्खकामया, धम्मकंखिया ५, धम्मपिवासिया ५, नो खलु कप्पइ तव, देवाणुप्पिया, जं सीलाईवयाइंवेरमणाई पञ्चक्खाणाई पोसहोचवालाई चालितए वा खोभित्तए वा खण्डित्तए वा भसित्तए वा उज्झित्तए वा परिचइत्तए वा,तं जइणं तुमंअज्ज सीलाई जाव पोसहोववासाई न छडुसि न भजेसि, तो ते अहं अज्ज इमेणं नीलुप्पल जाव असिणा खण्डाखण्डि करेमि, जहाणं तुमं, देवाणुप्पिया, अट्टदुहवसट्टे अकाले चेव जीवियाओ ववरोविज्जसि ॥ ९५॥
तपणं से कामदेवे समणोवासए तेणं देवेण पिसायरूवेणं एवं उत्त समाणे, अभीए अतत्थे अणुविग्गे अक्खुभिए अचलिए असंभन्ते तुसिणीए धम्मज्झाणोवगए विहरइ ॥९६ ॥
तए णं से देवे पिसायरूवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाव धम्मज्झाणोवगयं विहरमाणं पासइ, २त्ता दोचं पि तचं पि कामदेवं एवं वयासी । "हं भो कामदेवा- समणोवासया, अपत्थियपत्थिया, जइ णं तुम अज जाव ववरोविजसि"॥९७॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
२-१०१.] बीयं अज्झयणं
तए णं से कामदेवे समणोचासए तेणं देवेणं दोचं पि. तचं पि एवं वुत्ते समाणे, अभीए जाव धम्मज्झाणोवगए विहरइ ॥९८॥
तए णं से देवे पिसायरूवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाब विहरमाणं पासइ, २त्ता आसुरत्ते५ तिवलियं भिउडिं निडाले सहट्ट, कामदेवं समणोवासयं नीलुप्पल जाव असिणा खण्डाखण्डि करेइ ॥९९॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए तं उज्जलं जाव दुरहियासं वेयणं सम्म सहइ जाव अहियासेइ ॥१००॥
तए णं से देवे पिसायसवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाव विहरमाणं पासइ, २त्ता जाहे नो संचाएइ कामदेव समणोवासयं निग्गन्थाओ पावयणाओ चालित्तए वा खोभित्तए वा विपरिणामित्तए वा, ताहे सन्ते तन्ते परितन्ते सणिय सणियं पच्चोसका, २त्ता पोसहसालाओ पडिणिक्खमइ, २त्ता दिव्वं पिसायरूवं विप्पजहइ, २त्ता एगं महं दिव्वं हत्थिरूवं विउबइ, सत्तङ्गपइट्टियं सम्म संठियं सुजायं, पुरओ उदग्गं पिट्टओ वाराहं अयाकुच्छि अलम्बकुच्छि पलम्बलम्बोदराधरकर अभुग्गयमउलमल्लियाविमलधवलदन्तं कञ्चणकोसीपविठ्ठदन्तं आणामियचावललियसंवल्लियग्गसोण्डं कुम्मपडिपुण्णचलणं वीसइनक्खं अल्लीणपमाणजुत्तपुच्छं ॥१०१॥
मत्तं मेहमिच गुलगुलेन्तं मणपवणजइणवेगं दिव्वं हत्थिरूवं विउव्वइ, रत्ता जेणेव पोसहसाला जेणेव कामदेवे समणोवासए तेणेव उवागच्छइ, २त्ता कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी। "हं भो कामदेवा समणोवासया, तहेव
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
उवासगदसासु
[२-१०२
भणइ जाव न भओसि, तो ते अज्ज अहं सोण्डाए गिण्हामि, रत्ता पोसाहसालाओ नाणेमि, स्त्ता उई वेहासं उन्विहामि, रत्ता तिक्खेहिं दन्तमुसलेहिं पडिच्छामि, रत्ता अहे धरणितलंसि तिक्खुत्तो पाएसु लोलेमि, जहा णं तुम अदुहट्टवसट्टे अकाले चेव जीवियाओ ववरोविजसि" ॥१०२॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए तेणं देवेणं हथिलवणं एवं वुत्ते समाणे, अभीए जाव विहरइ ॥ १०३ ॥
तए णं से देवे हथिलवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाव विहरमाणं पासइ, २त्ता दोचं पि तच्चं पि कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो कामदेवा" तहेब जाव सो वि विहरइ ॥ १०४॥
तए णं से देवे हत्थिरूवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाव विहरमाणं पासइ, २त्ता आसुरते ४, कामदेवं समणोवासयं सोण्डाए गिण्हेइ, उई वेहासं उबिहइ, २त्ता तिक्खेहिं दन्तमुसलेहिं पडिच्छइ, २त्ता अहे धरणितलंसि तिक्खुत्तो पाएसु लोलेइ ॥१०५॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए तं उज्जलं जाव अहियासेइ ॥१०६॥
तए णं से देवे हत्थिरूवे कामदेवं समणोवासयं जाहे नो संचाएइ जाव सणियं सणियं पञ्चोसक्का, २त्ता पोसहसालाओ पडिणिक्खमइ, २त्ता दिव्वं हस्थिरूवं विप्पजहइ, २ त्ता एग महं दिव्वं सप्परूवं विउव्वइ, उग्गविसं चण्डविसं घोरविसं महाकायं मसीमूसाकालगं नयणविसरोसपुण्णं अअणपुञ्जनिगरप्पगासं रत्तच्छं लोहियलोयणं जमलजय
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७.
२-१११] वीयं अज्झयणं लचश्वलजीहं धरणीयलवेणिभूयं उकडफुडकुडिलजडिलकक्कसवियडफडाडोवकरणदच्छं ॥१०७॥
लोहागरधम्ममाणधमधमेन्तघोसं अणागलियतिव्वचण्डरोसं सप्परूवं विउच्वइ, २त्ता जेणेव पोसहसाला जेणेव कामदेवे समणोवासए, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी। "हं भो कामदेवा समणोवासया, जाव न मलेसि, तो ते अज्जेव अहं सरसरस्स कार्य दुरुहामि, २त्ता पच्छिमेणं भाएणं तिक्खुत्तो गीवं वेढेमि, २ त्ता तिक्वाहि विसपरिगयाहिं दाढाहिं उरंसि चेव निकुहोमि, जहा णं तुमं अदुहवस अकाले चेव जीवियाओ ववरोविनसि" ॥१०८॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए तेणं देवेणं सप्परवेणं एवं बुत्ते समाणे, अभीए जाव विहरइ ॥ सो वि दोच्चं पि तचं पि भणइ, कामदेवो वि जाव विहरइ ॥१०९॥
तए णं से देवे सप्परूवे कामदेवं समणोवासयं असीयं जाव पासइ, २त्ता आसुरत्ते ४ कामदेवस्स सरसरस्स कायं दुरुहइ, २ पच्छिमभाएणं तिक्त्तो गीवं वेढेइ, २त्ता तिक्खाहिं विसपरिगयाहिंदाढाहिउरंसि चेव निकुट्टे ॥११०॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए तं उजल जाव अहियासेइ ॥ १११॥
तएणं से देवेसप्पसवे कामदेवं समणोवासयं अभीयं जाव पासइ,२त्ता जाहे नो संचाएइ कामदेवं समणोवासयं निग्गस्थाओ पावयणाओ चालित्तए वा खोभित्तए वा विपरिणामित्तए वा ताहे सन्ते ३ सणियं सणियं पच्चोसकइ, २त्ता पोसहसालाओ पडिणिक्खमइ, २त्ता दिव्वं सप्पलवं विप्प--
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८
उवासगदसासु [२-११२जहइ, २त्ता एगं महं दिव्वं देवरूवं विउव्वइ हारविराइयवच्छं जाव दसदिसाओ उजोवमाणं पभासेमाणं पासाईयं दरिसणिजं अभिरूवं पडिरूवं ॥ ११२ ॥
दिव्वं देवरूवं विउव्वइ, २त्ता कामदेवस्स समणोवासयस्स पोलहसालं अणुप्पविलइ, २त्ता अन्तलिक्खपड़िवन्ने सखिखिणियाइं पञ्चवण्णाइं वत्थाई पवर परिहिए कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी । “हं भो कामदेवा समणोवासया, धन्ने सिणं तुमं, देवाणुप्पिया, संपुण्णे कयत्ये कयलक्खणे, सुलद्धे णं तव, देवाणुप्पिया, माणुस्लए जम्मजीवियफले, जस्स णं तवं निग्गन्थे पावयणे इमेयारवे पडिवत्ती लद्धा पत्ता अभिसमन्नागया । एवं खलु, देवाणुप्पिया, सके देविन्दे देवराया जाव सक्कंसि सीहासणंसि चउरासीईए सामाणियसाहस्सीणं जाव अन्नसिं च बहूणं देवाण य देवीण य मझगए एवमाइक्खइ ४। " एवं खलु, देवा, जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे चम्पाए नयरीए कामदेवे समणोवासए पोसहसालाए पोसहिए वम्भचारी जाव दभसंथारोवगए लसणस्स भगवओ महावीरस्त अन्तियं धम्मपण्णत्ति उवसंपजित्ताणं विहरइ । नो खलु से सका केणइ देवेण वा दाणवेण वा जाव गन्धव्वेण वा निग्गन्थाओ पावयणाओ चालित्तए वा खोभित्तए वा विपरिणामित्तएवा"। तए णं अहं सक्कस्त दोविन्दस्स देवरण्णो एयमटुं असदहमाणे ३ इहं हन्धमागए । तं अहो णं, देवाणुप्पिया, इड्डी ६ लद्धा ३, तं दिट्ठा णं, देवाणुप्पिया, इडी जाव अभिसमन्नागया।तं खामेमि णं, देवाणुप्पिया, खमन्तु मं, खन्तुमरहन्ति 'ण, देवाणुप्पिया, नाइं भुजो करणयाए" त्ति कट्ट पायवडिए
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
२-११७] बीयं अल्झयणं
२९ पसलिउडे एयमदं भुजो भुजो खामेइ, २त्ता जामेव दिसिं पाउम्भूए, तामेव दिसि पडिगए ॥ ११३॥
तपणं से कामदेवे समणोचासए “निरुवसगं" इति कह पडिम पारेइ ॥ ११४॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे जाव विहरद ॥ ११५॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए इमीसे कहाए लद्धडे लमाणे "एवं खलु समणे भगवं महावीरे जाव विहरइ, तं सेयं खलु मम समणं भगवं महावीरं चन्दित्ता नमंसित्ता तमो पडिणियत्तस्स पोसहं पारित्तए"त्ति कट्ट एवं संपेहेइ, २त्ता सुद्धम्पावेसाई क्त्याई जाच अप्पमहन्ध जाव मणुस्तबगुरापरिक्खित्ते सयाओ गिहाओपडिणिक्खमइ,२ त्ता च चम्पं नयरिं मन्झमझेणं निग्गच्छइ, २ ता जेणेव पुण्णभद्दे चेइप. जहा संखो जाच पशुवासइ ॥११६ ॥
तए णं समणे भगवं महावीरे कामदेवस्स समणोवासयस्स तीले य जाच धम्मकहा सम्मत्ता ॥११७॥ .
"कामदेवा" इसमणे भगवं महावीरे कामदेवं समणोवासयं एवं वयासी। "से नृणं, कामदेवा, तुम्भं पुत्वरत्तावरत्तकालसमयसि एगे देवे अन्तिए पाउन्भूए । तए णं से "देवे एग महं दिव्वं पिसायत्वं विउव्वइ,२त्ता आसुरत्ते ४ एग महं नीलुप्पल जाव असिं गहाय तुमं एवं वयासी। "हं भो कामदेवा जाव जीवियाओ ववरोविजसि"। तं तुमं तेणं देवेणं एवं वुत्ते समाणे अभीए जाव विहरसि"॥ एवं वण्णगरहिया तिणि विउवसग्गा तहेव पडिउच्चारेयव्वा जाव देवो पडिगओ।" से नूणं, कामदेवा, अटे सम?"?
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु
[१-११८
"हन्ता, अस्थि "॥११८॥ "अजो" इ समणे भगवं महावीरे वहवे समणे निग्गन्थे य निग्गन्थीओ य आमन्तेत्ता एवं वयासी। "जइ ताव, अजो, समणोवासगा गिहिणो गिहिमज्झा वसन्ता दिव-. माणुसतिरिक्खजोणिए उवसग्गे सम्म सहन्ति जाव अहियासेन्ति, सका पुणाई, अजो, समणेहिं निग्गन्थेहिं दुवालसङ्गं गणिपिडगं अहिजमाणेहिं दिव्वमाणुसतिरिक्खजोणिए सम्मं सहित्तए जाव अहियासित्तए" ॥११८॥
तओ ते वहवे समणा निग्गन्था य निग्गन्थीओ य समणस्स भगवओ महावीरस्स "तह" ति एयमटुं विणएणं पडिसुणन्ति ॥ १२०॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए हट जाव समणं भगवं महावीरं पसिणाई पुच्छइ, अट्ठमादियइ, समण भगवं महावीरं तिक्खत्तो वन्दइ नमसइ, २त्ता जामेव दिसिं पाउन्भूए तामेव दिसिं पडिगए ॥१२॥
तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइ चम्पाओ पडिणिक्खमइ, २ ता वहिया जणवयविहारं विहरइ ॥१२२॥
तए णं से कामदेवे समणोवासए पढम उवासगपडिमं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥१२३॥
तए णं से कामदेवे समणावासए वहहिं जाव भावेत्ता वीसं वासाई समणोवासगपरियागं पाउणित्ता, एकारस उवासगपडिमाओ सम्मं कारणं फासत्ता, मासियाए संलेहणाए अप्पाणं झूसित्ता, सर्द्धि भत्ताई अणसणाए छेदत्ता, आलोइयपडिकन्ते, समाहिपत्ते, कालमासे कालं किच्चा,
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
२-१२५] वीयं अझयणं
३१ सोहम्मे कप्पे सोहम्मडिसयस महाविमाणस्स उत्तरपुरत्यिमेणं अरुणाभे विमाणे देवत्ताए उववन्ने । तत्य णं अत्थेगइयाणं देवाणं चत्तारि पलिओचमाई ठिई पण्णत्ता । कामदेवस्स वि देवस्स चत्तारि पलिओवमाई ठिई पण्णत्ता .॥ १२४॥ __ "से णं, भन्ते, कामदेवे ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं भवक्खएणं ठिइक्वएणं अणन्तरंचयं चइत्ता, कहिंगमिहिइ, कहिं उवजिहिइ ?" "गोयमा, महाविदेहे. वासे सिविहिइ " ॥ १२५ ॥
॥निक्खेवो॥
॥ वीयं कामदेवज्झयणं समत्तं ।।
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
तइयं चुलणीपियायणं ॥ उक्खेवो ॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं वाणारसी नामं नयरी | कोट्टए चेइए | जियस राया ॥ १२६॥
तत्थ णं वाणारसीए नयरीए चुलणीपिया नामं गाहावई परिवसइ अड्डे जाव अपरिभूप । सामा भारिया । अट्ठ हिरण्णकोडीओ निहाणपउत्ताओ, अट्ठ वडिपरत्ताओ, अट्ठ पवित्थरपउन्ताओ, अट्ठ वया दसगोसाहस्सिएणं वएणं । जहा आणन्दो राईसर जाव सव्वकज्जवद्भावए याचि होत्था । सामी समोसढे । परिसा निग्गया । चुलणीपिया वि जहा आणन्दो तहा निग्गओ । तहेव गिहिधम्मं पडिवजइ । गोयमपुच्छा । तहेव सेसं जहा कामदेवस्स जाव पोसहसालाए पोसहिए वम्भचारी समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णत्ति उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ १२७॥
तए णं तस्स चुलणीपियस्स समणोवासयस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि एगे देवे अन्तियं पाउच्भूए ॥ १२८ ॥
तए णं से देवे एगं नीलुप्पल जाव असें गहाय चुलणीपियं समणोवालयं एवं वयासी । "हं भो चुलणीपिया समगोवासया, जहा कामदेवो जाव न भजेसि, तो ते अहं अज
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
३-१३३] तइयं चुलणीपियज्झयणं . ३३ जेटुं पुत्तं साओ गिहाओ नीणमि, २त्ता तव अग्गओ घाएमि, २त्ता तओ मंससोल्ले करेमि, २त्ता आदाणभरियसि कडाहयंसि अद्दहेमि, २त्ता तव गायं मंसेण य सोणिएण य आयञ्चामि, जहा णं तुमं अदुहट्टवसट्टे अकाले चेव जीवियाओं ववरोविजसि"॥ १२९ ॥
तए णं से चुलणीपिया समणोवासए तेणं देवेणं एवं वुत्ते समाणे अभीए जाव विहरइ ॥१३०॥
तए णं से देवे चुलणीपियं समणोवासयं अभीयं जाव पासइ, २त्ता दोचं पि तच्चं पि चुलणीपियं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो चुलणीपिया समणोवासया," तं चेव भणइ, जाव विहरइ ॥१३१॥
तए णं से देवे चुलणीपियं समणोवासयं अभीयं जाव पासित्ता आसुरत्ते चुलणीपियस्स समणोवासयस्स जेटुं पुत्तं गिहाओ नीणेइ, २त्ता अग्गओ धाएइ, २त्ता तओ मंससो-. ल्लए करेइ, २त्ता आदाणभरियंसि कडाहयसि अहहेइ, २ त्ता चुलणीपियस्स समणोवासयस्त गायं मंसेण य सोणिएण य आयञ्चइ ॥ १३२॥
तए णं से चुलीपिया समणोवासए तं उज्जलं जाव अहियासेइ ॥१३३॥
तए णं से देवे चुलणीपियं समणोवासयं अभीयं जाव पासइ,२त्ता दोच्च पिचुलणीपियं समणोवासयं एवं वयासी। "हं भो चुलणीपिया समणोवासया, अपत्थियपत्थिया जाव न भञ्जसि, तो ते अहं अज मज्झिमं पुत्तं साओ गिहाओ नीणेमि, २त्ता तव अग्गओ घाएमि" जहा जेटुं पुत्तं तहेव
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४
उवासगदसासु [३-१३४भणइ, तहेव करेइ ॥ एवं तच्चं पिकणीयसं जान अहियासेइ ॥१३४॥
तए णं से देवे चुलणीपियं समणोवासयं अभीयं जाव पासइ, २ त्ता चउत्थं पि चुलणीपियं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो चुलणीपिया समोवासया, अपस्थिथपस्थिया ४, जइ णं तुमं जाव न भजसि, तओ अहं अजीजा इमा तव माया भद्दा सत्थवाही देवयगुरुजणणी दुक्करदुक्कारिया, तं ते साओ गिहाओ नाणेमि,रत्ता तव अग्गो घाएमि, २त्ता तओ मंससोल्लए करेमि, २त्ता आदाणभरियांस कडाहयंसि अद्दहेमि,२त्ता तव गायं मंसेण य सोणि. एण य आयञ्चामि, जहा णं तुम अदुहट्टवसट्टे अकाले चेव जीवियाओ ववरोविजास" ॥१३५॥
तए णं से चुलणीपिया समणोवासए तेणं देवेणं एवं वुत्ते समाणे अभीए जाव विहरइ ॥१३६॥
तएणं से देवे चुलणीपियं समणोवासयं अभीयं जाव विहरमाणं पासइ, २त्ता चुलणीपियं समणोवासयं दोचं पि तचं पि एवं वयासी। "हं भो चुलणीपिया समणोवासया तहेव जाव ववरोविजसि" ॥१३७॥
तए णं तस्स चुलणीपियस्स समणोवासयस तेणं देवेणं दोचं पि तचं पि एवं वृत्तस्स समाणस्स इमेयालवे अज्झन थिए ५। “अहो णं इमे पुरिसे अणारिए अणारियवुद्धी अणारियाई पावाई कम्माई समायरइ, जेणं मम जेटुं पुत्तं साओ गिहाओ नाणेइ, २त्ता मम अग्गओ घाएइ, २त्ता जहा कयं तहा चिन्तेइ जाव गायं आयञ्चइ, जेणं मम मझिम पुत्तं साओ गिहाओ जाव सोणिएण य आयञ्चइ,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
३-१३९] तइयं चुलणीपियज्झयणं जेणं मम कणीयसं पुत्तं साओ गिहाओ तहेव जाव आयवइ, जा वि य णं इमा ममं माया भद्दा सत्यवाही देवयगुरुजणणी दुक्करदुक्करकारिया, तं पि य णं इच्छइ साओ गिहाओ नाणेत्ता मम अग्गओ घाएत्तए, तं सेयं खलु मम एयं पुरिसं गिणिहत्तए " त्ति कहु उट्ठाइए, से वि य आगासे उप्पइए, तेणं च खम्भे आसाइए, महया महया सद्देणं को लाहले कए ॥ १३८॥
तए णं सा भद्दा सत्यवाही तं कोलाहलसहं सोचा निसम्म जेणेव चुलणीपिया समणोवासप तेणेव उवाग. च्छइ, २ ता चुलणीपियं लमणोवासयं एवं वयासी । “किं णं, पुत्ता, तुम महया महयासद्देणं कोलाहले कए १३९॥
तए णं से चुलणीपिया समणोवासए अम्मयं भई सत्थवाहिं एवं वयासी । “एवं खलु, अम्मो, न जाणामि, के वि पुरिसे आसुरत्ते ५एगं महं नीलुप्पल जाव आसिंगहाय मम एवं वयासी, "हं भो चुलणीपिया समणोवासया, अपस्थियपत्थिया ४ वजिया, जइ णं तुमंजाव ववरोविजसि। अहं तेणं पुरिसणं एवं वुत्ते समाणे अभीए जाव विहरामि । तए णं से पुरिसे ममं अभीयं जाव विहरमाणं पासइ, २त्ता ममं दोचं पि तचं पि एवं वयासी । "हं भो चुलणीपिया "समणोवासया, " तहेव जाव गायं आयञ्चइ । तए णं अहं तं उज्जलं जाव आहियासेमि । एवं तहेव उच्चारेयन्वं सव्वं जाव ऋणीयसं जाव आयञ्चइ । अहं तं उजलं जाव अहियासेमि । तए णं से पुरिसे ममं अभीयं जाच पासइ, २त्ता ममं चउत्थं पि एवं वयासी, "हं भो चुलणीपिया समणोवासया, अपत्थियपत्थिया, जाव न भजसि, तो ते अज
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६
उवासगदसासु [३-१४०जा इमा माया गुरु जाव ववरोविजसि"। तए णं अहं तेणं पुरिसेणं एवं वुत्ते समाणे अभीए जाव विहरामि । तए णं से पुरिसे दोचं पि तचं पि ममं एवं वयासी। "हं भो चुलणीपिया समणोवासया, अज जाव ववरोविज्जसि"। तए णं तेणं पुरिसेणं दोच्चं पि तच्चं पि ममं एवं वुत्तस्स समाणस्स इमेयारूवे अज्झथिए ५, " अहोणं इमे पुरिसे अणारिए जाव समायरइ, जेणं ममं जेटुं पुत्तं साओ गिहाओ तहेव जाव कणीयसं जाव आयञ्चइ, तुमे वि य णं इच्छइ साओ गिहाओ नीणेत्ता मम अग्गओ धाएत्तए, तं सेयं खलु ममं एयं पुरिसं गिण्हित्तए"त्ति कट्ट उट्ठाइए। से वि य आगासे उप्पइए, मए वि य खम्भे आसाइए, महया महया सद्देणं कोलाहले कए " ॥ १४०॥
तए णं सा भद्दा सत्यवाही चुलणीपियं समणोवासयंः एवं वयासी । नो खलु केइ पुरिसे तव जाव कणीयसं पुत्तं साओ गिहाओ नीणेइ, २त्ता तव अग्गो घाएइ, एस न केइ पुरिसे तव उपसग्गं करेइ, एस णं तुमे विदरिसणे दिटे। तंणं तुम इयाणि भग्गवए भग्गनियमे भग्गपोसहे विहरसि । तेणं तुम, पुत्ता, एयस्स ठाणस्स आलोएहि जाव' पडिवजाहि ॥१४१॥
तए णं से चुलणीपिया समणावासऐ अम्मगाए भद्दाएं. सत्थवाहीए "तह" त्ति एयमटुं विणएणं पडिसुणेइ, २त्ता तस्स ठाणस्स आलोएइ जाव पडिवज्जइ ॥१४२॥
तए णासे.चुलणीपिया समणोवासए पढम उवासगप-- डिमं उवसंपज्जिताणं विहरइ । पढम उवासगपडिमं अहा" सुत्तं जहा आणन्दो जाव एकारसमं पि॥१४३॥
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
१-१४४ ]
तइयं चुलणीपियज्झयणं
३७
तए णं से चुलणीपिया समणोवासए तेणं उरालेणं जहा कामदेवो जाव सोहम्मे कप्पे सोहम्मवर्डिसगस्स महाविमाणस्स उत्तरपुरत्थिमेणं अरुणप्पभे विमाणे देवत्ताए उववन्ने । चत्तारि पलिओवमाइं ठिई पण्णत्ता | महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ५ ॥ १४४ ॥
॥ निक्खेवो ॥
तइयं चुलणीपियज्झयणं समन्तं ॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
चउत्थं सुरादेवज्झयणं । ॥ उक्खेवो ॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं वाणारसी नामं नयरी | कोट्टए चेइए। जियसन्त राया । सुरादेवे गाहावई अड्डे । छ हिरण्णकोडीओ जाव छ वया दसगोसाहस्तिएणं वएणं । धन्ना भारिया । सामी समोसढे । जहा आणन्दो तहेव पडिवज्जह गिहिधम्मं । जहा कामदेवो जाव समणस्स भगवओ महावीरस्स धम्मपण्णत्ति उवसंपज्जिताणं विहरइ ॥ १४५ ॥
तए णं तस्स सुरादेवस्स समणोवासयस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि एगे देवे अन्तियं पाउव्भवित्था ॥ १४६ ॥
c
से देवे एगं महं नीलुप्पल जाव असिं गहाय सुरादेवं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो सुरादेवा समणोवासया, अपत्थियपत्थिया ४, जइ णं तुमं सीलाई जाव न भञ्जसि, तो ते जेहूं पुत्तं साओ गिहाओ नीणेमि, २त्ता तव अग्गओ घामि, २ त्ता पञ्च सोल्लए करोमि, आदाणभरियंसि कडाहांस अहेमि, २ त्ता तव गायं मंसेण य सोणिएणय आयञ्चामि जहा णं तुमं अकाले चेव जीवियाओ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
४-१५२]
चउत्थं सुरादेवज्झयणं ।
३९
ववरोविज्ञास"॥ एवं मन्झिमयं, कणीयसं; पक्केके पञ्च सोल्लया। तहेव करेइ, जहा चुलणीपियस्स; नवरं एकके पञ्च सोल्लया ॥ १४७॥
तए णं से देवे सुरादेवं समणोवासयं चउत्थं पि एवं वयासी। "हं भो सुरादेवा समणोवासया अपत्थियपत्थिया ४ जाव न परिचयसि, तो ते अज सरीरंसि जमगसमगमेव सोलस रोगायके पक्खिवामि, तं जहा सासे काले जाव कोढे, जहा गं तुमं अदुहट्ट जाव ववरोविजास"
तए णं ले सुरादेवे समणोवासए जाव विहरइ ॥१४९॥
एवं देवो दोचं पि तचं पि भणइ जाव “ववरोविजसि" ॥ १५०॥
तए णं तस्स सुरादेवस्स समणोवासयस्स तेणं देवेणं दोचं पि तचं पि एवं बुत्तस्स समाणस्स इमेयारूवे अज्झथिए । “अहो णं इमे पुरिसे अणारिए जाव समायरइ, जेणं ममं जेटुं पुत्तं जाव कणीयसं जाव आयञ्चइ, जे वि य इमे सोलस रोगायका, ते वि य इच्छइ मम सरीरगंसि पक्विवित्तए, तं सेयं खलु ममं एयं पुरिसं गिण्हित्तए" त्ति कट्ट उठाइए । से वि य आगासे उप्पइए । तेण य खम्भे • आसाइप, महया महया सद्देणं कोलाहले कए ॥ १५१ ॥ .
तए णं सा धन्ना भारिया कोलाहलं सोचा निसम्म, जेणेव सुरादेवे समणोवासए, तणेव उवागच्छइ,२त्ता एवं वयासी। "किंणं, देवाणुप्पिया, तुमहिं महया महया सद्देणं कोलाहले कए ?" ॥१५॥ तए णं ले सुरादेवेसमणोवासए धनंभारियं एवं वयासी।
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
४० .
उवासगदसासु [४-१५३"एवं खलु, देवाणुप्पिए, के वि पुरिसे" तहेव कहेइ जहा चुलणीपिया। धन्ना वि पडिभणइ जाव कणीयसं । “नो खलु, देवाणुप्पिया, तुभं के वि पुरिसे सरीरसि जमगसमग सोलस रोगायके पक्खिवह, एस न के वि पुरिसे तुभं उवसग्गं करेइ"। सेसं जहा जुलणीपियस्स तहा भणइ ॥ १५३॥
एवं सेसं जहा चुलणीपियस्स निरवसेस जाव सोहम्मे कप्पे अरुणकन्ते विमाणे उववन्ने । चत्तारि पलिओवमाई ठिई । महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥१५४॥
॥निक्खेवो ।
॥चउत्थं सुरादेवझयणं समत्तं ।।
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
पञ्चमं त्रुययज्झयणं ।
॥ उपसेवो ॥
एवं मन्दु, जम्मू, तेणं कालेणं तेणं समरणं आलभिया नाम नयरी | सण उजाणे । जियसत्त राया । चुहसयप गाहावई अद्वे जाय छ हिरण्णकोटीओ जाव छ वया सगोसा दसणं णं । बहुला भारिया सामी समोस । जदा आनन्दो तह विधम्मं परिवार से जहा कामदेवो जाय धम्मपण्णतिं उवसंपत्रित्ताणं विहर ॥१५५॥
तपणं तस्स anteen
सगस्स समणीवासयन पुव्यरत्तावरमंगे देवे अन्तियं जाव असिं हाय एवं वयासी । "मी, चुलसयगा समणीवासया, जाव न भजसि, एतं साओ गिठाओ नीणेमि, " एवं जहा सन्त मोहया, जाव कणीयसं
तो ने अल चटणीपियं, नवरं जाव आयञ्चामि ॥९५॥
1
तप से चुलमय समणीवासए जाय विहरर ॥१५७॥ तप से देय समणोवासयं वयं पि एवं वयासी । "हं भी हयगा समणीचासया, जाव न भञ्जसि, तो ने अल जाओ इमाओ व हिरण्णकोटीओ निहाणपरताथ बढिपत्ताओ पवित्रपउत्ताओ, ताओ साथ
य
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२
उवासगदसासु
[ ५-१५८
गिहाओ नीणेमि, २त्ता आलभियाए नयरीए सिंघाडग जाव पहेसु सव्व समन्ता विप्पइरामि, जहा णं तुमं अट्टदुहट्टवसट्टे अकाले चेव जीवियाओ ववरोविज्जसि " ॥ १५८ ॥
तणं से चुल्लसयए समणोवासए तेणं देवेणं एवं वृत्ते समाणे अभीए जाव विहरइ ॥ १५९ ॥
तए णं से देवे चुल्लसयगं समणोवासयं अभीयं जाव पासिता दोघं पि तच पि तच भइ जाव " ववरोतच्चं तहेव विज्जसि " ॥ १६०॥
तणं तस्स लसयगस्स समणोवासयस्स तेणं देवेणं दोच्चं पि तच्चं पि एवं वुत्तस्स समाणस्स अयमेयारूवे अज्झस्थिए ४ । " अहो णं इमे पुरिसे अणारिए जहा चुलणीपिया तहा चिन्तेइ जाव कणीयसं जाव आयश्चर, जाओ वि य णं इमाओ ममं छ हिरण्णकोडीओ निहाणपउत्ताओ छ वह्निपउत्ताओ छ पवित्थरपडत्ताओ, ताओ वियणं इच्छा ममं साओ गिहाओ नणित्ता, आलभियाए नयरीए सिंघाडग जाव विप्पइरित्तए, तं सेयं खलु ममं एवं पुरिसं गिण्हित्तए " न्ति कट्टु उट्ठाइए जहा सुरादेवो । तहेव भारिया पुच्छर, तहेव कहे ॥१६१ ॥
सेसं जहा चुलणीपियस्स जाव सोहम्मे कप्पे अरुणसिद्धे विमाणे उववन्ने । चत्तारि पलिओ माई ठिई। सेसं तहेव जाव महाविदेहे वासे सिज्झिहि || १६२ ||
॥ निक्खेवो ॥
॥ पञ्चमं चुल्लसययज्झयणं समन्तं ॥
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
छठं कुण्डकोलियज्झयणं ।
॥ उक्खेवो॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं कम्पिल्लपुरे नयरे । सहस्सम्बवणे उजाणे । जियसचू राया। कुण्डकोलिए,गाहावई । पूसा भारिया। छ हिरण्णकोडीओनिहाणपउत्ताओ छ वद्धिपउत्ताओ छ पवित्थरपउत्ताओ छ वया दसगोसाहस्सिएणं चएणं । सामी समोसढे । जहा कामदेवा तहा सावयधम्म पडिवजइ । सवेच वत्तव्वया जाव पडिलामेमाणे विहरइ ॥ १३ ॥
तए णं से कुण्डकोलिए समणोवासए अन्नया कयाइ पुवावरण्हकालसमयांस जेणेव असोगवणिया, जेणेव पुढविसिलापट्टए, तेणेव उवागच्छइ, २त्ता नाममुद्दगं च उत्तरिजगं च पुढविसिलापट्टए ठवेइ, २ समणस्स भगव
ओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णात्तिं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥१६॥
तए णं तस्स कुण्डकोलियरस समणोवासयस्स एगे । देवे अन्तियं पाउन्मवित्था ॥ १६५॥
तए गं ले देवे नाममुदं च उत्तरिजं च पुढविसिलापट्टयाओ गेण्हइ, २त्ता सखिखिणि अन्तलिक्खपडिवन्ने कुण्ड
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
उवासगदसासु
[ ६-१६६
कोलियं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो कुण्डकोलिया समणोवासया, सुन्दरी णं, देवाणुप्पिया, गोसालस्स मङ्गलिपुत्तस्स धम्मपण्णत्ती, नत्थि उट्ठाणे इ वा कम्मं इवा व इवा वीरिए इ वा पुरिसक्कारपरक्कमे इवा, नियया सव्वभावा; मङ्गुली णं समणस्स भगवओ महावीरस्स धम्मपण्णत्ती, अत्थि उट्ठाणे इ वा जाव परक्कमे इवा, अणियया सव्वभावा " ॥ १६६ ॥
तणं से कुण्डको लिए समणोवासए तं देवं एवं वयासी । "जइ णं, देवा, सुन्दरी गोसालस्स मङ्गलिपुत्तस्स धम्मपण्णत्ती, नत्थि उट्ठाणे इ वा जाव नियया सव्वभावा; मङ्गुली णं समणस्स भगवओ महावीरस्त धम्मपण्णत्ती, अस्थि उट्ठाणे इ वा जाव अणियया सव्वभावा । तुमे णं, देवा, इमा एयारुवा दिव्वा देविड्डी, दिव्वा देवज्जुइ, दिव्वे देवाणुभावे किण्णा लद्धे किण्णा पते किण्णा अभिसमन्नागए, किं उट्ठाणेणं जाव पुरिसक्कारपरक्कमेणं, उदाहु अणुट्ठाणेणं अकम्मेणं जाव अपुरिसक्कारपरक्कमेणं ? " ॥ १६७ ॥
तणं से देवे कुण्डकोलियं समणोवासयं एवं वयासी । " एवं खलु, देवाणुप्पिया, मए इमेयारूवा दिव्वा देविड्डी ३ अणुट्ठाणेणं जाव अपुरिसक्कारपरक्कमेणं लद्धा पत्ता अभिस
मन्नागया " ॥ १६८ ॥
तए णं से कुण्डकोलिए समणोवासए तं देवं एवं वयासी । “जइणं, देवा, तुमे इमा एयारुवा दिव्वा देविडी ३ अणुट्ठाणेणं जाव अपुरिसक्कारपरक्कमेणं लद्धा पत्ता अभिसमन्नागया, जेसि णं जीवाणं नत्थि उट्ठाणे इ वा जाव परकमेइवा, ते किं न देवा ? अह णं, देवा, तुमे इमा एया
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
६-१७३]
छहं कुण्डकोलियज्झयणं
४५.
रूवा दिव्या देवडी ३ उट्ठाणेणं जाव परक्कमेणं लद्धा पत्ता अभिसमन्नागया । तो जं वदसि सुन्दरी णं गोसालस्स महूलिपुत्तस्स धम्मपण्णत्ती, नत्थि उट्टाणे इ वा जाव नियया सव्वभावा, महुली णं समणस्स भगवओ महावीरस्स धम्मपण्णत्ती, अस्थि उट्ठाणे इ वा जाव अणियया सव्वभावा, तं. ते मिच्छा " ॥ १६९ ॥
तणं से देवे कुण्डकोलिएणं समणोवासएणं एवं बुत्ते समाणे सङ्किय जाव कलुससमावन्ने नो संचाएइ कुण्डको - लियस्स समणोवालयस्स किंचि पामोक्खमाइक्खित्तपः नाममुद्दयं च उत्तरिजयं च पुढविसिलापट्टए ठवेइ, २ ता जामेव दिसिं पाउन्भूए, तामेव दिसिं पडिगए ॥ १७० ॥
ते काणं तेणं समएणं सामी समोसढे ॥ १७१ ॥ तप णं से कुण्डकोलिए समणोवासए इमीसे कहाए लट्टे हट्ट जहा कामदेवो तहा निग्गच्छइ जाव पज्जुवासइ ॥ धम्मका ॥ १७२ ॥
" कुण्डफोलिया " इ समणे भगवं महावीरे कुण्डको लियं एवं वयासी । " से नूणं, कुण्डकोलिया, कलं तुभ पुव्वावरण्हकालसमयंसि असोगवणियाए एगे देवे अन्तियं पाउभवित्था । तए णं से देवे नाममुद्दं च तहेव जाव पडि'गए। से नूणं, कुण्डकोलिया, अट्टे समट्टे " ?
66 हन्ता, अस्थि " |
" तं धन्ने सिणं तुमं, कुण्डकोलिया, " जहा कामदेवो
॥ १७३ ॥
" अजो " इ समणे भगवं महावीरे समणे निग्गन्थे य निगन्थीओ य आमन्तित्ता एवं वयासी । " जंह ताव, अज्जो,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६
[ ६-१७४
गिहिणो गिहिमज्झा वसन्ताणं अन्नउत्थिए अट्ठेहि य हेऊहि य पासणेहि य कारणेहि य वागरणेहि य निष्पट्टपसिणवागरणे करेन्ति, सक्का पुणाई, अजो, समणेहिं निग्गन्थेहिं दुवाल - सङ्गं गणिपिडगं अहिजमाणेहिं अन्नउत्थिया अद्वेहि य जाव निष्पट्टपसिणा करित्तए ॥ ९७४ ॥
.
ar णं समणा निग्गन्था य निग्गन्थीओ य समणस्स भगवओ महावीरस्स " तह " त्ति एयमहं विणएणं पंडिसुन्ति ॥ १७५ ॥
तर णं से कुण्डकोलिए समणोवासए समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २ ता पसिणाई पुच्छर, २त्ता अट्ठमादियइ, २ चा जामेव दिसिं पाउन्भूए, तामेव दिसिं पडिगए ॥ १७६ ॥
सामी बहिया जणवयविहारं विहरइ ॥ १७७ ॥
उवासगदसासु
तए णं तस्स कुण्ड कोलियस्स समणोवासयस्स वहूहिं सील जाव भावेमाणस्स चोइस संवच्छराई वीइक्कन्ताई । पण्णरसमस्स संवच्छरस्स अन्तरा वट्टमाणस्स अन्नया कयाइ जहा कामदेवो तहा जेटूपुत्तं ठवेत्ता तहा पोसहसा - लाए जाव धम्मपणत्ति उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ एवं एक्कारस उवासगपडिमाओ ॥ १७८ ॥
तव जाव सोहम्मे कप्पे अरुणज्झए विमाणे जाव अन्तं' काहिइ ॥ १७९ ॥
॥ निक्खेवो ॥
छटुं कुण्ड कोलियज्झयणं समत्तं ॥
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्तमं सदालपुत्तज्झयणं ।
॥ उक्खेवो॥
पोलासपुरे नाम नयरे । सहस्सम्बवणे उजाणे । जियसच राया ॥१८०॥
तत्व णं पोलासपुरे नयरे सदालपुत्ते नाम कुम्भकारे आजीवियोवासए परिवसइ । आजीवियसमयंसि लट्टे गहियटे पुच्छियटे विणिच्छ्यिढे अभिगय? अहिमिंजपेमागुरागरते य " अयमाउसो आजीवियसमए अहे अयं परमटे सेसे अणटे"त्ति आजीवियसमएणं अप्पाणं भावेमाणे विहरइ ॥ २८१॥
तस्स णं सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्त एक्का हिरणकोडी निहाणपडत्ता एका वद्धिपउत्ता एका पवित्थरपउत्ता एके वए दसगोहासस्सिएणं वएणं ॥ १८२॥ • तस्स णं सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स अग्गिमित्ता नाम भारिया होत्था ॥ १८३॥
तस्स णं सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स पोलासपुरस्स नगरस्स बहिया पञ्च कुम्भकारावणसया होत्था। तत्य णं वहवे पुरिसा दिण्णभइभत्तवेयणा कल्लाकलिं वहवे करए य वारए य पिहडए य घडए य अद्धघडए य कल
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [७-१८४सए य अलिआरए य जम्बूलए य उट्टियाओ य करेन्ति, अन्ने य से वहवेपुरिसा दिण्णभइभत्तवेयणा कल्लाल्लिं तेहिं वहूहिं करएहि य जाव उट्टियाहि य रायमगंसि वित्तिं कप्पेभाणा विहरन्ति ॥१८४॥
तए णं से सद्दालपुत्ते आजीविओवासए अन्नया कयाइ पुव्वावरण्हकालसमयंसि जेणेव असोगवणिया तेणेव उवागच्छइ, २त्ता गोसालस्स मङ्खलिपुत्तस्स अन्तियं धम्मपण्णत्तिं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥१८५॥
तए णं तस्स सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स एगे देवे अन्तियं पाउभवित्था ॥१८६॥
तए णं से देवे अन्तलिक्खपडिवन्ने सखिखिणियाई जाव 'परिहिए सद्दालपुत्तं आजीविओवासयं एवं वयासी । "एहिइ णं, देवाणुप्पिया, कल्लं इहं महामाहणे उप्पन्नणाणदंसणधरे तीयपडपन्नमणागयजाणए अरहा जिणे केवली सवण्णू सव्वदरिसी तेलोकवहियमहियपूइए सदेवमणुयासुरस्स लोगस्स अञ्चणिज्जे वन्दणिजे सकाराणजे संमाणणिजे कल्लाणं मङ्गलं देवयं चेइयं जाव पज्जवासणिजे तच्चकम्मसंपयासंपउत्ते । तं णं तुमं वन्देजाहि जाव पज्जुवासेजाहि, पाडिहारिएणं पीढफलगसिजासंथारएणं उवनिमन्तेजाहि" ॥ दोचं पि तचं पि एवं वयइ, २त्ता जामेत दिसिं पाउन्भूए तामेव दिसिं पडिगए ॥१८७॥
तएँ णं तस्स सहालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स तेणं देवेणं एवं वृत्तस्स समाणस्स इमेयारूवे अज्झस्थिए ४ समुप्पन्ने । “एवं खलु ममं धम्मायरिए धम्मोवएलए गोसाले मङ्खलिपुत्ते, से णं महामाहणे उप्पन्नणाणदंसणघरे जाव
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
७-१९१] सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं
४९ तचकम्मसंपयासंपउत्ते, से णं कल्लं इहं हवमागच्छिस्सइ। तए णं तं अहंवन्दिस्सामि जावपज्जुवासिस्सामि पाडिहारिएणं जाव उवनिमन्तिस्सामि" ॥१८८॥
तए णं कल्लं जाव जलन्ते समणे भगवं महावीरे जाव समोसरिए । परिसा निग्गया जाव पज्जुवासइ ।।१८९॥
तए णं से सद्दालपुत्ते आजीविओवासए इमीसे कहाए लट्ठ समाणे, "एवं खलु समणे भगवं महावीरे जाव विहरइ, तं गच्छामि गं समणं भगवं महावीरं वन्दामि जाव पज्जुवासामि", एवं संपेहेइ, २त्ता पहाए जाव पायच्छित्ते सुद्धप्पावेसाइं जाव अप्पमहग्धाभरणालंकियसरीरे मणुस्सवग्गुरापरिगए साओ गिहाओ पडिणिक्खमइ,२त्ता पोलासपुर नयरं मज्झमज्झेणं निग्गच्छइ, २त्ता जेणेव सहस्सम्ववणे उजाणे जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ, २त्ता तिक्त्तो आयाहिणं पयाहिणं करेइ, २त्ता चन्दइ नमसइ, २त्ता जाव पज्जुवासइ ॥ १९०॥
तए णं समणे भगवं महावीरे सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स तसे य महइ जाव धम्मकहा समत्ता ॥१९॥ __ "सद्दालपुत्ता" इ समणे भगवं महावीरे सदालपुत्तं आजीवियोवासयं एवं वयासी । “से नूणं, सद्दालपुत्ता, कल्लं तुमं पुवावरण्हकालसमयंलि जेणेव असोगवणिया जाव विहरसि । तएणं तुम्भं एगे देवे अन्तियंपाउन्भवित्था। तए णं से देवे अन्तलिक्खपडिवन्ने एवं वयासी। "हं भो सद्दालपुत्ता," तं चेव सन्वं जाव "पजवासिस्सामि"। से नूणं, सहालपुचा, अद्वे समढे?" ॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [७-१९२"हंता, अस्थि "॥ "नो खलु, सद्दालपुत्ता, तेणं देवेणं गोसालं महलिपुत्तं पणिहाय एवं कुत्ते" ॥१९२॥
तए णं तस्स सहालपुत्तस्स आजीविओवासयस्स सम. णणं भगवया महावीरेणं एवं बुचस्स समाणस्स इमेयासवे अज्झथिए । “एस णं समणे भगवं महावीरे महामाहणे उप्पन्नणाणदंसणधरे जाव तच्चकम्मसंपयासंपउत्ते । तं सेयं खलु ममं समणं भगवं महावीरं वन्दिचानमंसिचा पाडिहारिएणं पीढफलग जाव उवनिमन्तित्तए" एवं संपेहेइ, २चा उट्ठांए उठेइ, २त्ता समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ,२ त्ता एवं वयासी । “ एवं खलु, भन्ते, ममं पोलासपुरस्ल नयरस्ल वहिया पञ्च कुम्भकारावणसया । तत्थ णं तुभे पाडिहारियं पीढ जाव संथारयं ओगिहिचाणं विहरह" ॥१९३॥
तए णं समणे भगवं महावीरे सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स एयमटुं पडिसुणेइ, २त्ता सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्ल पञ्चकुम्भकारावणसएसु फासुएसणिजं पाडिहारियं पीढफलग जाव संथारयं ओगिण्हित्ताणं विहरइ ॥ १९४॥
तए णं से सद्दालपुत्ते आजीविओवासए अन्नया कयाह वायाहययं कोलालभण्डं अन्तो सालाहिंतो वहिया नीणेइ, .२ चा आयवंसि दलयइ ॥ १९५॥ ___ तए णं समणे भगवं महावीरे सद्दालपुत्तं आजीविओवासयं एवं वयासी। “ सद्दालपुत्ता, एस णं कोलालभण्डे कओ?" ॥१९६॥
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
•७-१९९] सत्तमं सदालपुत्तज्झयणं
तए णं से सद्दालपुचे आजीविओवासए समणं भगवं महावीरं एवं वयासी । “एस णं, भन्ते, पुर्दिव मट्टिया आसी; तओ पच्छा उदएणं निमिजइ, २ चा छारेण य करिसेण य एगयओ मीसिजइ, २त्ता चक्के आरोहिजइ तओ वहवे 'करणा य जाव उट्टियाओ य कजन्ति"॥ १९७॥
तए णं समणे भगवं महावीरे सद्दालपुचं आजीविओवासयं एवं वयासी। "सद्दालपुत्ता, एस णं कोलालभण्डे किं उहाणेणं जाव पुरिसक्कारपरकमेणं कजन्ति, उदाहु अणुहाणणं जाव अपुरिसकारपरकमेणं कन्जन्ति ?" ॥१९८॥ . तए णं ले सद्दालपुचे आजीविओवासए समणं भगवं महावीरं एवं वयासी । “भन्ते, अणुटाणेणं जाव अपुरिसकारपरकमणं, नत्यि उट्ठाणे इवाजाव परकमेइवा, नियया सव्वभावा" | १९९॥
तए णं समणे भगवं महावीरे सद्दालपुत्तं आजीविओवासयं एवं वयासी । " सद्दालपुत्ता, जइ णं तुभं केइ पुरिसे चायाहयं वा पकेल्लयंवा कोलालमण्डं अवहरेजावा विक्खिरेजा वा भिन्देजावाअच्छिन्देजा वा परिटुवेजा वा अग्गिमित्ताए या भारियाए सद्धिं विउलाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरेजा, तस्स णं तुमं पुरिसस्स किं दण्डं वचेजासि?" . "भन्ते, अहं णं तं पुरिसं आओसेज्जा वा हणेजा वा वन्धेजा वा महेसा वा तनेजा वा तालेजावानिच्छोडेजा वा निभच्छेजा वा अकाले चेव जीवियाओ ववरोवेजा"॥ ___ "सहालपुत्ता, नो खलु तुम्भं केइ पुरिसे वायाहयं वा पकल्लयं वा कोलालभण्डं अवहरइ वा जाव परिटुवेइ वा अग्गिमित्ताए वाभारियाए सद्धिं विउलाई भोगभोगाईभुञ्ज
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२
उवासगदसासु
[ ७-२००
माणे विहरइ । नो वा तुमं तं पुरिसं आओसेजसि वा हणेजसि वा जाव अकाले चैव जीवियाओ ववरोवेजसि । जइ नत्थि उड्डाणे इ वा जाव परकमे इ वा, नियया सव्वभावा । अह णं, तुभं केइ पुरिसे वायाहयं जाव परिट्टवेड वा अग्गिमित्ताए वा जाव विहरइ, तुमं वा तं पुरिसं आओसेसि वा जाव ववरोवेसि । तो जं वदसि नत्थि उट्ठाणे इ वा जाव नियया सव्वभावा, तं ते मिच्छा " ॥ २०० ॥
एत्थ णं से सद्दालपुचे आजीविओवासए संबुद्धे ॥ २०९॥ तए णं से सद्दालपुत्ते आजीविओवासए समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमंसइ, २ चा एवं वयासी । " इच्छामि णं, भन्ते, तुम्भं अन्तिए, धम्मं निसामेचए " ॥ २०२ ॥
तए णं समणं भगवं महावीरे सद्दालपुत्तस्स आजीविओवासगस्स तीसे य जाव धम्मं परिकहेइ ॥ २०३ ॥
तए णं से सद्दालपुत्ते आजीविओोवासए लमणस्स भगas महावीरस्स अन्ति धम्मं सोचा निसम्म हट्टनुटु जाव हिए जहा आणन्दो तहा विहिधम्मं पडिवजइ । नवरं एगा हिरण्णकोडी निहाणपउत्ता एगा हिरण्णकोडी वह्निपउता एगा हिरण्णकोडी पवित्थरपरत्ता एगे वए दलगोसाहस्सिएणं वएणं जाव समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमंसइ, २ त्ता जेणेव पोलासपुरे नयरे तेणेव उवागच्छ, २ त पोलासपुरं नयर मज्झमज्झेणं जेणेव सए गिहे, जेणेव अग्निमित्ता भारिया, तेणेव उवागच्छइ, २ चा अग्निमित्तं भारियं एवं वयासी । "एवं खलु, देवाणुप्पिए, समणे भगवं महावीरे जाव समोसढे, तं गच्छाहि णं तुमं, समणं भगवं महावीरं वन्दाहि जाब पज्जुवासाहि समणस्स भगवओ
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
'७-२०९] सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं
५३ महावीरस्स अन्तिए पञ्चाणुव्वइयं सचसिक्खावइयं दुवालसविहं गिहिधम्म पडिवजाहि" ॥ २०४॥
तए णं सा अग्गिमित्ता भारिया सद्दालपुचस्स समणोवासगस्ल "तह" ति एयमटुं विणएण पडिसुणेइ ॥२०५॥
तए णं से सद्दालपुत्ते समणोवासए कोडम्बियपुरिसे सहावेइ, २ चा एवं वयासी। "खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, लहुकरणजुत्तजोइयं समखरवालिहाणसमलिहियसिङ्गएहिं जम्बूणयामयकलावजोत्तपइविसिट्टएहिं रययामयघण्टसुत्तरजगवरकञ्चणखइयनत्थापग्गहोग्गहियएहिं नीलुप्पलकयामल्लएहिं पवरगोणजुवाणएहिं नाणामणिकणगघण्टियाजालपरिगयं सुजायजुगजुत्तउजगपसत्थसुविरइयनिम्मियं पवरलक्षणोववेयं जुत्तामेव धम्मियं जाणप्पवरं उवट्ठवेह, २त्ता मम एयमाणत्तियं पञ्चप्पिणह ।। २०६ ॥ तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा जाव पञ्चप्पिणन्ति ॥२०७॥ तए णं सा अग्गिमित्ता भारिया ण्हाया जाव पायच्छित्ता सुद्धप्पावेसाइं जाव अप्पमहग्याभरणालंकियसरीरा चेडियाचकवालपारीकण्णा धम्मियं जाणप्पवरंदुरुहइ,रत्ता पोलासपुर नगरं मझमझेणं निग्गच्छइ, २त्ता जेणेव सहस्सम्बवणे उजाणे तेणेव उवागच्छइ. २त्ता धम्मियाओ जाणाओ पञ्चोरुहई, २त्ता चेडियाचकवालपरिखुडा जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छ्इ, २त्ता तिक्खुत्तो जाव वन्दइ नमसइ, २त्ता नच्चासन्ने नाइदूरे जाव पञ्जलिउडा ठिइया चेव पज्जुवासइ ॥२०८ ॥
तए णं समणे भगवं महावीरे अग्गिमित्ताए तासे य जाव धम्मं कहेइ ॥२०९॥
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४
उवासगदसासु [७-२१०तए णं सा अग्गिमित्ता भारिया समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए धम्म सोचा निसम्म हट्टतुट्टा सम] भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २त्ता एवं वयासी । " सद्दहामि णं, भन्ते, निग्गन्य पावयणं जाव से जहेयं तुव्मे वयह । जहा णं देवाणुप्पियाणं अन्तिए वहवे उग्गा भोगा जाव पवइया, नो खलु अहं तहा संचाएमि देवाणुप्पियाणं अन्तिए मुण्डा भवित्ता जाब । अह णं देवाणुप्पियाणं अन्तिए पश्चाणुव्वइयं सत्तसिक्खावइयं दुवालसविहं गिहिधम्म पडिवजिस्सामि । अहासुह, देवाणुप्पिया, मा पडिवन्धं करेह" ॥२१०॥
तए णं सा अग्गिमित्ता भारिया समणस्स भगवयो महावीरस्म अन्तिए पञ्चाणुब्वइयं सत्तसिक्खावइयं दुवाल सविहं सावगधम्म पडिवजइ, २त्ता समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २त्ता तमेव धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहइ, २ चा जामेव दिसि पाउन्भूया तामेव दिसि पडिगया ॥२११
तए णं समणे भगवं महाचीरे अन्नया कयाइ पोलासपुराओ सहस्सम्बवणाओ पडिनिग्गच्छइ, २ चा पहिया जणवयविहारं विहरइ ॥२१२॥
तए णं से सहालपुत्ते समणोवासए जाए अभिगयजावाजीवे जाव विहरइ ॥२१३॥
तए णं से गोसाले महलिपुत्ते इमोसे कहाए लढे समाणे, "एवं खलु सदालपुत्ते आजीवियसमयं वमित्ता समणाणं निग्गन्थाणं दिट्टि पडिवने। तं गच्छामि णं सद्दालपुत्तं आजीविओवासयं समणाणं निग्गन्याणं दिहि वामेत्ता पुणरवि आजीवियदिहि गेण्हावित्तए" त्ति कट्ट एवं संपेहेइ,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
७-२१७]
सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं
५५
२. त्ता आजीवियसंघपरिवुडे जेणेव पोलासपुरे नयरे, जेणेव आजीवियसभा, तेणेव उवागच्छइ, २ त्ता आजीवियस - भाए भण्डगनिक्खेवं करेइ, २ त्ता कइवएहिं आजीविएहिं सद्धि जेणेव सद्दालपुत्ते समणोवासए तेणेव उवागच्छइ ||| 238 |||
तरणं से सद्दालपुत्ते समणोवासए गोसालं मङ्खलिपुत्तं एजमाणं पास, २ त्तानो आढाइ नो परिजाणइ, अणाढायमाणे अपरिजाणमाणे तुसिणीए संचिट्ठइ ॥ २१५ ॥
तपणं से गोसाले मङ्गलिपुत्ते सद्दालपुत्तेणं समणोवासएणं अणाढाइजमाणे अपरिजाणिजमाणे पीढफलगसिज्जासंथारट्ठाए समणस्स भगवओ महावीरस्स गुणकित्तणं करेमाणे सद्दालपुत्तं समणोवासयं एवं वयासी । " आगए णं, देवाणुप्पिया, इहं महामाहणे " ॥ २१६ ॥
तणं से सद्दालपुत्ते समणोवासए गोसालं मङ्खलिपुत्तं एवं वयासी । " के णं, देवाणुप्पिया, महामाहणे ?” ॥२१७॥ तए णं से गोसाले मङ्खलिपुत्तं सद्दालपुत्तं समणोवासयं एवं वयासी ।" समणे भगवं महावीरे महामाहणे " ॥
" से केणट्टेणं, देवाणुप्पिया, एवं बुच्चइ समणे भगवं महावीरे महामाहणे ? ”
" एवं खलु, सद्दालपुत्ता, समणे भगवं महावीरे महामाहणे उत्पन्नणाणदंसणधरे जाव महियपूइए जाव तच्च'कम्मसंपयासंपत्ते । से तेणट्टेणं, देवाणुप्पिया, एवं बुच्चाइ समणे भगवं महावीरे महामाहणे । आगए णं, देवाणुप्पिया, इहं महागोवे " ॥
"केणं, देवाणुप्पिया महागोवे ? "
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु
[७-२१७
"समणे भगवं महावीरे महागोवे"॥ "से केणटेणं, देवाणुप्पिया जाव महागोवे?" "एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणे भगवं महावीरे संसाराडवीए वहवे जीवे नस्समाणे विणस्समाणे खजमाणे छिजमाणे भिजमाणे लुप्पमाणे विलुप्पमाणे धम्ममएणं दण्डेणं सारक्खमाणे संगोवेमाणे, निव्वाणमहावासाहत्यि संपावेइ । से तेण?णं, सद्दालपुत्ता, एवं वुच्चइ समणे भगवं महावीरे महागोवे । आगए णं, देवाणुप्पिया, इहं महासत्थवाहे"॥
"के णं, देवाणुप्पिया, महासत्थवाहे ?" "सद्दालपुत्ता, समणे भगवं महावीरे महासत्यवाहे" ॥ "से केणटेणं ?" "एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणे भगवं महावीरे संसाराडवीए वहवे जीवे नस्समाणे विणस्समाणे जाव विल्लुप्पमाणे धम्ममएणं पन्थेणं सारक्खमाणे निव्वाणमहापट्टणाभिमुहे साहत्थि संपावेइ । से तेणटेणं, सद्दालपुत्ता, एवं बुच्चइ समणे भगवं महावीरे महासत्थवाहे । आगए णं, देवाणुप्पिया, इहं महाधम्मकही" ॥
"के णं, देवाणुप्पिया, महाधम्मकही ?" " समणे भगवं महावीरे महाधम्मकही" ॥ “से केणटेणं समणे भगवं महावीरे महाधम्मकही ?" " एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणे भगवं महावीरे महइमहालयंसि संसारंसि बहवे जीवे नस्समाणे विणस्समाणे उम्मग्गपडिवन्ने सप्पहविप्पणटे मिच्छत्तवलाभिभूए अट्ठविहकम्मतमपडलपडोच्छन्ने बहूहिं अटेहि य जाव वागर
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७
७-२१८] सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं । णेहि य चाउरन्ताओसंसारकन्ताराओ साहत्थि नित्थारेइ । से तेण?णं, देवाणुप्पिया, एवं वुबइ समणे भगवं महावीरे महाधम्मकही । आगए णं, देवाणुप्पिया, इहं महानिजामए"॥
"के णं, देवाणुप्पिया, महानिजामए?" । "समणे भगवं महावीरे महानिजामए"॥ "से केण?णं?"
"एवं खलु, देवाणुप्पिया, लमणे भगवं महावीरे संसारमहासमुझे वहवे जीवे नस्समाणे विणस्समाणे बुडमाणे निवुड्डमाणे उप्पियमाणे धम्ममईए नावाए निव्वाणतीराभिमुहे साहत्यि संपावेइ । से तेण?णं, देवाणुप्पिया, एवं बुञ्चइ समणे भगवं महावीरे महानिजामए" ॥२१॥
तए णं से सद्दालपुत्ते समणोवासए गोसालं मट्टलिपुत्तं एवं वयासी। “तुम्भे णं, देवाणुप्पिया, इयच्छेया जाव इयनिउणा इयनयवादी इयउवएसलद्धा इयविण्णाणपत्ता, पभू णं तुम मम धम्मायरिएणं धम्मोवएसएणं भगवया महावीरेणं साद्धं विवादं करेत्तए?" "नो इणटे समझे"
"से केणटेणं, देवाणुप्पिया, एवं वुच्चइ नो खलु पभू तुझे मम धम्मायरियणं जाव महावीरेणं सद्धिं विवादं करेत्तए?"॥ __ "सद्दालपुत्ता, से जहानामए केइ पुरिसे तरुणे जुगवं जाव निडणसिप्पोबगए एगं महं अयं वा एलयं वा सूयरं वा कुक्कडं वा तित्तिरं वा वयं वा लावयं वा कवोयं वा कविजलं वा वायसं वा सेणयं वा हत्यसि वा पायंसि वा
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८
उवासगदसासु [७-२१९खरंसि वा पुच्छसि वा पिच्छसि वा सिद्भसि वा विसाणंसि वा रोमंसि वा जहिं जहिं गिण्हइ,तहि तहिं निचलं निप्पंदं घरेइ । एवामेव समणे भगवं महावीरे ममं वहहिं अटेहि य हऊहि य जाव वागरणेहि य जहिं जहिं गिण्हड, तहिं तहिं निप्पट्ठपसिणवागरणं करेइ । से तेण?णं, सदालपुत्ता, एवं बुञ्चइ नो खलु पभू अहं तव धम्मायरिएणं जाव महावीरेणं सद्धिं विवादं करेत्तए " ॥२१९॥
तए णं से सदालपुत्ते समणोवासए गोसालं मङ्खलिपुत्रं एवं वयासी । “जम्हा णं, देवाणुप्पिया, तुझे मम धम्मायरियस्स जाव महावीरस्स सन्तेहिं तच्चेहि तहिएहिं सन्मूएहिं भावेहिं गुणकित्तणं करेह, तम्हा णं अहं तुम्भे पाडिहारिएणं पीढ नाव संथारएणं उवनिमन्तमि । नो, चेवणं धम्मो ति वा तवो त्ति वा । तं गच्छह णं तुम्भे मम कुम्मारावणेसु पाडिहारियं पीढफलग जाव ओगिणिहत्ताणं विहरह" ॥२२०॥
तए णं से गोसाले मललिपुत्ते सदालपुत्तस्स समणोवासयस्स एयमटुं पडिसुणेइ, २त्ता कुम्भारावणेसु पाडिहारियं पीढ जाव ओगिण्हित्ताणं विहरइ ॥ २२१ ॥
तए णं से गोसाले महलिपुत्ते सद्दालपुत्तं समणोवासगं जाहे नोसंचाएइवहहिं आघवणाहिय पण्णवणाहि यसण्णवर णाहिय विण्णवणाहि य निग्गन्याओ पावयणाओ चालित्तए वा खोभित्तए वा विपरिणामित्तए वा, ताहे सन्ते तन्ते परितन्ते पोलासपुराओ नयराओ पडिणिक्खमइ, २त्ता वहिया जणवयविहारं विहरइ ॥ २२२॥
तए णं तस्स सद्दालपुत्तस्स समणोवासयस्स बहूहिं
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
७-२२८] . सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं ।
५९
सील जाव भावेमाणस्स चोद्दस संवच्छरा वीइक्कन्ता । पण्णरसमस्त संवच्छरस्स अन्तरा वट्टमाणस्स पुव्वरत्तावरत्तकाले जाव पोसहसालाए समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मपण्णत्तिं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ २२३॥
तए णं तस्स सद्दालपुत्तस्स समणोवासयस्स पुन्वरत्तावरत्तकाले एगे देवे अन्तियं पाउन्भवित्था ॥ २२४ ॥
तपणं से देवे एगं महं नीलुप्पल जाव आसें गहाय सद्दालपुत्तं समणोवासयं एवं वयासी । जहा चुलणीपियस्स तहेव देवो उवसग्गं करेइ । नवरं एक्केके पुत्ते नव मंससोल्लए करेइ । जाव कर्णायसं घाएइ, २ ता जाव आयश्चइ ॥ २२५ ॥
तणं से सद्दालपुत्ते समणोवासए अभीए जाव विहरइ
॥ २२६ ॥
66
तणं से देवे सद्दालपुत्तं समणोवासयं अभीयं जाव पासित्ता चउत्थं पि सद्दालपुत्तं समणोवासयं एवं वयासी । हं भो सद्दालपुत्ता, समणोवासया, अपत्थियपत्थिया जाव न भञ्जसि, तओ ते जा इमा अग्गिमित्ता भारिया धम्मसहाइया धम्मविइज्जिया धम्माणुरागरत्ता समसुहदुक्खसहाइया, तं ते साथ गिहाओ नीणेमि, २ त्ता तव अग्गओ ब्याएमि, २त्ता नव मंससोल्लए करोमि, २ त्ता आदाणभरियंसि कडाहांस अहेमि, २ त्ता तव गायं मंसेणय सोणिएणय आयञ्चामि जहा णं तुमं अट्टदुहट्ट जाव ववरोविजसि
"
॥ २२७ ॥
तए णं से सद्दालपुत्ते समणोवासए तेणं देवेणं एवं वृत्तेः समाणे अभीए जाव विहरइ ॥ २२८ ॥
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०
उवासगदसासु [७-२२९तए णं से देवे सद्दालपुत्तं समणोवासयं दोचं पि तच्चं पि एवं वयासी । “हं भो सद्दालपुत्ता समणोवासया," तं चेव भणइ ॥२२९ ॥
तए णं तस्स सहालपुत्तस्स समणोवासयस्स तेणं देवेणं दोच्चं पि तच्चं पि एवं वुत्तस्स समाणस्स अयं अज्झथिए ४ समुप्पन्ने । एवं जहा चुलणीपिया तहेव चिन्तेइ । “जेणं ममं जेटुं पुत्तं, जेणं ममं मज्झिमयं पुत्तं, जेणं ममं कणीयसं पुत्तं जाव आयञ्चइ, जा वि य णं ममं इमा अग्गिमित्ता भारिया समसुहदुक्खसहाइया, तं पि य इच्छइ साओ गिहाओ नीणेत्ता ममं अग्गओ घाएत्तए। सेयं खलु ममं एयं पुरिसं गिण्हित्तए" त्ति कट्ट उट्ठाइए जहा चुलणीपिया तहेव सवं भाणियव्वं । नवरं अग्गिमित्ता भारिया कोलाहलं सुणित्ता भणइ । सेसं जहा चुलणीपिया वत्तव्वया नवरं अरुणच्चए विमाणे उववन्ने जाव महाविदेहे वासे सिन्झिहिइ ॥२३०॥
॥ निक्खेवो॥
सत्तमं सद्दालपुत्तज्झयणं समत्तं ॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
अट्ठमं महासययज्झयणं ।
- ॥ उक्खेवो ॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं संमएणं रायगिहे नयरे । "गुणसिले चेइए । सेणिए राया ॥ २३१ ॥
तत्थ णं रायगिहे महासयए नामं गाहावई परिवसइ अड्डे जहा आणन्दो । नवरं अट्ठ हिरण्णकोडीओ सकंसाओ निहाणपउत्ताओ अट्ठ हिरण्णकोडीओ सकंसाओ वडिपरताओ अट्ठ हिरण्णकोडीओ सकंसाओ पवित्थर उत्ताओ अट्ट वया दसगोसाहस्सिएणं वएणं ॥ २३२ ॥
तस्स णं महासयगस्स रेवईपामोक्खाओ तेरस भारियाओ होत्था, अहीण जाव सुरूवाओ ॥ २३३ ॥
तस्स णं महासयगस्स रेवईए भारियाए कोलधरियाओ अट्ठ हिरण्णकोडीओ अट्ठ वया दसगोसाहस्सिएणं वपणं • होत्था | अवसेसाणं दुवालसण्हं भारियाणं कोलघरिया एगमेगा हिरण्णकोडी एगमेगे य वए दसगोसाहस्सिएणं वएणं होत्था ॥ २३४ ॥
तेणं कालेणं तेणं समरणं सामी समोसढे । परिसा निग्गया। जहा आणन्दो तहा निग्गच्छइ । तहेव सावयधम्मं पडिवजइ । नवरं अट्ठ हिरण्णकोडीओ सकंसाओ उच्चारेइ,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२
उवासगदसासु [८-२३५अट्ट वया, रेवईपामोक्खाहिं तेरसहि भारियाहि अवसेसं मेहुणविहिं पञ्चक्खाइ । सेसं सव्वं तहेव । इमं च णं एयारूवं अभिग्गहं अभिगिण्हइ । “कल्लाकल्लिं कप्पइ मे वेदोणियाए कंसपाईए हिरण्णभरियाए संववहरित्तए " ॥२३५॥
तए णं से महासयए समोवासए जाए अभिगयजीचाजीवे जाव विहरइ ।।२३६॥
तए णं समणे भगवं महावीरे वहिया जणवयविहारं विहरइ ॥२३७॥
तए णं तीसे रेवईए गाहावइणीए अनया कयाइ पुव रत्तावरत्तकालसमयंसि कुडम्ब जाच इमेयारूवे अज्झथिए ४। " एवं खलु अहं इमासिं दुवालसण्हं सवत्तीणं विधाएणं नो संचाएमि महासयएणं समणोवासएणं सद्धि उरालाई माणुस्सयाई भोगभोगाई भुञ्जमाणी विहरित्तए । तं सेयं खलु ममं एयाओ दुवालस वि सवत्तियाओ अग्गिपओगेण वा सत्यप्पओगेण वा विसप्पओगेण वा जीवियाओ चवरोवित्ता, एयासं एगमेगं हिरणकोडिं एगमेगं वयं सयमेव उवसंपजित्ताणं महासयएणं समणोवासएणं सद्धिं उरालाई जाव विहरित्तए" एवं संपेहेइ, २ त्ता तासिं दुवालसण्हं सवत्तीणं अन्तराणि य छिहाणि य विवराणि य पडिजागरमाणी विहरइ ॥२३८॥
तए णं सा रेवई गाहावइणी अन्नया कयाइ तासिं दुवालसण्हं सवत्तीणं अन्तरं जाणित्ता छ सवत्तीओ सत्यप्पआगेणं उद्दवेइ, २ चा छ सवत्तीओ विसप्पओगेणं उद्दवेइ, २त्ता तासिं दुवालसण्हं सवत्तीणं कोलघरियं एगमेगं हिरण्णकोर्डि एगमेगं वयं सयमेव पडिवजइ, २ चा महा
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
८-२४५]
अट्ठमं महासययज्झयणं ।
६३
सयएणं समणोवासएणं सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुखमाणी विहरइ ॥ २३९ ॥
तपणं सा रेवई गाहावइणी मंसलोलुया मंसेसु मुच्छिया जाव अज्झोववन्ना वहुविहेहिं मंसेहि य सोल्लेहि य तलिएहिय भजिएहि य सुरं च महुं च मेरगं च मजं च सीधुं च पसन्नं च आसाएमाणी ४ विहरइ ॥ २४० ॥
तणं रायगिहे नयरे अन्नया कयाइ अमाघाए छुट्टे यावि होत्था ॥ २४९ ॥
तणं सा रेवई गाहावइणी मंसलोलुया मंसेसु मुच्छिया ४ कोलधरिए पुरिसे सहावेइ, २ चा एवं वयासी । "तुभे, देवाप्पिया, मम कोलघरिएहिंतो वएहिंतो कल्लाकलि दुवे दुवे गोणपोयए उद्देवेह, २ चा ममं उवणेह " ॥ २४२ ॥
तर णं ते कोलघरिया पुरिसा रेवईए गाहावइणीए ፡ तह "त्ति एयमटुं विणएणं पडिसुणन्ति, २ चा रेवईए गाहावइणीए कोलघरिएहिंतो वएहिंतो कल्लाकलि दुवे दुवे गोणपोयए वहन्ति, २ न्ता रेवईए गाहावइणीए उवणेन्ति
॥ २४३ ॥
तए णं सा रेवई गाहावइणी तेहिं गोणमंसेहिं सोल्लेहि य ४ सुरं च ६ आसाएमाणी ४ विहरइ ॥ २४४ ॥
तर णं तस्स महासयगस्स समणोवासगस्स वहूहिं
सील जाव भावेमाणस्स चोइस संवच्छरा वीइक्कन्ता । एवं तहेव जेहूं पुत्तं ठवे जाव पोसहसालार धम्मपण्णन्ति उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ २४५॥
तणं सा रेवई गाहावइणी मत्ता लुलिया विइण्णकेसी उत्तरिजयं विकडूमाणी २ जेणेव पोसहसाला जेणेव महा
•
-
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवासगदसासु [८-२४६सयए समणोवासए तेणेव उवागच्छइ, २चा मोहम्मायजणणाई सिङ्गारियाई इस्थिभावाई उवदसेमाणी २ महासययं समणोवासयं एवं वयासी । "हं भो महासयया समणोवासया, धम्मकामया पुण्णकामया सग्गकामया मोक्खकामया धम्मकडिया४ धम्मपिवासिया ४, किं णं सुभ, देवाणुप्पिया,धम्मेण वा पुण्णेण वा सग्गेण वा मोक्खेण वा, जणं तुम मए सद्धि उरालाइंजाव भुञ्जमाणे नो विहरसि?" ॥ २४६॥
तए णं से महासयए समणोवासए रेवईए गाहावइणीए एयमटुं नो आढाइ नो परियाणाइ, अणाढायमाणे अपरि. याणमाणे तुसिणीए धम्मज्झाणोवगए विहरइ ॥२४७ ॥
तए णं सा रेवई गाहावइणी महासययं समणोवासयं दोच्चं पि तचं पि एवं वयासी । "हं भो" तं चेव भणइ, सो वि तहेब जाव अणाढायमाणे अपरियाणमाणे विहरइ ॥ २४८॥
तए णं सा रेवई गाहावइणी महासयएणं समणोवासएणं . अणाढाइजमाणी अपरियाणिजमाणी जामेव दिसिं पाउभूया तामेव दिसि पडिगया ॥२४९ ॥
तए णं से महासयए समणोवासए पढम उवासगपडिम उवसंपजित्ताणं विहरइ । पढमं अहासुत्तं जाव एकारस वि ॥ २५०॥
तए णं से महासयए समणोवासए तेणं उरालेणं जाव किसे धमणिसंतए जाए ॥ २५१ ॥
तए णं तस्स महासययस्स समणोवासयस्स अन्नया कयाइ पुन्चरत्तावरत्तकाले धम्मजागरियं जागरमाणस्स
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
८-२५४] अहमं महासययज्झयणं अयं अज्झथिए ४। “एवं खलु अहं इमेणं उरालेणं " जहा आणन्दो तहेव अपच्छिममारणन्तियसंलेहणाए झुसियसरीरे भन्तपाणपडियाइक्खिए कालं अणवकपमाणे विहरइ॥२५२॥
तए णं तस्स महासयगस्स समणोवासगस्स सुभेणं अज्झक्साणेणं जाव खओवलमेणं ओहिणाणे समुप्पन्ने । पुरथिनेणं. लवणसमुद्दे जोयणसाहस्सियं खेत्तं जाणइ पासइ, एवं दक्षिणेणं पञ्चत्थिमेणं, उत्तरेणं जाव चुल्लहिमवन्तं वासहरपब्वयं जाणइ पासइ, अहे इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए लोलुयच्चुयं नरयं चउरासीइवाससहस्सहिइयं जाणइ पासइ ॥ २५३ ॥
तए णं सा रेवई गाहावइणी अन्नया कयाइ मत्ता जाव उन्तरिजयं विकमाणी २ जेणेव महासयए समणोवासए जेणेव पोसहसाला तेणेव उवागच्छइ, २त्ता महासययं तहेव भणइ जाव दोचं पि तचं पि एवं क्यासी। “ह भो" तहेव ॥ २५४॥
तए णं से महासयए समणोवासए रेवईए गाहावइणीए दोचं पि तचं पि एवं बुत्ते समाणे आसुरत्ते ४ ओहिं पर अइ, २त्ता ओहिणा आभाएइ, २त्ता रेवई गाहावाण एवं क्यासी । “ह भो रेवई, अपत्थियपत्थिए ४, एवं खलु तुम अन्नो सत्तरत्तस्स अलसएणं वाहिणा अभिभूया समाणी अदुहट्टवसट्टा असमाहिपत्ता कालमासे कालं किच्चा अहे इमासे रयणप्पभाए पुढवीए लोलुयच्चुए नरए चउरासीइ.
वाससहस्सटिइएसु नेरइएतु नेरइयत्ताए उववजिहिास" . ॥२५५॥
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६
उवासगदसासु
[ ८-२५६
तए णं सा रेवई गाहावइणी महासयपणं समणोवासएणं एवं वृत्ता समाणी एवं वयासी । " रुट्टे णं ममं महासयए समणोवासए, होणे णं ममं महासयए, अवज्झाया णं अहं महासयएणं समणोवासएणं, न नज्जइ णं, अहं केण वि कुमारेणं मारिजिस्सामि " त्ति कट्टु भीया तत्था - तसिया उव्वग्गा संजायभया सणियं २ पञ्च्चोसक्कर, २ त्ता जेणेव सए गिहे तेणेव उवागच्छइ, २ त्ता ओहय जाव झियाइ ॥ २५६ ॥
तणं सा रेवई गाहावइणी अन्तो सत्तरत्तस्स अलसपुणं वाहिणा अभिभूया अट्टदुहट्टवसट्टा कालमासे कालं किच्चा इमसेि रयणप्पभाष पुढवीए लोलुयच्चुए नरए चउरासीइवाससहस्सट्ठिइएस नेरइएस नेरइयत्ताए उववन्ना
॥ २५७ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे, समोसरणं जाव परिसा पडिगया ॥ २५८ ॥
" गोयमा " इ समगे भगवं महावीरे एवं वयासी । " एवं खलु, गोयमा, इहेव रायगिहे नयरे ममं अन्तेवासी महासयए नामं समणोवासए पोसहसालाए अपच्छिममारणन्तियसंलेहणाए झुसियसरीरे भत्तपाणपडियाइक्खिए कालं अणवकङ्क्षमाणे विहरइ । तए णं तत्स महासयगस्स रेवई गाहावइणी मत्ता जाव विकड्रमाणी २ जेणेव पोसहसाला जेणेव महासयए तेणेव उवागया, मोहुमाय जाव एवं वयासी तहेव जाव दोचं पि तच्च पि एवं वयासी । तए णं से महासयए समणोवासए रेवईए गाहावणीए दोचं पि तचं पि एवं वृत्ते समाणे आसुरते ४ ओहिं
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
८-२६१]
अहमं महासयमज्झयणं
पउनइ, २त्ता ओहिणा आभोएइ, २त्ता रेवई गाहावइणि एवं वयासीजाव "उववजिहिसि"। नो खलु कप्पइ,गोयमा, समोवासगस्स अपच्छिम जाव झूसियसरीरस्स भत्तपाणपडियाइक्खियस्स परो सन्तेहिं तच्चेहि तहिएहि सन्भूएहिं अणिटेहिं अकन्तेहिं अप्पिएहिं अमणुण्णेहिं अमणामेहिं वागरणेहिं वागरित्तए । तं गच्छ णं, देवाणुप्पिया, तुमंमहासययं समणोवासयं एवं वयाहि । “नो खलु,देवाणुप्पिया, कप्पइ समणोवासगस्स अपच्छिम जावभत्तपाणपडियाइक्खियस्त परो सन्तेहिं जाव वागरित्तए । तुमे य णं, देवाणुप्पिया, रेवई गाहावइणी सन्तेहिं ४ आणिटेहिं ५ वागरणेहिं वागरिया। तंणं तुमं एयस्स ठाणस्स आलोएहि जाच जहारिहं च पायच्छि पडिवजाहि" ॥२५९॥
तए णं से भगवं गोयमे समणस्स भगवओ महावीरस्स "तह" ति एयमटुं विणएण पडिसुणेइ, २त्ता तओ पडिणिक्खमइ,२त्ता रायगिहं नयरं मझमझेणं अणुप्पविसइ, २त्ता जेणेव महासयगस्स समणोवासयस्स गिहे जेणेव महासयए समणोवासर तेणेव उवागच्छइ ॥२६०॥
तए णं से महासयए समणोवासए भगवं गोयमं एजमाणं पासइ, २त्ता हट्ट जाव हियए भगवं गोयमं वन्दइ नमसइ॥२६१ ॥
तए णं से भगवं गोयमे महासययं समणोवासयं एवं वयासी । “एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणे भगवं महावीरे एवमाइक्खा भासइ पण्णवेइ परूवेइ । “ नो खलु कप्पइ, देवाणुप्पिया, समणोवासगस्स अपच्छिम जाव वागरित्तए। तुमे णं, देवाणुप्पिया, रेवई गाहावइणी सन्तेहिं जाव वाग
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८
उवासगदसासु [८-२६२-. रिया । तं णं तुमं, देवाणुप्पिया, एयरस ठाणस्स आलोपहि जाव पडिवजाहि " ॥ २६२ ॥
तए णं से महासयए समणोवासए भगवओ गोयमस्त "तह" त्ति एयमटुं विणएणं पडिसुणेइ, २त्ता तस्त ठाणस्स आलोएइ जाव अहारिहं च पायच्छित्तं पडिया जइ ॥ २६३॥ .
तए णं से भगवं गोयमे महासयगस्स समणोवालयरस अन्तियाओ पडिणिक्खमइ, २ त्ता रायगिह नयरं मज्झमझेणं निगच्छइ, २त्ता जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ, २त्ता समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २त्ता संजमेणं तवसा अप्पाणंभावेमाणे विहर॥२६॥
तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नयाकयाइ रायगिहाओ नयराओ पडिणिक्खमइ, २त्ता पहिया जपवयविहारं विहरइ ॥ २६५॥
तए णं से महासयए समणोवासए वहूहिं सील जाव भावेत्ता वीसं वासाई सलणोवासगपरियायं पाउणित्ता एक्कारस उवासगपडिमाओ सम्म कारण फासित्ता मासियाए संलेहणाए अप्पाणं झूसित्ता साट्ट भत्ताई अणसणाए छेदत्ता आलोइयपडिकन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा लोहम्मे कप्पे अरुणवाडिसए विमाणे देवत्ताए उनवन्ने । चत्तारि पलिओचमाई ठिई । महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥ २६६॥
॥निक्खेयो॥ अट्ठसं महासययज्झयणं समत्तं ॥
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
नवमं नन्दिणीपियज्झयणं ।
॥ उक्लेवो॥ एवं खल, जम्बू , तेणं कालेणं तेणं समएणं सावत्थी नयरी । कोट्ठए चेइए । जियसच राया ॥२६७॥
तत्थ णं सावत्थीए नयरीए नन्दिणीपिया नाम गाहावई परिवसइ अड्डे । चत्तारि हिरण्णकोडीओ निहाणपउत्ताओ चत्तारि हिरण्णकोडीओ वद्धिपउत्ताओ चत्तारि हिरण्णकोडीओ पवित्थरपउत्ताओ चत्तारि वया दसगोसाहस्सिएणं वएणं । अस्सिणी भारिया ॥२६८॥
सामी समोलढे । जहा आणन्दो तहेव गिहिधम्म पडिवजह । सामी वहिया विहरइ ॥ २६९ ॥
तए णं से नन्दिणीपिया समणोवासए जाए जाव विहरइ॥२७० ॥
तए णं तस्स नन्दिणीपियस्स समणोवासयस वहूहिं सीलब्बयगुण जाव भावेमाणस्स चोइस संवच्छराई वीइकन्ताई। तहेव जेट्ठ पुत्तं ठवेइ। धम्मपण्णत्ति। वीसं वासाई परियागं । नाणत्तं। अरुणगवे विमाणे उववाओ।महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥ २७१ ॥
॥निक्लेवो॥ नवमं नन्दिणीपियज्झयणं समत्तं ॥
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
दसमं सालिहीपियज्झयणं ।
॥ उक्खेवो॥
एवं खलु, जम्बू, तेणं कालेणं तेणं समएणं सावत्थी नयरी । कोट्ठए चेइए । जियसत्तू राया ॥२७२॥
तत्थ णं सावत्थीए नयरीए सालिहीपिया नाम गाहावई परिवसइ अड़े दित्ते। चत्तारि हिरण्णकोडीओ निहाणपउत्ताओ चत्तारि हिरण्णकोडीओ वडिपउत्ताओ चत्तारि हिरण्णकोडीओ पवित्थरपउत्ताओचत्तारिवया दसगोसाहस्सिएणं वएणं । फग्गुणी भारिया ॥ २७३॥
सामी समोसढे। जहा आणन्दो तहेव गिहिधम्म पडिवजइ। जहा कामदेवो तहा जेट्ठ पुत्तं ठवेत्ता पोसहसालाए समणस्स भगवओ महावीरस्स धम्मपण्णचि उवसंपजिचाणं विहरइ । नवरं निरुवसग्गाओ एक्कारस वि उवासग' पडिमाओ तहेव भाणियव्वाओ। एवं कामदेवगमेणं नेयत्वं जाव सोहम्मे कप्पे अरुणकीले विमाणे देवत्ताए उववन्ने । चत्तारि पलिओवमाइं ठिई। महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥२७४॥ • दसण्ह वि पण्णरसमे संवच्छरे वट्टमाणाणं चिन्ता। दसण्ह वि वीसं वासाई समणोवासयपरियाओ॥२७५ ॥
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०-२७६] दसमं सालिहीपियज्झयणं । ७१
एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तेणं सत्तमस्स अगस्त उवासगदसाणं दसमस्स अज्झयणस्स अयमढे पण्णत्ते ॥ २७६॥
-
-
-
-
--
वाणियगामे चम्पा दुवे य वाणारसीइ नयरीए । आलभिया य पुरवरी कम्पिल्लपुरं च बोद्धव्वं ॥१॥ पोलासं रायगिहं सावत्थीए पुरीए दोन्नि भवे । एए उवासगाणं नयरा खलु होन्ति योद्धव्वा ॥२॥ सिवनन्द-भद्द-सामा धन्न-बहुल-पूस-आग्गिमित्ता य। रेवइ-अस्सिणि तह फग्गुणी य भजाण नामाई ॥३॥ ओहिण्णाण-पिसाए माया वाहि-धण-उचरिजे य। भजा य सुब्वया दुव्वया निरुवलग्गया दोनि ॥४॥ अरुणे अरुणामे खलु अरुणप्पह-अरुणकन्त-सिटे य। अरुणज्झए य छठे भूय-चडिंसे गवे कीले ॥५॥ चाली सट्टि असीई सट्ठी सट्ठी य सठि दस सहस्सा। असिई चत्ता चत्ता चए एयाण य सहस्साणं ॥६॥ वारस अट्ठारस चउवीसं तिविहं अट्ठरस इ नेयं । धनेण तिचोवीसं वारस वारस य कोडीओ ॥७॥ उल्लण-दन्तवण-फले अभिङ्गणुव्वट्टणे सणाणे य । वत्थ-विलेवण-पुप्फे आभरणं धूव-पेजाइ॥८॥ भक्खायण-सूय-घए सागे माहुर-जमण-पाणे य। तम्बोले इगवीसं आणन्दाईण अभिग्गहा ॥९॥ उद्धं सोहम्मपुरे लोलूए अहे उत्तरे हिमवन्ते । पञ्चसए तह तिदिसिं ओहिण्णाणं दसगणस्स ॥१०॥
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
[२-२७७
उवासगडालु इंसण-वय-सामाइय-पोसह - पडिमा - अवम्भ-सचिन्त । आरम्भ-पेस- उद्दिट्ट - वज्रए समणभूए य ॥ ११ ॥ इक्कारस पडिमाओ वीसं परिवाओ अणसणं मासे । सोहम्मे उपलिया महाविदेहम्मि सिज्झिहि ॥ २२ ॥ ॥ २७ ॥
| इसमें सालिहीपिवज्झयणं समत्तं ॥
॥ उवासगवसाय समताओ ॥
उवासगसाणं सतमस्त अङ्गस एगो सुवसन्यो । दस अल्झयणा एकसरगा इस चैव दिवसेषु उहिस्सन्ति । तयो सुयखन्धो समुद्दिस्लइ । अणुण्णविजइ दोस दिवसेसु अहं तहेव ॥
૭૨
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
अ-(अभावसूचकोऽव्ययशन्दस्त- अग्गओ-अप्रतः
स्य च योजनं संस्कृतरीत्यैव, अग्गहत्य-मग्रहस्त व्याने परे अ, स्वरे, परे तु अग्गजीह-अप्रजिह्व अण् इति भवति)
अग्गि-अग्नि अइकम-अतिक्रम
अग्गिमित्ता-भग्निमिता (नामअइदूर-मन्दूिर
विशेषः) अइभार-आनिमार
अङ्ग-अङ्ग अइयार-अतिचार
अङ्ग-अङ्ग ( जैनशास्त्रम्) अइरित्त-अतिरिक्त
अङ्गुली–अङ्गुली अइवाय-अतिपात
अचलिय-अचलित अकन्त-मकान्त
अचवल-अचपल अकम्म-अकर्म
अच्चणिज-अर्चनीय अकरणया-अकरणता अच्चासन्न-अयासन्न अकाल-अकाल
अच्चय-अच्युत अक्कार-आकार
अच्छ-अक्ष अक्खुभिय-अशुमित अच्छि -मक्षि अगरु-अगुरु
अच्छिन्द-आ + छिद् (धातु) अग्ग-मग्र
अजीव-अजीव
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[अन्न
माण
अन्ज-अद्य
अणट्ट-अनर्थ अज-आर्य
अणणुपालणया-मननुपालअजण-अर्जुन
नता (अननुपालन) अज्झत्थिय-अध्यास्थित अणन्तर-अनन्तर आध्यात्मिक
अणभिओम-अनभियोग . अज्झयण-अध्ययन
अणवकंखमाण-अनवकासअज्झवसाण-अध्यवसान अज्झोववन्न-मध्युपपन्न अणवट्टिय-अनवस्थित অঞ্জন
अणसण-अनशन अट्ट-आर्त
अणागय-अनागत अट्ट-अहाह
अणागलिय-अनाकलित अट्टहास-अहाहास अणाढाइजमाण-अनझमाण 'अट्टय-वृत्तक या आवृत्तक
(अनाद्रियमाण) अह-अर्थ
अणाढायमाण-नईयत् अट्ठ-अष्ट
(अनाद्रियमाण) अट्ठम-अष्टम
अणारिय-अनार्य अट्ठारस वा अट्टरस-अष्टादश
अणालत्त-अनालप्त अहि-अस्थि
अणिक्वित्त-अनिक्षिप्त अड-अट् (धातु) अडवी-अटवी
अणि?--अनिष्ट अङ्क-आन्य
अणियय-अनियत अणइक्कमणिज-अनतिक्रमणीय अणुटाण-अनुस्यान अणगारिय-मनगारिका अणुण्णा-अनु-ज्ञा (धातु) अणगार-अनगार
अणुप्पदा-अनु-प्र-दा (धातु) अण-अनङ्ग .
अणुप्पविस-अनु-प्र-विश (धातु)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७.
अवम्भ]
शब्दसूची
अणुभाव-अनुभाव (सामध्ये, अन्तलिक्ख-अन्तरिक्ष प्रभावो वा)
अन्तिय-अन्तिक अणुरत्त-अनुरक्त
अन्तेवासि-अन्तेवासिन् अणुराग-अनुराग
अन्तो-अन्तर् अणुवाय-अनुवाद
अन्न-अन्य अणुविग्ग-अनुदिन
अन्नत्थ-अन्यत्र अणेसण-अनेषण
अन्नमन्न-अन्योन्य अण्ह-महन्
अन्नया-अन्यदा अतत्य-अत्रस्त
अपाच्छम-अपश्चिम अतुरिय-अस्वरित
अपत्थिय-अप्रार्थित अत्ता-आत्मन्
अपरिगहिय-अपरिगृहीत अत्यि-अस्ति (मस् धातु) अपरिजाणमाण-अपरिजानान अत्य-अर्थ
अपरिजाणिजमाण-अपरि. अत्यगइय-अत्येककिक
ज्ञायमान (अस्ति-एककिक) अपरिभूय-अपरिभूत अदिण्णादाण-अदत्तादान अपुरिस-अपुरुप अदूर-अदूर
अप्प-अल्प अहह-आ-दह-(उत्कय-धास्वयं अप्पउलिअ-अप्रज्वलित इति विवरणकारः) अप्पडिलेहिअ-अप्रतिलेखित
अप्पमजिय-अप्रमार्जित अद्धघडय-अर्घघटक
अप्पाण-आत्मन् अधर-अघर
अप्पिय-अप्रिय अन्त-अन्त
अप्फोडन्त वा अप्फोडेन्तअन्तर-अन्तर
___ मास्फोटयन्न् अन्तरद्धा-अन्तवा
अवस्म-अब्रह्म
• अद्ध-अर्थ
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
शब्दसूची
[अभङ्गण
अभङ्गण-अभ्यन्ग
अम्ब-आम्र अभणुण्णाय-अभ्यनुशात अम्मा-अम्या अभुग्गय-अभ्युद्गत अय-अयः (लोह) अभिओग-अभियोग यय-अज अभिगजन्त-अभिगर्जन अयं-अयम् अभिगय-अभिगत
अयसी-अतसी अभिगिण्ह-अभि-प्रह (धातु) यया-अा अभिग्गह-अभिप्रद अरह-मई (धातु) आभिङ्गण-अभ्यङ्गः
अरहा-अन् अभिभूय-अभिभूत अरुण-अरुण अभिमुह-अभिमुख अलदिय-अलत अभिरुइय-अभिरुचित अलिबरय~अलिशाक अभिरुव-अभिरूप
( महानुकमाजनविशेषः) अभिलास-अभिलाप अलस्व-अ-रम्य अभिवन्द्-अभि-वन्द (धातु) अलसयालयक अभिसमन्नागय-अभिसमन्वा- सल्ल-आई
गत (अभि-मम्-अनु-आ अल्लीण-आलीन -गम् धातु)
अंव-म्ल अभीय-अभीत
अवगासिय--अवकाशिक अमणाम-अ-मन-आप (अप्रिय अवज्झाण-अवध्यान, अपध्यान इत्यर्थः)
अवज्झाय--अवध्यात, अपघ्यात अमणुण्ण-अ-मनोज्ञ अवदालिय-अपदालित अमा-अ-मा
अवर-अपर अमाघाय-अ-मा-धात अचसम-अपशम अम्मयावा अम्मगा-अम्बिका अवसेस-अवशेष
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
आडोव ] शब्दसूची
। ७९ अवहर-अपाह (धातु), ., अहियास अधिवास वा अध्यास अवि-मपि . . .,,. अहीण-अहीन अवितह-अविनथ ., . अहे-अधः . अविरत्त-अविरत . [ रूपाणि अहो-अधः ( समासे एव ) .. अस्-अस्थि सि, भासी इति अहो-(आमन्त्रणे ) . असई-असती ... . .. असण-अशन
आइक्ख-आ + चक्ष् (धातु) असद्दहमाण-अश्रधान आइञ्च-मा-तञ्च ... . असमाहिपत्त-अपमाषि-प्राप्त आउक्खय-आयुष + क्षय ..
(अप्राप्तसमाधिरित्यर्थः) , आउसो-आयुष्मन् (संबोधने एव) असंभन्त-असभ्रान्त आओस-आ+कुश वा आकोअसि-असि
शय (धातु) .... असीइ-अशीति
आकार-आकार असुर-असुर .
आगच्छ-मा+गम् (धातु.) . असोग-अशोक
आगमण-आगमन अस्सिणी-अश्विनी
आगय-आगत अहं-अहम्
आगर-आकर . . अहड-अहत
आगार-आगार अहरी-अधरी (पेषणशिलेत्यर्थः) आगास-आकाश . अहा यथा ( समासे एव यथा- आघवणा-आख्यान वा आ
शद्वस्य महा इत्यादेशः) ख्यापन (स्त्रीलिङ्गे) . अहिगरण-अधिकरण . आजीविय-आजीविक अहिज्जमाण-अधीयान, . . आजीविओवासय-आजीविअहियास-अधिवासय वा अधि: कोपासक
आसय (धातु) आडोव-आटोप
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०
शब्दसूची
[आढाआढा-अर्ह (धातु ) आढाइ, आयाहिण-भादक्षिण
अर्हयति, अथवा मा + आरम्भ-आरम्म
(घातु ) आढाइ-आद्रियते आराह-आ+राध् (धातु) आणत्तिया-माज्ञप्तिका आराहणा-आराधना आणन्द-मानन्द
आरोह-मारुह् (धातु) , आणवण-आज्ञापन वा भाजपन आलभिया-आलमिका वा माः आणामिय-आनामित
विका वा (नगरस्य नाम) आदाण-आदान
आलम्वण-आलम्बन आदाण-आर्द्रहण वा आर्द्रयण आलव-आलप्-(धातु) आदिय-आ+दा (धातु) आदि- आलावग-आलापक यह-आददाति
आलोय-आलोच् (निवेदने, आदिय-मादिक
धातु) आधार-आधार
आवण-आपण आपुच्छ-आप्रच्छ (धातु) आवरणिज-आवरणीय आमक्खाण-अभ्याख्यान आसंसा-आशंसा आभरण-आभरण
आसण-आसन आभोय-आभोग (नामधातुः
आसाइय-आसादित विलोकने)
आसाएमाणी-आस्वादयन्ती आमन्त-आमन्न् (धातु )
आसी-मासीत् ( अस् धातु) आमलय-आमलक आयङ्क-आतङ्क
आसुरत्त-आयुरक (बुद्ध) आयञ्च-आ+तञ्च (धातु)
आय-आहत आयरिय-आचरित
आहयय-आहतक आयरिय-आचार्य
आहार- आधार आयव-आतप
आहार-आहार
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
उट्टिय ] . इ-इति
इ-अपि चिद् वा इइ - इति
इओ - इत्तः
इक्कारस- एकादश इगवीस — एकविंशति
इङ्गाल -- अङ्गार
इच्छ - ३ (धातु)
इच्छा - इच्छा
इच्छाकार—इच्छाकार
इच्छिय -- इष्ट
शब्दसूची
इट्टु - इष्ट
इड्ढि — ऋद्धि इटु-तेन अर्थः, सोऽर्थः, अय.
इरिया-ईर्या
इव इव
इह इह
इहलोग — इहलोक
ईसर - ईश्वर
उक्कड उरकट उक्खेव-उपक्षेप उक्खेवय-उपक्षेपक
एतादृश, एतद्रूप
इय - इति ( समासे एव )
६
anatom
उग्ग-उप्र
उग्ग - उप्र ( क्षत्रियजातिविशेषः)
-
उग्गाह - उद् + प्रह् ( धातु )
मर्थः ( इण=अयम् ) इत्तरिय -- इत्वर, इत्वरिक इत्थी - स्त्री ( समासे ) इदाणि -- इदानीम्
उज्जल -- उज्ज्वल
इन्दभूइ - इन्द्रभूति ( महावीर - उज्जाण - उद्यान
प्रथमगणधरस्य नाम)
उच्च---उच्च
उच्चार -- उच्चर् वा उच्चारय् (धातु)
उच्चार-उच्चार
८१
उच्चावय
-उच्चावच
उच्छूढ —— उत्क्षिप्त वा उत्सुन्ध
-
इम — इदम् इमेयारूव-- इदम्+एतद् + रूप = उज्झ उज्झ (धातु)
उज्जुग -ऋजुक
उज्जोवेमाण - उद्योतयन्त्
उट्ट उष्ट्र उट्टिय-मौष्टिक
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[उटिया
उट्ठ-मोठ
उट्टिया-उष्ट्रिका (श्नयो महा- उप्यियमाण-व्हान्यमान भाजनविशेषः) - उम्मन्ना-उन्मार्ग
उम्माय-उन्माद उह-उस्या (धातु) उर-सरस् उठ्ठ-उन्य चा उस्या (धातु) उरम-ठरत्र उठाइय-उत्यापित उराल-उदार उहाण-तत्यान
उल्लण-आईयण उह-युट (उत्तरपदे एव) उल्लणिया-आईयपिका (जल
मणवन्न, लानबाटी) उत्तर-उत्तर
ज्वएल-उपदेश उत्तरिज उत्तरीय उवएसय-उपदेशक उत्तरिजग वा उचरिचय- उवकर-उपक (धातु) उत्तरीक
ज्वक्वड-उस्कृ (कतु) उत्यिय-नीयक वायूयक (उत्तर. उवगय-उपगत पदे एव)
उवात्रिय-उत्रित उदा वा उदय-उदछ उबटुव-उपस्थापय् (धातु) उदग-उदय
उवणी-उपनी (धातु) उदर-दर
उबदसेमाण-उपदर्शयन्नु उदाहो-नाहो
ज्वनिमन्त-उपनिन् (धान) उव-उछ्वय (बहु) उवमोग-उपमेोग उङ्कि -उद्दिष्ट
उवम-उपम (ममा उत्तरपदेएव) उद्विश- दिन (धातु) उववन-उपपद् (धनु) उप्पइय-उत्सतित उववन्न-उपपन्न (उतनइत्ययः) उप्पन्न-सन
उववाय-उपाद ( उसाद उप्पल-उत्सल
इत्पर्यः)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
क ]
उववास- -उपवास उववेय-उपेत उवसग्ग — उपसर्ग
एत्थ-अत्र
उवसंपज - उप + सम् + षद् एमहालय एवं महत्
( घातु )
शब्दसूची
एय-- एतद्
उवागच्छ - उप + आ + गम् एयारूप - एतद्रूप
( धातु )
एलय -- एलय वा एडक
उवासँग उपासक
• उवासगदसा-उपासकदशा
( प्रन्यनाम )
उव्वट्टण -- उद्वर्तन
उब्विग्ग —— उद्विग्न
उब्विह- उद् + वृह् ( धातु )
उस्सेह—उत्सेध
ऊरू-ऊरु
ए -- इयत् वा एवम् (समासे एव ) - ए -- इ ( धातु )
एक-एक
एक्कसरग-एकसरक वा एकसर्ग
एक्कारस -- एकादशन्
एक्कारसम -- एकादश
एक्केक - एकैक
--
एग - एक
एगमेग -- एकैक
८३
एगयओ -- एककतः वा एकतः
एज-- एय वा ईय ( धातु )
एव एव
-
एवमेयं-- एवमेतद् एवामेव -- एवमेव
एस -- एषः
एसण - एषण एसणिज -- एषणीय
ओग्गाहियय - - अवगृहीतक ओगिण्ह वा ओग्गिण्ह-अव
मह ( धातु ) ओदन -- ओदन
ओयण - मोदन
ओसह — औषध
ओसहि - औषधि ओहय-भवहत ओहि अवधि
कक, किम्
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४ . शब्दसूची [ कइवयकइवय-कतिपय
कन्दप्प--कन्दर्प . . कओ-कुतः
कप्प-कल्प ककस-कर्कश __ कप्प-कल्प (देवलोकस्य प्रदेशकक्खड-कर्कर वा कर्कट विशेषः)
(कठिन इत्यर्ये) कप्प--क्लप् (धातु) कहिय--काइक्षित कभल्ल--कपाल कहा--काइमा
कम्म-कर्मन् कजा--कार्य
कम्पिल्लपुर-काम्पिल्यपुर कन्जन्ति-क्रियन्ते
कम्वल--कम्बल कञ्चण-काञ्चन
कय--कृत कट्ठ-कृत्वा
कयत्थ-कृतार्य कट्ट-कृष्ट
कयाइ--कदापि, कदाचित कडाहय कटाहक (लोहकटाह कर-कृ (धातु)
इत्यर्थ) कर-कर कडिल्ल- कडिल्ल (मण्डकादिपचन- करग वा करय-करक(भाजन- . . भाजनम् )
विशेषः) कणग--कनक
करण-करण कणीयस--कनीयस् करणया--करणता कण्ण-कर्ण
करिस-करीष कण्णपूर-कर्णपूर
कलन्द-कलन्द (कुण्डविशेषः) कण्णेज्जय-कणेजक (कर्णाभर- कलम-कलम (शालिविशेषः) णविशेषः)
कलसय-कलशक कत्तर--कर्तर
कलाय-कलाय (धान्यविशेषः) कंन्त-कान्त
कलाव-कलाप कन्तारकान्तार .. कलुस-कलुष
पूर
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुच्छि ] शब्दसूची
८५ कल्लं-कल्यम् वा काल्यम् (प्रभाते). कालमासे-कालमासे (मरण- कल्लाकल्लिं-काल्यं काल्यम् समये इत्यर्थः)
(प्रतिप्रभातम्) कास-काश कल्लाण-कल्याण
कासाई-काषायी कवार्ड-कवाट
काहिइ--करिष्यति कविजल-कपिजल किं-किम् कविल-कपिल
किञ्चि-किश्चित कवोय-पोत
किच्चा--कृत्वा कंसपाई-कास्यपात्री किण्ण-किण्व (सुराबीज) कह-कथय् (धातु) किण्णा-केन कहा-कथा
कित्त-कृत् (धातु) कहि-कृथिन्
कित्तण-कीर्तन कहिं कस्मिन्
कित्ति-कीर्ति काम-काम
किला--किलिज (गर्वा चरणार्थ कामदेव-कामदेव
यवंशदलमयं महद्भाजनं कामभोग वा कामभोय
तद्गोकिलज डल्लेति "डाली" काममोग
उच्यते) कामय-कामक (समासे एव) किस-कृश काय-काय
कीडा--क्रीडा कार-कार
कील--कील कारण कारण
कुकुड-कुकुट कारवेमि-कारयामि कुक्य-कुकृत कोकृत्य वा (विवकारिया--कारिका ___रणकारमते तु कौत्कुच्यम्) काल-काल कालग-कालक
कुच्छिकुक्षि
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[कुडाल
कुडाल-कूटक
कोट्टिया-कोष्ठिका कृडिल-कुटिल
कोडी--कोटि कुडम्ब--कुटुम्ब
कोडम्बिय-कोटन्त्रिक कुडम्ब--कौटुम्ब
कोढ--कोठ ( कुष्टरोगः) कुड्डाल-कूटक
कोरेण्ट-कुरण्ट कुण्डकोलिय--कुण्डकोलिक कोलघरिय-कालगृहिक (कुल(नामविशेषः)
गृहसंबन्धिन) कुमार-कु-मार (दुष्टमारः उप- कोलाल-कॉलाल
सर्ग इत्यर्थः) कोलाहल--कोलाहल कुम्भकार--कुम्भकार कोल्लाय--कोल्लाक कुम्भार--कम्मकार
कोसीकोशी कुम्म-कूर्म कुल-कुल
खइय-वचित कुविय-कुप्य
खयोवसमेण-क्षयोपशमन कुविय--कुपित
खजमाण-खायमान कुसुम-कुसुम
खजक-खाद्यक कृड-कूट
खड-खण्ड (गर्ताकार) कृणिय-कूणिय ( राज्ञो नामः खण्ड-खण्ड (धातु) विशेषः)
खण्ड-खण्ड केइ वा केवि-कश्चित कोऽपिवा खण्डासण्डि-खण्डं खण्डम् केणइ-केनचित् केनापि वा खन्ध- स्कन्ध केवली--केवलिन्
खम्-क्षम् (धातु) केस--केश
खमण-~क्षमण केसी- केशी
समा--क्षमा कोट्ठय-कोष्ठक
खम्भ-स्तम्भः
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोयम]
शब्दसूची
खय-क्षय
गय-गत
गल्ल--गल्ल खाइम-खादिमन्, खाय गव-गव खामेइ--क्षमयति
गवल---गवल खिंखिणिय-किङ्किणीय गहाय--गृहीत्वा खिखिणी-किङ्किणी (क्षुद्रघण्टा) गहिय--गृहीत खिप्प-क्षिप्र (खिप्पामेव इति गाय--गात्र
गाहावइ-गृहपति खीर--क्षीर
गाहावइणी-गृहपत्नी सुभ-क्षुम् (धातु) गिण्ह वा गेण्ह--प्रड् (धातु)
गिह- गृह खुर-खुर
गिहि--गृहिन् नेत्त-क्षेत्र
गीवा--ग्रीवा खोभित्तए---क्षोभयितुम् गुट्ट--गुत्स ( पाठान्तरे गुच्छ) खोम--क्षोम, (कार्पासिक इति गुण-गुण अभयदेवः)
गुणसिल--गुण-शिल
गुरु--गुरु गच्छ~-गम् (धातु) गुलगुल--गुलगुल ( गर्जने ) गण-गण
गुलिया-गुलिका, (गुटिका पा) गणि--गणि, गणिन् गेण्ह-प्रह (धातु) गन्ध-गन्ध
गेण्हाच-पाहय् (धातु) गन्धव --गन्धर्व
गो-गो गम-गम् (धातु)
गोण-गोण गम-म
गोत्त--पोत्र गोयम-गौतम
गमण--गमन
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[गोर
गोर-गौर
चउरासीइ. चतुरशीति गोसाल--गोशाल
चटवीस-चतुर्विशति
चउविहि-चतुर्विधि घडय-घटक
चक-- चक्र घडी-घटी
चकवाल-चक्रपाल घण्टा-घण्टा
चक्तु --चक्षुस् घण्टिया--घण्टिका
चञ्चल-बचल घय--वृत
चण्ड--चण्ड घर-गृह
चण्डिकिय-चण्डीकृत घाए-घातय (इन्-धातोणिजन्ते) चत्तालीसा-चत्वारिंशत् .(धातु)
चन्दण-चन्दन घाय-घात
चम्पा-चम्पा घुट्ट-~धृष्ट
चय--च्यु (धातु) घोडय-घोटक
चय-वव चवन वा घोर--घोर
चय--चय घोस-घोष
चलणं--चलन
चाउद्दसिक- चतुर्दशिक च-च
चाउरन्ता--चातुरन्त चइत्ताच्युत्वा
चार-चार चउ-चतुर
चाल-चालय (धातु) चउत्थ--चतुर्थ
चालीसा-चत्वारिंशत् चउप्पय-चतुष्पद
चाव-~चाप चउपलिय--चतुष्पल्य, चतुष्पल- चिन्ध-चिह्न प्रमाण
चिन्त-~-चिन्त (धातु) चउरंस--चतुरन
चिन्ता-चिन्ता
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
जागर]
शब्दसूची
चिन्तिय--चिन्तित । जयद् चुलणीपिय-चुलणीपितृ जइ-यदि चुल्ल-भुल, भद्र, वा जइण-जयन चुल्लसयग वा चुल्लसयय- जवाजवा ___ • शुल्दशतक
जडिल-जटिल चुल्लहिमवन्त-लहिमवत् । जण-जन चुल्ली--चुली
जणण--जनन चेइय-चैत्य
जणणी--जननी चेडिय-चेटिका
जन्त-यन्त्र चेव-चैव
जमग-समग--यमक-प्रमक चोइस--चर्तुदशन्
(यांगपयेन) चोवीस-चतुर्दिशति जमल- यमल
जम्बु-जम्बु ( नामविशेषः) छ--प
जम्बुद्दीव--जम्युद्वीप, जम्बूद्वीप छट्ट--पष्ठ
जम्बूणय-जाम्बूनद छह-छद् ( चालने) (धातु) जम्बूलय- जम्बूलक (उदकछत्त-छत्र
भाजनविशेषः, रूढिशः) छवि-वि
जम्म-जन्मन् छार-क्षार
जल-ज्वल् (धातु) •छिजमाण--छिद्यमान जह-यथा छिद्द-छिद्र
जहा- यथा छिन्द--छिद् (धातु) जहारिह-यथाई छेदेत्ता-दिवा
जहेयं यथा एतद् छेय- छेक
जा- यावत् छेय--छेद
जागर--जाय (धातु)
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
..
.
शब्दसूची [जागरियजागरिय वा जागरिया--जा. जेटज्येष्ठ ।
गरित वा जागर्या जेणामेव-येन एव जाण-ज्ञा (धातु) . जेणेव-येन एव जाण-यान
जेमण-जेमन जाणय--ज्ञानक, ज्ञानिक वा जोइय--योजित जाणु--जानु
जोणिय-योनिक जाणुय--जानुक
जोत्त-योक्न जामेव--यामेव
जोयण--योजन जाय--जात
झाण-ध्यान जाव-यावत्
झय-वज जाहे-~यस्मिन्
झिया-ध्ये वा धी (धातु) जिण- जिन
झुलिर-शुषिर ( महारन्ध्र) जिभा--जिह्वा
झुस-जूष, यूप् वा (धातु) जिमिय-जिमित
झूसण-जूषण, पूषण वा जियसत्तु-जितशत्रु झुसिय-जूषित, यूपित वा जीव-जीव जीविय-जीवित
ठव-स्थापय् (धातु) जीह-जिह्व ( बहुव्रीहिसमासे)
ठाण- स्थान जइ-गुति
ठिइ-स्थति जुग-युग
ठिइय-स्थितिक जुगवन्त-युगवत्
ठिइया-स्थितिका (स्थितकजुत्त-युक्त
पदस्य स्त्रीलिङ्ग) जयल-युगल
णं-(वाक्यालङ्कारे, प्राकृतलक्षणजुवाणय-युवक, वा युवन्
मेव)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिवलिय]
शब्दसूची
णाण-ज्ञान
तव-तपस पहाय-लात
तवस्सि-तपस्विन् पहाविय-नापित
तसिय-त्रस्त
तह-तथा त--त, तद्
तह-तथा ( तहमेयं इति पदे तइय-तृतीय
तहा-तया तए-ततः ( वाक्योपन्यासे एव) तहि तस्मिन् तमो-ततः वा, त्रयः तहिय-तथ्य तकर तस्कर
तहेव-तथा एव तञ्च-तथ्य
ता--तावत् तञ्च-नृतीयवारं
तामो-तस्माद् वा, ता. तज-तर्ज (धातु) ताल-तह (धातु) तत्त--तप्त
तार-तावत् तत्य-त्रस्त
तासितासाम् तत्थ-तत्र
ताहेतस्मिन् तन्त-वान्त
ति-त्रि तम-नमन्
ति-इति तम्बोल-ताम्बूल
तिक्ख-तीक्ष्ण तया-तदा
तिक्खुत्ता-विकृत्वः वा निष्कृत्तः तरुण-तरुण
तिपिण-त्रीणि तल-तल
तित्तिर-तित्तिरि तलवर-तलवर (नगररक्षक.. तिदिसिं-त्रिदिशम् इत्यर्थः)
तिरिक्ख-तियेन्द तलाव-तडाग
तिरिय तिर्यन्न् तलिय-लित
तिवलिय-त्रिवलिक
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
९२
तिविह----त्रिविध तिब्वती
तीय अतीत
तीर-तीर (धातु) तीर-तीर
ती -
--तस्याः
तुच्छ - तुच्छ
तुट्टतुष्ट
तुमं-त्वम्
तुरुक्क— तुरुष्क तुल्ल-तुला, तोल वा
तुसिणीय - तूष्णीक
ते ते वातव
तेण तेन
तेण- सेन
तेय - तेजस्
तेरस-त्रयोदशन्
शब्दसूची
[ तिविह-
तो इत्येतौ वाक्यसंबन्धलक्षणेप्रयुज्यते )
ति- इति, ( स्वरात्परं त्ति, अनुस्वारात्परं तु ति इति प्रयु
ज्यते )
तेल्लोक्क— त्रैलोक्य तेल - तैल
तेल-तैल
तो- तेषाम्
तेहितैः
तो - ततः, (तओ इति प्राकृतशब्दरूपस्य संक्षेपः, जइ
थणय-स्तनक थिमिय- स्तिमित
थूलग स्थूलक
दक्खिण-दक्षिण
दच्छ-दक्ष
दण्ड - दण्ड
दन्तदन्त
दम्भ-दर्भ
दरिसणिज्ज - दर्शनीय
दरिसी - दर्शिन् ( पदान्ते एव )
दलय वा दल-दा (धातु)
दवग्गि-दावाभि
दस-दशन् दंसण --- दर्शन
दंसणिज्ज - दर्शनीय
दसम - दशम
दह-हृद दादा (धातु)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
देणिय]
शब्दसूची
दाढा-दंष्ट्रा . दुप्पउलिय-दुष्प्रज्वलित द्वाणव-दानव
दुर-(दु इति द्रष्टव्यम् ) दाम-दामन्
दुरन्त-दुरन्त दार-दार (भार्या) दुरहियास-दुरधिवास दावणया-दावनता (दापन दुरुह-उद+रुह् (धातु) आरुह् • मित्यर्थः)
__इत्यर्थे दालिया-दालिका
दुवालस-द्वादश दिट्ट-दृष्ट
दुविह-द्विविध दिहि-दृष्टि
दुवे द्वे दिण्ण-दत्त
दुवय-दिव्रत दित्त-दीस दिप्पमाण-दीप्यमान दूइपलास दूतिपलाश (चैत्यस्य दिवस-दिवस
नाम) दिव्व-देव
दूइपलासय-दूतिपलाशक दिसा-दिशा
देव-देव दिसी-दिशा, दिश ( संयुक्त देवत्त-देवत्व
व्यञ्जने परे दिसी) देवय-दैवत वा देवता दीव-द्वीप
देवाणुप्पिय-देवानां प्रियः
देविडी-देवर्द्धि दु, वा दुर्-दुस् वा दुर्(व्यञ्जने देविन्द-देवेन्द्र
परे तव्यञ्जनान्त एव,स्वरे देवी-देवी
परे तु दुरिति) देस-देश दुक्कर-दुष्कर
दो-दो दुक्ख-दुःख
दोच्च-द्वितीय (वार) दुपय-द्विपद ।
दोणिय द्रौणिक
दु-द्वि
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[दोन्नि
दोनि-दे दोसु-द्वयोः
• धूव-धूप
धूचण-धूपन
धण-धन धन-धान्य (शस्यार्थे ) नउल-नकुल 'धन-धन्य ( भाग्यवदर्थे) नक्ख नन 'धन्ना-धन्या (स्त्रियो नाम) नजइ-शायते 'धमणि-धमनि
नत्था-नस्ता 'धमधमे-धमधमा (धातु) नत्थि-नास्ति ( न+अस्ति) धम्म-मा (धातु) नन्दिणीपियनन्दिनीपितृ धम्म-धर्म
नमंस-नमस्य (धातु) धम्मकहा-धर्मकया नय-नय धम्मकही-धर्मकथिन् नयण-नयन 'धम्ममय-धर्ममय नयर-नगर 'धम्मायरिय-धर्माचार्य नयरी-नगरी धम्मिय-धार्मिक
नरय-नरक धम्मोवएसय-धर्मोपदेशक नव-नवन् 'धर-धृ (धातु)
नवम-नवम 'धरधर
नवरं-केवलार्येऽव्ययम् धरणी-धरणी
नस्समाण-नश्यन्न् 'घरणी-धरणी
नाइ-ज्ञाति धरिजमाण-ध्रियमाण नाई-(ननये, प्राकृते एव दृश्यते धवल-धवल
नाण-ज्ञान धारा-धारा धिइ-धृति
नाणा-नाना
नाणत-नानात्व
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
निसम्म] . . शब्दसूची
९५ नाम-नामन् . .. निघसनिकष
नाय-ज्ञातृ (क्षत्रियनातिनाम ) निचल-निश्चल . नायाधम्मकहा-ज्ञाताधर्मकथा निच्छय-निश्चय
(= ज्ञातृधर्मकथा, न्यायाश्च निच्छोड-निस्+छोटय् (धातु)
धर्मकथाश्चेति त्वन्ये) निडाल-ललाट नाराय-नाराच
नित्थार-निस्+तारय् (धातु) नावा-नौका वा नौ निष्पट्ट-निःस्पष्ट । नासा-नासा
निष्फन्द-निष्पन्द नाही-नाभी
निभच्छ-निर्भर्त्स ( धातु) नि वा निर-निस् वा निर (व्य- निमिज-निमज्ज् (धातु) ___ जने परे तद्व्यञ्जनान्त एव निम्मिय-निर्मित
नी वा, स्वरे परे तु निरिति) नियग-निजक ' निउण-निपुण
नियत्तण-निवर्तन (परिमाणनिकुट्ट-नि+कुट वा नि+कृत विशेषः) . (धातु)
नियय-नियत निक्खेव-निक्षेप निर-नि इति द्रष्टव्यम् निक्खेवणया-निक्षेपणता (नि- निरवसेस-निरवशेष क्षेपः)
निरुवसग्ग-निरुपसर्ग निगर-निकर
निरुवसग्गय-निरुपसर्गक निग्गच्छ--निर्गच्छ (निर्गम् धातु) निल्छण-निर्लाञ्छन वा निर्लक्षण निग्गय-निर्गत
निल्लालिय-निलालित निग्गन्थ-निम्रन्थ निबुडमाण-निब्रुडन्त · . निग्गन्थ-नैन्य निवाण-निर्वाण निग्गन्थी-निम्रन्या वा निन्थिका निसन्त-निशान्त (निशम्-धातु) निग्गह-निग्रह . . निसम्म-निशम्य
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
वा
शब्दसूची . [ निसानिसा दृषद्-शिला इति विवर- पक्खिव-प्र+क्षिप् (धातु)
णकारः । पालिभापायां निसदा पक्खेव-प्रक्षेप इति।)
पगास-प्रकाश निसाम-निशामय (निशम्- पग्गह-अप्रह
' धातोर्णिजन्ते धातुः) पग्गहिय-प्राहिक, (प्रगृहीत निहाण-निधान
इत्यर्थे) नीणी-निर्-णी (धातु) पञ्चक्खा-प्रत्याख्या (धातु) नीय-नीच
पञ्चक्खाण-प्रसाख्यान नील-नील
पञ्चणुभवमाणी-प्रत्यनुभयन्ती नूणं-नूनम्
पञ्चस्थिम-प्रत्यस्तमय पाश्चात्य नेत्त-नेत्र नेय-ज्ञेय
पञ्चप्पिण-प्रत्यर्षय (घातु) नेयच-नेतन्य
पच्चोरुह-प्रति+अव+आ+ह् नेरइय-नरथिक
(धानु) नेरइयत्त-नरयिकत्व पच्चोसक-प्रति + अव + स. नो-नो
(प्राकृते एव धातुः)
पच्छा-पश्चात् पइट्टिय-प्रतिष्ठित
पच्छिम-पश्चिम पइविसिट्ठय-तिविशिष्टक पज्जत्त-पर्याप्त पउञ्ज-प्रयुज् (धातु) पज्जवास-परि+उप+आस् पउत्त-प्रयुक्त, प्रवृत्त वा
(धातु) पउम-पद्म
पञ्च-पाच पउलिय-प्रज्वलित
पञ्चम-पञ्चम पओग-प्रयोग [दृश्यते) पञ्चाणुव्वइय-पञ्चाणुवतिक पक्केलय-पक (प्राकृते एव पञ्जलि-प्राञ्जलि
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णत्त ] .
शब्दसूची
पट्टण-पटण, पत्तन वा पडिवद्ध-प्रतिबद्ध पट्टय-पट्टक
पडिवन्ध-प्रतिबन्ध पडल-पटल
पडिभण-प्रति+मण (धातु) पडिउच्चारयव्व-प्रति+उच्चा- पडिमा प्रतिमा Lilatoken रयितव्य
पडियाइक्खिय-प्रत्याख्यात पडिकन्त-प्रतिकान्त
पडिरूव-प्रतिरूप पडिक्कम-प्रतिक्रम् (धातु) पडिरूवग-प्रतिरूपक पडिगय-प्रतिगत
पडिलामेमाण-प्रतिलोमयन्तु, पडिग्गह-प्रतिप्रह पतद्ग्रहो वा, प्रतिलम्मयन्त वा पात्रमित्यर्थः
पडिलेहे--प्रतिलेखय(प्रति+लिखपडिग्गाहे-प्रतिप्राय (धातु) धातोर्णिजन्ते धातुः) पडिच्छ-प्रवि+इप् (धातु) पडिलेहिय--प्रतिलेखित पडिच्छिय-प्रतीष्ट, वा प्रतीप्सित पडिवज-पतिपद् (धातु) पडिजागरमाणी-प्रतिनाप्रती पडिवत्ती-प्रतिपत्ति पडिणिक्खम-प्रति+निस्+क्रम पडिवन्न-प्रतिपन्न (धातु)
पडिसुण-प्रतिश्रु (धातु) पडिणिग्गच्छ-प्रति+नि+गम् पडिहाण-प्रतिधान - (धातु)
पडप्पन्न प्रत्युत्पन्न पडिनियत्त-प्रतिनिवृत्त पडोच्छन्न-प्रत्यवच्छन्न पडिदसे-प्रतिदर्शय (प्रतिदृश पढम-प्रथम
" धातोर्णिजन्ते धातुः) पढमया-प्रथमता पडिपुच्छ-प्रति+प्रच्छ (धातु) पणिहा-प्र+नि+धा (धातु) पडिपुच्छणिज-प्रतिपृच्छनीय पणिहाण-प्रणिधान पडिपुण्ण-परिपूर्ण
पण्णच-प्रज्ञप्त
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
:
९८
पण्णत्ती-प्रज्ञप्ति प्रज्ञप्ती वा
पण्णरस- पञ्चदश
पण्णरसम- पञ्चदशम
पण्णवणा-- प्रज्ञापन प्रज्ञपन वा
पण्णवे - प्रज्ञपय् ( धातु )
पन्त - प्रात
पत्तिय- प्रति + ६ ( धातु ) पत्ती-पत्ती
पत्थिय — प्रार्थिक
शब्दसूची
पमाण-प्रमाण
पमाय--प्रमाद
पम्ह-पक्ष्मन्
पयत्त-प्रयत्त
परम परम परलोग - परलोक
पन्त-प्रान्त
पन्थ—पथिन्
पभ-प्रभ ( बहुव्रीहिसमासान्ते ) परिणद्ध -- परिणद्ध
पभासेमाण- प्रभासयन्त्
परिणाम -- परिणाम परितन्त परितान्त
पमिइ - प्रति
परिभोग - परिभोग
पयाण-प्रदान
पयाहिण -प्रदक्षिण
पर-पर
परक्कम - पराक्रम
परिकह- परिकय् ( धातु )
परिक्खित - परिक्षित
परिकिण्ण- परिकीर्ण
परिगय-परिगत
पभु—प्रभु
पमज्ज-प्रमृज् प्रमार्ज वा (धातु) परियाग-पर्यायक
पमजिय-प्रमार्जित
परियाय--पर्याय
परिग्गाहिय परिगृहीत परिचय - परित्यज ( धातु )
परिजण - परिजन
परिजाण -- परिज्ञा ( धातु )
परिट्ठवे -- परिस्थापय् ( धातु )
[ पण्णत्ती
--
परियाय -- परि + ज्ञा (धातु)
परिलोयण -- परिलोचन (बहुव्री
हिसमासान्ते )
परिवज्जिय परिवर्जित
परिवस -- परि + वस् (धातु)
परिवुड - परिवृत
परिसा -- परिषद्
परिहिय -- परिहित
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
पि ]
परूव-प्र+रूप् ( धातु ) परो-परस्
शब्दसूची
पाउन्भव -- प्रादुर्भू ( धातु )
पाउन्भूय - प्रादुर्भूत
'पलम्व - प्रलम्ब
पाग-- पाक
'पलिओम -- पल्योपम (कालसं- पाडिहारिय — प्रातिहारिक
पाणपान
ख्यावाचकः ) पलिय-पल्य
पाण- प्राण
पवण - पवन
पाणाइवाय- प्राणातिपात पाणिय-- पानीय
पामोक्ख --- प्रामुख्य | ( विवरणकारमते तु प्रमोक्ष उत्तरमिति । )
पवर त्रवर
पविट्ट - प्रविष्ट
पवित्र -- प्रविस्तर ( धनधान्य
द्विपदचतुष्पदादिविभूतिवि
स्तर: )
पव्वइय-- प्रवजित
पव्वय --- प्रवज् ( घातु ) पव्वय-पर्वत
पसत्थ-प्रशस्त
'पसन्ना --- प्रसन्ना
पसंसा-प्रशंसा
पसिण---प्रश्न
पसेवय -- सेवक ( नापितस्य नखशोधकक्षुरादिभाजनम् )
पह--पथ
पहु-प्रभु
पाउ - प्रादुस
पाउण - प्र + आ + वृ ( धातु )
पाय-पाद
पायच्छित्त --- प्रायश्चित्त
९९
पायपुंछण-पाद + प्रोज्छन पारे - पारय् (पृधातोर्णिजन्ते )
( धातु )
पाव- पाप
पावयण-प्रवचन
पावेस प्रवेश्य
पास - पश् दृश् वा ( धातु ) पासण्ड - पाषण्ड पासवण -- प्रस्रवण (मूत्रमित्यर्थः) पासाईय वा पासादीय
प्रासादीय
पाहाण-पाषाण
पि-अपि
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
१००
शब्दसूची
[पिच्छ.. .
पिच्छपिच्छ
पुत्त-पुत्र पिह-पृष्ट
पुप्फ-पुष्प पिडग-पिटक पिवासिय-पिपासित पुरओ-पुरतः पिसाय-पिशाच पुरथिम-पुरस्ताद्भूत . पिहडय-पिठरक (भाजन- पुरवर-पुरवर ' विशेषः)
पुरवरी-पुरवरी पीढ-पाठ
पुरिस-पुरुष पीलण-पीडन
पुरिसकार-पुरुषकार पुच्छ-पुच्छ
पुरी-पुरी पुच्छ-प्रच्छ (धातु)
पुलग-पुल पुच्छा-पृच्छा
पुत्र-पूर्व पुच्छिय-पृष्ट
पुट्वि–पूर्वम् पुछ-पुच्छ
पूइय-पूजित . पुंछण-प्रोञ्छन
पूरण-पूरण (कस्यचित्पुरुषस्य पुल-पुज
नाम) पुड-पुट
पूसा-पुष्या ( कस्याश्चि । स्त्रियो पुडग वा पुडय-सुटक
नाम) पुढवी-पृथवी, पृथिवी वा पेज-पेय पुणरवि-पुनर+अपि पेम-प्रेमन् पुणाई-पुनर्
पेयालयोभूत पुण्ण-पुण्य
पेस-प्रेष्य पुण्ण-पूर्ण
पेसवण-प्रेष्य + पण पुण्णभद्द-पूर्णभद्र ( चैत्यस्य पेहणया-विधानता नाम)
पोग्गल-पुद्गल
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
बोद्धन्व]
शब्दसूची पोट्ट-(जठर इत्यर्थे ) फुड स्फुट । पोयय-पोतक
फोडी-स्फोटी स्फोट वा पोरिसी-गोरुषी (दिवसस्य ___. चतुर्थो भागः = यामः) पोलाल-पोलास
वन्ध-बन्ध (धातु) 'पोलासपुर-पोलासपुर (नग- बन्ध-बन्ध रस्य नाम)
वम्भचारि-ब्रह्मचारिन् . पोसणया-पोपणता
वम्भचेर ब्रह्मचर्य पोपध-पोसथ वा उपवसथ
वल-चल पोसहिय-गोषधिक
बहिया-बहिस्
वहु-बहु फग्गुणी-फल्गुनी (त्रियो नाम) बहुय-महुक फरुस-रुष
बहुला-बहुला (त्रियो नाम) 'फल-फल
वाणारसी-वाराणसी फलग-फलक
वारस-द्वादश फाल-फाल
वाह-वाहा (वाहुरित्यर्थः) फास-स्पृश (धातु).
विइय-द्वितीय 'फासुएसणिज-प्रायकेषणीय, १
, वीभच्छ-बीभत्स स्पर्शर्कषणीय वा
वीय-द्वितीय फासुय-प्राशुक (भशनाई इति वुड्डमाणबुडन् इति विवरण
विवरणकारः प्रायस्तु स्पर्शक कारः, मजन् इत्यर्थः
स्पर्शनाई इति।) वुद्धिबुद्धि फुग्गफुग्ग-( देशी शन्दः, वेदोणिय-द्रोणिक. (द्रोणत्यविकीर्णरोमिकः इत्यर्षे) प्रमाण इत्यर्थः)
वोद्धव्व-बोद्धव्य
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०२
भइ-भृति
भक्ख-भक्ष
भक्खणया भक्षणता
भगवं - भगवन्त्
भग्ग भन्न
भज्जा -- भार्या
भजिय-भर्जित
भञ्ज-भञ्ज् ( धातु )
भणभण् (धातु)
भण्ड - भाण्ड
भण्डग - भाण्डक
शब्दसूची
भन्त्त—भक्त
भद्दा — भद्रा (कामदेवस्य भार्याया भावेमाण-भावयमान
भावेत्ता - भावयित्वा
भय-भय
भरिय-भृत
भवक्खय-भव -+-क्षय
--
भसेल - मृश ( इल इति प्रत्ययः स्वार्थे )
भाडी -- भाटिं ( मूल्यार्थं गळ्यादिभिः परकीयभाण्ड वहनमिति विवरणकारः ) .
भाणियव्व-माणितव्य
भाय - भाग
भायण-भाजन
भारह--भारत भारिया भार्या
भाव-भाव
entrand
नाम )
भद्दा - भद्रा ( चुलणीपितुर्मातु- भास - भाष् ( धातु ) नाम ) भिउडि—भ्रुकुटि भन्ते -- (भद्दन्त वा भदन्त इत्यस्य भिक्खा --- भिक्षा
भव-सू (धातु)' भव-भ
[ भइ
सङ्क्षेपः, भवन्शब्दस्य सर्व- भिक्खायरिया - भिक्षाचर्या नाम्नः संबोधनैकवचनम् भिजमाण -- भिद्यमान आचार्यादीनामामन्त्रणे एव भिन्द - भिदू ( घातु )
प्रयुज्यते )
भीम-भीम
भीय भीत
भुग्ग-भुन भुज्जो - भूयस्
भुअमाण-भुञ्जन्त् भुञ्जान वा
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
मसी]
शब्दसूची भुत्त-भुक्त
मज्जण-मज्जन भुमगा-भ्रू
मज्झ-मम भुमय-ध्रुवक (बहुव्रीहिसमा• मज्झ-मध्य
सान्ते) (भ्रू इति शब्दस्य मज्झिम-मध्यम • भुमया भुमगा वा इति रूपं मज्झिमय-मध्यमक प्राकृते एव दृश्यते) मट्टिया-मृत्तिका
मट्ठ-मृष्ट भूमि-भूमि
मडह-देशी शब्दः) (शब्दाभेय-भेद
नुकरणे) भेसज-मैषज्य
मण-मनः भो-भोस्
मणि-मणि भोग वा भोय-भोग मणुय-मनुज भोग-भोग(क्षत्रियजातिविशेषः) मणुस्स-मनुष्य भोगभोग-भोगभोग मणोगय-मनोगत भोयण-भोजन
मण्ड-मण्ड
मण्ड्डकिया-मण्डूकिका (शाकम-म, मद्
विशेपः) मउल-मुकुल
मत्त-मत्त मग्ग-मार्ग
मन्त-मन्त्र मङ्खलिपुत्त-मङ्खलिपुत, मस्क. मय-मय (प्रत्ययः) रिपुत्र
मरण-मरण मङ्गल-मङ्गल
मल्ल-माल्य मङ्गली-मगुरी (असुन्दरा इत्यर्थः) मल्लिया-मल्लिका मच्छरिया-मत्सरिता
मंस-मांस मज-मद्य
मसी-मसी
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दसूची
[मंसु
मंसु-मश्रु
तस्मादेव महालय इतिमह-मथ (धातु)
प्राकृतभाषा शब्दः । इमे सर्वे मह-महन्त
प्रत्ययाः स्वार्थे, एव प्रयुमहइ-(महामहालय इति प्राकृत- ज्यन्ते।)
समासपदे एव दृश्यते, तद्- महालिया-महती व्युत्पत्तिस्तु सांशयिकी महावाड-महावाट
अर्थस्तु " महा" इति ।) महाविदेह-महाविदेह महग्ध-महा
महाविमाण-महाविमान महल्ल-महन्त, (ल इति प्रत्ययः महावीर-महावीर
स्वार्ये प्राकृत एव दृश्यते।) महासत्यवाह-महासार्थवाह महाकाय-महाकाय महासमुद्द-महासमुद्र महागोव-महागोप महासयग-महाशतक (श्रावमहातव-महातपस
कस्य नाम) महाधम्मकही-महाधर्मकथिन् महासयय-महाशतक (श्रावमहानिजामय-महानिर्यामक कस्य नाम) महापट्टण-महापट्टन महिय-महित महाफल-महाफल
महु-मधु महामाहण-महाबाह्मण महुय-मधुक महालय-महन्त (लय इति मा-मा • प्रत्ययः स्वार्थे प्राकृते एव माडम्बिय-माडम्बिक
दृश्यते। मह इति प्राकृत- माण-मान पदात् ल इति प्रत्यययोजनेन माणुस-मानुष महल इति संपद्यते, तस्मात् माणुस्सय:-मानुष्यक क इति प्रत्यययोजनेन मह- माया-माता क्लक इति पालिभाषाशन्दः, मायी-मायिन्
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
य]
शब्दसूचि.
१०५ मारणन्तिय:-मारणान्तिक मुंगुस-नकुल (भुजपरिसर्पवि: मारे--मारय ( मृषातोर्णिजन्ते। शेषः इति विवरणकारः) धातु)
मुग्ग-मुद् मालई-मालती
मुच्छिय-मूर्छित . माला-माला
मुण्डमुण्ड मालियाय-मालिकाक (माल्यक मुहया वा मुद्दगा--मुद्रिका
इति संस्कृतशब्दरूपात संपन्नं मुद्दा- मुद्रा
प्राकृतरूपम्।) मुद्धाण-मूर्धन् 'मास-माष
मुसल--मुसल, मुपल वा मासमास
मुसामृषा मालिय-मासिक
मुह--मुख माहुर-माधुर
मुहपत्ती--मुखपत्री माहुरय-माधुरक
मूसा-पा मिच्छत्त-मिथ्यात्व , मेढी-मेढी मेथि वा मिजा-मज्जा (मिजा इति रूपं मेरग-मेरेयेक
मिजिका मिक्षिक इति संस्कृ- मेल्लय-माल्यक तेऽपि)
मेह-मेघ मित्त-मित
मेहुण-मैथुन मिसिमिसीयमाण-मिषमिषा- मोक्ख-मोक्ष
यमाण (कोपातिशयप्रदर्श- मोसा-मृषा नार्थः शहः इति विवरण- मोह-मोह कारः।)
मोहरिय-मौखर्य मसि-मिश् (धातु) मुइङ्ग-मृदङ्ग
य-च (स्वरात्परे एव य भवति मुक्क-मुक
अनुस्वारात् परे तु च) .
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०६ शब्दसूची
[यत्तिययत्तिय-यात्रिक
रुह-रह (धातु) 'यल-तल ( पदान्ते एव) रूव-रूप यावि-चापि ( च+अपि, स्वरा- रेवई-रेवती (स्त्रियो नाम ) परे एव)
रोए-रोचय ( धातु)
रोग-योग रज-राज्य
रोम-रोमन् रज्जुग-रज्जुक
रोस-शेष रणो-राज्ञः । रत्त-रात्र (रात्रिशन्दस्य समा- लक्खण-लक्षण सान्ते रूपम् )
लक्खा-लाक्षा रत्त-रक
लहि-यष्टि रयण-रत्न
लडह-लडह-मडह इति समासे रयय-रजत
एव । काष्ठस्य श्लय-संत्ररययामय-रजतमय
धियन्धनत्वाद्यश्वशन्दस्तद
नुकरणे।)
लद्ध-लब्ध रहिय-रहित
लद्धट्ट-लब्धार्थ रा-राजन्
लम्ब-लम्ब (धातु) राईसर-राजेश्वर
लम्व-लम्ब राय-राजन्
लम्बोदर-लम्बोदर रायगिह-राजगृह (नगरस्य ललिय-ललित नाम
लवण-लवण रिद्ध-प्रद्ध रिसह ऋषभ
लावय-लावक । लिहिय-लिखित .
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
वन्द ] '
लुप्पमाण लुप्यनान लुलिय- लुलित लेसा - लेया
लेह-लेख
लोग लोक
शब्दसूची
वट्ट वृत्त
वट्टमाण वर्तमान
वट्टय वर्तक
पुत्रक इति विवरणकारः ) वडिय --पत्ति
लोढ-लोठ ( निखालोढ शिला
लोम-लोमन्
लोयण —लोचन
लोलु-लोलुप लोलुय—-लोलुप (नरकस्य नाम) लोलुयच्चुअ--लोलुपाथ्युत (नरकस्य नाम )
लोलुया - लालुपा लोले -लोल (लुल्- धातोर्णिज
न्ते धातुः । )
लोह -लोह लोहिय—-लोहित
वव (स्वरासरे व्व, व्यञ्जनारपरे
वइय-तिक
वक्खेव व्याक्षेप
वग्गुरा- वागुरा
वच्छ वक्षस्
वज-वज्र
वज्जय-वर्जक
वजिय---वर्जित
·
-
वर्डिस-अवतंस, वतंस वा
वडिग - वा वर्डिसय-अ
वतंसक, वर्तक वा
वड्डावय -- वर्धापक वर्धक वा वड्डि- वृद्धि
वण-वन
वण -- पण
वणिया-वनिका
वण्ण-वर्ण, वर्णक वा
वण्ण-वर्ण
इव, अनुस्वारात्परे व इति ) वत्थ-स्त्र
वण्णग, वण्णय वर्णक
वत्तव्वय वक्तव्यक
वते वर्तय् ( भातु )
१०७
वत्थु-वस्तु
वत्थु - वास्तु (शाकविशेषः ),
वद वा वय-वद ( धातु )
वन्द-वन्दु (धातु)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०८
शब्दसूची . [वन्दणिज्ज-- वन्दणिज-वन्दनीय वादि-बादिन वम-वम् (धातु) वामेत्ता-वामयित्वा वथ-बद् (धानु)
वाय-बाद वय-व्रत
वाय-वात वय-ब्रज
वायस--वायस वय-वचस्
वारय-वारक (गडुकार्थे ) चयण-बदन
वाराह-वाराह वयण-वचन
वालिहाण-वालिधान वालधान वर-वर
(पुच्छार्ये) ववदेस-व्यपदेश वास--वास ववरोवेव्यपरोपय् (धातु) वास-वर्ष 'ववहार-व्यवहार
वासधर-वर्षधर (मेवार्थे ) वस-श
वासहर-वर्षधर वसण-वृषण
वासि-वासिन् वसन्त-वसन्त
वाहण-वाहन वह-वध
वाहि-व्याधि वहिय-वहित
वि-अपि वहे-बधय् (धातु) विइकन्त--व्यतिक्रान्त वा-वा
विगिच्छा--विचिकित्सा वागर-वि+आ+रु. (धातु) विइजिया-विविदुषिका (कवागरण-व्याकरण
प्रयुक्तस्य विविवस् इति विज वागरिय-व्याकृत
भवति।) वाणिज-वाणिज्य विइण्ण--विकीर्ण वाणियगाम-वाणिजमाम विउल-वितुल . [(धातु)
(नगरस्य नाम ) . विउव्व--वि+ह (प्राकृते एव )
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेढे] . . शब्दसूची. विकमाण-विकषन्त् विलुप्पमाण-~-विलुप्यमान विक्खिर-वि+कृ (धातु) विलवण-विलेपन विगय--विकृत
विवर-विवर विधात~-विधात
विवाद-विवाद विणय--विनय
विवाह-विवाह विणस्समाण--विनश्यन्त विस--विष विणिग्गय--विनिर्गत विसाण--विषाण विणिच्छिय-विनिधित विसुज्झमाण-विशुभ्यन्त विण्णवणा-विज्ञपना विज्ञापना वा विह-विध ( समासान्ते ) वित्ति--वृत्ति
विहर-वि+ह (धातु) विदरिसण--विदर्शन (विपा- विहार-विहार
कारं विभीषिकादिदर्शनम् ) विहि-विधि विदेह--विदेह
वीइकन्त-व्यतिक्रान्त विपरिणामे--विपरिणामय वीईवयमाण-व्यतिबजन्न्
वीरिय--वार्य विप्पइर--वि++ (धातु) वीस-विंशति विप्पजह-वि++हा ( धातु ) चीसइ-विंशति विप्पण?--विप्रनष्ट . बुच्च-उच्य (वच्-धातोर्मावेविमल-विमल
प्रयोगः) विमाण-विमान
बुद्धि-वृद्धि वियड--विकट
वृत्त-उक्त विरइय--विरचित
वेग-वेग विरह--विरह (एकान्त इत्यय) वेगच्छ--कक्ष (उत्तरासङ्ग) विराइय-विराजित वेढे-वेष्टय (वेष्ट-धातोणिजन्ते । विरुद्ध-विरुद्ध
धातु)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
११० शब्दसूची
[वेणिवेणि वणि
संकप्प--संकल्ल वेयण-वेतन
संका-शङ्का वेयणा-वेदना
संकिय--शवित वेरमण-बैरमण (विरमण इत्यर्थे) संख--शङ्ख (श्रावकस्य नाम ) वेस-वेष्य (वेषे साधु इत्यर्थे । ) संखवण-शङ्खवन (उद्यान्स्य नाम) वेहास-विहायस
संखित्त--संक्षिप्त वोच्छेय-व्यवच्छेद संगोवेमाणे--तंगोपयन्त ब-इच (स्वरात्परे एव) संघ--संघ
संघयण-संहनन (शरीरं इत्यर्थ) स--स (सह इत्यर्थे ) सञ्चाय-(शक् इति धात्वर्थे । स-सत् (व्यज्जने परे तद्व्यत्र- प्राकृते एव । धातुव्युत्पत्तिः नान्तएव भवति)
मांशयिकी, संभवतः संत्याग स--स्त्र
सच्याव वा इत्यस्माद् व्युत्पसइ-स्मृति
नो नामधातुरस्ति । प्राकृते हि सइय-- शतिक
त्यजतेः शनोतरित्युभयस्य सए--स्वके (स्वकाः) एकमेव चयह इति रूपं सकंस-सकांस्य
भवति।) सक-शक
संचिट्ठ-संस्था (धातु) सक्का-शक्यम् (अव्ययशब्द) सचित्त-सचित्त सकाराणिज्ज-सत्कारणीय सञ्चित्त-सचित्त सक्कारे-सत्कारय् (नामधातु) संजम-संयम सखिखिणियाई-पकिहिनीकानि सज्झाय-स्वाध्याय सखिखिणि-तविहिनीम्
सञ्जाय-संजात सगड-शक्ट
सञ्जत्त--संयुक्त सग्ग--स्वर्ग
संठाण-संस्थान
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
समय ] शब्दसूची
१११ संठिय-संस्थित
सन्तय--सन्तत सहिषष्टि
सन्तोसि-संतोष, संतुष्टि वा सणाण--स्नान
सन्निभ-सनिम साणिय-शनिक ( शनैरित्यर्थे ) संनिवेस-संनिवेश सण्णवणा-संज्ञपना, संज्ञापना सप्प-सर्प
सप्पह-सत्पथ सत्त--तस
समा-सभा सत्तम-सप्तम
समय-सद्भुत सत्तुस्सेह-संतोत्सेध सम्-सम् (उपसर्गः । तस्य च सत्थ-शस्त्र
योजनं संस्कृतरीत्यैव, यथा सत्यवाह-वार्थवाह
सजाय इति पदे। कदाचित्तु सत्यवाही-सार्थवाही
प्राकृतनियमानुसारेणापि भवसन्थर-+स्तु (धातु) ति यथा 'संचाएमि') सन्यव--संस्तव
सम-तम सन्थार-संस्तार
समग-( जमग-समग इति सन्थारय-संस्तारक
समासे एव । योगपद्येनेत्यर्थे) सह--शब्द
सम-समर्थ सदह--अद्या (धातु) समण-श्रमण सद्दालपुत्त-महालपुन (श्राव- समणभूय-श्रमणभूत कस्य नाम)
समणोवासग,समणोवासय'सहावे-शब्दाय् (धातु)
श्रमणोपासक सद्धा-श्रद्धा
समणोवासिया-श्रमणोपासिका सद्धिं-सार्धम्
समत्त-समास सन्त-शान्त
समन्त-समन्त सन्त-सत्
समय-समय
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
११२
शब्दसूची. [समाणसमाण-संत (पाकृते एव दृश्यते) संमाणणिज-संमाननीय समायर-सम्+आ+चर (धातु) संमाणे-समानय ( धातु) समायरियव्व-समाचरितव्य सय-शत समावन्न-समापन
सय-स्वक समाहि-समाधि
सयमेव-स्वयमेव समुदाण-समुदान सयण-स्वजन समुद्द-समुद्र
सयय-शतक (चुलसयय च समुद्दिस-सम्+उ+दिश(धातु) महसयय चंति नामद्वये दृसमुप्पज-सम्+उ+पद्(धातु) श्यते ) समुप्पन्न-समुत्पन्न सर-सरस् समोसढ-समवसृत(प्राकृते एव) सरड-परठ समासरण-समवसरण सरसरस्स-सरसरस्य (लौकिसमोसरिय-समवस्त
कानुकरणभाषा इति विवरसंपउत्त-संप्रयुक्त
णकारः) संपत्त-संपत्त
सरिस-सदृश संपया-संपद्
सरीर-शरीर संपरिखुड-परिवृत सरीरग-शरीरक संपावे-प्रापय (सम्+ + संलव-सम्+लप् (धातु)
भाप इति धातोर्णिजन्ते धातु) संलेहणा-संलेखना संपुण्ण-संपूर्ण
संवच्छर-संवत्सर संपेह-सम्+प्र+ईक्ष (धातु)
सवत्तिया-सपालिका संवन्धि-संबन्धिन् सवत्ती-पत्नी संवुद्ध-संबुद्ध
संववहर-सम्+अवह (धातु) सम्म-सम्यक्
संवाहणिय-संवाहनिक सम्मत्त-सम्यवाव , संविभाग-संविभाग
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिंघाडग]
संविल्लिय - संवेल्हिन
संवेग - संवेग
सव्व-सर्व
सव्वओ -- सर्वतः
सव्वण्णु - सर्वज्ञ
सव्वेव सर्वा एव
संसार संसार
सह- सह (धातु)
सहस्स–तहस्रा
संहर - + (धातु)
C
सहस्स - सहल
सहस्सम्ववण ---सहलाम्रवन सहाइया-सहायिका
सा-सा
साइम - स्वादिमन्
साओ- स्वाः
शब्दसूची
सामाणिय-सामानिक
सामि स्वामिन्
सारइय-- शारदिक
सारक्खमाण -- संरक्षन्त्
साला - शाला
सालि -- शालि
सालिहीपिय-- सालिद्दीपित
( श्रावकस्य नाम )
११३
सावग वा सावय-- श्रावक सावत्थी -- श्रावस्ती ( नगरस्य
नाम ) सास--वाम
साहड - संहृत्य
साहस्थि -- स्वहस्तं स्वहस्तेन वा साक्षादित्यर्थः ) साहस्तिय-- साहसिक
साग - शाक
साहस्सी -- साहली
w
साडी -- शाटी ( शकट इति सि-असि ( अस्धातोः । ) सिक्कग --शिकक शिक्यक वा
विवरणकारः ) साडीकम्म -- शकटकर्म ( शक- सिक्खा - शिक्षा
सामन्त --- सामन्त
टानां घटनविक्रयवाहनरूपम् ) सिङ्ग - शृङ्ग सिङ्गय—— शृङ्गक सामा-श्यामा (खियो नाम ) सिङ्गारिय - शृङ्गारिक सामाइय-सामायिक सिंघाडग- शृङ्गाटक
-
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
११४
सिज्जा -- शय्या सिज्झ - सिधू ( धातु ) सिट्ठ―शिष्ट
सिद्ध-सिद्ध
सिरी-श्री
सिला -- शिला
सिवनन्दा - शिवनन्दा
सीधु-सीधु
सील - शील
सीस-शीर्ष
सीह - सिंह
सुसु ( अव्ययम् 1 )
सुक्क - शुष्क
सुजाय-सुजात
लिप्प - शिम्प
सिप्पि --शिल्पिन् (शुक्ति इत्यर्थे) सुव्वया --सूत्रता
सुण-श्रु (धातु)
सुत्त-सूग
सुद्ध - शुद्ध
सुन्दरी - सुन्दरी सुप्प - शूर्प
[ सिज्जा
सुरादेव - - मुरादेव ( श्रावकस्य नाम )
सुभ-शुभ
सुयश्रुत सुरहि-- सुरभि सुरा --सुरा
शब्दसूची
सुरुव--सुरूप
सुलद्ध -- सुलब्ध
सुवण्ण-सुवर्ण
सुह-स
सुहत्थि -- सुहस्तिन्
सुहम्म -- सुधर्मन् (पुरुषस्य नाम )
सूय-स्प
सूयर-शूकर
खूव सूप
से.
-:
सेनस्य, तस्याः वा
- ( वाक्योपन्यासे प्राकृतलक्ष
णमेव )
सेट्टिश्रेन्ि सेणय–इनक
सेणिय-श्रेणिक ( राज्ञो नाम ) सेय-श्रेयस्
सेस शेप
सेहंव -- तेघाम्ल ( सेधे पाकसिद्धी सति यानि अम्लेन तीमनादिना संस्क्रियन्ते तानि सेधालानि इति विवरणकारः )
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
हो ]
सोस: सोगन्धिय-सौगन्धिक
सोच्चा -- श्रुत्वा सोणिय -- शोणित
सोण्डा--गुण्डा
- सोलस - षोडशन्
-
- सोल्ल —— शूल्य 'सोल्लय - शूल्यक सोसणया- शोषणता
सोहम्म - पौधर्म (कल्पस्य नाम) सोहे - शोभय् (शुभघातोर्णिजन्ते
धातु )
सोहेमाण- शोभयन्त्
शब्दसूची
हं- इम् (अव्ययं क्रोघे, माथयें,
आमन्त्रणे, अवक्षेपणे च ।
सर्वत्र हूं भो इत्येव प्रयोगो
दृश्यते । )
हट्टु हृष्ट हुण छन् (धातु)
हणुय - हनुक
हत्थ -- हस्त हत्थि हस्तिन्
हन्ता -- इन्त ( अव्ययम् । अभ्युपगमे सत्ये वा )
११५
हल-हल
हवं -- ( शीघ्रमित्यर्थ कमव्ययम् । व्युत्पत्तिः सांशयिकी, प्रायो
भव्य हव्यं वा, हूवा श्रुष्टी वा इति उपमित्या सिद्धम् ।)
हार - हार हास -- हास
हिमवन्त - हिमवन्त ( पर्वतस्य
नाम )
हियय-- हृदय
हिरण्ण-- हिरण्य
हिरी-हो
हिंसा --हिंसा
हीण --होन
हेउ --हेतु
हो -- भू (धातु)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रथमं परिशिष्टम्
(वर्णकादिविस्तारः)
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रथमं परिशिष्टम्
(वर्णकादिविस्तारः) [प्रथमोऽङ्कः पृष्ठसंख्या निदर्शयाते द्वितीयश्च परिच्छेदसंख्याम् ] . ३. १. नयरीवण्णओ औपपातिकसूत्रात्रिद्धत्यिमियसमिद्धा पमुइयजणजाणवया आइण्णजणमणूसा हलसयसहस्ससंकिटविकिट्ठलट्ठपण्णत्तसेउसीमा कुक्कुडसंडेयगामपउरा उच्छुजवसालिकलिया गोमहिसगवेलगप्पभूया आयारवंतचेयजुवइविविहसंणिचिट्ठबहुला उक्कोडियगायगंठिभेयगभडतकरखंडरक्खरहिया खेमा निरुवदवा सुभिक्खा वीसत्यसुहावासा अणेगकोडिकुडंवियाइण्णणिब्यसुहा नडनट्टगजल्लमलमुट्ठियवेलंवगकहगपव-. गलासगआइक्खगमंखलंखतूणइल्लतुंचवीणियअणेगतालायराणुचरिया आरामुजाणअगडतलागदीहियवप्पिणगुणोववेया नंदणवणसंनिभप्पगासा उविद्धविउलगंभीरखायफलिहा चकगयमुसुंढिओरोहसयग्धिजमलकवाडघणदुप्पवेसा धणुकुडिलवंकपागारपरिक्खित्ता कविसीसगवट्टरइयसंठियाविरायमाणा अट्टालयचरियदारगोपुरतोरणसमुनयसुविभत्तरायमग्गा छेयायरियरइयदढफलिहइंदकीला विवणिवणिछित्तसिप्पियाइण्णणिन्चुयसुहा सिंघाडगतिगवउकचच्चरपणियावणविविहवत्युपरिमंडिया सुरम्मा नरवइपविइण्णमहिवइपहा अणेगवरतुरगमत्तकुंजररह
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२०
प्रथमं परिशिष्टम् पहकरसीयसंदमाणीआइण्णजाणजग्गा विमउलणवणलिणिसोभियजला पंडरवरभवणसण्णिमहिया उत्ताणणयणपेच्छणिजा पासादीया दरिसणिजा अभिरुवा पडिसवा ॥ ३. १. चेइयवण्णो औपपातिकसूत्रात्
चिराईए पुवपुरिसपण्णत्ते पोराणे सहिए वित्तिए कित्तिऐ गाए सच्छत्ते सज्झए सघण्टे सपडागे पडागाइपडागमंडिए सलोमहत्थे कयवेयड्डिए लाउल्लोइयमहिए गोसीससरसरत्तचंदणददरदिण्णपंचंगुलितले उवचियचंदणकलसे चंदणघडसुकयतोरणपडिदुवारदेसभाए आसतोसत्तविउलवटेवग्धारियमल्लदामकलावे पंचवण्णसरससुरभिमुक्कपुप्फपुंजोबयारकलिए कालागुरुपवरकुंदुरुक्कतुरुकधूवमघमतगंधुद्धयाभिरामे सुगंधवरगंधगंधिए गंध: वट्टिभूए नडनट्टगजल्लमलमुट्ठियवेलंवगपवगकहगलासगआइक्खगलंखमंसतूणइलतुंबवीणियभुयगमागहपरिगए वहुजणजाणवयस्स विस्सुयकित्तिए बहुजणस्स आहुस्स आहुणिज्जे पाहुणिज्जे अच्चणिज्जे वंदणिज्जे नमंसणिज्जे पूयणिज्जे सकारणिज्जे संमाणणिज्जे कल्लाणं मंगलं देवयं चेइयं विणएणं पज्जुवासणिज्जे दिव्वे सच्चे सच्चोवाए संणिहियपाडिहरे जागसहस्सभागपडिच्छए बहुजणो अञ्चेइ आगम्म पुण्णभद्दचेइयं पुण्णभहचेइयं॥ ३. २. समोसरिए जाव जम्बू पज्जुवासमाणे; यावत्करणात् ___ ज्ञाताधर्मकथानिर्दिष्टः समवसरणवर्णको यथा---
तेणं कालेणं तेणं समएणं अजसुहम्मस्स अणगारस्त जेटे अन्तेवासी अजजम्बू नाम अणगारे कासवगोत्तेणं सत्तुस्सेहे समचउरंससंठाणसंठिए वज़रिसहनारायसंघ
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१२१
यणे कणगपुलंगनिघसपम्हगोरे उग्गतवे तत्ततवे महातवें उराले घोरे घोरगुणे घोरतवस्सी घोरवम्भचेरवासी उच्छूढसरीरे संखित्तविउलतेउलेसे अजसुहम्मस्ल थेरस्स अदूरसामन्ते उद्धंजाणू अहोसिरे झाणकोट्टोवगए संजमेणं तवसा अप्पाणं भावमाणे विहरइ। तए णं से अजजम्वृणामे जायसङ्के जायसंसए जायकोउहल्ले संजायस संजायसंसएसंजायकोउहल्ले उप्पन्नसङ्के उत्पन्नसंसए उप्पनकोउहल्ले समुप्पनसड्ने समुप्पनसंसए समुप्पन्नकोउहल्ले उडाए उठेइ ।२त्ता जेणामेव अजसुहम्मे थेरे तेणामेव उवागच्छइ । २ त्ता अजसुहम्मं थेरं तिक्त्तो आयाहिणं पयाहिणं करेइ । २त्ता वन्दइ नमसइ । २त्ता अजसुहम्मस्स थेरस्स नञ्चासन्ने नाइदूरे सुस्सूसमाणे नमंसमाणे अभिमुहं पञ्जलिउडे विणएणं पज्जुवासमाणे एवं वयासी। ३.२. महावीरेणं जाव संपत्तेणं-यावत्करणादोपपातिको
पवर्णितानि महावीरविशेपणानि तृतीयाविभक्ति
परिणतानि पठितव्यानि । तानि यथासमणे भगवं महावीरे आइगरे तित्थारे सहसंबुद्धे पुरिसुत्तमे पुरिससीहे पुरिसवरपुंडरीए पुरिसवरगन्धहत्थी अभयदए चक्खदए मग्गदए सरणदए जीवदए दीवो ताणं सरणं गई पइट्ठा धम्मवरचाउरंतचकवट्टी अप्पडिहयवरनाणदंसणधरे वियदृच्छउमे जिणे जाणए तिण्णे तारए मुत्ते मोयए बुद्ध वोहए सव्वण्णू सव्वदरिसी सिवमयलमख्यमणंतम. क्खयमव्वावाहमपुणरावत्तगं सिद्धिगइणामधेनं ठाणं संपाविउकामे अरहा जिणे केवली सत्तहत्थुस्सेहे समचउरससंठाणसंठिए बजरिसहनारायसंघयणे अणुलोमवाउवेगे
-
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२२
प्रथमं परिशिष्टम् कंकग्गहणी कवोयपरिणामे सउणिपोसपिटुंतरोरुपरिणए: पउमुप्पलगंधसरिसनिस्साससुरभिवयणे निरायंकउत्तमपसत्थअइसेयनिरुवमपले जल्लमल्लकलंकसेयरयदोसवजियसरीरनिरुवलेचे छायाउजोइयंगमंगे घणनिचियसुचद्धलक्खणुन्नयकूडागारनिभपिडियग्गसिरए सामलिवोंडघणनिचियच्छोडियमितविलयपसत्थसुहमलक्षणसुगंधसुंदरभुयमोयगभिंगनीलकजलपहभमरगणणिद्धनिकुरुंवनिचियकुंचियपयाहिणावत्तमुद्धसिरए दालिमपुप्फप्पगासतवणिजसरिसनिम्मलमणिद्धकेसंतकेसभूमी घणनिचियसुवद्ध लक्खणुन्नयकूडागारनिपिंडियग्गसिरए लत्तागारुत्तिमंग देसे निव्वणसमलट्ठमट्टचंदद्धसमणिडाले उडवइपडिपुण्णसोमवयणे अल्लीणपमाणजुत्तसवणे गुस्सवणे पीणमंसलकवोलदेलभाए आणामियचावरुइलकिण्हमराइतणुकसिणणिद्धभमुहे अवदालियपुंडरीयनयणे कोयासियधवलपत्तलच्छे गल्लायवउज्जतुंगणाले उवचियसिलप्पवालविंवफलसंनिभाहरोटे पंढुरससिसयलविमलणिम्मलसंखगोक्खीरफेणकुंदद्गरयसुणालियाधवलदंतसेढी अखंडदंते अप्फुडियदंते अविरलदंते सुणिद्धदंते सुजायदंते एगदंतलेदी विव अणेगदंते हुयवहणितधोयतत्ततवणिजरत्ततलतालुजीहे अवटियसुविभत्तचित्तमंसू मंसलसंठियपसत्थसहलविउलहणुए चउरंगुलसुप्पमाणकंबुवरसरिसग्गीवे वरमहिसवराहसीहसङ्कलउसमनागवरपडिपुण्णविउलक्खंघे जुगसंनिमपीणरइ-- यपीवरपउट्ठसुसंठियसुसिलिट्ठविसिट्टघणथिरसुबद्धसंधिपुर-. वरफलिहवट्टियभुए भुयगीसरविउलभोगआयाणपलिहउच्छूढदीहवाह रत्ततलोवइयमउयमंसलसुजायलक्खणपसत्थ
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१२३
अच्छिद्दजालपाणी पीवरकोमलवरंगुली आयंवतंयतलिणसुइरुइलणिखणखे चंदपाणिलेहे संखपाणिलेहे चक्कपाणिलेहे दिसासोत्थियपाणिलेहे चंदसूरसंखचक्क दिलासोत्थियपाणिलेहे कणगसियायलुजलपसत्थसमतलउचचियवित्थिण्णपिहुलवच्छे सिरिचच्छंकियवच्छे अकरंख्यकणगरुययनिम्मल सुजायाने रुवहय देहधारी अट्टसहस्सप डिपुण्णवरपुरिसलक्खणधरे संनयपासे संगयपासे सुंदरपासे सुजायपासे मियमाइयपणिरइयपासे उज्जयसमसहियजञ्चतणुकसिणणिद्धआइज्जलडहरम णिजरोमराई झसविहगसुजायपीणकुच्छी झसोयरे सुइकरणे पउमवियडणाभे गंगावत्तपयाहिणावत्ततरंगभंगुररविकिरणतरुणवोहियअकोसायंत
पउमगंभीरवियडणाभे साहयसोणंदसुसलदप्पणणिकरियवरकणगच्छरुसरिसवरवइरवलियमज्झे पमुइयवरतुरगसीह चरवट्टियकडी वरतुरगसजायगुज्झदेले आइण्णहर व्यणिरुवलेवे वरवारणतुल्ल विक्कमविलसियगई गयससणसुजायसंनिभोरु समुग्गणिमग्गगूढजाणू एणीकुरुविंदावन्त्तवट्टाणुपुव्वजंघे संठियसुसिलिट्टचिसिट्टगूढगुप्फे सुप्पइट्टिय कुम्भचारुचलणे अणुपुव्वसुसंहयंगुलीए उन्नयतणुतंवणिद्धणक्खे रतुप्पलपत्तमउयसुकुमालकोमलतले अट्टसहस्सवर पुरिसल-क्खणधरे नगनगरमगर सागरचकंकवरंगमंगलंकियचलणे विसिद्धरूवे हुयवहनिद्धुमजलियतडितडियतरुणरविकिरणसरिसतेए अणासवे अममे अकिंचणे छिन्नसोए निरुवलेवे ववगयपेमरागदोसमोहे निग्गन्थस्स पावयणस्स देसए सत्थनायगे पट्टावर समणगपई समणगविंदपरियडिए चउत्ती-सबुद्धवयणाइसेसपत्ते पणतीससच्चवयणाइसेसपत्ते आगास
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
प्रथमं परिशिष्टम्
गएणं चक्केणं आगासगपणं उत्तणं आगासियाहि चामराहि आगासफालियामपणं सपायवीद्वेणं सीहासणेणं धम्मज्यएणं पुरभ पकडिजमाणेणं चउहसहिं समणसाहसीहिं छत्तीसार अजिया साहस्सीहि सार्द्ध संपरिवुढे पुव्वाणुपुव्विं चरमाणे गामाणुगामं दूइजमाणे सहंसंहणं विहरमाणे ! ३. २. नगरवर्णनं नगरीवर्णनेन समानम् । ४. ३. राजवर्णनमौपपातिकात् यथा-
महयाहिमवंतमहंतमलयमंदरमहिंदसारे अच्तविसुद्ध - दीहरायकुलवंससुप्पसूए निरंतरं रायलवणविराश्यंगमंगे बहुजणवहुमाणपूइए सव्वगुणसमिद्धे वत्तिय मुद्दए मुद्धाहिसित्ते माउपिउनुजाए दयपत्ते सीमंकरे सीमंधर खेमंकरे खेमंधरे मणुसिदे जणवयपिया जणवयपाले जणचयपुरोहिए सेडकरे उकरे नरपवरे पुरिसवरे पुलिस पुरिसवग्धे पुरिसासीविसे पुरिसपुंडरी पुरिसवरगंधहत्थी अड्डे दित्ते वित्ते वित्थिण्णविडलभवणसयणासणजाणवाहणाइणे बहुधणवहुजायस्वरयए आओगपऒगसंपरते विच्छडियपउरभत्तपाणे बहुदासीदासगोमहिसग वेलगप्पभूप पडिपुण्णजंतकोसकोट्टागाराउधागारे बलवं दुब्बलपच्चामित्ते ओहयकंटयं निहयकंटयं मलियकंटयं उद्विकंटयं अकंटयं ओहयसत्तुं निहन्तुं मलियसत्तुं उद्धियसत्तुं निजियसत्तुं 'पराइयसत्तुं ववगयदुभिक्खं मारिभयविप्पमुक्कं खेमं सिवं - सुभिक्तं पसंतडिवडमरं रज्जं पसासेमाणे विहरइ ॥ ४. ३. अड्डे जाव अपरिभूप - यावत्करणादौपपातिकस्थो ग्रन्थो द्रष्टव्यः । स यथा
अड्डे दित्ते वित्ते वित्थिष्णविडलभवणसयणासणज्ञाण
<
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१२५
चाहणे बहुधणवहुजायरूवरयए आओगपओगसंपउत्ते विच्छड्डियपउरभत्तपाणे वहुदासीदासगोमहिसगवेलगप्पभूए बहुजणस्स अपरिभूए ।
४. ५. राईसर जाव सत्थवाहाणं- यावत्करणात् ५. १२. निर्दिष्टो ग्रन्थः पठितव्यः ।
●
४. ६. अहीण जाव सुरूवा - यावत्करणादौपपातिकस्थो ग्रन्थः पठ्यते । स यथाअहीणपडिपुण्णपञ्चिन्दियसरीरा लक्खणवञ्जणगुणोव
वेया
ससिसोमाकारकंतपियदंसणा सुरुवा ।
४. ६. सहजाव पञ्चविहे - यावत्करणात्सद्दफरिसरसरूवगन्धे पञ्चविहे ।
५. ११. परिसाए जाव धम्मकहा- यावत्करणादौपपातिकस्थो
माणुस्माणपमाणपडिपुण्णसुजायसव्वङ्गसुन्दरङ्गी
ग्रन्थः-
इसिप रिसाए मुणिपरिसाए जइपरिसाए देवपरिसाए अणेगसयाए अणेगसयवंदाए अणेगसयवंदपरिवाराए ओहवले अइवले महत्वले अपरिमियवलवीरियतेयमाहप्पकंतिजुत्ते सारयणवत्थणियमहुरगंभीरकोंचणिग्घोस दुंदुभिस्सरे उरे वित्थडाए कंठे वट्टियाए सिरे समाइण्णाए अगरलाए अमम्मणाए सुव्वत्तक्खरसंणिवाइयाए पुण्णरत्ताए सव्वभासाजुगामिणीए सरस्सईए जोयणणीहारिणा सरेणं अद्धमागहाए भासाए भासइ, अरिहा धम्मं परिकहेइ । तेसिं सव्वेसि आरियमणारियाणं अगिलाए धम्मं आइक्खइ, सा वि ये णं अद्धमागहा भासा तेसिं सव्वेसिं आरियमणारियाणं अप्पणो सभासाए परिणामेणं परिणमइ । तं जहा - अस्थि लोए अस्थि
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२६
प्रथमं परिशिष्टम्
अलोए एवं जीवा अजीवा वंधे मोक्खे पुण्णे पावे आसवे संवरे वेयणा निज्जरा अरिहंता चक्कवट्टी वलदेवा वासुदेवा नरगा नेरइया तिरिक्खजोणिया तिरिक्खजोणिणीओ माया पिया रिसओ देवा देवलोया सिद्धी सिद्धा परिणिवाणे परिणिव्या; अस्थि १ पाणाइवाए २ मुसावाए ३ अदिण्णादाणे ४ मेहुणे ५ परिमाहे; अस्थि ६ कोहे ७ माणे ८ माया ९ लोभे; अस्थि १० पेज्जे १९ दोसे १२ कलहे १३ अभक्खाणे १४ पेसुन्ने १५ परपरिवार १६ अरइरई १७ मायामोसे १८ मिच्छादंसणसले । अत्थि पाणाइवायवेरमणे मुसावायवेरमणे अदिण्णादाणवेरमणे मेहुणवेरमणे परिग्गहवेरमणे जाव मिच्छादंसणसल्लविवेगे । सव्वं अस्थिभावं अस्थि त्ति वयइ, सव्वं नत्थिभावं नत्थि त्ति वय, सुचिण्णा कम्मा सुचिण्णफला भवंति, दुचिण्णा कम्मा दुचिण्णफला भवंति, फुसरं पुण्णपाचे, पच्चायंति जीवा, सफले कल्लाणपावए । धम्ममा इक्खड़ -- इणमेव निम्गंथे पावयणे सच्चे अणुत्तरे के लिए संसुद्धे पडिपुण्णे नेयाउए सल्लकत्तणे सिद्धिमग्गे मुत्तिमग्गे निव्वाणमग्गे निज्जाणमगे अवितहमविसंधि सव्वदुक्ख पहीणमग्गे; इहट्टिया जीवा सिज्यंति वुज्झंति मुच्वंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणमंत करेंति । एगच्चा पुण एगे भयंतारो पुव्वकस्मावलेलेणं अन्नयरेस देवलोपसु देवत्ताए उववन्तारो भवंति, महिडिएसु जाव महासुक्खेस दूरंगइएस चिरट्टिइप । ते णं तत्थ देवा भवंति महिडिया जाव चिरट्टिइया हारविराइयवच्छा कडयतुंडियथंभियभुया अंगयकुंडलगंडयलकण्णपीढधारी विचित्तहत्याभरणा दिव्वेणं संघाएणं दिव्वेणं संठाणेणं दिव्वाए इडीए दिव्वाए
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
. १२७
'जुईए दिवाए पभाए दिवाए छायाए दिवाए अच्चीए दिवणं तेएणं दिवाए लेसाए दस दिसाओ उज्जोवेमाणा पभासेमाणा कप्पोवगा गतिकल्लाणा आगमेसिमहा...पडिरूवा। तमाइक्खइ एवं खलु चाहिं ठाणेहिं जीवा नेरइयत्ताए कम्मं पकरेंति, नेरइयत्ताए कम्मं पकरेत्ता नेरइएसु उववज्जति । तं जहा-१ महारंभयाए २ महापरिग्गहयाए ३ पंबिंदियवहेणं ४ कुणिमाहारेणं, एवं एएणं अभिलावणं । तिरिक्खजोणिएतु-१ माइल्लयाए नियडिल्याए २ अलिय. वयणेणं ३ उकंचणयाए ४ वंचगयाए । मणुस्सेसु-१पगइभहयाए २ पगइविणीययाए ३ साणुकोसयाए ४ अमरिययाए । देवेसु-१ सरागसंजमेणं २ संजमासंजमेणं ३ अकामणिजराए ४ बालतवोकम्मेणं, तमाइक्खइ ।
जह नरगा गम्मंती जे नरगा जा य वेयणा नरए। सारीरमाणुसाई दुक्खाई तिरिक्खजोणीए ॥१॥ माणुस्तं व अणिच्चं वाहिजरामरणवेयणापउरं। देवे य देवलोए देविड देवसोक्साइं ॥२॥ नरगं तिरिक्खजोणि माणुसभावं च देवलोगं च । सिद्ध य सिद्धवसहि छज्जीवणियं परिकहेइ ॥३॥ जह जीवा वहांती मुच्चंती जह य संकिलिस्संति । जह दुक्खाणं अंतं करेंति केई अपडिवद्धा ॥४॥ अट्टा अट्टियचित्ता जह जीवा दुक्खसागरमुवति । जह वेरग्गमुवगया कम्मसमुग्गं विहार्डेति ॥५॥ जह रागेण कडाणं कम्माणं पावगो फलविवागो।
जह य परिहीणकम्मा सिद्धा सिद्धालयमुवेति ॥६॥ । तमेव धम्म दुविहं आइक्खइ। तं जहा-अगारधम्म
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२८
प्रथमं परिशिष्टम् अणगारधम्मं च । अणगारधम्मो ताव-इह खलु सव्वओ सव्वत्ताए मुंडे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइयस्स सवाओ पाणाइवायाओ वेरमणं मुसावायअदिण्णादाणमेहुणपरिग्गहराईभोयणाओ वेरमणं । अयमाउसो अणगारसामाइए धम्मे पण्णन्ते, एयस्स धम्मस्स सिक्खाए उवट्टिए निग्गंथे वा निग्गंथी वा विहरमाणे आणाए आराहए भवति। - अगारधम्म दुवालसविहं आइक्खइ । तं जहा-१पंच अणुव्वयाई २ तिणि गुणब्धयाई, ३ चत्तारि सिक्खावयाई। पंच अणुचयाई, तं जहा-१ थूलाओ पाणाइवायाओ वेरमणं २ थूलाओ मुलावायाओ वेरमणं ३ थूलाओ अदिण्णादाणाओ वेरमणं ४ सदारसंतोसे ५ इच्छापरिमाणे। तिणि गुणन्वयाई, तं जहा-६ अणदंडवेरमणं ७ दिसिव्वयं ८ उवभोगपरिभोगपरिमाणं । चत्तारि सिक्खावयाई, तं जहा-९ सामाइयं १० देसावगासियं ११ पोसहोवववासे १२ अतिहिसंविभागे, अपच्छिमा मारणंतिया संलेहणाझूसणाराहणा । अयमाउसो अगारसामाइए धम्मे पण्णत्ते । एयरस धम्मस्स सिक्खाए उवट्टिए समणोवासए वा समणोवालिया वा विहरमाणे आणाए आराहए भवइ॥ ५. १२. हट्टतुट्ट जावयावत्करणात् हतचित्तमाणन्दिए पीइमणे परमसोमणस्सिए हरिस
वसविसप्पमाणाहयए। ६. १६. पञ्चक्खामि ३--अत्र तृतीयोऽङ्कः " मणसा वयसा
कायसा" इत्येतत्पदत्रयमुद्रिश्य निर्दिष्टः ।
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१२९
९.४४. अभिगयजीवाजीवेणं जाव अणइक्कमणिज्जेणं
यावत्करणात्उवलद्धपुण्णपावेणं आलवसंवरनिज्जरकिरियाहिगरणवन्धमोक्खकुसलेणं असहिजेणं देवासुरनागसुवण्णजक्खरक्खसकिंनरकिंपुरिसगरुलगन्धब्वमहोरगाइएहिं देवगणेहिं निग्गन्याओ पावयणाओ अणइक्कमाणिज्जेणं । १४. ६२.२त्ता जाव सोहम्मे कप्पे-यावत्करणात् उपासक
दशासूत्रस्थः १. ८९ परिच्छेदे निर्दिष्टः “एकारस य उवासगपडिमाओ......सोहम्मे कप्पे" इति ग्रन्थः
पठनीयः। १५. ६६. कल्लं जाव जलन्ते-यावत्करणात् ज्ञाताधर्म ___ कथास्यो ग्रन्थः--
कलं पाउप्पभायाए रयणीए फुल्लप्पलकमलकोमल्लुम्मिलियंमि अहापण्डुरे पभाएरत्तासोगपगासकिंसुयसुयमुहगुखद्धरागवन्धुजीवगपारावयचलणनयणपरहुयसुरत्तलोयणजासु यणकुसुमजलियजलंणतवणिजकलसहिंगुलयनिगररूवाइररेहन्तसस्सिरीए दिवायरे अहकमेण उदिए तस्स दिणकरकरपरपरावयारपारद्धमि अन्धयारे वालातवकुंकुमेण खइय व्व जीवलोए लोयणविसआणुआसविगसन्तविसदइंसियंमि लोए कमलागरसण्डवोहए उठ्ठियमि सूरे सहस्स रस्सिमि दिणयरे तेयसा जलन्ते। १५. ६६. जहा पूरणो जाव जेट्टपुत्तं--यावत्करणात्
विउलं असणपाणखाइमलाइमं उवक्खडावेत्ता मित्तनाइनियगसंवन्धिपरिजणं आमन्तेत्ता तं मित्तनाइनियगसंवन्धि
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३०
प्रथमं परिशिष्टम् परिजणं विउलेणं ४ वत्थगंधमल्लालंकारेण य सकारत्ता संमाणेत्ता तस्लेव मित्त......जणस्य पुरओ जेट्टपुत्तं कुटुम्वे ठवेत्ता।
१५. ६६. असणं ४--अत्र चतुर्थाङ्कनिर्देशात् “असणं पाणं खाइमं साइमं" इति चत्वारि पदानि पठितव्यानि ।
१५. ६६. पुष्फ ५--अत्र पञ्चमाङ्कनिर्देशात् 'पुष्पावत्यगन्धमल्लालंकारेणं' इति पञ्च पदानि पठितव्यानि। १५.६६. आलस्वणं ४-अत्र “आलम्वणं पमाणं आहारे
चक्खू" इति चत्वारि पदानि पठितव्यानि । १५. ६८. कजेसु जाव-यावत्करणात् ४.५. इत्यत्र निर्दिष्टः
कज्जेसु...ववहारेसु य” इति ग्रन्थः। १६. ७२. सुक्के जाव किसे यावत्करणात्
सुक्के भुक्खे लुक्खे निम्मंसे निस्सोणिए किडिकिडियाभूए अद्विचम्मावणद्धे किसे धमणिसंतए। १६. ७३. अज्झथिए ५-पञ्चमाइनिर्देशात् “ अज्झथिए,
पत्थिए, चिन्तिए, मणोगए, संकप्पे" इति पञ्च
पदानि पठितव्यानि। १८. ७९. एवमाइक्खइ ४-चतुर्थाङ्कानिर्देशात् "एवं भासइ,
एवं पण्णवेइ, एवं परूवेइ " इत्यधिकं पदत्रयं
पठनीयम्। १८. ८०. अज्झथिए ४-चतुर्थाङ्कनिर्देशात् “ अज्झथिए,
चिन्तिए, मणोगए, संकप्पे" इत्येत्पदचतुष्टयं
शेयम् । १९. ८४, आलोएहि जाव तवोकम्म-यावत्करणात् “पडि
कमाहि।
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१३१
१९. ८५. आलोइजइ जाव पडिवजिजइ-यावत्करणात्
"पडिक्कमिजइ"। २०.८६. संकिए ३-तृतीयाङ्कनिर्देशात् "संकिए, कंखिए,
वितिगिच्छासमावने" इति पदत्रयं ज्ञेयम् । : . २१. ९०. आउक्खएणं ३--तृतीयाङ्कनिर्देशात् "आउक्खएणं,
भवक्खएणं, ठिइक्खएणं" इति पदत्रयं ज्ञेयम् । २१. ९०. "निक्खेयो" इति पदेन निगमनं ज्ञेयम् । तद्यथा
एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव उवासगदसाणं पढमस्स अज्झयणस्त अयमढे पण्णत्ते त्ति वोमि ।
२४.९५. धम्मकंखिया ५ धम्मपिवासिया ५-अत्र पञ्चमाङ्कनिर्देशेन __ " धम्मकंखिया, पुण्णकंखिया, सन्गकंखिया, मोक्खकखिया, धम्मपुण्णसग्गमोक्सकंखिया" इत्येतानि पञ्च पदानि पठितव्यानि । एवं 'धम्मपिवालिया' इत्यत्रापि ।
२५. ९९. आसुरत्ते ५--पञ्चमाङ्कनिर्देशात् "आसुरत्ते,रुटे कुविए, चण्डिकिए, मिसिमिसीयमाणे" इत्येतानि पञ्च पदानि पठितव्यानि।
२५. १००. सहइ जाव आहियासेइ-यावत्करणात् “खमइ 'तिइक्खइ" इति पठनीयम् ।
२६. १०५. आसुरत्ते ४--चतुर्थाङ्कनिर्देशात् 'आसुरत्ते, रहे, कुविए, चण्डिक्किए” इति चत्वारि पदानि पश्यन्ते । २७. १९१. उज्जलं जाव--यावत्करणात्विउलं ककसं पगाढं चण्डं दुक्खं दुरहियासं वेयणं । २८. ११२. हारविराइयवच्छं जाव दसदिसाओ उजावे
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३२
प्रथमं परिशिष्टम् माणं--यावत्करणादोपपातिकस्थं असुरकुमारदेववर्णनं द्वितीयैकवचने परिणमय्य पठनीयम् । तच्च यथा
हारविराइयवच्छा कडगतुडियर्थभियभुया अंगयकुंडलमट्टगंडतला कण्णपीढधारी विचित्तहत्थाभरणा विचित्तमालामउलिमज्डा कल्लाणगपवरवत्यपरिहिया कल्लाणगपवरमल्लाणुलेवणा भासुरबोंदी पलंचवणमालधरा दिव्वेणवण्णेणं दिवेणं गंधेणं दिब्वेणं रूवेणं एवं-फालेणं संघाएणं संठागणं दिबाए इड्डीए जईए पभाए छायाए अच्चीए दिब्बेणं तेएणं दिव्वाए लेसाए दस दिसामओ उजोवेमाणा।
२८. ११३. देविन्दे देवराया जाव सकसि सीहासणंसिपावत्करणादयं ग्रन्थः
वजपाणी पुरंदरे सयकऊ सहस्सक्खे मघवं पागसासणे दाहिणलोगाहिबई बत्तीसविमाणलयसहस्साहिवई एरावणवाहणे सुरिन्दे अरयम्वरवत्थधरे आलश्यमालमडे नवहेमचारचित्तचञ्चलकुण्डलविलिहिजमाणगण्डे सासुरवोन्दी पलम्बवणमाले सोहम्मे कप्पे सोहम्मवडिसएविमाणे सभाए सोहम्माए।
२८. ११३. सामाणियसाहल्लीणं जाव-यावत्करणादयं ग्रन्थ:
तायत्तीसाए तायत्तीसगाणं चडण्हें लोगपालाणं अट्ठण्हं अग्गमहिसाणं सपरिवाराणं तिण्हं परिसाणं सत्तण्हं अणियाणं सत्तण्हं अणियाहिवईणं चउण्हं चउरासीणं आयरस्ख.. देवसाहस्तीणं । २८. ११३. दाणवेण वा जाव-यावत्करणादयं ग्रन्थः
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
१३३
जक्खेण वा रक्खसेण वा किंनरेण वा किंपुरिसेण वा महारगेण वा।
२८. ११३. इडी ६-षष्ठाङ्कनिर्देशात् " इडी, जुई, जसो, वलं, वीरियं, पुरिसकारपरकमे” इति षट् पदानि पच्यन्ते। •२८. ११३. लद्धा ३-तृतीयाङ्कनिर्देशात् “लद्धा, पत्ता, अभिसमन्नागया " इति पदत्रयं पठ्यते ।
२९. ११५. महावीरे जाव विहरइ-यावत्करणादौपपातिकस्थो ग्रन्थः___ आइगरे तित्थगरे सयंसंबुद्धे पुरिसुत्तमे जाव संपाविउकामे पुब्बाणुपुब्बिं चरमाणे गामाणुग्गामं दूइज्जमाणे इहमागए इह संपचे इह समोसढे इहेव चंपाए नयरीए बहिं पुण्णभद्दे चेइए अहापडिसवं उग्गहं उग्गिण्हित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे। ३२. १२४. उक्खेवो इति उपोद्घातः। स चेत्यम्--
जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं उवासगदसाणं दोच्चस्स अज्झयणस्स अयमढे पण्णत्ते, तच्चस्स णं, भन्ते, के अटे पण्णत्ते? ३९. १४७, सासे कासे जाव कोढे--यावत्करणात्
जरे दाहे कुच्छिसूले भगंदरे अरिसए अजीरए दिटिसूले मुद्धसूले अकारिए अच्छिवेयणा कण्णवयणा कण्डए उयरे।
४२. १६१. सिंघाडग जाव-यावत्करणात् सिंघाडगतियचउक्कचच्चरचउमुहमहापहपहसु।
४८. १८७. चेइयं जाव पज्जवासणिजे यावत्करणेन "विणएणं " इति पठ्यते। ५३.२०८. नाइदूरे जाव पञ्जलिउडा-यावत्करणात
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रथमं परिशिष्टम्
सुस्सूसमाणा नर्मसमाणा अभिमुहा विणएणं पञ्जलि
उडा ।
५४. २१०. उग्गा भोगा जाव पव्वइया -- यावत्करणात् राइन्ना इक्खागा खत्तिया नाया कोरव्वा खत्तिया माहणा भडा जोहा मलई मलईपुत्ता लेच्छई लेच्छई पुत्ता इन्भा इन्भपुत्ता चिच्चा हिरण्णं चिच्चा सुवण्णं एवं धन्नं धणं वलं वाहणं कोसं कोट्टागारं पुरं अंतेउरं चिच्चा विउलं धणकणगरयणमणिमोत्तियसंखसिल प्पवालसंतसारसावएजं विच्छइन्ता विगोवइत्ता दाणं दाइयाणं परिभाइत्ता मुंडे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइया ।
५७, २१९. इयछेया जाव इयनिउणा - यावत्करणात् "इयदच्छा इयपट्टा ( पन्तट्ठा ) " इति पदद्वयं पठनीयम् ।
:
५७. २१९. तरुणे जगवं जाव निउणसिप्पोवगए- यावत्करणात् ।
वलवं जुवाणे अप्पायङ्के थिरग्गहत्थे दढपाणिपाए पासपिट्ठन्तरोरुपरिणए तलजमलजुयलपरिघनिभवाहू घणनिचयवट्टपा लिखन्धे चम्मेट्टग दुहणमोद्वियसमाहयनिचियगायकार लंघणपवणजइणवायामसमत्थे उरस्सवलसमागए छेए दक्खे पत्तट्टे कुसले मेहाची निउणे निउणसिप्पो
१३४
वगए ।
६३. २४०. आसाएमाणी ४ - चतुर्थाङ्कनिर्देशात् "आसाएमाणी विसाएमाणी परिभुञ्जेमाणी परिभाएमाणी " इति पदचतुष्टयं बोध्यम् ।
६३. २४२. मुच्छिया ४ चतुर्थाङ्कनिर्देशात् "मुच्छिया गिद्धा लोला अज्झोववन्ना" इति चत्वारि पदानि पठ्यन्ते ।
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्णकादिविस्तारः
६३. २४४. . गोणमंसेहि सोल्लेहि य ४ - चतुर्थाङ्कनिर्देशात् गोणमंसेहि, गोणसोल्लेहि, गोणतलिएहि, गोणभजिएहि " इति पदचतुष्टयं पठ्यते ।
६३. २४४. सुरं च ६ - पष्ठाङ्कनिर्देशात् "सुरं, महुं, मेरयं, मजं, सीहुं, पसन्नं " इति पदपङ्कं पठ्यते ।
66
१३५ .
६४. २५१. उरालेणं जाव किसे यावत्करणात् उरालेणं विजलेणं सस्सिरीएणं पयत्तेणं पलाहिएणं कल्लाणणं सिवेणं धन्नेणं मंगलेणं उदग्गेणं उदारपणं उत्तमेणं महाणुभावेणं तवोकम्मेणं सुक्के भुक्खे लक्खे निम्मंसे निस्सोणिए किडकिडियाभूए अट्टिचम्मावणद्धे किसे धमणिसंतए ।
६६. २५६. ओहय जाव झियाइ - यावत्करणात् ओहयमणसंकप्पा चिन्तासोगसागरसंपविट्ठा करयलपल्हत्थमुहा अट्टज्झाणोवगया भूमिगयदिट्टिया ।
६७. २५९. सन्तेहिं ४ - चतुर्थाङ्कनिर्देशात् "सन्तेहिं तच्चेहिं तहिएहिं सम्भूएहिं " इति पदचतुष्टयं पठ्यते ।
६७. २५९. अणिट्ठेहिं ५ - पञ्चमाङ्कनिर्देशात् " अणिट्ठेहिं अकन्तेहि अप्पिएहिं अमणुन्नेहिं अमणामेहिं " इति पदपञ्चकं पठ्यते ।
1
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वितीयं परिशिष्टम्
(गोशालमतम् )
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ (क) भगवतीसुत्रात् १५- १ ]
१. तेणं कालेणं तेणं समएणं सावत्थी नामं नयरी होत्था। वण्णओ । तसि णं सावत्थीए नयरीए बहिया उत्तरपुरत्थिमे दिसीभाए तत्थ णं कोटुए नामं चेइए होत्था । वण्णओ। तत्थ णं सावत्थीए नयरीए हालाहला नामं कुंभकारी आजीविभवासिया परिवसइ अड्डा जाव अपरिभूया, आजीवियसमयंसि लद्धट्ठा गहिया पुच्छियट्ठा विणिच्छियट्टा अट्ठिमिजपेम्माणुरागरता, अयमाउसो आजीवियसमए अट्ट, अयं परमट्टे, सेसे अणट्टे त्ति आजीवियसमएणं अप्पाणं भावेमाणी विहरइ ॥
२. तेणं कालेणं तेणं समएणं गोसाले मंखलिपुत्ते चउव्वीसवासपरियाए हालाहलाए कुम्भकारीए कुम्भकारावणंसि आजीवियसंघसंपवुिडे आजीवियसमएणं अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । तए णं तस्स गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स अन्नया कयाइ इमे छ दिसायरा अंतियं पाउन्भवित्था । तं जहा - १ साणे, २ कलंदे, ३ कण्णियारे, ४ अच्छिदे, ५ अग्गिसायणे, ६ अज्जुणे गोमायुपुत्ते । तए णं ते छ दिसायरा अविहं पुचगयं मग्गदसमं सएहिं २ मइदंसणेहिं निज्जूहंति । २त्ता गोसालं मंखलिपुत्तं उवट्ठाइंसु । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते तेणं अटुंगस्स महानिमित्तस्स केणइ उल्लोयमेत्तेणं सव्वेसिं पाणाणं सव्वसि भूयाणं सव्वेसिं जी
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
द्वितीयं परिशिष्टम्
वाणं सव्वेसिं सत्ताणं इमाई छ अणक्कमणिजाई चागरणाई वागरे । तं जहा - १ लाभं २ अलाभं ३ लुहं ४ दुक्खे ५ जी वियं ६ मरणं तहा । तए णं से गोसाले मंत्रलिपुत्ते तेणं अगस्स महानिमित्तस्स केणइ उल्लोयमेत्तेणं लावत्थीप नयरीए अजिणे जिणप्पलावी, अणरहा थरहम्पलावी, अकेवली केवलिप्लावी, असन्वन्न सव्वन्नुप्पलावी, अजिणे जिणसहं पगासेमाणे विहरइ ॥
३. तप णं सावत्थीए नयरीए सिंघाडग जाब पहेसु बहुजणो अन्नमन्नन्त एवमाइक्खर, जाव एवं पवे-' एवं खलु देवाणुप्पिया गोसाले मंत्रलिपुते जिणे जिणप्पलाची जात्र पगासेमाणे विहरड, स कहमेयं मन्त्रे एवं?' तेणं कालेणं तेणं समएणं सामी समोसढे, जाव परिला पडिगया । तेणं कालेणं तेणं समएणं लमणस्स भगवथो महावीरस्स जेट्टे अन्तेवासी इंद्रभृइ नामं अणगारे गोयमगोत्तेणं जाव - छट्टेणं एवं जहा विश्वसए नियंवुद्देसए जाय अडमाणे वहुजणसद्दं निसामेड, बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खड़ ४' एवं खलु देवाणुप्पिया गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलावी जाव पगासेमाणे विहरह, से कहमेयं मन्ने एवं ?'
४. तए णं भगवं गोयमे बहुजणस्स अंतियं एयमहं सोच्चा निसम्म जाव जायसड्ढे जाव भत्तपाणं पडिसेइ, जाव पज्जुवासमाणे एवं वयासी- "एवं खलु अहं भंते टुं तं चैव जाव जिणसदं पगासेमाणे विहरह से कहमेयं भंते एवं ?" तं इच्छामि णं भंते गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स उट्ठाणपरियाणियं परिकहियं । 'गोयमा' इ समणे भगवं महावीरे भगवं गोयमं एवं वयासी- 'जं णं गोयमा से बहुजणे अन्न
•
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१४१
मन्नस्स एवमाइक्खइ ४ -' एवं खलु गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलावी जाव पगासेमाणे विहरह' तं णं मिच्छा । अहं पुण गोयमा एवमाइक्खामि जाव परूवेमि - ' एवं खलु एयस्स गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स मंखलिनाम संखे पिया होत्या । तस्स णं मंखलिस्स मंखस्स भद्दा नामं भारिया होत्था, सुकुमाल जाव पडिरुवा । तए णं सा भद्दा भारिया अन्नया कयाइ गुब्विणी यावि होत्था । तेणं कालेणं तेणं समएणं सरवणे नामं संनिवेसे होत्था, रिद्धत्थिमिय जाव संनिभप्पगासे, पासादीए ४ । तत्थ णं लरवणे संनिवेसे गोवहुले नाम माहणे परिवसर, अडे जाव अपरिभू, रिउव्वेय जाव सुपरिनिट्टिए यावि होत्या । तस्स णं गोवहुलरस माहणस्स गोसाला यावि होत्या । तए णं से खली मंखे अन्नया कयाह भद्दाए भारियाए गुब्विणीए सद्धि चित्तफलनहत्थगए मंसणेणं अप्पाणं भावेमाणे पुव्वाणुपुव्विं चरमाणे गामाणुगामं दूइजमाणे जेणेव सरवणे संनिवेसे जेणेव गोवहुलस्स माहणस्स गोसाला तेणेव उवागच्छइ । गोवलस्स माहणस्स गोसालाएं एगढ़सांस भंडनिक्लेवं करेइ । २ सरवणे संनिवेसे उच्चनीयमज्झिमाई कुलाई घरसमुद्दाणस्स मिक्वायरिवार अडमाणे वसहीए सवओ समंतामगणगवेसणं करेह । मग्गणगवेसणं करेमाणे तस्सेव गोयलस्स माहणस्स गोसालाए एगदेसंसि वासावासं उवागए ॥
५. तए णं सा भद्दा भारिया नवण्हं मासाणं बहुपडिपु पणाणं अद्धट्टमाणं राइंदियाणं वीइकंताणं कुकुमाल जावपडिरूवगं दारगं पयाया । तए णं तस्स दारगस्त अम्मा
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४२
द्वितीयं परिशिष्टम्
पियरो कारसमे दिवसे वीकंते जाव वारसा दिवसे अयमेयास्वं गोणं गुणनिष्पन्नं नामधेजं करेंति - जम्हाणं अम्हं इमे दारण गोबहुलस्स माहणस्स गोसालाए जाए, तं . होउ णं अहं इमस्स दारगस्स नामवेजं 'गोसाले' 'गोसाले त्ति । तप णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो नामलं करेति 'गोसाले 'ति । तप णं से गोसाले दारण उम्नुधायालभावे विण्णायपरिणयमेत्ते जोव्वणगमणुप्पने सयमेव पाढिएक चित्तफलगं करे, २ चित्तफलगहत्यगण, मंत्रत्तणेणं अप्पाणं भावेमाणे विहरद्द |
६. तेणं कालेणं तेणं समर्पणं अहं गोयमा तीलं वासाई अगारवालमज्झे वसित्ता अम्मापिईहि देवत्तरापहि एवं जहा भावणाए जाय एवं देवसमादाय मुंडे भवित्ता अगाराओ अणगारयं पव्वइत्तप । तप णं अहं गोयमा पढमं वासं श्रद्धमासंअद्धमासेणं खममाणे अडियगामं निस्साए पढमं अंतरावासं वासावासं उवागण । दोधं वासं मासंमासेणं सममाणे पुव्वाणुपुव्विं चरमाणे गामाणुनामं दृइजमाणे जेणेव रायगिहे नयरे, जेणेव नालंदा बाहिरिया, जेणेव तंतुवायसाला, तेणेव उवागच्छामि, महापडिरूवं उग्गहं योगिहामि २ तंतुवायसालाए एगदेसंसि वासावासं उवागण । तप णं अहं गोयमा पढमं मासखमणं उवसंपजित्ताणं विहरामि ॥
७. तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते चित्तफलगहत्थगए मंखत्तणेणं अप्पाणं भावेमाणे पुव्याणुपुवि चरमाणे जाव दुइज्जमाणे जेणेव रायगिहे नगरे, जेणेव नालंदा बाहिरिया, जेणेव तंतुवायसाला तेणेव उवागच्छइः २ तंतुवायसालाप
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१४३
एंगदसेसि भंडनिक्खेवं करेइ । २ रायगिहे नयरे उच्चनीय जाव अन्नत्थ कत्थ वि वसहिं अलभमाणे तीसे य तंतुवायसालाए एगदेसंसि वासावासं उवागए, जत्थेव णं अहं गोयमा । तए णं अहं गोयमा पढममासक्खमणपारणगंसि तंतुवायसालाभ पडिनिक्खमामि, २ नालंदाचाहिरियं मज्झमज्झणं जेणेव रायगिहे नयरे तेणेव उवागच्छामि । 'रायगिहे नयरे उच्चनीय जाव अडमाणे विजयस्स गाहावइस्स गिहं अणुपविट्टे । तए णं से विजय गाहावई ममं एजमाणं पासइ । पासित्ता हट्छुट्ट खिप्पामेव आसणाओ अभुटुइ, २ पायपीढाओ पञ्च्चोरुहइ, २ पाउयाओ ओमुयइ, २ एगसाडियं उत्तरासंगं करेड, २ अंजलिमउलियहत्थे ममं सत्तटूपयाई अणुगच्छइ, २ ममं तिक्खत्तो आयाहिणपयाहिणं करेइ, २ ममं वंदइ नमसइ, २ ममं विउलेणं असणपाणखाइमसाइमेणं पडिलाभेस्सामि त्ति कट्टु बुट्टे, पडिलाभेमाणे चि तुडे, पडिलाभिए वि तुट्टे । तप णं तस्स विजयंस्स गाहावइस्स तेणं दव्वसुद्वेणं दायगसुद्वेणं पडिगाहगसुद्धेणं तिविणं तिकरणसुद्धेणं दाणेणं मए पडिलाभिए समाणे देवाउप निवद्धे, संसारे परितीकए, गिर्हसि य से इमाई पंच दिव्वाई पाउन्भूयाई । तं जहा - १ वसुधारा बुट्टा, २ दसवणे कुसुमे निवाइए, ३ चेलुक्खेवे कए, ४ आहयाओ देवदुंदुभीओ, ५ अंतरा वि य णं आगासे 'अहो दाणे दाणे' त्ति छुट्टे । तए णं रायगिहे नगरे सिंघाडग जाव पहेसु बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ ४, 'धन्ने णं देवाणुप्पिया विजय गाहावई, कयत्थे णं देवाणुपिया विजए गाहावई, कयपुण्णे णं देवाणुपिया विजय गाहावई कयलक्खणे णं
.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४४
द्वितीयं परिशष्टम् देवाणुप्पिया विजए गाहावई, कया णं लोया देवाणुप्पिया विजयस्त गाहावइस्स, सुलद्धे णं देवाणुप्पियामाणुस्सए जम्मजीवियफले विजयस्स गाहावइस्ल, जस्स णं गिहसि तहारवे साहु साहुरूवे पडिलाभिए समाणे इमाई पंच दिव्वाइं पाउन्भूयाई। जहा-१वसुधारावुठ्ठा,जाव हो दाणे दाणेत्ति घटे। तं धन्ने कयत्थे कयपुण्णे कयलक्खणे, कयाणं लोया, मुलद्धे माणुस्लए जम्मजीवियफले विजयस्स गाहावइस्स ॥
८.तएणं से गोसाले मंखलिपुत्ते वहुजणस्स अंतिए एयमट्ट सोचा निसम्म समुप्पन्नसंसए समुप्पन्नकोउहल्ले जेणेव विजयस गाहावइस्सगिहे तेणेव उवागच्छइ।उवागच्छित्ता पासइ विजयस्स गाहावइस्स गिहंसि वलुहारं वुटुं, दस-, द्धवण्णं कुसुमं निवडियं । ममं च णं विजयस्स गाहावइस्स गिहाओ पडिनिक्खममाणं पासइ । पासित्ता हटे. जेणेव ममं अंतिए तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छिन्ता ममं तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणं करेइ, करेत्ता ममं वंदइ,नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता ममं एवं क्याली-'तुझे णं भंते ममं धम्मायरिया, अहं णं तुझं धम्मंतेवासी'।तए णं अहं गोयमा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स एयमद्वं नो आढामि, नो परि. जाणामि, तुसिणीए संचिट्ठामि । तए णं अहं गोयमा रायगिहाओ नयराओ पडिनिक्खमामि, २त्ता नालंदं वाहिरियं मज्झमझेणं जेणेव तंतुनायसाला, तेणेव उवागच्छामि। उवागच्छित्ता दोच्चं मांसखमणं उवसंपजित्ताणं विहरामि। तए णं अहं गोयमा दोच्चं मासक्खमणपारणगंसि तंतुवायसालाओ पडिनिक्खमामि, २ नालंदं वाहिरियं मझमझेणं
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
गोशालमतम्
१४५
जेणेव रायगिहे नयरे जाव अडमाणे आणन्दस्स गिह अणुप्पवितु । तए णं से आणन्दे गाहावई ममं एजमाणं पासइ, पवं जहेव विजयस्स, नवरं मम विउलाए खजगविहीए 'पडिलाभेस्लामि'त्ति तुडे, सेसं तं चेव, जाच तचं मासक्खमणं उवसंपजित्ताणं विहरामि। तए णं अहं गोयमा तचं मासंक्खमणपारणगंलि तंतुवायसालाओ पडिनिक्खमामि २ तहेव जाव अडमाणे सुणन्दस्स गाहावइस्स गिहं अणुपविठू। तए णं से सुणन्दगाहावई, एवं जहेव विजयगाहावई, नवरं ममं सबकामणिएणं भोयणेणं पडिलामेइ,सेसं तं चेव जाव चउत्यं मासक्खमणं उवसंपजित्ताणं विहरामि । तीसे णं नालंदाए वाहिरियाए अदूरसामंते एत्थ णं कोल्लाए नाम लंनिवेसे होत्था । संनिवेलवण्णओ। तत्थ णं कोल्लाए सनिवेसे बहुले नामं माहणे परिवसइ, अड्डे जाव अपरिभूए, रिउब्वेय जाव सुपरिनिटिए यावि होत्था। तए णं से बहुले माहणे कत्तियचाउम्मासियपाडिवगंसि विडलेणं महुघयसंजत्तेणं परमन्नेणं माहणे आयामेत्था। तए णं अहं गोयमा चउत्थमासक्खमणपारणगंसि तंतुवायसालाओ पडिनिक्खमामि, २ नालंदं बाहिरियं मझमझेणं निग्गच्छामि, २ जेणेव कोल्लाए संनिवेसे तेणेव उवागच्छामि, कोल्लाए संनिवेसे उच्चनीय जाच अडमाणस्स बहुलस्स माहणस्स गिहं अणुप्पविटे। तए णं से बहुले माहणे ममं एजमाणं, तहेव जाव, ममं विउलेणं महुधयसंजुत्तेणं परमनेणं पडिलाभेस्सामि त्ति तुझे । सेसं जहा विजयस्स ॥ ९. तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते ममं तंतुवायसालाए
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४६
द्वितीयं परिशिष्टम्
अपासमाणे रायगिहे नयरे सम्भितरवाहिरियाए ममं सव्वओ समता मग्गणगवेलणं करेइ, समं कत्थ वि सुइं वा खुई वा पवत्ति वा अलभमाणे जेणेव तंतुवायसाला तेणेव उवागच्छइ, २ साडियाओ य पांडियाओ य कुंडियाओ य वाहणाओ य चित्तफलगं च माहणे आयामेइ, २ सउत्तरोट्टं मुंड कारेs. २ तंतुवायसालाओ पडिनिक्खमइ, २ नालंदं वाहिरियं मज्झमझेणं निग्गच्छइ, २ जेणेव कोल्लागसंनिवेसे. तेणेव उवागच्छइ । तए णं तस्स कोल्लागस्स संनिवेसस्ल वहिया बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ ४ - ' धन्ने णं देवाशुपिया बहुले माहणे, तं चेव जाव, जीवियफले वहुलस्स माहणस्स । तए णं तस्स गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स वहुजणस्स अंतियं एयमहं सोचा निसम्म अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पांजित्था - 'जारिसिया णं ममं धम्मायरियस्स धम्मोवदेसगस्स समणस्स भगवओ महावीरस्स इड्डी जुत्ती जसे वलें वीरिए पुरिसक्कारपरक्कमे लड़े पत्ते अभिसमन्नागए, नो खलु अत्थि तांरिसिया णं अन्नस्स कस्सइ तेहारुवस्स समणस्स वा माहणस्स वा इड्डी जत्ती जाव परक्कमे लद्धे पत्ते अभिसमन्नागए; तं निस्संदिद्धं च णं एत्थ ममं धम्मायरिए धस्मोवंदेसए समणे भगवं महावीरे भविस्सइत्ति कट्टु कोल्लागसंनिवेसे सम्भितरवाहिरिए ममं सव्वओ समंता मग्गणगंवेसणं करेइ, ममं सव्वओ जाव, करेमाणे कोल्लागसंनिवेसंगस्स बंहिया पणियभूमीएमए सार्द्ध अभिसमन्नागए । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते हट्टतुडे ममं तिक्खुतो आयाहिणं पंयाहिणं, जाव, नमंसित्ता एवं वयासी - ' तुज्झे णं भंते मम धम्मायरिया, अहं णं तुज्झं
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१४७ अंतेवासी'।तए णं अहं गोयमा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स एयममु पडिलुणेमि; तए णं अहं गोयमा गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं सद्धिं पणियभूमीए छब्बासाइंलामंअलाभं सुखं दुक्खं सकारमसकारं पञ्चणुभवमाणे अणिञ्चजागरियं विहरित्था ।
१०.तए.णं अहं गोयमा अन्नया कयाइ पढमसरयकालसमयंसि अप्पबुद्धिकायंलि, गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं सद्धिं सिद्धत्थगामाभो नयरामो कुम्मगाम नयरं संपढ़िए विहाराए। तस्स.णं सिद्धत्थगामस्स नयरस्सकुम्मगामस्सनयरस्स य यंतरा एत्य णं महं एगे तिलथंभए पत्तिए फुप्फिए हरियगरेरिजमाणे सिरीए अईच उवसोभेमाणे २ चिट्ठइ। तए णं से गोसाले मंखलिपुत्तेतंतिलथंभग पासइ, पासित्ता ममं चंदइ नमसइ, वंदित्ता नमलित्ता एवं वयासी-एसणं भंते तिलथंभर किनिष्फजिस्सइनो निप्फजिस्सइ? एए य सत्त तिलपुष्फजीवा. उदाइत्ता २ काहिं गच्छिहिति, कहिं उववजिहिति?' तए णं अहं गोयमा गोसालं मखलिपुत्तं एवं वयासी 'गोसाला एस णं तिलथंभए निष्फजिस्सइ, नो न निष्फजिस्लइ एए य सत्त तिलपुष्फजीवा उदाइत्तार एयस्ल चेवतिलभगस्सएगाए तिलसंगलियाए सत्ततिला पञ्चायाइस्संति'। तए णं से गोसाले, मंखलिपुत्ते ममं एवं आरक्खमाणस्स एयमटुं नो सद्दहइ, नो पत्तियइ नो रोएइ, एयमटुं असद्दहमाणे अपत्तियमाणे अरोएमाणे ममं पणिहाए अयंण मिच्छावादी भवउ ति कट्ट ममं अंतियाओसणियं २पच्चोसकाइ, पच्चोसकित्ता जेणेव से तिलथंभएतेणेव उवागच्छाइ, २ तं तिलथंभगं सलेट्यायं चेव उप्पाडेइ, उप्पाडेत्ता एगते एडेइ। तक्खणमेत चणं गोयमा दिव्चे अभ
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४८
द्वितीयं परीिशष्टम् बद्दलए पाउन्भूए । तए णं से दिवे अभवद्दलए खिप्पामेव पतणतणाएइ, खिप्पामेव पविजयाइ, खिप्पामेव नच्चोदगं नाइमट्टियं पविरलपफुसियं रयरेणुविणासणं दिव्वं सलिलोदगं वासं वासइ, जेणं से तिलथंभए आसत्थे पञ्चायाए, तत्थेव वद्धमूले, तत्थेव पइटिए । ते य सत्त तिलपुप्फजीवा उदाइत्ता २ तस्लेव तिलथंभगस्स एगाए तिलसंगलियाए सत्त तिला पञ्चायाया॥
११. तए णं अहं गोयमा गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं सद्धिः जेणेव कुम्मगामे नयरे तेणेव उवागच्छामि । तए णं तस्स कुम्मगामस्स नयरस्स वहिया वेसियायणे नामं वालतवस्सी छटेण्डेणं अणिक्खित्तेण तवोकम्मेणं उर्ले वाहाओ पगिझिय २ सूराभिमुहे आयावणभूमीए आयावेमाणे विहरइ । आइन्चतेयतवियायो य से छप्पदीओ सवओ समंता अभिनिस्सर्वति, पाणभूयजीवसत्तदयट्टयाए च णं पडियाओ२ तत्थेव भुजो २ पचोरुमे। तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते वेसियायणं वालतवस्सि पासइ, पासित्ता ममं अंतियाओ सणियं लणियं पञ्चोसकइ, पच्चोसकित्ता जेणेव वेसियायणे वालतवस्ती तेणेव उवागच्छइ, २ वेसियायणं वालतवस्सि एवं वयासी-'किं भवं मुणी, मुणिए उदाहु जूयासेजायरए ?' तए णं से वेसियायणे वालतवस्सी गोसालस्ल मंखलिपुत्तस्स एयमटुं नो आढाइ, नो परियाणइ, तुसिणीए संचिट्ठइ । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते वेसियायणं वालतवस्सि दोच्चं पितञ्चं पि एवं वयासी-- 'किं भवं मुणी, मुणिए, जाव सेजायरए' तए णसे वेसियायणे वालतवस्सी गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं दोच्चं पि तचं.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१४९ पि एवं वुत्ते समाणे आसुरुत्त जाव-मिसिमिसेमाणे आया. वणभूमीओ पचोरुहइ, २ तेयासमुग्धाएणं समोहन्नइ, २ सत्तट्टपयाई पच्चोसकइ, २ गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स वहाए सरीरगंसि तेयं निसिरह । तए णं अहं गोयमा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स अणुकंपणट्टयाए वेसियायणस्स बालतवस्सिस्स तेयपडिसाहरणट्ठयाए एत्य गं अंतरा अहं सीयलियं तेयलेस्सं निसिरामि, जाए सा ममं सीयलियाए तेयलेस्साए वेसियायणस्स बालतवस्सिस्स सा उसिणा तेयलेस्सा पडिहया। तए णं से वेसियायणे चालतवस्ती ममं सीयलियाए तेयलेस्साए सीओसिणं तेयलेस्सं पडिहयं जाणित्ता गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स सरीरगस्स किंचि आवाहं वा वावाहं वा छविच्छेयं वा अकीरमाणं पासित्ता सीओलिणं तेयलेस्सं पडिसाहरइ, २ ममं एवं चयासी'से गयमेयं भगवं, से गयमेयं भगवं'। तए णं गोसाले मंखलिपुत्ते ममं एवं चयासी-किणंभंते एस जूयासिजायरए तुम्भे एवं वयासी-से गयमेयं भगवं, से गयमेयं भगवं?' तए णं अहं गोयमा गोसालं मंखलिपुत्तं एवं वयासी-'तुम णं गोसाला वेसियायणं वालतवरिस पाससि, पासित्ता ममं अंतियाओ सणियं २ पच्चोसकसि, जेणेव वेसियायणे चालतवस्सी तेणेव उवागच्छसि, वेसियायणं चालतवस्सि एवं वयासी-'किं भवं मुणी, मुणिए, उदाहु यासेजायरए ?' तप णं से वेसियायणे चालतवस्सी तव एयमढें नो आढाइ, नो परिजाणइ, तुसिणीए संचिट्ठइ । तए णं तुम गोसाला वेसियायणं चालतवस्सि दोच्च पि तचं पि एवं वयासी-'किं भवं मुणी, मुणिप, जाव सेजायरए ? तए पां
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५०
द्वितीयं परिशिष्टम् से वेसियायणे वालतवस्ली तुम दोच्चं पि तच्च पि एवं वुत्ते समाणे आसुरुत्ते जाव पञ्चोसकर, पञ्चोलकित्ता तव वहाए सरीरगंसि तेयलेस्सं निस्सिरइ । तए णं अहं गोसाला तव अणुकंपणट्टयाए वेलियायणस्स वालतवस्सिंस्सं सीयतेयपडिसाहरणट्टयाए पत्थ णं. अंतरा सीयलियं तेयंलेस्सं निस्सिरामि, जाव पडिहयं जाणित्ता तव य सरीरगस्स किंचि आवाहं वा वावाहं वा छविच्छेयं वा अकीरमाणं पालेत्तासीओसिणं तेयलेस्संपडिसाहरइ, ममं एवं वयासी'से गयमेयं भगवं से गयमेयं भगवं'। तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते ममं अंतियाओ एयम सोचा निसम्म भीए जाव संजायभए ममं वंदइ नमसइ समं वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी-'कह णं भंते संखित्तविडलतेयलेस्ले भव:?' तए णं अहं गोयमा गोसालं मंखलिपुत्तं एवं बयासी'जेणं गोसाला एगाए सणहाए कुम्मासपिडियाए एगेण य वियडासएणं छटुंछट्टेणं आणिक्खित्तेणं तवोकम्मेणं उद्धं वाहाओ पगिज्झिय २ जाव विहरइ, से णं अंतो छण्हं मासाणं संखित्तविउलतेयलेस्से भवइ । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते ममं एयमटुं सम्मं विणएणं पडिसुणेइ ॥
१२. तए णं अहं गोयमा अन्नया कयाई गोसालेणं संखलि. पुत्तेणं सद्धिं कुम्मगामाओ नयराओ सिद्धत्थंगामं नयरं संपट्टिए विहाराए; जाहेय मोतं देसं हवमागया जत्थण से तिलथंभए । तएणं से गोसाले मंखलिपुत्तेममं एवं वयासी'तुज्झे णं भंते तया ममं एवं आइक्खह,जाव परूचेह-'गोसाला एसणंतिलथंभए निफजिस्सइ, नो ननिष्फजिस्सइ, तं चेव जाव पच्चायोइस्संति, तंण मिच्छा, इमं चणं पञ्च
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१५१
क्खमेवदीसइ-'एस णं से तिलथंभए निप्फने, अन्निप्फन्नसेव तेय सत्त तिलयुप्फजीवा उदाइत्तानो एयस्स चेव तिलथंभगस्त एगाए तिलसंगलियाए सत्त तिला पञ्चायाया। तए णं अहं गोयमा गोसालं मंखलिपुत्तं एवं वयासी-'तुमं णं गोसाला तया ममं एवं आइक्खमाणस्त जाव परुवेमाणस्स एयमट्ट नो सहहसि, नो पत्तियसि, नो रोएसि, ध्यमटुं असद्दहमाणे अपत्तियमाणे अरोएमाणे ममं पणिहाए 'अयंणं मिच्छावादीभवउति कट्ट ममं अतियाओसणियं२ पोसकसि,पञ्चासाकित्ता जेणेव से तिलथंभए तेणेव उवागच्छति जावएगंतमंते पडेलि। तक्षणमत्तं गोसाला दिव्ये अभवदलए पाउन्भूए । तए णं से दिव्वे अभवदलए खिप्पामेव, तं चेव जाव तस्स चेव तिलथंभगस्ल एगाए तिलसंगलियार सत्ततिला पञ्चायायातं एसणं गोसालासे तिलथंभए निप्फने, नो अनिष्फनमेव । ते य सत्त तिलपुप्फजीवा उदाइत्तारण्यस्त चेव तिलयंभयस्स एगापतिलसंगलियाए सत्त तिला पञ्चायाया। एवं खलु गोसाला वणस्लइकाइया पउट्टपरिहारंपरिहरति । तएणं से गोसाले मंखलिपुत्ते ममं एवमाइक्खमाणस्स जावपरूवेमाणस्स एयमटुंनोसदहइ३, एयमटुं असद्दहमाणेजाव अरोपमाणे जेणेव से तिलथंभएते'णव उवागच्छदाताओ तिलथंभयाओतं तिलसंगालियं खुड्डइ खुहित्ता करयलंलि सत्त तिलेपाफोडेइतए णं तस्स गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स ते सत्ततिले गणमाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुष्पजित्था- पवं खलु सव्वजीवा वि पंउपरिहारं परिहरंति 'एस गोयमा गोसालस्स मंख
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५२
द्वितीयं परिशिष्टम् लिपुचस्स पउद्दे, एस गं गोयमागोसालस्त मंखलिपुत्तस्स ममं अंतियाओ आयाए अवक्कमणे पण्णचे ॥
१३. तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते एगाए सणहाए कुम्मासपिडियाए य एगेण य वियडासएणं छटुंछट्टेणं अ. णिक्खिचेणं तवोकम्मेणं उई वाहाओ पगिज्झिय २ जाच विहरइ । तए णं से गोलाले मंखलिपुचे अंतो छण्हं मासाणं सखित्तविउलतेयलेसे जाए ।
१४. तए णं तस्स गोसालस्स मंखलिपुत्तस्त अनया कयाइ इमे छ दिसाचरा अंतियं पाउभवित्या । तं जहा १साणे, तं चेवसव्वं जाव, अजिणे जिणसह पगासेमाणे विहरइ । तं नो खलु गोयमा गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे,जिणप्पलावी जाव जिणसई पगासेमाणे विहरइ गोसाले णं मंख. लिपुत्ते अजिणे,जिणप्पलावी जाव पगालेमाणे विहरइ । तए णं सा महइमहालया महञ्चपरिसा जहा सिवे (भग-३.११) जाव पडिगया। तए णं सावत्थीए नयरीए सिंघाडग जाव वहुजणो अन्नमन्नस्स जाव परुवेइ-जणं देवाणुप्पिया गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलावी जाव विहरइ तं मिच्छा । समणे भगवंमहावीरे एवं आइक्खइजाव परवेइ । एवं खलु तस्स गोसालस्स मंखलिपुचस्स मंखली नाम मंस्खे पिया होत्था। तए णं तस्स मंखलिस्स, एवं तं चेव सवं भाणियब्वं, जाव अजिणे जिणसई पगासेमाणे विहरइ तं नो खलु गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे, जिणप्पलावी जांव विहरइ। गोसाले मंखलिपुत्ते अजिणे जिणप्पलावी जाव विहरइ । समणे भगवं महावीरे जिणे जिणप्पलावी जाव जिणसई पगालेमाणे विहरई । तए णं से गोसाले मंखलि
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१५३
पुते बहुजणस्स अंतियं एयमहं सोच्चा निसम्म आसुरुते जाव मिसिमिसेमाणे आयावणभूमीओ पञ्चोरुहर, २ सावत्थि नयरिं मज्झमज्झेणं जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणे तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणंसि आजीवियसंघसंपरिबुडे महया अमरिसं वहमाणे एवं यावि विहरइ ॥
१५. तेणं कालेणं तेणं समर्पणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतेवासी आणंदे नामं थेरे पगइभद्दए जाव विणीए छटुंछट्टेणं अणिक्खित्तेणं तवोकम्मेणं संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । तए णं से आणंदे थेरे लट्ठक्खमणपारणगंसि पढमाए पोरिसीए, एवं जहा गोयमसामी, तहेव आपुच्छर, तहेव जाव उच्चनीयमज्झिम जाव अडमाणे हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणस्स अदूरसामंते वीइवयइ । तप णं से गोसाले मंखलिपुत्ते आणंद थेरं हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणस्स अदूरसामंतेण वीरवयमाणं पासइ, पासित्ता एवं वयासी-' एहि ताव आणंदा इओ एवं महं उद्यमियं निसामेहि । तए णं से आणंदे थेरे गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं एवं वृत्ते समाणे जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकाराचणे, जेणेव गोसाले मंखलिपुत्ते तेणेव उवागच्छइ । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते आणंद थेरं एवं वयासी - " एवं खलु आणंदा इओ चिराईयाए अद्धाए केइ उच्चावया वणिया अत्थत्थी अत्थगवेसी अत्थकं - खिया अत्यपिवासा अत्थगवेसणयाए नाणाविहविउलपणियभंडमायाए सगढीसागडेणं सुबहुं भन्तपाणं पत्थयणं गहाय एवं महं अगामियं अणोहियं छिन्नांवायें दीहमद्धं
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५४
द्वितीयं परिशिष्टम् यडवि. अणुप्पविद्या । तए णं तेसि वणियाणं ताले अगामियाए जाव दीहमद्धाए अडवीए किंचि देसं अणुप्पत्ताणं समाणाणं से पुबगहिए उदए अणुपुब्वेणं परिभुजेमाणे परिभुजेमाणे खीणे । तए णं ते वणिया खीणोदना समाणा तण्हाए परिभवमाणा अन्नमान्ने सदाति, २एवं वयासी-एवं खलु देवाणुप्पिया अम्हं इमाले अगामियाए जाव अडवीए किंचि देसं अणुप्पत्ताणं समाणाणं से पुव्वगहिए उदए परिभुजेमाणे खीणे, तं सेयं खलु देवाणुपिया अम्हं इमीले अगामियाए जाव अडवीए उदगस्स सबथोसमंता मग्गणगवेसणं करेत्तए'त्ति कट्ट अन्नमन्नस्स अंतिए एयम४ पडिसुणेति, २ तीसे णं अगामियाए जाव अडवीए उदगल्स सन्चयो समंता मग्गणगवेसणं करेंति, उदगरस सम्बयो समंता मग्गणगवेसणं करेमाणा एगं महंबणसंडं आसाति किण्हं किण्होमास जाब निकुरंवभूयं पासादीयं जाव पडिस्वं । तस्स णं वणसंडस्स बहुमझदेसभाए एत्य णं महेनं वम्मीयं आसादेति । तस्स णं वम्मीयस्स चत्तारि चप्पुयो अभुग्गयाओ अभिनिसढाओ तिरियं सुसंपन्गहियायोग अहे पन्नगद्धरुवाओ, पन्नगद्धसंठाणसंठियाओ, पासादियाओ जाव पडिरुवाओ। तए णं ते वणिया हट्टतुह...अन्नमन्नं सद्दावति,२ एवं वयासी-' एवं खलु देवाणुप्पिया अम्हे इमाले अगामियाए जावसम्बोसमंतामग्गणगवेसणं करेमाणेहिं इमे वणसंडे आसादिए, किण्हे किण्होभासे। इमस्स णं वणसंडस्स बहुमझदेसभाए इमेवए.आसादिए, इमस्स पं.वम्मीयस्स चत्तारि वप्पुमओ.अभुग्गयामओ, जाव.पडिसवाओ। तं सेयं खलु देवाणुप्पिया अम्हं इमस्स पढम.बपि
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१५५ भिन्दित्तए, अवि याइ ओरालं उदगरयणं अस्सादेस्सामो। तएणं ते वणिया अन्नमन्नस्स अंतियं एयमटुं पडिसुति, २ तस्स वम्मीयस्स पढमं वप्पं भिंदति । ते णं.तत्थ अच्छं पत्थं जचं तणुयं फालियवण्णाभं ओरालं उदगरयणं आसादेति । तए णं ते वणिया हट्टतुट्ट...पाणियं पिवंति, २ वाहणाई पंजेति, २ भायणाई भरेति, भरेता दोचं पि अन्नमन्नं एवं चयासी- एवं खलु देवाणुप्पिया अम्हहिं इमस्स वम्मीयस्स पढमाए वप्पाए भिन्नाए ओराले उदगरयणे अस्लादिए, तं सेयं खलु देवाणुप्पिया अम्हं इमस्स वम्मीयस्स दोच्चं पि वप्पं भिंदित्तए; अवि याइ एत्थ ओरालं सुवण्णरयणं आसा- , देस्सामो'। तए णं ते वणिया अन्नमनल्स आंतयं एयमढें पडिसुणेति, २ तस्स वस्मीयस्स दोचं पिवप्पं मिदंति। तेणं तत्य अच्छं जचं तावणिजं महत्थं महग्धं महरिहं ओरालं सुवण्णरयणं अस्सादेति । तए णं ते वणिया हट्टतुट्ट भायणाई भरेति, पवहणाई भरेति । भरेत्ता तचं पि अन्नमन्नं एवं क्याली-'एवं खलु देवाणुप्पिया अम्हे इमस्स वम्मीयस्त पंढमाए वप्पाए भिन्नाए ओराले उदगरयणे. आसादिए, दोच्चाए वप्पाए भिन्नाए ओराले सुवण्णरयणे अस्सादिए, तसेयं खलु देवाणुप्पिया अम्हं इमस्स चम्मीयस्स तचं पि वप्पं भिदित्तए । अवि याइ एत्य ओरालं मणिरयणं अस्सादेस्सामोतए णं ते चणिया अन्नमन्नस्स अंतियं एयमटुं पडिसुणेति,रतस्स वम्मीयस्स तचं पि वप्पंभिंदति। ते णं तत्थ विमलं निम्मलं नित्तलं निकलं महत्थं महग्धं महरिहं ओरालं मणिरयणं अस्सादेति । तए'णं. ते वणिया हद्वतुट्ट...भायणाई भरेति, भरेत्ता-चउत्थः पि अन्नमन्नं एवं
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वितीयं परिशिष्टम्
वयासी- एवं खलु देवाणुप्पिया अम्हे इमस्स पढमाए वप्पाए भिन्नाए ओराले उदगरयणे अस्सादिए, दोच्चाए वप्पाए भिन्नाए ओराले सुचण्णरयणे अस्लादिए, तच्चाए वप्पाए भिन्नाए ओराले मणिरयणे अस्लादिए, तं सेयं खलु देवाणुप्पिया अम्हं इमस्स वम्मीयस्स चउत्यं पिवप्पं मिदित्तए, अवि याइ उत्तमं महग्धं महरिहं ओरालं वइररयणं अस्लादेस्सामो'। तए णं तेसिं वणियाणं एगे वणिए हियकामए, सुहकामए, पत्थकामए, आणुकंपिए, निस्सेलिए, हियसुहनिस्संसकामए ते वणिए एवं वयासी-एवं खल्लु देवाणुप्पिया अम्हे इमस्त वम्मीयस्स पढमाए वप्पाए जाव तच्चाए वप्पाए भिन्नाए ओराले मणिरयणे अस्सादिए, तं होड अलाहि पजत, एसा चउत्थी वप्पा मा भिजउ, चउत्थी णं वप्पा सजवसग्गा यावि होत्या' । तए णं ते वणिया तस्स वणियस्स हियकामगस्स जाव हियसुहनिस्लेसकामगस्स एवमाइक्खमाणस्ल जाव परवेमाणस्स एयम8 नो सदहंति, जाव नो रोएंति, एयम४ असद्दहमाणा जाव अरोएमाणा तस्स वम्मीयस्ल चउत्थं पिवप्पंभिदंति। ते णं तत्य उग्गविसं जाव अणागलियचंडतिब्बरोसं समुहिं तुरियं चत्रलं घमंतं दिट्टीविसं सप्पं संघट्टेति ! तए णं से दिठ्ठीविसे सप्पे तेहिं वणिएहिं संघट्टिए समाणे आसुरुत्ते नाव मिसिमिसेमाणे सणियं २ उद्देइ । उद्वेत्ता सरसरसरस्स वम्मीयस्स सिहरतलं दुरुहेइ, २ आइञ्च निज्झाइ,२ ते वणिए अणिमिसाए दिट्टीएसन्वयो समंता संमभिलोएइ । तए णं ते वणिया तेणं दिट्ठीविसेणं सप्पणं अणिमिसाए दिट्ठीए सेन्चओ समंता सममिलोइया
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१५७
समाणा खिप्पामेव सभंडमत्तोवगरणमायाए एगाहच्चं कूडाहचं भालरासीकया यावि होत्था। तत्थ पंजे से वणिए तेसिं वणियाणं हियकामए, जाय हियसुहनिस्सेसकामए से णं अणुकंपयाए देवयाए सभंडमत्तोवगरणमायाए नियगं नगरं साहिए"। एवामेव आणंदा तव वि धम्मायरिएणं धम्मोवएसएणं समजेणं नायपुत्तेणं ओराले परियाए आसाइए, ओराला कित्तिवण्णसहलिलोगा। सदेवमणुयासुरे लोए पुव्वंति गुवंति शुवंति इति खलु 'समणे भगवं महावीरे, इति २ । तं जइ मे से अज किंचि वि वयइ, तो णं तवेणं तेएणं एगाहचं कूडाहचं भासरासिं करेमि, जहा चा वालेणं ते वणिया। तुमं च णं आणंदा सारक्खामि संगोवामि, जहा वा से वणिए तेसिं वणियाणं हियकामए जाव निस्सेसकामए अणुकंपयाए देवयाए सभंड...जाच साहिए । तं गच्छ णं तुमं आणंदातव धम्मायरियस धम्मोवएसगस्स समणस्स नायपुत्तस्स एयमपरिकहहितएणं से आणंदेथेरेगोसालेणं मंखलिपुत्तेणं एवं वुत्ते समाणे भीए, जाव संजायभए गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स अंतियाओ हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकाराचणामओ पडिनिक्समा २ सिग्धं तुरियं सावत्थि नयरिं मांझंमझेणं निगच्छइ, निग्गच्छित्ता जेणेव कोट्टए चेहए, जेणेव समणे भगवं महावीर तेणेव उवागच्छइ, २ समणं भगवं महावीरं तिक्वत्तो आयाहिणं पयाहिणं करेइ, करेत्ता बंदइ नमसइ, चंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी-एवं खलु अहं भंते लक्खमणपारणगांस तुम्भेहिं अभणुनाए समाणे सावत्याए नयरीए उच्चनीय जाच अडमाणे हालाहलाए
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५८
द्वितीयं परिशिष्टम् कुंभकारीए जाव वीइवयामि । तए ण गोलाले मंखलिपुत्ते ममं हालाहलाए जाव पासित्ता एवं वयासी 'एहि ताव आणंदा, इओ एगं महं उवसियं निसामेहि । तए णं अहं गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं एवं बुत्ते समाण जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणे, जेणव गोसाले मंखलिपुत्ते तेणेव उवागच्छामि।तएणं लेगोसाले मंखलिपुत्ते ममं एवं बवासी'एवं खलु आणंदा इओ चिराईयाए अद्धाप, केइ उच्चावया वणिया, एवं तं चेन सव्यं निरवलेसंभाणियर, जाव नियगनयरं साहिए। तं गच्छ णं तुम आणंदा वन्मायरियल्स धम्मोवएसगस्त जाव परिकहहि ॥
१६.तं पसू णं भंते गोसाले मंखलिपुत्ते तण एणं पगा हचं कृडाहचं भासरासिं करेत्तए? विलए णमंतेगोसालस्त मंखलिपुत्तस्त जाव करेत्तए? समत्येण भंते गोसाले जावक. रेत्तर? पणं माणंदा गोसाले मंखलिपुत्तेतवेणं जाव करेत्तप। विलए ण माणंदा गोसालेजाव करेत्तए । समत्येणं आणंदा गोसाले जाव करेत्तए, नो चेव णं यरहते भगवंते, परियावणियं पुण करेजा। जावइए णं आणंदागोसालस्स मंसलिपुत्तस्स तवतेए, एत्तो अणंतगुणविलियराए चेव तवतेए अणगाराणं भगवंताणं, खंतिखमा पुण अणगारा भगवंतो। जावइए णं आणंदा अणगाराणंभगवंताणं तवतेए, एत्तोअणंतगुणविसिट्ठयराए चेव तवतेए थेराणं भगवंताणं, खंतिखमा पुण थेरा भगवंतो। जावइए णं आणंदा थेराणं भगवंताणं तवतेए, एत्तो अणंतगुणविसिट्ठयराए चेव तवतेए अरहताणं भगवंताणं, खंतिखमा पुण अरहंता भगवंतो। तं पभू णं आणंदा गोसाले मंखलिपुत्ते तवेणं तेएणं जाव करेत्तए,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
• गोशालमतम्
.
१.५९
सारेड, धाएपहिलो
'विसएं णं आणंदा जाव करेत्तए, समत्थे णं आणंदा जाव करेत्तए, नो वेव णं अरहते भगवंते, परियावणियं पुण करेना॥ ___ १७. तं गच्छ णं तुम आणंदा गोयसाईणं समणाणं निग्गंथाणं एयमटुं परिकहेहि 'माणं अजो तुम्भं केइ गोसालं मंखलिपुत्तं धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोएड, धम्मियाए पडिसारणाए पडिसारेउ, धम्मिएणं पडोयारेणं पडोयारेड, गोसालेणं मखलिपुत्ते समणेहिं निग्गंथेहि मिच्ळं विपडिवन्ने । तए णं से आणंदे थेरे समणेणं अगवया महावीरणं एवं बुत्ते समाणे समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ, वैदित्ता लमंसित्ता जेणेव गोयमाइसमणा निग्गंथा तेणेव उवागच्छ, २ गोयमाइसमणे निग्गंथे आमंतेइ, आमंतेत्ता एवं वयासी-एवं खलु अज्जो टुक्खमणपारणगसि समणणं भगवया महावीरेणं अभणुनाए समाणे सावत्थीए नयरीए उच्चनीय, तं चेव सव्वं जाव, नायपुत्तस्स एयमद्वं परिकहहि, तं मा अजो तुमं केइ गोसालं मखलिपुत्तं धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोएड, जाव मिच्ळं विपडिवने ॥ . १८. जावं च णं आणंदे थेरे-गोयमाईणं समणाणं निग्गंथाणं एयमट्ठ परिकहेइ, तावं च णं से गोसाले मंखलिपुत्ते हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारवणाओ पिडिनिक्खइ । पडिनिक्खमित्ता-आजीवियसंघसंपरिबुडे महया अमरिसं वहमाणे सिग्धं तुरियं जाव सावत्थि नयार मज्झमज्झेणं निग्गच्छइ । निग्गच्छित्ता जेणेव कोट्टए चेइए, जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छद २ समणस्स भगवओ
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
वाले मंखलिपुतणं सुक्के सु
देवत्ताप
द्वितीयं परिशिष्टम् महावीरस्स अदूरसामंते ठिच्चा समणं भगवं महावीर एवं वयासी- सुट्ट णं आउसो कासवा ममं एवं वयासी, साहु णं याउसो कासवा ममं एवं वयासीगोसाले मंखलिपुत्ते ममं धम्मंतेवासी २,जेणं से मंखलिपुत्ते तव धम्मंतेवासी से णं सुक्के सुक्काभिजाइए भवित्ता कालमासे कालं किच्चा अन्नयरेसु देवलोएतु देवत्ताए उववन्ने, अहं णं उदाइनाम इंडियायणीए, अन्जुणस्त गोयमपुत्तस्स सरीरगं विप्पजहामि, २गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स सरीरगं अणुप्पविसामि, २ इमं सत्तमं पउहपरिहारं परिहरामि । जे वि यावि आउसो कासवा अम्हं समयंसि केइ सिझति वा सिन्झिस्संति वा सव्वे ते चडरासीई महाकप्पलयसहस्साई, सत्त दिवे, सत्त सनिगम्भे, सत्त पट्टपरिहारे, पंच कम्माणि सयसहस्साई सर्टिच सहस्लाइंच सए तिनि य कम्मले अणुपुब्वणं खबइत्ता तो पच्छा सिझति बुझंति मुचंति परिनिन्वायंति सन्वदुक्खाणमंतं करेंसुवाकरेंति वा करिस्संति वा । जहा वा गंगा महानदी जो पबूढा, जहिं वा पज्जवत्थिया, एस णं अद्धा पंचजोयणसयाई आयामेणं, अद्धजोयणं विश्वंभेणं, पंच धणुसयाई उन्हेणं, एएणं गंगापमाणेणं सत्त गंगाओ सा एगा महागंगा, सत्त महागंगामओ सा एगा सादीणगंगा, सच सादीणगंगाओ सा पगा मच्चुगंगा,सत्त मच्चुगंगाओं सा एगा लोहियगंगा, सत्त लोहियगंगाओ, सा एगा आवंतीगंगा, सत्त आवंतीगंगाओ सा एगा परमावती, एवामेव सपुत्वावरेणं एग गंगासयसहस्सं सत्तर सहस्सा छञ्च गुणपन्नं गंगासया भवंतीति मक्खाया। तासि दुविहे उद्धो
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१६१ पण्णत्ते, तं जहा-सुहमवोदिकलेवरे चेव, वायरवोदिकलेवरे चेव । तत्थ णं जे से सुहमवोदिकलेवरे से ठप्पे । तत्थ णं जे से वायरवोदिकलेवरे तो णं वासलए २ गए २ एगमेगं गंगावालुयं अवहाय जावइएणं कालेणं से कोटेखीणे नरिए निल्लेवे निट्टिए भवइ से तं सरे सरप्पमाणे। एएणं सरप्पमाणेणं तिनि सरसयसाहस्सीओ से एगे महाकप्पे। चउरासीइ महाकप्पसयसहस्साई से एगे महामाणसे । अणंताओ संजूहाओजीवे चयं चइत्ता उवरिले माणसे संजूहे देवे उववजइ १ । सेणं तत्थ दिवाई भोगभोगाई झुंजमाणे विहरइ, विहरिता ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं ३ अणंतरं चयं चइत्ता पढमे सनिगमे जीवे पञ्चायाइ १ । से णं तओहितो अणंतरं उव्वहिता मझिल्ले माणसे संजूहे देवे उववजइ २॥ से णं तत्थ दिव्वाइं भोगभोगाई जाव विहरित्ता ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं ३ जाव चइत्ता, दोच्चे सनिगम्भे जीवे पञ्चायाइ २। से गं तओहिंतो अणंतरं उबट्टित्ता हेटिले माणसे संजूहे देवे उववजइ ३ से णं तत्थ दिव्वाई जाव चइत्ता तच्चे सनिगमे जीवे पञ्चायाइ ३ से णं तओहितो जाव उव्वाट्टित्ता उवरिल्ले माणुसुत्तरे संजूहे देवे उववजिहिइ ४i से णं तत्थ दिव्वाई भोग...जाव चइत्ता चउत्थे सनिगमे जीवे पञ्चायाइ ४। से तओहिंतो अणंतरं उच्वाट्टत्ता मझिल्ले माणुसुत्तरे संजूहे देवे उववजइ ५ । से णं तत्थ दिवाई भोग...जाव चइत्ता पंचमे सन्निगन्भे जीवे पञ्चायाइ ५। से णं तओहितो अणंतरं उध्वट्टित्ता होहल्ले माणुसुत्तरे संजूहे देवे उववजइ ६। से
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६२ द्वितीयं परिशिष्टम् णं तत्थ दिव्वाई भोग...जाव चइत्ता छट्टे सन्निग जीवे पञ्चायाइ ६ । से णं तमोहितो अणंतरं उच्चट्टित्ता बंभलोगे नाम से कप्पे पण्णत्ते,पाईणपडीणायए उदीणदाहिणवित्यिग्णे जहा ठाणपढ़े जाव पंच वडिसगापण्णत्ता। तंजहा- असोगवडिसए, जाव-पडिहवा । से णं तत्थ देवे उववजइ ७। लेणं तत्थ दस सागरोवमाई दिब्वाई भोग...जाव चइत्ता सत्तमे सन्निगन्भे जीवे पञ्चायाइ ७। से तत्य नवण्हं मासाणं वहुपडिपुण्णाणं अट्ठमाण...जाव वाइवंताणं सुकुमालगभद्दलए मिउकुंडलकुंचियकेसप मट्टगंडतलकण्णपीढए देवकुमारसप्पभर दारए पयाइ। से णं अहं कासवा। तए णं अहं आउसो कासवा कोसारियपबजाए कोमारएणं बंभचेरवासेणं अविद्धकण्णए चेव संखाणं पडिलमामिः २ इमे सत्त पउट्टपरिहारे परिहरामि । तं जहा-१ पणेजस्ल, २ मल्लरामस्स, ३ मंडियस्स, ४ रोहस्स, ५भारद्वायस्स, ६ अज्जुणगस्त गोयमपुत्तस्स, ७ गोलालस्स संस्खलिपुत्तस्स । तत्य णं जे से पढमे परट्टपरिहारे से णं रायगिहस्स नय. रस्स बहिया मंडिकुच्छिसि चेइयंसि उदाइस्स कुंडियायणस्स सरीरं विप्पजहामि, २ एणेजगरस लरीरगं अणुप्पविलामि, २ वावीसं वासाई पढमं पउट्टपरिहारं परिहरामि । तत्थणं जे से दोच्च परट्टपरिहारे से गं उदंडपुरस्स नयरस्त वहिया चंदोयरणसि चेइयांसि एणेजगस्स सरीरगं विपजहामि, २ मल्लरामस्स सरीरगं अणुप्पविसामि, २ एगवीसं वालाई दोच्च पउपरिहारं परिहरामि । तत्थ णं जे से तन्ने पउपरिहारे से णं चंपाए नयरीए बहिया अंगमंदिरंमि . चेइयांस मल्लरामस्स सरीरगं विप्पजहामि, २ मंडियस्स
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् ।
१६३ सरीरगं अणुप्पविसामि, २ वीसं वासाइं तच्चं पउपरिहारं परिहरामि । तत्थ पंजे से चउत्थे पउट्टपरिहारे से णं वाणारसीए नयरीए पहिया काममहावणंसि चेइयसि मंडियस्स सरीरगं विप्पजहामि, २ रोहस्स सरीरगं. अणुप्पविसामि, २ एकूणवीसं वासाइं चउत्थं पउपरिहारं परिहरामि । तत्थ णं जे से पंचमे पउदृपरिहारे से णं आलभियाए नयरीए वहिया पत्तकालगयंसि चेइयंसि रोहस्स सरीरगं विप्पजहामि, २ भारहायस्स सरीरगं अणुप्पनिसामि, २ अट्ठारस वालाई पंचसं पउट्टपरिहरामि । तत्य णं जे से छठे पउपरिहारे से णं वेसालीए नयरीए वहिया कोडियायणंसि चेइयसि भारद्दायस्त सरीरं विप्पजहामि, २ अज्जुणगस्स गोयमपुत्तस्स सरीरगं अणुप्पविसामि, २ सत्तरस बासाइं छठें पउपरिहारं परिहरामि। तत्थ णं जे से सत्तमे पउट्टपरिहारे लेणं इहेव सावत्थीए नयरीए हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणसि अन्जुणयस्स गोयमपुत्तस्ल सरीरगं विप्पजहामि,२ गोसालस्त मंखलिपुत्तल्ल सरीरगं 'अलं थिरं धुवं धारण सीयसहं उण्हसहं खुहासह विविहदसमसगपरीसहोवसग्गसहं थिरसंघयणं' ति कट्टतं अणुप्पविसामि, २ सोलस वासाई इमं सत्तमं पउट्टपरिहारं परिहरामि । एवामेव आउसो कासवा एगेणं तेत्तीसेणं वाससएणं सत्त पउट्टपरिहारा परिहरिया भवंतीतिमक्खाया । तं सट्ट णं आउसो कासवा ममं एवं वयासी, साहु णं आउसो कासवा ममं एवं वयासी-गोसाले मंखलिपुत्ते ममं धम्मंतेवालि ति२॥ १९. तए णं समणे भगवं महावीरे गोसालं मंखलिपुत्तं
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६४
द्वितीयं परिशिष्टम् एवं वयासी-गोसाला ले जहानामए तेगए सिया, गामेल्लएहिं परभवमाणे २ कत्थ य गहुँ वा दरिं वा दुग्गं वा निन्नं वा पव्वयं वा विसमं वा अणस्साएमाणे एगेणं महं उपणालोमेण वा सणलोमेण वा कप्पासपम्हेण वा तणसूएण वा अत्ताणं आवरेत्ताणं चिट्ठजा, सेणं अणावरिए आधरिय-- मिति अप्पाणं मन्नइ, अप्पच्छन्ने य पच्छन्नमिति अप्पाणं मन्नइ, अणिलुके निलुकामिति अप्पाणं मन्नइ, अपलाए पलायमिति अप्पाणं मन्नइ, एवामेव तुमं पि गोसाला अणन्ने संते अन्नमिति अप्पाणं उपलभास। माएवं गोसाला नारिहसि गोसाला सच्चेव ते सा छाया नो अन्ना॥
२०. तए णं से गोलाले मंखलिपुत्ते समणेणं भगवया महावीरेणं एवं वुत्ते समाणे आसुरुत्ते५समणं भगवं महावीर उच्चावयाहि आउसणाहिं आउसइ,२उञ्चावयाहिं उद्धंसणाहिं उद्धंसेइ, उद्धंसेत्ताउच्चावयाहिं निभंछणाहिं निभंछेइ,२उच्चावयाहिं निच्छोडणाहिं निच्छोडेइ, २ एवं वयासी 'नटे सि कयाइ, विणढे सिं कयाइ, भट्टे सि कयाइ, नट्टविट्ठभट्टे सि कयाइ, अज न भवसि, नाहि ते ममाहितो सुहमत्थि'।
२१. तेणे कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवो महा: वीरस्स अंतेवासी पाईणजाणवए सब्वाणुभूई नाम अणगारे पगइभद्दए जाव विणीए, धम्मायरियाणुरागेणं एयमढें असद्दहमाणे उठाए उट्टे, २ जेणेव गोसालेमंखलिपुत्ते तेणेव उवागच्छइ, २ गोसालं मंखलिपुत्तं एवं वयासी-'जे वि ताव गोसाला तहारुवस्स समणस्स वा माहणस्स वा अंतियं एगमवि आरियं धम्मियं सुवयणं निसामेइ, से वि ताव वंदइ नमसइ, जाव कल्लाणं मंगलं देवयं चेइयं पज्जुवासइ.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१६५
किमंग पुण तुमं गोसाला भगवया चैव पव्वाविप, भगवया चेव मुंडाविर, भगवया चेव सेहाविए, भगवया चेव सिक्खाविए, भगवया चैव बहुस्सुईकए, भगवओो चेव मिच्छ विडिव । तं मा एवं गोसाला, नारिहसि गोसाला, सच्चेव ते सा छाया नो अन्ना' । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते सव्वाणुभूइणामेणं अणगारेणं एवं वृत्ते समाणे आसुरुत्ते ५ सव्वाणुभूइं भणगारं तवेणं तेपणं एगाहचं कूडाहचं भासरासि करे । तप णं से गोसाले मंखलिपुत्ते सन्वाणुभूइं अणगारं तवेणं तेएणं एगाहञ्चं कूडाहचं भासरासिं करेत्ता दोच्चं पि समणं भगवं महावीरं उच्चावयाहि आउसणाहि आउसइ, जाव सुहं नत्थि ॥
२२ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतेवासी कोसलजाणवए सुनक्खत्ते नामं अणगारे पगइभदए जाव विणीए धम्मायरियापुरागेणं जहा सव्वाणुभूई तहेव जाव स श्वेव ते सा छाया नो अन्ना । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते सुनक्खत्तेणं अणगारेणं एवं बुत्ते समाणे आसुरुत्ते ५ सुनक्वत्तं अणगारं तवेणं तेएणं परितावेइ । तए णं से सुनक्खत्ते अणगारे गोसालणं मंखलिपुणं तवेणं तेएणं परिताविए समाणे जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छद्द, २ समणं भगवं महावीरं तिक्खन्तो वंदइ नमंसर, वंदित्ता नमंसित्ता सयमेव पंच सहव्वयाई आरुमेह, २ समणा य समणीओ य खामेइ, २ आलोइयं पडिकं समाहिपत्ते आणुपुच्चीए कालगए ॥
२३. तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते सुनक्खत्तं अणगारं तवेणं तेपणं परितावेत्ता तच्चं पि समणं भगवं महावीरं
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६६
द्वितीयं परिशिष्टम्
उच्चावयाहि आउसणाहिं आउसइ, सव्वं तं चेव जाव सुहं नत्थि ॥ तप णं समणे भगवं महावीरे गोसालं मंखलिपुत्तं एवं वयासी - ' जे वि ताव गोसाला तहारूवस्स समणस्स वा माहणस्स वा तं चेव जाव पजुवासह, किमंग पुण गोसाला तुमं मए चेव पव्वाविए, जाव भए चेव चहुस्सुइकए, ममं चेव मिच्छं विप्पडिवन्ने ? तं मा एवं गोसाला जाव नो अन्ना । तपणं से गोसाले मंखलिपुत्ते समणेणं भागवया महावीरेणं एवं वृत्ते समाणे आसुरुत्ते ५ तेयासमुग्धाएणं समोहन्नइ, सत्तट्ट पयाई पच्चोसकित्ता समणस्स भगवओ महावीरस्स वहाए सरीरगंसि तेयं निसिरइ । से जहानामए वाउक्कलिया इ वा वायमंडलिया इ वा सेलसि वा कुडुंसि वा थंभंसि वा धूभंसि वा' आवरिजमाणी वा निवारिजमाणी वा सा णं तत्थ नो कमइ नो पकमद्द, एवामेव गोसालस्स वि मंखलिपुत्तस्स तवे तेए समणस्स भगवो महावीरस्स वहाए सरीरगंसि निसिट्टे से णं तत्थ नो कमइ नो पक्कम, अंचियंचियं करेइ, करेत्ता आयाहिणपयाहिणं करेइ, २ उद्धुं वेहासं उप्पइए । से णं तथ पडिहए पडिनियत्ते समाणे तमेव गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स सरीरगं अणुडहमाणे २ अंतो अणुप्पविट्टे । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते सपणं तेपणं अन्नाइ समाणे समणं भगवं महावीरं एवं वयासी - 'तुमं णं आउसो कासवा ममं तवेणं तेरणं अन्नाइट्ठे समाणे अंतो छण्हं मासाणं पित्तज्जरपरिगयसरीरे दाहवकंतीए छउमत्थे चेव कालं करेस्ससि' । तए णं समणे भगवं महावीरे गोसालं मंखलिपुत्तं एवं वयासी'नो खलु अहं गोसाला तव तवेणं तेएणं अन्नाइट्रे समाणे
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् . १६७ अंतो छण्हं जाव कालं करेस्लामि, अहं णं अन्नाइं सोलस वासाई जिणे सहत्थी विहरिस्सामि । तुम णं गोसाला अप्पणा चेव सपणं अन्नाइवे समाणे अंतो सत्तरत्तस्ल पित्तजरपरिगयसरीरे जाव छउमत्थे चेव कालं करेस्ससि॥
२४. तए णं सावत्थीए नयरीप सिंघाडग जाव पहेसु बहुजणो अन्नमन्नस एवमाइक्खइ, जाव एवं परवेइ-एवं खलु देवाणुपिया सावत्थीए नयरीए पहिया कोट्टए चेइए दुवे जिणा संलवंति, पगे वयंति-तुमं पुचि कालं करेस्ससि, एगे वदति-तुमं पुब्धिकालं करेस्ससिातत्थणं के पुण सम्मावाई पुण के मिच्छावाई, ? तत्थ णं जे से अहप्पहाणे जणे से क्यइ-समणे भगवं महावीरे सम्मावाई गोसाले मंखलिपुत्ते मिच्छाबाई । 'अजोइ समणे भगवं महावीरेलमणे निग्गंथे
आमंतेत्ता एवं वयासी-अजो, से जहानामए तणरासी इवा कट्टरासीइ वा पत्तरासी इवातयारासी इ वा तुसरासी इवा भुसरासी इ वा गोमयरासीइ वा अवकररासीइ वा अगणिझानिए अगणिसिप, अगणिपरिणामिए हयतेए गयतेए नटुतेए भट्टतेएलुत्ततेए विणटतेए जाव एवामेव गोसाले मंखलिपुत्ते मम बहाण सरीरगंसि तेयं निखिरेत्ता हयतेए गयतेए नाव विणट्टतेए जाए, तं छंदेणं अजो तुम्भे गोलालं मंखलिपुत्तं धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोएह, २ धम्मियाए पडिसारणाए पडिसारेह, २ धम्मिएणं पडोयारेणं पडोयारेह, २ अटेहि य हेऊहि य पसिणेहि य वागरणेहि य कारणेहि य निप्पट्ठपसिणवागरणं करेह ॥
२५. तए णं ते समणा निग्गंथा समणेणं भगवया महावीरेणं एवं वुत्ता समाणा समणं भगवं महावीरं वंदति नम
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६८
द्वितीयं परिशिष्टम्
संति, २ जेणेव गोसाले मंखलिपुचे तेणेच उवागच्छति, २ त्ता गोसालं मंखलिपुत्तं धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोएंति, २ धम्मियाए पडिसारणाए पडिसारंति, २ वम्मिएणं पडोयारेण पडोयारेति, २ अट्ठेहि य हेऊहि य कारणेहि य जाव वागरणं करेति ॥
२६. तप णं से गोसाले मंखलिपुत्ते समणेहिं निग्र्गयेहि धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोइजमाणे जाव निप्पइपसि णवागरणे कीरमाणे आसुनते जाव मिसिमिसेमाणे नो संचाएइ समणाणं निग्गंथाणं सरीरगस्त किंचि आवाहं वा वावाहं वा उप्पापत्तए, छविच्छेदं वा करेत्तर । तप णं ते आजीविया थेरा गोसालं मंखलियुक्तं समणेहि निग्र्गयेहि धस्मियाए पडिवोयणाए पडिवोपलमाणं, धम्मियाए पडिसारणाए पडिसारिजमाणं, अट्टेहि य हेऊहि य जात्र करेमाणं, आसुरुत्तं जाव मिसिमिसेमाणं, लमणाणं निग्गंथाणं सरीरगस्स किंचि आवाहं वा चावाहं वा छविच्छेदं वा अकरेमाणं पासंति, पासित्ता गोसालरस मंदिपुचस्स अंतियाओ आयाए अवकमंति, २ त्ता जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छंति, २ त्ता समणं भगवं महावीरं तिक्खुतो आयाहिणं पयाहिणं करेति, २ बंदंति नमंसंति, २ समणं भगवं महावीरं उवसंपजित्ताणं विहरंति । अत्थेगइया आजीविया थेरा गोसालं चेत्र मंखलिपुत्तं उवसंपजित्ताणं विहरति ॥
२७. तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते जस्सट्टाए हव्वमागए तमठ्ठे असाहेमाणे, रुंदाई पलोएमाणे, दीहुण्हाई नीससमाणे, दाढियाए लोमाए लुंचमाणे, अवटुं कंड्यमाणे, पुर्याल
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् १६९ 'पप्फोडेमाणे, हत्थे विणिटुणमाणे, दोहि वि पाएहिं भूमि कोटेमाणे, 'हा हा अहो हओहमस्सि'त्ति कट्ट समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतियाओ कोट्टयाओ चेइयाओ पडिनिक्खमइ, पडिनिक्खमित्ता जेणेव सावत्थी नयरी, जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणे तेणेव उवागच्छइ, २ हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणंसि अंबकूणगहत्थगए, मजपाणगं पियमाणे, अभिक्खणं गायमाणे, अभिक्खणं . नञ्चमाणे, अभिक्खणं हालाहलाए कुंभकारीए अंजालकमं करेमाणे, सीयलएणं मट्टियापाणएणं आयंचणिउदएणं गायाइं परिसिंचमाणे विहरइ॥
२८. 'अजो'त्ति समणे भगवं महावीरे समणे निग्गंथे आमंतेत्ता एवं वयासी-'जावइए णं अजो गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं ममं वहाए सरीरगंसि तेए निसट्टे, से णं अलाहि पजत्ते लोलसण्हंजणवयाणं। तंजहा-१ अंगाणं,२'वंगाणं,३ मगहाणं, ४ मलयाणं, ५मालवगाणं, ६ अच्छाणं, ७वच्छाणं ८ कोच्छाणं, ९पाढाणं, १०लाढाणं, ११ वजाणं, १२ मोलोणं, .१३ कासीणं, १४ कोसलाण, १५ अवाहाणं, १६ संभुत्तराणं 'घायाए वहाए उच्छादणयाए भासीकरणयाए। जं पि य अजो गोसाले मंखलिपुत्ते हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणंसि अंबकूणगहत्थगए, मजपाणं पियमाणे, अभिक्ख‘णं जाव अंजलिकम्मं करेमाणे विहरइ, तस्स वि य णं वजस्स पच्छायणट्टयाए इमाइं अट्ठ चरिमाई पनवेइ । तं जहा१ चरिमे पाणे, २ चरिमे गेये, ३ चरिमे नहे, ४ चरिमे अंजलिकम्मे, ५ चरिमे पोक्खलसंवट्टए महामेहे, ६ चरिमे सेयणए गंधहत्थी, ७ चरिमे महासिलाकंटए संगामे, ८ अहं च
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७०
द्वितीयं परिशिष्टम् णं इमासे ओसप्पिणीए चउचीसाए तित्थंकराणं चरिमे तित्थंकरे सिन्झिस्सं, जाव अंतं करेस्सं ति। पिय यजो गोसाले मंखलिपुत्ते सीयलएणं मट्टियापाणपणं आयंचणिउदएणं गायाई परिसिंचमाणे विहरइ, तस्स वि य णं वजस्स पच्छायणट्टयाए इमाई चत्तारि पाणगाई चत्तारिअपाणगाई पनवेइ॥
२९. से किं तं पाणए ? पाणप, चउबिहे पण्णत्ते । तं जहा१ गोपुट्ठए, २ हत्थमद्दियप, ३ आयवतत्तए, ४ सिलापभट्ठए, से तं पाणए ॥ से किं तं अपाणए ? अपाणए चउबिहे पण्णत्ते। तं जहा-१ थालपाणए, २ तयापाणए, ३सिंवलिपाणए, ४ सुद्धपाणए । से किं तं थालपाणप ? जंणं दाथालगं वा दावारगं वा दाकुंभगं वा दाकलसं वा सीयलगं उल्लगे हत्थेहि परामुसइ, न य पाणियं पियइ, से तं थालपाणए ॥ से किं तं तयापाणए ? ज णं अंवं वा अंबाडगं वा जहा पओयपदे जाच वारं वा तिंदुरुयं वा तरणगं वा आमगं वा आसगंसि आवीलेइ वा पवीलेइ वा, न य पाणियं पियर से तं तयापाणए। से किं तं सिंवलिपाणए ? जणं कलसंग लिय वा मुग्गसिंगलियं वा माससंगलियंचा सिंबलिसंगलियं वा तरुणियं आमियं आसगंसि आवीलेइ वा. पवीलेइ वा, न य पाणियं पियइ, से तं सिंवलिपाणए ॥ से किं तं सुद्धपाणए ? जंणं छ मासे सुद्धखाइमं खाइ, दोमासे पुढविसंथारोवगए य, दो मासे कट्ठसंथारोवगए, दो मासे दम्भसंथारोवगए । तस्स णं वहुपडिपुण्णाणं छण्हं मासाणं तिमराईए इमे दो देवा महाडिया जाव महेसक्खा अंतियं पाउभवंति। तं जहा-पुण्णभद्दे य माणिभद्रे य । तए ण ते देवा
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१७१
सीयलपर्हि उल्लएहि हत्थेहिं गायाई परामुसंति । जे णं ते देवे साइजर, सेणं आसीविसत्ताए कम्मं पकरेइ, जे णं ते देवे' नो साइजइ तस्स णं संसि सरीरगंसि अगणिकाए संभवइ, सेणं सरणं तेएणं सरीरगं झामेइ, झामेत्ता तओ पच्छा सिज्झइ, जाव अंत करेइ, से तं सुद्धपाणए ॥
३०. तत्थ णं सावत्थीप नयरीए अयंपुले नामं आजीवि.. ओवासए परिवसइ, भड्डे, जाव अपरिभूए, जहा हालाहला,. जाव आजीवियसमएणं अप्पाणं भवेमाणे विहरइ । तए णं तस्स अयंपुलरस आजीविओवासगस्स अन्नया कयाइ पुव्व-रत्तावरत्तकालसमयंसि कुटुंबजागरियं जागरमाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए, जाव समुप्पजित्था - किंसंठिया हल्ला प ण्णत्ता ? तर णं तस्स अयंपुलस्स आजीविभोवासगस्स दोन्चं पि अयमेयारूवे अज्झत्थिए जाव समुप्पजित्था - ' एवं खलु ममं धम्मार धम्मोदेसर गोसाले मंत्रलिपुत्ते उप्पन्ननाणदंसणधरे जाव सव्वन् सव्वदरिसी इहेव सावत्थीए नयरीप हालाहलाए कुंभकारीप कुंभकारावणंसि आजीवियसंघसंपरिवुडे आजीवियसमएणं अप्पाणं भावेमाणे विहरइ; तं सेयं खलु मे कलं जाव जलते गोसालं मंखलिपुत्तं वंदित्ता जाव पज्जुवासेत्ता इमं एयारूवं वागरणं वागरित ति कट्टु एवं संपेहेइ । एवं संपेहेत्ता कलं जाव जलंते पहाए कय जाव अप्पमहग्घाभरणालंकियसरीरे साओ गिहाओ पडिनिक्खमद्द | २ ता पायविहारचारेणं सावत्थि नयरिं मज्झंमज्झेणं जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणे तेणेव उवागच्छइ । उवागच्छित्ता गोसालं मंखलिपुत्तं हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणंसि अंधकूणगहत्थगयं जाव अंजलि --
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७२ द्वितीयं परिशिष्टम् कम्मं करेमाणं सीयलएणं मट्टिया जाव गायाइं परिसिंचमाणं पासइ। पासित्तालजिए विलिप विडे सणियं २ पच्चोसका। तए णं ते आजीविया थेरा अयंपुलं आजीविओवा'सगं लजियं जाव पच्चोसकमाणं पासइ, पासित्ता एवं वयासी 'एहि ताव अयंपुला एत्तओ' । तए णं से अयंपुले आजीविओवासए आजीवियथेरेहिं एवं वुत्ते समाणे जेणेवं आजीविया थेरा तेणेव उवागच्छइ, आजीविए थेरे बंदह नमंसइ, २ नचासन्ने जाव पज्जुवासइ। 'अयंपुलाइ आजी'विया थेरा अयंपुलं आजीवियोवासगं एवं वयासी-से नूणं ते अयंपुला पुचरचावरचकालसमयंसि जाब किंसंठिया हल्ला पण्णत्ता?' तए णं तव अयंपुला दोञ्चं पि तं चेव सव्वं भाणियब्वं जाव सावत्थि नयरिं मज्झमझेणं जेणेव हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणे, जेणेव इहं तेणेच हबमागए । से नणं ते अयंपुला अटेसमटे? हंता आत्थि। जंपिय अयंपुला तव धम्मायरिए धस्मोवदेसए गोसाले मंखलिपुत्ते हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणांस अंवकूणगहत्थगए जाव अंजलिं करेमाणे विहरइ, तत्थ वि णंभगवं इमाई अट्ट चरिमाइं पनवेइ, तंजहा-चरिमे पाणे, जाव अंतं करेस्सई'। जे वि य अयंपुला तव धम्मायरिए धम्मोवदेसए गोसाले मंखलिपुत्ते सीयलएणं मट्टिया जाव विहरइ, तत्थ वि णं भगवं इमाई चत्तारि पाणगाई पनवेइ। से किं तं पाणए? २ जाव तओ पच्छा सिज्झइ, जाव अंतं करेइ । तं गच्छ णं तुमं अयंपुला एस चेव तव धम्मायरिए धम्मोवदेसए गोसाले मंखलिपुत्ते इमं एयारूवं वागरणं वागरित्तए'त्ति ॥
३१. तए णं से अयंपुले आजीविओवासए आजीविएहि
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१७३
गतमंतेल मखलिसणाए।
थेरेहिं एवं वुत्ते समाणे हटतटे उठाए उठेइ।२ जेणेव गोसाले मंखलिपुत्ते तेणेव पहारेत्थ गमणाए । तए णं ते आजीविया थेरा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स अंवकूणगएडावणट्ठयाए एगंतमंते संगारं कुब्बंति । तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते थाजीवियाणं थेराणं संगारं पडिच्छइ । २ अंवकूणगं एगंतमंते एडेइ । तए णं से अयंपुले आजीविओवासए जेणेव गोसाले मंखलिपुत्ते तेणेव उवागच्छइ, गोसालं मंलिपुत्तं तिक्खुत्तो जाव पज्जवासइ । 'अयंपुला,'इगोसाले संखलिपुत्ते अयंपुलं आजीविओवासगं एवं वयासी-से नूणं अयंपुला पुचरत्तावरतकालसमयंसि जाव जेणेव ममं अंतियं तेणेव हबमागए। ले नूणं अयंपुला अटेसमटे ? हंताअस्थि । तं नो खलु एस अंवणए, अंवचोयए णं एसे। किंसंठिया हल्ला पण्णता ? वंसीमूलसंठिया हल्ला पण्णत्ता । वीणं वाएहि रे वीरगा वीणं वाएहि। तए णं से अयंपुले आजीविओवासए गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं इस एयारूवं वागरणं वागरिए समाणे हद्वतु जाव हियए गोसालं मंखलिपुत्तं वंदइ नमसइ, २पसिणाई पुच्छइ,२ अट्ठाई परियाइयइ, २ उट्ठाए उढेइ, उद्वेत्ता गोसालं मंखलिपुत्तं वंदइनमंसद, वंदित्ता नमंसित्ता जाच पडिगए ।
३२. लए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते अप्पणो मरणं आभोएइ । आभोइत्ता आजीविए थेरे सद्दावेइ । २ एवं वयासी'तुभेणं देवाणुप्पिया ममं कालगयं जाणेत्ता सुरभिणा गंधोदएणं पहाणेह, पहावित्ता पम्हसुकुमालाए गंधकासाईए गायाई लूहेह, लूहेत्ता सरसेणं गोसीसचंदणेणं गायाई अणुलिंपह, अणुलिंपित्ता महरिहं हंसलक्षणं पडसाडगं
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७४
द्वितीयं परिशष्टम्
नियंसेह, २त्ता सब्बालंकारविभूसियं करेह, करेत्ता पुरिससहस्सवाहिणिं सीयं दुलहेह, २ सावत्थीए नयरीए सिंघाडग जाव पहेसु महया महया सद्देणं उग्घोसमाणा एवं वदह --' एवं खलु देवाणुप्पिया गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलावी जाव जिणसई पगालेमाणे विहरित्ता इमीले ओस: पिणीए चउवीसाए तित्थयराणं चरिमे तित्थयरे सिद्ध जाव सव्वदुक्खप्पहीणे' । इद्धिसकारसमुदएणं मम सरीरंगस्स नीहरणं करेह । तए णं ते आजीविया थेरा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्ल एयमटुं विणएणं पडिसुणेति ॥ ___३३. तए णं तस्ल गोसालस्स संखलिपुचस्स सत्तरत्तंसि परिणममाणंसि पडिलद्धसम्मत्तस्स अयमेयालवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था-'नो खलु अहं जिणे जिणप्पलावी जाव जिणसदं पगासेमाणे विहरिए। अहं णं गोसाले चेव मंखलि पुत्ते समणघायए समणमारए समणपडिणीए आयरियउवज्झायाणं अयसकारए अवण्णकारए अकित्तिकारए वहाहिं असम्भावुभावणाहिं मिच्छत्ताभिनिवेसेहि य अप्पाणं वा परं वा तदुभयं वा बुग्गाहेमाणे बुप्पाएमाणे विहरित्ता सएणं तेएणं अन्नाइटे समाणे अंतो सत्तरत्तस्स पित्तजरपरिगयसरीरे दाहवकंतीए छउमत्थे चेव कालं करेस्सं समणे भगवं महावीरे जिणे जिणप्पलावी जाव जिणसई पगासेमाणे विहरइ'-एवं संपेहेइ। संपेहित्ता आजीविए थेरे सद्दावेइ, सहावेत्ता उच्चावयसवहस्साविए पकरेइ ।२ एवं वयासी-'नो खलु अहं जिणे, जिणप्पलावी, जाव पगासेमाणे विहरिए, अहंणंगोसाले मंखलिपुत्ते समणघायए जाव छउमत्थे चेव कालं करेस्सं, समणे भगवं महावीरे जिणे
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१७५
जिणप्पलावी जाव जिणसई पगालेमाणे विहरइ । तं तुझणं देवाणुप्पिया ममं कालगयं जाणेत्ता वामे पाए मुंबणं बंधह, बंधित्ता तिक्खत्तो मुहे उहहह, उहित्ता सावत्थीए नयरीए सिंघाडग जाव पहेसु आकट्ठविकाह करेमाणा महया महया सद्देणं उग्घोलेमाणा २ एवं वदह-'नो खलु देवाणुप्पिया गोसाले संखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलावी जाव विहरिए । एस णं गोसाले चेव मंखलिपुत्ते समणघायए जाव छउमत्थे चेव कालगए। समणे भगवं महावीरे जिणे जिणप्पलावी जाव विहरइ।महया अणिडीअसकारसमुदएणं ममं सरीरगस्स नीहरणं करेजाह' एवं वदित्ता कालगए॥
३४. तए णं आजीविया थेरा गोसालं मंखलिपुत्तं कालगयं जाणित्ता हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणस्स दुवाराई पिहति । पिहेत्ता हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणस्स बहुमझदेसभाए सावत्थि नयरिं आलिहति । आलिहिता गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स सरीरगं वामे पादे सुंदेणं बंधति । बंधित्ता तिक्खुत्तो मुहे उभंति। उट्टभित्ता सावत्थीए नगरीए सिंघाडग जाव पहेतु आकविकट्टि करेमाणा, नीयं २ सद्देणं उग्घोसेमाणा २ एवं वयासी-'नो खलु देवाणुप्पिया- गोसाले मंखलिपुत्ते जिणे जिणप्पलाची जाव विहरिए, एस णं गोसाले चेव मंखलिपुत्ते समणघायए जाव उमत्थे चेव कालगए। समणे भगवं महावीरे जिणे, जिणप्पलावी जाव विहरइ । सवहपडिमोक्खणगं करेंति । करेता दोच्चं पि पूयासकारथिरीकरणट्टयाए गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स वामाओ पादाओ सुंवं मुयंति। मुइत्ता हालाहलाए कुंभकारीए कुंभकारावणस्स दुवारवयणाई
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वितीयं परिशिष्टम् अवगुणंति। अवगुणिचा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स सरीरगं सुरभिणा गंधोदएणं पहाणेति । तं चेव जाव महया इद्धिसकारसमुदएणं गोलालस्स मंसलिपुत्तरस सरीरस्स नीहरणं करेंति ॥
३५तएणं समणेभगवं महावीरे अन्नया कयाइसावत्यायो नयरीओ कोठ्याओ चेइयाओ पडिनिक्खमइ । पडिनिक्खमित्ता वहिया जणवयविहारं विहरइ॥
३६. तेणं कालेणं तेणं समएणं मेढियगामे नामं नयरे होत्था । वण्णओ। तस्स गं मेढियगामस्ल नयरस्त बहिया उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए एत्थ णं साणकोहए नामं चेइए होत्या। वण्णमओ । जाव पुढ. विसिलापट्टओ । तस्सणं साणकोटगस्त णं चेइयस्स अदूर सामंते एत्थ णं महेगे मालुयाकच्छए यावि होत्था, किण्हे किण्होभासे, जाव निकुरंवभूए पत्तिए पुल्फिए फलिए हरियगरिजमाणे सिरीए अतीवर उवलोभेमाणे चिट्ठः । तत्थ ण मैढियगामे नयरे रेवई नाम गाहावइणी परिवसइ, अड्डा जाव अपरिभूया। तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइ पुब्वाणुपुचि चरमाणे जाव जेणेव मेढियगामे नयरे जेणेव साणकोटए चेइए जाव परिसा पडिगया। तए णं समणस्स भगवओ महावीरस्स सरीरगसि विउले रोगायंके पाउन्भूए, उजले जाव दुरहियासे, पित्तज्जरपरिगय. ' सरीरे दाहवकंतीए यावि विहरइ, अवि याइ लोहियवञ्चाई पि पकरेइ, चाउवण्णं वागरेइ-एवं खलु समणे भगवं महावीरे गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स तवेणं तेएणं अन्नाइवे. * समाणे अंतो छण्हं मासाणं पित्तजरपरिगयसरीरे दाहवर्क
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१७७
तीए छउमत्थे चेव कालं करेस्सइतेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतेवासी सीहे नाम अणगारे पगइभदए जाव विणीए मालयाकच्छगस्स अदूरसामंते छटुंछट्टेणं अनिक्खित्तेणं २ तवोकम्मेणं उड़बाहा जाव विहरइ.। तए णं तस्स सीहस्स अणगारस्स झाणंतरियाए वट्टमाणस्स अयमेयासवे जाव समुप्पजित्था-'एवं खलु मर्म धम्मायरियस्सधम्मोवदेसगस्स समणस्स भगवओ महावीरस्स सरीरगंसि विउले रोगायंके पाउन्भूए,उजलेजावळउमत्थे चेच कालं करिस्सइ, वदिस्संति य णं अन्नतित्थिया'छउमत्थे चेच कालगए । इमेणं इयारूवेणं महया मणोमाणसिएणं दुक्खेणं अभिभूए समाणे आयावणभूमीओपञ्चोरुहइ। पञ्चोरुहिता जेणेव मालुयाकच्छए तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता मालुयाकच्छगं अंतो अणुपविसइ, २त्ता महया २ सद्देणं कुहुकुहुस्स परुन्ने । 'अजोत्ति समणे भगवं महावीरे समणे निग्गंथे आमंतेइ, आमंतेत्ता एवं वयासी-एवं खलु अज्जो ममं अंतेवासी, सीहे नामं अणगारे पगइभदए तं चेव सव्वं भाणियव्वं, जाव परुन्ने । तं गच्छह णं अजो तुझे सीहं अणगारं सहह' । तए णं ते समणा निग्गंथा समणेणं भगवया महावीरेणं एवं कुत्ता समाणा समणंभगवं महावीरं वंदति नमसंति, वंदित्ता नमंसित्ता समणस्स भगवओ महावीरस्स ऑतियाओ साणकोट्ठयाओ चेइयाओ पडिनिक्खमंति, २ जेणेव मालयाकच्छए जेणेव सीहे अणगारे तेणेव उवागच्छन्ति,२ सीहं अणगारं एवं वयासी'सीहा धम्मायरिया सद्दावेति' । तए णं से सीहे अणगारे
१२
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७८ द्वितीयं परिशिष्टम् समणेहिं निग्गंथेहिं सद्धिं मालयाकच्छगाओ पडिनिक्खमइ, २ जेणेव साणकोटुए चेइए, जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ; २ समणं भगवं महावीरं तिक्वत्तो आयाहिणपयाहिणं जाव पज्जुवासइ । 'सीहा' इसमणे भगवं महावीरे सीहं अणगारं एवं वयासी-' से नूणं ते सीहा झाणंतरियाए वट्टमाणस्स अयमेयासवे जाय परुने, से नूणं ते सीहा अढे समझे ?' हंता अस्थि । तं नो खलु अहं सीहा गोसालस्स मंखलिपुत्तस्स तवेणं तेएणं अन्नाइटे समाणे अंतो छण्हं मासाणं जाव कालं करेस्सं, अहं णं अन्नाई सोलस वासाई जिणे सुहत्थी विहरिस्सामि । तं गच्छह णं तुमं सीहा मेढियगाम नयरं, रेवईए गाहावइणीए, गिहे । तत्थ णं रेवईए गाहावइणीए ममं अट्ठाए दुवे कवोयसरीरा उवक्खडिया, तेहिं नो अट्ठो, अत्थि से अन्ने पारियासिए मजारकडए कुकुडमंसए,तमाहराहि एएणं अट्ठो। तए णं से सीहे अणगारे समणेणं भगवया महावीरेणं एवं वुत्ते समाणे हट्टतुट्ट जाव हियए समणं भगवं महावीरें वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता अतुरियमचवलमसंभंतं मुहपोत्तियं पडिलेहेइ, २ जहा गोयमसामी जाव जेणेव समणे. भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ, २ समण भगवं महावीर वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतियाओ साणकोट्टयाओं चेइयाओ पडिनिक्खमइ, २ अतुरिय जाव जेणेव मेढियगामे नयरे तेणेव उवागच्छइ, २ मेढियगाम नयरं मज्झमझेणं जेणेव रेवईए गाहावइणीए गिहे तेणेव उवागच्छइ, २ रेवईए गाहावइणीए गिहं अणुप्पविटे। तए णं सा रेवई गाहावइणी सीहं अण
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
इ,२ तिक्ता
वयासी-साद
अणगारे
गोशालमतम्
१७९ गारं एजमाणं पासइ । पासित्ता हट्टतुटु खिप्पामेव आसणाओ अभुट्टेइ, अन्भुटेत्ता सीहं अणगारं सत्तट्ट पयाई अणुगच्छइ, २ तिक्खुत्तो आयाहिणं पयाहिणं करेइ, २बंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी-'संदिसंतु णं देवाणुप्पिया किमागमणप्पओयणं । तए णं से सीहे अणगारे रेवई गाहावइणि एवं वयासी-एवं खलु तुमे देवाणुप्पिए समणस्ल भगवो महावीरस्स अट्ठाए दुवे कवोयसरीरा उवक्सडिया, तेहिं नो अट्ठो, अस्थि ते अन्ने पारियासिए मजारकडए कुकडमंसए, एयमाहराहि, तेणं अट्ठोतए णं सा रेवई गाहावइणी सीहं अणगारं एवं वयासी-'कीस णं सीहा से नाणी वा तवस्सी वा, जेणं तव एल अढे मम ताव रहस्सकडे हव्वमक्खाए, जओ णं तुमं जागासि? एवं जहा खंदए, जावजओणं अहं जाणामि।तएणं सारेवई गाहावइणी सीहस्स अणगारस्स अंतियं एयसटुं सोचा निसम्म हट्टतुट्ठा जेणेव भत्तघरेतेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता पत्तगं मोएइ, मोएत्ता जेणेव सीहे अणगारे तेणेव उवागच्छइ, २त्ता सी. हस्स अणगारस्ल पडिग्गहगांस तं सव्वं सम्मं निस्सिरइ। तए णं तीए रेवईए गाहावइणीए तेणं वसुद्धणं जाव दाणेणं सीहे अणगारे पडिलाभिए समाणे देवाउए निवद्धे, जहा विजयस्स,जावजम्मजीवियफले, रेवईए गाहावइणीए रेवईगाहावइणीए । तए णं से सीहे अणगारे रेवईए गाहावइणीए गिहाओ पडिनिक्खमइ, २त्ता मेढियगामं नयरं मझमझेणं निग्गच्छइ, २ जहा गोयमसामी जाव भत्तपाणं पडिदंसेइ, २ समणस्ल भगवओ महावीरस्स पाणिसि तं सव्वं सम्म निस्लिरइ । तए णं समणे भगवं महावीरे अमुच्छिए जाव
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८०
द्वितीयं परिशिष्टम्
अणज्झोववन्ने विलमिव पन्नगभूषणं अप्पाणेणं तमाहारं सरीरकोट्टगंसि पक्खिव । तए णं समणस्स भगवओ महावीरस्स तमाहारं आहारियस्स समाणस्स से विपुले रोगायंके खिप्पामेव उवसमं पत्ते, हट्टे जाए आरोग्गे, बलियसरीरे, तुट्ठा समणा, तुट्टाओ समणीओ, तुट्टा सावया, तुहाओ सावियाओ, तुट्ठा देवा, तुट्टाओ देवीओ, सदेवमणुयालुरे लोए तुट्ठे 'हट्टे जाए समणे भगवं महावीरे, हट्टे जाए समणे महावीरे ' ॥
३७. 'भंते' त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वंदइनमंसइ, वंदित्ता नर्मलित्ता एवं वयासी- 'एवं खलु देवाणुप्पियाणं अंतेवासी पाईणजाणवए सव्वाणुभूईनामं अणगारे पगइभद्दए जाव विणीए। से णंभंते तदा गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं तवेणं तेरणं भासरासीकए समाणे कहिं गए, कहि उववन्ने ? एवं खलु गोयमा, ममं अंतेवासी पाईणजाणवए सव्वाणुभूइनामं अणगारे पगइभद्दए जाव विणीए से णं तदा गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं भासरासीकए समाणे उद्धं चंदिमसूरिय जाब गंभलंतकमहासुक्के कप्पे वीइवइत्ता सहस्सारे कप्पे देवताए उववन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं अट्ठारस सागरोवमाइं दिई पण्णत्ता । तत्थ णं सव्वाणुभूइस्स वि देवस्स अट्ठारस सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता । से णं सव्वाणुभूई देवे ताओ देवलोगाओ भाउक्खपणं ३ महाविदेहे वाले सिज्झिहिइ जाव अंतं करेहि ॥
३८. एवं खलु देवाणुप्पियाणं अंतेवासी कोसलजाणवए सुनक्सत्ते नामं अणगारे पगइभहए जाव विणीए । से णं भंते तदा णं गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं तवेणं तेपणं परिताविए
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१८१ समाणे कालमासे कालं किच्चा कहिं गए, कहिं उववन्ने ? एवं खलु गोयमा ममं अंतेवासी सुनक्खत्ते नामं अणगारे पगइभदए जाव विणीए,से णं तदा गोसालेणं मंखलिपुत्तेणं तवेणं तेएणं परिताविए समाणे जेणेव ममं अंतिए तेणेव उवागच्छइ, २ वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता सयमेव पंच महब्बयाई आरुभेइ २ समणा य समणीओ य खामेइ, खामेत्ता आलोइयपडिकंते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा उई चंदिमसूरिय जाव आणयपाणयारणकप्पे वीईवइत्ता अचए कप्पे देवत्ताए उववन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं वाचीसं सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता । तत्थ णं सुनक्वत्तस्स वि देवस्स वावीसं सागरोवमाई, सेसं जहा सव्वाणुभूइस्स, जाव अंतं काहिइ ॥
३९. पवं खलु देवाणुप्पियाणं अंतेवासी कुसिस्से गोसाले , नाम मंखलिपुत्ते । सेणं भंते गोसाले मंखलिपुत्ते कालमासे कालं किच्चा कहिं गए, कहिं उववन्ने ? एवं खलु गोयमा ममं अंतेवासी कुसिस्से गोसाले नाम मंखलिपुत्ते समणघायए, जाव छउमत्थे चेव कालमासे कालं किच्चा उई चंदिमसूरिय जाव अचए कप्पे देवत्ताए उववन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं वाचीसं सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता। तत्थ णं गोसालस्स वि देवस्स वावीसं सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता ।।
४०. से गं भंते गोसाले देवे तायो देवलोगाओ आउक्खएणं ३ जाव कहिं उववजिहिइ ? गोयमा इहेव जवुद्दीवे दीवे भारहे चासे विंझगिरिपायमूले पुंडेसु जणवएसु सयदुवारे नयरे संमुइस्स.रत्नो भदाए भारियाए कुच्छिसि पुत्तत्ताएं
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८२
द्वितीयं परिशिष्टम्
पञ्चायाहिइ । से णं तत्थ नवण्हं मासाणं बहुपडिपुन्नाणं जाव वीइकंताणं जाव सुरुवे द्वारए पयाहिइ ॥
४१. जं रयाणि च णं से दारए जाइहिइ, तं स्यणि चणं सयदुवारे नयरे सभितरवाहिरिए भारग्गसो य कुंभग्गसो य पउमवासे य रयणवासे य वासे वासिहिइ । तए णं तस दारगस्स अम्मापियरो एकारसमे दिवसे वीइकंते जाव संपत्ते वारसाहदिवसे अयमेयास्वं गोण्णं गुणनिप्फन्नं नामधे काहिति - ' जम्हा णं अहं इमांस दारगंसि जायंसि समाणंसि सयदुवारे नयरे सभितरवाहिरिए जाव रयणवासे बुडे, तं होउ णं अम्हं इमस्ल द्वारगस्त नामघेजं महापरमे महापउमे' । तए णं तस्स दारगस्त अम्मापियरो नामघेजं करेहिंति 'महापडमेति । तए णं तं महापउमं दारगं अम्मापियरो साइरेगट्ठवासजायगं जाणित्ता सोभणसि तिहिकरणदिवस नक्वत्तमुत्तंसि महया २ रायाभिलेगेणं अभिसिंचेर्हिति । से णं तत्थ राया भविस्लइ, महयाहिमवंत जाव विहरिस्सइ । तए णं तस्स महापरमस्स रन्नो अन्नया कयाइ दो देवा महडिया जाव महेलक्खा सेणाक्रम्मं कार्हिति । तं जहा - पुण्णभद्दे व माणिभद्दे व । तए णं लयदुवारे नयरे बहवे राईसरतलवर जाव सत्थवाहप्पभिईओ अन्नमन्नं सहावेहिंति, सहावेत्ता एवं वर्हिति - जम्हा णं देवाणुप्पिया अम्हं महापउमस्त रनो दो देवा महड्डिय जाव सेणाकस्मं करेति, तं जहा- पुण्णभद्दे व माणिभद्दे य, तं होउ णं देवाप्पिया अम्हं महापउमस्त रन्नो दोचं पि नामघेजे 'देवसेणे देवसेणे । तए णं तस्स महापउमस्स रनो दोचे वि नामधेजे भवित्लइ 'देवसेणेति ॥
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१८३ ४२. तए णं तस्स देवसेणस्स रनो अन्नया कयाइ सेए संखतलविमलसंनिगासे चउदंते हस्थिरयणे समुप्पजिस्सइ। तए णं से देवसेणे राया तं सेयं संखतलविमलसंनिगासं चउइंतं हस्थिरयणं दुरुढे समाणे सयदुवारं नयरं मज्झंमज्झणं अभिक्खणं २ अभिजाहिइ निजाहिद य । तए थे सयदुवारे नयरे वहवे राईसर जाव पभिईओ अन्नमन्नं सदावहिति, सहावेत्ता वएहिति-जम्हाणं देवाणुप्पिया अम्हं देवसेणस्त रनो सेए संखतलसंनिगासे चउदंते हत्थिरयणे समुप्पन्ने, त होउ णं देवाणुप्पिया अम्हं देवसेणस्स रन्नो तच्चे विनामधेजे 'विमलवाहणे विमलवाहणे'त्ति । तए णं तस्स देवसेणस्ल रत्नोतञ्चे विनामधेजे 'विमलवाहणे'ति॥
४३. तए णं से विमलवाहणे राया अन्नया कयाइ समणेहिं निग्गंथेहिं मिच्छं विप्पडिवजिहिइ, अप्पेगइए आउसहिइ, अप्पेगइए अवहसिहिइ, अप्पेगइए निच्छोडेहिइ, अप्पेगइए निमत्यहिइ, अप्पेगइए बंधेहिइ, अप्पेगइए निरंभेहिइ, अप्पेगइयाणं छविच्छेदं करेहिइ, अप्पेगइए पमारोहिइ, अप्पेगइयाणं उद्दवहिइ, अप्पेगइयाणं वत्थं पडिग्गहं कंवलं पायपुंछणं आच्छिदिहिइ विच्छिदिहि भिंदिहिइ अवहरिहिइ, अप्पेगइयाणं भत्तपाणं वोच्छिदिहिइ,अप्पेगइए निन्नगरे करेहिइ, अप्पेगइए निविसए करोहिइ । तए पं. सयदुवारे नयर यहवे राईसर जाव वइहिति-एवं खलु देवाणुप्पिया विमलवाहणे राया समणेहिं निग्गंथेहि मिच्छं विप्पीडवन्ने, अप्पेगइए आउस्सइ जाव निविसए कारेइ, तं नो खलु देवाणुप्पियाएयं अम्हंसेयं, नो खलु एयं विमलवाहणस्स रनो सेयं, नो खलु एयं रजस्स वारटुस्स वा
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८४
द्वितीयं परिशिष्टम्
चलस्स वा वाहणस्स वा पुरस्स वा अंतेउरस्स वा जणवयस्स वा सेयं, जं णं विमलवाहणे राया समणेहिं निग्गंथेहिं मिच्छं विप्पडिवन्ने, तं सेयं खलु देवाणुपिया अम्हं विमलवाहणं रायं एयमट्टं विन्नवित्तए, त्ति कट्टु अन्नमन्नस्स अंतियं एयमहं पडिसति, पडिणित्ता जेणेव विमलवाहणे राया तेणेव उवागच्छति, २ करयलपरिग्गहियं विमलवाहणं राय जएणं विजएणं वद्धावैति, २एवं वएहिंति - ' एवं खलु देवाणुपिया समणेहि निग्गंथेर्हि मिच्छ्रं विप्पडिवन्ना, अप्पेगइए आउस्संति, जाव अप्पेगइए निव्विसए करेति । तं नो खलु एयं देवाणुप्पियाणं सेयं, तो खलु एयं अम्हं सेयं, नो खलु एयं रजस्स वा जाव जणवयस्स वा सेयं जं णं देवाणुप्पिया समणेहिं निग्गंथेहिं मिच्छं विप्पडिवन्ना, तं विरमंतु णं देवाशुप्पिया एयस्स अट्ठस्स अकरणयाए ॥
४४. तर णं से विमलवाहणे राया तेहि बहूहिं राईसर जाव सत्थवाहप्पभिईहिं एयम विन्नन्ते समाणे 'नो धम्मो ' न्ति 'नो तवो' ति मिच्छा विणएणं पयमहं पडिसुणेहिइ । तस्स णं सयदुवारस्स नयरस्स वहिया उत्तरपुरत्थिमे दिसभाए एत्थ णं सुभूमिभाए नामं उज्जाणे भविस्सइ । सव्वोय । वण्णओ । तेणं कालेणं तेणं समएणं विमलस्स अरहओ पउप्पर समंगले नाम अणगारे जाइपने जहा धम्मघोसस्स वण्णओ, जाव संखित्तविउलतयलेस्से, तिन्नागोवगए, सुभूमिभागस्स उज्जाणस्स अदूरसामंते टुंछट्टेणं अणिक्खित्ते जाव आयावेमाणे विहरिस्सइ ॥
४५. तए णं से विमलवाहणे राया अन्नया कयाइ रहच - रियं काउं निज्जाहिइ । तए णं से विमलवाहणे राया सभूमि
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
·
गोशालमतम्
१८५
भांगस्स उज्जाणस्स अदूरसामंते रहचरियं करेमाणे सुमंगलं अणगारं छटुंछट्टेणं जाव आयावेमाणं पासिहिइ । पासित्ता आसुरुते जाव मिसिमिसेमाणे सुमंगलं अणगारं रहसिरेणं नोल्लावेहिइ । तए णं से सुमंगले अणगारे विमलचाहणेणं रन्ना रहसिरेणं नोल्लाविए समाणे सणियं २ उट्टे - हिइ, उट्ठेत्ता दोच्चं पि उडूं वाहाओ पगिज्झिय २जाव आयावेमाणे विहरिस्सर । तए णं से विमलवाहणे राया सुमंगलं अणगारं दोच्चं पि रहसिरेण नोल्लावेहिइ । तए णं से सुमंगले अणगारे विमलवाहणणं रन्ना दोचं पि रहसिरेणं नोल्लाविए समाणे सगियं २ उट्ठेहिइ, उद्वेचा ओहिं पउंजेहिइ, परंजित्ता विमलवाहणस्स रण्णो तीयद्धं ओहिणा आभोएहिइ, आभोएता विमलवाहणं रायं एवं वंइहिइ - 'नो खलु तुमं विमलवाहणे राया, तो खलु तुमं देवसेणे राया, नो खलु तुमं महापउमे राया, तुमं णं इओ तच्चे भवग्गहणे गोसाले नामं मंखलिपुत्ते होत्या. समणघायए, जाव छउमत्थे चेव कालगए, तं. जर ते तदा सव्वाणुभूइणा अणगारेणं पभुणा वि होऊणं सम्मं सहियं खमियं तिइक्खियं अहियासियं, जइ ते तदा सुनक्खत्तेणं अणगारेणं जाव अहियासियं, जइ ते तदा सम णणं भगवया महावीरेणं पभुणा वि जाव अहियासियं, तं नो खलु ते अहं तहां सम्मं सहिस्सं, जाव अहियासिस्सं; अहं ते नवरं सहयं सरहं ससारहियं तवेणं तेएणं एगाहचं कूडाहच्चं भासरासिं करेज्जामि ॥
४६. तए णं से विमलवाहणे राया सुमंगलेणं अणगारेणं एवं वृत्ते समाणे आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे सुमंगलं अणगारं तच्च पि रहसिरेणं नोल्लावेहिइ । तए णं से सुमंगले
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८६ . द्वितीयं परिशिष्टम् अणगारे निमलवाहणणं रण्णा तचं पि रहसिरेणं नोल्लाविए समाणे आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे आयावणभूमीओ पच्चोरुहइ, २ तेयाससुग्घाएणं समोहन्निहिइ, २ सत्तह पयाई पञ्चोसक्किहिइ. २ विमलवाहणं रायं सहयं सरह ससारहियं तवेणं तेएणं जाव भासरासिं करेहिइ॥
४७. सुमंगले णं भंते अणगारे विमलवाहणं रायं सहयं जाव भासरासिं करेता कहिं गच्छिाहिइ, कहिं उववज्जिहिइ ? गायमा सुमंगले अणगारे णं विमलवाहणं रायं सहयं जाव भासरासि करेत्ता वहहिं छट्टमदसमदुवालस जाव विचित्तेहिं तचोकम्मेहि अप्पाणं भावमाणे यहई वासाई सामण्णपरियागं पाउणिहिइ, पाउणित्ता मासियाए संलेहणाए सर्टि भत्ताई अणलणाए जाव छेएत्ता आलोइयपडिकंते समाहिपत्ते उद्धं चंदिम जाव गेविज्जविमाणावाससयं चौईवइत्ता सन्चट्ठसिद्धे महानिमाणे देवत्ताए उववन्जिहिइ । तत्थ णं देवाणं अजहन्नमणुकोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता। तत्थ णं सुमगलस्स वि देवस्स अजहन्नमणुकोसणं तेत्तीसं सागरोवमाई ठिई पण्णत्ता। लेणं भंते सुमगले देवे ताओ देवलोगाओ जाव महाविदेहे वाले सिज्झिहिइ, जाव अंतं काहिइ॥
४८. विमलवाहणे णं भंते राया सुमंगलेणं अणगारेणं सहए जाव भासरासीकए समाणे कहिं गच्छिहिइ, कहि उववजिहिइ ? गोयमा विमलवाहणे णं राया सुमंगलेणं अणगारेणं सहए जाव भासरासीकए समाणे अहेसत्तमाए पुढवीए उक्कोसकालट्ठिइयंलि नेरइयत्ताए उववजिहिइ । से णं तओ अणंतरं उच्चट्टित्ता मच्छेसु उववजिहिइ । तत्थ वि
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् .. १८७ णं सत्थवज्झे दाहवकंतीए कालमासे कालं किच्चा दोच्चं पि अहेसत्तमाए पुढवीए उक्कोसकालट्टिइयंसि नरगांस नेरइयत्ताए उववजिहिइ । से णं तओ अणंतरं उब्वट्टित्ता दोच्चं पि मच्छेसु उववजिहिइ । तत्थ वि णं सत्थवज्झे जाव किच्चा छट्ठीए तमाए पुढवीए उक्कोसंकालट्टिइयंसि नरगंसि नेरइयताए उववजिहिइ । सें णं तओहिंतो जाव उव्वट्टित्ता इत्थियासु उववजिहिइ। तत्थ वि णं सत्थवज्झे दाह...जाव दोच्चं पि छट्ठीए तमाए पुढवीए उक्कोसकाल जाव उव्वाट्टत्ता दोच्चं पि इत्थियासु उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थवज्झे जाव किचा पंचमाए धूमप्पभाए पुढवीए उक्कोलकाल जाव उव्वहिता उरएसु उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थवझे जाव किच्चा दोच्चं पि पंचमाए जाव उध्वट्टित्ता दोच्चं पि उरएसु उववज्जिहिइ जाव किच्चा चउत्थीए पंकप्पभाए पुढवीए उक्कोसकालट्टियंसि जाव उव्वाहिता सीहेतु उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थवज्झे तहेव जाव किच्चा दोचं पि चउत्थीए पंक जाव उवाट्टित्ता दोच्चं पि सीहेतु उववजिहिइ, जाव किच्चा तशाए वालुयप्पंभाए पुढवीए उक्कोसकाल जाव उव्वट्टित्ता पक्खीसु उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थवज्झे जाव किच्चा दोच्चं पि तच्चाए वालुय जाव उध्वट्टित्ता दोच्चं पि पक्खीलु उववजिहिइ, जाव किच्चा दोच्चाए सकरप्पभाए जाव उध्वट्टित्ता लिरीसवेसु उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थ जाव किच्चा दोचं पि दोचाए सकरप्पभाए जाव उव्व.. ट्टित्ता दोच्चं पि सिरीसवेसु उववजिहिइ, जाव किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उक्कोसकालटिइयंसि नरगंसि नेरइय-- त्ताए उववजिहिइ । जाव उव्वट्टित्ता सन्नीलु उववजिहिइ।
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८८ द्वितीयं परिशिष्टम् तत्थ विणं सत्थवज्झे जाव किम्चा असन्नीसु उववजिहिइ। तत्थ वि णं सत्थवज्झे जाव किच्चा दोच्चं पि इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए पलिओवमस्स असंखेजइभागट्टिइयंसि नरगंसि नेरइयत्ताए उववजिहिइ । सेणं तओ जाव उब'ट्टित्ता जाई इमाई खहयरविहाणाई भवंति, तं जहा चम्मपक्खीणं, लोमपक्खीणं, समुग्गपक्खीणं, विययपक्खीणं, तेसु अणेगसयसहस्सक्नुत्तो उदाइत्ता२तत्थेव २ भुजोर पञ्चायाहिइ । सव्वत्थ विणं सत्थवज्झे दाहवकंतीए कालमासे कालं किच्चा जाई इमाई सुयपरिसप्पविहाणाई भवंति, तं जहा गोहाणं, नउलाणं, जहा पन्नवणापए जाव जाहगाणं, चउप्पाइयाणं तेसु अणेगसयसहस्तक्खुत्तो सेसं जहा खहचराणं, जाव किच्चा जाई इमाई उरपरिसप्पविहाणाई 'भवंति, तं जहा अहीणं, अयगराणं, आसालियाणं, महोरगाणं, तेसु अणेगसयसह...जाव किच्चा जाई इमाई चउप्पदविहाणाई भवंति, तं जहा एगखराणं दुखुराणं गंडीपदाणं सणहपदाणं, तेस अणेगसयसहस्स जाव किच्चा जाई इमाइं जलयरविहाणाई भवंति, तं जहा मच्छाणं, कच्छवाणं, जाव सुंसुमाराणं, तेलु अणेगसयसहस्स जाव किच्चा जाई इमाई चरिंदियविहाणाई भवंति, तं जहा अंधियाणं, पोत्तियाणं, जहा पन्नवणापए, जाव गोमयकीडाणं, तेसु अणेगसय जाच किच्चा, जाइं इमाई तेइंदियविहाणाई भवंति'तं जहा उवचियाणं, जाव हथिसोंडाणं, तेसु अणेग जाव 'किच्चा जाई इमाइं वेइंदियविहाणाई भवंति, तं जहा पुलाकिमियाणं जाव समुहलिक्खाणं, तेसु अणेगसय जाव किच्चा, जाई इमाई वणस्सइविहाणाई भवंति, तं जहा रुक्खाणं
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
गुच्छाणं जाव कुहणाणं, तेसु अणेगसय जाव पञ्चायाइस्सइ । उस्सनं च णं कठ्यरक्खेतु कद्वयवल्लीसु, सव्वत्थ विणं सत्यवझे जाव किच्चा, जाई इमाई वाउकाइयविहाणाई भवंति, तं जहा पाईणवायाणं जाच सुद्धवायाणं, तेसु. अणेगसयसहस्स जाव किया जाइं इमाई तेउकाइयविहाणाई भवंति तं जहा इंगालाणं, जाव सूरकंतमणिनिस्सि. याणं, तेसु अणेगयसहस्स जाव किच्चा जाई इमाई आउकाइयविहाणाई भवंति, तं जहा उस्साणं जाव खातोदगाणं, तेसु अणेगसय जाव पञ्चायाइस्सइ । उस्सन्नं च णं खारोदएस, सातोदएः सव्वत्थ वि णं सत्यवन्दो जाच किच्चा जाई इमाई पुढविधाइयविहाणाई भवंति, तं जहा पुढवीणं सकराणं जाय सूरकंताणं,तेलु अणेगसय जाव पञ्चायाहिइ। उस्सन्नं च णं खरवायरपुढविकाइएनु,सब्बत्थ विणं सस्थवझे जाव किच्चा रायगिहे नयरे वाहिं खरियत्ताए उववजिहि । तत्य धि सत्यवझेजाव किच्चा दोचं पि रायगिहे नगरे अंतोखरियत्ताए उववजिहिइ । तत्थ विणं सत्थवज्झे जाव किन्चाइहेव जंबुद्दीचे दीवेभारहे वासे विंझगिरिपायमूले वेभेले संनिवेसे माहणकुलंसि दारियत्ताए पञ्चायाहिइ। तए णं तं दारियं अम्मापियरो उम्सुक्कवालभावं जोधणगमणुप्पत्तं पडिल्वएणं नुकोणं, पडिरूवएणं विणएणं, पडिरूवयस्त भत्तारस्स भारियत्ताए दलइस्सन्ति । साणं तस्स भारिया भविस्सइ इट्ठा कंता, जाव अणुमया, भंडकरंडगसमाणा तेल्लकेला इव सुसंगोविया, चेलपेडा इव सुसंपरिग्गहिया, रयणकरंडओ विव सुसारक्खिया, सुसंगोविया, माणं सीयं, मा णं उण्हं, जाव परिस्सहोवसग्गा फुसंतु।
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९०
द्वितीयं परिशिष्टम्
तए णं सा दारिया अन्नया कयाइ गुब्धिणी ससुरकुलाओ कुलघरं निजमाणी अंतरा दवग्गिजालाभिहया कालमासे कालं किच्चा दाहिणिल्लेसु अग्गिकुमारेसु देवेसु देवत्ताए उववजिहिइ ॥
४९. से गं तओहिंतो अणंतरं उध्वट्टित्ता माणुस्सं विम्हं लभिहिइ, लभित्ता केवलं वोहिं वुज्झिहिइ, २ मुंडे भविता अगाराओ अणगारियं पब्वइहिइ । तत्थ वि य णं विराहियसामण्णे कालमासे कालं किच्चा दाहिणिल्लेसु असुरकुमारेसु देवेसु देवत्ताए उववञ्जिहिइ। से णं तओहिंतो जाव उव्वट्टित्ता माणुसं विग्गहं तं चेव जाव तत्थ विगं विराहियसासण्णे कालमासे जाव किच्चा दाहिणिल्लेसु नागकुमारेसु देवेसु देवत्ताए उववजिहिइ । से ण तोहितो अणंतरं एवं एएणं अभिलावेणं दाहिणिल्लेसु सुवण्णकुमारेलु, एवं विजकुमारेस, एवं आग्गिकुमारवजं जाव दाहिणिल्लेसु थणियनुमारेसु । से णं तओ जाव उवट्टित्ता माणुस्सं विग्गहलभिहिइ । जाव विराहियसामण्णे जोइसिएसु देवेसु उववजिहिइ । से णं तओ अणंतरं चयं चइत्ता माणुरसं विग्गहं लभिहिइ । जाव अविराहियसामण्णे कालमासे कालं किया सोहम्मे कप्पे देवत्ताए उववजिहिइ । से णं तमोहितो अणंतरं चयं चइत्ता माणुस्सं चिग्गहं लभिहिइ, केवलं चोहिं, बुज्झिहिइ, तत्थ विणं अविराहियसामण्णे कालमासे कालं किच्चा ईसाणे कप्पे देवताए उववजिहिइ। सेणं तओ चइत्ता माणुस्सं विग्गहं लभिहिइ । तत्थ विणं अविराहियसामण्णे कालमासे कालं किच्चा लणकुमारे कप्पे देवताए उववजिहिइ। सेणं तओहितो एवं जहा सणंकुमारे तहा
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
१९१
चंभलोए, महासके, आणए, आरणे । से णं तओ जाव अविराहियसामण्णे कालमासे कालं किच्चा सव्वट्ठसिद्धे महाविमाणे देवत्ताप उववाजिहिइ । से णं तमोहितो अणंतरं चयं चइत्ता महाविदहे वासे साई इमाई कुलाई भवंति-अडाई आव अपरिभूयाई, तहप्पगारेतु कुलेसु पुत्तत्ताए पञ्चायाहिइ । एवं जहा उबवाइए दढप्पइन्नवत्तव्बया सव वत्त. व्वया निरवसेसा भाणियचा, जाव केवलवरनाणदंसणे समुप्पजिहि ॥
५०. तर णं से दढप्पइन्ने केवली अप्पणो तीयद्धं आभोपाहिद, आमोइत्ता समणे निग्गंथे सदावेहिइ, सहावेत्ता एवं वइहिइ-'एवं खलु अहं अजो इओ चिराईयाए अद्धाए गोसाले नामं मंखलिपुत्ते होत्था, समणघायए जाव छउमत्थे चेव कालगए, तम्मूलगं च णं अहं थजो अणाईयं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरंतसंसारकंतारं अणुपरियट्टिए। तं माणं अजो तुम्भं केइभवउ आयरियपडिणायण, उवज्झायपडिणीए आयरियउवझायाणं अयसकारए अवण्णकारए अकित्तिकारए, मा णं से वि एवं चेव अणाईयं अणवदग्गं जाव संसारकंतारं अणुपरियहिहिइ जहा णं अहं । तप णं ते समणा निग्गंथा दढप्पइन्नस्स केवलिस्स अंतियं एयमट्ट सोचा निसम्म भीया तत्था तसिया संसारभउन्विग्गा दढप्पइन्नं केवाल चंदिहिति नमंसिहिति, वंदित्ता नमंसित्ता तस्स ठाणस्स आलोइएहिति निदिहिंति जावपडिवजिहिति । तएणं से दढप्पइन्ने केवली वहई वासाइं केवलिपरियागं पाउणिहिइ, पाउणित्ता अप्पणो आउसेसं जाणेत्ता भत्तं
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९२
द्वितीयं परिशिष्टम्
पञ्चक्खाहिइ, एवं जहा उववाइए जाव सम्बदुक्खाणमंतं काहिइ॥
'सेवं भंते ! सेवं भंते' त्ति जाव विहरइ॥
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
-- [ ( ख ) सूत्रकृताङ्गात् - २ - ६ ]
गोसाले
पुराकर्ड अद्द इम सुणेह मेगन्तयारी समणे पुरासी । से भिक्खुणो उवणेत्ता भणेगे आइक्खएहि पुढो वित्थरेण १ साजीविया पवियाथिरेण सभागओ गणओ भिक्खुमज्झे । आइक्त्रमाणो बहुजन्नमत्थं न संधयाई अवरेणं पुव्वं ॥ २ ॥ एगन्तमेवं अदुवा वि एहि दोवन्नमन्नं न समेइ जम्हा । " 'अहे
पुव्वि च एहिं च अणागय वा एगन्तमेवं पडिसंघयाइ ||३|| समिच्च लोग तस्थावराण खेमकरे समणे माहणे वा ।
आइक्खमाणो विं सहस्समज्झे एगन्तयं सारयई तहये ||४||
da
धम्मं कहन्तस्स उ नत्थि दोसो
खन्तस्स दन्तस्स जिंइन्दियस्स 15 भासाय दोसे य विवजगस्स
'गुणेय भासाय निसेवगस्स ॥ ५ ॥
poort of open to INTHE
महत्वए पञ्च अणुव्वए य तहेव पञ्चासव संवरे य ।
विरह इह स्लामणियम्मिं पुण्णे लवावसक्की समणे ते चैमि ६
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९४
द्वितीयं परिशिष्टम्
गोसाले -
सीओदगं सेवर वीकायं आहायकस्मं तह इत्थियाओ । एगन्तचारिस्सिह अम्ह धम्मे तवस्सिणो नाभिसमेह पावं ७
अहे
सीओदगं वा तह वीयकार्य आहायकम्मं तह इत्थियाओ । एयाइ जाणं पडि सेवमाणा अगारिणो अस्समणा भवन्ति ८ सिया य वीयोग इत्थियाओ पडिसेवमाणा समणा भवन्तु । अगारिणो विसमणा भवन्तु संवन्ति ऊ तं पि तहप्पगारं ९ जे याचि चीयोद्गभोइ भिक्खू भिक्खं विहं जायइ जीवियट्टी । ते नाइसंजोगमविप्पहाय कायोवगा नन्तकरा भवन्ति ॥ १० ॥
गोलाले -
इमं वयं तु तुम पाउकुत्वं पावाइणो गरिहसि सव्व एव । अद्दे
पावाइणो पुढो पुढो किट्टयन्ता सयं सयं दिट्टि करेन्ति पाउ ॥ ते अन्नमन्नस्सर गरहमाणा अक्खन्ति भो समणा माहणा य । सओय अत्थी असओ य नत्थि गरहामु दिट्ठिन गरहामु किंचि न किंचि रूवेण भिघारयामो सदिट्टिसग्गं तु करेमु पाउं ।' मग्गे इमे किट्टिए आरिएहि अणुत्तरे सप्पुरिसेहि अञ्च ॥ १३ ॥ उड्डुं अहे यं तिरियं दिसासु तसा य जे थावर जे य पाणा । भूयाहिसंकाभि दुगुञ्छमाणा नो ग़रहइ बुसिमं किंचि लोए ॥ गोसाले -
आगन्तगारे आरामगारे समणे उभीए न उवेइ वासं । दक्खा हु सन्ती - बहवे मणुस्सा कणाइरित्ताय लवालवा य ॥ मेहाविणो सिक्खिय बुद्धिमत्ता सुत्ते हि अत्थेहि य निच्छयन्ना । पुच्छि मा णे अणगार अन्ने इइ संकमाणो न उवेइ तत्थ ॥
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् । १९५ अईनाकामकिच्चा न य वालकिच्चा रायाभियोगेण कुओ भएणं। वियागरेज पसिणं न वा वि सकामकिच्चेणिह आरियाणं१७ 'गन्ता च तत्था अदुवा अगन्ता वियागरेजा समियासुपन्ने । अणारिया दसणओ परित्ता इइ संकमाणो न उवेइ तत्थ ॥
गोसालेपण्णं जहा वणिए उदयट्ठी आयस्स हे पगरेइ सङ्गं । तयोरमे संमणे नायपुत्ते इच्चेव मे होइ मई वियको ॥१९॥ __ अहेनवं न कुना विहुणे पुराणं चिच्चामई ताइ यमाह एवं। एयावया वम्भवइत्ति वुत्ता तस्सोदयट्ठी समणे त्ति वेमि॥ समारभन्तें वणिया भूयगामं परिग्गहं चेवं ममायमाणा। . ते नाइसंजोगमविप्पहाय आयस्स हेउं पगरेन्ति सङ्गं ॥२॥ वित्तेसिणो मेहुणसंपगाढा ते भोयणटा.वणिया वयन्ति । वयं तु कामेसु अज्झोववन्ना अणारिया पेमरसेसु गिद्धा ॥२२ आरम्भगं चवपरिग्गरंच आविउस्सिया निस्सिय आयदण्डा। तेसिं चाले उदए जं चयासी चउरन्तणन्ताय दुहाय नेह ॥२३ नेगन्ति नन्वन्ति य ओदए सो वयन्ति ते दो विगुणोदयस्मि । से उदए साइमणन्तपत्ते तमुदयं साहयइ ताइ नाई ॥२४॥ अहिंसयं सव्वपयाणुकम्पी धम्मे ठियं कम्मविवेगहे। 'तमायदण्डेहि समायरन्ता अवोहिए ते पडिरूवमेयं ॥ २५॥
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
[(ग) दीघनिकायस्थसामनफलसुत्तात्] . १९. एकमिदाहं भन्ते समयं येन मालिगोलालो तेनु.. पसंक्रमि। उपसंकमित्या सस्पलिगोसालेन सद्धि संमोदि, संमोदनीयं कयं लाराणीयं वीतिसारत्या एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिनो खो अहं भन्ते मक्खलिगोसालं एतदवोच। "यथा नु खो इमानि भो गोसाल, पथसिप्पायतनानि सेय्यथीदं हत्यारोहा...पे...सक्का नु खो भो गोसाल एवमेव दिदैव धम्म संदिटिक सामनफलं पञ्नापेतुं ?"ति॥ ::...
२०. एवं वुत्ते भन्ते मक्खलिगोसालो में मतदवोच। 'नत्यि महाराज हेतु, नत्थि पञ्चयो सत्तानं संकिलेसाय,
[(घ) सुमङ्गलबिलासिनीनाम्न्याः दीघनिकायटीकायाः ]
१. एत्थ पन मक्खलीति तल्ल नाम, गोशालाय जातत्ता गोंसालों ति दुतियं नाम.। तं किर सकंदनाय भूमिया तेलघटं गहेत्वा गच्छन्तं 'तात, मा खलि.' इति सामिको आह । सो पमादेन खलित्वा पतिवार सामिकस्स भयेन पलायितुं आरद्धो । तामिको उपधावित्या दमाकपणे अग्गहेसि । सो नाटकं छड्दुत्वा अचेलको हुत्वा पलायि ॥
२०. मक्खलिवादे पच्चयो हेतुवचनमेव । उमयेनापि विजमानमेव कामदुम्चरितादि संकिलेसपञ्चयं, कायसुचरितादि च विसुद्धि
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
गोशालमतम् । अहेतुअपञ्चया सत्ता संकिलिस्सन्ति नत्यि हेतु,नत्थि पञ्चयो सत्तातं विसुद्धिया,-अहेतुअपञ्चया सत्ताविसुज्झन्ति । नत्थि अचकारे नत्थि परकारे नत्थिपुरिसकारे, नत्थि वलं नत्थि विरिय, नत्थि पुरिसथामो, नत्थि-पुरिसपरक्कमो । सब्बे सत्ता सव्वे पाणा सब्वे भूता सब्वे जीवा अवसा अबला अविरिया नियतिसंगतिभावपरिणता छस्लेवाभिजातिसु सुखदुक्खं पञ्चयं पटिक्खिपति । अत्तकारे ति अत्तकारो । येने अतना कतकम्मेन इमे सत्ता देवत्तं पि मारत्तं पि. ब्रह्मतं.पि सावकबोधि पि पञ्चेकबोधि पि. सब तं पि पाणन्ति, तं पि. पटिकिखपति । दुतियवादेनं यं परकार परस्स ओवादानुसासनि निस्साय ठपेत्वा महाँसत्तं अबसेसो जनो मनुस्ससोभग्यतं. आदि कत्वा यावं अरहत्त. पापु, णाति, तं. परकार पटिक्खिपति । एवमयं वालों-जिनचक्के पहार देति नाम । नत्थिं पुरिसकारे ति येन पुरिस्कारेन सत्ता वृत्तप्पकारसंपत्तियों पापुणन्ति त बले पटिक्खिपति । नंत्थि विरियं ति आदीनि सव्यानि पुरिसकारवेवचनानेव 'इदं नो विरियन इदं पुरिसत्यामेन इदं पुरिसपरक्कमेन पवत्त ति, एवं पंवत्तवचनपटिक्लपकरणवसेन पनेतानि विसु आदियति सम्बे सत्ता ति ओगोणंगद्रमादयो अनवसेसे परिगण्हाति । सच्चे पाणी ति एकिन्द्रियो पाणो.द्विइन्द्रियों पाणो तिआदिवसेन वदति। सबै भूताति अण्डकोसंवत्थिकोस, भूतें संभूर्ते संधाय वदति सव्वे जीवा ति'' सालियवगोधूमांदयों संधाय वदति । तेसु हि सो विरूहनभावेन जीवसनी। अवसा अवलालअविरिया तितेसं अत्तनो वसों वा बलेवा विरिय वी. नत्थिं नियतिसंगतिभावपरिणता ति। एत्थ नियंतीति निरात्ता:संगती ति: छन्ने अभिजातीनं तत्थ तत्थ गमनं, भावो ति सभावीयेव-। एवं नियतिया च संगतिया च मावेन च परिणता नानप्पकारत पत्ता । येन हि यथा भवितव्वंसो तथैव भवति, येन न भवितव्वं सोन भवतीतिः दस्सेति । छस्लेवाभिजातिसू ति छसु एव अभि
.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९८ द्वितीयं परिशिष्टम् पटिसंवेदेन्ति।चुद्दसखो पनिमानि योनिपमुखसतसहस्सानि सद्धिं च संतानि छ चसतानि,पञ्चच कम्मुनो सतानि पञ्चच कम्मानि तीणि च कम्मानि कम्मे च अङ्ककम्मे च, ट्ठि पटिपदा, टुन्तरकप्पा, छळभिजातियो, अट्ठ पुरिसभूमियो,
जातिसु.ठत्वा सुखं च दुक्खं च पटिसंवेदेन्ति । अ सुखदुक्खभूमि नत्थीति दस्सेति । योनिपमुखसतसहस्सानीति पमुखयोनीनं उत्तमयोनीनं चुद्दलसतसहस्सानि अानि च सटिसतानि, अभानि च छसतानि, पञ्च च कम्मुनो सतानीति पञ्च कम्मसतानि चाति केवलं तकंमत्तकेन निरत्यकं दिहिं दीपेति । पञ्च च कम्मानि तीणि च कम्मानाति आदिसु पि एसेव नयो। केचि पनाहु-पञ्च कम्मानीति पञ्चिन्द्रियवसेन भणति, तीणी ति तीणि कायकम्मादिवसेनाति । कस्मे च अकस्मे चाति, एंत्थ पनस्स कायकम्मं च वचीकम्मं च कम्मं ति लद्धि, मनोकम्मं उपकम्मं ति। दुट्टि पटिपदा ति द्वासहि पटिपदा ति वदति । द्वन्तरकप्पा ति एकस्मि कप्पे चतुसहि अन्तरकप्पा नाम होन्ति । अयं पन अझे द्वे अजानन्तो एवमाह । छळभिजातियो ति कण्हाभिजाति नीलाभिजाति लोहितामिजाति हलिद्दाभिजाति सुक्काभिजाति: परमसुक्काभिजाति इति इमा छ अभिजातियो वदति। तत्थ ओरभिका सूकरिका साकुन्तिका मागविका. लुद्दा मच्छघातका. चोराचोरघातका बन्धनागारिका ये वा पनञ्चे पि केचि कुरूरकम्मन्ता, ' अयं कण्हाभिजातीति वदति । भिक्खू नीलाभिजातीति, वदति । ते किर: चतुसु पच्चयेसु कण्टके ( कन्दके) पंक्खिपित्वा खादन्ति : - भिक्खू च कण्टक(कन्दक )वृत्तिका ति अयं. हिस्स पालि येव ।। अथवा कण्टकवुत्तिका एव नाम एके पब्वजिता ति वदति । इमे किर पुरिमेहि: द्वीहि पण्डरतरा । गिही ओदातवसना अचेलकसावका हलि
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम् ।
एकूनपास आजीवसते, एकूनपञ्जासं परिवाजकसते, एकूनपास नागावाससते, वासे. इन्द्रियसते, तिंसे निरः यसते, छत्तिस रजोधातुयो, सेत्तःसनिगमा, सत्त अस..... .हामिजातीति वदति । अयं अत्तनो पञ्चयदायक निगण्ठे हि पिं जेहकतरें करोति.। आजीविका आजीविनियो अयं सुक्काभिजातीति वदति । ते किर पुरिमेहि चतूहि पण्डरतरा।नन्दोवच्छो, किसो संकिच्चो मक्खलिगोसालो परमसुक्काभिजातीति वदति। ते किर सब्वेहिं पि पण्डरतरा । अट्ठ पुरिसभूमियो ति, मन्दभूमि खिड्डाभूमि विमसनभूमि उजुगतभूमि सेखंभूमि समणभूमि जिनभूमि., पन्नभूमीति इमा अह पुरिसभूमियो ति वदति । तत्थ.जातदिवसतो पठाय सत्तदिवसे-संवावधानतो निक्खन्तत्ता सत्ता मन्दा होन्ति मोमूहा । अयं मन्दभूमीति वदति । ये पन दुग्गतितो आगता होन्ति, ते अभिण्हं रोदन्ति चेव विरवन्ति च, सुगतितो आगता तं अनुस्सरित्वा अनुत्सरित्वा हसन्ति । अयं खिड्डाभूमि नाम । मातापितुन्नं हत्थं वा पादं वा मञ्चं वा पीठं वा गहेत्वा भूमियं पदनिक्खमनं पन वीमसाभूसि बाम । पदसा गन्तुं समत्थकालो उजुगतभूमि नाम । सिप्पानि सिक्खनकालो सेखभूमि नाम | घरा निक्खम्म पव्वजनकालो समणभूमि नाम । आचरियं सेवित्वा सेवित्वा विजाननकालोजिनभूमि नाम। भिक्खु च पन्नको जिनो न किंचि आहाति एवं अलामि समणं पन्नभूमीति वदति । एकूनपास.आजीवसते ति एकूनपास आजीववुन्तिसतानि । परिव्वाजकसते ति परिव्याजकपव्वज्जा. सतानि । नागावाससते ति नागमण्डलसतानि । वीसे इन्द्रियसते ति वीसं इन्द्रियसतानि । तिंसे निरयसते ति तिस निरयसंतानि । रजोधातुयो ति रजओकिण्णानानि हत्यपीठपादपीठानि संधाय वदति । सत्त सजिभगभा ति ओगोणगद्रभअजपसुमिगमहिंसे संधायवंदति । असजिगमा ति सालियवगोधूममुग्गकंगु
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
२००
द्वितीयं परिशिष्टम्
जिगमानासत्त निगण्ठिगम्भा, सत्त देवा, सत्चमानुसा, सर्च पेसांचासत संरा संत पटुवा, सत्त पटुवासतानि, सच पपाता सत्त पपातसतानि, सत्त.सुपिना संत्त सुपिनसतानि, चुल्लासीति महाकप्पुनो सतसहस्सानि यानि वाले व पण्डिते. च. संघावित्वा संसरित्वा दुक्खस्सन्तं कर स्लन्तिः। तत्य नत्यि-इमिनाहं सीलेन वा वतेन वातपेनःवा ब्रह्मचारियन वा अपरिपक्क वा कम्म परिपाचस्सामि, परि
वरककुद्नकै संघाव बदति । निगण्ठिगमा ति गण्टिम्हि जातगमा, उच्छवेछुनाळादयो संवाय वंदति सत्त देवा-ति बहू देवा, तो पनं त्ता ति वदति। मानुसापि अनन्ती, नौ नत्ता ति वदति। संच पिसाचा ति पिसाचा महन्तामहन्ता नचा ति वदति । सरा ति महासरा । कंगमुण्डरथकारलनोतत्तठीहल्युपाततियगळमुत्रलिन्कुणालदहे गहेत्वा वदति । पंचुरा ति गष्टिका । पपाता ति. महापपाता । पपावलतानीति खुट्टकपातसतानि । सुपिना ति महानुपिना ।। सुपिनलतानीति खुदकनुपिनसतानि । महाकप्पुनो ति नहाकमानं । तत्य एंकम्हां महान्स वित्तसते कुन्गेनं एवं उदकविन्दं नौहरिवों रत्तत्तत्तुं तम्हि नरे निन्दके कते एको महांकप्पो ति वदति । एवन्मान नहाक्रमानं नुरानीतिउत्तइत्नानि खेपत्ता वाले च पण्डिते च दुक्खस्तन्त करोन्तीति अयमत्त लद्धि । पण्डितों.वि किर अन्तरा भुज्झितुं न नकोति, बालो पि -ततो उद्धं न गच्छति । सीलेन वा-ति-अचेलकनीलेन वा अशेन वा न लेन.त्रि । वतेनाति तादिनेनेव । तपेना-ति तपक्रिन्मेन । अपरिपलं परिपाचेविं नाम, यो यह पण्डिंतो'
-
-
--
--
--
.
.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशालमतम्
२०१ पकं वा कम्म फुस्स फुस्स व्यन्तिकरिस्सामि इति । हेवं 'नस्थि दोणमिते सुखदुक्खे परियन्तकटे संसारे,नत्थि हायनबहने नत्यि उकसावकंसे । सेय्यथापि नाम सुत्तगुळे खित्ते निव्वेठियमानमेव फलेति, एवमेव वाले च पण्डिते वसंधावित्वा संसरित्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सन्तीति" | इत्थं खो मे भन्ते मक्खलिगोसालो संदिष्टिकं सामन्भफलं पुट्ठो समानो संसारविसुद्धि व्याकासि ॥
-
-
-
-
ति अन्तरा विसुज्झति । परिपकं फुल्स फुस्स व्यन्तिकरोति 'नाम यो 'अहं बालो' ति वुत्तपरिमाणं कालं अतिकामित्वा याति । हेवं नत्थीति एवं नत्थि, तं हि उभयं पि न सका कातुं ति दीपेति । दोणमिते ति दोणेन मिते, दोणेन मितं विय । सुखदुक्खे ति सुखं दुक्खं । परियन्तकटे ति वृत्तपरिमाणेन कालेन कटपरियन्ते। नत्थि हायनवढने ति नस्थि हायनवनानि । न संसारो पण्डितस्स हायति, न बालस्स वड़तीति अत्थो । उकंसावकंसे ति उकंसावकंसानि, हायनवडुनानेमेवेतं वेवचनं । इदानि तं अत्थं उपमाय साधेन्तो सेय्यथापि नामा ति आदिमाह । तत्थ सुतगुळे ति वेठेत्वा कतसुत्तगुळं । निव्वठियमानमेव फलेतीति पवते वा , वा रुक्खग्गे वा ठत्वा खित्तं सुत्तप्यमाणेन निव्बेठियमानमेव गच्छति,
सुत्ते खीणे तत्थेव तिति न गच्छति । एवमेवं वृत्तकालतो उद्धं न गच्छतीति दस्सेति॥
-
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
2
[The first figure refers to the page and the second to the section.]
:
1. The title of the work, s, is oxplained by. the commentator Abbayadeva as follows:-galai *nपोपासकानां संबन्धिनः अनुष्ठानस्य प्रतिपादिकाः दशाध्ययनरूपाः उपासक दशाः बहुवचनान्तमेतद् ग्रन्थनाम, i. o, an exposition, pratipādika, in ten chapters of duties of a lay devotee of gramaṇa, Mahavira. Tha title is, thus in the feminine gender and plural number. ".
3. 1. c-There are in Prakrit Jain litorature sets of passágos describing towns, cities and other places, persons and various states in life, which passages are repeated, word for ward,' at other places, even if such passages may not be suitable for the occasion. Such typi. cal descriptions are usually indicated by quas here..
11
:
The description of the holy temple, , consists usually of the main temple and also of agókn tree and the holy ground or gefalając.' 'I have however given in the first appendix the description of the only. The rest can easily be gathered from the Aupapatika, thefirst upanga of the Jains
C
...is.
3. 2. समोसेरिए - समोसरणं inoans a visit or arrival, here ahe arrival of Sadharman, the fifth Ganadhara of Maha vira; accompanied by, his pupil 'Jambug"
indicates
·
"
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
206
Notes
repetition of a passage describing the visit or arrival not given in full in the text. I have given such pass ages in full in the first appendix. ataTy E TU -The title
of the sixth auga of the sacred literature of Jains is refy erət, i. e., Nāgas, Sk, Jijātas, known illustrations, and
Dhammakahās, narratives of pious persons of ancient times. The work consists of two parts describing those subjects. Sus chapter narrating the story of my 80 also forge and other titles of different chapters of the work. The commentator says, rurarairah geti आनन्दाभिधानोपासकवक्तव्यताप्रतिवद्धमध्ययनमानन्द एवाभिधीयते । एवं Fore.
4. 4. aplift afby vraja pe mean a herd of cattle. दसगोसाहस्सिएणं वएणं-each herd consisted of ten thousand •cows and bulls; Com. THEEFT FAMarti:
5. I. skrg Tray A reference to the Aupapātikasūtra where the description of king Kūpiya's visit to Mabāvira is given in full.
5. 12. japontri grama The dootrine of the Niggantha or Mahāvira. amar and Freepy are two classes of officals under the king. luoqså frafalaki garea frie
The twelvefold duties of a Jain upāsaka consist of five Anuvratas or lesser vows and seven Siksbāpadas or disciplinary vows. The vows observed by monks are called mabāvratas and in contrast those observed by an upāsaka are said to be aņu or lesser. Both the anavratas and the mabāvratas are described in full in the first appendix on pages 127 and 128. In the case of the monk the formula of the vrata is savvão pāņãivāyāo eto; while în the case of an upāsaka it is thūlão pānõivāyão, etc., with
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
207
Toforonco to the first three terms. The fourth vor of the monk is sarrão mohuņio, i. 6., absolute continence, while the samo for an apāsaka is sndarasamtose, limitation of soxaal pleasures to ono's wifo or vivos. The fifth vow of the monkissarrão pariggabio, abandopment of all possession, but the samo for an upāsaka is iccharihipari. mūna, limitation of ono's desires and ambitions, a detailod description of Thich is giron in the text in sections 17-2. With roference to the soron disciplinary vows we should note that thoy aro divided into two classes again, threo gunnyratns and four sikshapadas. The gunavratas Bro: (1)anatthadando, unprofitablo omployment or indul. gonco in unprofitable occupation;(2)disivraya, limitation Tith reference to his moremonts in a particular quarter and(3)urabbogaparibhogopamina, limitation as to artiolos of uso, such as food, drink, clothing otc. The common. tator on Dhormabinda oxplains disipraga as aty विपये गमनपरिमाणकरणलक्षणं व्रतं, rhile thesamoauthor explains degāvagāsiga as fatit tragarasane stanztaria oftaluray 37919: Ter: 969 sfargai Petant. The difference between disivrayn and desāragāsiya therefore seems to be, that in disiyfaya A person limits his move. monts to a particular quarter, east, rest or so; while in desăvagāsiya he limits, orory day, tho distance to be traversod in that quarter. The commentator moans by uyabhoga objoots the use of which can be repeated, such as, bouse, clothes otc; by paribhogo he means objeots that can bo ased once only, such as food and drink; 54ETÈT पीनापुन्येन सेव्यते प्रत्युपभोगो भवनवसनवनितादिः । परिभुज्यते सकृदासे
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
208
Votes
'व्यते इति परिभोग माहानुनविटेपनादि:. The four Skshapadas are; (1) Swāisa, good conduct, 519277 7 7 TETS; (2) desăragāsira; (3) posahovatása, observing fasts on the Sth day; 14th day of esca fortnight, and 15ih day, i, e., tbe fall moon day (mm ) and the new moon day (
91); Toas the Jain lagoso is asked to obserre six iasis in a month; and (*) aiihi. samtiðbága, ofiering charities to guests ( atitbi) or to pious men of Jain sec., such as monks, naas, laymes and la; Fomen. latari 27 : : : सावका विकाश, नयु गृहनुमागवेधुनाया अन्युत्थानलनदानपानमना. जनननन्तगादिभित्रायता याविनवनि अनशनवलपधालयादिप्रदा an wh. To these ttelre rofs the texts alvass add as the last ror of tbe life a series of continogas fasts, asp i aggia Si, determised self-morti. fication is the last mortal emaciation. Yote that the monk's rows are called it; while these of a larmen are called ; The mont observes these rows in sa absolute, perfect manner, as for instance, abstaining from doing injars eren to so-called inanimate objects like stone etc, Fhile the householder cando practise them in such a manner and is therefore allored to leseen or limit the sphere of his observance. 6 13. 6-6ngin,
749751, being the first off the twelve Toks, as ji pia is the first in the list. E Sing i. e., giá, throughont life. tate, in tfo Fays, i. e., lt, and I shall not do it myself nor sasll I ask others to do it for me. The monk will hate in his . TOFE (@iage here and will £85, 7 alinifai
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
209
FAYFMA. These threo mags are called rospectively कृत, कारित and अनुमति. The housoholder's vors include only the first two torms. falasti, i. 0., FUAT 94FT FTTET, in mind, in speech and in body. Note the form TTET due to annlogy of tho tro prerious Tords.
6. 16. TT, (YTHITTI ) STATT FETI: fera: Fta" Taart: i.e., I shall not indulgo in soxual intercourse except rith agat, my rife; tho rost I give up; so the Com. of sarca; the oldor commeatators say that many is equal to अन्यत्र, perhaps an abbreviation of ननु अन्यत्र, and means तांवयित्वा.
6. 17. From Sec 17 to 21 ro got the reliafegitata, limitation of tho types (TE, Glu, Tar) of his desires. These are :-gold and silvor, domestic animals, land, carts and ships or boats. The Com. says that fetuo is silver and out gold, but it appears, as tho ford gauur is not repeated bolow, that feruus and our are twoj forms of gold only such as gea and sarca, coined and uncoinod.
6. 19. etary-Tho Com. says, et THT 90, possession of land, and aot mai a Te , as there is no men. tion below of houses but only of land. We can how. orer take by any non-agricultural land and by gę agri. cultural land. faeTOTEUU cout, each plough having one hundred acres (factur) of land. The total acre. age of land of it would thus be 50,000 acros; Com. says, निवर्तनं भूमिपरिमाणविशेपो देशविशेपप्रसिदः, ततो निवर्तनशतं कर्षणीयत्वेन यस्यास्ति तत्रिवर्तनशतिकम् .
14
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
210
Notes 1. 20. Patsiei-carts piring between two distant places, meant for carrying merchandise to distant countries; faxine sisi ai isa panan. GRIEIUSTÉ, carts for local use, jane a r t .1371717Leiga7990, apaistila iaitu:
1.21. Tieniace, the making or use of are si, i.e., ships.
1. 22. Sections 22-42 deal with various restrictions that are puts upon himself with reference to a articles of dails ase. site is either a FTIGJE_Or bathing towel. Com. 59779c 5 6.5056 . 99, a rod scented towel, TTTTTTTTT Inici गन्धकापायो.
7. 23. 19 is an article for purifying or cleansing teeth ; the Indians frequently use small soft sticks of certain plants for this purpose, the ends of which they cher and thus make into a tooth-brush. These sticks, usual. Is of bitter-astringent taste, they say, cleanse teeth better, is always fresh and new and thus free from the possibility of infection, o r is the small creeper from which to get c979, the fresh stick of which may be regarded as an article of luxury.
1. 25. सयपागसहसपाहिं तेलहि-Scented oils for toilet Fere in olden times prepared by boiling them a hundred times ( 171979) or a thousand times ( 7€997) vith the concoction of some medicinal herbs.
1. 26. 39 is a paste of some fragrant herbs and it is used first to remove superfluous portion of scented oil and secondly to soften the skin, Taco is the fra grant paste. The Com, seems to read Track and ex.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
211
plains गन्धद्रव्याणां उपलकुष्टादीनां अट्टओ ति चूर्ण, गोधूमचूर्ण वा गन्धयुक्तन्, but no lexicon like the देशीनाममाला mentions अट्टम in the sense of powder. ___ 7. 27. अट्टिपहि-उहिय or उट्टिया is a big earthen pot haring its neck like that of a camel. अहिं उट्टिएहिं means with, eight uttiyu pots full of mater ; उदगस्स घडएहि is only the paraphrase of उहिएहि. Com. says:-उष्टिका वृहन्मृन्मय भाण्डं, तत्पूरणप्रयोजना ये घटाते उष्टिका, उचितप्रमाणा नातिलघवो महान्तो वा.
8. 50. सुद्धपउन is a white lotus, or as the Com. "would hare it, कुसुमान्तरवियुतं पुण्डरीकम् ।
8. 31. मढकण्णेन्जएहि-i. e., plain and polished earpendants, नृष्टाभ्यामचित्रवद्भया कर्णाभरणविशेषाभ्याम् .
8. 33. This Section and the following seven men. tion restrictions that suprae put on himself Tith reference to articles of food and drink; these articles are (1) पेजा, gruel or decoction of some kind of pulse or rice%3 (2) मक्ख, eatables such as pastry; (3) ओदण, boiled rice3B -14 सब, soup of dal; (5) घय, ghee; (6) साग, vegetables;
(1) माहुरय, sweet drinks like पन्हें, and (8) जेमन, relishes •or condiments, रायते and such others. Of these कट्टपेज्जा means a decoction of some kinds of pulses off or other corns (कृष्ट) or of rice fried in ghee; Com. मुद्दादियपः ततलिततण्डुलपेया वा.
8. 34. The.Com, says that are ordinarily means an årticle of food which requires to be chewed with the use of teeth, but here it is used in the sense of some sweet preparations snch as part or sweets in which • candy (खण्ड) is used in.plenty; खरविशदमभ्यवहार्य मक्षामित्यन्यत्ररूढम् , इह सुपकानमात्रे तगृढम्.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
212
Notes una8. 35. CHETIC is a superior quality of rice which : according to Com. grows in the eastern part of India,
9.37, 19, Tales' ghee stored in Autumn, Hafizugue is the best of cott's ghee.
9 39. Free does not mean a liquor as Dr. Hoernle takes it. It means some steet liquid preparation such as the juice of oranges and lemons, or liquid drinks of mango pulp and sugar. 91651 is not known; the Com. says, is :.
9. 40.5 is used here in the sense of condiments and relishes such as रायते, चटणी, कोशिवार of the Maharastra. Sa is a preparation of cooked fruits and vegetables mixed with some imli and such other things; mong is a similar preparation in which the chief ingredient is. the pulse of For some other corn. Com. ate यानि अन्लेन तीमनादीना संन्तियन्ते दानि धान्लानि, यानि दाल्या मुद्रा दिनच्या निष्पादितानि अन्लानि च तानि दालिकान्लानाति नान्दन्ते.
9. 41. oldgeiro is rain.water received, collected and stored before it reaches the earth.
9. 42. gifs, betal leaves together with bre spicy favouriñg articles, riz., 571, , t ai and
1 .
9. 43. Igue is an approfitable occupation lead ing to injury to creatures, et ta ett gue There are mentioned four types of this 2015 tave, viz: (1) Ella, malevolent conduct, or thinking ill ( 279226 ) of others, 22 taie goera magt योऽनर्थदण्डः ; the Jains say there are four types of ध्यान, thinking or meditation, viz., आर्त, रौद्र, धनं and शुक्ल ont of these the first two are bad and the last two good. (2)
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
213
gorenyita careless or inconsiderate conduct; the Com. says that the here means yorthless talt, fare, or care lessness as in carrying an uncovered pot of oil, sufira
SH196UTCOME OY:. (3) faqat, banding over to others deadly reapons, feat FASTIETATE, TEISTE TOUT SİTE.. 4) पावकम्मोवएस, asking others to do sinful acts such as ploughing fields, Hatfor mynt emang: .
9. 44. From this seotion down to section 57 are described fourteen sets of_aticāras or offences against the right faith, the twelve vows, and the last emaciation leading to death. Whon an upāsaka learns the Jain doctrine of living and non-living beings and is firm in his faith so much so that he will not swerve from it, says Mahārira to his pupil, he shoul: rell keep in mind, safticiently enough, the offences against the votes that he has takon, and should avoid committing them. HEAT is an act shich doos not actually amount to viola. tion but is a little short of it ; still, the upāsaka should take care that he does not commit it The Com. says:
तिचारा मिथ्यात्वनोहनायोदयविशेपात्मादनोऽशुभाः परिणामविशेपाः ये Faq HITTA. Tarot means, accoring to the Com, TTT orii, chief or typical,or those which can be prominently mentioned. The derivation of the word is doubtful like that of Pali azaro Fhich is used to indicate a long series of typical words, phrases and sentences not giren in full in the body of the text. Here also the word पेयाल indicates that the offences, अतिचारs, mentioned here do not exhaust the list, but are mentioned only as prominent in the list. Section 44 deals with the typical offences against 974 a, right faith or perfection. By
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
208
'व्यते इति परिभोग आहारकुसुमविलेपनादिः The four Sikshápadas are; (1) Sāmāiya, good conduct, zavqînalterâcqueîor JUAK:; (2) desīvagāsiya; (3) posahovavāsa, observing fasts on the 8th day; 14th day of each fortnight, and 15th day, i, e., the full moon day (gift) and the new moon day (sing-amrarear); Thus the Jain layman is asked to observe six fasts in a month; and (4) atihi. samvibhāga, offering charities to guests (atithi ) or to. pious men of Jain sect, such as monks, nuns, layman. and lay women. अतिथिसंविभागो नाम अतिथयः साधवः साध्व्यः श्रावकाः श्राविकाश्च, एतेषु गृहमुपागतेषु भक्त्या अभ्युत्थानासनदानपादप्रमा जननमस्कारादिभिरचयित्वा यथाविभवशक्ति अन्नपानवस्त्रीपधाल्यादिप्रदा à áfq: 14. To these twelve vows the texts always. add as the last vow of the life a series of continuous fasts, ) अपच्छिममारणन्तियसंलेहणाझूसणाराहणा, determined self-morti. fication by the last mortal emaciation. Note that the monk's vows are called aga; while these of a layman are called अणुव्रतः The monk observes these vows in an absolute, perfect manner, as for instance, abstaining. from doing injury even to so-called inanimate objects like stone etc, while the householder cannot practise them in such a manner and is therefore allowed to. lessen or limit the sphere of his observance.
6 13 तप्पढमयाए, तेषु गृहिधर्मेषु प्रथमतया, being the first oft the twelve vows, as पाणाइवाय is the first in the list. जावजीवाए 2. ०, यावज्जीवं, throughout life. दुविहं, in two ways. i. .,,, I shall not do it myself nor shall I ask others to do it for me. The monk will have in his vows तिविहं here and will say, न करेमि न कारवेोमे करेन्तं पि.अनं
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
216
रत्वं सत्यभणनेऽपि कललोचाप्रकाशनीयप्रकाशनेन लज्जादिभिमरणाचनर्थपरंपरासंभवात्परमार्थतोऽसत्यत्वात्तस्य; (4) मोसोवएस; communicar tion of false information ; परेपामसत्योपदेशः; and (5) सूडलेह करण; falsification of documents; the Com. says:-एतस्य चातिचारत्वं प्रमादादिना दुविवेकत्वेन 'मया मृपावादः प्रत्याख्यातः अयं तु कूटलेखो न नृपावादनन्' इति भावयतः, there is another read. ing åoted by the Com, for the uticāras of this pow. वाचनान्तरे तु कनालियं गवालियं नासावहारे कूडसक्ख संधिकरणे' इति; the aticāras are thus falschood to rin a girl, cattle and land; appropriation of deposits; false eridence and making up of a quarrel. The Com. says that these are not the aticāras but rarieties of falsehood and are so mentioned in the Ārassakasūtra.
10. 41. This Section deals with the aticāras of the TOT of abstention from committing theft or from taking things not given ; they are (1) तणाहड, स्तेनाहृत, receiving stolen property; (2) तफरप्पयोग, employing thieves ; (3) विरुद्धरजाइफम, crossing the boundaries of enemy's territory or tresspassing (विरुद्धनृपयोः राज्यं विरुद्धराज्यं तस्यातिक्रमोऽ तिलंघनं विरुद्धराज्यातिक्रमः । न हि ताभ्यां तत्रातिक्रमोऽनुशातः चौरबुद्धिरपि तत्र तस्य नास्तीत्यतिचारता; (4) कुडतुलकूडमाण, false weights or balances and measures ; and (3) तप्पडिरूवगववहार, dealing with adulterate goods. The Com. says:-तेन आधिकृतेन (वस्तुना) प्रतिरूपकं सदृशं तत्प्रतिरूपकं, तस्य विविध अवहरणं व्यवहारः प्रक्षेपः। यद्यत्र घटते व्रीहिपृतादिपु पलंजी-वसादि तस्य प्रक्षेप इति यावत् , तत्प्रतिरूपकेन वा वसादिना व्यवहरणं तत्प्रतिरूपकव्यवहारः।
10.48. इत्तरियपरिग्गहिया means a keep or mistress kept for a fixed period ; such a woman becomes परि गृहीता, at least for the time being, and so the upasaka may be inclined to feel that he is still keeping the pow
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
216
Notes . of सदारसंतोसी. The Com. says:-इत्वरकालं परिगृहीता कालशब्दलोपादित्वरपरिगृहीता, भाटीप्रदानेन कियन्तमपि कालं दिवसमासादिक स्ववशीकृता (वेश्या) इत्यर्थः The word इत्वर means अल्प. अपरिग्गहिया may be a woman who is either not kept as mis. tress or a respectable woman or a widow. अणङ्गकीडा is amorous dalliance in an improper manner; The Com. Says :-अनङ्गानि मैथुनकर्मापेक्षया कुचकुक्ष्यूरुवदनार्दानि तेपु ऋडिनम् . परविवाहकरण means arranging marriages of persons other than himself or his own children. The Com. remarks:अयमभिप्रायः--स्वदारसंतोपिणो हि न' युक्तः परेपां विवाहादिकरणेन मैथुननियोगोऽनर्थको विशिष्टविरतियुक्तत्वादित्येवमनाकल्यतः परार्थकरगोद्यततया अतिचारोऽयम् . कामभोगातिव्वाभिलासे, excessive indalgence in sexual pleasures. कामौ शब्दरूपे. भोगा गन्धरसस्पर्शाः तेपु तीवामिलापः अत्यन्तं तदध्यवसायित्वं कामभोगतीब्राभिलापः । अयम भिप्रायः-स्वदारसंतोपी हि विशिष्टविरतिमान, तेन च तावत्येव मैथुनासेवा कर्तुमुचिता यावत्या वेदजनिता वाघोपशाम्यति । यस्तु वाजीकरणादिभिः कामशास्त्रविहितप्रयोगैश्च तामधिकामुत्पाद्य सततं सुरतसुखमिच्छति स मैथुन विरतिव्रतं परमार्थतो मलिनयति.
10. 49. कुविय is Sk. कुप्य, which means a baser metal like copper or brass, which is used for household articles such as pots. कुप्यं गृहोपस्करः स्थालकचोलकादि.
11. 50. सइअन्तरद्धा is स्मृत्यन्तर्धानं, स्मृतिभ्रंशः, i.., loss or failure of memory; forgetfulness on the part of an upāsaka whether the limit that he put upon himself with reference to region of his movements was one hundred or ifty yojanas. Com. says-किं मया व्रतं गृहीतं शतमर्यादया पञ्चाशन्मर्यादया वा इत्येवमस्मरणे योजनशतमर्यादायामपि पञ्चाशतमतिकामतोऽयमतिचारोऽवसेयः,
11. 51. This Section treats of the various types of उवभोगपरिभोग. The author classifies these into. two
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
, 217
groups, those relating to one's food, भोयणओ, भोजनतः, and thoso relating to one's occupation, कन्मओ, कर्मतः, क्रियां जीवनवृत्ति वायाभ्यन्तरभोजनीयवस्तुप्राप्तिानीमत्तभूतामाश्रित्येत्यर्थः. Now with referonco to the first group the author mentions fire aticāras :-(1) सचित्ताहार, using liring things as food, पृथिव्यप्कायवनस्पतिजीवशरीराणां सचेतनानामभ्यवहरणम् ; (2) सचित्तपटिवद्धाहार, using adjuncts such as gum, गुन्द, of living organisms like troos, सचित्ते वृक्षादौ प्रतिवद्धस्य गुन्दादेरभ्यवहरपम, अथवा सचित्तेऽस्थिके प्रतिवद्धं यत्पफमचेतनं खजूरफलादि तस्य 'सास्थिकत्य कयाहं (outor rind) अचेतनं भक्षायिष्यामि इतरदस्थि परिदरिप्यामि' इति भावनया मुखक्षेपणन् ; (3) अपजलिओसहिमक्खपया, using as food regetables which are uncooked, unboiled (अपालिम, अप्रज्वलित); (4) दुप्पलिओसहिभक्खणया; using insufficiontly cooked rogotables; (5) तुच्छोसहिमस्खणया, asing rogotablos which are not ripo or ready for use; तुच्छा भसारा ओपध्योऽनिप्पनमुद्रफलीप्रभृतयः । तद्भक्षणे हि महती विराधना स्वल्पा च तत्कायंतृप्तिरिति विवेकिनाचित्ताशिना ता अचित्ती कृत्य न मक्षीया भवन्ति, तत्करणेनापि भक्षणेऽतिचारो भवति व्रतसा पेक्षत्वात्तस्येति. The Com. remarks that the fire aticaras of tho rors montioned bere are to be regarded as moroly indicatiro and thorofore should not be regarded as oxhaustire; इह च पञ्चातिचारा इत्युपलक्षणमात्रमेवावसेयं यतो मधुमधनांसरात्रिभोजनादिनतिनामनामोगातिनादिभिरनेके ते संभवaita. Tho second group mentions fiftoon oocupations trbich again nu upāsaka should not dons in each of these occupations there aro cbancos of injury to living beings. They are:-(1) सालकम्म, dealing in charcoal by pre. paring it from firowood; The Com. says that other occupations such as brick-making aro to be included in इंगालकन्म एवं यदन्यदपि वहिसमारन्मपूर्वक जीवनामेष्टकाभाण्डकादिपाक.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
. 218
Notes
रूपं तदङ्गारकर्मेति ग्राह्य समानत्वभावत्वात्. (2) वणकन्न dealing in wood which includes felling trees. (3) सादायान्म is oxplained by the Com. as शकटानां घटनविक्रयवाहनरूप, i, B., making carts, selling them and driving them. The word साडी comes from Sk. शकटी which becomes सभडी and साडी, and has no connection with Jei as fancied hy Dr. Hoornle. (4) भाटीकन्म, occupation with fares, working carts, bonts etc. on hire, मूल्यार्थ गन्च्यादिभिः परकीयभाण्डवहनन्. (5) फोटी
FH, occupation of breaking the earth with spado eto. (6-10) These are concerned with traffic in irory, lac, liquors or salt (a), poisons and hair, all of which involve injury to creatures. (11) जन्तपोलण is crushing sugar-cane, sesamum and such other articlos by machinnry. (12)abon means a surgical operation such as cutting a noso, branding animals or castrating bulls etc., गयादीनां वर्धितककरणम्. (13) दयग्गिदावणया, setting fire to bushes and woods. (14) सरदहतलावतोसणया, draining lakes, trivers and tanks. The Com, oxplains, तल सर स्वभावनिप्पन, रुदो नयादीनां निन्नतरः प्रदेशः, तडागं खननसंपन्नमुत्तानविस्तीर्णजलस्थानन् । एतेषां शोधनं, गोधूमादीनां वपनार्थन् । (15) असईजणपोसणवा, bringing up women for immoral purposes, असतीजनस्य दासीजनत्य पोपणं तद्भाटिकोपजीवनार्थम् .
11. 52. The fire aticaras of अपवादण्डवेरमण are; (1) कंदप्प, talking amorous things, कंदर्पः कामः तखेतुर्विशिष्टो वाक्य प्रयोगोऽपि कंदर्प उच्यते । रागोद्रेकात्महासमिश्रं मोहोद्दीपकं नाम इति मावः; it is thus a non-sensical talk which would excite amorous feeling; (2) कुकश्य, mockery leading to jest by various jesticulations of the face, eye, otc.; कौत्कुच्यमनेक प्रकारा मुखनयनादिविकारपूर्विका परिहासादिजनिका भाण्डानामिव विड--
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
219
मनक्रिया, i.. e., conducting oneself liko n buffoon ; (3) मोहरिय, मौखर्य, talkntiseness, garralous talk, धार्थप्रायनसत्यासंबद्धप्रलपित्वन्(4) संजुत्ताहिगरण, employmont of an article which is calculated to do injury to cronturos such as morter and pestles, carts otc. Dr. Hoernle's interpretation 'acting tho part of an accessory' does not seem to bo tho meaning of the Com. to which bo refers in his notes. Tho Com. says, संयुक्तमर्थक्रियाकरणक्षमनधिकरणनुदूखल मुसलादि । तदतिचारहेतुत्वादतिचारो हिनप्रदाननिगृत्ति विषयः, यतोऽसौ साक्षापदपि हिंस्र शकटादिकं न समर्पयति परेपाम् तथापि तेन तंयुक्तेन तेयाचित्लाप्यर्थक्रियां कुर्वन्ति, विसंबुजे तु तम्निस्ते स्वत एव विनिवारिता भवन्ति. (5) उपभोगपरिभोगासरित, exceeding one's need with reference to articles of food and other articlos of enjoyment. If a man takes moro than what ho wants, he makes it difficult for others to get theso, and horco it is an aticara of the अणहादण्ड.
11.55. The term सामायिक means rigbtcous conduct as has already boer montioned aboro, and it should be derived from 779,convention of a religious soct or social organisation, the obsorvance of which is binding on overy member of the sect or social organisation. Tho Com. horrorer, seems to derire it from सम, साम्य, समाय, and hence Dr. Hoernle renders it by inward peace.' This sonse seems to agree tell with the implications of the first thrco aticāras, but does not suit the post two. समोराग पवियुक्तः, यः सर्वभूतान्यात्मवत्पश्यति; तस्य यः प्रतिक्षणमपूर्वापूर्वशानदर्शनचारियपर्यायाणां निरुपमनुखहेतुभूतानामधाकृतचिन्तामणिकल्पद्रुमोपमानां लानः समायः, सा प्रयोजनमत्यानुष्ठानस्येति सामायिकन, तत्य सावधयोगनिषेधरूपस्य निरवद्ययोगप्रतिपधस्वभावस्य च. Tho first three aticaras mean ill behaviour, दुप्पडिहाण, दुष्प्रतिधान, of
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
220
Notes
mind, speech and body; the fourth, नानाइयत सदभरणया means non-observance through forgelialness of a parti. calar act in his Emilan; and the last means instability with reference to the सानाविक्र
11.54. An upasaka takes up the विमवर and limits the region of his movements to a certain distance, if he exceeds this distance not by actually trarersing and crossing the limit, bat, say, by calling aloud a .person beyond the limit, he commits the aticara. (1)
1790-eti, employment of messengers sach as members of his familç to go beyond the limit to do certain things for him. इह विशिधावधिो भूप्रदेशभिग्रह परतः लयं गमना. योगाचदन्यः लत्रिज्ञाविद्रव्यादयने प्रयुज्जो देशमापदानादिना 'ट. मानेयम्' इत्यानपनप्रयोगः. (2) पेशवणयोग, employment of servants as messengers to go beyond the limit. The Com. says, बलाद्विनियोग्यः प्रेभ्यः तन्य प्रयोगः, यथानिगृहातप्रविचारदेशव्दतिक्रमभयात् 'लया नवदयनेव गला नम गवाणनेवन, दई वा नत्र कतंत्र्यन्' इत्येवंभूतःप्रेन्यत्रयोगः (3) नदागुवान, शब्दानुपात, commu nication by trord of mouth in order to call a persof beyond limit. (4) स्त्राणुवान, रूपानुपात, communication by gesture. अभिगृहात प्रदेशाइहिः प्रयोजननावे शहननुच्चारक्त पत्र परेपांचसनीपानयनाय लहरीररूपदर्शनं लानुमान.. (5) पहियालो. गगलपन्खेव, दहियुद्गलप्रक्षेप, throwing clods of earth and thereby indicating the work to be done.
12. 55. The aticaras of पोतहोवान consist oi rot properly observing and wiping of articles of use such as bed (747) and its corerings, (štita); places such as laratories and latrines (उच्चारनि, अन्वणनि); and carelessness or neglect in observing the fast.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes.
221
12. 56. The twelfth vow of an upāsaka is usually called अतिहिसंविभाग, sharing one's food with monks nuns and othar visitors; here the wording is slightly changed and is. अहासंविभाग which the Com. explains as follows :--अह त्ति यथासिद्धस्य स्वार्थं निर्वर्तितस्येत्यर्थः, अशनादेः समितिसंगतत्वेन पश्चात्कर्मादिदोषपरिहारेण विभजनं साधवे दानद्वारेण वि भागकरणं यथासंविभागः. The aticāras are :-- ( 1 ) सचित्तनिक्लेवनया, putting food in the midst of raw seeds so that the monk should not accept it and still the upasaka might think that he was generous. सचितेषु श्रीह्यादिपु निक्षेपणमन्नादेरदानदुध्या सचित्तनिक्षेपणम् ; ( 2 ) सचित्तपेहणया, covering food ( पेहणा, पिधान ), with seeds, raw fruits; ( 3 ) काला इक्कम, neglecting the appointed time of monks for begging alms and keeping them ready before or after; कालस्य साधुभोजनकालत्यातिक्रम उल्लंघनं कालातिक्रमः । अयमभिप्रायः' कालमूनमधिकं वा ज्ञात्वा साधवो न ग्रहीष्यन्ति शास्यन्ति च यथायं ददाति' एवं विकल्पतो दानार्थमभ्युत्थानमतिचार इति ; ( 4 ) परववदेस, making a pretence (व्यपदेश) that the food etc. belongs to others, 1 परकीयमेतत्तेन साधुभ्यो न दीयते इति साधुसमक्षं भणनम्, अथवा अस्माधानान्मम मान्त्रादेः पुण्यमस्ति इति भणनम् ( 5 ) मच्छारिया, मत्सरिता, acting from jealousy of others, 'अपरेणेदं दत्तं, किमहं तस्मादपि कृपणो होनो वा, अतोऽहमपि ददामि ' इत्येवंरूपो दानप्रवर्तक विकल्पो मत्स Rar. The Com. here has a long digression on the distinction between a , violation, and an enfant, offence;. in there is a tendency not to do the act, while in अतिचार there is tondency to do the act, but there is some deficiency in the act. The Com, says that he has interpreted the aticāras with this meaning of the term in mind. Ho adds further :---
पञ्चपञ्चाइयारा ओ जे सुतम्म पक्षिया । ते नावहारणद्वार किं तु ते उवलक्खणं ॥
,
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
" The aticāras, fire for each a row, mentioned in the Sutras, are not to be understood as fixing or exhausting their number, अवधारणार्थाद, but are merely an indication."
222
C
,
12. 57. The अपच्छिननारगन्दियसंलेहणालणाराहना is an extra vow or the last vow of life; the expression means:observance . ( झूलना, जोपणा) of the last (अपश्चिम) act of emaciation or fasts (संदेहना ) which would lead to death. The Com. says, पश्चिमवापश्चिमाः नरनं प्राणत्यागलक्षणं तदेव अन्तो नरणान्तः तत्र भवा नारणान्तिको : संलिख्यते कुशीक्रियत शरीरकपाचादि नया इति संलेखना तपोविशेषलक्षणा ; तः पदत्रयत्य कर्मधारयः, त्या जोषया सेवना, तत्या दाराधना अखण्डकाटकरणमित्यर्थः. This row also has five aticāras: -- (1) इहोगासंलप्पयोग, longing (आनंना) after this world, श्रेष्ठी त्यां जन्नान्तरेऽमात्यो वा इत्येवंरूपा प्रार्थना : (2) परलेोगानुरूपयोग, longing after the next world, देवोsहं लान्, इत्यादि प्रार्थना ; ( 3 ) जीवियासंसओग, longing after life; the Com. says, जीवितं प्रानधारणं तदाशैक्षायाः तदभिलापत्य प्रयोगः 'यदि वहुकाल्नहं जीवेयन् ' इति;अयं हितंखनादान् कश्चिदत्रमाल्यपुस्तकवाचनादिपूजादर्शनाद्वहुपि वारालोकनालोकवावाश्रवणाच्चैवं मन्येत जीवितमेव श्रेयः यतः प्रतिपानशनस्यापि यतः एवंविधा नदुद्देशेन विभूतिर्वर्तते इति: (4) नरणासंतप्पओग, longing after death if he is left uncared for; उत्त्ररूपपूजाद्यभावे नावयत्यक्षी 'यदि शीघ्रं त्रिवेय' इतिस्वरूपः ; ( 5 ) कामभोगानुप ओग, longing after enjoyment of pleasures, which he has now abandoned.
12. 58. अन्नउत्थिय, according to Com. is अन्ययूधिक, & member of another religious sect; it may bo अन्यतीर्थिक also, a follower of another religious teacher. अन्नउत्थियपरिग्गहियाणि, temples and places belonging to
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes.
223
- other sects. पुव्वि अणालत्तणं आलवित्तए, it is not proper for me, says, to talk to ascetics of heretic sects unless they first talk to me. When they talk to first, naturally a man out of courtesy would talk to them. The object of aroding talk with ascetics of other sects is to avoid the possibility of his liking their views
•
etc. See section 44 on page 10 of the text.
नन्नत्थ
fre etc., except at the order of the king, the guild, the mighty, gods, elderly persons, or except when there is no other means of livelihood (fafant). The Com. explains this term as q: जीविका, तस्याः कान्तारमरण्यं तदिव कान्तारं क्षेत्रं कालो वा, निर्वाहाभाव इत्यर्थः. The passage कप्पइ मे विहरित्तए, states the posi tive duties of an upāsaka, viz,. his supplying to Jain monks the four necessities of life, such as food and drink; clothing, the blanket, begging bowl (E, Sk. 'पतद्ब्रह) and cleansing broom of wool ( पायपुंछण) ; wooden seats, planks for sleeping, bed and sheeting for bed; and medicines. All the articles to be offered to monks should be pure ( फालुअ ) and acceptable (एसणिज्ज ), i. ., not made from forbidden articles. ang, a vow or promise.
...
13. 59. लहुकरण जाव - This description of the sacred vehicle for the use of सिवनन्दा, the wife of आणन्द, is given in full on page 53, section 206.
•
14. 62. This section is a degression.
asks me if the upasaka a is destined to be a monk in this life, and agy replies that he will not, but will live the life of an upasaka for a period of 20
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
224
Notes
years and then, after death, will be born as god in अरुणाभविमाग.
14. 63. While a pure livod a course of life of an upāsaka for a period of fourteen years and was run. ning his fifteenth yoar, he thought thnt he had many. distractions (orea, Sk, iaTT) whilo at home, and therefore decided to pass the remaining five foars i'nd" a half in the Tigeant practising the oloven standards or ideals of an upāsaka, He thoroforo arrangos a foast, inrites his friends and rolations, and in tboir presence entrusts the family affairs to his eldest son.
15. 63. TTT-There is, in iz III. 2, men tion of grus who lived as a housoholder in a small villago
is, and who lator ronouocod tho houso and becamo a monk. The passage from face wat down to ETT engah 39 is giron in the first appondix on page 129f, It should be noted that the existing text of the start does not give this passage in the story of Tru ( see, Bechardasa's edition, Vol. II. page 55 ), but refers for the same to the story of तामली (see भगवती, III.1, Bechar dasa's edition, Vol. II. page 25) where the description in question will be found. F149h, in the midst of his own people of the नाय (Sk. ज्ञान) clan; Com. स्वजनगृहे.
15. 68. 5.FETET SOCIET ar, cook or season. Com. उपस्करोतु राध्यतु, उपकरोतु सिद्धं सत् द्रव्यान्तरैः कृतोपकारमाहितगुणान्तरं facutg. . 16. 10. This section and the following mention
11 pratimās or standards that an upāsaka is expected to observe. In this observance the upazaka practises
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
225
certain special vows, for one month in the case of the first, for two months in the case of the second, and so on in the ascending order of months, the eleventh pratima being observed for eleven months. The total period of all the pratimas comes to be five years and a half. er gi, as prescribed in the Sutras., in the manner (hey) prescribed. , according to procedure, ' , according to the true nature of the standard. The upāsaka who is observing these pratimas sits in a meditative posture of the body during the period prescribed, thinking of the particular vow in question. Netsu
fer is described
(1) Of these the first called
as follows:
संकादिसल्लविरहियसम्महंसणजुमो उ जो जन्तु 1 Aayufqwget gal UG ÉTE YGAT 3 11
"The first pratimā of an upāsaka is one in which a person cultivates right faith ( सम्यग्दर्शन or सम्यक्त्व, 88 described in section 44) free from its aticāras such as suspicion (mentioned in section 44), irrespective of other qualities or vows (T)."
(2) The second is called वयपडिमा, व्रतप्रतिमा :
दंसणपडिमा जुत्ता पालेन्तोऽणुव्वए निरइयारे । अणुकम्पाइगुणजुओ जीवा इह होइ वयपडिमा ॥
"The second vratapratima is one in which the upāsaka, after having cultivated the af, observes the five ayans free from their aticāras, and practises virtues such as compassion."
15/
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
220
Notes
(3) The third is called सानाइयपटिमा, सामायिकप्रतिमा :वरदंसणत्रयजुत्तो सामदयं कुणड़ जो व संज्ञानु । उकोण तिमासं एसा सामाइयप्पडिमा ||
"The third Sāmāyikapratimā is one in which the upāsaka,for a maximum period of three months,observes, "every evening, the right conduct, after having cultivated right faith and the vows."
-
(4) The fourth is called पोसहपटिमा, पोपधप्रतिमा पुल्वो दियपढिनजुओ पालद जो पोमहं तु संपुण्णं । अट्ठमिचसामु चउरो माने चडत्थी सा ॥
"The fourth is one in which the upāsaka observes on the posaha days, the 8th, 14th,the full-moon day and the new moon day of four months, the fasts, after having cultivated the previous pratimus."
(5) The fifth is called परिमापडिमा :
सम्ममणुव्वयगुणवय सिक्खावयवं थिरो य नाणी य । अहमिचहीं पढिमं ठाएगराईयं ॥
अरिणाण वियदभोई मलिकढी दिवमवम्मयारी य राई परिमाणकढी पढिमावज्जेन दियहेतु ॥
(
झायर पढिमाइ ठिओ तिलोयपुज्ने जिये जियकसाए ।' नियदोसपञ्चणीयं अन्नं वा पक्ष जा नासा ॥
"In the fifth the upasaka who has already caltivated all the vows such as अणुव्रत, गुणव्रत and शिक्षापदः, is firm (in his faith ) and possesses ( requisite ) knowledge, stands like a statue in the nights of 8th and 14th day of the fortnight; does not take his bath; takes his meals only during the day ( विवढभोई ) ; wears loose garments (मुत्कलकच्छ ) ; observes celibacy during the day, and restricts his sexual pleasures at night; (even) on
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
*Notes
227
days he meditates, taking the posture of a statue, on the Jinas who are worshipped by three worlds and, have conquered passions, or on any other object (calcoulated) to counteract ( प्रत्यनीक) his own faults for & period of five months."
(6) The sixth is called अवम्भवज्जणपडिमा : - पुव्वोदियगुणत्तो विसेसओ विजियमोह णिज्जो य । वज्जइ अवम्भमेगन्तओ उ राई पि थिरचित्तो ॥ सिंगारकहाविरओ इत्थीइ समं रहम्मि नो ठाइ । चयइ य अप्पसंग तहा विभूतं च उक्कोसं ॥ एवं जा छम्माका एसोऽहिगओ उ इयरहा दिहं । जावज्जीवं प्रि इमं वज्जइ एयम्मि लोगम्मि ॥
“In the sixth, the upāsaka, aftor having cultivated all the previously mentioned virtues and having parti★oularly_subdued all acts which delnds (the mind), abandons completely for a maximum period of six months enjoyment of sexual pleasures even at night with a firmness of mind; he abstains from amorous talk; does not stand in private with women; abandons excessive contact (with women) and decoration (of Abody). This is what he must do for six months ; but it 'is elsewhere seen in the world that he abandons (sextal pleasures) throughout his life."
: ( 7 ) The seventh is called सच्चित्ताहारवज्जणपडिमा - सच्चित्तं आहारं वज्जर असणाइयं निरवसेसं । सेसवयसमाउत्तो जा मासा सत्त विहिपुत्रं ॥
“ The seventh is one in which the upāska, while observing all other Vows, completely gives up for -seven months, the use of raw ( सच्चित्त) articles of *food etc.".
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
-228
Notes
(8) The eighth is called सयमारम्भवज्जणपढिमा :वज्जइ सयमारम्भं सावज्जं, कारवेह पेसेंहि । वित्तिनिमित्तं, पुव्वयगुणजुत्तो अट्ठ जा मासा ॥
"The eighth is one in which an upāsaka does not commit personally for eight months any act which is sinful ( सावज्ज), but gets it done by his servants if suck ? is necessary for his livelihood; and cultivates all thevirtues previously mentioned."
(9) The ninth is called पेसारम्भवज्जणपढिमा पेसेहि आरम्भं सावज्जं कारवेइ नो गुरुयं । पुव्वोइयगुणजुत्तो नव मासा जाव विहिणा उ ॥
--
"On acquiring the qualities previously mentioned, the upāsaka does not get, for a period of nine months,even a servant to do what may be a grossly sinful act. of injury to creatures,"
"} `
उद्दि
( 10 ) The tonth is called उहिट्ठभउवज्जणपढिमा :भत्तं पिवज्जए किमुय सेसमारम्भं । सां होइ उ खुरमुण्डो सिहलिं वा धारए को वि ॥ दव्वं पुट्ठो जाणं जाणे इइ वयइ नो य नो वेति । पुव्वोदियगुणजुत्तो दस मासा कालमाणेणं ॥
“ In the tenth the upāsaka, after having cultivated: the qualities previously mentioned, avoids, for & period. of ten months food which is specially prepared forhim, not to speak of other acts. He gots his head tonsured or keeps a small tuft of hair ( सिहली = शिखा ) : if questioned about a thing, he will say, 'I know', if he knows it; otherwise he would say "no.""
( 11 ) The eleventh is called समणभूयपढिमा :खुरमुण्डो लोएण व रयहरणं ओग्गहं च घेत्तूर्णं । समणब्भूओ विहरइ धम्मं कारण फासन्तो ॥
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
229
gh TOT DE ATE GTA forretat : :
एकाहाइपरेणं एवं सम्वत्य पाएणं ॥ "In the elevonth the upāsaka tonsuros his hoad, 1 Flakes up a bunch of wool for riping dust and also a bowl, and, practising a holy lifo, lives almost like a monk. Thus from first day to a maximum poriod of woléron months ho lives. So we should understand the general nature of tho pratimas."
This is the traditional description of the pratimās in the original Prakrit and its froe rondering into English. The object in practising thoso pratimās sooms to be to gradually attain the stato of a monk as the Dame of the last pratimā suggests. It should be noted that the observadco of the Pratimās has bocomo obsoleto..
16.72. rūdaC, covorod with roins, rodaced to a skeloton.
16. 13. Er means Thr, wishing good; Mabão • vīra gave to me the religious discourse as a rosalt of *hich ho praotised a course of life. Now aratas thinks that he should practise tho last vow of his life, during the life-time of his master, Mabūvira, and with • this intention ho bogan praotising the samo.
16. 74. SHE fansainitt, the Jains hold that a man's aots loaro on him somo improssions; those impro. ssions are lasting; as a result of those impressions tho man's soul is tainted with sovoral colours, six in nombor, - from black to white. Black taiat is condsidered bad while the wbite is the best. Nor if a man doos meri. rtorious deeds, the colour of tho taints would improvo
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
230
Notes
in proportion to the acts and hence the expression. fagsafe, purifying. Dr. Hoernle renders the terms
was able to see &
by psychic force which is a good expression if it can convoy the idea of colours. तयावरणिन्जाणं कम्माणं खओबसमेणं - of the five kinds of knowledge in Jainism अवधिज्ञान is the third and is a supernatural one. means limit, distance; knowledge of an ordinary man is limited to a space which he acutally sees or has seen; by f however, a person can see objects beyond this. space or limit, as for instance, region of five hundred yojanas and grey in the 8thchapter was able to see hells and also the possibility of: his wife being born there. The extent of this aftma may vary from person to person according to his spiri tual capacity, and its acquisition is not limited to. superhuman beings and monks, a pious householder. also being capable of possessing it ( अहवा गुणपडिवन्नस्स अण गारस्त ओहिनाणं समुप्पज्जइ - नन्दी सूत्र ). This अवधिज्ञान is of two. types,,, due to birth in a class of super human beings like gods and creatures born in hell, and खभावसमिभ, due to destruction ( क्षयं ) of acts which prevent its acquisition and suppression (3) of acts. which are not yet ripe to prevent its acquisition (aq निज्जाणं तदावरणीयानां भवधिज्ञानावरणीयानां कर्मणामुदीर्णानां क्षयेण, अनुदीर्णानां उदयावलिकामप्राप्तानामुपशमेन विपाकोदय विष्कम्भणलक्षणेना वधिज्ञानमुत्पद्यते तेन कारणेन क्षायोपशमिकमित्युच्यते - नन्दी सूत्रटीका-page.. 76-77.). The अवधिज्ञान of आनन्द had an extent of five hundred yojanas to the seas in the east, west and south and to the little Himavanta in the north; in the upward direction it reached the , the first of hes
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
231
Notes vens in Jain mythology; and in tho downward direct. ion it reached the staroyar hell. Oar earth in Jainism is called Taght great, there being six other earths; each grat has numerous seas and continents, 198, our aig being called FF 19.
11 76. ifemate r ia, the first one of Hetalt, is here said to have acquired a concentrated strong fiory force as a reward of his penance. This foroo is capable of burning objects situated at a long distance (faye) though it is compressed (tiga) in his body. For SAT seo above, Se0,74. goggui affinare froi, uninterrupted ascetic practice of taking only the sixth meal and dropping the romining five moals. For an ordinary man only two meals a day are pormitted, but gossa was observing fast for two days and a half and took his meals in the afternoon of the third day; ho conti. nued the practice to take only one meal in throu days.
17. 77. SCHUTTUrith, at the time of breaking his fast (खमण, क्षपण and not क्षमण as Dr. Hoernle takes it) at the sixth meal, giftat means g597108T4T and is thus equal to a period of three hourg. For deails REB Com, on the GTITETA . 1919 is a small piece of cloth about three inches square whioh tho Jain monks frequently hold before their mouth, CHEETOT is the roading that Dr. Hoernle gives; the mss. usually read घरसमुद्राणस्स, probably an equivalent of गृहसमुदाय, a large number of houses. . I think our expression is an equiva. lont of TEHYÈT, visit to houses in consecutive order, without dropping any house in the middle, which prac
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
232
Notes tice obtains also with the Baddhist monks. There is another reason why my interpretation abors is the right one. There is alreadya mention of उच्चायनान्शिनाई कुलाई in the plaral which mašas it annecessary to have the sense of a there. The expression means, 'on my begging tour (fiatalans) from house to house in con. secatire order, on 777971 IL 5 hofrerer, 1975
Legg i T eri, collection of alms from house to horse."
V 18. 79. ET 90.715-a reference to the fifth of the Jains, the full title of which is वियाहापण्णी , व्याख्याप्रज्ञप्ति which howerer is popularly known as Toall. In that work the description of f rei is giren in IL 5 ( Becherdasa's edition, Vol. I. page 245). The text of the description there is identical with the text here, and hence it is dificult to guess the necessity of mentioning qualif at all.
19. 83. ATEDT forcator , to a housebolder staying in the midst of householders. The Com. seems to read गिहनझावसन्तल, गृहमध्यावन्त: staying at house, not renouncing the Forldly life, me asked that if the householder can acquire in; 719 replies that he can; thereupon are tells him the limits of his 1999;
er however thinks that householders cannot have garasts of sach a tast extent and hence says that inte must have been in the wrong and so required expiation.
19. 84. tie, confess your guilt in the presence of 8 superior teacher, expiate for the same (Fictitland resame practising your rows (aalatiegesi).
20. 86. Then tigh retarned to Telain and asked him whether he was in the frong or aturas in the
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
233
wrong, महावीर said that आणन्द was in the right and that therefore tirant should confess bis guilt and expiate bim •self. महावीर said further that गोयम should ask tho pardoi of आणन्द. The moral of this last digression seems to be that even householders, by observing Jain vows, • can rise higher in spiritual power than monks. .
• 22. 94. विठव्वइ, विकरोति, develops. वण्णावास is वर्णकव्यास, वर्णकविस्तार, detailed description.
23. 94. गोकिलs is the cattle-feeding basket; the hoad of the monster resombled this basket aptarned. 'The Com. says, गोकिलल ति गवां चरणार्थ यदंशदलमयं महद्भाजनं
तद्ोकिलशं उलति यदुच्यते तस्याधामुखाकृतस्य यत्संस्थानं तेन संस्थितं तदाकारमित्यर्थः. सालिमसेन is शालिशूक, awns of ears of rioe which are sharp and still. कमल is कपाल, broken piece of an earthen pot, सुप्पकत्तर शूर्पखण्ड, a piece of winnowing sieves. झुसिरा महारन्धा जमलचुलीसंठाणसंठिया यमलयोः समस्थितद्वयरूपयोचुलयोः यत्संस्थानं तत्सस्थिते, the nostrils of the monster Tere fashione like twin-ovons with large ori. fices. हलकडाल, according to Com. means the broad top' portion of a plough-share; it may also mean a ploughshare (हल) and कुडाल, कुद्दाल or spade. हलकुड्डालेति हलस्यो' परितनो भागः. The Com. says that हणुया means दंष्टाविशेपो. गलफडिठं is explained by the Com. as गल एव कपोल एव कढिलं मण्डकादिपचनभाण्डं, his chook was broad and depress. rod like an earthern pot for cooking and frying. कोट्ठिया is a crucible for blowing or melting metals, which is oblong and broad. Com. कोट्ठीया लोहादिधातुधमनार्थ मृत्तिकामयी कुशलिका. निसापाहाण is a brond rectangular pisco of stono ased in conjanction with a cylindrical
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
284
Notes piece of stone (निसालोढ) for crushing or powdering spices etc.; मुद्गादिदलनशिला;.in Marathi पाटा and वरवंटा. ण्हावियपसेन्चओ, barber's bags पसन्बम comes from प्रसव्यिक, a. bag sown and stuffed with wool to keep razors free. from rust. Com. नापितप्रमेवक इव नखशोधकारादिभाजनमिक. पाणकलन्द is the weaver's bowl of rice water for moistening yarn or oloth, which bowl is doep and big Com. पानं धान्यरससंस्कृतं जलं येन कुविन्दाश्चीवराणि पाययान्त तस्यं कलन्द कुण्डं पानकलन्दम्. नेत्त, Sk. नेत्र is used here in the sense of penis, the male organ. किण्णपुढसंठाणसंठिया वसणा, his testi. cles were fashioned like the sacks for holding yeasta Com. सुरागोणकरूपतण्डुलकिण्वनृतगोणीपुटद्यसंस्थानसस्थिताविति संभाव्यते. किण्व means the residue of wines, नुरावीज which is again used for effecting fermentation. अज्जुणगुह, . pair of arjupa treos or twins of Aga. Com. howeversays that अर्जुन is तृणविशेष. कक्खडी (note the misprint in the text ) is कर्कश, harsh, rongh. अहरी, the grinding slab of stone, bigger in size thau faarizatut above.
23. 95. लहमढहजाणुए-The Com. says that लडह means a log of wood fastened to the rear of a small boat to keep it balanced: as this log is tied up rather loosely in order that it should be easily adjustible, the knges of the monster are likened to it as they also were loose, without any strength or life and hence मढह, मृतक, मृतप्राय. इह प्रस्ताव लडहशद्वेन गन्न्याः पश्चाद्भागवति तदुत्तराङ्ग (v.1. तदुत्तंग) रक्षणार्थ यत्काष्ठं तदुच्यते । तच्च गन्त्र्यां च्यवन्धनं भवति । एवं च पथसंधिवन्धनत्वाल्लाह इव, लडहे मडहे च स्थूलत्वात्पदीर्घत्वाभ्यां जानुनी यस्य तत्तथा. वेगच्छ, Sr. वैकक्ष, an article of apparel or garlands worn aeross the chest; यत्तिय क्षिप्तमुरसि
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
236
तदैकक्षकमुच्यते. भीममुकट्टहासे, sending terribly loud laughter; भीमः मुक्तः कृतः अट्टहासो हासविशेपो येन. गवल, the horn of a buffalo; महिपशङ्गम्. गुलिया indigo, नीली. आसुरत्त:quickly irritated, quickly reddened. The Com. and mss. read arget; probably the ging infuenced the following.
in F. I have followed Dr. Hoernle's reading. The Com. Bays कोपातिशयप्रदर्शनार्थः शब्दः but does not give here its. sanskirt equivalent, but olsewhere it is explained asआशुरुप्त (१) and आशुरुष्ट. I think even if we read आसुरुत्त, its. Sk. equivalent should be आशुरक्त. मिसिमिसीयमाण, present participle from a des'i root मिसिमिसीय, breathe heavily in anger हीणपुण्णचानहासिय is a person at the time of whose birth the (fast) of holy 14th day of the month was not yet. completed. The meaning seems to be that the birth of a child on the 14th day of the month desecrates the possha and hence the child is inauspicious. Com.हीना असं. पूर्णा पुण्या चतुर्दशीतिथि: जन्मकाले यस्य. We odn also explain it as a कर्मधारय ofहोणपुण्ण, हीनपुण्य and चाउसिय, चातुर्दशिक, i.., born on the 14th day and hence devoid of merit. सीलाई oto.; the Com. says, शीलानि अणुव्रतानि, व्रतानि दिग्वतानि, विरमणानि रागादिविरतयः प्रत्याख्यानानि नमस्कारसहितादीनि, पोषधोपवासान् आहारादिभेदन चतुर्विधान, अट्टदुहवसट्टे, completely overcome by unhappy thoughts. आर्तस्य ध्यानविशेषस्य यो दुहट्टो दुःस्थगः दुनिरोधो वशः पारतन्त्र्यं तेनात; अथवा आतेन दुःखार्तः आत दुखार्तः तथा वशेन विषयपारतन्त्र्येण ऋतः परिगतः वशातः,ततःकर्मधारयःम i.e, miserable and unhappy.
25. 99. खण्डासण्डि करेइ, outs him in several places, cats several wounds on his body.
25. 101. सत्तङ्गपइद्रिय, the elephant whose seven .limbs touched the ground; Com. चत्वारः पादाःकरःपुच्छ शिश्नं
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
:230
Notes , gaia aftigatla hrana pet. alt, according to the Com., means, प्रतिमा कञ्चणकोसीपविठ्ठ means set in -golden frame.
26. 102. deth, into the sky. Sk. faer
26. 107. With reference to tho description of the :berpent, the Com. remarks that it is in some texts in. dicated by routine and in some others is ropeated in fall. उग्गविसं इत्यादीनि सर्परूपविशेषणानि कविद्यावच्छहोपात्तानि कचित्साक्षादुक्तानि दृश्यन्ते.
27. 108. STETTY HATUTETAYAPTI, making the szoise like the blowing of the belows of a blacksmith.
अणागलिय, intense, fierce. सरसरस्स..with सरसर sound, ono. imatopoio; Com. alii I072146.
28 113. afaitarugte RTS, clothes to the skirts of which small bells were attached. I rais atacurate, I cshall not do it again; Tho Com. remarks, 7 &a, 3tic fat निपातो वाक्यालंकारेऽवधारणे वा. Compare however, पुणाई from पुनः and नाही in Marathi.
29-114. Tahti, Kámadera was now assured that his practice of the pratimã was free from spa. sarga, obstacle,
29. 116. GET HET, a referenoe to the story of शंखश्रावक as narated in the भगवतीसूत्र XII. I. where this cupāsaka observed the posaha in & particolar manner,
30. 119. Mabūvira asks here the monks and puns to keep in mind the story of Kāmadova; how, though a housebolder, he withstood the obstacles, and advises them to withstand all temptation in view of their study of the sacred literature in twelve books. Note & reference of the trove books in the seventh book itself!
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
.
237
33. 129. HEHEHthree lumps of flesh roadý to be roasted on an iron pike. Com. sifor harma, has que fa aft, FIQ HiFQUETEIT: atram is a liquid used for boiling or frying other articles; Com. agiüt. ति आद्रहण यदुदकतैलादिकमन्यतरद्रव्यपाकायाग्नावुत्ताप्यते. कडाहय, क. टाहक, a couldron. आयञ्चामि, Sk. आतञ्चामि, sprinkle.
34. 135. देवयगुरुजणणी, mother who is like देवता or .
-
35. 138. dos a CF , he suppported him-- self, leaned, on a pillar, at the sbock of this sudden. disappearance of the monster into the sky.
36. 141. Faalitu, hellaoination, Com. 1969 fortfuatia.
44. 166. RTUOTIfr. a body of religious or philo.. sophical doctrines; Com. gun, alai, tai GIAT Etfi afin GSTÒ x at, for the dootrine of Gosāla see below * note on the Ajivikas. Ayat is gaat, not good or easy to practise.
44. 169. The easiest refutation of Gosāla's doctrine of foreicare is to be found in this section. Here Fugpilise asks the god who was praising the philosophy of Gosāla and said that he attained his present divine. position without exortion, labour,power, vigour or manly strength and aotiyity,as to why other creatures who were: without exertion did not attain similar high positions and were leading & miserable life. The fact that there are somo.creatures as gods, human being, lower animals and beings in hell, proves that the difference in their status must be due to their acts; thus Gosāla's dootrino
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
-238
I
Notes
is untenable or false. The god on hearing this roply got puzzled and left tho place.
46. 174. facagarMarrù, whose answers to questions were completely refuted; Com. Patriarra FyETRA व्यक्तानि प्रश्नव्याकरणानि येषाम् ; प्राकृतत्वाद्वा निस्पिष्टप्रश्नव्याकरणाः; the word 4fitur means on exposition or explanation.
.
í
The Ajivikas.
47-181. The sacred books of the Jains and the Buddhists make montion of the existence, contemporary with the foundation of Buddbism and Jainism of a sect of religious mendicants called Ājivikas. The founder of this sect seems to be Gosāle Makkhali. putta, who, both according to Jains and Buddhists, came from a low origin, the Jains calling bim to be the son of a picture-vendor or a wandering beggar who earned his livelihood by showing pictures to others. The Buddhists dall him Mukkhali Gosāla, and Buddhaghosa. explains in his Sumangalavilāsipi why he ras so called. He yas called Gosāla, both the Buddhists and the Jains say, because he was born in a cow shed. I have given in the second appendix all available data on the life and teachings of Gosāla frum the Jain and Buddhist sources, and would refer the readers for fuller information to (1) Dr. Hoornle's article on the Ajirikas, HERE, Vol.I pages 259-268; (2) Dr, B. M. Barua's monograph on the Ājivikas, Caloutta 1920; and (3) Dr. B. M. Barna's History of Pre-Buddhistic Philosophy, chapter xxi. The word Ajīvika seems to come from ajira, mode of life or
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
239
profession of a particular class of people, whetber house. holders or mendicants. It appears that the Ājivika sect had a peculiar mode of life, probably such as was abominable in the eyes of other sects; and it was per: haps on this account that Ājivika was a term of reproach with the Baddhists, applicable to maskarin or Ekadiņdika 'seot of ascetios „mokkhali being derived from Sk. maskara, a bamboo-stick and maskarin, the ascetic holding such a stick.
History of the sect-It appears from the records of the Buddbists that the Ājivika seot bad three prominent leaders, Nanda Vacchaka, Kisa Sankicca and Mankhali Gosāla. The sect appears to hare a tolerably large in fluence on the Indian society for considerable time. Asoka made over in the 13th year of his reign, i, o., in 251 B. ., & cave to this sect, as recorded in Barabar Hill Inscription; The seventh Pillar Ediot of Asoka, in 236 B. 0. makes mention of the Ajivika sect in company with Baddhists, Brahmins and Nigganthus, There is another mention of the sect by Dasaratha, Asoka's successor, in 227 B. C. in an inscription on walls of caves in the Nāgārjani Hills. In centuries following the birth of Christ, however, this sect seems to have been confounded with the Acelakas, or the Digambaras, probably because of the 'agreement on certain points between the Ajīvikas and the Digambaras. Varāha Mihira ( about 550 A. D. ) mentions this sect as one of the seven sects of his times and his commentator Bhattotpala (C. 950 A.D.)'identifies it with Ekadandin.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
240
Notes In silānka's commentary ( 876 A D.), There is the. confusion between the Ājivikas, Digambaras and Terão siyas, probably because of the enmity then existing between the Svetāmbaras on the one hand and the Digam. baras, Ājivikas and Terāsijas on the other. There is mention in some of the south Indian inscriptions of the 13th century of the existence of this sect. It appearsthat this sect pas a rival religious sect of the Jains in the period when Jainism was a united church, but became identified wiih the Digambaras, Terāsiyas or Acelakas after Echisms in the Jain community. In this connection the following summary from the pen of Dr. Hoernle should be carefully studied.
Gosāla commenced his ascetic life as a Dankhali or Maskarin, that is, an, individual of the ancient wellknown class of religious mendicants which was distinguished by the carrying of a bamboo staff. After a time he made the acquaintance of Mahavira who belonged to another class of religions mendicants known as the Nig, ganthas or Unfettered ones (i, e. unfettered from the bonds of karma ), and the followers of Pārsvanātha. The. two mon, bolding kindred views on the stringency of ascetic requirements ( i. e., on the point of nakedness. ( Acelaka) associated, and elaborated a common system to which however Gosāla added some particulars. of his own. Each of them had his own party among. their common following; and Gosāla's party was known
as the Ajirikas or professionals on account of its 'Ileader's peculiar views on the ajīya or profession of &
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
241
religious mondicant. In courso of timo Gosala dovo lopod antinowinn proclivitics; and this producod illfeeling botecon tho tuoassocintos and ultimatols lod to a total raptare. Goshln dopartod togathor with thoso of: tho Ljirika party who activols sympathizod with him. Thoro is no reason to supposo thnt tho socodors forinod a largo group or thint as a group thos sorrirod tho death of their leador Gosala, Tho othors of tho Ajirika party tho had not shored Gosiln's antinomian tonots nad practicos romainod within the Niggantha commapity: lot ther rotainod thior poceliar vions on tho points of total pakednoss, non.possossion of a bowl, im. porfcct regard for liio, distinctiro mark of a stafi and. probably other mnttorn. On account of thoso difforoncos thoro no donbt.rxisted romo amount of friction boroon tho Ajirikn parts and tho rest of tho Niggantha commu. nity. It manifestod itsolf espacially in tho timo of Bhadrabiha whoso sympathios appear to havo boon rothor with tho Ajirikas, Bat tho fricton onmo to a bond only in tho carlior part of tho 3rd contors . ., whon that parts which was koorn also as tho Torásign (Trniråsikr) definitoly and finally soparatod to form tho distinct order which is now knowa ng thio Dignmbaras. It thas appears that tho Jain division into Dignmbnrns Rod Srotambaras bny bo traced back to tho Forg bogin. ning of Jainism, it boods, Indiractly duo to tho aptago. nism of tho tro associatod londors, Jaharirn and Goslin, who aro tho roprosentativos of the two hostilo sections.
16
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
242
Notes
Philosophy of Gosala :-Tho fandamontal tbosis of the systom of Gosāla is stated in the Baddhist and Jain soripturos almost in similar torms. "Thoro is no such ) thing as exortion or labour or powor or coorgs or buman strength; all things are analterably fixed." "Thoro js no causo for tho dopravity of boings; thos becomo depraved without roason or onuso. Tboro is no causo for tho purity of boings; thoy becomo puro without ron son or cause.......Nothing doponds on human offort, for there is no sach thing as porot or onorgy, or human exortion or bumon strongth. Everything that thinks or overything that liros is destituto of poror or onorgy, 1, Thoir varying conditions aro duo to inte, thoir onviron. monts and thoir own naturo." Gosila's systom is thus & system which donios the froo till of man and his moral rosponsibility for any 60 callod_good or oril. If this principle is carried into practice, it would bo most mischiovous, and tho Buddhists and tho Jains did accuso Gosāla with incontinonoy (soo for instanco Sûragadam II. 6). Tho system of classification of all boings in Gosāla's systom is as follows:-Thoro aro 14066000 principal sorts of birtbs, 5099 sorts of karman : Thore are sixty-two modos of conduot, 62 periods, 6 classes (abhijāti) among men, 8 stages of a man's lifo, 4900 sorts of livelihood, 4900 sorts of mondioants, 4900 rogions inhabited by Nāgas, 2000 facoltios, 3000 pargatorios, 36 dust depositories, 7 produotions from conscious souls, 7 from unconscious beings,' 7 from parts betfoon to joints, 6. g., of sugar.cane, 7 sorts of dovas, 7 of mon, 7 of goblins, 7 of lakes, 7 large and 700 minor prooipicos,
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
243 7 important and 7 animportant dreams. There are 8400000 great periods during which both fools and wise alike, wanderipg in transmigration, shall at last make an end of pain. Though the wise should hope that by some particular virtue he may make his karman matare which is not yet matore,or thongh the fool should hope by the same means to get rid of karman that has matured, neither of them can do it. The pleasure and pain, mea. sured out as it is, cannot be altered in the course of trans: migration; there can be neither increase por decrease thereof, neither excess nor deficiency. Jūst as a ball of string, when it is cast forth, will spread out just as far as and no further than it can unwind, so both fools and wise aliko wandering in transmigration exactly for the alloted term, shall then and only then make an end of pain. This exposition of the system as given in the Digha Nikāya, is a concise one, but it tells us that the classification of beings into five as possessing one, two, three, four and five sense-organs, and six classes of beings in sk different colours, show & marked resemblance to the Jain system. There are other details such as reanimation and eight finalities (ar SATS) which can be easily gathered from the extract of the ware given in the second appendix. As regards their peculisr customs, the Majjhima Nikāya xxxvi, gives us some information.
Their practices In the Majjhima Nikāya sxxvi and Digha Nikāga we get a description of the practices of the Ajīvika mendicants from the mouth of their opponents. "They discard all olothing; they dispense with all decent habits; they lick their food ont. of
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
244
Notes
their hands; they listen to no call to come or wait for food; they permit no food to be brought to them, or to be specially prepared for them, or to be received by them on invitation; they accept no food from the mouth of the pot or pan in which it is cooked, nor food placed within the threshold or among the firewood or among the pestles, nor food from a couple eating together, or from a woman with child, or a woman giving suck, or a woman in intercourse with a man; nor food which is reduced in times of drought, or when a dog is standing by or where flies are swarming round; they will not eat fish or flesh, nor drink liquor made from rice or the flowers of woodfordia floribunda, nor sour gruel made of unhusked barley; some of them beg only at one house and accept but one handful of food, others beg at two houses and accept two handfuls, others beg at seven houses and accept seven handfuls; some subsist on one gift of food, others on two, others on seven; some take only once a day, others only once in two days, others only once in seven days, others only once a fortnight; in this manner they observe various routines of fasting.
41. 184. दिण्णभइभत्तवेयणा, those who were paid wages either in oash or in food; दत्तं भृतिभक्तरूपं द्रव्यभोजनलक्षणं वेतनं मूल्यं येषां ते. The potter सद्दालपुत्त had two classes of servants, those engaged in his potteries and those engaged as salesmon. करए वारए..उट्टियाओ are pots of various sizes.
48. 187. महामाहणे, & great learned man, महाब्राह्मणThe Jains Coms, are however in the habit of explaining माहण ás one who does not do injury to creatures; महा
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
245
माहणे त्ति, मा हन्मि न हन्मीत्यर्थः; आत्मना वा हनननिवृत्तः परं प्रति मा हन इत्येवमाचष्टे यः सा माहनः स एव मनाप्रभृतिकरणादिभिराजन्म सूक्ष्मादिभेदभिन्न वहनननिवृत्तत्वामहान्माहन:. उप्पन्नणाणदंसणधरे, one who has acquired knowledge and faith as a result of the destruction of obsooring causes; 'आवरणक्षयेण आविर्भूते शान. दर्शने धारयति यः, तोयपडुप्पन्नमणागयजाणए, one who knows past (तीय, अतात), present (पडुप्पन्न, प्रत्युत्पन्न) and future (अनागत) times or things. I EI, saint to whom nothing is unknown; महाप्रातिहार्यरूपपूजाहत्वात् अर्हन, अविद्यमानं वा रह एकान्तः सर्वTRR AISTET:; this second explanation is probably an afterthought: .olsewhere we get an additional epithet of Mahavira, अरहस्समागी. of which it may be explanation. तच्चकम्मसंपयासंपउने, in possession of a wealth of meri torious deeds, तथ्यानि सत्फलाव्यभिचारतया यानि कर्माणि क्रियास्त. संपदा तत्समृद्धया यः संप्रयुक्त युक्तः स तथा.
50. 195. वायाहययं slightly dried by air; वायुना ईपच्छोपमानीतम्.
50. 196-200. These sections treat of the refutation of the Ājivika doctrine, Dlabāvīra first asked Sadàālapatta how he prepared his pots. Saddālapatta said that they were made of clay by moistening and mixing it with ashes and cow-dung and then putting it on the wheel. Mahavira then asked him whether - they were made by activity or without activity. To this Saddālapatta replies that they were made without activity, as he was trained to think in the Ājivika fashion. Mahāvīra asks him whether he would punish & man in ·case he does some damage to the pots and offends him in some other way. To this saddalaptta replies by saying, yes. Then Mahāvīra says "If there is no activity and no
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
240
Notes
human effort you should not punish a man.who takes. away your pots; but in as much as you punish the man who commits theft of your pots, your statement that there is no activity and no human effort is false."
53. 206. With reference to the desoription of the sacred state oar see Sec. 59 and note thereon. The Com. here romarks, पुस्तकान्तरे यानवर्णको दृश्यते स चैवं सव्याख्यानोऽव-सेयः. It appears from this remark that in some mss the description was not found. लहुकरणजुत्तजोइयं, construoted by persons endowed with skill, लघुकरणेन दक्षत्वेन ये युक्ताः पुरुषास्तैर्योजितं यन्त्रयूपादिभिः संबन्धितम् समखुर...... गोणजुवाणएहिं ... जुत्तामेव, (the state car) drawn by a pair of young bulls whose hoofs and tails (बालिहाण) were symmetrical ( समखुरवालि हाण), and whose horns were symmetrionl and polished (लिखित); Com. समखुरवालिधानौ तुल्यशफपुच्छौ समे लिखित चोलिखिते शृङ्गे ययोस्तौ तथा ताभ्यां गोयुवभ्यामिति संवन्धः जम्बूणयामयकला त्रजोत्त
fafagut, (bulls) with fine (qgfafag) golden neck ornamonts (कलाव) and leather straps (जोत्त); Com. जाम्बूनदमयौ कलापौ ग्रीवाभरणविशेषौ योक्त्रे च कण्ठबन्धनरज्जू' प्रतिविशिष्टे शोभने यये। स्तौ ताभ्याम् रययामय etc., ( bulls ) which had silver bells ( रययामयघण्ट ) and which had their reins made of cotton_threads ( पग्गह ) linked with ( अवग्गहिय ) the nose-rope ( नत्था ) which was intertwined with gold. नीलुप्पलकयामेल्लएहि, with garlands of blue lotuses on their heads (आमेल्ल, आपीड ). नाणामणि कणगघण्टियाजालपरिगयं, (-car }. enoiroled with a cluster ( जाल ) of small bells set with gold and several gems. सुजायजुगजुत्तउज्जुगपसत्थविरइयनिम्मियं (car) made and constructed with a straight, good and well-cut (सुजाय) yoke (युग ). धम्मियं, saored, to be used for religious purpose such as a visit to saints and holy places.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
Notes
247.
54 214. Gosala,, on learning that Saddalaputta Fas converted to Jainism by Mabāvira, comes to him with the idea of reconverting him to the Ājivika view; bat finding saddālaputta firm in his new faith and in different to Gosala, began apparently to praise Mahavira.
56. 218. महागौवे, महागोपः; Mahavira is called the -great cow-keeper or guardian because he leads direotly or by his own hand (साहात्य, स्वहस्तेनैव ) to the great cow. fold (महावाड) of Nirvana the beings that are lost and bowildered in the forest of FATT. Mahāvīra is again called महासत्थवाह, a great guide, महाधम्मकही, a great preacher and महानिजामअ, a great pilot, as he saves beings from the ocean of fit and takes them to Nirvana. Note the appropriate terms in which the details are given. (i) धम्ममएणं दण्डेणं...संगोवेमाणे निव्वाणमहावार्ड; (i) धम्ममपणं पन्थेणं...निन्वाणमहापट्टणाभिमुहे; (ii) उम्मग्गपडिवन्ने...मिच्छत्तवलामिभूए...चाउरन्ताओं संसारकन्ताराओ; (iv) संसारमहासमुद्दे...बुड्डमाणे निवुड्डमाणे उप्पियमाणे धम्ममईए नावाए निव्वाणतोगभिमुहे. अहविहकम्त मपडलपडोच्छन्ने, obsoured with a cloak of pitchy darkness of eight kinds of.aots; Com. अष्टविधकमैव तमःपटलमन्धकारसमूहः तेन प्रत्यवच्छन्नान्. The eight kinds of aots are, (1) ज्ञानावरणीय, obsouring scquisition of knowledge; (2) दर्शनावरणीय, obsouring the acquisition of faith; (3) वेदनीय, -act giving the experience of pleasure or pain; (4) मोहनीय, act which deludes a man; (5) आयुष्य, aot which fixes the period of life; (6) नाम,aot which fixes the name in a particular life; (7) गोत्र, act which ixes the race or tamily; and (8) अन्तराय, aot which stands in the way of a person's attaining emancipation. चाउरन्ताओ संसारकन्ता
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 Notes praat, from the wildorness of transmigrations (tart) into foar specios of 29, 30, faxralia and Hef49.794979 floating, उत्प्लवमान. 51. 219. Saddalapatta now asks Gosala if be would moet Mabaviro in a disputation. To this Gosala replies no, as Dabuvira was so strong and skilfal in that art. 59. 227. y ako fet, ono who acquirod knowledge of religious doctrine. farlo141, fagot. 61. 232. Fietat, Dlabusayaya had nine croros of gold which here is not to be measarod by number of coing, but by the measuro of th, Sk. mirt or Thak, mirqe पात्री. वेदोणिया is a कांस्यपालो measure which contains two. . द्रोण measures. सोल, flesh roasted on an iron pike; तलियं, fried in ghee or oil; 659, bakod in fro. 65. 255. E Toats, But STATUE, he made uso of 'his अवधिशान to ascertain her future. अलस, a diseaso of indigestion and inactivity of bowols. Seo Teresa, I. 8. .67, 259. Maharira sends his papil Goyama to tell Mabasayaya that he did not do well in using harsh words about any body when he was observing the last VOws of life, and that therefore he should confess his. guilt, expiate himself and thon resume his practice. 71. The concluding verses. These verses give the summary of the book as an aid to momory. Thoy mon tion the cities, names of the vives of the upasakasa names of the heavenly abodes of the apasakas, their period of life there, their property in ororos, the list of articles with reference to which the apasakas pat a ros triction on themselves, the extent of their aradhijpana and the names of eleven pratimas.