Book Title: Tattva Samucchaya
Author(s): Hiralal Jain
Publisher: Bharat Jain Mahamandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020812/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva - samuccaya [ jaina tattvajJAna aura AcAra sambandhI prAkRta gAthAoM kA saMkalana ] -DA. hIrAlAla jaina For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAgapura vizvavidyAlaya ke bI. e. aura ema. e. ke pAThyakrama meM svIkRta tattva samuccaya jaina tattvajJAna tathA AcAra sambandhI prAcIna prAkRta gAthAoM kA saMkalana] sampAdaka DA0 hIrAlAla jaina ema. e., ela-ela. bI., DI. liTa. bhArata jaina mahA ma NDa la, vardhA navambara 1952 For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar prakAzaka: jamanAlAla jaina, prabandhamantrI bhArata jaina mahAmaNDala, vardhA rAjendra-smRti graMtha-mAlA-5 prathama saMskaraNa 2000] [navambara 1952 mUlya tIna rupaye mudraka : gaM. nA. sarApha, vyavasthApaka zrIkRSNa priMTiMga varksa, vardhA For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apanI ora se 'tattva-samuccaya' grantha pAThakoM ke sanmukha rakhate hue hameM harSa ho rahA hai. jaina tattvajJAna aura AcAra kI vizeSatAoM ko saMkSepa meM aura sarala bhASA meM batAnevAle aise grantha kI kamI prAya: anubhava kI jA rahI thI. apane adhyApana meM Ane vAlI kaThinAiyoM ke kAraNa to DA0 hIrAlAla jI ne isa kamI ko kAphI tIvratA se anubhava kiyA. tattva-sama ccaya meM jaina dharma ke prAcIna prAkRta bhASA ke graMthoM kI gAthAoM kA saMkalana kiyA gayA hai. jainadharma kA tattvajJAna pahale pahala prAkRta bhASA meM ho lipibaddha kiyA gayA thA. gAthAoM kA saMkalana digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyoM ke granthoM se kiyA gayA hai aura jahA~ kahIM mAnyatA bheda kA prasaMga AyA hai vahA~ donoM sampradAyoM ko mAnyatA kA ullekha kara diyA hai. prAkRta bhASA na samajhane vAloM ke lie hindI anuvAda bhI de diyA hai. bo. e. aura ema. e. ke vidyArthiyoM kI suvidhA ke lie zabda-koSa, grantha va graMthakAroM kA aitihAsika paricaya bhI diyA gayA hai. prArambha meM jainadharma ke vikAsakrama aura prAkRta bhASA kI mahattA para bhI DA0 sAhaba ne kAphI prakAza DAlA hai. isa taraha yaha graMtha jijJAsuoM, vidyArthiyoM, svAdhyAyiyoM Adi saba ke upayoga kA bana par3A hai. isa mahatvapUrNa sevA ke lie bhArata jaina mahAmaMDala DA0 sAhaba kA atyanta RNI hai. atyanta kAryavyasta rahate hue bhI graMtha ko sarvAMgasundara banAne ke lie DA0 sAhaba ne samaya nikAla kara jo zrama kiyA hai vaha to kabhI bhulAyA hI nahIM jA sakatA. prakAzana meM jo atyadhika vilamba huA, usakA eka kAraNa yaha bhI rahA ki DA0 sAhaba ise saba dRSTiyoM se upayogI banAnA cAhate the. Apake suprayatna se yaha graMtha nAgapura vizvavidyAlaya meM pAThya-graMtha svIkAra kara liyA gayA hai. __ yaha graMya rAjendra-smati graMtha-mAlA kI ora se prakAzita ho rahA hai. yaha graMtha-mAlA zrI rAMkA parivAra ne zrI riSabhadAsajI rAMkA ke 8 varSIya putra sva0 rAjendra ko smRti meM sthApita kI hai. hamArA vicAra pahale isakA mUlya do rupae rakhane kA thA, para upayogI sAmagrI se pRSTha saMkhyA bar3ha jAne ke kAraNa tIna rupayA karanA par3A hai. AzA hai isa upayogI graMtha kA svAgata gA. vardhA / --prakAzaka 10 navambara 1952 For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1-2 mUla pRSTha hindI anuvAda pRSTha anukrama prArambhika prAkkathana jaina dharma, sAhitya aura siddhAnta grantha viSaya maMgalAcaraNa ... ... 1 1 loka-svarUpa ... 2 gRhasya dharma [1] 3 gRhastha-dharma [2] 4 muni-dharma [1] 5 muni-dharma [2] 6 dharmAga ... ... 25 7 bhAvanA 8 parISaha 9 chaha dravya : sAta tattva : nava padArtha 10 karma-prakRti 11 guNasthAna ... ... 43 12 mArgaNA-sthAna ... 13 dhyAna ... ... 52 14 syAdvAda ... ... 55 15 naya-bAda ... ... 57 16 nikSepa ... ... 62 pariziSTa tattva samuccaya kA zabda-koSa ... ... tattva-samuccaya (grantha-paricaya) ... ... tattva-samuccaya (sambaddha gAthAe~).... 0 127 137 139-.174 175---187 187-.-188 For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAkkathana prastuta saMkalana kI preraNA mujhe apanI prAkRta kakSAoM ko par3hAte samaya milii| prAkRta sAhitya kA bahu bhAga jainadharma se sambaMdha rakhatA hai, aura binA jaina ke AcAra va siddhAnta kA vidhivat jJAna hue vaha sAhitya acchI taraha samajha meM nahIM AtA, kyoMki pada pada para vaha jaina pAribhASika zabdoM se bharA huA hai / sphuTa rUpa se prasaMgopayogI bAta ko samajhA dene para bhI vaha vidyArthiyoM ke hRdaya para sthAyI rUpa se aMkita nahIM ho pAtI, kyoMki jaba taka eka dArzanika bAta usakI pUrI sAMgopAMga vyavasthA meM baiThAkara na batalAI jAya taba taka na to usakA yathArtha jJAna ho pAtA, aura na smaraNa raha sktaa| isaliye yaha Avazyaka pratIta huA ki prAkRta ke kucha aise saMkalana upasthita kiye jA~ya jina meM vidyArthiyoM ko prAkRta bhI par3hane par3hAne ke liye mile aura sAtha-hI-sAtha jaina dharma kA Avazyaka jJAna bhI vyavasthA se prApta ho ske| isake atirikta unake hAtha meM aisI eka pustaka bhI rahe jisake AdhAra se ve kisI bhI saiddhAntika paribhASA va vyavasthA kA prAmANika ullekha kara sakeM / isa saMkalana meM solaha pATha haiM jinameM jainadharma se sambandha rakhane vAlI prAya: sabhI naitika, AdhyAtmika va dArzanika vyavasthAoM kI rUparekhA ati prAmANika graMthoM para se prastuta kI gaI haiN| pratyeka pATha ke anta meM graMthoM kA nAma bhI de diyA gayA hai aura pratyeka gAthA ke saMkhyAkrama ke pazcAt usake mUla graMtha kA adhyAya aura padya kI saMkhyA bhI de dI gaI hai| isa se eka to yadi pAThaka cAhe to usa gAthA ke artha kA vistAra va pUrvApara prasaMga mUla graMtha meM sulabhatA se dekha sakatA hai / aura dUsare vaha isakA prAmANika ullekha bhI kara sakatA hai / pAThoM kA krama bhI aisA rakhA gayA hai ki Arambha meM varNanAtmaka va AcAra nIti Adi sambaMdhI pATha haiM, aura pazcAt krama se saiddhAntika tattvavivecana ke pATha Aye haiM jinake liye vidyArthI ko mAnasika bhUmikA taiyAra hotI gaI hai| samasta pAThoM meM gAthAoM kI kula saMkhyA 600 ke lagabhaga hai / yadi vidyArthI nitya niyama se ausatana do gAthAoM kA artha samajha le va unheM pATha bhI kara le to, anadhyAya ke lagabhaga do mAha chor3akara bhI, vaha eka varSa ke bhItara graMtha kA pArAyaNa kara sakatA hai| jahAM vidyArthI para anya viSayoM kA bhI bhAra hai, va siddhAnta grahaNa kI pUrI yogyatA nahIM hai, vahAM pahale sAta-ATha pATha prathama varSa meM va zeSa dvitIya varSa meM par3he jA sakate haiM / For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMtha ke sAtha sarala hindI anuvAda hai aura vizeSa zabdoM kA koSa bhI hai| isa kopa meM zabda varNAnukrama se unake saMskRta rupAntara meM rakhe gaye hai, jisa se kahIM bho ullikhita zabda kA artha saralatA se dekhA jA ske| prAya: carcA meM tathA paThana pAThana meM saMskRta zabdoM kA hI vyavahAra kiyA jAtA hai| zabda kA prAkRta rUpa jahAM vaha adhika bhinna hai, koSTaka meM de diyA gayA hai| pAThoM meM Aye prAkRta zabdoM kA rUpAntara bhASAntara meM A hI gayA hai| isa koSa ke zabdoM ko kA?para likhane meM mere priya ziSya jagadIza kiledAra ema. e. ne merI sahAyatA kii| aura unapara se presakApo taiyAra karane meM bhArata jaina mahAmaMDala ke sthAyI kAryakartA zrI jamanAlAlajI jaina kI dharmapatnI sau. vijayAdevI ne sAhAyya pradAna kiyA hai| isake liye maiM unheM dhanyavAda to kyA de AzIrvAda detA hUM ki ve apane jJAna meM khUba unnati kreN| isa paMtha ke taiyAra karane kI pUrvokta prakAra preraNA milanepara bhI saMbhavataH pAThakoM ko usake darzana itane zIghra na ho pAte yadi bhArata jaina mahAmaMDala ke ati niSThAvAna kAryAdhyakSa va mere parama snehI zrI RSabhadAsajI rAMkA kA usake liye jaba se maine carcA kI tabhI se ati Agraha na hotaa| isa satkArya kI preraNA ke lie meM unakA anugrahIta huuN| eka to saMkalana kArya meM skhalana honA-na chor3ane yogya ko chor3a baiThanA aura chor3ane yogya ko le baiThanA-bahata saMbhava hai| isa saMbandha meM matabheda bhI bahuta ho sakatA hai| dUsare prAkRta pATha kA mudraNa va saMzodhana bhI bar3A kaThina hotA hai| siddhAnta kA artha karane meM bhI jarA pramAda huA ki kucha na kucha bhUlacUka ho hI jAto hai| mujhe yaha saba kArya bhI bar3I vyagratA ke kAla meM se kucha kSaNa nikAla nikAla kara karanA par3A hai| ataeva yadi kahIM koI azuddhiyAM pAThakoM ko daSTi meM AveM, yA saMkalana meM honAdhikatA jAna par3e to sUcita karane kI kRpA kareM, tAki Aga saMzodhana kiyA jA ske| yadi isa saMkalana ke dvArA jaina dharma ke jijJAsuoM ko kucha tRpti ho sakI va vidyArthiyoM ko prAkRta evaM jaina sAhitya va siddhAnta meM praveza pAne meM sulabhatA prApta ho sakI to maiM apane prayAsa ko saphala smjhNgaa| nAgapura mahAvidyAlaya, / nAgapUra 26-12-1951 - hIrAlAla jaina For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Anh jaina dharma, sAhitya aura siddhAnta mAnavIya saMskRti ke vikAsa ne jina saMsthAoM ko janma diyA unameM dharbha kA sthAna bahuta mahattvapUrNa hai| cAhe jitane prAcIna kAla meM hama jAya, manuSya ke jIvana meM kucha na kucha dhArmika pravRttiyAM hameM dikhAI detI hI hai| cAhe jisa dezapradeza ke itihAsa para dRSTi DAleM, vahAM dharma kA prabhAva dikhAI diye binA nahIM rhegaa| kintu dharma kA svarUpa kabhI aura kahIM bhI sarvathA eka rUpa nahIM rahA / vaha deza aura kAla ke anusAra sadaiva badalatA rahA hai| yadi saMsAra ke saba dharmoM kI saMkhyA lagAI jAya to ve saikar3oM hI nahIM, sahasroM pAye jAte haiN| kintu jina dharmoM ke anuyAyioM kI saMkhyA karor3oM pAI jAya aise saMsAra meM suprasiddha aura supracalita dharma haiM IsAI, muslima, bauddha aura hindU / vaidika dharma bhArata ke prAcIna aura pramukha dharma tIna hai: brAhmaNa, bauddha aura jaina / brAhmaNa dharma ko musalamAnI kAla se hindU dharma bhI kahane lage haiN| deza meM isa dharma kA prabhAva gaMbhIra aura vyApaka rahA hai| isa dharma ke prAcInatama graMtha cAra veda hai : Rga, yajuH, sAma aura atharva / inameM indra, varuNa, agni, mitra, upa. Adi aneka devI devatAoM kI stutiyAM kI gaI haiM jinakA yajJa Adi avasaroM para gAna kiyA jAtA thaa| yajJa meM yA to kisI pazu kI ali usa devatA ko car3hAI jAto thI, yA somarasa nikAlakara usakA pAna kiyA jAtA thA / isa prakAra devatAoM ko prasanna kara unase apanI vijaya, zatru kA parAjaya va nAza tathA dhana-dhAnya va putra-pautrAdi kI vRddhi kI prArthanA kI jAtI thii| vedoM ke Azrita isI kriyAkANDa ke kAraNa yaha dharma vaidika bhI khlaayaa| jaba cintanazIlatA adhika bar3ha gaI taba upaniSad graMthoM kI racanA huI jinameM karmakANDa ko mahattva na dekara prakRti aura jIvana ke maulika tattva ko samajhane kA prayatna kiyA gayA hai| isa bauddhika prayatnazIlatA ke phalasvarUpa chaha darzanoM kI utpatti huI.---sAMkhya, yoga, nyAya, vazeSika, mImAMsA aura vedAnta / ye hI vaidika SaDdarzana kahalAte haiN| inameM vedAnta kA saba se adhika pracAra aura prabhAva bddh'aa| isa darzana ke anusAra jIvana aura prakRti kA Adi srota eka hI tattva hai, aura vaha hai brahma / yaho brahma saSTi meM mAyA rUpI zakti ke kAraNa nAnA prakAra dikhAI detA hai| jo isake gAnA rUpoM ko hI satya aura tathya samajhate haiM ve ajJAnI hai, aura saMsAra ke bandhana meM phaMse hai| kintu jo ina nAnA rUpoM ko mithyA jAna lete haiM aura unake aTala tattva eka brahma ko pahicAna pAte haiM ve hI jJAnI aura jIvanamukta hai| vaidika dharma meM jIvana kA vibhAga aura samAja-racanA kA bhI prayatna kiyA gayA hai jo varNAzrama-vyavasthA kahalAtI hai| isake anusAra pratyeka vyakti ko For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kramazaH brahmacarya, gAhesthya, vANaprastha aura sanyAsa kA pAlana karanA cAhiye / ye hI jIvana ke cAra Azrama hai, aura inhIM ke sucAru rUpase pAlana karane meM jIvana ko saphalatA hai| manuSya-samAja guNa aura karmoM ke anusAra cAra varNoM meM vibhAjita hai - brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra / brAhmaNa kA kartavya vedAdhyayana aura dharmAnuSThAna hai| kSatriya kA dharma, deza aura samAja kI rakSA karanA hai / vaizya kA kartavya kRSi vANijyAdi dvArA samAja ko sukhI aura dhanasampanna banAnA hai / tathA zUdra kA kartavya ukta varNoM kI vidhivat sevA karanA hai| yaha varNAzrama dharma manu, yAjJavalkya Adi smatigraMthoM meM vistAra se varNita pAyA jAtA hai / vaidika sampradAya kA saMskRta sAhitya bahuta vizAla hai| rAmAyaNa aura mahAbhArata isakI bahuta prAcIna aura lokapriya racanAyeM haiN| kAlidAsAdi mahAkaviyoM dvArA race gaye kAvyoM aura nATakoM kA yahAM pracura bhaMDAra hai| aneka purANoM meM itihAsAtIta kAla se lagAkara rAjAoM aura maharSiyoM kI vaMzAvaliyAM pAI jAtI haiN| kintu isa sAhitya ke devI devatA vedoM ke devatAoM se kucha bhinna haiN| yahAM viSNu aura ziva tathA kAlI aura durgA kI pUjA kA prAdhAnya hai| yoM to hindU dharma ke nAnA sampradAya dezabhara meM phaile hue hai, tathApi sthUla rUpa se uttara bhArata meM vaiSNava sampradAya kA, dakSiNa meM zaiva sampradAya kA tathA pUrva meM baMgAla aura usake AsapAsa kAlo-pUjA kA adhika pracAra hai| bauddha dharma prAcInatama sAhitya meM evaM azoka kI prazastiyoM meM hameM do saMskRtiyoM kA ullekha milatA hai-bAhmaNa aura zramaNa / brAhmaNa dharma kA varNana Upara kiyA jA cukA hai| zramaNa sampradAya ke anuyAyI vedoM kI prAmANikatA ko svIkAra nahIM karate the| na ve yajJa ke kriyAkANDa ko mAnate the, aura na varNAzrama vyavasthA ko usI rUpa meM grahaNa karate the| zramaNa mana, vacana aura kAya kI pravRttiyoM meM vizuddhi para jora dete the, indriya-nigraha aura parigraha-tyAga ko Atmika zuddhi ke liye Avazyaka samajhate the. evaM ahiMsA ko dharma kA anivArya aMga mAnate the / ina maulika siddhAntoM ke bhItara zramaNa kI caryA meM bhI nAnA bheda the jinakA pracAra bhArata ke pUrva bhAga magadha aura vihAra ke pradezoM meM vizeSa rUpa se thaa| kapilavastu ke rAjakumAra gautama buddha para inhIM zramaNa mAnyatAoM kA prabhAva par3A aura ve saMsAra se udAsIna hokara tyAgI ho gye| unhoMne kaThora saMyama kA pAlana kiyA, tapasyA kI, aura upavAsa dhAraNa kiye, jisa se unakA zarIra atyanta kSINa ho gyaa| eka lambe upavAsa kI durbalatA se mUchita hokara jaba unakI cetanA jAgI taba ve vicAra karane lage ki kyA AtmakalyANa ke liye yaha saba kAyakleza Avazyaka hai ? basa, isa prazna kA unheM jo uttara milA vahI unakA 'bodhi' yA 'jJAna' thaa| unhoMne dekhA ki apane zarIra ko anAvazyaka kleza denA bhI utanA hI burA hai jitanA dUsaroM ko kleza denA yA indriya-lolupatA meM Asakta honA / For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ataeva unhoMne ina donoM koTiyoM--indriyalipsA aura kAyakleza-kA parityAga kara 'madhyama patha' kA AviSkAra kiyA aura vahI bauddha dharma khlaayaa| mahAtmA buddha ne jo banArasa ke samIpa sAranAtha meM apanA 'dharmacakra pravartana' kiyA usakA sAra cAra AryasatyoM aura aSTAGgika mArga meM antanihita hai| ma. buddha ke cAra Arya satya hai : duHkha, duHkhasamudaya, duHsva nirodha aura duHkhanirodhamAminI pratipadA / arthAt jIvana duHkhamaya hai-janma, jarA, maraNa, zoka, parideva, daurmanasya, upAyAsa tathA iSTaviyoga aura aniSTa saMyoga evaM rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra va vijJAna ye pAMca skaMdha saba dukkharUpa haiN| ina samasta sAMsArika dukkhoM kA kAraNa hai, aura vaha hai hamArI taSNA-kAmataSNA, bhavataSNA aura vibhavatRSNA / dukhoM se mukti pAne ke liye isI tRSNA kA nirodha karanA Avazyaka hai, aura yaha kArya samyag dRSTi, samyak saMkalpa, samyak vAcA, samyak karmAnta, samyak AjIva, samyaga vyAyAma, samyaga smRti aura samyak samAdhi---ina ATha samyaktiyoM dvArA hI sampAdana kiyA jA sakatA hai / apane isa muktimArga ke anupAlana meM mahAtmA buddha ne koI varNa yA jAtibheda nahIM mAnA / unake upadeza kA janatA meM khUba svAgata huA, tathA unake samaya meM hI rAjAoM tathA dhanI mAnI logoM ne bhI use khUba apanAyA / buddhanirvANa ke do tIna zatAbdI pazcAt maurya samrATaazoka ne apanI kaliMga-vijaya kI hiMsA ke prAyazcitta svarUpa kramazaH bauddha dharma ko grahaNa kara liyA aura usakA khUba pracAra bhI kiyaa| dhIre dhIre yaha dharma bhArata kI sImAoM ko pAra kara laMkA, zyAma, tibbata va cIna Adi dezoM meM bhI phaila gayA jahAM ki vaha Ajataka supracalita hai / / bauddhadharma ke mukhya graMtha tripiTaka kahalAte haiM, kyoMki anumAnata: ve pahale alaga alaga tIna piTAriyoM meM rakhe jAte the| pahale vinaya piTaka meM bauddha sAdhuoM ke pAlane yogya niyamoM kA saMkalana kiyA gayA hai| dUsare sUtrapiTaka meM buddha bhagavAna aura unake pramukha ziSyoM ke upadezoM va AkhyAnoM kA saMgraha kiyA gayA hai jo dodhanikAya, majjhimanikAya, aMguttaranikAya Adi nAmoM se prasiddha hai / isI piTaka ke antargata khuddakanikAya meM ve pAMca sau se adhika jAtaka kathAeM pAI jAtI hai jo saMsAra ke kathAsAhitya meM apanI prAcInatA, naitikatA, cAturI Adi guNoM ke liye suprasiddha hai| tIsare abhidhamma piTaka meM bauddhadharma ke siddhAntoM kA saMgraha pAyA jAtA hai| yaha saba sAhitya pAlI bhASA meM hai aura usakA jo saMskaraNa hameM isa samaya upalabdha hai vaha laMkA dvIpa se AyA hai| yaha bauddhadharma ke 'hInayAna' sampradAya kA sAhitya mAnA jAtA hai| mahAyAna sampradAya uttara meM kAzmIra, tibbata tathA madhyaeziyA kI ora phailA aura usane apanA sAhitya saMskRta meM taiyAra kiyaa| kintu isa meM pUrA tripiTaka nahIM miltaa| aneka bauddha graMtha aise bhI haiM jinake tibbatI va cInI anuvAda milate hai, kintu unakI bhAratIya mUla scanAoM kA For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patA nahIM cltaa| vasubandhukRta abhidharmakoza jaise suvikhyAta graMthakA bhI usake tibbatIya anuvAda parase uddhAra karanA par3A hai / jainadharma ke tIrthakara bauddhadharma se bhI ati prAcIna eka zramaNa sampradAya jainadharma hai| jaina dharma ke prathama tIrthakara RSabhanAtha kA ullekha vaidika sAhitya meM bhI pAyA jAtA hai / bhAgavata purANa meM to unheM svayaMbhU manu kI santAna kI pAMcavIM pIr3hI meM utpanna hue mAnA gayA hai, aura unakI tapasyA tathA kaivalya prApti kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| jaina mAnyatAnusAra RSabhanAtha ke pazcAt teIsa tIrthaMkara aura hue jinhoMne apane apane samaya meM jainadharma kA upadeza aura pracAra kiyaa| bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha kRSNa ke cacere bhAI the| unhoMne apane vivAha ke samaya yAdava vaMziyoM ke bhojanArtha saMhAra kiye jAnevAle pazusamUha ko dekhakara vairAgya dhAraNa kiyA aura surASTra dezake giranAra parvatapara tapasyA kii| yaha parvata abhItaka unake nAma se pUjya mAnA jAtA hai| teIsaveM tIrthaMkara pArzvanAtha kA janma banArasa ke rAjavaMza meM huA thaa| unhoMne jainadharma ko itanA susaMghaTita banAyA ki Ajataka vaha prAyaH usI rUpameM pAyA jAtA hai / adhikAMza jaina mandiroM meM pAzvanAtha ko hI pUjA hotI hai aura sAmAnyataH jainI pArzvanAtha ke hI upAsaka mAne jAte haiN| pArzvanAtha sa aDhAI sau varSa pazcAt antima tIrthaMkara vardhamAna mahAvIra hue| inakA janma vihAra pradeza ke kuNDanapura ke rAjA siddhArtha ke yahAM rAnI trizalA kI kukSi sa caitra zuklA trayodazI ke dina huaa| yaha dina Aja bhI jainiyoM dvArA pavitra mAnA jAtA hai, aura usa dina dezabhara meM ' mahAvIra jayantI manAI jAtI hai| mahAvIra ne apane kumAra kAla ke tIsa varSa rAjabhavana meM sukha se zaurya aura vidyAdhyayana meM vyatIta kara tapasyA dhAraNa kara lI / bAraha varSa ke kaThora tapazcaraNa aura Atmacintana dvArA unhoMne kevalajJAna prApta kiyA, aura phira tIsa varSa taka deza ke vibhinna bhAgoM meM paribhramaNa karate hue dharma kA pracAra kiyaa| isa prakAra bahattara varSa kI Ayu pUrNa kara kArtika kRSNA 14 ke dina unhoMne nirmANa prApta kiyA / isI dina nirvANotsava dIpAvalI ke rUpa meM Ajataka dhUmadhAma se manAyA jAtA hai / pracalita mAnyatAnusAra bhagavAna mahAvIra kA nirvANa vikrama saMvA se 450 varSa pUrva zaka saMvat se 605 varSa pUrva, evaM IsvI saMvat se 527 varSa pUrva huaa| tadanusAra mahAvIra nirvANa saMvat ko sthApanA huI jisakA isa samaya 2478 vAM varSa pracalita hai| bhagavAna mahAvIra kI mAtA trizalA kI choTI bahina calanA kA vivAha usa samaya ke cakravartI magadha-nareza bimbasAra upanAma zreNika se huA thaa| rAnI celanA ke prayatna se zreNika mahAvIra ke parama upAsaka bana gaye, aura unhIke praznoM ke uttara meM jaina zAstroM aura purANoM kA bahabhAga pratipAdana kiyA gayA mAnA jAtA hai| For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar jainAgama bhagavAn mahAvIra ke upadezoM kA saMgraha unake ziSyoM dvaar| bAraha zrutAMgoM meM kiyA gayA jinake paramparAgata nAma aura viSaya nimna prakAra hai.---- 1. AcArAGga meM muniyoM ke cAritra saMbaMdhI niyamoM kA varNana hai| 2. sUtrakRtAla meM muniyoM ke AcaraNa saMbaMdhI aura bhI vizeSa Adeza pAye jAte hai| isa meM aneka dUsare darzanoM kA bhI varNana hai| ___ 3. sthAnAGga meM tattvoM ke bheda prabhedoM kA unakI saMkhyA ke kama se nirUpaNa hai| jaise caitanya kI apekSA jIva eka hai| jJAna aura darzana ke bheda se vaha do prakAra kA hai| utpAda, vyaya aura dhovya ke bheda se vaha tIna prakAra kA hai| deva, manuSyAdi cAra gatiyoM meM paribhramaNa karane kI apekSA vaha cAra prakAra kA hai| ityaadi| 4. samavAyAGga meM tattvoM kA nirUpaNa unake samavAya arthAt davya, kSetra, kAla va bhAva kI apekSA samAnatA ke anusAra kiyA gayA hai| jaise-dravyasamavAya ko apekSA dharmAstikAya, adharmAsti kAya, lokAkAza aura eka jIva ke pradeza samAna hai| kSetrasamavAya kI apekSA prathama naraka ke prathama paTala kA sImantaka nAmaka bila, ar3hAI dIpa pramANa manuSyakSetra, prathama svarga ke prathama paTala kA Rju nAmaka vimAna aura siddhakSetra samAna hai| ityAdi / 5. vyAkhyAprajJapti meM praznottara krama se jIvAdi padArthoM kA vyAyAna pAyA jAtA hai| 6. jJAtRdharmakathA meM dharmopadeza aura bahuvidha kathAeM varNita hai| 7. upAsakAdhyayana meM gahasthoM ke pAlana karane yogya dharma kA vidhAna hai| 8. antakRdazA meM aise daza muniyoM kA caritra vaNita hai jinhoMne aneka upasarga sahana karake saMsAra kA anta kiyA aura mokSa pAyA / 9. anuttaropapAtika meM aise daza maniyoM kA caritra varNita hai jo ghora ugamarga sahana kara vijaya Adi anuttara vimAnoM meM deva utpanna hue| 10. praznavyAkaraNa meM apane dharma kI puSTi evaM paradharma kA khaMDana karane vAle varNana va kathAnaka hai| 11. vipAkasUtra meM puNya aura pApa ke phaloM kA varNana hai| 12. dRSTivAda ke parikarma, sUtra, prathamAnuyoga pUrvagata aura cUlikA, isa prakAra pAMca khaMDa the| parikarma meM candra, sUrya, jambadvIpa, dvIpasAgaroM kA vivaraNa tathA dravyoM kA vizeSa nirUpaNa kiyA gayA thaa| sUtra meM prAcIna kAla meM pracalita 363 matoM kA vivecana kiyA gayA thaa| prathamAnuyoga meM rAjAoM aura RSiyoM ke vaMzAnukrama kA purANa vaNita thaa| pUrvagata ke bhItara ina caudaha pUrva arthAt prAcIna paramparAgata maloM va vAdoM kA vivaraNa thA-(1) AgrAyaNI (2) utpAda For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) vIryAnu pravAda (4) asti-nAsti pravAda (5) jJAna pravAda (6) satyapravAda (7) AtmapravAda (8) karmapravAda (9) pratyAkhyAnavAda (10) vidyAnuvAda (11) kalyANavAda (12) prANavAda (13) kriyAvizAla, aura (14) loka bindu sAra / cUlikA meM jala, sthala, mAyA, rUga aura AkAza gata nAnA maMtroM taMtroM kA vivaraNa thaa| yaha dvAdazAMga Agama zrutajJAna ke rUpa meM guruziSya paramparA se pracalita huaa| kintu usa prakAra vaha cirakAla taka surakSita na raha skaa| mahAvIra bhagavAna ke nirvANa se 165 varSa pazcAt zrutakevalI bhadrabAhu taka to pUrA zrutajJAna banA rahA, kintu usake pazcAt bArahaveM aMga dRSTivAda kejJAna kA hrAsa huA aura phira usI krama se zeSa aMgoM kA bhI jJAna vyucchinna aura truTita ho gyaa| yahAM taka ki nirvANa se 683 varSa pazcAt kucha thor3e se AcAryoM ko hI isa zrutAMga kA khaNDaza : jJAna avazeSa rhaa| ina khaNDaza: zrutAMga dhAriyoM ko paramparA meM AcArya dharasena hue jinhoMne saurASTra deza ke girinagara ko candraguphA meM rahate hue apanI Ayu ke anta meM vaha jJAna AcArya puSpadanta aura bhUtabali ko pradAna kiyaa| ina AcAryoM ne usI zrutajJAna ko karmaprAbhRta aparanAma SaTkhaMDAgamasUtra ke rUpa meM bhASA-nibaddha kiyaa| yaha graMtha-racanA jyeSTha zuklA paMcamI ko pUrNa huI thii| isI kAraNa jainI usa dina abhI taka zruta paMcamI manAte aura zruta kI pUjA karate haiN| isI prakAra eka dUsare zrutajJAnI AcArya guNadhara ne kaSAyaprAbhRta graMtha kI racanA kii| navamIM zatAbdI meM AcArya vIrasena ne SaTkhaMDAgama sUtroM para dhavalA nAmaka TokA likhI aura kaSAya-prAbhata para vIrasena aura unake ziSya jinasena ne 'jayadhavalA' nAmaka TIkA likhii| ye TIkAeM maNipravAlanyAya' se adhikAMza prAkRta meM aura kahIM kahIM saMskRta meM racI gaI haiN| ye hI graMtha digambara jaina sampradAya meM dhavala siddhAnta aura jayadhavala siddhAnta ke nAma se prakhyAta haiM aura sarvopari pramANa mAne jAte hai / SaTkhaMDAgama kA chaThA khaMDa bhUtabali AcArya kRta 'mahAbandhA hai aura yahI racanA mahAdhavala ke nAma se vikhyAta hai| ina maMthoM-mUla va TIkAoM kI prAkRta bhASA jaina zaurasenI' kahI jAtI hai| yaha hai digambara paramparA kA saMkSipta vivaraNa / zvetAmbara paramparAnusAra dvAdazAMga Agama kA sarvathA lopa nahIM huaa| nirvANa ke pazcAt aneka bAra Agama ko suvyavasthita karane ke liye munisaMgha kI baiThakeM huI / antima bAra nirvANa se 980 varSa pazcAt vikrama saM. 510 meM valabhI (gujarAta) meM devadhigaNI kSamAzramaNa kI adhyakSatA meM manisaMgha kI baiThaka huI jisameM saMkalita graMthoM kI nAmAvalI devardhigaNi kRta nandIsUtra meM pAI jAtI hai| vartamAna meM upalabdha 45 graMtharUpa Agama usase bhI aneka bAtoM meM bhinna hai| inameM pUrvokta prathama gyAraha aMgoM ke atirikta 12 upAMga, 10 prakIrNaka, 6 chedasUtra, 4 mUlasUtra aura 2 bulikA sUtra haiN| inake nAma kramazaH isa prakAra hai For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. gyAraha aMga (Upara nirdiSTa) 2. bAraha upAMga-(1) auSapAtika sUtra (2) rAyapaseNI (3) jIvAbhigama (4) paNNavaNA (5) sUryaprajJapti (6) jambUdvIpa prajJapti (7) candraprajJapti (8) nirayAvalI (3) kalpAvataMsikA (10) puSpikA (11) puSpa cAlaka (12) vRssnnidshaa| 3. daza prakIrNaka-(1) catuHzaraNa (2) Atura pratyAkhyAna (3) bhakta parijJA (4) saMstAra (5) tandula vaicArika (6) candra kavedhyaka (7) devendrastava (8) gaNividyA (9) mahApratyAkhyAna (10) vIrastava / / 4. chaha chedasUtra--(1) nizItha (2) mahAnizItha (3) vyavahAra (4) AcAra dazA (5) kalpa (6) paMcakalpa (yA jItakalpa) 5 cAra mulasUtra - (1) uttarAdhyayana (2) Avazyaka (3) dazavaikAlika (4) piDaniyukti / 6. do cUlikAsUtra--(1) nandIsUtra (2) anuyogadvAra / isa Agama ko digambara sampradAya prAmANika nahIM mAnatA / gyAraha aMga svaya unhIM meM diye hue varNana ke anusAra viSaya va vistAra donoM daSTiyoM se usa rUpa meM to nahIM haiM jisa rUpa meM dvAdazAMga zruta kI prathama bAra racanA huI thii| vizeSataH ThAnAMga, samavAyAMga aura nandIsUtra meM pAye jAne vAle varNana vartamAna Agama se va paraspara bhI eka rUpa nahIM hai| vargIkaraNa ke viSaya meM bhI matabheda pAyA jAtA hai, jaise cheda sUtroM meM paMcakalpa ke sthAna para kahIM jotakalpa kA nAma bhI pAyA jAtA hai| isa prakAra vikalpa se Aye hue graMthoM ko sammilita karane se kula Agama graMthoM kI saMkhyA 50 taka bhI pahuMca jAtI hai| kitane hI graMthoM ke kartAoM ke nAma bhI milate hai| jaise-caturtha upAMga prajJApanA ke kartA zyAmAcArya, jItakarUpa ke kartA jinabhadra, paMcama chedasUtra kalpa ke karmA bhadravAha, tatIya mUlasUtra dazavakAlika ke kartA sejjaMbhava yA svayaMbhava, evaM nandIsUtra ke kartA svayaM devadhigaNI / bhASA ba zailI ko dRSTi se bhI ye racanAyeM bhinna bhinna kAla kI siddha hotI haiN| jaise, AcArAMga viSaya, bhASA va zailI Adi sabhI dRSTiyoM se anya racanAoM kI apekSA adhika prAcIna siddha hotA hai| uttarAdhyayana meM bhI adhika prAcIna racanAoM kA samAveza pAyA jAtA hai| isa prakAra spaSTa hai ki ina Agama racanAoM meM prAcIna aMza bhI haiM, tathA una meM svayaM devadhigaNI ke samaya taka kI racanAyeM bhI samAviSTa hai / AgamoM kI bhASA va anya prAkRta ina graMthoM kI bhASA 'Apa' yA 'ardhamAgadhI' kahalAtI hai| Arya parivAra kI bhAratIya bhASAoM meM sabase prAcIna bhASA vedoM meM pAI jAtI hai| vedoM kI bhASA kA saMskAra hokara saMskRta bhASA kA nirmANa huaa| aura bolacAla meM pracalita lokabhASA prAkRta' kahalAI jisake dezabhedAnusAra aneka prabheda ho gye| magadha deza meM pracalita bhASA mAgadhI khlaaii| zUrasena arthAta mathurA ke AsapAsa ke pradeza meM pracalita prAkata kA nAma par3A shaursenii| aura mahArASTra meM pracalita For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya 10 prAkRta kahalAI mhaaraassttro| ina bhASAoM meM paraspara uccAraNa Adi zaMbaMdhI kevala thor3e se bheda the, jaisA ki eka hI bhASA ko bhinna dezIya va bhinna kAlIma boliyoM meM pAye jAte haiN| magadha aura zarasena ke sImA pradeza meM pracalita bhASA kA nAma ardhamAgadhI thA, kyoMki, jaisA ki sImApradezoM meM haA karatA hai, ukta bhASA meM donoM pradezoM kI boliyoM kI vizeSatAoM kA mizraNa pAyA jAtA thaa| kahA jAtA hai ki mahAvIra bhagavAn kA upadeza bhI ardhamAgadhI bhASA meM hotA thA jise donoM pradezoM ke loga bhalIbhAMti samajha lete the| mAgadhI bhASA ke vizeSa tIna lakSaNa the--(1) 'ra' ke sthAna para sarvatra 'la' kA uccAraNa / (2) za, Sa aura sa ke sthAna para sarvatra 'za' kA uccAraNa / (3) akArAnta saMjJAoM ke kartAkAraka eka vacana kA pratyaya 'e jaise saMskRta kA 'nara:' mAgadhI meM hogA 'nnle'| (puruSaH' kA mAgadhI rUpa hogA 'pulize' / ityAdi / zaurasenI prAkRta meM 'ra' kA uccAraNa 'ra' hI hotA hai / za, Sa aura sa ke sthAna para sarvatra 'sa' AtA hai, tathA kartAkAraka ekavacana meM 'e' na hokara 'o' hotA hai| jaise 'garo' 'puriso' Adi / ina lakSaNoM meM se AgamoM kI bhASA meM zaurasenI kA 'sa' aura mAgadhI kA 'e' bhI pAyA jAtA hai aura zaurasenI kA 'o' bhI ; tathA 'ra' kA 'la' kvacit dRSTigocara hotA hai| kramaza: kucha AgamoM para niyukti' 'cUNi' 'TIkA' va 'bhASya' nAmaka vivaraNa graMtha race gaye jo bhinna bhinna samaya ke haiM aura bhASA va sAhitya tathA itihAsa va saMskRti kI dRSTi se rocaka aura mahatvapUrNa haiM / AgamoM para saMskRta TokAeM lagabhaga AThavIM zatAbdI se pUrva kI nahIM pAI jAtI / haribhadrasuri kI TIkAeM saMskRta meM sabase prAcIna mAnI jAtI hai| saiddhAntika sAhitya ____ siddhAnta kI dRSTi se prAkRta bhASA ke prakAzita sAhitya meM zvetAmbara sampradAya ke bhItara vizeSataH jinabhadragaNi kSamAzramaNa kRta vizeSAvazyaka bhASya evaM candraSi mahattara tathA anya AcAryoM kRta chaha karmagraMtha bar3I mahattvapUrNa racanAeM hai| usI prakAra AcAra kI dRSTi se muni AcAra ke liye kalpasUtra, va zrAvakAcAra ke liye haribhadrakRta zrAvaka-prajJapti ullekhanIya haiM / digambara sampradAya meM uparyukta karmaprAbhata va kaSAyaprAbhata aura unakI TokAoM ke atirikta nemicandra AcAryakRta gommaTasAra (jIvakANDa va karmakANDa) labdhisAra, kSapaNAsAra va dravyasaMgraha graMtha jaina siddhAnta kA suvyavasthita pratipAdana karane ke liye suvikhyAta haiN| usI prakAra lokya ke svarUpa kA varNana yativRSabha kRta tiloyapaNNati va nemicandra kRta trilokasAra meM paripUrNatA se pAyA jAtA hai| muni AcAra ke liye zivAryakRta bhagavatI ArAdhanA aura baTTakara kRta mUlAcAra, tathA zrAvakAcAra ke liye vasunandi kRta zrAvakAcAra suprasiddha hai| jaina syAvAda va nayavAda ke liye, devasenakRta nayacaka ullekhanIya hai| ina ke atirikta kundakundAcArya racita samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, bArasa aNuvekkhA aura aSTa pAhuDa graMtha tathA svAmI kArtikeya kRta anaprekSA vizeSataH jaina adhyAtma ke pratipAdana ke liye suprasiddha hai| yaha samasta prAkRta sAhitya prAyaH vikrama kI prathama sahasrAbdi ke bhItara kA racA huA hai / For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAvaka aura muni kA AcAra dhArmika siddhAnta ke bhItara prAyaH AcAra aura darzana ina do zAstroM ko samAveza kiyA jAtA hai| jaina AcAra kI mUlabhitti hai ' ahiMsA / isI kAraNa yahAM ahiMsA kA ati sUkSma vivecana kiyA gayA hai| hiMsA kevala kisI jIva kA ghAta karane yA use coTa pahuMcAne se hI nahIM hotI, kintu kisI prakAra va kisI bhI alpAtyalpa mAtrA meM use hAni pahuMcAne yA usakA vicAra mAtra karane se bhI hotI hai| yaha ahiMsaka bhAvanA kevala manuSya ke prati hI nahIM, kintu choTe se choTe jova ke prati bhI rakhane yogya batalAI gaI hai| mana se, vacana se va kAya se kRta, kArita va anumodita hiMsA pApa rUpa hai / jaina zAstroM meM dhArmika jIvana kI yahI eka sarvopari kasoTI mAnI gaI hai| sabhya puruSa vahI hai jisa ke hRdaya meM prANimAtra ke prati hiMsA kA bhAva na ho| yaha to hai ahiMsA kA niSedhAtmaka rUpa / usa kA vidhAnAtmaka svarUpa pAyA jAtA hai prANimAtra ke prati maMtrI va paropakAra bhAva rakhane meN| 'paropakAraH puNyAya, pApAya parasoMDanam' va 'ahiMsAparamo dharma:' jaina AcAra ke mUla maMtra hai| isa ahiMsAtmaka vRtti ko jIvana meM utArane ke liye pAMca pratoM kA vidhAna kiyA gayA hai-ahiMsA, amaSA, acaurya, amaithuna aura aparigraha / yadi hama samAja ke saMgharSa va sabhya saMsAra ke daNDa-vidhAna kA vizleSaNa karake dekheM to hama pAyeMge ki manuSya-kRta samasta aparAdhoM kA mUla yA to kimI jova ko coTa pahuMcAnA hai, yA kisI dUsare kI vastu ko chona lenA, yA kisI svArthavaza jhara bolanA. yA durAcAra karanA athavA amaryAdita dhana saMcaya karane kI pravRtti meM hai| uparyukta pAMca vratoM kA pratipAdana inhIM samAjagata mUla doSoM ko daSTi meM rakhakara kiyA gayA hai| gRhastha zrAvaka inakA pAlana sthUla rUpa se hI kara sakatA hai, isaliye ukta pAMcoM vratoM kA vidhAna zrAvakAcAra meM aNuvratoM' ke rUpa meM pAyA jAtA hai| zeSa guNavatoM va zikSAvatoM kA upadeza inhIM mUla vratoM ke paripAlana yogya manovRtti taiyAra karane va tyAga vRtti bar3hAne ke hetu kiyA gayA hai| yaha kArya kramazaH hI hokara jIvana kA sthAyI aMga bana sakatA hai| isIliye zrAvaka ko gyAraha pratimAoM va sIr3hiyoM kA pratipAdana kiyA gayA hai| zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA vidhivat abhyAsa ho jAne para hI anagAra vRtti arthAt muni AcAra kA grahaNa ho sakatA hai| jaba taka lezamAtra bhI parigraha hai --saMsAra kI sacitta va acitta sRSTi meM Asakti hai-taba taka bhunivRtti kA pAlana honA azakya hai| muni-dharma, meM pUrvokta pAMca vratoM ko 'mahAvrata ke rUpa meM pAlana karanA par3atA hai| yahAM sAdhaka ko ahiMsAtmaka vRtti evaM sva-para kalyANa baddhi usakI parama sImA para pahuMca jAtI hai| vaha dharmasAvana ke yogya apane zarIra ko banAye rakhane ke liye samAja se zuddha AhAra mAtra ko bhikSA letA hai, aura apanA sArA samaya va zakti AtmakalyANa aura vizva-hita ke cintana, parirakSaNa aura pravartana meM lagAtA hai| muni ke samasta mUla aura uttara guNoM kA abhiprAya use kramazaH purNata : anAsakta vItarAga aura jJAnI banAnA hai| yahI usakI mukti aura siddhi hai / For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina darzana yaha AcAra jisa darzana zAstra ke Upara avalambita hai vaha jaina dharma ke sAta tattvoM dvArA pratipAdita kiyA gayA hai| ina tattvoM kA sAra isa prakAra hai :.. saMsAra ke mUla dravya do hai-jIva aura ajIva / sva aura para kA bodha arthAta cetanA aura jJAna, athavA darzanopayoga aura jJAnopayoga kA honA jIva kA mukhya lakSaNa hai| vyavahAra meM jahAM sparzAdi indriyAM, mana, vacana va kAya kI pravRttiyAM, zvAsocchavAsa tathA Ayu arthAt jIvana-kAla kI maryAdA pAI jAtI hai vahAM jIva kA sadbhAva mAnanA yogya hai| aise jIva saMsAra meM ananta hai| ajIva dravya mUrtika va amatika rUpa se do prakAra kA hai| mUrtika dravya ko pudgala kahate haiM jisameM nAnA prakAra ke varNa, rasa, gandha, va sparza rUpa guNa pAye jAte haiM / pudgala kA choTe se choTA rUpa paramANu hai aura bar3e se bar3A mahAskaMdha rUpa pRthvI Adi / pRthvI, jala, agni aura vAyu saba isI pudgala dravya ke paryAya haiN| amUrta jIvoM ke zarIra bhI pudgala paramANuoM se hI banate haiM / amUrtika ajIva dravya dharma, adharma, AkAza aura kAla hai| AkAza ko hama saba jAnate haiN| yahI vaha dravya hai jo zeSa saba dravyoM ko rahane ke liye avakAza pradAna karatA hai / yaha AkAza bhI ananta hai / kintu isakA vaha bhAga parimita hai jisameM jIva va pudgalAdi dravya nivAsa karate haiM aura jise lokAkAza' kahate haiN| jIva, pudgala Adi dravyoM se rahita ananta AkAza alIkAkAza hai / lokAkAza ananta jIvoM aura pudgaloM arthAt mUrta dravya se bharA haA to hai hI / sAtha hI vaha tIna anya dravyoM se vyApta hai / jisa dravya ke kAraNa lokAkAza meM jIvoM aura pudgaloM kA gamanAgamana sambhava hai vaha dravya kahalAtA hai 'dharma' aura jisa dravya ke kAraNa unakA sthira rahanA sambhava hai vaha dravya kahalAtA hai 'adharma' / ina dravya-vAcaka dharma aura adharma zabdoM ko kartavya aura akartavya bodhaka zabdoM ke artha meM samajhane kI bhrAnti nahIM karanA cAhiye / sUrya razmiyAM yA vidyut lahariyAM jisa dravya ke dvArA pravAhita hotI hai vaha 'Ithara' jaina tattvajJAna ke anusAra dharma dravya hI hai| kAla ko hama saba jAnate haiN| usa se padArthoM kI vartanA ko bhI hama mApate haiN| ise bhI lokAkAza bhara meM vyApta eka svataMtra dravya mAnA hai jisake pratyeka lokAkAza pradeza para eka eka aNu ke vidyamAna hone se hI padArtho meM viparivartana hotA rahatA hai, aura koI padArtha lagAtAra eka rUpa nahI rahane paataa| bauddha darzana meM jise padArthoM kA kSaNikatva kahA hai vaha jaina darzanAnusAra isI kAla dravya kA kartRtva hai| hama Upara kaha Aye hai ki pudgala dravya kA mUkSmatama rUpa hameM paramANu meM dikhAI detA hai| ina paramANuoM kI nAnA prakAra sUkSma racanA hotI hai jise ' vargaNA' kahate haiN| inhIM meM eka kArmaNa vargaNA bhI hai| kArmaNa vargaNAtmaka paramANuoM ke jIva-pradezoM ke sAtha samparka meM Ane ko hI 'Asrava / kahate haiN| usa samaya yadi jIva ke mana, vacata va kAya meM rAga-dveSAtmaka vikAra rahA to isa kAmaNa vargaNA kA jIva-pradezoM ke sAtha 'bandha' ho jAtA hai jise pradeza-bandha kahate haiN| yahI bandha bhAvoM ke anusAra jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ke rUpa meM For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parivartita ho jAtA hai| ise hI prakratibaMdha kahate haiN| bhAvoM kI tIvratA aura mandatA ke anusAra usa bandha meM tIvra yA manda rasa dene kI zakti par3a jAtI hai / ise anubhAgabaMdha kahate haiN| isI ke anusAra una karma-paramANuoM ke jIva ke sAtha saMlagna rahane kI adhika yA kama kAla-maryAdA utpanna ho jAtI hai jo sthitibaMdha kahalAtI hai| yahI karmabandha jIva ko nAnA gatiyoM, yoniyoM aura anubhavoM meM le jAtA hai| isa kriyA meM koI Izvara yA paramAtmA bhAga nahIM letaa| svayaM jIva ke apane zuddha aura azuddha AvoM ke anusAra karmabandha meM utkarSa-apakarSa Adi kriyAeM hotI rahatI haiN| jaba jIva satarka hokara apane bhAvoM meM rAga-dveSAtmaka vikAroM ko utpanna nahIM hone detA saba pUrvokta Asrava va bagdha ko kriyA kA avarodha ho jAtA hai jise 'saMvara' kahate hai| uparyukta pAMca vratoM kA va tadanugAmI anya niyamopaniyamoM kA paripAlana, uttama kSamAdi daza dharmoM kA abhyAsa, anityAdi bAraha bhAvanAoM kA cintana, AdhA-tRSAdi parIpa hoM para vijaya tathA dharma aura zukla dhyAna Adi dhArmika anuSThAnoM kA hetu Asrava va bandha ke avarodha-rUpa saMvara kI prApta karanA hI hai| isI ke sAtha ukta sakriyAoM dvArA pUrva ke baMdhe hue karmoM kA Aya bhI honA hai jise 'nirjarA' kahate haiN| yoM ko pratyeka karmabandha apanI kAlamaryAdA ke bhItara apanA ucita phala dekara AtmapradezoM se pathaka ho jAtA hai| kintu isa 'sapAka nirA' se jIva kA kalyANa nahIM hotA, kyoM ki apanA svAbhAvika phala dekara jhar3ane meM hI vaha bandha jIva meM aise vikAra utpanna kara detA hai jisase aura bhI nayA mArma bandha utpanna ho jAtA hai, aura jIva Ane duHkhAnubhavoM se mukti nahIM pAnA / kintu yadi pUrvokta dhArmika anuSThAnoM dvArA Asrava kA nirodha aura kamoM kA bhaya kiyA jAya to 'apAka mirjarA' hotI hai jisase jIva ko karmoM meM chuTakArA milatA hai aura AtmA ke svAbhAvika darzana-jJAna rUpa guNa prakaTa hote haiM / jaba saMvara' dvArA karmabandha kI pUrI roka ho jAtI hai aura nirjarA' dvArA pUrva saMcita samasta kama naSTa ho jAte haiM, taba jIva ke svAbhAvika guNa anantajAna, ananta darzana. ananta sukha aura ananta vIrya apanI paripUrNa avasthA meM prakaTa hote haiN| yahI 'mokSa' hai va jIva kI paramAtmatva-prApti hai| jainadharma ke sAtoM tattvoM kA nirUpaNa ho cukA / ise saMkSepa meM hama isa prakAra kaha sakate hai --jIva eka dravya hai aura ajIva dUsarA / ina donoM kA paraspara samparka rUpa Asrava aura mela rUpa bandha hotA hai jisase jIva nAnAprakAra ke sukha-dukha kA anubhavana karatA hai| yadi isa samparka kA avarodha arthAt saMvara kara diyA jAya, aura saMcita karmoM kI bhI dhArmika kriyAoM dvArA nirjarA kara dI jAya to jIva kA mokSa ho jAtA hai aura use ananta catuSTaya kI prApti ho jAtI hai| AdhyAtmika utkarSa kI sIr3hiyAM kabAba ke ghoratama andhakAra se nikalakara mokSa taka pahuMcane ke liye jisa AtmotkarSa kI AvazyakatA hotI hai isake caudaha darje mAne gaye haiM jinheM For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNasthAna kahate haiM / sabase nimna guNasthAna una ananta jIvoM kA hai jinheM svapara, Atma-anAtma evaM bure-bhale kA koI viveka nhiiN| yaha mithyAtva guNasthAna hai| jisa samaya jIva ko tAttvika dRSTi prApta ho jAtI hai, taba usakA samyakttva nAmaka cauthA guNasthAna ho jAtA hai / yadi yaha samyaktva kI prApti tAttvika dRSTi ko Dhakane vAle kamoM ke kSayase arthAt kSAyika na hokara kevala una karmoM ke tAtkAlika upazama yA kSayopazama mAtra se huI to usa jIva ke samyakttva se puna: patita hone kI saMbhAvanA hotI hai / samyavattva se patita hokara mithyAtva taka pahuMcane se pUrva jIva kI jo AdhyAtmika avasthA hotI hai use sAsAdana nAmaka dusarA gaNasthAna kahA gayA hai / kabhI kabhI samyaktva ke sAtha kucha mithyAtva kA aMza bhI mizrita ho jAtA hai / yaha samyagmithyAtva yA mizra nAmaka tIsarA guNasthAna hai / samyaktva ho jAne para jaba kucha saMyamabhAva jAgata ho jAtA hai aura jIva kramazaH zrAvaka ke vratoM kA pAlana karane lagatA hai taba usakA dezavirata yA saMyamAsaMyama nAmaka pAMcavAM guNasthAna hotA hai| mahAvatoM ke pAlaka chaThe guNasthAnavartI 'saMyata' yA pramattavirata hote haiN| jaba saMyama meM se pandraha prakAra kA pramAda bhI dUra ho jAtA hai taba sAtavAM apramatta guNasthAna hotA hai| isase Age yadi jIva apanI ghAtaka karmaprakRtiyoM kA.. upazama karatA huA Age bar3hatA hai to vaha apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmpasaya ina AThaveM, nauveM aura daza guNasthAnoM meM se bar3hatA huA gyArahaveM guNasthAna meM upazAntamoha' rUpa vItarAga hokara kucha kSaNoM pazcAt arthAt antarmuhUrta meM hI punaH nIce A giratA hai| yaha upazama zreNI kahalAtI hai| kintu yadi jIva ukta tIna guNasthAnoM meM apanI cAtaka prakRtiyoM kA kSaya karatA huA bar3hatA hai to vaha gyArahaveM guNasthAna meM na pahuMcakara bArahaveM 'kSINamoha' guNasthAna meM pahuMca jAtA hai jahAM se yaha kevalajJAna prApta kara 'sayogakevalI' nAmaka terahaveM aura vahAM se / ayogakevalI' nAmaka caudahaveM guNasthAna meM pahuMcakara alpakAla meM hI zarIra ko chor3a siddha, mukta, paramAtmA ho jAtA hai| jisa samaya jIva terahaveM sayogakevalI guNasthAna meM hotA hai, tabhI yadi usane apane puNya karmoM dvArA tIrthakara gotra kA bandha kiyA ho to, vaha tIrthakara banakara jIvoM ko sanmArga kA upadeza detA hai| jIvajagat kA polocana jIvoM kI vizeSa paristhitiyoM kA adhyayana karane kI caudaha dizAyeM mAnI gaI haiM jinheM 'mArgaNAsthAna' kahate haiN| naraka, liyaMca, ganadhya aura deva ye cAra gatiyAM haiN| inameM jIvoM kI kyA dazAeM hotI hai aura unameM kitane gaNasthAna prApta kiye jA sakate haiM isakA vicAra prathama gatimArgaNA meM hotA hai| koI jIva jaise pRthvI, apa, teja vAyu va vanaspati kAyika sparza indriyamAtra ke vikasita hone se ekendriya hote hai| kinhIM ke sparza aura jihA ye do indriyAM hotI hai| kinhIM ke ghANa aura home se ve zrIndriya hote haiN| koI cakSa bhI rakhate haiM aura caturendriya hote haiN| tathA koI jIva zrotra sahita paMcendriya hote haiN| ina For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvAM kI dazAoM va yogyatAoM Adi kA vicAra dvitIya indriyamArgaNA meM kiyA jAtA hai| pathyo Adi ekendriya jIvoM kA zarIra sthAvara aura dvIndriya Adi jIvoM kA zarIra trasa kahalAtA hai| ekendriyoM meM bhI vanaspati ke pratyeka va sAdhAraNa, tathA sapratiSThita va apratiSThita Adi bheda hote haiN| isa saba kA vicAra kAyamArgaNA nAmaka tatIya mArgaNA meM kiyA gayA hai| mana, vacana aura kAya ko kriyA kA nAma yoga hai, aura cauthI yogamArgaNA meM jIva kI inhIM kriyAoM kA vicAra kiyA jAtA hai| koI jova puruSa liMgI hote haiM, koI strI liMgI aura koI napuMsaka / isake vicAra ke liye pAMcavIM veda mArgaNA hai| krodha, mAna, mAyA aura lobha ye jIva ke cAra kaSAya rUpa vikAra hai inhIM kA vidhivat jJAna kagane vAlI chaThI kaSAya mArgaNA hai| mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevala, ye jJAna ke pAMca bheda haiN| inakA hI sUkSma vicAra sAtavIM jJAnamArgaNA meM pAyA jAtA hai / atadhAraNa, samiti-pAlana, kaSAyoM kA nigraha, mana, vacana, kAya kI asatpravRttiyoM kA tyAga aura iMdriyoM kA nigraha, ye saMyama ke kArya hai aura inakA vicAra AThavIM saMyama mArgaNA meM hotA hai| jJAna se pUrva cetanA kA jo padArtha ke prati avadhAna hotA hai use darzana kahate haiN| yaha darzana cakSu, acakSu, avadhi aura kevala rUpa se cAra prakAra kA hai jisakA vivaraNa nauvIM darzana mArgaNA kA viSaya hai| krodha mAnAdi kaSAyoM ke udaya sahita athavA binA udaya ke jo mana vacana kAya kI pravRtti meM tIvratA va maMdatA pAI jAtI hai vaha lezyA kahalAtI hai, kyoMki isI ke dvArA jova para karmoM kA lepa bar3hatA hai| kaSAyoM ke car3hAva utAra kI apekSA isake chaha bheda hai: kRSNa, nIla, kApota, pota, padma aura zukla / inhIMkA vicAra dazavIM leNyA mArgaNA meM kiyA gayA hai| koI jIva to saddaSTi prApta kara siddha hone yogya arthAt bhavya hai aura koI abhavya / jIvoM kA yahI bheda gyArahavIM bhavyatva mArgaNA kA viSaya hai| jisa guNa kI prApti se jIva mithyAtva chor3akara zraddhAnI bana kara apanA va dUsaroM kA kalyANa karane lagatA hai use samyaktva kahate haiN| isI ke svarUpa kA adhyayana karane ke liye bArahavIM samyaktva mArgaNA hai / ekendriya se lagAkara caturindriya taka ke samasta jIva aura paMcendriyoM meM bhI kucha jIva aisI yogyatA nahIM rakhate jisase ve zikSA, kriyA, AlApa va upadeza kA grahaNa kara skeN| ya jIva asaMjI haiM aura jo zikSAdi ko grahaNa kara sakate haiM ve sNjii| yaha viveka terahavIM saMjJA mArgaNA meM kiyA gayA hai| nayA zarIra dhAraNa karane ke liye gamana Adi kucha hI aiso avasthAyeM haiM jaba jIva apane AMgopAMgAdi ke poSaNa yogya nokarma vargaNArUpa pudgaladravya kA AhAra yA grahaNa na karatA ho| zeSa avasthAoM meM to vaha nirantara AhAra karatA hI rahatA hai| jIva kI inhIM AhAraka va anAhAraka avasthAoM kA vicAra caudahavI AhAra mArgaNA meM pAyA jAtA hai| isa prakAra prANi-varga kA adhyayana ina caudaha mArgaNAoM meM kiyA gayA hai| For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir virodha meM sAmaJjasya jo dharma jIvamAtra se maMtrI bhAva rakhane aura uttama kSamA kA abhyaa| karase kA upadeza detA hai use apane vicAra-kSetra meM udAra aura sAmaJjasya dRSTi kA poSaka honA Avazyaka hai| jaina dharma kI yaha udAra aura sAmaJjasya dRSTi usake syAdvAda aura nayavAda meM pAI jAtI hai| pahale to yaha saMsAra hI bar3A vicitra aura nAnArUpa evaM viSamazIla hai| dUsare jitane jIva hai ve sabhI apanI apanI vibhinna paristhitiyoM ke vazIbhUta hone se apanA apanA bhinna dRSTikoNa rakhate hai| tIsare kAla apanI parivartana-zIlatA dvArA kisI bhI sajIva yA ajIva padArtha ko adhika samaya taka ekarUpa nahIM rahane detaa| aura cauthe pratyeka vastu apane apane ananta guNa-dharma rakhatI hai aura ananta paryAyeM badala sakatI haiN| aisI avasthA meM pari kisI vastu ke sambandha meM deza-kAlAdi kA vicAra kiye binA koI bAta ekAnta buddhise kahI jAyagI to vaha sarvathA satya na ho sakegI / vaha aMdhe ke ekAMga sparza mAtra se prApta kiye hue hAthI ke jJAna ke samAna ekAMgI hogI / tathApi hama vastu ke samasta dharmoM kA eka sAtha vicAra va kathana bhI to nahIM kara sakate / eka samaya meM kisI eka hI dharma kA vicAra to kiyA jA skegaa| ataeva jaba hama anya saMbhAvanAoM kA vicAra chor3akara vastu ke svarUpa-vizeSa kA kathana karate haiM taba vaha ekAnta-dUSita hotA hai, aura jaba hama una anya saMbhAvanAoM kA dhyAna rakhakara koI bAta kahate haiM taba hama anekAntavAdI aura satya hai| isa dRSTi meM saMsAra ko jitanI pravRttiyAM hai ve saba apano apano vizeSatA rakhatI hai, aura apanI AnI paristhiti meM unakA aucitya bhI ho sakatA hai / kintu ve dUSita taba ho jAtI haiM jaba ve apane deza, kAla va mAtrA Adi kI maryAdAoM kA ullaMghana karane lagatI haiM / syAdvAda aura anekAnta meM vastusvarUpa ke kathana meM inhIM vizeSa dRSTikoNoM para jora diyA gayA hai jinake dvArA hama viruddha dikhAI dene vAlI vAtoM meM bhI paraspara sAmaMjasya sthApita kara sakate haiN| koI kisI vastu ko kisI vizeSa guNa ko lakSya karake 'hai' kahatA hai, aura koI usase anya guNa ko lakSya karake kahatA hai 'nahIM' / yadi hama donoM ke lakSyoM ko jAna jAyaM, to phira hameM una donoM ke 'hai' aura 'nahIM' meM virodha dikhAI nahIM detA, kintu sAmaMjasya aura paripurakatA dRSTigocara hogii| isI kAraNa kahA gayA hai ki jainI apane anekAnta dvArA samasta mithyAmatoM ke samUha meM hI pUrNasatya dekhane kA prayatna karatA hai| yadi Aja kA virodha aura kaSAyagrasta saMsAra isa anekAntAtmaka vicArasaraNi aura ahiMsAtmaka vatti ko apanA le to usake samasta duHkha dUra ho jAyaM aura manuSya samAja meM zAMti, mukha aura badhutva kI sthApanA ho jAya / For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar maMgalAcaraNa Namo arihaMtANaM / mamo siddhANaM / mamo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savya sAhUNaM // 1 // eso paMca-NamokAro savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM paDhama hoi maMgalaM // 2 // cattAri maMgalaM / arihaMtA maMgalaM / siddhA maMgalaM / sAha maMgalaM / kevali-paNNatto dhammo maMgalaM / / 3 / / For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Anh tatva-samuccaya cattAri logurAmA / arihaMtA loguttamA / siddhA loguttamA / sAhU loguttamA / kevali-paNNatto dhammo loguttamo // 4 // cattAri saraNaM pavvajjAmi / arihaMte saraNaM pavvajjAmi / siddhe saraNaM pavvajjAmi / sAhU saraNaM pavvajjAmi / kevali-paNNattaM dhamma saraNaM pavvajjAmi // 5 // For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 1 loka-svarUpa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavvajaNAnaMdayaraM vocchAmi ahaM tiloya paNNattaM / bhira bhatti pasAdida-bara-guru-calaNANubhAveNaM // 1 // 1-87 jaga sedi-ghaNapamANo loyAyAso sapaMcadavvaridI | esa aNaMtANaMtAloyAyAsassa bahumajjhe // 2 // 1-91 Adi-hiNeNa hINo pagadi- sarUtreNa esa saMjAdo / jIvAjIva samiddho vahAbaloio loo // 3 // 1-133 dhammamma biddhA gadiragadI jIva pogalANaM ca / jattiya - mettAyAse loyAAso sa NAdavvo // 4 // 1-134 loka-3 hemiloyAyAro bettAsaNasaNiho sahAveNa / majjhima- loyAyAro ubbhiyamuraaddhasAriccho // 5 // 1-137 ubarima- loyAyAro ubbhiyamuraveNa hoi saritto / saMThANo dANaM loyANaM ehi sAhemi // 6 // 1-138 heDima - "jjhima- ubarima- louccheho kameNa rajjuvo / sattaya joyaNalakkhaM joyaNa lakkhuNa sagarajjU // 7 // 1-151 naraka -7 iha rayaNa-sakkarA-vAlu-paMka- dhUma-tama-mahAtamAdipahA / mukhaddhamma mahAo satta cciya rajju aMtariyA // 8 // 1-152 dhammA-sA meghA - aMjaNa riTThANa ucbhamaghavIo | mAghatriyA iya tANaM puDhavINaM gottaNAmANi // 9 // 1-153 culasIdI lakkhANaM NirayabilA hoMti savtra- puDhavIsuM / purva paDi patte tANa pamANaM parUvemo // 10 // 2-26 For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya tIsaM paNavIsaM ca ya paNNarasaM dasa tiNi hoti lakkhANi / paNarahidekkaM lakkha paMca ya rayaNAi puDhavINaM // 11 // 2-27 majjaM pitA pisida lasaMtA jIve haNate migayANa tattA / Nimesa metteNa suheNa pAvaM pAvaMti dukkhaM Nirae aNataM // 12 // 2-362 loha-koha-bhaya-moha-baleNaM je vadaMti vayaNaM pi asacca / te Niratarabhaye urudukkhe dAruNammi NirayAmmi paDate // 13 // 2-363 jyotiSI deva-5 caMdA divAyarA gaha-NakkhattANiM pinnnntaaraao| paMcavihA jodigaNA loyaMtaghaNovahiM puTThA // 14 // 7-7 ekkaka-sasaMkANaM aTThAvIsA huvaMti NavattA / edANaM NAmAI kamajuttIe parUvemo // 15 // 7-25 nakSatra-27 kittiya-rohiNi-migasira-adAo puNavatu tahA pulso / asilesAdI maghao puvAo uttarAo hattho ya // 16 // 7-26 cittAo sAdAo hoti visaahaannumh-jetttthaao| mUlaM puvvAsATA tatto vi ya uttarAsADhA // 17 // 7-27 AbhajI-savaNa-dhaniTThA sadabhisa-NAmAo pubbabhaddapadA / uttarabhaddapadA revadIo taha assiNI bharaNI // 18 // 7-28 svarga-12 bArasa kappA keI keI solasa vadaMti AiriyA / tivihANi bhAsidANiM kappAtIdANi paDalANiM // 19 // 8-115 sohammIsANa-saNakkumAra-mAhiMda-bamha-laMtavayA / mahasukka-sahassArA ANada-pANadaya-AraNaccudayA // 20 // 8-120 svarga-16 sohammo IsANo saNakkumAro taheva mAhiMdo / bamho bamhuttarayaM laMtava-kApiTTha-sukka-mahasukkA // 21 // 8-127 For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loka-svarUpa sadara-sahassArANada-pANada-AraNaya-accudA NAmA / iya solasa kappANiM maNNate kei AiriyA // 22 // 8-128 aveyaka-1 evaM bArasa kappA kappAtIdesu Natra ya gevejjA / hehima-heTThima NAmo heTThima-majhilla heThimovarimo // 23 // 8-121 majhima-heTThima NAmo majjhima-majhima majjhimovaribho / uvarima-haTThima NAmo uvarima-majjhima ya uvarimovarimo // 24 // 8-122 vijayaMta-bai jayaMta-jayaMta-aparAjidaM ca NAmANi / sabasiddhiNAme pubvAvara-dakkhiNuttara-disAe // 25|| 8-125 mANusa-loya-pamANe saMThiya-taNuvAda uvIrame bhAge / sarisasirA savvANaM heThimabhAgammi visarisA keI // 26 // 9-15 jAvaddhaM gaMdavvaM tAvaM gaMtUNa loyasiharAmma / ceTThanti savya siddhA puha puha gayasittha-bhUsa-gabbhaNihA // 27 // 9-16 adisayamAdasamutthaM visayAtIdaM aNotramamaNataM / abbucchiNNa ca suhaM suddhavajogaM tu siddhANaM // 28 // 9-59 - jambUdvIpa mANusa-jaga bahumajhe vikkhAdo hodi jaMbudIo tti / ekkajjoyaNalakkha-vikvaMbhajudo sarisavaTTo // 29 // 4-11 tassi jaMbUdIve sattavihA hoti jaNapadA pavarA / edANaM viccAle chakkulaselA virAyate // 30 // 4-90 kSetra-7 dakSiNa-disAe bharaho hemavado hari-videha rammANi / heraNNavaderAvada-varisA kula-pavvadaMtaridA // 31 // 4-91 parvata-6 himavaMta mahAhimavaMta-Nisidha-NIlahi-rummi-siharigirI / mUlovaritamavAsA pucovara-jaladhIhiM saMlaggA // 32 // 4-94 For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva-samuccaya bharata kSetra bharaha-khidIbahumajhe vijayaddho NAma bhUdharo tuNgo| rajadamao ceThedi hu NANAvararayaNa-ramaNijjo // 33 // 4-107 gaMgA himavaMtAcalamajjhe paumadaho puvva-pacchimAyAso / 4-195 tassi puvadisAe Niggacchadi NimmagA gaMgA // 34 // 4-196 sindhu paumadahAdo pacchimadAreNaM Nissaredi siMdhuNadI / 4-252 codaha-sahassasariyA parivArA pavisae uvahiM // 35 // 4-264 khaMDa-6 gaMgA-sindhuNaIhiM veyaDDha-gageNa bharahakhettammi / chakkhaMDa saMjAdaM tANa vibhAgaM parUvemo // 36 // 4 266 uttara-dakSiNa bharahe khaMDANiM tiNNi hoMti pattekkaM / dAkkhiNa-tiya-khaMDaMsu ajjAkhaMDo tti majjhimmo // 37 // 4-267 bharahakvettammi ime ajjAkhaMDammi kAlaparibhAgA / avasAppiNi-ussapiNi pajjAyA doNNi hoMti puDhaM // 38 // 4.312 kAla-6 doNNi vi milide kampa chanbhedA hoti tattha ekkakaM / susumasusumaM ca susumaM taijjayaM susamadussamayaM // 39 // 4-316 dussamasusamaM dussamamadidussamayaM ca tesu paDhamammi / 4-317 paradAraradI-paradhaNacorI NaM Natthi NiyameNaM // 40 // 4-333 kAlammi susamaNAme tiyakoDAkoDiuvahiuvamammi / paDhamAdo hAyaMte ucchehAU-baladdhi-tejAI // 41 // 4.402 uccheha-pahu dikhINe pavisedi hu susamadussamo kAlo / 1-403 accharasarisA NArI amarasamANo Naro hodi // 42 // 4-405 For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loka-svarUpa kulakara-14 ede caudasa maNuo padisudapahudI hu NAhirAyaMtA / * yuvyabhavammi videhe rAjakumArA mahAkule jAdA // 43 // 4-504 kuladhAraNAdu savve kuladharaNAmeNa bhuvaNavikkhAdA / kulakaraNAmma ya kusalA kulakaraNAmeNa supasiddhA // 44 // 4-509 etto salAyapurisA tesaTThI sayalabhuvaNa-vikkhAdA / jAyati bharahakhette garasIhA puNNapAkeNa // 45 // 4-510 titthayara-cakka-bala-hari-paDisatta NAma vissudA kamaso / viuNiyabAraseM-bArase-payatthe-Nidhi -raMdha-saMkhAe // 46 // 4-511 tIrthaMkara-24 usahamajiyaM ca saMbhavamahiNaMdaNa-sumai NAmadheyaM ca / paumappahaM supAsaM cada paha-pupphayaMta-sIyalae // 47 // 4-512 seyaMsa-vAsupujje, vimalANaMte ya dhamma-saMtI ya / kuMthu-ara malli-subbaya-gami-NemI-pAsa-badamANA ya // 48 // 4-513 paNamahu cauvIsa jiNa titthayare tattha bharahakhettammi / bhavyANaM bhavarukkhaM chidaMte NANa-parasUhiM // 49|| 4-514 ___ cakravartI-12 bharaho sagaro maghavA saNaMkumAro ya saMti kuMthu arA / taha ya subhomo paumo hari-jayaseMNA ya bamhadatto ya // 50 // 4-515 chakkhaDa-puDhavimaMDala-pasAhaNA kitti-bhariya-bhuvaNayalA / ede bArasa jAdA cakkaharA bharaha-khettAmma // 51 // 4.516 ___ * suSama-duSamA kAla ke Antima bhAga meM kramazaH caudaha kulakara hote hai jo apane apane kAla kI paristhiIta ke anusAra yugadharma kA upadeza dete haiN| una 14 kulakaroM ke nAma isa prakAra haiM-pratizruti', sanmati, kSemakareM, kSemadhara, sImakara, sImaMghara, vimalavAhana, cakSuSmAna, yazasvI', Abhicandra, candrarbhi, marudeva', prasenajit, nAbhirIya / For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva samuccaya baladeva-9 vijayo acala sudhammo suppahaNAmo sudasaNo NaMdI / taha paMdimitta rAmo paumo Nava hoMti baladevA // 52 // 4.517 nArAyaNataha ya tiviThTha-duviTThA sayaMbhu purisuttamo purisIho / puMDariya-datta-NArAyaNA ya kiNho huvaMti Nava viNhU // 53 // 4-518 pratinArAyaNa-9 assaggIvo tAraya-meraga-madhukIDabhA taha NisuMbho / bali-paharaNa-rAvaNao jarasaMdho ya Navaya paDisattU // 54 // 4-519 bhImAvali-jiyasattU ruddo vaisANalo ya supaiTTho / taha acala puMDarIo ajiyaMdhara ajiyaNAbhi-me DAlA // 55 // 4-520 saccaisudo ya ede ekkArasa hoti titthayarakAle / ruddA udaddakammA ahamma-bAvAra-saMlaggA // 56 // 4-521 mahAvIra siddhattharAya piyakAriNIhiM Nayaramma kuMDale vIro / uttaraphagguNi rikkhe cittasiyA terasIe uppaNNo // 50 // 4-549 aThuttara adhiyAe vesadaparimANavAsa-adiritte / pAsajiNuppattIdo uppattI vaDDhamANassa // 58 // 4-577 maggasira-bahula-dasamI-avarohe uttarAsu NAdhavaNe / tadiyaMrakhaNammi gahidaM mahavvadaM baDDhamANeNa // 59 // 4-667 Namo mallI vIro kumArakAlammi vAsupujjo ya / / pAso / ya gahidatavA sesajiNA rajacaramammi // 60 // 4-670 vaisAha-suddha-dasamI mAghA-rikkhammi vIraNAhassa / rijukUlaNadItAre avaraNhe kevalaM NANaM // 61 // 4-701 For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org loka-svarUpa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kattiyakiNDe codasi paccUse sAdiNAmaNakkhatte / pAvAe yarIe ekko vIresa siddho // 62 // 4- 1208 tiya vAsA aDa mAsaM pakvaM taha tadiyakAla avasese / siddho risahajiNido vIro turimassa tettie sese // 63 // 4- 1239 NivvANe vIrajiNe vAsataye aTTamAsa pakkhe | galidesuM paMcamao dussamakAlo samalliyadi // 64 // 4-1474 kevalI 3 jAdo siddho vIro taddivase godamo paramaNANI | jAdo tassiM siddhe sudhammasAmI tado jAdo // 65 // 4-1476 tami kadakammaNA se jaMbUsAmi tti kevalI jAdo / tattha trisiddhipaNe kevalaNo Natthi aNuvaddhA || 66 // / 4-1477 9 zakarAja vIrajiNe siddhigade ca sadara giTThi vAsaparimANe / kAlammi adikkate uppaNNo ettha sagarAo || 67 // 4-1496 NivvANe vIrajiNe chavvAsasadesu paMcavarisesu / paNa mAse gadesuM saMprAdo sagaNio ahavA || 68 // 4-1499 nivvANagade vIre causadai gisaTThi vAsavicchede / jAdo ya sagaNariMdo rajjaM vaMsassa dusayavAdAlA ||69 // 4-1503 doNi sadA paNavaNNA guttANaM caumuhassa vAdAlaM / bassaM hodi sahassaM keI evaM paruvaMti // 70 // 4-1504 jakkAle vIrajiNo NisseyasasaMpayaM samAvaNNo / takkAle abhisitto pAlayaNAmo avati // 71 // 4- 1505 pAlakarajjaM saTThi igisayapaNavaNNa vijayavaMsabhavA / For Private And Personal Use Only cAlaM murudayasA tIsa vassA supustamittami // 72 // 4-1506 vasumitta - aggimittA sahI gaMdhavvayA viyamekaM / paravANA ya cAlaM tatto bhatthaTTA jAdA || 73 | 4-1507 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva samuccaya bhatthaTThaNANa kAlo doNNi sayAiM havaMti bAdAlA / tatto guttA tANaM raje doNNi ya sayANi igitIsA |74 // 4-1508 tatto kakkI jAdo iMdasudo tassa caumuho NAmo / sattari barisA AU viguNiya igivIsa rajjato // 75|| 4-1509 aha sAhiUNa kakkI Niyajogge jaNapade payatteNaM / sukkaM jAcadi luddho piMDaggaM jAva tAva samaNAo // 76 // 4-1510 aha ko vi asuradevo ohodo muNigaNANa ubasaggaM / NAdUNaM taM kakki mAredi hu dhammadohi tti // 77 // 4-1513 kakkimudo ajidaMjayaNAmo rakkha tti Namadi taccaraNe / taM rakkhadi asuradeo dhamme rajaM kareja tti // 78 // 4-1514 tatto dove vAsA sammaddhammo payadi jaNANa / / kamaso divase divase kAlamahappeNa hAede / / 79 // 4-1515 [ yativRSabhakRta tiloyapaNNatti For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma [1] arahate vaMdittA sAvagadhamma duvAlasaMvihaM pi / vocchAmi samAseNaM gurUvaesANusAreNaM // 1 // sapattadaMsAI paidiyaha jaijaNA suNeI ya / sAmAyAriM paramaM jo khalu taM sAvagaM viti // 2 // paMceva aNuvvayAI guNavvayAI ca huMti tinneva / sikkhAvayAI cauro sAvagadhammo duvAlasahA // 3 // 6 ahiMsA paMca u aNubbayAI thUlagapANivahaviramaNAINi / sattha padama imaM khalu pannattaM vIyarAgehiM // 4 // 106 thUlagapANivahassAviraI duviho a so vaho hoi / saMkappAraMbhaihi ya vajjai saMkappao vihiNA // 5 // 107 uccAliyammi pAe iriyAsamiyassa saMkamaTThAe / vAvajjijja kuliMgI marijja taM jogamAsajja // 6 // 223 na ya tassa tannimitto baMdho suhumo vi dosio samae / jamhA so apamatto sA u pamAu tti niviTThA // 7 // 224 paDivajjiUNa ya vayaM tassaiyAre jahAvihiM nAuM / saMpuNNapAlaNaTThA parihariyacA payatteNaM // 8 // 257 badha-vaha-chavivicchee aibhAre bhatta-pANavucchee / kohAidUsiyamaNo gomaNuyAINa no kujA // 9 // 258 parisuddhajalaggahaNaM dAruyadhannAiyANa taha ceva / gahiyANa vi paribhogo vihIi tasarakkhaNaTThAe // 10 // 259 For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya satya thUlamusAvAyassa u viraI duccaM sa paMcahA hoi / kannA-go-bhUAliya-nAsaharaNa-kUDasakkhije // 11 // 260 paDivajjiUNa ya vayaM tassaiyAre jahAvihiM nAuM / saMpuNNapAlaNaTThA parihariyavvA payatteNaM // 12 // 262 sahasA abhakkhANaM rahasAM ya sadAramaMtabheyaM ca / mosovaesayaM kUDalehakaraNaM ca vajjijjA // 13 // 263 buddhIe nieUNaM bhAsijjA ubhayaslogaparimurcha / saparobhayANa jaM khalu na savvahA pIDajaNagaM tu // 14 // 264 acaurya thUlamadattAdANe viraI taccaM duhA ya taM bhaNiyaM / saccittAcittagayaM samAsao vIyarAgehiM // 14 // 265 vajjijjA tenAhaDa-takkarajogaM viruddharajjaM ca / kUDatula-kUDamANaM tappaDirUvaM ca vavahAraM // 15 // 268 brahmacarya paradArapariccAo sadArasaMtosamo vi ya cautthaM / duvihaM paradAraM khalu urAlaveubvibheeNaM // 16 // 270 ittariya-pariggahiyAparigahiyAgamaNaNaMgakIDaM ca / paravIvAha karaNaM kAme tivvAbhilAsaM ca // 17 // 273 vajijA mohakara parajuvaidaMsaNAi saviyAraM / ee khu mayaNavANA carittapANe viNAsaMti // 18 // 274 __ aparigraha saccittAcittesuM icchApariNAmamo ya paMcamayaM / bhaNiyaM aNuvvayaM khalu samAsao zaMtanANIhi // 19 // 275 khittAi hiraNNAI dhaNAe dupayAi kuviyagassa tahA / samma visuddhacitto na pamANAikkama kujjA // 20 // 278 For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma bhAvij ya saMtosa gahiyamiyANi ajANamANeNaM / thotraM puNo Na evaM gihissAmA tticitijA ||21|| 279 diggrata uDDhamahe tiriyaM piya disAsu parimANakaraNamiha paDhamaM / bhaNiyaM guNavvayaM khalu sAvagadhammammi vIreNa ||22|| 280 bhogopabhoga- parimANa ubhoga - parIbhoga vIyaM parimANakaraNamo neyaM / aNiyamiyavAvidosA na bhavati kayAmma guNabhAvo // 23 // 284 saccittAhAraM khalu tappaDibaddhaM ca vajjae sammaM / appoliya- duppoliya- tucchosahi-bhakkhaNaM caiva // 24 // 286 anarthadaNDa ta iMgAlI sADI mADI - phoDIsu vajjae kammaM / vANijjaM caiva daMtalakkharasa - kesa - visa- visayaM ||25|| 287 evaM khu jaMtapIlaNakammaM nillaMgaNaM ca davadANaM / sara - daha-talAyasosa asaIposaM ca vajjijjA ||26|| 288 viraI aNatthadaMDe tasa caunviho avajjhANo / pamAyAyariyahiM sappayANapAvovara se ya // 27 // 289 aTTheNa taM na baMdha jamaNadveNaM tu theva bahubhAvA / aTThe kAlAIyA niyAmagA na u aNaTTAe ||29|| 290 kaMdapaM kukkuiyaM mohariyaM saMjuyAhigaraNaM ca / bhogaparI bhogAireyagayaM cittha vajje ||29|| 291 sAmAyika sikkhApayaM ca paDhamaM sAmAiyameva taM tu nAyavvaM / sAvajjoyarogANa vajjaNA sevaNArUvaM ||30|| 292 sAmaiyammika samaNo iva sAvao havAi jamhA | err kAraNa bahuso sAmAiyaM kujjA ||31|| 299 For Private And Personal Use Only 13 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 tatva-sabhuccaya dezAvakAsika disi vayagahiyassa disAparimANasseha paidiNaM jaM tu / parimANakaraNameyaM bIyaM sikkhAvayaM bhaNiyaM // 32 // 318 desAvagAsiyaM nAma sappavisanAyao'pamAyAo / AsayasuddhIi hiyaM pAleyavvaM payatteNaM // 33 // 319 proSadhopavAsa AhAra-posaho khalu sarIrasakAraposaho ceva / baMbhabvAvAresu ya taiyaM sikkhAvayaM nAma // 34 // 321 appaDi-duppaDilehiya-sijjA-saMthArayaM vivajijA / apamajjiya-dupamajjiya taha uccArAi bhUmi ca // 35 // 323 taha ceva ya ujjutto vihIi iha posahammi vajijjA / sammaM ca aNaNupAlaNamAhArAIsu savyesu // 36 // 324 nAyAgayANa annAiyANa taha ceva kappaNijANaM / desaddhasaddha sakArakamajuyaM paramabhattIe // 37 // 325 atithi-saMvibhAga AyAguggahabuddhIi saMjayANaM jamittha dANaM tu / eyaM jiNehi bhaNiyaM gihINa sikkhAyavayaM carimaM // 38 // 326 ittha u samaNovAsagadhamme aNuvaya-guNavvayAI ca / Atra kahiyAi sikkhAvayAI puNa ittarAI ti // 39 // 328 kusume hi vAsiyANaM tilANa tillaM pi jAyai suyaMdha / edotramA hu bohI pannatA vIyarAgehi // 40 // 387 [haribhadrasUrikRta zrAvakaprajJapti ] For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma [2] sAyAro aNayAro bhaviyANaM jeNa desio dhammo / NamiUNa taM jiNidaM sAvayadhamma parUvemo // 1 // daMsaNa-vaya-sAmAiya-posaha-sacitta-rAibhuttI ya / bamhAraMbhapariggaha-aNumadamuThThi desakiradamhi // 2 // 4 eyArasa ThANAI sammattavivajjiyassa jIvassa / jamhA Na saMti tamhA sammattaM suNahu vocchAmi // 3 // 5 attAgamataccANaM jaM saddahaNaM suNimmalaM hodi / saMkAi-dosarahiyaM taM sammattaM muNeyavvaM / / 4 // 6 // NissaMkA NikaMkhA NividigiMchA amUDhadiTThI ya / uvagRhaNa ThidiyaraNaM vacchalla pahAvaNA ceva // 5 // 48 saMveo' NiveoM jiMdA garahA ya uvasamo" bhattA / bacchallaM aNukaMpA aTTha guNA huMti sammatte // 6 // 49 erisa-guNa-aTTha-juyaM sammattaM jo dharei diDhacitto / so havai sammadiTThI sadamANo payatthe ya // 7 // 56 1-darzana paMcuMbarasahiyAi satta vi visaNAI jo vivajjei / sammatta-visuddhamaI so daMsaNasAvao bhaNio // 8 // 57 uMbara-baDa-pIpala-piya-pAyara-saMdhANataru-pasUNAI / NiccaM tasasaMsiddhAI tAI parivajjiyavvAiM // 9 // 58 jUyaM maja maMsaM vesA pAraddhi cora parayAraM / duggai-gamaNassedANi heubhUdANi pAvANi // 10 // 59 For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 2-vrata paMceca aNuvayAiM guNavayAI ca hoMti puNa tiNNi / sikkhAvayANi cattAri jAie vidiyammi ThANammi // 11 // 206 pANAivAyaviraI saccamadattassa bajaNaM ceva / thUlayaDabamhaceraM icchAra gaMthaparimANaM // 12 // 207 puvvuttara-dakSiNa-pacchimAsu kAUNa joyaNapamANaM / parado gamaNaNiyattI disi NAma guNavvayaM paDhamaM // 13 // 213 vayabhaMgakAraNaM hoi jammi desammi tattha NiyameNa / kIrai gamaNaNiyattI taM jANa guNabvayaM vidiyaM // 14 // 214 ayadaMDa-pAsavikkaya-kUDatulA-mANa-kUrasattANaM / jaM saMgaho Na kIrai taM jANa guNavvayaM tidiyaM // 15 // 215 jaM parimANaM kIrai maMDaNa-taMbola-gaMdha-pupphANa / taM bhoyavirai bhaNiya paDhama sikkhAvayaM sutte // 16 // 216 sagasattIe mahilA-batthAharaNANa jaM tu parimANaM / taM paribhoyaNiyuttI vidiyaM sikkhAvayaM jANa // 17 // 217 atihissa saMvibhAgo tidiyaM sikkhAvayaM muNeyavvaM / sagihe jiNAlaye vA tivihAhArassa vosaraNaM / / 18 // 271 jaM kuNai gurupAsammi ya sammamAloiUNa tiviheNa / sallekhaNaM cautthaM sutte sikkhAvayaM bhaNiyaM // 19 // 272 3-sAmAyika hoUNa suI ceiyagiha mmi sagihe va ceiyaahimuho| aNNatta suipaese pubvamuho uttara muho vA // 20 // 274 kAussaggammi Thio lAhAlAhaM ca sattumittaM ca / jo passai samabhAvaM maNammi dhariUNa paMca NavakAraM / / 21 // 276 siddhasarUtraM jhAyai ahavA jhANuttamaM sasaMveyaM / khaNamevAmavicalaMgo uttamasAmAiyaM tassa // 22 // 278 For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharma 17 4-proSadhopavAsa uttama-majha-jahaNNaM tivihaM posahavihANamudiDhe / sagamatti eyamAsamma caurasu pavvesu kAyavvaM // 23 // 280 jaha ukssa tahA majhamavi posahavihANamuddiSTuM / Navara viseso salilaM chaDittA vajjae sesaM // 24 // 290 muNiUNa guru va kajja sAvajja bajjiUNa NirAraMbha / jaM kIrai ta NeyaM jahaNNayaM posahavihANaM // 25 // 291 5-sacittatyAga jaM vajijaM hariyaM tu ya patta-pavAla-kaMda-phala bIyaM / appAsugaM ca salilaM sacitta-viNivitti taM ThANaM // 26 // 295 6-divA brahmacarya va nizi bhojana maNa-bayaNa-kAyakaya-kAriyANumoehi mehuNaM NavadhA / divasamhi jo vivajjai guNammi so sAvao uTTho // 27 // 296 eyAdasesu paDhamaM vi jado NisibhoyaNa kuNatassa / ThANa Na ThAi tamhA NisibhuttaM parihare NiyamA // 28 // 314 cammaTThi-kIDa-uMduru-bhuyaga-kesAI asaNamajjhammi / paDiyaM Na kiM pi passai bhujai savvaM pi Nisisamae // 29 // 315 evaM bahuppayAraM dosaM NisibhoyaNammi NAUNa / tiviheNa rAibhuttI parihariyabvA have tamhA // 30 // 118 7-brahmacarya puvutta NavavihANaM pi mehuNaM savvadA vivjjto| ithikahAi Nivitto sattamaguNavabhayArI so / / 31 // 297 8-AraMbhatyAga jaM kiM ci gihAraMbhaM bahu thoga vA samA vivajjeI / AraMbhaNiyaSTimaI so aTThama sAvao bhaNio // 32 // 298 * anya zrAvakAcAra graMthoM meM chaThavIM pratimA nizibhojana tyAga kI hI mAnI gaI hai, kintu prastuta graMtha ke kartA ne isa tyAga ko prathama pratimA se hI anicArya batalAyA hai| For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 9- parigrahatyAga moNa vatthamattaM pariggahaM jo vivajjae sesaM / tattha vimucchaM Na karai jANai so sAvao Navamo // 33 // 299 10 - anumatityAga puTTo viya yiyehi ma parehiM loyehiM sagihakajjammi / aNumaNaNaM jo Na kuNai viyANa so sAvao dasamo // 34 // 300 11 - uddiSTatyAga eyArasamma ThANe ukkiTTo sAvao have duviho / arraad paDhamokovINapariggaho vidio // 35 // 301 'dhammillANaM cayaNaM kares kattari chureNa vA paDho / ThANAsu paDilees uvayaraNeNa payaDappA || 36 || 302 bhuMjai pANipattammi mAyaNe vA suI samuTTho / uvavAsaM puNaM NiyamA caubvihaM kuNai pabve // 37 // 303 evaM vIo hoI Navara viseso kuNijja niyameNa / locaM dharija picche bhujijjo pANipattammi // 38 // 311 [ vasunandikRta zrAvakAcAra ] For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar muni-dharma [1] saMjame suTTiyappANaM vippamukkANa tAiNaM / tesimeyamaNAiNNaM niggaMthANa mahesiNaM / / 1 / / uddesiyaM kIyagaDaM niyAgaM abhihaDANi ya / rAibhatte siNANe ya gaMdha-malle ya vIyaNe // 2 // sannihIM gihimatte ya rAyapiMDe kimicchae / saMvAhaNaM danta-pahoyaNA ya saMpucchaNa-deha-paloyagA ya // 3 // aTThAvae ya nAlI ya chattassa ya dhAraNaDhAe / tegicchaM pANahA pAe samArambhaM ca joiNo / / 4 // sejjAyara piMDaM ca AsandI paliyaGkae / gihantara-nisejjA ya gAyassucaTTaNANi ya // 5 // gihiNo veyAvaDiyaM jA ya AjIva-vattiyA / tattAnivvuDa-bhoittaM Au.-ssaraNANi ya // 6 // mUlae siMgabere ya ucchukhaMDe anibbuDe / kande mUle ya saccitte phale bIe ya Amae // 7 // sovaccale siMdhave loNe romA-loNe ya Amae / sAmudde paMsukhAre ya kAlAloNe ya Amae // 8 // dhUvaNe tti vamaNe ya vatthIkamma vireyaNe / aMjaNe daMtavaNe ya gAyAbhaMgavibhUsaNe // 9 // savvameyamaNAiNNaM niggaMdhANa mahesiNaM / saMjamammi ya juttANaM lahubhayavihAriNaM // 10 // paMcAsava-parinnAyA ti-guttA chasu saMjayA / paMca-niggahaNA dhIrA niggaMthA ujju-dasiNo // 11 // For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya AyAvayanti gimhesu hemantesu avAuDA / vAsAsu pddisNlonn| saMjayA susamAhiyA // 12 // parIsaha-riU dantA dhuyamohA jiindiyA / savvadukkhappahINaTThA pakkamanti mahasiNo // 13 // dukkarAI karettANaM dussahAI sahettu ya / ke ettha devalogesu keI sijhanti nIrayA // 14 // khavittA puvva-kammAI saMjameNa taveNa ya / siddhi-maggamaNuppattA tAiNo parinivvuDA // 15 // [dazavaikAlika sUtra-3] For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muni-dharma [2] 1000000000000 mUlaguNesu visuddhe baMdittA savvasaMjade sirasA / iha-paralogahidatthe mUlaguNe kittaissAmi // 1 // paMca ya mahavvayAI samidIo paMca jiNavaroTThiA / paMceviMdiyarohA chappi ya AvAsayA loco // 2 // acelakamaNhANa khidisayaNamadaMtaghassaNaM ceva / ThidibhoyaNeyabhattaM mUlaguNA aTThavIsA du // 3 // hiMsAviradI saccaM adattaparivajjaNaM ca baMbha ca / saMgavimuttI ya tahA mahabbayA paMca paNNattA // 4 // mahAvrata-5. 1-ahiMsA kAyediya-guNa-maggaNa-kulAujoNIsu savvajIvANaM / NAUNa ya ThANAdisu hiMsAdivivajjaNamahiMsA // 5 // 2-satya rAgAdIhiM asaccaM cattA paratAvasaccavayaNottiM / suttatyANa vi kahaNe ayadhAvayaNuljhaNaM saccaM // 6 // 3-acaurya gAmAdisu paDidAI appappagudi pareNa saMgahiMdaM / NAdANaM paradavvaM adattaparivajjaNaM taM tu // 7 // 4-brahmacarya mAdu-sudA-bhagiNI viya daLUNisthittiyaM ca paDirUvaM / ityikahAdiNiyattI tiloyapujja have baMbha // 8 // 5-aparigraha jIvaNibaddhA baddhA parigahA jIvasaMbhavA ceva / tesiM sakkaccAo iyaramhi ya Nimmamo ' saMgo // 9 // For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva samuccaya samiti-5. 1-IyA iriyA bhAsA esaNa NikkhevAdANameva samidIo / paDiThAvaNiyA ya tahA uccArAdINa paMcavihA // 10 // phAsuyamaggeNa divA juvaMtarappehaNA sakajjeNa / jaMtUNa pariharaMtI iriyAsamidI have gamaNaM // 11 // 2-bhASA pesuNNa-hAsa-kakasa-paraNidAppappasaMsavikahAdI / vajjittA saparahiMdaM bhAsAsamidI have kahaNaM // 12 // 3-eSaNA chAdAladosasuddhaM kAragajuttaM visuddhaNavakoDI / sIdAdI samabhuttI parisuddhA esaNA samidI // 13 // 4-AdAna-nikSepa NANuvahiM saMjamuvahiM saucuvahiM aNNamappamuvahiM vA / payadaM gahaNikkhevo samidI AdANaNikvevA // 14 // 5-pratisthApana egaMte aJcitte dUre gUDhe visAlamavirohe / uccArAdiccAo padiThAvaNiyA have samidI // 15 // iMdriyanigraha-5 cakkhU sodaM ghANaM jibbhA phAsaM ca iMdiyA paMca / saga-saga-visaehito NirohiyabvA sayA muNiNA // 16 // 1-cakSuni sacittAcittANaM kiriyA-saMThANa-vaNNabheesu / rAgAdisaMgaharaNaM cakkhuNiroho have muNiNo // 17 // 2-zrotrani0 sajjAdijIvasadde vINAdiajIvasaMbhave sadde / rAgAdINa Nimitte tadakaraNaM sodarodho du // 18 // For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir munidharma 3-ghrANani0 payaDIvAsaNagaMdhe jIvAjIvappage suhe asuhe / rAgaddesAkaraNa ghANaNiroho muNivarassa // 19 / / 4-jihvAni asaNAdicaduviyappe paMcarase phAsugamhi Niravajje / iTThANiTThAhore datte jibbhAjao 'giddhI // 20 // 5-sparzanika jIvAjIvasamutye kakkaDamaugAdiaTTabhedajude / phAse suhe ya asuhe phAsaNiroho asaMmoho // 21 // Avazyaka-6 samadA thao ya vaMdaNa pADikkamaNaM tahe va NAdavvaM / paccakkhANa visaggo karaNIyAvAsayA chappi // 22 // 1-samatA jIvida-maraNe lAhAlAhe saMjoya-vippaoge ya / .. baMdhuri-suha-dukkhAdisu samadA sAmAyiyaM NAma // 23 // 2-stava usahAdijiNavarANaM NAmaNiruttiM guNANukittiM ca / kAUNa accidUNa ya tisuddhapaNamo thao Neo // 24 // 3-vaMdana arahaMta-siddhapaDimA-tava-suda-guNagurugurUNa rAdINaM / kidikammeNidareNa ya tiyaraNasaMkocaNaM paNamo // 25 // 4-pratikramaNa davve khette kAle bhAve ya kidAvarAha-sohaNayaM / jiMdaNa-garahaNajutto maNa-vaca-kAyeNa paDikamaNaM // 26 // 5-pratyAkhyAna NAmAdaNiM chaNNaM ajoggaparivajjaNaM tikaraNeNa / paccakkhANaM NeyaM aNAgayaM cAgame kAle // 27 // For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 6 - visarga devassiyaNiyamAdisu jahnuttamANeNa uttakAlamhi / jiNaguNaciMtaNajutto kAosaggo tavigga // 28 // 1 -lauMca viya-tiya- caukkamAse loco ukkalsa majjhima- jahaNNo / sapaDikapaNe divase uvavAseNeva kAyavva // 29 // 2- acelakatva vatyANiva ya ahavA pattAdiNA asaMvaraNaM / NibhUNa NiggaMdha accekaM jagadi pujjaM // 30 // 3- -asnAna hANAdi - vajjaNeNa ya vilitta jalla malla sedasavvaMgaM / aNhANaM ghoraguNaM saMjayadugapAlayaM muNiNo // 31 // 4- kSitizayana phAsuyabhUmipae se appamasaMyAridamhi pacchaNNe / daMDaMdhaNubva sejjaM khidisayaNaM eyapAseNa // 32 // 5 - adaMtadhAvana aMgulihAvaleha NikalIhiM pAsANacalliyAdIhiM / daMtamalA sohaNayaM saMjamaguttI adaMtamaNaM // 33 // 6- sthiti bhojana aMjalipuDeNa ThiccA kuDDAdivivajjaNeNa samapAyaM / paDisuddhe bhUmitie asaNaM ThidibhoyaNaM NAma // 34 // 7- ekabhakta udayatyamaNe kAle NAlItiyavajjiyamhi majjhahi | ekahi dua lie vA muttakAleyamattaM tu // 35 // evaM viANajutte mUlaguNe pAliUNa tiviNa / hoUNa jagadi pujjo akkhayasokkhaM lahai mokkhaM // 36 // For Private And Personal Use Only [ varakRta mUlAcAra ] Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar dhau ga 100000003000 uttamakhama-maddavajjava-sacca-sauccaM ca saMjamaM ceva / tava-tAgamakiMcaNhaM bamhA idi dasaviho dhammo // 1 // 70 kohuppattissa puNo bahiraMgaM jadi havedi sakkhAdaM / Na kuNadi kiMci vi kohaM tassa khamA hodi dhammo tti // 2 // kula-rUva-jAdi-buddhisu tava-suda-sIlesu gAravaM kiMci / jo Na vi kuvvadi samaNo maddavadhamma have tassa // 3 // mottaNa kuDilabhAva NimmalahiMdayeNa caradi jo samaNo / ajjavadhammaM taiyo tassa du saMbhavadi NiyameNa // 4 // parasaMtAvayakAraNavayaNaM mottaNa saparahi davayaNaM / jo badadi bhikkhu tuiyo tassa du dhammo have saccaM // 5 // karavA bhAvaNivittiM kiccA beggbhaavnnaajutto| jo vadadi paramamuNI tassa du dhammA have sauca // 6 // bada-samidi-pAlaNAe daMDaccAeNa iMdiyajaeNa / pariNamamANassa puNo saMjamadhammo have NiyamA // 7 // visayakasAyaviNiggahabhAvaM kAUNa jhaannsijjhiie| jo bhAvai appANaM tassa tavaM hodi NiyameNa // 8 // NivvegatiyaM bhAvai mohaM caiUNa savvadavvesu / jo tassa have ccAgo idi bhaNidaM jiNavariMdahiM // 9 // hoUNa ya NissaMgo NiyabhAvaM Niggihittu suhaduhadaM / NideNa du vadi aNayAro tassa kiMcaNhaM // 10 // savvaMgaM pecchaMto ityINaM tAsu muyadi dubbhAvam' / so bamhacerabhAvaM sukkadi khalu duddharaM dharadi // 11 // 80 kundakundakRta bArasa anuvekkhA 70-80 For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar bhAvanA tihucaNatilayaM devaM vaMdittA tihuaNiMdaparipujaM / vocchaM aNupehAo bhaviyajaNANaMdajaNaNIo // 1 // adbhuva asaraNa bhaNiyA saMsArAmegamaNNamasuittaM / Asava saMvara NAmA Nijjara loyANupehAo // 2 // iya jANiUNa bhAvaha dullaha dhammANubhAvaNA NiccaM / maNa-vayaNa-kAyasuddhI edA uddesado bhaNiyA // 3 // 1 adhruva jaM kiM pi vi uppaNNaM tassa viNAso havei NiyameNa / pariNAmasarUveNa vi Na ya kiM pi vi sAsayaM asthi // 4 // jammaM maraNeNa samaM saMpajjai juvvaNaM jarAsahiyaM / / lacchI viNAsasahiyA iya savvaM bhaMguraM muNaha // 5 // athiraM pariyaNa-sayaNaM puttakalattaM sumitta lAvaNaM / giha-gohaNAi savvaM NavaSaNaviMdaNa sAricchaM // 6 // suravaNutaDi bva cavalA iMdiyavisayA sumiccavaggA ya / diTThapaNaTThA savve turaya-gaya-rahavarAdIyA // 7 // caiUNa mahAmohaM visaye suNiUNa bhaMgure savve / NivisayaM kuNaha maNaM jeNa suhaM uttama lahai // 8 // 22 2 azaraNa tatya bhave kiM saraNaM jatya suriMdANa dIsae vilao / hari-hara-baMbhAdIyA kAleNa kavaliyA jattha // 9 // 23 sIhassa kame paDidaM sAraMgaM jaha Na rakkhade ko vi / taha miccuNA ya gahiyaM jIvaM pi Na rakkhade ko vi / / 10 / / 24 For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhAvanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apAgaM piya saraNaM khamAdi-bhAvehi pariNadaM hodi / tivyakasAyAviTTho ayANaM haNadi apeNa // 11 // 31 3 saMsAra eka cajati sarIraM aNNaM givhedi NavaNavaM jIvo / puNu aSNaM aNNaM hidi muMcedi vahuvAraM // 12 // 32 eka jaM saMsaraNaM NANAde hetu havadi jIvassa / so saMsAro bhaNadi micchaka sAyehiM juttassa // 13 // 33 i saMsAraM jANiya mohaM savvAyareNa caiUNa / taM jhAyaha sasahAvaM saMsaraNaM jeNa NAsei // 14 // 73 4 ekatva iko jIvo jAyadi ikko ganmammi gihade dehaM / ikkI bAla- juvANo ikko buDho jarAgahio // 15 // 74 ikko roI soI ikko tappei mANase duvakhe / iko maradi varAo NarayaduhaM sahadi ikko vi // 16 // 75 savvAyareNa jANaha ikkaM jIvaM sarIrado bhiNNaM / amhi du muNide jIve hoi asesaM khaNe heyaM // 17 // 79 5 anyatva aNaM dehaM hidi jaNaNI aNNA ya hodi kammAdo | aNNaM hodi kalantaM aNNo vi ya jAyade putto // 18 // 80 evaM bAhiradavvaM jAdi rUvA hu appaNo bhiNNaM / jANato vi hu jIvo tattheva ya raccade mUDho // 19 // 81 jo jANiUNa dehaM jIvasarUpAdu taccado bhiSNaM / appANaM piya sevadi kajjakaraM tassa aNNattaM // 20 // 82 6 azucila sayalakuhiyANa piMDaM kimikulakaliyaM auvvaduggaMdhaM / malamuttANaM gehaM dehaM jANeha asaimayaM // 21 // 83 For Private And Personal Use Only 27 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva-samuccaya suTTha pavittaM davvaM sarasasugaMdhaM maNoharaM jaM pi / dehaNihittaM jAyadi ghiNAvaNaM suThTha duggaMdhaM // 22 // 84 jo paradehaviratto Niyadehe Na ya karedi aNurAyaM / appasarUvi suratto asuitte bhAvaNA tassa // 23 // 87 3 jaar' maNa-vayaNa-kAyajoyA jIvapayesANa phaMdaNavisesA / mohodaeNa juttA vijudA vi ya AsavA hoti // 24 // 88 kammaM puNNa pAvaM heuM tesiM ca hoMti sacchidarA / maMdakasAyA sacchA tivvakasAyA asacchA hu // 25 // 90 savvattha vi piyavayaNaM duvvayaNe dujjaNe vi khamakaraNaM / savvesiM guNagahaNaM maMdakasAyANa diTuMtA // 26 // 91 appapasaMsaNakaraNaM pujjesu vi dosarAhaNasIlattaM / veradharaNaM ca suiraM tivvakamAyANa liMgANi // 27 // 92 ede mohajabhAvA jo parivajjei uvasame lINo / heyamidi maNNamANo Asava-aNupehaNa tassa // 28 // 95 8 saMvara sammattaM desavayaM mahavvayaM taha jao kasAyANaM / ede saMvaraNAmA jogAbhAvo taha cceva // 29 // 95 guttI samidI dhammo aNuvekkhA taha priisjo| ukTuiM cArittaM saMvarahedU viseseNa // 30 // 96 ede saMvarahedU viyAramANo vi jo Na Ayarai / so mamai ciraM kAlaM saMsAre dukkha-saMtatto // 31 // 102 jo puNa visayaviratto appANaM savvadA vi saMvarai / maNaharavisayehito tassa phuDaM saMvaro hodi // 32 // 101 9 nirjarA vArasaviheNa tavasA NiyANarahiyassa NijjarA hodi / veggabhAvaNAdo nirahaMkArassa NANissa // 33 // 102 For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar bhAvanA sabborsa kammANaM sattivivAo havei annubhaao| tadaNaMtaraM tu saDaNaM kammANaM NijjarA jANa // 34 // 103 sA puNa duvihA NeyA sakAlapattA taveNa kayamANA / cAdugardANaM paDhamA vayajuttANaM have vidiyA // 35 // 104 jo samasukkhaNilINo vAraM vAraM sarei appANaM / iMdiya-kasAyavijaI tassa have NijarA paramA // 36 // 114 -- savvAyAsamaNaMtaM tassa ya bahumajjhi saMThiyo loo| so keNa vi Neya ko Na ya dhario hariharAdIhiM // 37 // 115 daMsaMti jattha atyA jIvAdIyA sa bhaNNade loo| tassa siharammi siddhA aMtavihINA virAyaMti // 38 // 121 pariNAmasahAvAdo paDisamayaM pariNamaMti davvANi / tesiM pariNAmAdo loyassa vi maNaha pariNAmaM // 39 // 117 evaM loyasahAvaM jo jhAyadi uvasamekkasabbhAvo / so khaviya kammapuMja tasseva sihAmaNI hodi / / 40 // 283 11 bodhadurlabha jIvo aNaMtakAlaM vasai Nigoesu AiparihINo / tatto NIsarIUNaM puDhavIkAyAviyo hodi // 41 // 284 rayaNu vva jalahipaDiyaM maNuyattaM taM pi hoi aidulahaM / maNuagaIe jhANaM maNuAIe vi NivyANaM // 42 // 2971200 iya savvadulahadulahaM dasaNa-NANaM tahA caritaM ca / muNiUNa ya saMsAre mahAyaraM kuNaha tiNhaM vi // 43 // 301 12 dharma jo jANadi paccakkhaM tiyAlaguNa-pajjaehiM saMjutta / loyAloyaM sayalaM so savvaNhU have deo // 44 // 302 teNucaiTTo dhammo saMgAsattANa taha asaMgANaM / paDhamo bArahabheo dasabheo bhAsio bidio // 45 // 304 For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vatva-samuccaya jiNavayaNabhAvaNaTuM sAmikumAreNa paramasaddhAe / raiyA aNupekkhAo caMcalamaNaruMbhaNaDaM ca // 46 // 487 vArasa aNupekkhAo bhaNiyA hu jiNAgamANusAreNa / jo paDhai suNai bhAvai so pAvai uttama sokkhaM // 47 // 488 [svAmikArtikeyAnuprekSA] For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parI paha parIsahANaM padhibhattI kAsaveNaM paveiyA / taM me udAharissAmi ANupurdiva suNeha me // 1 // 1 kSudhA deigiMchAparigae dehe tavassI bhikkhU, thAmavaM / na chiMde na chiMdAvae na pae na payAvae // 2 // kAlIpavvaMga-saMkAse kise dhamaNisaMtae / mAyanne asaNa-pANassa adINa-maNaso care // 3 // 2 tRSA tao puTaTho pivAsAe doguMchI lajjasaMjae / sIodagaM na sevijjA viyaDassesaNaM care / / 4 // chinnAvaesu panthesu Aure supivAsie / parisukkhamuhAdINe taM titikkhe parIsaha // 5 // 3 zIta caraMtaM virayaM lUha sIyaM phusai egayA / nAivelaM muNI gacche soccANaM jiNasAsaNaM // 6 // na me nivAraNaM asthi chavittANaM na vijaI / ahe tu aggi sevAmi ii bhikkhU na ciMtae / / 7 / / 4 uSNa usiNaM pariyAvaNaM paridAheNa tajjie / priMsu vA pariyAveNaM sAyaM no paridevae / / 8 / / uhAhitatte mehAvI siNANaM no vi patthae / gAyaM no parisiMcejjA na vIejjA ya appayaM // 9 // For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 5 daMzamazaka puTTho ya daMsamasaehiM samare va mahAmuNI / nAgo bhaMgAmasIse vA sUro abhihaNe paraM // 10 // na saMtase na vAreujA maNaM pi na paUsae / uvehe na haNe pANe bhuMjante maMsasoNiyaM // 11 // 6 acaila parijuNNehi vatyehi hokkhAyi tti acelae / adu vA sacele hokkhAmi ii bhikkhU na cintae // 12 // egayAcelae hoi sacele Avi egayA / eyaM dhammahiyaM naccA nANI no paridevae / // 13 // 7 arati gAmANugAmaM rIyantaM aNagAraM akiMcaNaM / araI aNuppavesejjA taM titikkhe parIsahaM // 14 // araI piTThao kiccA virae Ayarakkhie / dhammArAme nirArambhe uvasante muNI care // 15 // 8 strI saMgo esa maNUsANaM jAo logammi ithio / jassa eyA parinAyA sukaDa tassa sAmaNNaM // 16 // eyamAdAya mehAvI paMkabhUyA u ithio| no tAhiM viNihammejjA carejjattAvesae // 17 // 9 caryA ega eva care lADhe abhibhUya parIsahe | gAme vA nagare vA vi nigame vA rAyahANie // 18 // asamANe care bhikkhU neva kujA pariggahaM / asaMsatte nihatthehiM aNieo parivae // 19 // 10 niSadyA susANe sunnagAre vA rukkhamUle va egao / akukkuo nisIejjA na ya vittAsae paraM // 20 // For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org parISada satya se ciTTamANassa uvasaggAmadhAraNa / saMkAbhIo na gacchejjA udvittA annamAsaNaM // 21 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 zayyA uccAvayAhiM se jAhiM tavastI bhikkhu thAmavaM / nAivelaM vimmejjA pAvadiTThI himmaI // 22 // parikkuvarasyaM laddhaM kallANamadu vA pAvayaM / kimerAI karistai evaM tattha ' hiyAsae | 23 12 Akroza akko sejjA pare bhikkhu na tesiM paDisaMjale / sariso hoi bAlANaM tamhA bhikkhU na saMjale // 24 // soccANaM pharasA mAsA dAruNA gAmakaMTagA / tusiNIo ubehejjA na tAo maNasIkare || 25 // 13 vadha hao na saMjale bhikkhU maNaM pina paosae / titikkhaM paramaM naccA bhikkhU dhammaM samAyare // 26 // samaNaM saMjayaM dantaM haNejjA koi katthaI / navya jIvassa nAsu tti evaM pehejja saMjae // 27 // 14 yAcanA dukkaraM khalu bho niccaM aNagArassa bhikkhuNo / savvaM se jAiyaM hoi natthi kiMci ajAiyaM // 28 // goyaragga- paviTThassa pANI no suppasArae / seo agAravA tti ii bhikkhU na cintae || 29 // 15 alAbha paresu ghAsamesejjA bhoyaNe pariNiTTie / laddhe piMDe aladdhe vA nANutappejja paMDie // 30 // ajjevAhaM na labbhAmi avi lAbho suve siyA / jo evaM paDisaMcikkhe alAbho taM na tajjae // 31 // For Private And Personal Use Only 33 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva-samuccaya 16 roga nacA uppaiyaM dukkhaM veyaNAe duhaTThie / adINo bhAvae pannaM puTTho tatthahiyAsae // 32 / / teicchaM nAbhinandejjA saMcikkhattagavesae / evaM khu tassa sAmaNNa jaM na kujjA na kArave / / 33 // 17 tRNasparza acelagassa lUhassa saMjayassa tavassiNo / taNesu sayamANassa hunjA gAyavirAhaNA // 34 // Ayavassa nivAraNa aulA havai veyaNA / evaM naccA na sevanti tantujaM taNa-tajjiyA // 35 // 18 mala kilinnagAe mehAvI paMkeNa va raeNa vA / priMsu vA pariyAveNa sAyaM no paridevae // 36 // veejja nijjarApehI AriyaM dhammaNuttaraM / jAva sarIrabheu tti jallaM kAraNa dhArae // 37 // 19 satkAra-puraskAra abhivAyaNamabbhuTThANaM sAmI kujjA nimantaNaM / je tAI paDisevanti na tesiM pIhae muNI // 38 // aNukkasAI appicche annAesI alolue| rasesu nANugijjhejjA nANutappejja pannavaM // 39 // 20 prajJA se nUNaM mae puvvaM kammANANaphalA kaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi puTTho keNai kaNhuI // 10 // aha pacchA uijjanti kammANANaphalA kaDA ! evamassAsi appANaM naccA kammavi giyaM // 41 // 21 ajJAna niraGkagammi birao mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi dhamma kallANa-pAvagaM / / 42 / / For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parISaha tabovahANamAdAya paDimaM paDivajjao / evaM pi viharao me chaumaM na niyaTTaI // 43 // natthi nRNaM pare loe iDDhI vA vi tavassiNo / adu vA vaMcio mi tti ii bhikkhU na cintae // 44 / / 22 adarzana abhU jiNA atthi jiNA adu vA vi bhavissaI / musaM te evamAhaMsu ii bhikkhU na cintae // 45 // eai parIsahA savve kAsaveNa niveiyA / je bhikkhU na vihammejjA puTTho keNai kaNhuI // 46 // [uttarAdhyayanasUtra-2] For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 9 : chaha dravya : sAta tattva : nava padArtha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvamajIvaM davvaM jiNavaravasaheNa jeNa NiddiddhaM / deviMdabiMda baMda vaMde taM savvadA sirasA 1 // 1 jIva jIvo uvaogamao amutti kattA sadehaparimANo / bhottA saMsArattho siddho so vissasoDUDhagaI || 2 || tikkAle cadu pANA iMdiya balamAu ANapANo ya / vavahArA so jIvo NiccayaNayado du cedaNA jassa // 3 // uvaogo duviyappo daMsaNa NANaM ca daMsaNaM cadudhA / kkhu akkhU ohI daMsaNamadha kevalaM NeyaM // 4 // a-triyAM madi-suda-ohI aNANa NANANi / majjaya- kevalamavi paccavakha-parokkhameyaM ca // 5 // aTTha-cadu NANa- daMsaNa sAmaNNaM jIvalakkhaNaM bhaNiyaM / vavahArA suddhaNayA suddhaM puNa daMsaNaM NANaM // 6 // vaNNa rasa paMca gaMdhA do phAsA aTTha ciyA jIve / No saMti amutti tado bahArA mutti baMdhAdo || 7 || puggalakammAdINaM kattA yavahAradoha Niccayado / veda kammANAdA suddhaNayA suddhabhAvANaM // 8 // puDhavi-jala-te ubAU vaNappadI vivithAvarehaMdI | viga-tiga- caMdu - paMcavakhA tasajIvA hoMti saMkhAdI // 9 // 11 2 ajIva dhamma amma AyAsaM / ajjIvo puNa o puggala kAlo puggala mutto rUvAdiguNo amutti sesA dR // 10 // 17 For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chaha dravya : sAta tattva : nava padArtha pudgala so baMdho sumo dhUlo saMThANabhedatamachAyA / ujjodAdAvasahiyA puggaladavvassa pajjAyA // 11 // 16 dharma gaipariNayANa dhammo puggalajIvANa gamaNasahakArI | toyaM jaha macchANaM acchaMtA va so I // 12 // 17 adharma ThANajudANa adhamma puggalajIvANa ThANasahayArI | chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtA Netra so dharaI // 13 // 18 AkAza avagAdANa jogaM jIvAdaNiM viyANa AyAsaM / jeNaM logAgAsa allogAgAsamidi duvihaM // 14 // 19 dhamAdhammA kAlo puggalajIvA ya saMti jAvadiye / AyAse so logo tatto parado alogutto // 15 // 20 37 kAla parivo jo so kAlo havei vabahAro | pariNAmAdilakkho vahaNalakkho ya paramaTTho // 16 // 21 loyAyAsapade se ikkekke je DiyA hu ikkekkA | rayaNANaM rAsImiva te kAlA asaMkhadavvANi // 17 // 22 saMti jado teNe atyIti bhaNati jiNavarA jamhA / kAyA iva bahudesA tamhA kAyA ya atthikAyA ya / / 18 / / 24 hoMti asaMkhA jIve dhamAdham anaMta AyAse / mutte tihi padesA kAlassego Na teNa so kAoM // 19 // 25 padesa va aNU NANAkhaMpadesado hodi / For Private And Personal Use Only bahuso uvayArA teNa ya kAo bhAMti savvaNhU // 20 // 26 Asava-baMdhaNa- saMvara- Nijjara- mokkhA je / sapuNNa-pAvA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 tattva-samuccaya jIvAjIvavisesA te vi samAseNa pabhaNAmo // 21 // 28 3 Azrava Asavadi jeNa kamma pariNAmeNappaNo sa vinnnneo| bhAvAsavo jiNutto kammAsavaNaM paro hodi // 22 // 29 micchattAviradi-pamAda-joga-kohAdao' ya vissnneyaa| paNa paNa paNadaha tiya cadu kamaso bhedA du puvassa // 23 // 30 NANAvaraNAdINaM jogga jaM puggalaM samAsavadi / davAsavo saNeo aNeyebheo jiNakkhAdo // 24 // 31 4 baMdha bajjhadi kamma je Na du cedaNa bhAveNa bhAvabaMdho so / kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM idaro // 25 // 32 payaDi-Didi-aNubhAgappadesabhedA du caduvidho baMdho / jogA payaDi padesA Thidi-aNubhAgA kasAyado hoti // 26 // 33 5 saMvara cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe heU / so bhAvasaMvaro khalu davyAsavarohaNe aNNo // 27 // 34 vada-samidI-guttIo dhammANupihA parIsahajao ya / cArittaM bahubheyaM NAyacA bhAvasaMvaravisesA // 28 // 35 6 nirjarA jahakAleNa taveNa ya bhuttarasaM kammapuggalaM jeNa / bhAveNa saDadi NeyA tassaDaNaM cedi NijjarA duvihA // 29 // 34 7 mokSa sadhassa kammaNo jo khayahedU appaNo hu pariNAmo / Neo sa bhAvamokkho davvavimokkho ya kamma-pudhabhAvo // 30 // 37 puNya pApa suha-asuhabhAvajuttA puNNaM pAvaM havati khalu jIvA / sAdaM suhAu NAmaM godaM puNNaM parANi pAvaM ca // 31 // 38 For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar chaha dravya : sAta tattva : nava padArtha sammaiMsaNa NANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jANe / vavahArA Niccayado tattiyamaio Nio appA // 32 // 39 rayaNattayaM Na vadRi appANaM muyatu aNNadaviyamhi / tamhA tattiya maio hodi hu mokkhassa kAraNaM AdA // 33 // 40 jIvAdIsadahaNaM sammattaM rUvamappaNo taM tu / / durabhiNivesavimukkaM gANaM sammaM khu hodi sadi jamhi // 34 // 41 saMsaya-vimoha-vibbhamavivajjiyaM appa-parasaruvassa / gahaNaM sammaM NANaM sAyAraNeyabheyaM ca // 35 // 42 asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa cArittaM / bada-samidi-guttirUvaM vavahAraNayA du jiNabhaNiyaM // 36 // 45 [nemicaMdrakRta dabbasaMgahaM] For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karma-prakRti aha kammAI vocchAmi ANupuTviM jahAkamaM / jehiM baddho ayaM jIvA saMsAre parivaTTaI // 1 // NANassAvaraNijja' ca daMsaNAvaraNa thaa| veyaNijja tahA moha Aukamma taheva ca // 2 // nAma kammaM ca goyaM ca aMtarAyaM tahe va ya / evameyAi kammAI aTheva u samAsao // 3 // 1 jJAnAvaraNa-5 NANAvaraNaM paMcavihaM suyaM AhiNibohiyaM / ohiNANaM ca taiyaM maNanANaM ca kevalaM // 4 // nidA taheva payalA niddAnidA payalapayalA ya / tatto ya thINagiddhI u paMcamA hoi nAyavvA // 5 // 2 darzanAvaraNa-9 cakkhumacakkhU ohissa daMsaNe kevale ya AvaraNe / evaM tu navavigappaM nAyavyaM daMsaNAvaraNaM // 6 // 3 vedanIya-2 veyaNIyaM pi ya duvihaM sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa u bahU bheyA emeva asAyassa vi // 7 // 4 mohanIya-25 mohaNijja vi duvihaM daMsaNe caraNe tahA / daMsaNe tivihaM vuttaM caraNe duvihaM bhave // 8 // samma ceva micchattaM sammAmicchattameva ya / eyAo tiNi payaDIo mohaNijjassa daMsaNe // 9 // For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karma-prakRti cArittamohaNaM kammaM duvihaM taM ciyAhi / kasAyamoha NijjaM tu nokasAyaM taheva ya // 10 // solasavihibhaeNaM kammaM tu kasAyaja / sattavihaM navavihaM vA kammaM ca nokasAyajaM // 11 // 5 Ayu-4 neraiya-tirikkhAuM maNussAuM taheva ya / devAuyaM cautthaM tu AuM kammaM caubdhihaM // 12 // 6 nAma nAma kammaM tu duvihaM suhamasuhaM ca Ahiye / subhassa u bahU bheyA emeva asuhassa vi // 13 // 7 gotra-2 goyaM kammaM duvihaM ucca nIyaM ya AhiyaM / ucca aThavihaM hoi evaM nIyaM vi AhiyaM // 14 // 8 aMtarAya-5 dANe lAbhe ya bhoge ya uvabhoge vIrie thaa| paMcavihamaMtarAyaM samAseNa viyAhiyaM // 15 // eyAo mUlapayaDIo uttarAo ya AhiyA / esaggaM khettakAle ya bhAvaM uttaraM suNa // 16 // savvesiM ceva kammANaM paesaggamaNaMtagaM / gaNThiyasattAIyaM aMto siddhANa AhiyaM // 17 // savvajIvANa kammaM tu saMgahe chadisAgayaM / savvesu vi paesesu savvaM savveNa baddhagaM // 18 // udahIsarisanAmANa tIsaI koddikoddio| ukkosiyA ThiI hoi aMtomuhuttaM jahaNiyA // 19 // AvaraNijjANa duNhaM vi veyaNijje taheva ya / aMtarAe ya kammammi ThiI esA viyAhiyA // 20 // udahIsarisanAmANa sattari koddikoddio| mohaNijjassa ukkosA aMtomuhuttaM jahaNiyA // 21 // For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya tettIsasAgarovamA ukkoseNa viyAhiyA / ThiI u Aukammassa aMtomuhutta jASNiyA // 22 // udahIsarisanAmANa vIsaI koddikoddio| nAma-gottANaM ukkosA aTTha muhuttA jahANiyA // 23 // siddhANaNantabhAgo ya aNubhAgA havaMti u| . sanvesu vi paesaggaM savva jIve aicchiyaM // 24 // tamhA eesi kammANaM aNubhAgA viyaanniyaa| eesi saMvare ceva khavaNe ya jae buho // 25 // [ uttarAdhyayanasUtra 33] For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNasthAna jehiM du lakkhigjate udayAdisu saMbhavehiM bhAvehiM / jIvA te guNasaNNA NihiTThA savvadarasIhiM // 1 // 8 miccho' sAsaNa' misso aviradasammo ya desaviradoM ya / viradA pamatta idaroM apurva agiyaTTa suhamo" ya // 2 // uvasaMta' khINamoho'' sajogakevalijiNo ajogI" ya / caudasa jIvasamAsA kameNa siddhA ya NAdavvA // 3 // 10 1 mithyAtva . . micchodayeNa micchattamasaihaNaM tu tacca-atthANaM / eyaMta vivarIya viNayaM saMsayidamaNNANaM // 4 // 15 micchaMta veyaMto jIvo vivarIyadaMsaNo hodi / Na ya dhamma rocedi hu mahuraM khu rasaM jahA jarido // 5 // 17 2 sAsAdana sammattArayaNapanvayasiharAdo micchabhUmisamabhimuho / NAsiyasammatto so sAsaNaNAmo muNeyabvo // 6 // 20 3 samyagmithyAtva sammAmicchudayeNa ya jattatara-savvaghAdikajjeNa / Na ya samma micchaM pi ya sammisso hodi pariNAmo // 7 // 21 dahiguDamiva vAmissaM puhabhAvaM Neva kAridu sakkaM / evaM missayabhAvo sammAmmiccho tti NAdavyo // 8 // 22 so saMjamaM Na giNhadi desajamaM vA Na baMdhade AuM / samma vA micchaM vA paDivajjiya maradi NiyameNa // 9 // 23 For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 tattva-samuccaya 4 avirata-samyaktva sammattadesadhAdissudayAdo vedagaM have sammaM / / cala-malinamagADhaM taM Nicca kammakkhavaNahedU // 10 // 25 sattaNhaM uvasamado uksamasammo khayAdu khaiyo ya / bidiyakasAyudayAdo asaM jado hodi sammo ya // 11 // 26 sammAiTThI jIvo uvaiTeM pavayaNaM tu sadahadi / sadahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiyogA / / 12 // 27 No iMdiyesu virado No jIve thAvare tase vApi / jo saddahadi jiNuttaM sammAiTThI avirado so // 13 // 29 5 dezavirata jo tasabahAu virado aviradao taha ya thaavrvhaado| ekkasamayamhi jIvo viradAvirado jiNekkamaI // 14 // 31 6 pramattaHvirata saMjalaNa-NokasAyANudayAdo saMjamo have jamhA / malajaNaNapamAdo vi ya tamhA hu pamattAvirado so // 15 // 32 vikahA tahA kasAyA iMdiya NihA taheva paNayo ya / cadu cadu paNamegegaM hoti pamAdA hu paNNarasa // 16 // 34 7 apramatta NaTThAsesapamAdo vayaguNasIlolimaMDio gANI / aNuvasamao akhavao jhANaNilINo hu apamatto // 17 // 46 8 apUrva karaNa aMtomuhuttakAlaM gabhiUNa adhApavattakaraNaM taM / paDisamayaM sujhaMto apuvvakaraNaM samalliyai // 18 // 50 edamhi guNaTThANe visarisasamayaTThiyahiM jIvahiM / puvvamapattA jamhA hoti apuvvA hu pariNAmA // 19 // 51 9 anivRtti-karaNa ekamhi kAlasamaye saMThANAdIhiM jaha NivaTThati / / Na Nivati vahA vi ya pariNAmohaM miho jehiM // 20 // 56 For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achan guNasthAna hoti aNiyaTTiNo te paDisamayaM jessimeka-pariNAmA / vimalayara-jhANahuyavahasihAhiM giddaDDha-kammavaNA // 21 // 57 10 sUkSma sAmparAya dhudakosuMbhayavatthaM hodi jahA suhamarAyasaMjuttaM / evaM suhamakasAo suhamasarAgo ti NAdavvo // 22 // 59 aNulohaM vedaMto jIvo uvasAmago va khavargo vA / so suhamasaMparAo jahakhAdeNUNao kiMci // 23 // 60 11 upazAMtamoha kadaka-phala-judajalaM vA sarae saravANiyaM va NimmalayaM / sayalovasaMtamoho ubasaMtakasAyao hodi // 24 // 61 12 kSINamoha hissesakhINamoho phalihAmalabhAyaNudayasamacitto / khINakasAo bhaNNadi NiggaMyo vIyarAyahiM // 25 // 62 13 sayoga-kevalI kevalaNANadivAyara-kiraNakalAvappaNAsiyaNNANo / Navakevalaladhaduggama-sujaNiya-paramappavavaeso // 26 // 63 asahAyaNANa-dasaNasahio idi kevalI hu jogeNa / jutto ti sajogijiNo aNAiNihaNArise utto / / 27 / / 64 14 ayoga-kevalI sIlesi saMpatto NiruddhaNissesaAsavo jIvo / kammarayaviSpamukko gayajogo kevalI hodi / / 28 / / 65 siddha aTThavihakammaviyalA sIdIbhUdA NiraMjaNA NiccA / aTTaguNA kidakiccA loyAgaNivAsiNo siddhA // 29 // 68 .. nemicaMdrAcAryakRta jIvakAMDa ? For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar :12 mArgaNA-sthAna jAhi va jAsu va jIvA maggijjate jahA tahA diTThA / tAo codasa jANe suyaNa Ne maggaNA hoti // 1 // 140 gaI' iMdiesu kAye' jo vede kasAyaM NANe ya / saMjama daMsaNa lessA" bhaviyo" sammatta saNi AhAre" // 2 // 1gati gaiudayajapajjAyA caugaigamaNassaheu vA hu gaI / NAraya-tirikkha-mANusa-devagai ti ya have cadudhA // 3 // 145 2 iMdriya madiAvaraNakhaovasamutyavisuddhI hu tajjaboho vA / bhAvidiyaM tu davvaM dehRdayajadehaciNhaM tu // 4 // 164 phAsarasagaMdharUve sadde NANaM ca ciNhayaM jasi / igibiticadupacidiya jIvA NiyabheyabhiNNAo // 5 // 165 3 kAya jAI aviNAbhAvI tasathAvara udaya jo have kaao| so jiNamadamhi maNio puDhavIkAyAdi chanbheyo // 6 // 180 puDhavI-AU-teU-vAU-kammodayeNa tatyeva / NiyavaNNacaukkajudo tANaM deho have NiyamA // 7 // 181 vihi tihi cadurhi paMcahiM sahiyA je iMdirahiM loyamhi / te tasakAyA jIvA NeyA vIrovadeseNa // 8 // 197 4 yoga puggalavivAidehodayeNa maNa-vayaNa-kAyajuttassa / jIvassa jA hu sattI kammAgamakAraNa jogo // 9 // 215 For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArgaNA-sthAna maNa-vayaNANa pauttI saccAsaccubhaya-aNubhayatyesu / taNNAmaM hodi tadA tehi du jogA hu tajjogA // 10 // 216 sabhAvamaNo saccA jo jogo teNa saJcamaNajogo / tavivarIo moso jANubhayaM saccamoso ti // 11 // 217. Na ya saccamosajuno jo du maNo so asaccamosamaNo / jo jogo teNa have asaccamoso du maNajogo // 12 / / 218 dasavihasacce vayaNe jo jogo so du snycvcijogo| tabvivarIo moso jANubhayaM saccamoso zi // 13 // 219 jo Neva saccamoso so jANa asaccamosavacijogo / amaNANaM jA bhAsA saNNINAmaMtaNI AdI // 14 // 220 jaNavadai-sammadi'-ThavaNA' NAma sve' paDucca vavahAre / saMbhAvaNe ya bhAve' uvamAe dasavihaM sacca // 15 // 221 bhatta devI caMdappahapaDimA taha ya hodi jinndtto| sedo" digdho rajjhadi kUro ti ya jaM have vayaNaM // 16 // 222 sakko jaMbUdIpaM pallaTTadi pAvavajavayaNaM ca / pallovama": ca kamaso jaNavadasaccAdi diTuMtA // 17 // 223 AmaMtaNI ANavaNI yAcaNiyA pucchaNI ya paNNavaNI / paccakkhANI saMsayavayaNI icchANulomA ya // 18 // 224 NavamI aNakkharagadA asaccamosA havaMti bhaasaao| sodArANaM jamhA vattAvattaMsasaMjaNayA // 19 / / 225 orAliya-vegubviya-AhAraya-tejaNAmakammudaye / cau NokammasarIrA kammeva ya hodi kammaiyaM // 20 // 243 5 veda purisityisaMDhavedodayeNa purAisasthisaMDhao bhAve / NAmodayeNa dabve pAraNa samA karhi visamA // 21 // 278 For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 6 kaSAya suhadukkhasubahusassa kammakkhettaM kasedi jIvassa / saMsAradUrameraM teNa kasAo tti NaM beMti // 22 // 281 sila-puDhavibheda-dhUlI-jalarAisamANao have koho / NAraya-tiriya-NarAmaragaIsu uppAyao kamaso // 23 // 283 selahi-kaTTha-vette NiyabheeNaNuharaMtao mANo / NAraya-tiriya-NarAmaragaIsu upAyao kamaso // 24 // 284 veNuvamUlorabbhayasiMge gomuttae ya khorappe / sarisI mAyA NAraya tiriya-NarAmaragaIsu khivadi jiyaM // 25 // 285 kimirAya-cakka-taNumala-handirAeNa sarisao loho / NAraya-tirikkha-mANusa-devesuSpAyao kamaso // 26 // 286 NAraya-tirikkha-Nara-suragaIsu uppaNNapaDhamakAlamhi / koho mAyA mANo lohudao aNiyamo vApi // 27 // 287 7 jJAna paMce va hoti NANA madi-suda-ohI-maNaM ca kevalayaM / khayauvasamiyA caurA kevalaNANaM have khaiyaM // 28 // 299 ahimuha-NiyamiyabohaNamAbhiNibohiyamaNiMdi-iMdiyanaM / avagaha-IhAvAyA dhAraNagA hoti patteyaM // 29 // 305 visayANaM visaINaM saMjogANaMtaraM have NiyamA / avagahaNANaM gahide visesakaMkhA have IhA // 30 // 307 IhaNakaraNeNa jadA suNiNNao hodi so avAo du / kAlaMtare vi NiNNidavatthusamaraNassa kAraNaM turiyaM // 31 // 308 atyAdo atyaMtaramuvalaMbhataM bhaNaMti sudaNANaM / AbhiNibohiya puvvaM NiyameNiha sadda panuhaM // 32 // 314 avahIyadi tti ohI sImANANe tti vaNiyaM samaye / bhavaguNapaccaya vihiyaM jamohiNANeti NaM beti // 33 // 369 ciMtiyamaciMtiyaM vA addhacitiyamaNeyabheyagayaM / For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mArgaNA sthAna magapajjavaM ti uccai jaM jANai taM khu Naraloe || 34 // 437 saMpuSNaM tu samagra kevalamasavatta savvabhAvagayaM / loyAloyavitimiraM kevalaNANaM muNedavvaM // 35 // 459 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9 darzana jaM sAmaNNaM grahaNaM bhAvANaM Neva kaTaTumAyAraM / 8 saMyama bada-sa - samidi - kasAyANaM daMDANa tahiMdiyANa paMcanhaM | dhAraNa- pAlaNa- Niggaha- cAga-jao saMjamo bhaNio // 36 // 464 avisesaNa aTTe daMsaNamidi bhaNNade samaye // 37 // 481 cakkhUNa jaM payAsaha dissara taM cakkhudaMsaNaM beMti / sesiMdiyappayAso gAyavvo so acakkhU ti // 38 // 483 paramANu - AdiyAI aMtimakhaMdha ttimuttidavvAI / taM ohiMdaMsaNaM puNe jaM passai tAI paccakkhaM // 39 // 484 bahuvi - bahuppayArA ujjavA parimiyammi khettammi | logAlogavitimiro jo kevaladaMsaNujjoo // 40 // 485 10 lezyA liMpa appIkIraha edIe niyaapuNNapuNNaM ca / 49 jIvo tti hodi lessA lessAguNajANayakkhAdA // 41 // 488 jogapauttI lessA kasAyaudayANuraMjiyA ho / tatto doSNaM kajjaM baMdhacaukkaM samuddi || 42 // 489 kiNhA NIlA kAU teU pammA ya sukka lessA ya / lessANaM NidesA chacceva havaMti NiyameNa // 43 // 492 tivvatamA tivvatarA tivvA asuhA suhA tahA maMdA | maMdatarA maMdatamA chaTThANagayA hu patteyaM // 44 // 499 pahiyA je chappurisA paribhaTTA raNNamajjhadesamhi | phalabhariyarukkhamegaM pekkhittA te vicitaMti // 45 // 506 NimbhUla-khaMca sAhubasAhaM chittu ciNitta paDidAI | khAuM phalAI idi ja maNeNa vayaNaM have kammaM // 46 // 507 For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya caMDo Na muyai beraM bhaMDaNa sIlo ya dhamma-dayarahio / duTTo Na ya edi vasaM lakkhaNameyaM tu kissa || 47 || 508 maMda buddhiviNo NiviNNANI ya visayalolo ya / lakkhaNameyaM bhaNiyaM samAsado NIlalessassa || 48 // 510 rUsai dii aNNe dUsaha bahuso ya soyamayabahulo | Na gaNai kajjAkajjaM lakkhaNameyaM tu kAussa // 49 // 513 jANai kajjAka seyamaseyaM ca savvasamapAsI / daya- dANarado ya midU lakkhaNameyaM tu teussa // 50 // 514 cAgI bhaddo cokkho ujjavakammo ya khamadi bahugaM pi / sAhu-gurupUjaNarado lakkhaNameyaM tu pammassa // 51 // 515 Naya kuNai pakkhavAyaM Na vi ya NidANaM samo ya savve / Natthi ya rAyaddAsA Neho vi ya sukkalessassa || 52 // 516 11 bhavyatva bhaviyA siddhI je jIvANaM te havaMti bhavasiddhA / tabbivayA'bhavyA saMsArAdo Na sijjhati // 53 // 556 12 samyaktva chappaMcaNavavihANaM atyANaM jiNavarovaidvANaM / ANAe ahigameNa ya saddahaNaM hoi sammattaM // 54 // 560 khINe daMsaNamohe jaM saddahaNaM suNimmalaM hoI / taM khAiyasammattaM NiccaM kammakhavadU // 55 // 645 daMsaNamohRdayAdo upaja je payatyasadahaNaM / calamalinamagADhaM taM vedayasammattamidi jANe // 56 // 648 daMsaNamohuvasamado uppajjai jaM payatyasadahaNaM / uvasamasammattamiNaM pasaNNamalapaMkatoyasamaM // 57 // 649 Na yamicchattaM patto sammattAdo ya jo ya parivaDido / so sAsaNo tiyo paMcamabhAveNa saMjutto // 58 // 653 saddahaNAsaddahaNaM jassa ya jIvassa hoi taccesu / virayAvirayeNa samo sammAmiccho tti NAyavvo // 59 // 654 For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mArgaNA - sthAna micchAiTThI jIvo uvaiTThe pavayaNaM Na sahadi / sahRdi asambhAvaM uvaiTThe vA aNuvahaM // 60 // 655 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 AhAra udayAvaNa sarIrodayeNa taddehavayaNacittANaM / 13 saMjJA goiMdiyaAvaraNakhaovasamaM tajjohaNaM saNNA / . sA jassa so du saNNI idaro sesiMdiavaboho // 61 // 659 sikkhA-kiriyuvedasAlAvaggAhI maNovalaMbeNa / jo jIbo so saNNI tabbivarIo asaNNI du // 62 // 660 mImaMsadi jo putraM kajjamakajjaM ca taccamidaraM ca / sikkhadi NAmeNedi ya samaNo amaNo ya vivarIdo // 63 // 661 51 For Private And Personal Use Only gokammavaggaNANaM gahaNaM AhArayaM NAma || 64 // 663 viggagadimAvaNNA kevaliNo samugdhado ajogI ya / siddhA ya amAhArA sesA AhArayA jIvA || 65 // 665 [ nemicaMdrAcAryakRta jIvakAMDa ] Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyA na jaha kavaceNa abhijeNa kavacio raNamuhammi sattaNaM / jAyai alaMghaNijjo kammasamatyA ya jiNadi ya te // 1 // 1681 evaM khavao kavaceNa kavacio taha parIsa hariUNaM / jAyai alaMghaNijjo jhANasamatyo ya jiNadi ya te // 2 // 82 jidarAgo jidadoso jadidio jidamao jidakasAo / radi-aradi-moha-mahaNo jhANovagao sadA hoi // 3 // 98 dhammaM cauppayAraM sukkaM ca caduvidhaM kilesaharaM / saMsAra-dukkha-bhIo duNNi vi jhANANi so jhAdi // 4 // 29 azubhadhyAna Na parIsahehiM saMtAvio vi jhAi aTTa-ruddANi / suThuvahANe suddhaM pi aTTa-ruddA viNAsaMti // 5 // 1700 1 ArtadhyAna aTTe cauppayAre rudde ya cauvvidhe ya je bhedA / te savve pariyANai saMthAragao tao khavao // 6 // 1 amaNuNNasaMpaoge iTThavioe parIsaha-NidANe / aTTa kasAya-sahiyaM jhANaM bhaNiya samAseNa // 7 // 2 2 raudradhyAna teNikka-mosa-sAra-kkhaNesu taha ceva chavvidhAraMbhe / maI kasAthasahiyaM jhANaM bhaNiyaM samAseNa // 8 // 3 avahaTTa a-rudde mahAbhae suggadIe paccUhe / dhamme sukke ya sadA hodi samaNNAgada-madIo // 9 // 4 For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyAna zubhadhyAna iMdiya kasAya-joga-NirodhaM icchaM ca Nijjara viulaM / cittassa ya vasiyattaM maggAdu avipaNAsaM ca // 10 // 5 kiM ci vi didvimupAvattaittu jhANe nniruddh-ditttthiio| appANa hi sadi saddhittA saMsAramokkhalu // 11 // 6 paccAharittu visaehiM iMdiyAI maNaM ca tehiNto| appANammi maNa taM jogaM paNidhAya dhAredi // 12 // 7 3 dharmadhyAna eyaggeNa maNaM raMbhiUNa dhammaM caubvihaM jhAdi / ANApAya-vivAga-vicayaM saMThANa-vicayaM ca // 13 // 8 dhammassa lakkhaNaM se ajjava lhugtt-mddovsmo| sunassuvadeseNa Nisaggao atharucigo se // 14 // 9 AlaMcaNaM ca vAyaNa-pucchaNa-parivaDaNANuvehAo / dhammassa teNa aviruddhAo savvANupehAo // 15 // 10 paMceva asthikAyA chajjIva-NikAye dabvamaNNo ya / / ANAgejhe bhAve ANAvicayeNa viciNAdi // 16 // 11 kallANapAvagANopAe viciNAdi jiNamadamuvejja / viciNAdi vA avAe jIvANa subhe ya asubhe ya / / 17 / / 12 eyANeya-bhavagadaM jIvANaM puNNa-pAvakammaphalaM / uda odIraNa-saMkama-baMdhe mokkhe ya viciNAdi // 18 // 13 aha tiriya-uDDhaloe viciNAdi sapajae saMsaMThANe / ityeva aNugadAo aNupehAo vi viciNAdi // 19 // 14 adhuvamasaraNamegattamaNNasaMsAra-loyamasuhattaM / Asava-saMvara-Nijjara-dhamma bodhi ca citijja // 20 // 15 4 zukladhyAna icchevamadikkato dhammajjhANaM jadA havai khbo| sukkajjhANaM jhAyadi tatto suvisuddhalesAo / 21 // 1875 For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya jhANaM pudhatta-saviyakka-savIcAra have paDhamasukkaM / saviyakkegattAvIcAraM jhANaM vidiyasukkaM // 22 // 76 suhumakiriyaM tu tadiyaM sukkajhANaM jiNehi paNNattaM / viti cautyaM sukkaM jiNA samucchiNNakiriyaM tu // 23 // 77 davvANi aNeyAI tIhi vi jogehi jeNa jhAyaMti / uvasaMta-mohaNijjA teNa pudhattaM ti taM bhaNiyaM // 24 // 78 jamhA sudaM viyakkaM jamhA puvvagada-atyakusalo ya / jhAyadi jJANaM edaM savidakkaM teNa taM jhANaM // 25 // 79 asthANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu viicaaro| tassa ya bhAveNa tayaM sutte uttaM savIyAraM // 26 // 1880 jeNegameva davvaM jogeNeoNa aNNadarageNa / khINakasAo jhAyadi teNega tayaM bhaNiyaM // 27 // 81 jamhA sudaM vitakkaM jamhA puvvagada-atyakusalo ya / jhAyadi jhANaM evaM savitakaM teNa taM jhANaM // 28 // 82 atyANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu vIcAro / tassa abhAveNa tayaM jhANaM avicAramidi vuttaM // 29 // 83 avitakkamavIcAraM suhumakiriyabaMdhaNaM tadiyasukkaM / suhumammi kAyajoge bhaNidaM taM savvabhAvagadaM // 30 // 84 avitakkamavIcAraM aNiyaTTimakiriyayaM ca sIlesiM / jhANaM Niruddha joga apacchimaM uttama sukkaM // 31 // 86 taM puNa Niruddhajogo sarIra-tiya-NAsaNaM karemANo / savvaNhu apaDivAdiM jhAyadi jhANaM carimasukkaM // 32 // 87 evaM kasAya-juddhammi hoi khavayassa AuhaM jhANaM / jhANavihUNo khavao raMge va aNAuho mallo // 33 // 90 raNabhUmIe kavacaM va kasAyaraNe taha have kavayaM / juddhe va NirAvaraNo jhANeNa viNA have khavao // 34 // 1891 [zivAryakRta bhagavatI-ArAdhanA For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achan syA dvAda jIvAdidavyaNivahA je bhaNiyA vivihabhAvasaMjuttA / tANa payAsaNaheU pamANa-NayalakSaNaM bhaNiya // 1 // savvANa sahAvANaM atthittaM puNa suparamasambhAvaM / asthisahAvA savve asthittaM savvabhAvagayaM // 2 // idi taM pamANavisayaM sattArUvaM khu je have davvaM / NayavisathaM tassaMsa siyamaNidaM taM pi puvvuttaM // 3 // sAmaNNa aha visesaM davve gANaM havei aviroho / sAhai taM sammattaM Na hu puNa taM tassa vivarIyaM // 4 // siyasAvekkhA sambhA micchArUvA hu tehi NivvekkhA / tamhA siyasaddAdo visayaM doNhaM pi NAyavvaM / / 5 / / avaroppara sAvekkhaM NayavisayaM aha pamANavisayaM vA / taM sAvekkhaM tattaM NiravekkhaM tANa vivarIyaM // 6 // Niyama-NisehaNasIlo NivAdaNAdo ya jo hu khalu siddhau / so siyasaddo bhaNiyo jo sAvekhaM pasAhedi // 7 // satteva DaMti bhaMgA pamANa-Naya-duNayabhedajuttA vi / siyasApekkha pamANA NayeNa Naya duNaya NiravekkhA // 8 // asthi tti Natthi do vi ya avvattavyaM siyeNa saMjuttaM / avvattavvA te taha pamANabhaMgIsu NAyalyA / / 9 / / atthisahAvaM davvaM saddacvAdIsu gAhayaNayeNa / taM pi ya NatthisahAvaM paradavvAdIhi gahieNa // 10 // uhayaM uhayaNaeNaM avvattavyaM ca jANa samudAe / te tiya avvattavvA NiyaNiyaNaya asthasaMjoe // 11 // For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar syAdvAda . asthi tti Natthi uhayaM avvattavvaM taheva puNa tidayaM / taha siya NayaNiravekkhaM jANadu dave duNayabhaMgI // 12 // ekkaNiruddhe iyaro paDivakkho aNavarei sambhAvo / savvesiM ca sahAve kAyavvA hoi taha bhaMgI // 13 // bammI dhammasahAvo dhammA puNa ekkaekka taNiTThA / avaropparaM vibhiNNA NAyavvA gauNa-mukkhabhAveNa // 14 // siyajutto NayaNivaho davvasahAvaM bhaNei iha tatthaM / suNayapamANA juttI Na hu juttivivajjiyaM tacca // 15 // taccaM pi heyamiyaraM heyaM khalu maNiya tANa paradavvaM / NiyadavvaM pi ya jANasu heyAdeyaM ca Nayajoge // 16 // micchA sarAgabhUyo heyo AdA havei NiyameNa | tavivarIyo jheo NAyabbo siddhikAmeNa // 17 // jo siyabheduvayAraM dhammANaM kuNai egavatthussa / so vavahAro bhaNiyo vivarIo Nicchayo hodi // 18 // ekko vi jheyarUvo iyaro vavahArado ya taha bhnniyo| NicchayaNaeNa siddho sammagutidayeNa Niya appA // 19 // tiNi gayA bhUdatyA iyarA vavahArado ya taha bhaNiyA / do ceva suddharUvA eko gAhI paramabhAveNa // 20 // jaM jassa bhaNiya bhavaM taM tassa pahANado ya taM davvaM / tamhA jheyaM bhaNiyaM jaM visayaM paramagAhissa // 21 // taccANesaNakAle samayaM bujhehi juttimaggeNa / No ArAhaNasamaye paccakkho aNuhavo jamhA // 22 // yaMte hiravekkhe No sijjhai vivihabhAbagaM davyaM / taM taha va aNeyaMtA idi bujjhaha siya aNeyaMtaM // 23 // [devasenakRta nayacakra 245-267) For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir :15: nayavAda vIraM visayavirata vigayamalaM vimalaNANasaMjuttaM / paNavivi vIrajiNidaM pacchA Naya-lakkhaNaM vocchaM // 1 // naya-lakSaNa jaM NANINa viyappaM suyabheyaM vatthuyaMsasaMgahaNaM / taM iha NayaM pauttaM NANI puNa tehi NANehiM // 2 // jamhA Na NaeNa viNA hoi parassa sivvaaypddivttii| tamhA so bohabbo eaMtaM hatukAmeNa // 3 // dhammavihINo sokkhaM taNhAcheyaM jaleNa jaha rahido / taha iha vaMchai mUDho Nayarahio dvvnnicchittii|| 4 // 6 do ceva mUlimaNayA bhaNiyA davvattha-pajjayattha-gayA / aNNaM asaMkhasaMkhA te tabbheyA muNeyavvA // 5 // 11 negama saMgaha vavahAra taha ya riusutta sadda abhirUDhA / evaMbhUyo Navaviha NayA vi taha uvaNayA tiNi // 6 // 12 davyatyaM dahabheyaM chabbheyaM pajjayatthiyaM NeyaM / tivihaM ca NegamaM taha duvihaM puNa saMgahaM tattha // 7 / / 13 vavahAraM riusutta duviyappaM sesamAhu ekekkA / uttA iha NayabheyA upaNayabheyA vi pabhaNAmo // 8 // 14 sabbhUyamasabbhUyaM uvayariyaM ceva duviha sabbhUyaM / tivihaM pi asabbhUyaM uvayariyaM jANa tivihaM pi // 9 // 15 davvatthie ya davvaM pajjAyaM pajjavatthie visayaM / sabbhUyAsa bbhUe uvayarie ca du-Nava-tiyatthA // 10 // 16 pajjaya gauNaM kiccA davvaM pi ya jo hu giNhae loe / so davvatyo bhaNio vivarIo pajjayattho du // 11 // 17 For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya dravyArthika-10 kammANaM majhagayaM jIvaM jo gahai siddhasaMkAsaM / 1 bhaNNai so suddhaNao khalu kammovAhiNiravekkho // 12 // 18 uppAda-vayaM goNaM kiccA jo gahai kevalA sattA / 2 bhaNNai so suddhaNao iha sattAggAhao samae / / 13 // 19 guNa-yuNiyAica ukke atthe jo No karei khalu bheyaM / 3 suddho so davvatyo bhadaviyappeNa hiravekkho // 14 // 20 bhAvesu rAyayAdI savve jIvammi jo du jaMpedi / 4 so hu asuddho utto kammANovAhisAvekkho // 15 // 21 5 uppAda-vayaghimissA sattA gahiUNa bhaNai tidayattaM / davvassa eyasamadhe jo hu asuddho have vidio // 16 / / 22 bhede sadi saMbaMdha guNa-guNiyAINa kuNai jo davye | 6 so vi asuddho diTTho sahio so bhedakappeNa // 17 // 23 NissesasahAvANaM aNNayarUveNa davva dabvedi / 7 davvaThavaNo hi jo so aNNayadavvatthio bhaNio // 18 // 24 8 saddavyAdicauke saMtaM davvaM khu giNhae jo hu / 9 NiyadavvAdisu gAhI so iyaro hoi vitrIyo / 19 // 25 giNhai davvasahAvaM asuddha-suddhopacAraparicattaM / 10 so paramabhAvagAhI NAyavvo siddhikAmeNa // 20 // 26 paryAyArthika-6 akaTTiyA ANihaNA sasisUrAINa pajjayA giNhai / 1 jo so aNAi-Nicco jiNabhaNio panjayatpiNao // 21 / / 27 kammakkhayAdu patto aviNAsI jo hu kAraNAbhAve / 2 idamevamuccarato bhaNNai so sAiNicca Nao / 22 // 28 ___ sattA amukkharUve uppAdavayaM hi giNhae jo hu / 3 so du sahAva aNicco bhaNNai khalu suddhapajjAyo // 23 // 29 For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar naya-vAda jo gahai ekkasamae uppAya-vaya- vattasaMjuttaM / 4 so sambhAva aNicco asuddhao pajjayatyIo // 24 // 30 dehINaM pajjAyA suddhA siddhANa bhaNai sAricchA / 5 jo iha aNiccasuddho pajjayagAhI have sa Nao // 25 // 31 bhaNai aNicAsuddhA caugaijIvANa pajayA jo hu / 6 hoi vibhAva-aNicco asuddhao pajayatthiNao // 26 // 32 1 naigama Nibvitta-davva-kiriyA vaTTaNakAle du jaM samAcaraNaM / taM bhUyaNaigamaNayaM jaha aDa NivvaidiNaM vIre // 27 // 33 pAraddhA jA kiriyA payaNa-vihANAdi kahai jo siddhaa| loe ya pucchamANe taM bhaNNai vaTTamANa-NayaM // 28 // 34 NimaNNamiva payaMpadi bhAviSayatthaM Naro aNippaNNaM / appatthe jaha patthaM bhaNNai so bhAvi Naigamo tti Nao // 29 // 35 2 saMgraha avare paramavirohe savyaM asthi tti suddhasaMgahaNo / hoi tameva asuddho igajAivisesagahaNeNa // 30 // 36 3 vyavahAra jaM saMgaheNa gahiyaM meyai atthaM asuddha suddhaM vA / / so vavahAro duviho asuddha-suddhattha bheyakaro // 31 // 37 4 RjasUtra jo eyasamayavaTTI giNhai davve dhuvttpjjaao| so riusutto suhamo savvaM pi sadaM jahA khaNiya // 32 // 38 maNuvAiyapajAo maNusutti sagar3hidIsu vaTuMto / jo bhaNai tAvakAlaM so thUlo hoi riusutto // 33 // 39 jo vaTTaNaM ca maNNai eyaTTe bhiNNaliMgamAINaM / so saddaNao bhaNio Neo pussAiyANa jahA // 34 // 40 For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 tattva-samuccaya 5 zabda ahavA siddhe sadde kIrai jaM kiM pi atyavavaharaNaM / taM khalu sadde visayaM devo saddeNa jaha devo // 35 // 41 6 samabhirUDha saddArUDho atyo atyArUDho taheva puNa saddo / bhaNai iha samabhirUDho jaha iMda puraMdaro sakke // 36 // 42 ___7 evaMbhUta jaM jaM karei kammaM dehI maNa-vayaNa-kAyaciTThAhiM / taM taM khu NAmajutto evaMbhUo have sa Nao // 37 // 43 paDhamatiyA davvatthI pajjayagAhI ya iyara je bhaNiyA / te cadu atyapahANA sadapahANA hu tiNNiyarA / / 38 // 44 1 sadbhUta upanaya guNa-guNi-pajjaya-davve kArayasabbhAvado ya davvesu / saNNAIhi ya bheyaM kuNNai sabbhUyasuddhiyaro / / 39 // 46 2 asadbhUta upanaya aNNesiM attaguNA bhaNai asabbhUya tivihabhede vi / sajjAi-iyara-misso NAyavvo tivihabhedajudo // 40 // 50 dachRNaM paDibiMba bhavadi hu taM ceva esa pjjaao| sajjAi-asambhUo uvayario NiyayajAtipajAo // 41 // 56 eiMdiyAdidehA NiccattA je vi poggale kAye / te jo bhaNei jIvo vavahAro so vijAtoo // 42 // 53 NeyaM jIvamajIvaM taM pi ya NANaM khu tassa visayAdo / jo bhaNai erisatthaM vavahAro so asabbhUdo // 43 / / 57 3 upacarita-upanaya uvayArA uvayAraM saccAsaccesu uhayaatyesu / sajjAi-iyara-misso uvayario kuNai vavahAro // 44 // 71 For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar naya-vAda 61 puttAibaMdhuvaragaM ahaM ca mama saMpayAi jNpto| uvayArAsabbhUo sajAidavvesu NAyavvo // 45 // 73 AharaNa-hema-rayaNaM vatyAdIyA mama ti jaMpato / uvayAra-asabbhUo vijAdidavvesu NAyabvo // 46 // 74 desaM ca rajja-duggaM evaM jo ceva bhaNai mama savvaM / uhayatthe uvayario hoi asambhUyavavahAro // 47 // 75 eyaMte hiravekkhe No sijjhai viviha-bhAvagaM davvaM / taM taha vayaNeyaMte idi vujhaha siya aNeyaMtaM // 48 // 76 jaha rasasiddho vAI hemaM kAUNa bhuMjaye bhogaM / taha Nayasiddho joI appA aNuhavau aNavarayaM // 49 // 77 [devasenakRta laghunayacakra For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 16 : ni kSepa juttIsujuttimagge jaM caubheyeNa hoi khalu ThavaNaM / kaje sadi NAmAdisu taM NikkhevaM have samaye // 1 / / davvaM vivihasahAvaM jeNa sahAveNa hoi jaM jheyaM / tassa NimittaM kIrai ekkaM vi ya davva caubheyaM // 2 // NAma havaNA davvaM bhAvaM taha jANa hoi NikkhevaM / davve saNNA NAma duvihaM pi ya taM pi vikkhAyaM / / 3 / / 1 nAma moha-raja-aMtarAye haNaNaguNAdo ya NAma arihaMto / ariho pUjAe vA sesA NAma have aNNaM // 4 // 2 sthApanA sAyAra iyara TavaNA kittima iyarA du biMbajA paDhamA / iyarA iyarA bhaNiyA ThavaNA ariho ya NAyavyo / / 5 / / davvaM khu hoi duvihaM Agama NoAgameNa jaha bhaNiya / arahaMta-sattha-jANo aNajutto davva-arihaMto // 6 // NoAgama pi tivihaM dehaM NANissa bhAvi kammaM ca / gANisarIraM tivihaM cuda cattaM cAvidaM ceti // 7 // 4 bhAva Agama-NoAgamado taheva bhAvo vi hodi davyaM vA / arahaMta-sattha-jANo Agama-bhAvo du arahaMto // 8 // tagguNae ya pariNado NoAgama-bhAva hoi arahaMto / tagguNAI jhAdA kevalaNANI hu pariNado bhaNio / / 9 // For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar nikSepa aha guNa-panjayavaMtaM davvaM bhaNiyaM khu aNNasUrIhiM / bhAvaM tiNhaM tassa ya tehiM pi ya erisaM bhaNiyaM // 10 // No i8 bhaNiyavvaM bhiNNaM kAUNa esu NikkhevaM / tassava saNaTuM bhaNiyaM kAUNamiha suttaM // 11 // sadasu jANa NA taheva ThvaNA hu thUlariusutte / davvaM pi ya uvayAre bhAvaM pajjAyamajhagayaM / / 12 // Nikagveva-Naya-pamANaM NAdUNaM bhAvayaMti je tacca / te tatthataccamagge lahaMti laggA hu tatyayaM taccaM // 13 // guNa-pajjayANa lakkhaNa sahAva Nikkheva Naya pamANaM vA / jANadi jadi saviyaNaM davva-sahAvaM khu bujhedi // 14 // [devasenakRta nathacakra 269-282] For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tattva- samuccaya [ hindI anuvAda ] maMgalAcaraNa 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arhantoMko namaskAra 1 siddhoM ko namaskAra / AcAryoM ko namaskAra / upAdhyAyoM ko namaskAra / loka meM sarva sAdhuoM ko namaskAra ||1|| yaha paMcanamaskAra sarve pApakA praNAzaka hai, aura samasta maMgalakA prathama maMgala hai | 2 // cAra maMgala hai | anta maMgala haiM / siddha maMgala haiM / sAdhu maMgala haiN| kevali-praNIta dharma maMgala hai | 3 || cAra lokottama haiM / arhanta lokottama haiM / siddha lokottama haiM / sAdhu lokottama haiM / kevali -praNIta dharma lokottama hai // 4 // For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva samuccaya cArakI zaraNa nAtA huuN| antioMkI zaraNa jAtA huuN| siddhoMkI zaraNa jAtA huuN| sAdhuoMkI zaraNa jAtA huuN| kevAla-praNIta dharmakI zaraNa jAtA huuN| / / 5 / / For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 1 : loka-svarUpa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavyajanoM ko Anandita karanevAle ' trilokaprajJapti ' zAstrako maiM atizaya bhaktile prasanna kiye gaye zreSTha guruke caraNoM ke prabhAvase kahatA hU~ ||12|| anantAnanta alokAkAzake ThIka madhya meM yaha lokAkAza jIvAdi pA~ca dravyoMse bharA huA aura jagazreNike ghana pramANa hai || 2 || yaha loka Adi aura antase rAhata hai, prakRti se hI utpanna huA hai, jIva evaM ajIva dravyoMse samRddha hai aura ise sarvajJa bhagavAnane dekhA hai || 3 || jitane AkAzameM dharma aura adharma dravyake nimitta se honevAlI jIva aura puloM kI gati evaM sthiti ho, use lokAkAza samajhanA cAhiye ||4|| loka-3 inameM se adholokakA AkAra svabhAvase vetrAsana ke sadRza, lokakA AkAra khar3e kie hue mRdaMga ke ardha-bhAga ke samAna hai ||5|| UrdhvalokakA AkAra khar3e kiye hue mRdaMga ke sadRza hai / tInoM lokoMke saMsthAnako kahate haiM ||6|| aura madhya aba ina adholokI U~cAI kramase sAta rAjU, madhyalokakI U~cAI eka lAkha yojana aura urdhvaloka kI U~cAI eka lAkha yojana kama sAta rAjU hai // 7 // naraka - 7 ina tInoM lokoM meM se ardhamRdaMgAkAra adholoka meM ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlaprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA aura mahAtamaHprabhA, ye sAta pRthiviyA~ eka eka rAjUke antarAlase haiM // 8 // For Private And Personal Use Only dharmA, vaMzA, meghA, aMjanA, ariSTA, maghavI aura mAghavI, ye uparyukta pRthiviyoMke gotranAma haiM / // 9 // saba pRthiviyoMmeM nArakiyoM ke bila caurAsI lAkha haiM / aba pratyeka pRthivIkA Azraya karake una biloMke pramANakA nirUpaNa karate haiM / // 10 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 68 www.kobatirth.org , ratnaprabhA Adika pRthiviyoMmeM kramame tIsa lAkha paccIsa lAkha, pandradda lAkha, daza lAkha, tIna lAkha, pA~ca kama eka lAkha aura kevala pA~ca hI nArakiyoMke bila haiM // 11 // caMdra, sUrya, graha, pA~ca samUha haiM / ye chUte haiM / // 14 // tattva- samuccaya jo madyapIte haiM, mAMsake lAlasI haiM, jIvoMkA ghAta karate haiM, aura mRgayAmeM tRpta hote haiM, ve kSaNamAtra ke sukhake diye pApa utpanna karate haiM aura naraka meM ananta dukha pAte haiM // 12 // jo javi lobha, krodha, bhaya, athavA mohake kAraNa asatya vacana bolate haiM, ve niraMtara bhayako utpanna karanevAle, mahAn kaSTakAraka, aura atyaMta bhayAnaka narakarme par3ate haiM || 13 // ko kahate haiM // 15 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka eka candrake aTThAIsa jyotiSIdeva - 5 nakSatra aura prakIrNaka tAre, isa prakAra jyotiSI devoMke jyotiSI deva loka ke anta meM ghanodadhi vAtavalayako nakSatra - 28 nakSatra hote haiN| yahAM krama se unake nAmoM kRtikA, rohiNI, mRgazIrSA, ArdrA, punarvaNu, puSya, AzleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarA phAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASADhA, uttarASADhA, abhijit, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSA, pUrva-bhAdrapadA, uttara-bhAdrapadA, revatI, azvinI aura bharaNI ye una nakSatroM ke nAma haiM / / 16-18 // varga - 12 koI AcArya bAraha kalpa aura koI solaha kalpa batalAte haiM / kalpAtIta paTala tIna prakAra kahe gaye haiM // 19 // saudharma, IzAna, sAnatkumAra, mAhendra, brahA, lAMtava, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa aura acyuta, isa prakAra ye bAraha kalpa haiM | || 20 // svarga - 16 saudharma, IzAna, sAnatkumAra, mAhendra, brahma, brahmottara, lAMtava, kApi, zukra, mahAzukra, zatAra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, aura acyuta nAmaka, isa prakAra koI AcArya solaha kalpa mAnate haiM // / 21-22 // For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar loka-svarUpa aveyaka-9 kalpAtItoM meM adhastana-adhastana adhastana-madhyama, adhastana-uparima, madhyama aghastana, madhyama-madhyama, madhyama-uparima, uparima-adhastana, uparima-madhyama aura uparima-uparima, ye nau graiveyaka vimAna haiM // 23-24 // sarvArthasiddhi nAmaka indrakake pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttara dizAmeM kramazaH vijayaMta, vaijayaMta, jayaMta aura aparAjita nAmaka vimAna haiM // 25 // *nuSya loka pramANa sthita tanuvAtake uparima bhAgameM saba siddhoM ke sira sadRza hote haiM, kintu adhAtana bhAgameM koI visadRza bhI hote haiM // 26 // jitanA mArga jAne yogya hai utanA jAkara lokazikhara para saba siddha pRthaka pRthak cAvalase rahita bhuSake abhyantara AkAzake sadRza sthita hote jAte haiM // 27 // zuddhopayogase uptanna arhanta aura siddha jIvoM ko atizaya, Atmottha, viSayAtIta, anupama, ananta, aura viccheda rahita sukha prApta hotA hai // 28 // jambUdvIpa manuSya-kSetrake ThIka bIcameM eka lAkha yojana vistAravAlA sadRza gola aura jambUdvIpa nAmase prasiddha dvIpa hai // 29 // ___ isa jambUdvIpa ke bIca meM sAta prakAra ke zreSTha janapada haiM aura ina janapadoM ke antarAlameM chaha kulAcala zobhAyamAna haiM // 30 // kSetra-7 dakSiNa dizAse lekara bharata, haimavata, hari, videha, ramyaka, hairaNyavata, aura airAvata, ye sAta kSetra haiM, jo kula parvatoMse vibhakta haiM // 31 // parvata-6 himavAna, mahAhimavAn , niSadha, nIla, sakmi, aura zikharI, ye chaha kula parvata mUla meM aura Upara samAna vistAra se yukta tathA pUrvApAra samudroMse saMlama haiM // 32 // bharatakSetra bharata kSetrake ThIka bIcameM rajatamaya aura nAnA prakAra ke uttama ratnoMse ramaNIya vijayAI nAmakA unnata parvata hai // 33 // For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 tattva samuccaya gaMgA himavAn parvata ke madhyameM pUrva-pazcima laMbA padmadraha hai| isakI pUrva dizesA gaMgA nadI nikalatI hai / / 34 // siMdhu padma-drahake pazcimadvArase sindhu nadI nikalatI hai, aura caudaha hajAra nadiyoM ke parivAra sahita samudra meM praveza karatI hai // 35 // khaNDa -6 gaMgA nadI siMdhu nadI, aura vijayArddha parvatase bharatakSetrake jo chaha khaNDa ho gaye haiM, unake vibhAga batalAte haiM // 36 // __uttara aura dakSiNa bharata kSetrameMse pratyekake tIna tIna khaNDa hai| inamese dakSiNa bharatake tIna khaNDoMmeM se madhyakA AryakhaNDa hai // 37 // bharatakSetrake AryakhaNDameM kAla ke vibhAga ye haiM- yahAM pRthaka pRthak ava. sarpiNI aura utsarpiNIrUpa do prakArake kAla parivartana hote haiM // 38 // kAla-6 avapiNI aura utsarpiNI donoM ko milAkara eka kalpakAla hotA hai| tathA unamese pratyekake chaha bheda haiM-suSamasuSamA, suSamA, suSamaduSamA, duSamasuSamA, duSamA aura atiduSmA / inameMse prathama suSama-suSama kAlameM niyamase parastrIramaNa aura paradhana-haraNa nahIM hotA / / 39-40 // tAna koDAkoDI sAgaropamapramANa suSamA nAmaka kAlameM pahile kAlakI apekSA utsedha (U~cAI), Ayu, bala, Rddhi aura teja ityAdika uttarottara hIna hote jAte haiM // 41 // utsedhAdikake kSI ga honepara suSamaduSamA kAla praveza karatA hai| usa kAlameM nAriyA~ apsarAoM ke samAna aura puruSa devoMke samAna hote haiM / / 4 2 / / kulakara-14 pratizrutiko Adi lekara nAbhirAyaparyaMta arthAt prAtizruti, sanmati, zemakara, kSemaMdhara, sImakara, sImaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAn , yazasvI, Abhicandra, candrAbha, marudeve, prasenajit aura nAbhirAya, ye caudaha manu pUrvabhavameM videha kSetra ke bhItara mahAkuloM meM rAjakumAra the // 43 // For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org C Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha loka-svarUpa ye saba kuloMke dhAraNa karanese 'kuladhara' nAmase aura kuloMke karanemeM kuzala honese 'kulakara' nAmase bhI lokamai suprasiddha haiM / / 44 / / aba yahA~se Age (nAbhirAya kulakarake pazcAt) puNyodayase bharatakSetra ke manuSyoM meM zreSTha aura samasta bhuvana vikhyAta tiresaTha zalAkA-puruSa utpanna hone lagate haiM // 45 // ye zalAkA-puruSa tIrthakara, cakravartI, balabhadra, hari (nArAyaNa) aura pratizatru, (pratinArAyaNa ) ina nAmoMse prasiddha haiM / inamese tIrthaMkaroM kI bAraha duguNe arthAt caubIsa, cakravartiyoM kI bAraha, balabhadroMkI nau ( padArtha ), nArAyaNoM kI nau (nidhi ) aura pratizatruoMkI bhI nau ( raMdhra ) saMkhyA hai // 46 // tIrthakara-24 unameme RSabha, ajita, saMbhava, abhinaMdana, sumati, padmaprabha, supArzva, caMdraprabha, puSpadaMta, zItala, zreyAMsa, vAsapUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kuMthu, ara, mAla, suvrata, nami, nemi, pArzva, vardhamAna, ina bharata kSetra meM utpanna hue cauvIsa tIrthaMkaroMko namaskAra kro| ye jJAnarUpI pharasese bhavya jIvoM ke saMsAra-rUpI vRkSa ko kATate haiM / / 47 -49 / / cakravartI-12 bharata, sagara, maghavA, sanatkumAra, zAnti, kunthu, ara, subhauma, padma, hariSeNa, jayasena, aura brahmadatta, ye chaha khaNDarUpa pRthivI maMDalako siddha karanevAle aura kIrtise bhuvanatalako bharanevAle bAraha cakravartI bharatakSetrameM utpanna hue // 50 -51 // baladeva-9 vijaya, acala, sudharma, suprabha. sudarzana, nandI, nandImitra, rAma aura padma, ye nau bharata kSetrameM baladeva hue // 52 // nArAyaNa-9 usI prakAra tripRSTha, dvipRSTha, svayambhU, puruSottama, puruSasiMha, (puruSa-) puNDarIka, (puruSaH) datta, nArAyaNa (lakSmaNa) aura kRSNa, ye nau viSNu (nArAyaNa) hue // 5 // pratinArAyaNa-9 azvIva, tAraka, meraka, madhukaiTabha, nizumbha, bali, praharaNa, rAvaNa aura jarAsaMdha, ye nau pratizatru yA pratinArAyaNa hue // 54 // For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 72 www.kobatirth.org tattva- samuccaya rudra - 11 bhImAvali, jitazatru, rudra, vizvAnala, supratiSTha, acala, puNDarIka, ajitaMdhara, ajitanAtha, paThi aura sAtyakita, ye gyAraha tIrthaMkara kAlameM rudra hote haiM jo adharmapUrNa vyApAra meM saMlagna hokara raudra-karma karate haiM // 55-56 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvIra bhagavAn mahAvIra kuNDalanagara meM pitA siddhArtha aura mAtA priyakAriNI se caitra zuklA trayodazI ke dina uttarA phAlgunI nakSatra meM utpanna hue ||57 // bhagavAn pArzvanAthakI utpatti ke pazcAt dosau aThattara varSoMke bIta jAne para vardhamAn tIrthaMkara avatIrNa hue // 58 // vardhamAn bhagavAn ne magasira kRSNA dazamIke dina aparANDa kAlameM uttarA nakSatrake rahate nAthavanameM tRtIya bhakta ke sAtha mahAvratoM ko grahaNa kiyA / / 59 / / bhagavAn neminAtha, mallinAtha, mahAvIra, vAsupUjya aura pArzvanAtha, ina pAMca tIrthaMkaroMne kumArakAlameM, aura zeSa tIrthaMkaroMne rAjyake anta meM tapako grahaNa kiyA // 60 // vIranAtha bhagavAnako vaizAkha zuklA dazamIke aparAnha kAlameM maghA nakSatra ke RjukUlA nadI ke kinAre kevalajJAna utpanna huA || 61 // rahate bhagavAn vIrezvara ( mahAvIra ) kArtika kRSNA caturdazIko pratyUSa kAla meM svAti nAmaka nakSatra meM pAvAnagarIse akele hI siddha hue // 62 // 3 tRtIya kAlameM tIna varSa, ATha mAsa aura eka pakSake avaziSTa rahanepara RSabha jinendra, aura itanA hI caturtha kAla meM avazeSa rahanepara vIraprabhu siddha padako prApta hue ||63 // vIra bhagavAna ke nirvANase tIna ho jAne para pA~cavA~ dupamAkAla praveza varSa, ATha mAsa aura eka pakSake vyatIta karatA hai | 64 // kevalI - 3 For Private And Personal Use Only jisa dina bhagavAn mahAvIra siddha hue usI dina gautama gaNadhara paramajJAnI yA kevalI hue / aura gautama ke siddha hone para sudharmasvAmI kevalI hue | // 65 // sudharmasvAmAke karmanAza karane para yA mukta hone para jambUsvAmI kevalI hue aura unake bhI siddha ho jAne para phira koI anubaddha kevalI nahIM huA ||66 || Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loka-svarUpa zakarAja dhIra jinendra ke muktiprApta honeke cArasau ikasaTha varSa pazcAt yahA~ zakarAjA (vikramAditya ?) utpanna huA / athavA, vIra bhagavAna ke nirvANake pazcAt chaha sA pA~ca varSa aura pAMca mahInoM ke cale jAnepara zakanRpa utpanna huA / vIra bhagavAnke nirvANake pazcAt cArasau ikasaTha varSoM ke bItanepara zakanarendra utpanna huA / isa vaMza ke rAjyakAlakA pramANa do sau byAlIsa varSa hai / / 67.68-69 / / guptoMke rAjyakAlakA pramANa do sau pacapana varSa aura caturmukha ke rAjyakAlakA pramANa byAlIsa varSa hai| isa sabako milAnepara (461+242+255+42=) eka hajAra varSa hote haiM, aisA kitane hI AcArya nirUpaNa karate haiM // 70 // jisa samaya vIra bhagavAnne mokSalakSmIko prApta kiyA usI samaya avantisuta pAlakakA rAjyAbhiSeka huA // 71 // sATha varSa pAlaka kA, ekasau pacapana varSa vijayavaMziyoMkA, cAlIsa varSa muruDavaMziyoMkA aura tIsa varSa puSyamitrakA rAjya rahA // 72 // - isake pazcAt sATha varSa vasumitra-agnimitra, eka sau varSa gandharva, aura cAlIsa varSa naravAhana rAjya karate rahe / pazcAt bhRtya-AMdhra (AMdhrabhRtya ?) utpanna hue // 73 // ina bhRtya-AMdhroM kA kAla do sau byAlIsa varSa hai| isake pazcAt guptavaMzI hue, jinake rAjyakAla kA pramANa do sau ikatIsa varSa hai // 74 / / phira isake pazcAt indrakA suta kalki utpanna huaa| isakA nAma caturmukha, Ayu sattara varSa, aura rAjyakAla dviguNita ikkIsa arthAt byAlIsa varSa rahA / / 75 / / kalki prayatnapUrvaka apane yogya janapadoMko vazarme karake lobhI huA muniyoMke AhAramaise bhI agrapiNDako zulka mAMgane lagA // 76 // taba kisI asuradevane avadhijJAnase munigaNoMke upasargako jAnakara aura kalkiko dharmakA drohI mAnakara mAra DAlA // 77 // tatra ajitaMjaya nAmaka usa kalkike putrane rakSA karo' isa prakAra kahakara usa devake caraNoMmeM namaskAra kiyaa| ataH usa devane 'dharmapUrvaka rAjya karo' isa prakAra kahakara usakI rakSA kI // 78 // tabase do varSa taka logoMmeM samIcIna dharmakI pravRtti rhii| phira kramazaH kAlake mAhAtmyase vaha pratidina hIna hone lagI / / 79) [ yativRSabhakRta trilokaprajJapti ] For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar gRhastha-dharma [1] arahato kI vandanA karake bAraha prakAra ke zrAvaka-dharma ko gurUpadeza ke anusAra saMkSepa meM kahatA hU~ / / 1 // samyagdarzanAdi ko prAptakara jo koI muniyoM ke pAsase uttama samAcArI ( sadAcaraNa) ko sunatA hai vaha zrAvaka kahalAtA hai // 2 // pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvata, isa prakAra zrAvakadharma bAraha prakAra kA hotA hai // 3 // ahiMsA . sthUlarUpa se prANihiMsA kA tyAga Adi (arthAt jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha kA sthUlarUpa se parityAga ) pA~ca aNuvrata haiN| unameM se prathama sthUla ahiMsA kA svarUpa vItarAga bhagavAn ne isa prakAra kahA hai| sthUlarUpase prANivadha do prakAra kA hotA hai---eka saMkalpadvArA aura dUsarA AraMbha dvArA / zrAvaka saMkalpa pUrvaka vadhakA parityAga kara detA hai / // 4-5 // aba IyaryAsamiti sahita sAdhu yadi calane ke liye apanA paira uThAve aura usakI capeTa meM Akara koI kuliMgI (dvIndriyAdi jIva) mara jAya, to usa sAdhuko usa vadhake nimittase sUkSma bhI karmabaMdha zAstrameM nahIM batalAyA, kyoMki vaha sAdhu to pramAdarahita AcaraNa kara rahA hai, aura hiMsA to pramAdase hotI hai; aisA kahA gayA hai // 6-7 // isa ahiMsANuvratako dhAraNa karake usake pUrNataH pAlanake liye tatsaMbaMdhI atIcAgeko vidhivat jAnakara unakA prayatnapUrvaka nivAraNa karanA cAhiye / / 8 // ___ krodhAdike kAraNa dUSitamana hokara gau va manuSpa Adiko bAMdhakara na rakkhe, unakI mAra-pITa na kare, aMgoMko na chede, Adhika bhAra na lAde tathA unako bhUkhe-pyAse na rakkhe // 9 // ___sajIvoMkI rakSA ke liye jalako parizuddha karake piye tathA lakar3I, dhAnya Adi ko grahaNa karake bhI vidhi pUrvaka unakA upabhoga kare // 10 // For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar gRhastha-dharma [1] satya dUsarA mRSAtyAga aNuvrata pAMca prakArakA hotA hai : kanyAnRta, gauanRta bhUmianta nyAsaharaNa aura kUTasAkSitva / inake tyAgake bratako grahaNa karake usake pUrNataH pAlana ke liye tatsaMbaMdhI atIcAroM ko yathAvidhi jAnakara unakA prayatnapUrvaka nivAraNa karanA cAhiye // 11.12 / / sahasA abhyAkhyAna, rahasya abhyAkhyAna, svadArAmaMtrabheda, mRtopadeza va kUTalekhakaraNa ina atIcAroM se bacanA cAhiye / / 13 // buddhipUrvaka vicAra karake aise vacana bolanA cAhiye jo isa loka aura paralokake aviruddha hoM tathA apane liye, dUsaroMke liye evaM donoMke liye sarvathA pADAjanaka na hoM // 14 // acaurya tIsare adattAdAna-tyAga-aNuvratako sacitta aura acittake saMbaMdhase vItarAga bhagavAnne do prakArakA kahA hai| isake atIcAra stenAta, taskara-prayoga viruddharAjyAtikrama, kUTa nApataula va nakalI vastuke vyavahArakA nivAraNa karanA cAhiye / / 14-15 // brahmacarya cauthA aNuvrata paradAra-parityAga va svadAra-saMtoSa hai| paradArA audArika va vaikriyika zarIrake bhedase do prakArakI hotI hai| itvarikA-parigRhatiA-gamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA, paravivAhakaraNa, aura kAma tIvAbhilASa, ye pAMca brahmacarya vrata ke atIcAra haiN| inako tathA mohotpAdaka vikAra sahita para-yuvati darzanAdikA nivAraNa karanA cAhiye / ye madanake bANa cAritrarUpI prANakA vinAza kara DAlate haiN|!16-18|| aparigraha sacitta aura acitta sampattimeM icchAkA parimANa kara leneko ananta jJAniyoMne pAMcayA~ aparigraha aNuvrata kahA hai| bhale prakAra zuddhacitta hokara kSetrAdi hiraNyAdi, dhanAdi, dvipadAdi tathA kupya ( vartana bhAMDe Adi ) ke pramANakA ati. krama nahIM karanA cAhiye / tathA saMtoSa bhAvanA rakhanA cAhiye / evaM yaha vicAra karanA cAhiye ki maiMne vinA jAne isa thor3I sI vastuko to grahaNa kara lI, kintu punaH maiM kabhI isa prakAra grahaNa nahIM karUMgA / / 19-21 // For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 tattva-samuccaya divrata Urdhva, adhaH aura tiryag dizAoM meM ( gamanAgamanakA ) pramANa karanA, yaha bhagavAn mahAvIrane zrAvakadharmakA prathama guNavrata kahA hai // 22 // [ Upara nIce va tirachI dizAoM meM gRhIta pramANakA atikrama, tathA kSetravRddhi va vismaraNa ye isa vratake ata'cAra haiM jinase bacanA cAhiye // 283 / / / ] bhogopabhoga parimANa upabhoga-paribhogakA parimANa karanA ise dUsarA guNavata jAnanA cAhiye / isa vratake kara lenese niyamake abhAvameM jo vyApaka doSa utpanna hote haiM ve nahIM hote, yaha isakA guNabhAva hai // 23 // sacittAhAra, sacittapratibaddhAhAra tathA apakva, duSpakva va tuccha auSadhiyoM kA bhakSaNa, ina atIcAroMkA acchI taraha nivAraNa karanA cAhiye / / 24 / / anarthadaNDavrata aMgAra, vana, zakaTa, bhADA va sphoTana sambandhI kAma tathA dAMta, lAkha, rasa, keza va viSa sambandhI vyApAra, evaM yaMtrapIDana, nilAchana, dAvAgmi sambandhI karma, sarovara, draha va tAlAbakA zoSaNa va asatIpoSaNa, ina sabakA nivAraNa karanA cAhiye // 25-26 // ___tIsarA guNavrata anarthadaNDavata hai, jo apadhyAna, pramAdAcarita, hiMsApradAna aura pApopadeza rUpase cAra prakArakA hai // 27 // jIva saprayojana AcaraNase utanA karmabaMdha nahIM karatA jitanA anartha AcaraNase karatA hai / saprayojana kriyAse thor3A aura niSprayojana kriyA se bahuta karma baMdhatA hai, kyoMki, saprayojana kAryameM kAlAdi niyAmaka hote haiM, kintu anartha kAryameM to kucha niyAmakatA hai hI nahIM // 28 // kaMdarpa ( rAgoddIpaka parihAsa ) kautkucya (vikArotpAdaka vacana aura aMgaceSTA ), maukharya ( nirarthaka nirlaja bakavAda ), saMyuktAdhikaraNa (hiMsAke upakaraNoM kA saMyoga) tathA upabhoga-paribhogAtireka ( AvazyakatAse adhika vilAsakI sAmagrI ekatra karanA ) ye anarthadaMDavratake aticAra haiM jinakA nivAraNa karanA cAhiye // 29 // sAmAyika zikSAvatAmeM prathama vrata sAmAyika hai jise pApakriyAoM ke parityAga va niSpApa yogake Asevana rUpa jAnanA cAhiye // 30 // sAmAyika karate samaya zrAvaka zramaNake hI samAna ho jAtA hai, isaliye sAmAyika aneka bAra karane yogya hai // 31 // For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma [1] 77 dezAvakAzika digvratameM jo dizAoMmeM gamanAgamanakA parimANa grahaNa kiyA hai usameM pratidina aura bhI alpapramANa nirdhArita karanA dUsarA zikSAvrata kahA gayA hai / isa vrata kA nAma dezAvakAsika hai jise sarpa viSa nyAyake anusAra hRdayakI zuddhi sahita hitakArI jAna prayatnapUrvaka pAlanA cAhiye / / 32-33 // [sarpa yadi aMgulI meM kATa khAye to usI aMgurlAko bAMdha dete haiM yA kATakara alaga kara dete haiM jisase usakA viSa zeSa zarIra meM na phaile / isI prakAra asaMyama kI vRttiko sImita kara adhika karmabandhana se bacanA caahiye| ise sarpaviSa-nyAya kahate haiM / ] [ Anayana prayoga, preSya prayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta aura pudgalakSepa, ye dezAvakAsika vratake aticAra haiM jinheM nivAraNa karanA cAhiye / / 320 ] proSadhopavAsa AhAra proSadha, zarIrasatkAra proSadha, brahmacarya proSadha aura avyApAra proSadha, ye proSadhopavAsa nAmaka tIsare guNavatake prakAra haiM // 34 / / apratyavekSita va duSpratyavekSita zayyA aura saMstara tathA apramArjita va duSpra. mArjita uccArabhUmikA nivAraNa karanA caahiye| usI prakAra isa proSadhopavAsa vratameM vidhipUrvaka udyata hokara samasta AhAgadi proSadhoMmeM bhale prakAra pAlanake abhAva arthAt aticArakA bacAva karanA cAhiye / / 35-36 / / atithi-saMvibhAga nyAyopArjita va kalpanIya anna Adi kA deza, kAla, zraddhA va satkAra krama sahita parama bhaktise AjJA va anugraha baddhi pUrvaka saMyatoMko dAna denA, ise jina bhagavAnne gRhasthoM kA antima zikSAvrata atithi saMvibhAga kahA hai // 37-38 // isa prakAra yahAM zramaNopAsaka arthAt gRhasthadharmameM aNuvrata, guNavrata tathA zikSAvrata tathA unake AnuSaMgika anya vratoMkA kathana kiyA / / 39 / / puSpoMse vAsita tiloMkA taila bhI sugaMdhita hotA hai| vItarAga AhetoMne isI upamAsahita bodhi arthAt jJAnakA prarUpaNa kiyA hai| (arthAt jaise puSpoMse vAsita tilokA tela sugaMdhita hotA hai, usI prakAra jainadharmake abhyAsase jIvoM meM uttama bhAva utpanna hote haiM, jinake phala svarUpa unheM samyagajJAnakI prApti hotI hai // 40 // [haribhadrasUrikRta zrAvakaprajJapti ] For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 3 : gRhastha-dharma ( 2 ) jinhoMne bhavya janoM ko sAgAra aura anagAra dharmakA upadeza diyA hai una jinendra bhagavAnko namaskAra karake hama zrAvaka dharmakA prarUpaNa karate haiM // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzana, vrata, sAmAyika, proSodhopavAsa, sacita-tyAga, rAtri bhojana tyAga, brahmacarya, ArambhasyAga, parigraha- tyAga, anumati-tyAga aura uddiSTa AhAra tyAga, ye dezavirata zrAvakakI gyAraha pratimAe~ arthAt darje haiN| jisako samyaktva nahIM hai usake ye gyAraha pratimA nahIM hotIM / isa kAraNa maiM samyaktvakA varNana karatA hU~, tuma suno || 2 -- 3 || Apta, Agama aura tattvoM meM zaMkA Adika doSa rahita nirmala zraddhAna honeko samyaktva jAnanA cAhiye ||4|| niHzaGkA, niSkAMkSA, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA, ye samyaktvake ATha aMga haiM ||5|| saMvega, nivega, niMdA, gardA, upazama, bhakti, vAtsalya aura anukaMpA, ye samyaktvake ATha guNa hote haiM // 6 // padArthoM meM zraddhAna rakhanevAlA jo koI uparyukta ATha guNoMse saMyukta aura citta hokara samyaktvako aMgIkAra karatA hai vaha samyakadRSTi hotA hai / / 7 / / 1. darzana 4 pAMca udaMbaroM aura sAta vyasanoM kA jo koI samyakadRSTi tyAga karatA hai usako darzana zrAvaka kahate haiM / arthAt vaha pahalI pratimAkA dhArI hotA hai ||8 // gUlara, var3a, pIpala, pilakhana, aura aMjIra, ye pAMca phala tathA saMghANA, ( AcAra ) aura vRkSoM ke phUla, ina sabameM sajIvoMkI niraMtara utpatti hotI hai / isaliye ye saba tyAgane yogya haiM / / 9 / / juA, zarAba, mAMsa, vezyA, zikAra, corI aura parastrI, kuvyasana durgatimeM lejAnevAle pApa haiM / / 10 / / For Private And Personal Use Only ye sAta 2. vrata pAMca aNuvrata, tIna guNatrata, cAra zikSAvratoMko jo koI pAlatA hai vaha dUsarI pratimAkA dhArI hai // 11 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma (2) jIvahiMsA, jhUTha, corI, aura abrahmakA sthUlarUpa tyAga aura icchAnusAra parigrahakA parimANa karanA, ye pA~ca aNuvrata haiM // 12 // pUrva, uttara, dakSiNa, aura pazcima dizAmeM yojanakA pramANa karake usase bAhara jAnekA tyAga karanA prathama guNavata arthAta digbata hai // 13 // jisa dezameM vratake bhaMga hone kA kAraNa hotA hai usa dezameM jAne kA niyamase tyAga karanA dUsaga guNavrata arthAt dezavrata hai / / 14 / / lohekA TukaDA, talavAra Adika, lAThI, phAMsa arthAt mekha Adika, inako na becanA, aura jhUThI tagajU , jhUThe bATa, tathA krUra jAnavaroMko na rakhanA, tIsarA guNatrata arthAt anarthadaMDa tyAga vrata hai // 15 // zarIrako zobhA denevAle padArtha, tAMbUla, sugaMdha aura puSpa Adi kA pAramANa karanA bhogavirati nAmaka pahalA zikSAvrata hai / / 16 / / apanI zaktike anusAra strI. vastra, AbharaNa AdikA parimANa karanA upabhoga nivRtti nAmaka dUsarA zikSAvrata hai // 17 // Ae hue atithiyoMko yathocita rUpase AhArAdi dAna denA atithi saMvibhAga nAmaka tIsarA zikSAvrata hai / apane hI gharameM yA jinamaMdirameM rahakara aura tIna prakArakA AhAra tyAga kara jo guruke pAsa bhale prakAra mana, bacana, kAyase Alo. canA karanA hai vaha salokhanA nAmaka cauthA zikSAvrata kahA gayA hai| / / 18-19 / / 3. sAmAyika zuddha hokara, arthAt snAna Adika karake, apane gharameM, yA caitya ke sammukha sthAnameM, pUrva dizAkI ora yA uttara dizAkI ora mukha karake, kAyotsarga mudrAse khar3e hokara jo koI lAbha-hAni va zatru-mitrako samatA bhAva se dekhatA hai, tathA manameM paMca namokAra maMtrakA jApa karatA huA siddhoMke svarUpakA dhyAna karatA hai, athavA saMvega ( vairAgya bhAva ) sahita dharmadhyAna yA zukladhyAna karatA hai aura isa avasthAmeM nizcalAMga hokara kSaNamAtra bhI rahatA hai, vaha uttama sAmAyika vratakA dhAraka hai / / 20-22 // 4. proSadhopavAsa uttama, madhyama aura jaghanya, tIna prakArakA proSadha upavAsa kahA gayA hai| eka mahIne ke cAroM parvameM ( arthAt donoM pakSoMkI aSTamI caturdazIko ) apanI zaktike anusAra upavAsa karanA cAhiye, yaha uttama proSadhopavAsa hai| For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya utkRSTa proSadhopavAsakI jo vidhi hai vahI madhyama proSadhopavAsakI sabhajhanI cAhiye / kevala bheda itanA hai ki madhyama upavAsameM pAnIke sivAya zeSa saba vastu kA tyAga hotA hai // 23-24 // bar3e Avazyaka kAryako jAnakara, pApakA nivAraNa karatA huA, anAraMbha bhAvase jo apanA kArya bhI karatA hai aura upavAsabhI dhAraNa karatA hai, vaha jaghanya proSadhopavAsa hai // 25 // 5. sacitta tyAga patra, aMkura, kaMda, phala, bIja Adika harita padArtha aura aprAsuka pAnI kA tyAga karanA sacitta-tyAga pratimA hai // 26 / / 6. divA brahmacarya va nizibhojana mana, vacana, kAya, aura kRta, kArita, anumodanA arthAt nau prakArase dinake samaya maithunakA jo tyAga karatA hai vaha chaThI pratimA kA dhAraka zrAvaka hai // 27 // yadi koI rAtribhojana karatA hai, to vaha gyAraha pratimA se pahilI pratimAkA bhI zrAvaka nahIM rhtaa| isa kAraNa rAtribhojanakA niyamase tyAga karanA cAhiye // 28 // gatrike samaya camar3A, haDDI, kIr3A, mUSaka, sAMpa aura bAla Adika jo kucha bhI bhojanameM par3a jAtA hai vaha dikhAI nahIM detA aura saba kucha khA liyA jAtA hai / / 29|| __ isa prakAra rAtribhojanameM bahutase doSa jAnakara mana, vacana, kAya se rAtribhojanakA tyAga karanA cAhiye // 30 // 7. brahmacarya pUrvokta nau prakArase sarvathA maithunakA tyAga aura strI-kathAkA bhI tyAga karanevAlA sAtavIM brahmacarya pratimAkA dhAraka hotA hai // 31 // 8. Atma-tyAga jo kucha bhI thor3A yA bahuta gRha-sambandhI Arambha ho usakA sadaiva parityAga karanevAlA AThavIM Arambha-tyAga pratimAkA dhAraka kahA gayA hai // 32 // For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhastha-dharma (2) 9. parigraha-tyAga vastramAtra parigraha rakhakara jo zeSa parigrahakA tyAga karatA hai aura jitanA parigraha rakhatA hai usameM bhI mamatva nahIM karatA hai vaha navamI pratimAkA zrAvaka 10. anumati-tyAga apane yA parAye logoM dvArA gRhakAryake sambandhameM pUche jAnepara bhI jo anumodanA nahIM karatA, arthAt usa kAryake karanemeM apanI anumati nahIM detA, baha dazamI pratimAkA zrAvaka hai ||34|| 11. udiSTatyAga gyArahavIM pratimAkA zrAvaka utkRSTa zrAvaka hotA hai| usake do bheda haiMprathama eka vastrakA rakhanevAlA aura dUsarA kopInamAtra rakhanevAlA // 35 // pahale darjevAlA apane bAla ustarese banavAtA hai yA kaicIse kaTavAtA hai, aura yatnake sAtha upakaraNase sthAna Adiko sApha karatA hai| hAthameM yA bartanameM bhojana karatA hai aura cAra parvo meM niyamake sAtha upavAsa karatA hai / / 36-37 // dUsare darjevAlekI bhI yahI kriyA hai| bheda itanA hai ki yaha niyamase kezalauMca karatA hai, pIchI rakhatA hai aura hAthameM bhojana karatA hai // 38 // [vasunandikRta zrAvakAcAra] For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar muni dharma [1] jinakI AtmA saMyamameM susthira ho cukI hai, jo sAMsArika vAsanAoM athavA Antarika evaM bAhya-parigrahoM se mukta haiM, jo apanI tathA dUsaroM kI AtmAoMko kumArgase bacA sakate haiM, athavA jo cha: kAya (yAvanmAtra prANiyoM) ke rakSaka haiN| aura jo Antarika graMthiyoMse rahita haiM, una maharSiyoM ke liye jo anAcaraNIya hai, vaha isa prakAra hai :- // 1 // 1 audezika ( uddezyase arthAt usIke lie banAyA gayA bhojana ) 2 krItakRta (sAdhu ke nimitta hI kharIdakara lAyA huA bhojana) 3 nityaka (sadaiva eka hI gharakA bhojana) 4 abhikRta (dUrIse lAyA gayA bhojana) 5 rAtribhukti, 6 snAna, 7 caMdana Adi sugaMdhita padArtha, 8 puSpoM kI mAlA, 9 vIjana kriyA (paMkhA se havA karanA) // 2 // 10 saMnidhi (saMcita kiye huye khAdya va anya padArtha ), 11 gRhImAtra (gRhasthake yogya sAmagrI), 12 rAjapiMDa ( rAjAke yahAMkA bhojana), 13 kimicchaka (jahAMse jo cAhe vaha le aisI dAnazAlAkA bhojana), 14 saMvAhana (taila AdikA mardana), 15 daMta pradhAvana, 16 saMprazna (kautukavaza prazna karanA) 17 dehapralokana (darpaNa meM apane zarIrakI zobhA dekhanA ), // 3 // 18 aSTApada (juA khelanA), nAlikA ( zataraMja Adi khela khelanA), 20 chatra dhAraNa karanA, 21 cikitsA (hiMsA nimittaka auSadhopacAra karanA), 22 pairoMmeM jUte pahinanA, 23 agni jalAnA / // 4 // 24 zayyAkara piMDa (jisa gRhasthane rahane ke liye Azraya diyA ho usIke yahAM kA bhojana), 25 AsaMdI paryaMka (kursI palaMga AdikA upayoga), 26 gRhAMtara niSadyA (gharake bhItara baiThanA), 27 zarIrakA udvartana karanA (ubaTana Adi lagAnA) // 5 // 28 gRhastha-vaiyAvatya (gRhasthakI sevA karanA), 29 AjIva-vRtti (kucha lekara kAma kara denA), 30 taptAnivRtabhaujitva (sacitta jalakA grahaNa), 31 Atura-smaraNa (roga yA kSudhAkI pIr3A honepara apane priya jana kA nAma le lekara For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir munidharma [1] smaraNa karanA, athavA kisIkI zaraNa mAMganA, athavA rogIko acche bhojanAdikA smaraNa dilAnA ) ||6 // 83 32 sacitta mUlI, 33 sacitta adarakha, 34 sacitta gannA, 35 pyAja, sUraNa Adi kaMda, 36 sacitta jar3IbUTI, 37 sacitta phala, 38 sacitta cIja // 7 // 39 sauvarcala namaka, 40 saiMdhava namaka, 41 sAmAnya namaka, 42 roma dezakA namaka, 43 samudrI namaka, 44 pAMzu khAra (pAMzu lavaNa ) tathA 45 kAlA namaka Adi aneka prakAra ke sacitta namaka ||8|| 46 dhUpana ( dhUpa denA athavA bIr3I Adi nA ), 47 vamana ( auSadhoMke dvArA ulTI karanA ), 48 bastikarma ( gudAmArga se jala Adi car3hAkara peTa sApha karanA ), 49 virecana ( julAba lenA ), 50 netroMkI zobhA bar3hAne ke liye aMjana Adi lagAnA, 51 dA~toMko raMgIna banAnA, 52 gAtrAbhyaMga vibhUSaNa ( mAliza aura zarIra ko sajAnA ) // 9 // saMyamase yukta aura dravya ( upakaraNa ) tathA bhAva ( krodhAdi kaSAyoM ) se halake hokara vihAra karanevAle nirbaMtha maharSiyoMke liye uparyukta 52 prakArakI kriyAe~ anAvaraNIya haiM // 10 // pAMca ( indriya ) Asrava dvAroMke tyAgI, mana, bacana aura kAya, ina tIna guptiyoM se gupta ( saMrakSita ); cha: kAyake jIvoM ke pratipAlaka ( rakSaka), paMcendri yokA damana karanevAle, dhIra evaM sarala svabhAvI nirmeya muni hote haiM // / 11 // For Private And Personal Use Only samAdhiyukta saMyamI grISmaRtu meM umra AtApanA sahate haiM, hemaMta Rtu meM vastroMko alaga kara zIta sahana karate haiM, aura varSARtu meM mAtra apane sthAnameM hI aMgopAMgoM ko saMvaraNa kara baiThe rahate haiM // 12 // ( akasmAt AnevAle saMkaToM ) rUpI zatruoM ko damana karanevAle, moha ko dUra karanevAle aura jitendriya maharSi saba duHkhoM kA nAza karane ke liye saMyama evaM tapa maiM pravRtta hote haiM // 13 // unameM se bahuta se sAdhu mahAtmA duSkara tara karake aura aneka asahya kaSTa sahana karake devaloka meM jAte haiM aura bahuta se karmarUpI mala se sarvathA mukta hokara siddha hote haiM || 14 || ( jo devagati meM jAte haiM ve saMyamI puruSa phira martyaloka meM Akara ghaTakAya jIvoM ke trAtA hokara, saMyama evaM tapazrayI dvArA pUrva saMcita samasta karmoM kA kSaya karake siddhamArga kA ArAdhana karate haiM aura kramazaH nirvANa ko prApta hote haiM / / 15 / / [ dazavaikAlika sUtra -- 3 ] Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muni-dharma [2] mUlaguNoM ke pAlana dvArA nirmala hue saba saMyamiyoM ko mastaka namAkara vaMdanA karake isa loka aura paralokama hitakArI mUlaguNoMko kahatA hU~ // 1 // jinendra bhagavAn dvArA nirdiSTa pAMca mahAvrata, pAMca samitiyAM, pAMca indriyoMke nirodha, chaha Avazyaka, lauMca, Acelakya, asnAna, pRthivIzayana, adaMtagharSaNa, sthitibhojana, aura ekabhakta, ye hI jaina sAdhuoMke ahAIsa mUlaguNa haiM / / 2-3 // mahAvrata-5 hiMsAkA tyAga, satya, corIkA tyAga, brahmacarya, aura parigrahakA tyAga, ye pA~ca mahAvata kahe gaye haiM // 4 // 1. ahiMsA kAya, iMdriya, guNasthAna, mArgaNAsthAna, kula, Ayu, vayoni-inameM saba jIvoM ko jAnakara uThane baiThane Adi kriyAoM meM hiMsA Adike tyAgako ahiMsA mahAvata kahate haiM // 5 // 2. satya rAga, dveSa, moha Adi kAraNoMse asatya vacanako tathA dUsareko dukhadAyaka satya vacanako chor3anA aura dvAdazAMga zAstrake artha kahane meM ayathArtha vacanakA nivAraNa karanA satyamahAvrata hai // 6 // 3. acaurya grAma AdimeM par3A huA, bhUlA huA, rakhA huA, ityAdirUpa thor3A yA bahuta dravya, tathA dUmareke dvArA saMcita paradravyako prahaNa nahIM karanA, yaha adatta-tyAga arthAt acaurya mahAvrata hai // 7 // 4. brahmacarya vRddhA, bAlA va yuvatI striyoMko athavA unake citroMko dekhakara unako mAtA, putrI ba bahina samAna samajha strI saMbaMdhI kathA, komala vacana, sparza, rUpakA dekhanA, ityAdika rAga kriyAoMkA parityAga karanA hI tInoM lokoMmeM pUjya brahmacarya mahAnata hai // 8 // For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muni-dharma [2] 5. aparigraha jIva Azrita rAga dveSAdi aMtaraMga parigraha, jIvase khabaddha dhana dhAnyAdi acetana parigraha, tathA jIvase jinakI utpatti hai aise motI, saMkha, dAMta, kaMbala ityAdikA zakti bhara tyAga, athavA iname itara jo saMyama, jJAna va zauca ke upakaraNa inameM mamatvakA na rakhanA, yaha asaMga arthAt parigrahatyAga mahAvrata hai // 9 // samiti-5 IryA samiti ( gamanAgamana meM sAvadhAnI ), bhASA samiti, eSaNA samiti, ( AhAra meM sAvadhAnI ), AdAna-nikSepaNa samiti upakaraNa rakhane uThAne meM sAvadhAnI ) mUtraviSThAdikA zuddhabhUmimeM kSepaNa arthAt pratiSThApanA samiti, ye pA~ca samitiyAM haiM | || 10 // 85 1. IrSyA nirjIva mArga se dinameM cAra hAtha pramANa dekhakara apane kArya ke lie prANiyoMko pIr3A nahIM dete hue saMyamIkA jo gamana hai vaha iryA samiti hai // 11 // 2. bhASA jhUThA doSa lagAnerUpa paizunya, vyartha ha~sanA, kaThora bacana, dUsareke doSa prakaTa karanerUpa paraniMdA, apanI prazaMsA; strIkathA, bhojanakathA, rAjakathA, corakathA ityAdika vacanoMko chor3akara apane aura parake liye hitakArI vacana bolanA, ise bhASA samiti kahate haiM // 12 // For Private And Personal Use Only 3. eSaNA udgamAdi chayAlisa doSoM se rahita, bhUkha Adi meTanA va dharma sAdhanAdi kAraNayukta, kRtakArita Adi nau vikalpoMse vizuddha, ThaMDA garma Adi bhojana meM rAgadveSa rahita samabhAva kara bhojana karanA yaha nirmala eSaNA samiti hai | // 13 // 4. AdAna-nikSepa jJAnake nimitta pustaka Adi upakaraNa rUpa jJAnopAdhi, pApakriyAkI nivRttirUpa saMyama ke lie pIchI Adika saMyamopAdha, mUtraviSThA Adi deimalake prakSAlanarUpa zaucakA upakaraNa kamaMDalu Adi zaucopadhi, aura anya sAMthare Adike nimitta upakaraNarUpa anyopadhi, inakA yatnapUrvaka ( dekha zodhakara) uThAnA rakhanA, yaha AdAna-nikSepaNa samiti hai || 14 || Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya 5. pratisthApana asaMyamI janake gamanarahita ekAMtasthAna, haritakAya va trasakAya rahita acitasthAna, dUra, chipA huA, bilachedarahita caur3A, aura loka jisakI niMdA va virodha na kareM aise sthAnameM mUtraviSThA Adi dehake malakA kSepaNa karanA yaha pratiSThApanA samiti hai // 15 // indriyanigraha-5 cakSu, kAna, nAka, jIbha, sparzana, ina pAMca iMdriyoM ko apane apane rUpa, zabda, gaMdha, rasa, tathA ThaMDA garma Adi sparzarUpa viSayoMse sadaiva sAdhuko rokanA cAhiye // 16 // 1. cakSu ni0 sajIva va nirjIva padArthoM ke gIta nRtyAdi kriyAbheda, samacaturastrAdisaMsthAna bheda, gorA kAlA Adi varNa bheda, isa prakAra suMdara asuMdara ina bhedoMmeM rAgadveSAdi bhAvanA kA nirodha, yaha muni kA cakSunirodhavrata hai // 17 // 2. zrotra ni0 SaDja, RSabha, gAMdhAra, Adi sAta svararUpa jIvazabda aura vINA Adise utpanna ajIvazabda, ye donoM prakAra ke zabda, rAgAdi ke nimittakAraNa haiM, isaliye inako nahIM sunanA, yaha zrotranirodha hai // 18 // 3. ghrANa ni0 svabhAvase gaMdharUpa tathA anya sugaMdhI dravya ke saMskAra se sugaMdhAdikharUpa, aise sukha duHkha ke kAraNabhUta jIva ajIvasvarUpa puSpa, caMdana Adi dravyoM meM rAgadveSa nahIM karanA, yaha munivara kA ghrANanirodha vrata hai // 19 / / 4. jihyA ni0 bhAta Adi azana, dUdha Adi pAna, lADU Adi khAdya, ilAyacI Adi khAdya, aise cAra prakArake tathA tikta, kaTu, kaSAya, Amla va madhura, ina pAMca rasarUpa AhArake dAtAjanoM dvArA diye jAnepara AkAMkSArahita pariNAma honA, vaha jihvAjaya nAmaka vrata hai // 20 // 5. sparza ni0 cetanastrI ityAdi jIvameM aura zayyA Adi acetanameM utpanna huA kaThora For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar mAna-dharma [2] 7 narama Adi ATha prakAra ke sukharUpa athavA duHkharUpa sparza meM harSa-viSAda nahIM karanA, yaha sparzana indriyanirodha vrata hai / / 21 // Avazyaka-6 sAmAyika, caturviMzatimtava, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga, ye chaha Avazyaka sadA karanA cAhiye / / 22 // 1. samAyika dehadhAranerUpa jIvana, aura prANaviyogarUpa maraNa, ina donoM meM, tathA vAMchita vastukI prAptirUpa lAbha, va icchitavastukI aprAptirUpa alAmameM; iSTa aniSTake saMyoga-viyoga meM, svajana mitrAdika baMdhu, zatru duSTAdika ari ina donoM meM sukhaduHkhameM vA bhUkha, pyAsa, zIta, uSNa Adi bAdhAoM meM rAgadveSa rahita samAna pariNAma honA, use sAmAyika kahate haiM // 23 // 2. stava RSabha ajita Adi cauvIsa tIrthakaroMke nAma uccAraNa karanA, una nAmoMkI nirukti arthAt nAmake anusAra artha karanA, unake asAdhAraNa guNoMkI prazaMsA karanA, unake caraNa-yugalako pUjakara mana-vacana-kAyakI zuddhatAse unheM praNAma karanA, ise caturvizastava jAnanA cAhiye / / 24 // 3. vandana arahaMta pratimA, siddhapratimA, anazanAdi bAraha tapoMse adhika tapaguru, aMgapUrvAdirUpa AgamajJAnase adhika zrutaguru; vyAkaraNa, nyAya Adi jJAnI vizeSatArUpa guNoM se adhika guNaguru; apaneko dIkSA denevAle dIkSAguru aura bahutakAla ke dIkSita rAdhikaguru, inako kAyotsargAdika siddhamAkta gurubhaktirUpa kriyAkarmase, tathA zrutabhAkta Adi kriyAke binA mastaka namAne rUpa muMDavaMdanAkara mana-vacana-kAyakI zuddhise namaskAra karanA, yaha vaMdanA nAmaka mUlaguNa hai // 25 // 4. pratikramaNa AhAra zarIrAdi dravyameM, vasatikA zayana Asana Adi kSetrameM, prAtaHkAla Adi kAlameM, cittake vyApArarUpa bhAva (pariNAma) meM kiye gaye doSako zubha mana vacana kAyase zodhanA, apane doSakI svayaM nindA gardA karanA, yaha pratikramaNa guNa hai // 26 // For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 tattva-samuccaya 5. pratyAkhyAna nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAva, ina chahomeM zubha mana vacana kAyase AgAmI kAla ke liye ayogyakA tyAga karanA, arthAt ayogya nAma nahIM karUMgA, na kahUMgA aura na citavana karUMgA ityadi tyAgako pratyAkhyAna jAnanA // 27 // 6. visarga dinameM honevAlI devasika Adi nizcaya kriyAoMmeM, atbhASita paccIsa, sattAIsa va ekasau ATha ucchvAsa ityAdi parimANase kahe hue apane apane kAla meM, dayA kSamA samyagdarzana, anaMtajJAnAdicatuSTaya ityAdi jinaguNoM kI bhAvanA sahita dehameM mamatvakA chor3anA, yaha kAyotsarga hai / / 28 // do mahine, tIna mahine yA cAra mahine pazcAt utkRSTa-madhyama-jaghanyarUpa va pratikramaNa sahita dinameM upavAsa sAheta kiyA gayA jo apane hAthase mastaka dADhI mUMcha ke kezoMkA upAr3anA, vaha lauMcanAmA mUlaguNa hai // 29 // 2-acelakatva __ kAsa, rezama va roma ke bane hue vastra, mRgachAlA Adi carma, vRkSAdikI chAlase utpanna sana Adike TATa, athavA pattA tRNa Adi, inase zarIrakA AcchAdana nahIM karanA, hAra Adi AbhUSaNoMse bhUSita na honA, saMyamake vinAzaka dravyoMse rahita honA, aisA jagat pUjya nigraMtharUpa acelakavata mUlaguNa hai // 30 // 3-asnAna jalase nahAnerUpa snAna, tathA ubaTana, caMdanAdilepana Adi kriyAoMko chor3a denese jalla (sarvoga pracchAdaka mala) vamalla (aMgakadeza-pracchAdaka mala) tathA sveda (pasInA) dvArA samasta zarIrakA malina ho jAnA asnAna nAmA mahAn guNa munike hai jisase kaSAya nigraharUpa prANasaMyama tathA indriyanigraharUpa iMdriyasaMyama, ina donoM kI rakSA hotI hai // 31 // 4-kSitizayana jIva-bAdhArAhata, alpasaMstarahita (yA alpa saMstarayukta ) asaMyamIke gamanarahita pracchanna bhUmi pradeza meM daMDake samAna, athavA dhanuSake samAna, eka pArzvame sonA, vaha kSiti-zayana mUlaguNa hai // 32 // For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muni-dharma [2] 5-adaMtadhAvana aMgulI, nakha, avalekhinI ( dAMtauna ) kAlI (tRNavizeSa), painI kaMkaNI, pakSakI chAla (vakkala), Adise dAMtake mailako nahIM zuddha karanA, yaha iMdriya saMyamakI rakSA karanevAlA adaMtamana mUlaguNavata hai / / 33 / / 6-sthiti-bhojana apane hAthakI aMjalipuTase, bhIta Adike Azraya rahita, cAra aMgulake aMtarase samapAda khar3e rahakara, apane caraNakI bhUmi, jhUThana par3anekI bhUmi, jimAne vAleke pradezako bhumi, aisI tIna bhUmiyokI zuddhatAse AhAra grahaNa karanA, yaha sthiti-bhojana nAmaka mUlaguNa hai / / 34 / / 7-ekabhakta sUrya ke udaya aura astakAlakI tIna ghar3I chor3akara, vA madhyakAlameM eka muhUrta, do muhUrta yA tIna muhUrta kAlameM eka bAra bhojana karanA, yaha ekabhakta mUlaguNa isa prakAra jo koI vidhiyukta mUlaguNoMko mana-vacana-kAyase pAlatA hai vaha tIna lokame pUjya hokara akSaya sukharUpa mokSako prApta karatA hai|| 36 // [vaTTakerakRta mUlAcAra] For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhamA~ga uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiJcanya aura brahmacarya, ye daza bheda mUnidharmake haiM // 1 // __ krodhake utpanna hone ke sAkSAt bAhirI kAraNa milanepara bhI jo thor3A bhI krodha nahIM karatA, usake uttamakSamA dharma hotA hai // 2 // __ jo manasvI puruSa kula, rUpa, jAti, buddhi, tapa, zAstra aura zIlAdike viSayameM thoDAsA bhI garva nahIM karatA, usIke mArdava dharma hotA hai / / 3 // jo zramaNa kuTila bhAva arthAt mAyAcArI pariNAmoM ko chor3akara zuddha hRdayase cAritrakA pAlana karatA hai, usake niyamase tIsarA Arjava nAmakA dharma hotA hai // 4 // jo muni dUsareko kleza pahuMcAnevAle vacanoM ko chor3akara apanA aura dUsarekA hita karanevAle vacana kahatA hai, usake cauthA satya dharma hotA hai | // 5 // jo parama muni icchAoMko rokakara aura vairAgyarUpa vicAroMse yukta hokara AcaraNa karatA hai, usake zauca dharma hotA hai // 6 // vratoM aura samitiyoMke pAlanarUpa, daMDatyAga arthAt mana, vacana, kAyakI pravattike rokanerUpa, aura pAMcoM iMdriyoMke jItanerUpa pariNAma jisa jIvake hote haiM usake saMyama dharma niyamase hotA hai // 7 // pAMcoM iMdriyoMke viSayoko tathA cAroM kaSAyoMko rokakara zubha dhyAnakI prAptike liye jo apanI AtmAkA vicAra karatA hai, usake niyamase tapa hotA hai // 8 // jineMdra bhagavAnane kahA hai ki jo jIva samasta paradravyoMse moha chor3akara saMsAra, deha aura bhogoMse udAsInarUpa pariNAma rakhatA hai, usake tyAga dharma hai // 9 // jo muni saba prakArake parigrahoMse rahita hokara aura sukhaduHkha ke denevAle ( karmajanya) nijabhAvoMko rokakara nirdvandvatAse arthAt nirAkulabhAvase AcaraNa karatA hai, usake AkiMcanya dharma hotA hai // 10 // jo puNyAtmA striyoM ke sAre suMdara aMgoM ko dekhakara unameM rAgarUpa durbhAva karanA chor3a detA hai, vahI durddhara brahmacarya dharmako dhAraNa karatA hai // 11 // [ kuMdakuMdAcAryakRta bArasa anuvekkhA] 70-80 For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvanA tIna bhuvanake tilaka tathA tInoM bhuvanoMke indroM dvArA pUjya devakI vaMdanA karake bhavya jIvoMko AnaMdadAyaka anuprekSAoMkA varNana karatA hUM // 1 / / 1 adhruva, 2 azaraNa, 3 saMsAra, 4 ekatva, 5 anyatva, 6 azucitva, 7 Atrava, 8 saMvara, 9 nirjarA, 10 loka, 11 bodhi-durlabha aura 12 dharma, ye bAraha anuprekSAoM ke nAma kahe haiN| inako samajhakara nitya prati mana, vacana aura kAya kI zuddhi sahita inakI bhAvanA kIjiye // 2-3 / / 1 adhruva bhAvanA jo kucha utpanna huA hai usakA niyamase nAza hotA hai| pariNamana svarUpa honese kucha bhI zAzvata nahIM hai // 4 // janma maraNa se sahita hai, yauvana jarA sahita hai, lakSmI vinAza sahita hai, isa prakAra saba padArtha kSaNabhaMgura haiM, aisA jAniye / / 5 / / jaise navIna megha tatkAla udaya hokara viniSTa ho jAte haiM, usI prakAra isa saMsAra meM parivAra, bandhuvarga, putra, strI, bhale mitra, zarIra kA lAvaNya, gRha, godhana ityAdi samasta padArtha asthira haiM // 6 // isa jagat meM indriyoM ke viSaya, mitravarga tathA uttama ghoDe, hAthI, sya ityAdi saba indradhanuSa tathA bijalI ke camatkAravat caMcala haiM; ve dikhAI dekara turanta naSTa ho jAte haiM // 7 // bhavya jIvo ! tuma samasta viSayoM ko kSaNabhaMgura sunakara mahA moha ko chor3o, aura apane manako viSayoMse rahita karo jisase uttama sukhakI prApti ho // 8 // 2 azaraNa bhAvanA . jisa saMsArameM devoM ke indroMkA bhI vinAza dekhA jAtA hai. aura jahAM hari ( nArAyaNa ), hara ( rudra ) aura brahmA Adi bar3e bar3e Izvara bhI kAla dvArA bhakSaNa kara liye gaye, vahAM zaraNa ( Azraya ) kahAM 1 // 9 // jaise siMhake paMjoMmeM par3e hariNa kI koI bhI rakSA karanevAlA nahIM hai, usI prakAra isa saMsArameM mRtyuse grasita prANI kI koI bhI rakSA nahIM kara sakatA // 10 // For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 tattva-samuccaya jo Apako kSamAdi dakSalakSaNarUpa bhAvase pariNata kare vahI apanA Apa zaraNa hai| kiMtu jo tIvra kaSAyoMse AviSTa hai vaha apane dvArA apanA hI ghAta karatA hai // 11|| 3 saMsAra bhAvanA jIva eka zarIrako chor3atA hai aura dUsarA grahaNa karatA hai| phira nayA grahaNa kara punaH use choDa anya grahaNa karatA hai| aise bahuta bAra grahaNa karatA aura choDatA hai // 12 // mithyAtva arthAt viparIta va ekAntAdi rUpase vastukA zraddhAna, tathA kaSAya arthAt krodha, mAna, mAyA, lobha, inase yukta isa jIvakA aneka dehoM arthAt yoniyoM meM bhramaNa hotA hai / yahI saMsAra hai / / 13|| isa prakAra saMsArake svarUpako jAnakara sarva prakAra udyama kara mohako chor3a, he bhavya, usa Atma-svabhAvakA dhyAna kara, jisase saMsArake bhramaNakA nAza ho // 14 // 4 ekatva bhAvanA jIva akelA utpanna hotA hai, akelA hI garbhameM dehako grahaNa karatA hai; akelA hI bAlaka va javAna hotA hai aura akelA hI jarA-grasita vRddha hotA hai ||15|| _ akelA hI jIva rogI hotA hai, zoka karatA hai tathA akelA hI mAnasika duHkhase tatAyamAna hotA hai| becArA akelA hI maratA hai aura akelA hI narakake duHkha bhogatA hai // 16 // he bhavya ! tuma saba prakAra prayatna karake jIvako zarIra se bhinna aura akelA jAna lo / jIva ko isa prakAra jAna lene para samasta para-dravya kSaNamAtra meM heya ho jAte haiM // 17 // 5 anyatva bhAvanA ___ yaha jIva eka zarIra chor3akara karmAnusAra dUsarA grahaNa karatA hai tathA anya hI isakI jananI va bhAryA hotI haiM aura ve anya hI putra ko janma dete haiM // 18 // isa prakAra yaha jIva saba bAhya vastuoM ko AtmAse bhinna jAnatA hai aura jAnatA huA bhI una para dravyoM meM hI rAga karatA hai / yaha isakI mUrkhatA hai // 19 // jo koI dehako jIvake svarUpase tattvataH bhinna jAnakara AtmasvarUpakA hI sevana karatA hai usakI anyatva bhAvanA kAryakArI hai // 20 // 6 azuci bhAvanA he bhavya ! tU isa dehako apavitra jAna / yaha deha samasta kutsita vastuoM kA piMDa hai, kRmi-samUhoMse bharA huA hai, apUrva durgandhamaya hai, tathA mala-mUtrakA ghara hai / / 21 // For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvanA bhale pavitra surasa sugaMdha manohara dravya bhI isa dehase sparza yA usameM praveza karake atyaMta durgandhI ho jAte haiM // 22 // ___jo bhavya paradeha arthAt strI Adi ke zarIrase virakta hokara apane dehameM bhI anurAga nahIM karatA aura AtmasvarUpa meM anugkta hotA hai usakI azuci bhASanA sArthaka hai // 23 // 7 Asrava bhAvanA mana, vacana aura kAya yoga haiM, jo jIva pradezoM ke spaMdana-vizeSa rUpa haiM ve hI Asrava haiM, jo mohakarma ke udaya rUpa mithyAtva va kaSAya sahita bhI hote haiM aura moha ke udaya se rahita bhI hote haiM // 24 // karma, puNya tathA pApa rUpa se do prakAra kA hotA hai| usake kAraNa bhI do prakArake haiM--prazasta aura itara arthAt aprazasta / maMdakaSAyarUpa pariNAma prazasta aura tItra kaSAyarUpa pariNAma aprazasta karmAsrava ke kAraNa haiM // 25 // sarvatra zatru tathA mitrase pyAre hitarUpa vacana bolanA, aura durvacana sunakara bhI durjana ko kSamA karanA, tathA sarva jIvoMke guNa hI grahaNa karanA, ye maMdakaSAyI jIvoMke udAharaNa haiM / / 26 // ___ apanI prazaMsA karanA, pUjya puruSoM ke bhI doSa kahane-karanekA svabhAva, tathA dIrgha kAla taka vaira dhAraNa karanA, ye tIvakaSAyI jIvoMke cinha haiM // 27 // jo puruSa pUrvokta mohake udayase utpanna mithyAtvAdika pariNAmoMko choDa detA hai, aura upazama arthAt zAnta pariNAma meM lIna hotA hai tathA ina mithyAsvAdika bhAvoMko heya jAnatA hai, usake AsravAnuprekSA hotI hai // 28 // 8 saMvara bhAvanA samyaktva, dezavrata, mahAvata tathA kaSAyajaya evaM yogoM kA abhAva, ye satra saMvara haiM // 29 // mana, vacana aura kAyakI gupti; IyA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa aura pratiSThApana, ye pAMca samiti; uttama kSAmAdi dazalakSaNa dharma; anitya Adi bAraha anuprekSA; kSudhA Adi bAIsa parISahakA jItanA; sAmAyika Adi utkRSTa pAMca prakArakA cAritra; ye vizeSarUpa se saMvarake kAraNa haiM // 30 // jo puruSa saMvarake ina kAraNoMko vicAratA huA bhI sadAcaraNa nahIM karatA vaha duHkha se tatAyamAna huA dIrgha kAla taka saMsArameM bhramaNa karatA hai // 31 // For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya . jo muni indriyoM ke viSayoMse virakta hokara manohara indriya viSayoMse AtmA ko sadaiva saMvRtta rakhate haiM usake spaSTa saMvara bhAvanA hai // 32 // 9 nirjarA bhAvanA jJAnI aura nirahaMkAra jIvake nidAnarahita va vairAgyabhAvanA sahita bAraha prakAra tapa karanese karmokI nirjarA hotI hai / / 33 / / samasta jJAnAvaraNATika aSTa kA~kI phaladAyinI zaktike vipAka arthAt udayako hI anubhAga kahate haiM | karmoM kA udayameM Akara anantara hI sar3anA arthAt jhar3anA yA kSaranA hone lagatA hai, isIko karmoMkI nirjarA jAniye // 34 // yaha nirjarA do prakArakI hai--eka to svakAla prApta aura dUsarI tapasyAkRta / inameM pahalI arthAt svakAla prApta nirjarA to cAroM hI gatiyoM ke jIvoM kI hotI hai, kintu dUsarI arthAt tapakRta nirjarA vratayukta jIvoMkI hI hotI hai / / 35 / / jo muni samatAbhAvarUpa sukha meM lIna hokara AtmA kA smaraNa karatA hai tathA indriyoM aura kaSAyoMko jIta letA hai, usake utkRSTa nirjarA hotI hai // 36 // 10 loka bhAvanA samasta AkAza ananta hai| usake ThIka madhyame loka sthita hai / use na kisI hari harAdi devane banAyA hai aura na dhAraNa kiyA hai // 37 // jahAM jIva Adika padArtha dekhe jAte haiM, use loka kahate haiN| usake zikhara para ananta siddha virAjamAna haiM // 38|| lokameM jo jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla, ye chaha dravya haiM ve samaya samaya pariNamana arthAt parivartana karate rahate haiN| unhIMke pariNamanase lokakA bhI pariNamana hotA hai, aisA jAniye // 39 // isa prakAra lokasvarUpakA jo koI eka mAtra upazama bhAvase dhyAna karatA hai, vaha karmasamUhoM kA nAza karake usI lokakA zikhAmaNi arthAt siddha ho jAtA hai // 40 // 11 bodha durlabha bhAvanA yaha jIva anAdi kAlase anantakAla taka saMsArakI nigoda yoniyoM meM vAsa karatA hai, jahAM eka zarIrameM ananta jIvoMkA vAsa pAyA jAtA hai| vahAMse nikalakara vaha pRthvIkAyAdika paryAya dhAraNa karatA hai // 41 // For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvanA jisa prakAra samudrameM gire hue ratnakA phira pAnA atyaMta durlabha hai, usI prakAra manuSya paryAya prApta karanA mahAn durlabha hai| usa manuSyagatimeM hI (zubha) dhyAna hotA hai, aura usI manuSyagatise hI nirvANa arthAt mokSakI prApti hotI hai // 42 // isa prakAra isa manuSya gati ko durlabhase bhI ati durlabha jAnakara aura usI prakAra darzana, jJAna tathA caritra ko bhI durlabha se durlabha samajhakara darzana, jJAna, caritra, ina tInoM kA bar3A Adara kIjiye // 43 // 12 dharma-bhAvanA jo samasta loka-aloka ko trikAlagocara samasta guNaparyAyoMse saMyukta pratyakSa jAnatA hai vahI sarvajJa deva hai // 44 // sarvajJa dvArA upadiSTa dharma do prakAra kA hai-eka saMgAsakta arthAt gRhasthoM kA, aura dUsarA asaMga arthAt muniyoNkaa| inameM prathama gRhasthakA dharma bAraha bheda rUpa hai, aura dUsarA munidharma daza bhedarUpa hai // 45 // ina anuprekSAoM kI svAmikumArane jina-vacanoMkI bhAvanAke liye tathA caMcala manakA avarodha karaneke liye parama zraddhAke sAtha racanA kI hai / / 46 // ina bAraha anuprekSAoMkA jinAgamake anusAra varNana kiyA gayA hai| jo inakA pATha karegA yA pAThako dUsaroMse sunegA, vaha parama sukha pAvegA // 47 // [svAmikArtikeyakRta anuprekSA] For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 8 : parISaha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttarAdhyayana sUtra ( sudharmasvAmIne jambUsvAmIko upadeza diyA -- ) he jambU ! parISadoMke jisa vibhAgakA bhagavAn kAzyapane varNana kiyA hai, maiM tumheM kramase kahatA hU~ / tuma use dhyAna se suno // 1 // 1. kSudhA parISaha atyaMta ugra bhUkha se zarIra ke pIr3ita hone para bhI Atma zaktidhArI tapasvI bhikSu kisI bhI vanaspati sarI zrI vastu ko na svayaM tor3e aura na dUsaroMse tur3avAne; svayaM na pakAve aura na dUsaroM se pakavAve || 2 || zarIra ke sabhI aMga koekI TAMga jaise kuza, aura dhamaniyoM (nasa) se pUrNa kyoM na ho jAya, phira bhI annapAnakI mAtrAko jAnanevAlA sAdhu dInatA rahita manase gamana kare || 3 // 2. tRSA parISaha kar3I pyAsa lagI ho phira bhI anAcAra se bhayabhIta aura saMyama kI lajjA rakhanevAlA bhikSu ThaMDA ( sacitta ) pAnI na piye, kintu mila sake to acitta ( jIva rahita uSNa ) pAnIkI hI zodha kare | || 4 || logoM ke AvAgamana se rahita mArgameM yadi pyAsase becaina ho gayA ho, mu~ha sUkha gayA ho, to bhI sAdhu manameM dainya bhAva na lAkara usa parISadako prasannatA se sahana kare | || 5 || 3. zIta parISaha grAma grAma cicaranevAle aura hiMsAdi vyApAroM ke pUrNa tyAgI rUkSa (sUkhe ) zarIradhArI bhikSuko yadi kadAcit zati ( ThaMDa ) lage to vaha jainazAsana ke niyamoMko yAda karake kAlAtikrama ( vyartha samaya yApana ) na kare | || 6 || zItake nivAraNa yogya sthAna nahIM hai, aura zarIrakI rakSA yogya koI upakaraNa bhI nahIM hai, isalie Aga se tApa lU~, aisA vicAra bhikSuka kabhI na kare | // 7 // For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parISaha 4 uSNa parISaha paritApI uSNatAse, paridAise athavA grISmakAlakI garmIse vyAkula hokara sAdhu sukhakI paridevanA (hAya, yaha tApa kaba zAMta hogA! aisA klAMta vacana) na kare / garmIse becaina tattvajJa muni snAna karanekI icchA bhI na kare, na apane zarIrapara pAnI chir3ake aura na apane Upara paMkhA kare // 9 // 5 daMzamazaka parISaha varSARtumeM DAMsa maccharoMke kATanese muniko kitanA bhI kaSTa kyoM na ho, phira bhI vaha samabhAva rakhe aura yuddha meM sabase Age sthita hAthIkI taraha, zatru (krodha) ko mAre // 10 // dhyAnAvasthAmeM ( apanA ) rakta aura mAMsa khAnevAle una kSudra jantuoMko sAdhu na trAsa de, unakA na nivAraNa kare, aura na unase thor3A bhI dveSa kare / use to unakI upekSA hI karanA cAhiye, hiMsA kadApi nahIM // 11 // 6 acela parISaha vastroM ke bahuta jIrNa ho jAnepara maiM acelaka hoUMgA athavA sacelaka rahUMgA, aisI cintA sAdhu kabhI na kare // 12 // kisI avasthAmeM vastra rahita ho, aura kisI avasthA meM vastra sahita ho, to ye donoM hI dazAe~ dharmake lie hitakArI haiN| aisA jAnakara jJAnI muni kheda na kare // 13 // 7. arati parISaha gAMva gAMva meM vicaranevAle, kisI eka sthAnameM na rahanevAle, tathA parigrahase rahita muniko yadi kabhI saMyamase aruci ho to vaha use sahana kare ( manameM arucikA bhAva na hone de) // 14 // . vairAgyavAn , AtmabhAvoMkI rakSA meM nirata, AraMbhakA tyAgI aura krodhAdi kaSAyoMse zAMta muni, aratiko pIche karake (chor3akara) dharmarUpI bagIce meM bicare / / 15 / / 8 strI parISaha isa saMsArameM striyA~, puruSoMkI AsaktikA mahAn kAraNa haiM / jisa tyAgIne itanA jAna liyA usakA sAdhutva saphala huA // 16 // For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 98 www.kobatirth.org tattva- samuccaya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa taraha samajhakara kuzala sAdhu striyoMke saMgako kIcar3a jaisA malina mAnakara usameM na phaMse | AtmavikAsakA mArga DhUMDhakara saMyamameM hI gamana kare ||17|| 9 caryA parIpaha saMyamI sAdhu, parISahoM ko jItakara gAMva meM, nagara meM, vyApArI bastIvAle pradezameM athavA rAjadhAnImeM bhI akelA hI vicaraNa kare ||18|| hari sAtha samAnatAkA bhAva grahaNa na karake bhikSu ekAkI ( rAgadveSa rahita hokara ) vihAra kare tathA vaha kisI sthAnameM mamatA na kare tathA vaha gRhasthoMse anAsakta rahakara kisI bhI deza, kAla, pramANAdikA niyama rakhe binA vihAra na kare ||19|| 10 niSadyA parISaha smazAna, zUnya ( nirjana ) ghara athavA vRkSake mUlameM ekAkI sAdhu cinA zarIrakI kuceSTAoMke (sthira Asana se ) baiThe aura dUsaroMko thor3AsA bhI trAsa na de // 20 // vaddAMpara baiThe hue yadi usapara upasarga ( kisI ke dvArA jAnabUjhakara diye gaye kaSTa ) Arve, to vaha unheM dRr3ha manase sahana kare, kintu vipattikI AzaMkA se bhayabhIta hokara vaha na dUsarI jagaha jAya aura na uThakara anya Asana grahaNa kare || 21 // 11 zayyA parISaha sAmarthyavAn tapasvI (bhikSu ) ko yadi anukUla athavA pratikUla zayyA mile to vaha kAlAtikrama ( kAladharmakI maryAdAkA bhaMga ) na kare; kyoMki "yaha sthAna acchA hai, isaliye yahAM adhika kAla Thahage, yaha sthAna burA hai isaliye yahAM se jaldI calo " aisI pApa-dRSTi rakhanevAlA sAdhu antameM AcAra meM zithila ho jAtA hai // 22 // 66 pratirikta arthAt zUnya va tyakta upAzraya pAkara cAhe vaha acchA ho yA burA isa eka rAtake upayogase bhalA mujhe kyA duHkha pahu~ca sakatA hai " aisI bhAvanA rakhakara sAdhu vahAM nivAsa kare ||23|| 12 Akroza parISaha yadi koI bhikSuko Akroza ( gAlIgalauMja Adi kaThora zabda ) kahe to sAdhu badale meM kaThora zabda na kahe, va krodha na kare, kyoMki vaisA karanese vaha bhI mUrkhokI koTi meM A jAyagA / isaliye vijJa bhikSu kopa na kare ||24|| For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar parISada 99 kaThora, bhayaMkara tathA zravaNa Adi indriyoMko kaMTakatulya vANIko sunakara bhikSu cupacApa (mauna dhAraNa karake usakI upekSA kare, aura usako manameM sthAna na de // 25 // 13 vadha parISaha yadi koI mAre pITe to bhI bhikSu manameM krodha na kare, aura na mAranevAleke prati alpa bhI dveSa rakkhe, kintu titikSA arthAt sahanazIlatAko uttama dharma mAnakara dharmakA hI AcaraNa kare // 26 // saMyamI aura dAnta (indriyoMko damana karanevAle) sAdhuko koI kahIM mAre yA vadha kare, to bhI vaha manameM 'isa AtmAkA to kabhI nAza nahIM hotA' aisI bhAvanA rakhe aura saMyamakA pAlana kare // 27 // 14 yAcanA parISaha gRhatyAgI bhikSukA to jIvana nitya bar3A hI duSkara hotA hai kyoMki vaha mAMgakara hI saba kucha prApta kara sakatA hai| usako binA mAMge kucha bhI prApta ho nahIM sakatA // 28 // bhikSAke lie gRhasthake ghara jAkara bhikSuko apanA hAtha phailAnA par3atA hai aura yaha rucikara kAma nahIM hai| isaliye sAdhupanese gRhasthavAsa hI uttama haiaisA bhikSu kabhI na soce // 29 // 15 alAbha parISaha gRhasthoMke yahAM ( judI judI jagaha ) bhojana taiyAra ho usI samaya sAdhu bhikSAcArIke liye jAya / vahAM bhikSA mile yA na mile to bhI buddhimAna bhikSu khedakhinna na ho // 30 // "Aja mujhe bhikSA nahIM milI, na sahI, kala bhikSA mila jAyagI ! eka dina na milanese kyA huA" jo sAdhu aisA pakkA vicAra rakkhe use bhikSA na milanekA kabhI duHkha na hogA // 31 // 16 roga parISaha vedanAse pIr3ita bhikSu, utpanna hue duHkhako jAnakara manameM thor3I sI bhI dInatA na lAve, apane cittako avicalita rakkhe aura tajjanya du:khako samabhAva se sahana kare // 32 // For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya bhikSu auSadhi (rogake ilAja) kI icchA na kare, kintu Atmazodhaka hokara zAMta rahe / svayaM cikitsA na kare aura na karAve, isImeM umakA saccA sAdhutva hai / / 33 / / 17 tRNasparza parISaha vastra binA rahane vAle tathA rUkSa ( rUkhe ) zarIra vAle tapasvI sAdhuko tRNa (darbha Adi ) para sonese zarIra kI pIr3A hotI hai, yA atitApa par3anese atula vedanA hotI hai, aisA jAnakara bhI tRNoM ke cubhanese bhayabhIta hokara sAdhu vastrakA sevana nahIM karate // 34-35 // 18 mala parISaha grISma athavA anya kisI RtumeM pasInA, paMka yA mailase malina zarIravAlA buddhimAna bhikSu sukhake liye vyagra na bane ( yaha maila kaise dUra ho-aisI icchA na kare ) // 36 // apane karmakSayakA icchuka bhikSu apane anupama Artha dharmako samajhakara jabataka zarIrakA nAza na ho taba taka ( mRtyuparyaMta ) zarIrapara maila dhAraNa kare // 37 // 19 satkAra puraskAra parISaha rAjAdika yA zrImaMta hamArA abhivAdana ( vandana ) kareM, hamAre sanmAnArtha sanmukha Akara khar3e hoM athavA bhojanAdikA nimantraNa kareM---ityAdi prakArakI icchAeM na kare tathA jo usakI sevA karate haiM unase anurAga na kare // 38 // alpakaSAya vAlA, alpa icchA vAlA, ajJAta gRhasthoMke yahAM hI gocarI ke liye jAnevAlA tathA svAdiSTa pakkAnoM kI lolupatAse rahita prajJAvAn bhikSu rasoMmeM Asakta na bane aura na (unake na milanese) kheda kre| anya kisI bhikSu kA utkarSa dekhakara vaha IrSyAlu na bane || 39 / / 20 prajJA parISaha " maiMne avazya hI azAna phalavAle karma kiye haiM jisase yadi koI mujhe kucha pUchatA hai to maiM kucha samajha nahIM pAtA hU~| athavA usakA uttara nahIM de pAtA // 4 // __paraMtu aba pIche jJAna phalavAle karmoM kA udaya hogA-isa taraha karmake vipAkakA cintana kara bhikSu aise samayameM isa taraha manako AzvAsana de / For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achan parISaha 21 ajJAna parISaha "maiM vyartha hI maithunase nivRtta huA (gRhasthAzrama chor3akara brahmacarya dhAraNa kiyA) vyartha hI iMdriyoM kA damana kiyA kyoMki dharma kalyANakArI hai yA akalyANakArI, yaha pratyakSa rUpameM to kucha dikhAI nahIM detA ( arthAt jaba dharmakA phala pratyakSa nahIM dIkhatA hai to maiM kaSTa kyoM sahU~ ? ) // 42 / / (athavA ) tapazcaryA grahaNa karake tathA sAdhukI pratimAko dhAraNa karake bicarate hue bhI merA ajJAna kyoM nahIM chUTatA ? / / 43 / / isaliye paraloka hI nahIM hai, yA tapasvIkaH Rddhi ( ANimA, garimA Adi) bhI koI cIja nahIM hai, maiM sAdhupana lekara sacamuca ThagA gayA ityAdi prakArake vicAra sAdhu manameM kabhI na lAve // 44 // 22 adarzana parISaha bahutase tIrthakara ho gaye, ho rahe haiM aura hoMge, aisA jo kahA jAtA hai yaha jhUTha hai, aisA vicAra bhikSu kabhI na kare // 45 / / ina saba parISahoMko kAzyapa bhagavAn mahAvIrane kahA hai| inameMse kisI bhI parISaha dvArA kahIM bhI pIr3ita honepara bhikSu apane saMyamakA ghAta na hone de // 46 // [uttarAdhyayana sUtra-2) For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar chaha dravya : sAta tattva : nau padArtha jinhoMne jIva aura ajIva dravyakA nirUpaNa kiyA hai tathA jinakI devoM aura indroM ke samUha vandanA karate haiM una jinendra bhagavAnko mastaka navAkara nitya vandanA karatA hUM // 1 // jIva jIva darzana aura jJAnarUpa upayogamaya hai, amUrtika hai, karmoMkA kartA hai, svadeha parimANa hai, karmoM ke phala kA bhoktA hai, janma-maraNarUpa saMsArameM sthita hai, aura siddha honepara svabhAvataH UrdhvagAmI hai // 2 // jinake bhUta, vartamAna aura bhaviSya ina tInoM kAloMmeM sparzanAdi pA~ca iMdriya mana, vacana aura kAyarUpa bala, bhavadhAraNakI zaktirUpa Ayu aura zvAsocchvAsarUpa AnaprANa, ye cAra prakArake prANa hote haiM vaha vyavahAranayakI apekSAse jIva kahalAtA hai / kintu nizcayanayakI apekSA to jisake cetanA hai vahI jIva hai // 3 // upayoga do prakArakA hotA hai-darzana aura jJAna / darzanake cAra bheda AnanA cAhiye-cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana aura kevaladarzana // 4 // jJAna ATha prakArakA hotA hai : (1) mati ajJAna, (2) zruta ajJAna, (3) avadhi ajJAna, (4) mati jJAna, (5) zruta jJAna, (6) avadhi jJAna, (7) manaHparyaya jJAna aura (8) kevala jJAna / ye jJAna pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArake haiN| (mati aura zruta jJAna indriyoM va manakI sahAyatAse utpanna honeke kAraNa parokSa haiM, tathA avadhi, mana:paryaya aura kevala jJAna sAkSAt AtmAkI vizuddhise utpanna honeke kAraNa pratyakSa kahalAte haiM / ) // 5-6 // sapheda, pIlA, nIlA, lAla aura kAlA ye pAMca varNa; tIkhA, kaDuA, kaSAyalA, khaTTA aura mIThA ye pAMca rasa; sugaMdha aura durgaMdha ye do rasa; tathA zIta, uSNa, cikanA, rUkhA, komala, kaThora, halakA, bhArI ye ATha sparza; ye bA~sa ajIva mUrtika padArthoM ke guNa jIvameM nahIM haiM isaliye jIva amUrti mAnA gayA hai / kintu vyavahAranayakI apekSAse jIvameM pudgala karma-paramANuoM kA baMdha hotA hai, For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chaha dravya : sAta tattva : nau padArtha 103 jisase zarIra, indriya AdikI utpatti hotI hai, ataeva isa apekSAse jIva mUrtimAn bhI kahA jA sakatA hai // 7 // ___ vyavahAranayakI apekSAse jIva pudgala karmoM AdikA kartA hai, nizyanayakI apekSAse jIva cetanakarmoM arthAt cintanAtmaka kriyAoMkA kartA hai, tathA zuddhanayakI apekSAse jIva zuddha bhAvoMkA ko hai // 8 // __ jIva do prakArake hote haiM : sthAvara aura trasa / pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ye nAnA prakArake ekendriya jIva sthAvara kahalAte haiN| tathA saMkhAdika dvIndriya, cIMTI Adi trIndriya, bhramara Adi caturendriya va pazu pakSI Adi paMcandriya jIva trasa kahalAte haiM // 9 // 2 ajIva ____ ajIva dravya pAMca prakArakA jAnanA cAhiye-pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla | inameM pudgala dravya mUrtimAn hotA hai aura usameM pAMca varNa, pAMca rasa, do gaMdha aura ATha sparzarUpa guNa pAye jAte haiM / zeSa dharmAdi dravya armUta haiM // 10 // pudgala zabda, bandha, sUkSma, sthUla, saMsthAna, bheda, andhakAra, chAyA, udyota, Atapa ye saba pudgala dravyake hI paryAya haiM // 11 // dharma jisa prakAra gamanazIla machaliyoM ke gamanakAryameM jala sahAyaka hotA hai, usI prakAra gatikAryameM pravRtta hue pudgala aura jIvakI gamanakriyAmeM jo sahAyaka hotA hai vaha dharma dravya hai| kintu sthira rahanevAle jIva va pudgaloM kA vaha gamana nahIM karAtA // 12 // adharma jisa prakAra pathikoMke ThaharanemeM chAyA kAraNIbhUta hotI hai, usI prakAra pudgala aura jIva dravya ke sthita hone meM adharma dravya sahakArI kAraNa hai| kintu vaha gamana karate hue jIva va pudgalako rokatA nahIM // 13 // __ AkAza jIvAdi dravyoM ko avakAza denemeM samartha jo dravya hai use AkAza jAniye yaha AkAza do prakArakA hai-lokAkAza aura alokAkAza / jitane AkAza pradezameM dharma, adharma, kAla, pudgala aura jIva ye dravya pAye jAte haiM vaha loka hai, aura usase pare (jahAM ukta dravyoMkA vAsa nahIM) vaha bhalokAkAza hai // 14 // For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 tattva-samucca kAla dravyake parivartanarUpa jo kAla hai, arthAt padArthoMmeM nayA purAnA bheda prakaTa karanevAlA jo pala, ghaTikA Adi kAla vibhAga hote haiM, vaha vyavahArakAla kahalAtA hai, tathA anya dravyoM ke parivartanameM sahakArI kAraNa honA hI jisakA lakSaNa hai vaha paramArtha yA nizcaya kAla dravya hai // 16 // lokAkAzake pratyeka pradezapara jo eka eka ratnoMkI rAzi ke samAna sthita haiM ve kAlANu dravya asaMkhya haiM // 17 // ye dravya haiM, isaliye inheM jinendra bhagavAn 'asti' kahate haiM, aura ve kAyake samAna bahupradezI haiM, isaliye ve kAya kahalAte haiM / ataH jina dravyoM meM yaha astitva aura kAyatva donoM guNa haiM ve 'astikAya' kahalAte haiM / / 18 / / pratyeka jIvameM asaMkhya pradeza haiM, tathA dharma, adharma va AkAzameM ananta pradeza haiM, evaM mUrtimAn pudgala dravyameM saMkhya, asaMkhya va ananta, tInoM prakArase pradeza pAye jAte haiN| kintu kAla dravya ekapradezAtmaka hI hotA hai isIliye kAla 'akAya' kahalAtA hai / / 19 / / aNu eka pradezI hai, tathA nAnAprakAra ke dvayaNukAdi skandha pradezoMke bhedase pudgala bahupradezI bhI hotA hai| ataH kAyake samAna bahupradezoM ke saMcayarUpa honese sarvajJa use upacAra se 'kAya' kahate haiM / / 20 / / ___ aba jIva aura ajIva dravyoMkI jo Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa, puNya aura pApa rUpa vizeSa paryAyeM hotI haiM unheM bhI saMkSepataH kahate haiM // 21 // 3 Asrava __ jIva apane jisa pariNAmake dvArA karmakA Asrava karatA hai use jina bhagavAna dvArA kahA huA bhAva-Asrava jAnanA cAhiye, tathA una pariNAmoM ke nimittase jo karma pudgaloM kA Asrava hotA hai vaha dUsarA dravyAsrava hai // 22 // pAMca prakArakA mithyAtva (viparIta, ekAnta, vinaya, saMzaya aura ajJAna), pAMca prakArakI avirati (hiMsA, corI, jhUTha, kuzIla aura parigraha ), pandraha prakArakA pramAda ( cAra vikathA-strIkathA, bhaktakathA, rASTrakathA aura rAjakathA; cAra kaSAya-krodha, mAna, mAyA aura lobhakA maMda udaya; pAMca iMdriya-sparzana, ra sana, prANa, cakSu, aura zrotra inakI pravRtti; nidrA aura praNaya) tIna yoga (mana, vacana aura kAyakI pravRttiyA~ ) aura cAra kaSAya (krodha, mAna, mAyA lobhakA tIvra udaya ) ye pUrvokta bhAvAsravake bheda haiM // 23 // For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chaha dravya : sAta tattva : nau padArtha 105 zAnAvaraNAdi ATha karmoM ke yogya jo pudgala dravyakA Asvava arthAt grahaNa kiyA jAtA hai use dravyAsrava jAnanA caahiye| usake jinendra bhagavAnane aneka bheda kahe haiM // 24 // 4 baMdha jisa cetanabhAva arthAt jIvake pariNAma dvArA jIva karma baMdha karatA hai vaha bhAvabaMdha hai| tathA karmoM ke aura AtmAke pradezoM kA jo anyonya praveza hotA hai vaha dravyabaMdha hai // 25 // ___ baMdha cAra prakArakA hotA hai grahaNa kiye hue pudgala paramANuoMmeM jJAnAvaraNIya Adi vividha zaktiyoM kA utpanna honA yaha prakRti bandha hai; una paramANuoM ke jIvanapadezoM ke sAtha rahanekI kAla-maryAdA nizcita honA sthiti bandha hai; una karnAmeM hInAdhika phaladAyinI zakti utpanna honA anubhAga bandha hai; aura grahaNa kiye jAnevAle paramANuoMkI saMkhyA kA nirdhAraNa pradeza bandha hai / inameM se prakRti aura pradeza bandha mana, vacana va kAyakI pravRttirUpa yogase utpanna hotA hai, aura sthiti tathA anubhAga baMdha krodha, mAna, mAyA va lobharUpa kaSAyoM ke udayAnusAra hote haiM // 26 // 5 saMvara jIvanakA jo cetana-bhAva karmoMke Asravako rokanemeM hetubhUta hotA hai vaha bhAvasaMvara hai| tayA jo karmaparamANuoMke grahaNakI kriyAkA avirodha hotA hai vaha dravyasaMvara hai / / 27 // pAMca vrata, pAMca samiti, tIna gupti, daza dharma, bAraha anuprekSA tathA bAvIsa parIpahoMkA jaya, ye nAnA bhedarUpa cAritra mAvasaMvarake prakAra jAnanA cAhiye / / 28 / / 6 nirjarA jIvake jisa catenabhAvake dvArA kamapudgala jhara jAte haiM, arthAt jIvapradezoMse pRthak hojAte haiM use bhAva nirjarA kahate haiM, aura isa pRthak honekI kriyAko dravya nirjarA kahate haiM / yaha nirjarA do kAraNoMse hotI hai-eka to yathAkAla arthAt kA~kI kAla-maryAdA pUrNa hojAneke kAraNa ise savipAka nirjarA kahate haiN| aura dUsarI tapa ke dvArA kAla-maryAdA pUrNa hone se pUrva hii| ise avipAka nirjarA kahate haiM / yahI nirjarA Atma vizuddhiau kAraNIbhUta hotI hai // 29 // For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 tatva-samuccaya 7 mokSa jIvakA jo pariNAma samasta karmoMke kSaya honemeM kAraNIbhUta hotA hai vaha bhAvamokSa jAnanA cAhiye, tathA jIvase karmapradezoMke pRthak honeko dravyamokSa samajhanA cAhiye // 30 // puNya-pApa zubha bhAvoMse yukta jIva puNyarUpa aura azubha bhAvoMse yukta jIva pAparUpa hote haiM / jJAnAvaraNIyAdi ATha karmoMke bhedoMmeM se sAtAvedanIya, zubha arthAt tiryag, manuSya aura deva ye tIna Ayu, saiMtIsa prakArakA zubha nAma ( jaise manuSya aura deva gatiyAM, paMcendriya jAti, pAMca zarIra, tIna aMgopAMma Adi) aura zubha arthAt ucca gotra, ye karmaprakRtiyAM puNya aura zeSa jJAnAvaraNIyAdi samasta prakRtiyAM pApa kahalAtI haiM // 31 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra, inheM vyavahAranayakI apekSA mokSake kAraNa jAnanA cAhiye / nizcayanayakI apekSA ukta tInoM guNoMse yukta apanA AtmA hI mokSakA kAraNa hai // 32 // jIvako chor3akara kisI bhI anya dravyameM samyagdarzanAdi ratnatraya nahIM hote / isIliye ukta tIna guNamaya AtmA hI mokSakA kAraNa hai // 33 // jIvAdi tattvami zraddhAna karanA hI samyagdarzana hai aura yahI AtmasvarUpa arthAt svarUpAcaraNa samyaktva hai| isI samyaktvake hone para jo durabhiniveza, saMzaya, vimoha aura vibhramase rahita Atma aura para arthAt jIva aura ajIva dravyoM kA bhale prakAra grahaNa hotA hai vaha sAkAra samyagjJAna hai, jo mati, zruta Adi bhedaprabhedoM sahita aneka prakArakA hotA hai // 34-35 // azubha kAryoMse nivRtti aura zubha kAryoMmeM pravRttiko samyakcAritra kahate haiM / vyavahAranayakI apekSAse jina bhagavAnne vrata, samiti aura guptiyoMko samyak cAritra kahA hai // 36 // For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir :10: karma prakRti jinase baMdhA huA yaha jIva saMsArameM paribhramaNa kiyA karatA hai una ATha karmokA kramapUrvaka varNana karatA hU~ / use dhyAnapUrvaka suniye // 1 // (1) jJAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mohanIya tathA (5) Ayukarma (6) nAmakarma (7) gotrakarma tathA (8) antarAyakarma / isa taraha ye ATha kama saMkSepameM kahe haiM / / 2-3 / / 1 jJAnAvaraNIya karma-5 (1) matijJAnAvaraNIya (2) zrutajJAnAvaraNIya (3) avadhi jJAnAvaraNIya, (4) manaHparyaya jJAnAvaraNIya, aura (5) kevala jJAnAvaraNIya, ye pAMca jJAnAvaraNIyake bheda haiM // 4 // 2 darzanAvaraNIya karma-9 (1) nidrA (2) pracalA (3) nidrAnidrA (4) pracalApracalA (5) tyAnagRddhi (6) cakSudarzanAvaraNIya (7) acakSudarzanAvaraNIya (8) avadhidarzanAvaraNIya (9) kevaladarzanAvaraNIya-ye darzanAvaraNIya karmake 9 bheda haiM / / 5-6|| 3 vedanIya karma-2 sAtAvedanIya (jise bhogate hue sukha utpanna ho) tathA asAtAvedanIya ( jisake kAraNa duHkha ho ) ye do bheda vedanIya karmake haiN| sAtAvedanIyake bahutase bheda haiM aura asAtAvedanIyake bhI / / 7 / / 4 mohanIya karma-25 darzana mohanIya tathA cAritra mohanIya-ye do bheda mohanIya karmake haiN| darzana moinIyake tIna tathA cAritra mohanIyake do upabheda haiM // 8 // darzana mohanIyake samyaktva mohanIya, mithyAtva mohanIya aura samyaktvamithyAtva mohanIya, ye tIna bheda haiM // 9 // cAritra mohanIyake kaSAya mohanIya tathA no kaSAya mohanIya ye do bheda haiM // 10 // krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAra kaSAyoMke pratyeka anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalana ke bhedase kaSAyotpanna karma solaha prakArakA For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya hai| tathA hAsya, ti, arati, kheda, bhaya, glAni, aura vedake bhedase sAta prakAra tathA vedake bhI puruSa, strI va napuMsaka bhedase nau prakArakA nokapAyotpanna karma hai // 11 // 5 Ayukarma-4 narakAyu, tiryagAyu, manuSyAyu aura devaAyu, ye cAra bheda Ayukarmake haiM // 12 // 6 nAmakarma-93 nAma karmake do prakAra haiM--zubha, aura azubha / ina donoMke bhI bahutase upabheda haiM // 13 // [ nAma karmake byAlIsa (42) bheda, tathA upabhedoMkI apekSAse terAnave (93) bheda, isa prakAra haiM 1. cAra gati (naraka, tiryaka, manuSya aura deva); 2. pAMca jAti (ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya); 3. pAMca zarIra (audArika, vaikriyika, AhAraka, tejasa aura kArmaNa); 4. audArikAdi pAMcoM zarIrake pAMca bandhana va 5. pAMca saMghAta; 6. chaha zarIrasaMsthAna (samacaturastra, nyagrodhaparimaNDala, svAti, kubja, vAmana aura huNDa); 7. tIna zarIrAGgopAMga (audArika, vaikriyika aura AhAraka) 8. chaha saMhanana ( vana-vRSabha-nAgaca, nArAca-nArAca, nArAca, ardhanAsaca, kIlita aura asaMprAzAstrapATikA); 9. pAMca varNa (kRSNa, nIla, rakta, harita aura zukla); 10. do gaMdha ( sugandha aura durgaMdha); 11. pAMca rasa (tikta, kaTu, kaSAya, Amla aura madhura); 12. ATha sparza ( kaThora, mRdu, guru, laghu, snigdha, rUkSa, zIta aura uSNa); 13. cAra AnupUrvI ( narakagatiyogya tiryaggatiyogya, manuSyagatiyogya aura devatiyAMgya); 14. agurulaghu, 15. upaghAta; 16. paraghAta; 17. ucchvAsa; 18. AtApa, 19, udyota, 20. do vihAyogati (prazasta aura aprazasta); 21. trasa 22. sthAvara, 23. bAdara, 24. sUkSma, 25. paryApta, 26. aparyApta, 27. pratyeka zarIra, 28. sAdhAraNa zarIra, 29. sthira, 30. asthira, 31. zubha, 32. azubha, 33. subhaga, 34. durbhaga, 35. susvara, 36. duHsvara, 37. Adeya, 38.anAdeya, 39. yaza kIrti, 40. ayazaHkIrti 41. nirmANa aura 42. tIrthakara / jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antagaya ye cAra to jIvake guNoMkA ghAta karanevAle honese unakI samasta uttara prakRtiyAM azubha hI hai / 7 gotrakarma-2 gotrakarma ke do bheda haiM :--ucca aura nIca / jAti, kula, dhana, prabhutA, rUpa, bala, vidyA aura tapakI zreSThatAke anusAra ucca gotra ATha prakArakA hai, tathA inakI hInatAke anusAra nIca gotra bhI ATha prakArakA hai // 14 // For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar karma prakRti 8 antarAyakarma-5 antarAyakarmake saMkSepataH pAMca bheda kahe gaye haiM : dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya tathA vIryAntarAya // 15 / / isaprakAra ATha karma aura unakI uttara prakRtiyoMkA varNana kiyaa| aba unake pradeza, kSetra, kAla tathA bhAvakA varNana suniye / / 16 // karma-pradeza AThoM karmoM ke saba milAkara anaMta pradeza haiM, aura unakI saMkhyAkA pramANa saMsArake abhavya jIvoM kI saMkhyAse anaMta guNA hai aura siddha bhagavAnoMkI saMkhyAkA anantavAM bhAga hai / / 17 // karma-kSetra samasta jIvoM ke karma saMpUrNa lokakI apekSAse chahoM dizAoM meM saba Atma pradezoMke sAtha saba tarahase baMdhate rahate haiM / / 18 // karma-sthiti una ATha karmoM meM se jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, aura aMta. rAya karmoM kI jaghanya sthiti antarmuhUrtakI, aura utkRSTa sthiti tIsa koDAkor3I sAgarakI kahI gaI hai // 19-20 mohanIya karmakI jaghanya sthiti antarmuhUtakI aura utkRSTa sthiti sattara kor3Akor3I sAgara kI hai // 21 // Ayu karmakI jaghanya sthiti antarmuhUrtakI aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgara takakI hai // 22 // nAma aura gotra, ina donoM karmoMkI jaghanya sthiti ATha antarmuhUrtakI hai, aura utkRSTa Ayu bIsa koDAkor3I sAgarakI hai // 23 // kAmoMkA anubhAga saba karmaskaMdhoMke anubhAga (pariNAma athavA rasa denekI zakti) kA pramANa siddhagati prApta anaMta jIvoMkI saMkhyAkA anantavAM bhAga hai, kintu yadi sarva karmoM ke paramANuoM kI apekSAse kaheM to unakA pramANa yAvanmAtra jIvoMkI saMkhyAse bhI adhika AtA hai // 24 // isa prakAra ina karmoM ke rasoMko jAnakara mumukSu jIva aisA prayatna kare jisase karmakA baMdha na ho aura pUrva meM bAMdhe hue karmoM kA bhI kSaya hotA jAya / 7 / 3 / 50 // 25 // [ uttarAdhyayana sUtra-33] For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 11 : guNasthAna darzana mohanIyAdi karmoM kI udaya, upazama, kSaya, kSayopazama Adi avasthAnusAra honevAle jina pariNAmoMse yukta jo jIva dekhe jAte haiM una jIvoMko sarvajJa devane usI guNasthAnavAlA aura pariNAmoMko guNasthAna kahA hai // 1 // mithyAtva, sAsAdana, mizra, Avarata samyagdRSTi, dezavirata, pramattavirata apramattavirata, arvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAMparAya, upazAMtamoha, kSINamoha, sayogakevalI aura ayogakevalI, ye caudaha jIvasamAsa (guNasthAna) haiN| aura inase apara siddha jIva haiN|| 2-3 / / [ yahA~ cauthe guNasthAnake sAtha aviratazabda antyadIpaka hai, isaliye pUrva ke tIna guNasthAnoM meM bhI aviratabhAva samajhanA cAhiye / tathA chaThe guNasthAnake sAthakA virata zabda Adi dIpaka hai, isaliye yahAMse lekara sampUrNa guNasthAna virata hI hote haiM, aisA smjhnaa|] mithyAtva mithyAtvaprakRtike udayase tattvArtha ke viparIta zraddhAnako mithyAtva kahate haiM / isake pAMca bheda haiM : ekAnta, viparIta, vinaya, saMzaya aura ajJAna / / 4 // mithyAtva prakRtike udayase utpanna honevAle mithyA pariNAmoM kA anubhava karanevAlA jIva viparIta zraddhAnavAlA ho jAtA hai / usako jisa prakAra pittajvarase yukta jIvako mIThA rasa bhI acchA mAlUma nahIM hotA, usI prakAra yathArtha dharma rucikara nahIM lagatA // 5 // 2 sAsAdana samyaktvarUpI ratnaparvatake zikharase girakara jo jIva mithyAtvarUpa bhUmike sammukha ho cukA hai, ataeva jisane samyaktvakA nAza kara diyA hai (kintu mithyAtvako prApta nahIM kiyA hai) usako sAsana yA sAsAdana guNasthAnavartI kahate haiM // 6 // 3 samyak mithyAtva jisakA AtmAke guNako sarvathA ghAtanekA kArya dUsarI sarvaghAti prakRtiyoMse vilakSaNa jAtikA hai usa jAtyantara sarvaghAti samyAmithyAtva prakRtike udayase kevala For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNasthAna samyaktvarUpa yA mithyAtvarUpa pariNAma na hokara jo mizra-rUpa pariNAma hotA hai usako tIsarA mizraguNasthAna kahate haiM // 7 // jisa prakAra dahI aura gur3ako paraspara milA dene para phira una donoM ko pRthak nahIM kara sakate ( usa dravya ke pratyeka paramANukA rasa mizrarUpa khaTTA aura mIThA milA huA hotA hai ) usI prakAra mizra pariNAmoM meM bhI eka hI kAlameM samyaktva aura mithyAtvarUpa pariNAma rahate haiM, aisA samajhanA cAhiye // 8 // samyakmithyAtva guNasthAnavI jIva sakala saMyama yA deza saMyamako grahaNa nahIM karatA, aura na isa guNasthAnameM AyukarmakA bandha hI hotA hai / tathA isa guNasthAna vAlA jIva yadi maraNa karatA hai to niyamase samyaktva yA mithyAtvarUpa pariNAmoMko prApta karake hI maraNa karatA hai, kintu isa guNasthAnameM maraNa nahIM hotA / // 9 // 4 avirata-samyaktva samyagdarzanaguNako viparIta karanevAlI prakRtiyoM meM se dezaghAti samyaktva prakRti ke udaya honepara (tathA anantAnubandhI catuSka aura mithyAtva evaM mizra, ina sarvaghAti prakRtiyoMke AgAmI niSekoM kA sadasthArUpa upazama aura vartamAna niSekoMkI binA phala diye hI nirjarA honepara ) jo AtmAke pariNAma hote haiM unako vedaka ( yA kSAyopazamika) samyagdarzana kahate haiN| ve pariNAma cala, malina yA agAr3ha hote hue bhI nitya hI (arthAt jaghanya antarmuhUrta se lekara utkRSTa chayAsaTha sAgara paryaMta) karmoMkI nirjarA kAraNa haiM // 10 // __ tIna darzana mohanIya, arthAt mithyAtva, mizra aura samyaktva, tathA cAra anantAnubandhI kaSAya, ina sAta prakRtiyoMke upazamase upazama, aura sarvathA kSayase kSAyika samyagdarzana hotA hai / isa (caturtha-guNasthAnavartI) samyagdarzana ke sAtha saMyama bilakula hI nahIM hotA; kyoMki yahAMpara dUsare apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya hai| ataeva isa guNasthAnavartI jIvako asaMyata samyagdRSTi kahate haiM // 11 // samyagdRSTi jIva AcAryoM ke dvArA upadiSTa pravacanakA zraddhAna karatA hai, kintu ajJAnatAvaza guruke upadezase viparIta arthakA bhI zraddhAna kara letA hai // 12 // jo iMdriyoM ke viSayoMse tathA trasa-sthAvara jIvoMko hiMsAse virakta nahIM hai, kintu jinendradevadvArA kathita pravacanakA zraddhAna karatA hai, vaha aviratasamyagAda For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 tattva-samuccaya 5 dezavirata jo jIva jineMdradevameM advitIya zraddhA rakhatA huA trasakI hiMsAse virata aura usa hI samayameM sthAvarakI hiMsAme avirata hotA hai, usa jIvako vistAvita kahate haiM // 14 // 6 pramatta-virata sakala saMyamako rokanevAlI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA upazama honese pUrNa saMyama to ho cukA hai, kintu usa saMyamake sAtha saMjvalana aura nokaSAyake udayase saMyamameM malako utpanna karanevAlA pramAda bhI hotA hai, ataeva isa guNasthAna ko pramattavirata kahate haiM // 15 // cAra vikathA (strIkathA, bhaktakathA, rASTakathA, avanipAlakathA ) cAra kaSAya ( krodha, mAna, mAyA, lobha ) pAMca iMdriya (sparza, rasa, ghANa, cakSu aura zrotra) eka nidrA aura eka praNaya (sneha), ye paMdraha pramAdoMkI saMkhyA hai // 16 // 7 apramatta jisa saMyatake sampUrNa pramAda na ho cuke haiM, jo pAMca mahAvatoM tathA ahAisa mUlaguNoM evaM zIlase maMDita hai aura dhyAnameM lIna hai, kintu jo abhI karmoM ke upazamana yA kSapaNameM pravRtta nahIM huA arthAt upazam yA kSapaka zreNI nahIM car3hA, vaha sAtaveM guNasthAnavartI apramata saMyata hai // 17 // 8 apUrvakaraNa jisakA antarmuhUrtamAtra kAla hai aise adhaHpravRttakaraNako bitAkara vaha sAtizaya apramatta pratisamaya anantaguNI vizuddhiko prApta hotA huA apUrvakaraNa nAmaka aSTamaguNasthAna para pahuMcatA hai / / 14 / / isa guNasthAnameM bhinnasamayavartI jIva, bhinna aura pUrva samayameM kabhI prApta nahIM hue aise apUrva pariNAmAko dhAraNa karate haiM, isaliye isa guNasthAnakA nAma apUrvakaraNa hai // 19 // 9 anivRttikaraNa antarmuhUrtamAtra anivRttikaraNake kAla se Adi yA madhya yA antake eka samayavartI aneka jIvoMmeM jisaprakAra zarIrakI avagAhanA Adi bAhyakAraNoMse tathA jJAnAvaraNAdika karmake kSayopazamAdi antaraGga kAraNoMse parasparameM bheda pAyA jAtA hai, usa prakAra jina pariNAmoM ke nimittase parasparameM bheda nahIM pAyA jAtA unako For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar guNasthAna anivRttikaraNa pariNAma kahate haiM / aura anivRttikaraNa kA jitanA kAla hai utane hI usake pariNAma haiN| isaliye usake kAlake pratyeka samayameM anivRttikaraNakA eka hI pariNAma hotA hai| tathA ye pariNAma atyanta nirmala dhyAnarUpa amikI zikhAoMkI sahAyatAse karbhavanako bhasma kara dete haiM / 20-21 / / 10 sUkSmasAmparAya jisa prakAra dhule hue kezarI vastrameM sUkSma lAlimA raha jAtI hai, usI prakAra jo atyanta sUkSma rAga ( lobha kaSAya) se yukta hai usako sUkSmamAmparAya nAmaka dazama guNasthAnavartI kahate haiM // 22 / / / cAhe upazamazreNIkA ArohaNa karanevAlA ho athavA kSapakazreNIkA ArohaNa karanevAlA ho, parantu jo jIva sUkSma lomake udayakA anubhava kara rahA hai vaha dazameM guNasthAnavartI jIva yathAkhyAta cAritryase kucha hI nyUna rahatA hai // 23 // 11 upazAMta moha nirmalA phalase yukta jalake samAna, athavA zaradaRtumeM sarovarake jalake samAna jisake mohanIya kamake upazamase utpanna honevAle nirmala pariNAma ho jAte haiM vaha gyArahaveM guNasthAnavartI upazAnta kaSAya hotA hai // 24 // 12 kSINamoha jisa nirgandhakA citta mohanIya karmake sarvathA kSINa honese sphaTikake nirmala pAtrameM rakkhe hue jalake samAna nirmala ho gayA hai usako vItarAga devane, zrINakaSAyanAmaka bArahaveM guNasthAnavartI kahA hai / / 25 / / 13 sayogakevalI jisakA kevalajJAnarUpI sUryako kiraNoM ke samUhase ajJAna andhakAra sarvathA naSTa ho gayA ho, aura jisako nava kevala labdhiyoM ke ( kSAyika samyakatva, caritra, jJAna darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya ) prakaTa honese 'paramAtmA" yaha saMjJA prApta ho gaI hai, vaha indriya Aloka AdikI apekSA na rakhanevAle jJAna-darzanase yukta honeke kAraNa kevalI, aura kAyayogase yukta rahane ke kAraNa sayogI, (tathA ghAtikarmoM kA vijetA hone ke kAraNa ) jina kahA jAtA hai, aisA anAdinidhana ArSa AgamameM kahA hai // 26-27 // For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 tattva-samuccaya 14 amoga kevalI o jIva aThAraha hajAra zIloMkA svAmI ho cukA hai, jisake kamoM ke AnekA dvArarUpa Asrava sarvathA banda ho cukA hai, jisake karmarUpI rajakI prAyaH nirjarA ho cukI hai tathA jisakA kAyayoga bhI samApta ho gayA hai, vaha caudahaveM guNasthAnavartI ayoga kevalI hotA hai // 28 // siddha jo jJAnAvaraNAdi aSTakarmoMse rahita haiM, anantasukharUpI amRtake anubhava karanevAle zAntimaya haiM, navIna karmoMke kAraNa bhUta mithyAdarzanAdi bhASakarma rUpI ajanase rahita haiM, nitya haiM, jJAna, darzana, sukha, vIrya, avyAvAdha, avagAhana, sUkSmatva, aura agurUlaghu, ye ATha mukhya guNa jinake prakaTa ho cuke haiM, jo kRtakRtya haiM, aura lokake agrabhAgameM nivAsa karanevAle haiM, unako siddha kahate haiM // 29 // [ nemicandrAcAryakRta jIvakANDa ] For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArgaNA-sthAna jina bhAvoMke dvArA jina paryAyoMmeM jisa prakArase jIvoMkA zrutajJAnameM vicAra kiyA gayA hai ve tathA nirdiSTa caudaha mArgaNAyeM jAnane yogya haiM // 1 // gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavya, samyaktva, saMjJA aura AhAra, ye caudaha mArgaNA haiM ||2|| 1 gati mArgaNA gati nAmakarmake udayase honevAlI jIva kI paryAyako, athavA cAroM gatiyoM meM gamana karaneke kAraNako, gati kahate haiN| usake cAra bheda haiM: narakagati, tiryagagati manuSyagati aura devagati // 3 // 2 indriya mArgaNA indriyake do bheda haiM-eka bhAvendriya, dUsarI dravyendriya / matijJAnAvaraNa karmake zyopazamase utpanna honevAlI vizuddhi, athavA usa vizuddhise utpanna hone vAle upayogAtmaka jJAnako bhAvendriya kahate haiN| aura, zarIra nAma karma ke udayase honevAle zarIrake cihavizeSako dravyendriya kahate haiM ||4|| jina jIvoM ke bAhya cihna (dravyandriya) aura usake dvArA honevAlA sparza, rasa, gandha, rUpa aura zabda, ina viSayoM kA jJAna ho unako kramase ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya jIva kahate haiN| inake bhI aneka avAMtara bheda haiM // 5 // 3 kAya mArgaNA jAti nAmakarmake avinAbhAvI basa aura sthAvara nAmakarmake udaya hone. vAlI AtmAko paryAyako jinamatameM kAya kahate haiN| isake chaha bheda haiM-pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati aura trasa // 6 // pRthivI, apa , teja (agni) aura vAyu, inakA zarIra niyamase apane apane pRthivI Adi nAmakarmake udayase, apane Ane yogya rUpa, rasa, gandha va sparza ina cAra guNoMse yukta pRthivI AdikameM hI banatA hai ||7|| For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 116 tattva-samuccaya ___jo jIva do, tIna, cAra va pAMca iMdriyoMse yukta haiM unako vIra bhagavAn ke upadezase trasakAya samajhanA cAhiye // 8 // 4 yoga mArgaNA pudgalavipAkI zarIranAmakarmake udayase mana, vacana va kAyase yukta jIvakI jo karmoM ke grahaNa karanemeM kAraNabhUtazakti hai usIko yoga kahate haiM / / 9 // satya, asatya, ubhaya, aura anubhaya, ina cAra prakAra ke padArthoM se jisa padArthako jAnane yA kahane ke liye jIvake mana vacanakI pravRtti hotI hai usa samayameM mana aura vacanakA vahI nAma hotA hai| aura usake sambandhase usa pravRttikA bhI vahI nAma hotA hai / // 10 // samIcIna bhAvamanako (padArthako jAnanekI zaktirUpa jJAnako) arthAt samIcIna padArthako viSaya karanevAle manako satyamana kahate haiN| aura usake dvArA jo yoga hotA hai usako satyamanoyoga kahate haiN| satyase jo viparIta hai usako mithyA kahate haiN| tathA satya aura mithyA donoM hI prakAra ke mana ko ubhaya mana jAnanA cAhiye // 1 // jo na to satya ho aura na mRSA ho usako asatyamRSA mana kahate haiN| aura unake dvArA jo yoga hotA hai usako asatyamRdhAmanoyoga kahate haiM // 12 // daza prakArake satya arthake vAcaka vacanako satyavacana aura usase honevAle yogako satyavacanayoga kahate haiN| tathA isase jo viparIta hai usako mRSA aura jo kucha satya aura kucha mRSAkA vAcaka hai usako ubhaya vacanayoga jAniye // 13 // jo na satyarUpa ho, na maSArUpa hI ho, usako anumaya vacanayoga jAniye / asaMziyoM kI samasta bhASA aura saMziyoMkI AmantraNI Adika bhASA anubhaya bhASA kahI jAtI haiM // 14 // ____ janapadasatya, sammatisatya, sthApanAsatya, nAmasatya, rUpasatya, pratItyasatya, vyavahArasatya, saMbhAvanAsatya, bhAvakSasya aura upamAsatya, isa prakAra satyake daza bheda haiM // 15 // pake hue cAvalako bhAta kahanA, rAnIko devI kahanA, pASANAdikI pratimAko candraprabhu bhagavAna kahanA, kisI puruSavizeSakA nAma jinadatta rakhanA, varNAnusAra kisI vastuko zveta kahanA, ApekSika lambAI ke anusAra dIrgha kahanA, lakar3I lAte hue yA Aga jalAte hue ganuSyako kahanA yaha bhAta pakA rahA hai' For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArgaNA-sthAna zakyatAke vicArase kahanA 'indra jambUdvapiko palaTa sakatA hai, Agamake anusAra kisIko pApakarmase rokatoke vacana kahanA, palyako upamAnusAra mApavizeSako palyaupama kahanA, ye ukta daza prakAra ke janapadAdi satyavacanake kramazaH daza dRSTAnta hai / / 16.17 // AmantraNI, AjJApanI, yAcanI, ApRcchanI, prajJApanI, pratyAkhyAnI, saMzayavacanI, icchAnulomnI aura anakSaragatA, ye nava prakAra kI anubhayAtmaka bhASA haiM, kyoMki inake sunanevAleko vyakta aura avyakta donoM hI aMzoM kA jJAna hotA hai // 18-19 // audArika, vaikriyika, AhAraka va taijasa nAmakarma ke udayase honevAle cAra zarIroMko karma kahate haiN| aura kArmaNa zarIra nAmakarmake udayase honevAle jJAnAvaraNAdika ATha karmoM ke samUhako kArmaNa zarIra kahate haiM // 20 // 5 vedamArgaNA puruSa, strI aura napuMsaka vedakarmake udayase bhAvapuruSa, bhAvA va bhAva napuMsaka hotA hai / aura nAmakarmake udayase dravyapuruSa, dravyastrI va dravyanapuMsaka hotA hai| yaha bhAvaveda aura dravyaveda prAyaH karake samAna hotA hai, parantu kahIM viSama bhI hotA hai / (jaise, napuMsaka vedakA udaya nArakI va sammUrchana dravya napuMsaka ke atirikta puruSa zarIrI va strI zarIrI jIvoM meM bhI hotA hai ) // 21 // 6 kaSAyamArgaNA jIvake sukha duHkha Adi aneka prakAra ke dhAnyako utpanna karanevAlA honase tathA jisakI saMsArarUpa maryAdA atyanta dura hai aise karmarUpI kSetrakA yaha karSaNa karatA hai, isaliye isako kaSAya kahate haiM // 22 // krodha cAra prakArakA hotA hai-eka patthara kI rekhAke samAna, dUsarA pRthvIkI rekhAke samAna, tIsarA dhUlirekhAke samAna aura cauthA jalarekhAke samAna / ye cAroM prakArake krodha kramase, naraka, tiryak, manuSya tathA devagatimeM utpanna karAnevAle haiM / / 23 // mAna bhI cAra prakAra kA hotA hai--pattharake samAna, haDDIke samAna, kAThake samAna, tathA betake smaan| ye cAra prakArake mAna bhI kramase naraka, tiryaka, manuSya tathA deva gatike utpAdaka haiM / / 24 / / mAyA bhI cAra prakArakI hotI hai--vAsakI jar3ake samAna, meDheke sIMgake samAna, gomUtrake samAna aura khurapAke samAna / yaha cAra prakArakI mAyA bhI jhamase jIvako naraka, tirthak, ganuSya aura devagatimeM le jAtI hai / / 25 / / For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 tattva-samuccaya lobha kaSAya bhI cAra prakArakA hotA hai--krimirogake samAna, cakramalaM (ratha Adikake pahiyoMke bhItarakI oMgana) ke samAna, zIra malake samAna, aura haldIke samAna / yaha bhI kramase naraka, tiryaka, manuSya va deva gatikA utpAdaka hai // 26 // naraka, tirthaJca, manuSya tathA devagatimeM utpanna honeke prathama samayameM kramase krodha, mAna, mAyA aura lobhakA udaya hotA hai| athavA aniyama bhI hotA hai // 27 // 7 jJAna mArgaNA jJAnake pAMca bheda haiM-mati, zruti, avadhi, manaHparyaya tathA kevala / inameM Adike cAra jJAna kSAyopazamika haiM, aura kevalajJAna kSAyika hai / / 28 / / iMdriya aura Anandriya ( mana ) kI sahAyatAse abhimukha aura niyamita padArthakA jo jJAna hotA hai usako Abhinibodhika kahate haiN| isameM pratyeka ke avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA, ye cAra bheda haiM // 29 // padArthoM aura indriyoMke yogya kSetrameM avasthAnarUpa saMyoga honepara niyamase avagraharUpa matijJAna hotA hai / abagrahajJAnake dvArA grahaNa kiye gaye padArthameM vizeSa jAnane kI AkAMkSA rUpa IhA matijJAna hotA hai // 30 // IhA jJAnake anantara vastu ke vizeSa cinhoMko dekhakara jo usakA vizeSa nirNaya hotA hai usako avAya kahate haiM / jisake dvArA nirgIta vastukA kAlAntarameM bhI vismaraNa na ho usako dhAraNA jJAna kahate haiM // 31 // matijJAnake viSayabhUta padArthake AdhArase kisI dUsare padArthake jJAnako zrutajJAna kahate haiN| yaha jJAna niyamase matijJAna pUrvaka hotA hai| isa zrutajJAnake akSarAtmaka anakSarAtmaka isa prakAra, athavA zabdajanya aura liGgajanya isa prakAra do bheda haiM / inameM mukhya zabdajanya zrutajJAna hai // 32 // __ dravya, kSetra, kAla, aura bhAvakI apekSAse jisake viSayakI sImA ho (kintu jo iMdriyoMkI sahAyatAke vinA sAkSAt Atma-vizuddhi dvArA ho) usako avadhijJAna kahate haiN| isIliye paramAgamameM isako sImAjJAna kahA hai| isa jJAnake jineMdradevane do bheda kahe haiM-eka bhavapratyaya, dUsarA guNapratyaya // 33 // jisakA cintayana kiyA ho, athavA jisakA cintayana nahIM kiyA gayA, athavA vartamAnameM jisakA AdhA cintavana kiyA hai, ityAdi aneka medasvarUpa For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArgaNA-sthAna dUsareke manameM sthita padArtha jisake dvArA jAnA jAya usa jJAnako manaHparyaya jJAna kahate haiM / yaha manaHparyaya jJAna manuSyakSetrameM hI hotA hai, bAhara nahIM // 34 // ____ jo jJAna sampUrNa, samagraH kevala, pratipakSarahita, sarvapadArthagata, aura lokAlokameM andhakAra rahita hotA hai, use kevalajJAna jAnanA cAhiye / / 35 / / 8 saMyama mArgaNA ahiMsA, acaurya, satya, zIla (brahmacarya) aura aparigraha, ina pAMca mahAvratoM kA dhAraNa karanA; IryA, bhASA, evaNA, AdAna-nikSepaNa aura utsarga, ina pAMca . samitiyoMkA pAlanA; cAra prakArakI kaSAyoMkA nigraha karanA; mana vacana kAyarUpa daNDakA tyAga karanA; tathA pAMca iMdriyoM ko jItanA; isako saMyama kahate haiM // 36 // 9 darzana mArgaNA sattAtmaka vastuoMke AkArakA bodha kiye binA, tathA padArthokI vizeSatAoMko jAne binA, jo AtmAvadhAnarUpa sAmAnya grahaNa hotA hai use jaina siddhAntameM darzana kahate haiM // 37 // jo AtmAvadhAnaM cakSurindriya dvArA prakAzita hotA hai, yA jaba padArtha AMkhoM dvArA dekhA jAtA hai taba use cakSudarzana kahate haiN| aura cakSuke sivAya dUsarI cAra indriyoM ke athavA manake dvArA jo prakAzita hotA hai usako acakSudarzana kahate haiM / / 38 // avadhijJAna honeke pUrva samayameM avadhika viSayabhUta paramANuse lekara mahAskandhaparyanta mUrtadravyako jo dekhatA hai usako avadhidarzana kahate haiM / / 39 / / tIvra, maMda va madhyama Adi aneka avasthAoMkI apekSA tathA caMdra, sUrya Adi padArthoM kI apekSA aneka prakArake prakAza jagatmeM parimita kSetrameM rahate haiM, kintu jo loka aura aloka donoM jagaha prakAza karatA hai, aise prakAza ko kevala darzana kahate haiM / / 40 // 10 lezyA mArgaNA lezyA ke guNako (svarUpako) jAnanevAle gaNadharAdi devoMne lezyAkA svarUpa aisA kahA hai ki jisake dvArA jIva apane ko. puNya aura pApase lipta kare, puNya aura pApake adhIna kare, usako lezyA kahate haiM // 41 // For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 tattva-samuracaya kaSAyodayase anurakta yoga pravRttiko lezyA kahate haiN| isaliye donoM kA kArya prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza, ina cAra prakArakA baMdha karanA kahA gayA hai // 42 / / lezyAoM ke niyamase ye chaha nirdeza arthAt bhedoM ke nAma haiM - kRSNa lezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA (pItalezyA), padmalezyA aura zuklalezyA // 43 / / azubha lezyA sambandhI tIvratama, tIvratara aura tIvra, ye tIna sthAna, tathA zubhalezyA sAyandhI manda, mandatara aura mandatama, ye tInasthAna hote haiM, kyoMki kRSNa lezyAdi chaha lezyAoMke zubhasthAnoM meM jaghanyase utkRSTaparyanta aura azubha sthAnoM meM utkRSTase jaghanyaparyanta pratyekameM SaTsthAnapatita hAnivRddhi hotI hai / / 44 // kRSNa Adi chaha lezyAvAle chaha pathika banake madhyameM mArgase bhraSTa hokara phaloMse pUrNa kisI vRkSako dekhakara apane apane manameM nimna prakAra vicAra karate haiMkRSNalezyAvAlA vicAra karatA hai ki maiM isa vRzcako mUlase ukhAr3akara isake phaloMkA bhakSaNa karUMgA / nIlalezyAvAlA vicAratA hai ki maiM isa vRkSako skandhase kATakara isake phala khAUMgA / kApota lezyAvAlA vicAra karatA hai ki maiM isa kSakI bar3I bar3I zAkhAoM ko kATakara isake phaloMko khaauuNgaa| pItalezyAvAlA vicAra karatA hai ki maiM isa vRkSakI choTI upazAkhAoM ko kATakara isake phaloM kA khaauuNgaa| padmalezyA vAlA vicAratA hai ki maiM isa vRkSake phaloM ko tor3akara khAUMgA / zukla lezyAvAlA vicAra karatA hai ki maiM isa vRkSa ke svayaM TUTakara gire hue phaloko khaauuNgaa| isa prakAra jo manapUrvaka vacana aura kAryakI pravRtti hotI hai vaha lezyAkA karbha hai / / 45-46 / / tIna krodha karanevAlA ho, vairako na chor3e, lar3AkU svabhAva ho, dharma aura dayAse rahita ho, duSTa ho, jo kisI ke bhI vaza na ho, ye saba kRSNa lezyA vAleke lakSaNa haiM // 47 // ___kAma karanemeM manda ho, buddhivihIna ho, kalA-nAturyase rahita ho, aura sparzanAdi pAMca indriyoM ke viSayoM kA lolupI ho, ye saMkSepameM nIlalezyAke lakSaNa kahe gaye haiM / / 48|| dUsare ke Upara krodha karatA hai, dUsarokI nindA karatA hai, aneka prakArase dUsaroMko doSa lagAtA hai svayaM bahuta zokAkulita tathA bhayagrasta hotA hai, kArya akAryakA kucha vicAra nahIM karatA, ye saba kapota lezyA vAle ke lakSaNa haiM // 49 // For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar mArgaNA-sthAna 121 apane kArya va akArya, zreya yA azreyako samajhanevAlA ho, sabake viSaya meM samadarzI ho, dayA aura dAnameM tatpara ho. komala pariNAmI ho, ye pItalezyA vA leke lakSaNa haiM // 50 // ___ dAnazIla ho, sajjana ho, cokhA arthAt vizuddha ho, karmazIla ho, dUsaroM ke bahutase aparAdhoM ko bhI kSamA kara de, mAdhuoM aura gurujanoMkA Adara-sanmAna karane meM sukha mAne, ye padma lezyAvAle manuSya ke lakSaNa haiM / / 51 / / pakSapAta nahIM karatA aura na apanA svArtha sAdhatA hai, kintu saba jIvoMke prati samatAbhAva rakhatA hai tathA iSTase gaga, aniSTase vidveSa evaM kuTumbAdimeM Asakti nahIM rakhatA, ye zuklalezyA vAle ke lakSaNa haiM // 52 // 11 bhavyatva mArgaNA jina jIvoM kI ananta jJAna, darzana, sukha aura vIryarUpa, ananta catuSTaya kI siddhi honevAlI hai ve bhavyasiddha haiM, aura jo isake viparIta haiM arthAt saMsArase kabhI siddha honevAle nahIM haiM ve abhavya haiM // 53 // 12 samyakttva mAgaNA chaha dravya, pAMca astikAya va nava padArtha inakA jinendra bhagavAnne jisa prakArase varNana kiyA hai usa hI prakArase inake zraddhAna karane ko samyaktva kahate haiM / yaha do prakArase hotA hai--eka to kevala AjJAse arthAt Agama vAkya hone mAtrase zraddhAna, aura dUsarA adhigamase arthAt yukti va tarka sahita parIkSApUrvaka jJAna karake zraddhAna // 54 // darbhana mohanIya karmake kSINa ho jAne para jo nirmala zraddhAna hotA hai usako kSAyika samyaktva kahate haiN| yaha samyaktva nitya anya karmoMke kSaya honekA kAraNa hai / / 55 / darzana mohanIya karmakI samyaktva prakRtike udayase padArthoMkA jo cala malina agADharUpa zraddhAna jhetA hai usako vedaka samyaktva kahate haiM // 56 / / darzana mohanIya karmake upazamase jo padArthoMkA zraddhAna hotA hai usako upazama samyaktva kahate haiN| yaha samyaktva isa tarahakA nirmala hotA hai jaisA ki nirmalI Adi padArthoM ke nimittase kIcar3a Adi malake nIce baiTha jAnepara jala nirmala hotA hai / / 57 // jo jIva samyaktvase to vyuta ho gayA hai, kintu mithyAtvako prApta nahIM huA hai, usako sAsana kahate haiM / yaha jIva aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika aura pAriNAmika bhAvoM se pAMcaveM pAriNAmika bhAvoM se yukta hotA hai / / 58|| For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 tattva-samuccaya viratAviratake samAna jisa jIvake tattvoM ke viSayameM zraddhAna aura azraddhAna donoM ho usako samyagmithyASTi samajhanA cAhiye / / 59 // jo jIva jineMdradevake kahe hue Apta, Agama va padArthakA zraddhAna nahIM karatA; kintu kugurUoMke kahe hue yA binA kahe hue bhI mithyA padArthakA zraddhAna karatA hai, usako mithyAdRSTi kahate haiM // 6 // 13 saMjJA mArgaNA noindriyAvaraNa karmake kSayopakSamako va tajjanya jJAnako saMjJA kahate haiN| aura jinake yaha saMjJA na ho, kintu kevala yathAsambhava indriyajanya jJAna ho, unako asaMjJI kahate haiM // 61 // hitakA grahaNa aura ahitakA tyAga karAneke prakArako zikSA kahate haiM / icchApUrvaka hAtha paira Adi aMgoM ke calAneko kriyA kahate haiN| vacana dvArA batAye hue vastu svarUpa yA kartavyako upadeza kahate haiM, aura zloka Adike pAThako AlApa kahate haiN| jo jIva ina zikSAdikako manake avalambanase grahaNa-dhAraNa karanekI yogyatA rakhatA hai, usako saMjJI kahate haiM / aura jisa jIvoM meM yaha yogyatA na ho usako asaMjJI kahate haiM // 62 // ___ jo jIva pravRtti karaneke pahale apane kartavya aura akartavyakA vicAra kare, tathA tattva aura atattvakA svarUpa samajha sake, aura usakA jo nAma rakkhA gayA ho usa nAmake dvArA bulAnepara A sake, usako samanaska kahate haiN| aura isase jo viparIta hai usako amanaska yA asaMjJI kahate haiM // 63 // 14 AhAra mArgaNA zarIra nAmaka nAmakarma ke udayase dravyAtmaka deha, vacana aura mana vananeke yogya pudgalakI nokarmavargaNAoMkA jo grahaNa hotA hai usako AhAra kahate haiM // 64 / / vigrahagati arthAt eka zarIrako chor3akara dUsare zarIrakA grahaNa karaneke liye gamanako prApta honevAle cAroM gati sambandhI jIva, pratara arthAt vargapradezAnusAra aura loka pUraNa arthAt ghanapradezAnusAra apane AtmapradezoM dvArA samasta lokako bhara dene rUpa samudghAta karanevAle sayoga kevalI, ayogakevalI, aura siddha, ye jIva to anAhAraka hote haiM, aura inako chor3akara zeSa samasta jIva AhAraka hote haiM / / 6 / / [ nemicandrAcAryakRta jIvakANDa ] For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyA na jaise abhedya kavacase surakSita yoddhA saMgrAmake agrabhAgameM yuddha karatA huA bhI zatruoM dvAga alaMdhya hotA hai, va praharaNAdi kriyAmeM samartha hokara una vairiyoMko jIta letA hai, usI prakAra karmoM ke kSaya karanemeM pravRtta huA sAdhu-kSapaka dhairyarUpI kavacase susajjita hokara parISaharUpI zatraoMke liye alaMdhya ho jAtA hai, tathA dhyAnameM samartha hokara una vairiyoMko jIta letA hai / / 1-2 // ___dhyAnameM tallIna puruSa sadaiva rAga, dveSa, indriya, bhaya va kaSAyoMko jIta letA hai, tathA rAte, arati va mohakA vinAza kara detA hai // 3 // dharmadhyAna cAra prakArakA hotA hai aura zukladhyAna bhI cAra prakArakA hotA hai| ye dhyAna dukhoM ko dUra karanevAle haiN| ataeva saMsArake janma, jarA va maraNa Adi dukhoMse bhayabhIta huA puruSa ina donoM dhyAnokA abhyAsa karatA hai / / 4 / / azubhadhyAna kSudhA tRSA Adi parISahoMse saMtApita honepara bhI Arta aura raudra ina do dhyAnoM meM kabhI pravRtta na hove, kyoMki bhale prakAra tapazcaryA karanevAle sAdhuko bhI Arta aura raudradhyAna naSTa kara DAlate haiM / / 5 / / 1. ArtadhyAna ArtadhyAna cAra prakArakA hotA hai aura raudradhyAna bhI cAra prakArakA hai / saMstara arthAt zaiyAgata kSapaka dhyAnake ina saba bhedoMko pUrNarUpase jAna le| amanojJa arthAt aniSTa kI prAptise, iSTake viyogase, parISaha arthAt dukkhakI vedanAse evaM bhogoM kI abhilASAse jo kaSAyayukta bhAva hotA hai vahI saMkSepameM cAra prakArakA AtadhyAna kahA gayA hai // 6-7 // 2. raudradhyAna stainikya arthAt corI, mRSA arthAt jhUTha, aura svarakSaNa arthAt apanI dhanasampattikI rakSA, ina kAryoM meM tathA pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati evaM dvIndriyAdi trama ina chaha kAyake jIvoMkA ghAta karanemeM jo kaSAyayukta pariNAma hote haiM vahI saMkSepase raudra dhyAna kahA gayA hai / / 8 / / For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 tattva samuccaya ye donoM Arta aura zaidradhyAna mahAbhayakArI tathA svargAdika sadgatikI prApti vighnarUpa haiM, ataeva inakA apaharaNa karake sadaiva dharma aura zukla dhyAnameM apane cittakI vRttiko lagAve / / 9 / / zubhadhyAna sparzAdi indriyoM, krodhAdi kaSAyoM va mana, vacana aura kAyakI pravRttirUpa yogoM ke nirodhakI icchA karatA huA, tathA karmoMkI adhikase Adhika nirjarA, cittake vazIkaraNa evaM samyagadarzana, jJAna aura caritrarUpa sanmArgake avinAzakA vicAra karatA huA sAdhu apanI dRSTiko bAhya padArthoMse yathAzakti gekakara dhyAnameM lagAve, aura saMsArase chuTakArA pAne ke liye AtmAkA smaraNa kare / apanI indriyoM ko unake viSayoMse haTA le, manakI pravRttiko indriyoM ke vyApArase roka le aura use Atma ciMtanameM lagA de| isa prakAra mana, vacana va kAyakI samasta bAhya pravRttiyoM ko roka kara unheM AtmadhyAnameM hI dhAraNa kare // 10-12 // 3. dharmadhyAna ukta prakArase ekAgra hokara mamakI caMcalatAkA nirodha karake cAra prakArakA dharmadhyAna kare / AjJA arthAt Agamopadeza, apAya arthAt pApa aura puNyakA viveka, vipAka arthAt nAnA kA~kA nAnA prakAra phala, evaM saMsthAna arthAt lokaracanAkA svarUpa, inakA vicaya arthAt manase vicAra pUrvaka zodha karanA, yahI cAra prakArakA dharma dhyAna hai // 13 // ___dharmakA lakSaNa isa prakAra hai-Arjava arthAt niSkapaTa sarala bhAva, laghutA arthAt niSparigraha athavA alpaparigraha vRtti, mArdava arthAt ATha prakArake mada rahita komala pariNAma, upazama arthAt krodhAdi kaSAya rahita zAnta bhAva, tathA zAstra ke upadeza dvArA athavA svabhAvataH padArthoM ke svarUpa jAnanekI ruci arthAt tattvajijJAsA / dharmake ina lakSaNoMse yukta manuSya hI dharmadhyAnakA pAtra hai // 14 // dharmadhyAnakA avalaMbana pAMca prakArakA hai-vAcanA, pRcchanA, parivartana arthAt pAThakI punarAvRtti yA AmnAya, anuprekSA arthAt prApta kiye hue padArtha jJAnakA anucintana, aura zAstrase aviruddha dharmakathA Adi sabhI bAtoMkA vicAra ||15 // For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar dhyAna 125 pAMca astikAya, chaha jIvanikAya, chaha dravya tathA anya padArthoM kA svarUpa jo AjJA arthAt zAstroMke vacanoM dvArA hI grahaNa kiyA jA sakatA hai yaha saba 'AjJA-vicaya' nAmaka dharmadhyAnameM cintana karane yogya hai // 16 // jaina matAnusAra kalyANakI prAptimeM utpanna upAyoM evaM usa prApti meM honevAle apAyoM arthAt vighna bAdhAoM tathA jIvoMke zubha aura azubha pariNAmoM kA vicAra karanA 'apAya-vicaya' nAmaka dharmadhyAna hai // 17 // ___ jIvoMke eka yA aneka bhoMmeM puNya aura pApa rUpa karmoM ke phalakA, tathA karmoMkI udaya, udIraNa, saMkramaNa, bandha va mokSarUpa avasthAoMkA cintana 'vipAka-vicaya' nAmaka dharmadhyAna meM kiyA jAtA hai / / 18 // ___ adholoka, tiryagloka va Urdhvaloka ina tInoM lokoMkA unake bhedopabhedoM tathA AkArAdi saMsthAnakA evaM unhIMkI AnuSaMgika bAraha anuprekSAoMkA cintavana karanA 'saMsthAna-vicaya' nAmaka dharmadhyAna hai // 19 // ve bAraha anuprekSAeM isa prakAra haiM-adhruva, azaraNa, ekatva, anyatva, saMsAra, loka, azucitva, Asrava, saMvara, nirjarA, dharma aura bodh| inakA bhI vicAra saMsthAna-vicaya dharmadhyAnake bhItara karane yogya hai // 20 // 4. zukladhyAna pUrvokta prakArase dharmadhyAna karake kSapaka jaba lezyAkI ujjvalatAko prApta ho jAtA hai taba vaha dharma dhyAnakA ullaMghana kara zukladhyAna karanA prAraMbha karatA hai / / 21 / / zukdhyAna cAra prakArakA hai--pahalA pRthaktva-vitarkAcAra, dUsarA ekatvavitarkavIcAra, tIsarA sUkSmakriyA aura cauthA samucchinnakriyA // 22-23 // jinakA mohanIya karma upazAnta ho gayA hai aise sAdhu jo aneka dravyoMkA apane mana-vacana-kAyarUpa tInoM yogoM dvArA dhyAna karate haiM, isa kAraNa to use pRthaktva kahate haiN| aura cUMki pUrvagata zrutAMgake artha karanemeM kuzala zrutakevalI sAdhu vitarka arthAt zrutake AdhArase vicAra karate haiM, isaliye yaha dhyAna virtaka rUpa hai| evaM artha arthAt dhyeya dravya yA usakI paryAya vizeSa, vyaMjana arthAt padArthako prakaTa karanevAle vacana va yoga arthAt mana, vacana, kAyakI pravRtti, inameM sakrama arthAt ekase dUsare para dhyAnakA parivartana rUpa vIMcAra hotA hai, isalie isa dhyAnako sUtrameM vIcAra bhI kahA hai / tAtparya yaha ki jisa dhyAnameM dravyase paryAya va paryAyase dravya, eka zrutavacanase dUsare zrutavacana, eka yogase dUsare For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya yogakA dhyAna parivartana hotA rahatA hai vaha pRthaktva-vitarka-vIMcAra nAmaka prathama zukla dhyAna hai // 24-26 // cUMki kSINakaSAya sAdhu eka hI dravya yA dravyaparyAyakA kisI eka yoga dvArA hI dhyAna karatA hai, isaliye to ekatva kahalAtA hai| aura pUrvokta prakArase zrutakevalI sAdhu zrutake AdhArase vicAra karatA hai, isaliye virtaka rUpa hai| evaM artha, vyaMjana va yogoMkA saMkrama nahIM hotA isaliye avIcAra hai| tAtparya yaha ki jisa dhyAnameM zrutaciMtana arthAt vitarka to hotA hai, kintu dhyAnakA viSayabhUta dravya tathA cintanakA sAdhanabhUta yoga eka hI rahatA hai-usakA vIcAra arthAt viparivartana nahIM hotA--vaha ekatva-vitarka-avIcAra nAmaka dvitIya zukladhyAna hai // 27-29 // jisa dhyAna meM na to vitarka hai aura na vIcAra, kintu kevala sUkSma kAyayoga honese sUkSma kriyA mAtrakA avalaMbana hotA hai, tathApi dhyAnakA viSaya samasta dravya aura paryAya eka hI samaya hote haiM, vaha sUkSmakriyApratipAti nAmaka tIsarA zukladhyAna hai | // 30 // ktikarahita, vIcAra rahita, kriyA rahita, samastazIloMkI pUrNatAkA sahabhAvI, yogoMke nirodha sahita jo dhyAna hotA hai vaha antima vyuparatakriyAnivRtti nAmaka caturtha uttama zukladhyAna hai / isa antima va apratipAti arthAt kabhI na chUTanevAle zukla-dhyAnako yogoM kA nirodha tathA audArika, taijasa aura kArmaNa ina tInoM zarIroMkA nAza karanevAlA caudahaveM guNasthAnavartI ayogikevalI karatA hai / / 31-32 // isa prakAra krodhAdi kAryoMke sAtha yuddha karanemeM kSapakake liye dhyAna hI Ayudha hai / dhyAna-rahita kSapaka usI prakAra asaphala hotA hai jaise binA Ayudha kA yoddhA // 33 // jaise raNabhUmimeM rakSA kA sAdhana kavaca hai usI prakAra kaSAyoMke sAtha yuddha karanemeM dhyAna hI AtmarakSAkA sAdhana hai / aura jisa prakAra yuddha meM binA kavacakA yoddhA nAzako prApta hotA hai, vaise hI dhyAna kiye binA kSapaka apaneko kaSAyoro bacA nahIM sakatA // 34 // [zivAryakRta bhagavatI ArAdhanA ] For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 14 : syAdvAda jo jIvAdika dravyasamUha nAnA prakArake bhAvoMse saMyukta kahe gaye haiM, unake spakaraNa hetu pramANa aura naya ke lakSaNa bhI batalAye gaye haiM // 1 // dravyake samasta svabhAvoMmeM sabase adhika vyApaka svabhAva astitva hai, kyoMki sabhI dravyoMmeM 'asti' arthAt bhAvAtmaka sattA pAI jAtI hai aura 'astitva' guNa samasta bhAvAtmaka padArthoM meM vidyamAna hai ||2|| isa prakAra jo dravya sattArUpa hai vaha pramANakA viSaya hai, arthAt usakI pUrI jAnakArI pramANa dvArA prApta hotI hai / isI pramANa jJAnakA eka aMza naya kahalAtA hai, aura nayakI yaha AMzika jJAnAtmakatA zabdoM meM 'syAt' vacanake dvArA prakaTa kI jAtI hai // 3 // kisI bhI dravyakA jJAna sAmAnya va vizeSa rUpa hotA hai, aura ina do prakArake jJAnoMmeM koI virodha nahIM hai / padArthoMkI yaha dvirUpakatA aura unameM avirodha kI siddhi samyaktva arthAt zudvadRSTi dvArAhI ho sakatI hai / samyaktvale viparIta mithyAdRSTi dvArA yaha siddhi nahIM ho sakatI ||4|| yaha sayagdRSTi apekSA vAcaka 'syAt' zabdoMke dvArA prakaTa hotI hai| jahAM isakA prayoga nahIM kiyA jAtA vahAM apekSA rahita ekAntarUpa vacana honese mithyA dRSTi utpanna hotI hai / ataeva sAmAnya aura vizeSa, ina donoM kA viSaya 'syAt' zabdake prayoga dvArA samajhanA cAhiye / arthAt jaba kisI vastuke viSaya meM koI vizeSa bAta kahI jAya taba 'syAt' zabda ke dvArA yaha bhI prakaTa kara denA ucita hai ki usa vastukA vaha svarUpa eka apekSA vizeSase hai, tathA usa vastu meM anya sAmAnya guNa bhI haiM // 5 // vastu ke guNa-dharma cAhe nayaviSayaka hoM aura cAhe pramANAviSayaka, kintu ve hote paraspara sApekSa hI haiN| ataeva sApekSatva hI tattva hai, aura nirapekSatA usake viparIta arthAt atattva hai // 6 // yaha jo 'sthAt' zabda hai vaha nipAtanase arthAt binA kisI prakRti-pratyaya viveka ke. rUr3hiye hI vastuke vidhi aura niSedhAtmaka svarUpako prakaTa karanevAlA mAnA gayA hai / ataeva yaha zabda vAkyArtha meM sApekSatAkI siddhi karatA hai || 7 || For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 tattva-samuccaya pramANa, naya va durnaya yukta vastu ke svarUpako prakaTa karanevAle sAta hI bhaMga arthAt vacanoMkI zailiyAM hotI haiN| unameM syAt zabdake prayogase paraspara sApekSatA sthApita ho jAtI hai aura ve vacana pramANa rUpa ho jAte haiN| unake eka eka vacana bhaMga nayase arthAt vastuke kisI eka aMza-vizeSako sApekSarUpase prakaTa karaneke kAraNa ve saba vAkya nayarUpa haiN| kintu jaba unameM syAt zabdakA abhAva honese sApekSakatA nahIM rahatI aura ve ekAntavAcI ho jAte haiM, taba ve durnayarUpa haiM // 8 // ve sAta pramANa-bhaMgiyAM nimna prakArase jAnanA cAhiye:1 syAd asti| 2 syAd nAsti / 3 syAd asti-nAsti / 4 syAd avaktavya / 5 syAd asti avaktavya / 6 syAd nAsti-avaktavya / 7 syAd asti-nAsti-avaktavya // 9 // 'sat' dravyakA lakSaNa hai| ataeva pratyeka dravya apanI AnI sattAkI apekSAse 'asti' svabhAva hai| kintu vahI dravya paradravya AdikI apekSA 'nAsti' svabhAva hai // 10 // jaba 'sva' aura 'para' ye donoM nayoM kI apekSA kathana kiyA jAya taba dravya 'asti nAsti' rUpa kahA jAtA hai| kintu yadi mAnA jAya ki ye donoM dRSTiyAM vacanameM eka sAtha grahaNa nahIM kI jA sakI, to dravya 'avaktavya' kahA jAnA cAhiye / aura jaba isa avaktavyatA para ukta tInoM nayoM ke sAtha sAtha dRSTi rakhanA apekSita ho taba 'asti-avaktavya', 'nAsti-avaktavya' aura 'asti-nAsti-avaktavya' ye tIna bhaMga utpanna ho jAte haiM // 11 // ye hI asti, nAsti, asti-nAsti, avaktavya tathA asti-avaktavya, nAsti-avaktavya aura asti-nAsti-avyaktavya rUpa vacana bhaMga jaba 'syAt' zabdase rahita hone ke kAraNa naya sApekSa na hokara nirapekSa hote haiM taba ve durnayabhaMga arthAt azuddha va dUSita vacanabhaMga kahalAte haiM // 12 // jaba sva, para Adi aneka vivakSAoMmeMse 'asti' 'nAsti' rUpa koI eka vivakSA svIkAra kI jAtI hai, to usakA pratipakSI svabhAva bhI to anuSaMgika For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar syAdvAda rUpase usakA anukaraNa karatA hI hai| ataeva saba vastuoMke svabhAva-kathanameM isa sApekSatvako syAt' zabdake dvArA avazya sAdhanA cAhiye / / 13 // dharmI arthAt dravya dharmasvabhAva arthAt guNAtmaka-nAnA guNoM ke samUha rUpahotA hai| aura ve aneka dharma apane apane eka eka svarUpase usa dravyameM rahate hue bhI paraspara eka dUsarese bhinna haiM / ataH unako unake gauNa va mukhya mAvase jAnanA cAhiye / arthAt jaba kisI eka dharmapara dhyAna diyA jAtA hai to vahI dharma mukhya ho jAtA hai aura dUsare saba dharma gauNa ho jAte haiM // 14 // vastu-svarUpake kathanameM jo aneka nayoM kA avalambana liyA jAtA hai unameM se pratyekameM jaba syAt zabda joDA jAtA hai tabhI ve naya dravyake svabhAvako yathArtha rUpase prakaTa karate haiN| jaba naya va pramANa zuddha hote haiM tabhI ve yukti rUpa hote haiM / aura yuktike vinA tattvakA nirUpaNa nahIM hotA / / 15 // tattva deya aura upAdeya donoM prakAra kA hotA hai| inameMse paradravya to nizcayataH heya hI kahA gayA hai| kintu svadravya bhI nayoM ke anusAra heya yA upAdeya jAnanA cAhiye // 16 // ekAnta, viparIta Adi mithyA jJAnase yukta tathA rAgadveSAdi vRttiyoM sahita AtmarUpa bhI niyamase tyAgane yogya hai / isase viparIta arthAt zuddhajJAnamaya vItarAga AtmA dhyAna karane yogya hai, aisA siddhike abhilASI jIvako jAnanA cAhiye / / 17 / / jisa nayake dvArA eka vastu ke aneka dharmoM meM 'syAt' zabdake prayoga se bhedakA upacAra kiyA jAtA hai vaha 'vyavahAranaya' kahA gayA hai| tathA isake viparIta jisa nayameM vastuke asalI svarUpapara dRSTi rakhakara abheda sthApita kiyA jAtA hai vaha 'nizcayanaya' hai // 18 // nizcayanayake anusAra jo ekarUpa aura dhyeyarUpa hai vahI vyavahAranayake anusAra anyaprakAra arthAt na nArUpa aura adhyeya kahA gayA hai| nizcaya nayAnusAra nija AtmA samyagdarzana, jJAna aura cAritra ina tIna guNoM ke kAraNa siddharUpa hI hai tathA dhyavahAra nayAnusAra saMsArI AtmA apane rAgAdi vibhAvoM ke kAraNa siddha nahIM hai| saMsArI aura siddha jIva pRthak pRthak haiM / / 19 // . dravyArthika, paryAyArthika va vyavahAra ye tIna naya bhUtArtha arthAt vastu svarUpa ko prakaTa karanevAle haiN| anya aneka naya vyavahArAnusAra kahe gae haiN| kintu For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 tattva-samuccaya zuddha rUpase naya do hI haiM, nizcaya aura vyavahAra / tathA vastuke astitva dravyatva Adi utkRSTa svarUpako bodha karAnevAlA eka nizcaya naya hI hai // 20 // jo bhAva jisa vastukA kahA gayA hai, vaha pradhAnatayA to dravya rUpa hI hai| isaliye vahI bhAva dhyeya kahA gayA hai jo paramabhAvagrAhI nizcaya nayakA viSaya hai // 21 // tattvAkA anveSaNa karaneke kAlameM isa naya viSayaka nyAyazAstrako yuktipUrvaka samajha lenA cAhiye, kyoMki abhyAsa kAlameM vastuke svarUpakA sAkSAt anubhava nahIM hotA (usakA jo kucha jJAna hotA hai vaha zrutake hI AdhArase hotA hai) // 22 // vastuke anya dharmokI apekSA na karate hue ekAnta rUpase eka dharmakA grahaNa karane mAtrase nAnA dharmasaMyukta dravyakA yathArtha jJAna siddha nahIM hotA / yathArtha zAna to anekAnta dvArA hI hotA hai / ataeva 'syAt' zabda dvArA prakaTa kiye jAnevAle anekAntako acchI taraha samajha lIjiye // 23 // [devasenakRta nayacakra] 245.267 For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 15 : naya-vAda indriya viSayoMse virakta samasta karma-malase vimukta tathA vizuddha kevalajJAnase saMyukta vIra jinendrako praNAma karake pazcAt nayoM kA lakSaNa kahatA hU~ // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naya lakSaNa vastuke kisI eka aMzakA bodha karAnevAlA jo zrutabheda jJAniyoM dvArA vikalpa rUpase grahaNa kiyA jAtA hai vaha yahAM naya kahA gayA hai / inhIM nayoM rUpa jJAna-praNAliyoM dvArA manuSya jJAnI banatA hai // 2 // cUMki naya- jJAna ke binA manuSyako syAdvAda ke svarUpakA bodha nahIM hotA, isaliye jo koI ekAnta rUpa mithyAjJAnakA vinAza karanA cAhatA hai use nayakA svarUpa avazya jAnanA cAhiye || 3 || jisa prakAra yadi dharmavihIna jIva sukhakI abhilASA kare, yA jalake na rahate hue pyAsa bujhAne kI icchA kare, to usakI icchA kabhI saphala nahIM ho sakatI, usI prakAra yadi nayoMke jJAnase rahita mUrkha manuSya dravyoMkA nizcita jJAna prApta karanekI vAMchA kare to vaha kadApi saphalIbhUta na hogA || 4 || mUla naya kevala do hI kahe gaye haiM- - eka dravyArthika naya aura dUsarA paryAyArthika naya / anya jo aneka agaNita naya mAne gaye haiM ve saba inhIM mukhya do nayoM ke bhedopabheda hI samajhanA cAhiye || 5 // 2 ukta dravyArthika aura paryAyArthika ye do mukhya naya, tathA naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta ye sAta naya isa prakAra nayoMke naubheda haiM / evaM tIna upanaya hote haiM | 6 || dravyArthika nayake daza bheda haiM, paryAyArthikake chaha, naigamanayake tIna tathA saMgrahake do va vyavahAra evaM RjusUtra ke do do bheda / zeSa saba naya eka eka hI haiM / ye nayoMke 10+6+3+2+2+2+3= 28 bheda kahe / aba upanayoMke bheda kahate haiM // 7-8 // sadbhUta, asadbhUta aura upacarita, ye upanayake tIna bheda haiN| inameM se sadbhUta do prakArakA asaddbhUta tIna prakArakA aura upacArita bhI tIna prakArakA hotA hai isa prakAra upanayake bhedopabheda 2+3+3= 8 hote haiM // 9 // For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar tattva-samuccaya ___ dravyArthika nayakA viSaya dravya hI hotA hai, paryAyArthika nayakA viSaya dravya kA paryAya hotA hai tathA sadbhUta upanayakA viSaya do prakArake padArtha, asadbhUta upanayakA nau prakArake tathA upacarita upanayakA viSaya tIna prakArake padArtha hote haiM // 10 // laukika viSayoM meM jo paryAyako gauNa karake dravyakA mukhyatAse grahaNa kiyA jAtA hai use dravyArthika naya kahA hai, aura isake viparIta arthAt dravyako gauNa karake jo paryAyakA mukhyatAse grahaNa kiyA jAtA hai use paryAyArthika naya kahate haiM // 11 // dravyArthika naya-10 karmoM ke bIca meM phaMse hue jIvako jo siddha-mukta jIvake samAna grahaNa karatA hai vaha karmopAdhinirapekSa zuddha dravyArthika naya hai // 12 // utpAda aura vyayako gauNa karake jo kevala sattA mAtrako grahaNa karatA hai vaha sattA-grAhaka zuddha dravyAthika naya hai / / 13 // guNa, guNI, dravya aura paryAya, ina cAra prakArake padArthoM meM jo bheda nahIM karatA vaha bheda-vikalpanirapekSa zuddha dravyAthikanaya he // 14 // jIvake jo jJAna-darzana Adi bhAva haiM unameM gagAdika vibhAvoM ko bhI jo jIvake hI bhAva kahatA hai vaha karmopAdhi-sApekSa azuddha dravyArthika naya hai / / 15 / / utpAda aura vyaya sahita sattAko grahaNa karake jo dravyameM eka hI samaya tInoM dharma arthAt utpAda, vyaya aura dhrauvya svIkAra karatA hai vaha utpAdavyayasApekSa azuddha dravyArthika naya hai // 16 // guNa aura guNI AdimeM paraspara bheda rahate hue bhI jo dravyameM unake bIca sambandha sthApita karatA hai vaha bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthika naya hai // 17 // guNa va paryAyarUpa samasta vastusvabhAvoM meM jo anvayarUpase yaha bhI dravya hai, yaha bhI dravyahI hai, isa prakAra dravyakI hI sthApanA karatA hai vaha anvaya dravyArthika naya kahA gayA hai / / 18 / / jo svadravya, svakSetra, svakAla aura svabhAva, isa svacatuthyakI apekSAse dravyako satrUpa grahaNa karatA hai vaha svadravyAdigrAhaka dravyArthika naya hai / tathA isake viparIta jo paradravya, parakSetra, parakAla aura parabhAva isa paracatuSTaya kI apekSAse dravyako amatarUpa grahaNa karatA hai vaha paradravyAdigrAhaka dravyArthika naya hai / / 19 / / For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org naya-vAda 133 jo dravya ke svabhAvako usake azuddha, zuddha va upacAra svarUpase rahita kevala parama arthAt pramukha bhAvarUpa mAtra grahaNa karatA hai use siddhikI abhilASA rakhanevAleko, paramabhAvagrAhaka dravyArthika naya samajhanA cAhiye ||20|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paryAyArthika naya - 6 jo candra, sUrya AdikI paryAyoM ko akrAtrema arthAt anAdi va anidhana arthAt ananta svIkAra karatA hai use jina bhagavAn ne anAdinitya paryAyArthika naya kahA hai ||21|| karmoM ke kSaya ho jAne para vinAzakA kAraNa na rahanese jIva avinAzI ho hai, isa prakAra jo jIvakI mukta paryAyako sAdi va nitya batalAtA hai vaha sAdinitya paryAyArthika naya hai ||22|| jAtA sattAko amukhya karake jo dravyakI utpAda aura vyaya avasthAoM ko hI grahaNa karatA hai aura isaliye dravyako anitya svabhAva batalAtA hai vaha anitya zuddha paryAyArthika naya hai || 23 // jo dravyako eka hI kAla meM utpAda vyaya aura prauvya, ina tInoM guNoM se saMyukta mAnatA hai vaha anitya azuddha paryAyArthika naya hai ||24|| jo samasta saMsArI jIvoMkI paryAyoMko siddhoM ke samAna zuddha kahatA hai, vaha anitya- zuddha paryAyArthika naya hai ||25|| cAroM gatiyoM ke jIvoMkI paryAyoMko jo karmoMkI upAdhike saMyoga ke kAraNa anitya aura azuddha batalAtA vaha vibhAva- anitya- azuddha paryAyArthika naya hai // 26 // 1. naigama naya - 3 1 jo dravya yA kArya pUrvakA meM samApta ho cukA ho usakA vartamAna kAla meM hote jaisA grahaNa karanevAlA bhUta naigama naya hai / jaise sahasroM varSa pUrva hue bhagavAn mahAvIrake nirvANako nirvANa caturdazI ke dina kahanA 'Aja vIra bhagavAnkA nirvANa huA hai' ||27|| jisa kAryako abhI prAraMbha hI kiyA hai usako logoM ke pUchane para pUrA huA kahanA, jaise bhojana banAnA prAraMbha karane para hI yaha kahanA ki ' Aja bhAta banAyA hai' yaha vartamAna naigama naya kahalAtA hai ||28|| For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva-samuccaya __ jo kArya bhaviSyakAlameM honevAlA hai, usake abhI niSpanna nahIM hone para bhI niSpanna huA kahanA, jai| jo abhI gayA nahIM hai use gayA kahanA, bhAvi naigama naya hai|||29|| 2. saMgraha naya-2 bhinna bhinna vastuoMmeM unake vizeSa guNa-dharmoM ke kAraNa bhArI virodha honepara bhI unake sAmAnya 'sattA' guNake kAraNa sabhIko astirUpa mAnanevAlA zuddha saMgraha naya hai| tathA una vastuoM meM avAntara samAnatAoMke AdhArase eka alaga Ati vizeSakA grahaNa karanevAlA azuddha saMgraha naya hai // 30 // 3. vyavahAra naya-2 saMgraha nayake dvArA grahaNa kI huI samasta dravyoM kI eka jAtimeM vidhivat bheda karanevAlA, zuddhArthabhedaka vyavahAra naya hai / jaise dravyake do bheda haiM-jIva aura ajIva / tathA una avAntara jAtiyoM meM bhI upabheda karanevAlA azuddhArthabhedaka vyavahAra naya hai| jaise jIvake do bheda saMsArI aura mukta // 31 // 4. RjusUtra-2 RjusUtra vastukI vartamAna paryAya mAtrako viSaya karatA hai| usameM jo kevala eka samayavartI paryAyakA hI grahaNa karatA hai vaha sUkSma RjapUtra naya hai; jaise zabda kSaNika hai| aura jo dravyakI parimitakAla vartI sthiti-vizeSako grahaNa karatA hai vaha sthUla RjumUtra naya hai; jaise manuSya kahanese manuSya AyubharakI paryAyakA grahaNa karanA / / 32-33 // 5. zabdanaya jo ekArthavAcI zabdoMmeM bhI liMga Adike bhedase arthabheda mAnatA hai vaha zabda naya kahA gayA hai| jaise puSya zabda pulliMgameM nAva nakSatrakA vAcaka hotA hai aura puSyA strIliMgamai tArikAkA bodha karAtI hai, ityAdi / / 34 // athavA, vyAkaraNase siddha hue zabdameM jo arthakA vyavahAra kiyA jAtA hai usI arthako usa zabdadvArA viSaya karanA, jaise deva zabdake dvArA usakA sugRhAta artha deva arthAt sura hI grahaNa karanA yaha zabda naya hai / / 35 // 6. samabhirUr3ha naya jisa prakAra pratyeka padArtha apane vAcaka zabdameM ArUDha hai, usI prakAra pratyeka zabda bhI apane apane arthameM ArUr3ha hai, arthAt zabdabhedake sAtha arthabheda For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naya-vAda bhI hotA hI hai, jaise indra, purandara aura zaka yadyapi eka hI devoMke gajAke vAcaka haiM, tathApi indra zabda usake aizvaryakA bodha karAtA hai, purandarase prakaTa hotA hai ki usane apane zatruke pugekA nAza kiyA thA, tathA zakra zabda sUcita karatA hai vaha bar3A sAmarthyavAn hai| isa prakAra zabda bhedAnusAra artha-bheda karanevAlA samabhirUr3ha naya hai // 36 // 7. evabhUta naya jIva apane mana, vacana va kAyakI kriyA dvArA jo jo kAma karatA hai, usa pratyeka karmakA bodhaka alaga alaga zabda hai aura usIkA usa samaya prayoga karanevAlA evaMbhUta naya hai| jaise manuSyako pUjA karate samaya hI pujArI va yuddha karate samaya hI yoddhA kahanA // 37 // ina naigama Adi nayoM meM jo prathama tIna dravyArthika aura zeSa cAra paryAyArthika kahe gaye haiM, unameM prathama cAra arthAt naigama, saMgraha, vyavahAra aura RjumUtra ye arthapradhAna haiM, aura zeSa tIna zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta zabdapradhAna haiM / / 38 / upanaya-3 sadbhUta upanaya-2 upanayake tIna bheda haiM : sadbhUta, asadbhUta aura upacarita / guNa, guNI, paryAya va dravya tathA kAraka va svabhAvake bhedase vastumeM nAmAdike dvArA bheda karanevAlA sadbhUta upanaya hai| isake bhI do bheda haiM : zuddha guNa guNI Adiko viSaya karane vAlA zuddha sadbhUta upanaya hai / aura azuddha guNa guNI Adiko viSaya karanevAlA azuddha sadbhuta upanaya hai / / 39 // asadbhUta upanaya-3 para padArthoMke guNoM ko AtmaguNa kahanevAlA asadbhUta upanaya hai / isake. tIna bheda haiM : svajAti, vijAti aura mishr| ina tInoM meM bhI pratyekake punaH tIna bheda hote haiM // 40 // ___ jaba kisI vastuke pratibimbako dekhakara kahA jAtA hai ki yaha vahI vastu hai to yaha dravya aura paryAyameM abheda karanevAlA svajAti asadbhuta upanaya hai / / 41 // jo ekendriya dvIndriya Adi zarIra pudgala kAyase sambandha rakhate haiM, unheM jIvakA svarUpa kahanA ki yaha ekendriya jIva hai, ityAdi, yaha vijAti asadbhUta upanaya hai||42|| ____jIva bhI jJeya hai aura ajIvabhI zeya hai, ataeva ve donoM zAnake viSaya honese jJAnarUpa hI haiM, isa prakAra jJAnako svajAti jIva tathA vijAti ajIka se Abhanna batalAnevAlA svajAti-vijAti yA mizra asadbhuta upanaya hai / / 43 / / For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 tatva-samuccaya [isa prakAra svajAti, vijAti va mizra rUpase dravyameM dravyakA, dravyameM guNakA yA dravyameM paryAyakA; tathA guNameM dravyakA, guNameM guNakA va guNameM paryAyakA; aura paryAyameM paryAyakA, ina nau prakAroMkA Aropa kiyA jA sakatA hai jisase asadbhUta upanayake sattAisa bheda ho jAte haiM / ] upacarita upanaya-3 jo paraspara do bhinna satyAsatyarUpa vastuoMmeM kisI prayojana va nimitta vaza abhedakI sthApanA karatA hai vaha upacarita upanaya hai| isake svajAti, vijAti va mizra rUpase bheda hote haiM // 44 // mere putrAdi bandhuvarga aura maiM eka hI haiM, ve merI sampatti rUpa haiM, ityAdi prakArase svajAtIya jIva padArthoMse abheda utpanna karanevAlA svajAti asadbhuta upacarita upanaya hai // 45 // __ AbharaNa, suvarNa, ratna, tathA vastrAdi mere hI haiM, isa prakAra sacittakA acitta vijAtike sAtha sambandha sthApita karanevAlA vijAti asadbhuta upacarita upanaya hai / / 46 // deza, rAjya va durga ye saba mere haiM, isa prakAra jo kahatA hai vaha dezAdika jIva-ajIva ubhaya-rUpa honeke kAraNa svajAti-vijAti arthAt mizra dravyoM se apanA saMbaMdha sthApita karaneke kAraNa mizra asadbhUta upacarita upanayake antargata hai / / 47 / / dravya nAnA prakArake bhAvoMko lie hue hai, ataeva usake yathArtha jJAnakI siddhi nirapekSa ekAntake dvArA kadApi nahIM ho sakatI; vaha to anekAnta rUpa vacanake dvArA hI ho sakatI hai| aura vaha anekAnta 'syAt' zabdake dvAga sAdhA jAtA hai, aisA jAniye // 48 // jisa prakAra rasasiddha vaidya suvarNa siddha karake sukha bhogatA hai, usI prakAra yogI nayoMke svarUpako bhale prakAra samajhakara aura unameM pravINa hokara cirakAla AtmAkA anubhava kare // 49|| [ devasenakRta nayacakra ] For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar nikSepa kArya hone para arthAt vyavahAra calAneke hetu yuktiyoM meM suyuktimArgAnusAra jo arthakA nAmAdi cAra prakArase Aropa kiyA jAtA hai vaha nyAya zAstrameM nikSepa kahalAtA hai||1|| dravyakA svabhAva nAnAprakArakA hai| ataeva jisa svabhAvakI apekSA ho usIke nimittase usa eka hI dravyako cAra bhedarUpa kiyA jAtA hai // 2 // nAma, sthApanA, dravya aura bhAva, ye cAra nikSepa jAniye / kisI vastukA koI nAma rakhanA yaha nAma nikSepa hai jo do prakArakA prasiddha hai / / 3 / / 1. nAma nikSepa moha karmakA, va ajJAnakA tathA antarAya karmakA vinAza karane rUpa guNA nusAra athavA pUjane yogya honeke kAraNa kevalI bhagavAnkA 'arihaMta' yaha guNa. nAma hai / anyathA, jo saMjJA, vastuke guNakI apekSA na kara, kevala loka vyavahArArtha rakha lI jAtI hai, vaha rUDha nAma hotA hai; jaise ghor3A eka prANivizeSa // 4 // 2. sthApanA nikSepa jahAM eka vastukA kisI anya vastumeM Aropa kiyA jAtA hai, vahAM sthApanA nikSepa hotA hai / vaha do prakArakI hai-eka sAkAra sthApanA aura dUsarI nirAkAra sthApanA / kRtrima va akRtrima arihaMtakI pratimA sAkAra sthApanA hai, tathA kisI bhI anya padArthameM arihaMtakI sthApanA karanA nirAkAra sthApanA hai // 5 // 3. dravya nikSepa jaba bastukI vartamAna avasthAkA ulaMghana kara usako bhUtakAlIna yA bhAvi svarUpAnusAra vyavahAra kiyA jAtA hai taba use dravya nikSepa kahate haiN| usake do bheda kahe gaye haiM Agama aura noaagm| arahaMtake kahe hue zAstrakA jAnakAra jisa samaya usa zAstra meM apanA upayoga nahIM lagA rahA usa samaya vaha Agama dravyanikSepa se arahaMta hai| noAgama dravyanikSepake tIna bheda haiM--jJAyaka-zarIra, bhAvi aura karma / jahA~ vastuke jJAtAke zarIrako usa vasturUpa mAnA jAya vahA~ zAyaka zarIra noAgama dravya nirakSepa hai-jaise rAjanItijJake mRtazarIrako dekhakara kahanA ki rAjanIti mara gaI / jJAyaka zarIra bhI bhuta, vartamAna va bhaviSyakI apekSA tIna prakArakA tathA bhUtajJAyaka zarIra cyuta, tyakta aura cyAvita rUpame punaH For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatva-samuccaya tIna prakArakA hotA hai| vastuko jo svarUpa bhaviSyameM prApta hogA use vartamAnameM hI usa rUpa mAnanA bhAvi noAgama dravya-nikSepa hai, jaise yuvarAjako gajA mAnanA / tathA kisI vyAktikA karma jisa prakArakA ho, athavA vastuke saMbaMdhameM laukika mAnyatA jaisI ho gaI ho usake anusAra grahaNa karanA karma yA tavyatirikta noAgama dravyanirakSepa hai| jaise jisa vyaktimeM darzanavizuddhi vinaya Adi tIrthakara nAmakarmakA bandha karAnevAle lakSaNa dikhAI de use tIrthakara hI kahanA, athavA bhare kalaza, darpaNa Adi padArthoMko lokamAnyatAnusAra maMgalIka mAnanA // 6-7 / / 4. bhAvanikSepa tatkAlavI paryAyake anusAra hI vastuko saMbodhita karanA yA mAnanA bhAvanikSepa hai| isake bhI dravyanikSepake samAna do bheda haiM-Agama bhAvanikSepa aura noAgama bhAvanikSepa / jaise, arahaMta-zAstrakA jJAyaka jisa samaya usa jJAnameM apanA upayoga lagA rahA hai usI samaya arahaMta hai, yaha Agama bhAva nikSepa hai| tathA jisa samaya usameM araitake samastaguNa prakaTa ho gaye haiM usa samaya use arahaMta kahanA tathA una guNoMse yukta hokara dhyAna karanevAleko kevalajJAnI kahanA noAgama bhAva nikSepa hai // 8-9 // anya jina AcAryoMne dravyako guNa aura paryAyavAn kahA hai, unakA una lakSaNoM dvArA kahA huA vastu-svarUpa bhI isI prakAra hai, aisA jAnanA cAhie // 10 // inhIM nikSepoMmeM apanI iSTa bAtako vibhAjita karake kahanA cAhiye / yaha batalAneke liye yahAM nikSepoMkA sUtra rUpase vyAkhyAna kiyA gayA hai // 11 // ina nikSepoMkA nayoM ke bhItara antarbhAva isa prakAra samajhanA cAhiye :-- nAma nikSepakA antarbhAva zabdanayameM, sthApanA nikSepakA sthUla RjasUtra nayoM dravya nikSepakA upacarita upanayameM, tathA bhAva nikSepakA paryAyArthika nayameM // 12 jo nikSepa, naya aura pramANake svarUpako jAnakara tattvakA vicAra karate haiM ve tathya aura tatvako khojake ThIka mArgameM lagakara tathya aura tattvako prApta kara lete haiM // 13 // __ yadi koI guNa aura paryAyake lakSaNa va svabhAvako tathA nikSepa naya aura pramANake svarUpako unake bhedopabhedoM sahita jAna letA hai to use dravyake svabhAvakA bodha ho jAtA hai // 14 // [devasenakRta nayacakra] For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya kA zabda-koSa prArambha meM moTe TAipa meM hindI meM mUla zabda diyA gayA hai, sAtha hai| koSTaka vAlA zabda usakA prAkRta rUpa hai| isake bAda Daiza (-) ke Age patale TAipa meM artha diyA gayA hai / aMkoM meM pahalA aMka adhyAya kA aura Daiza (-) ke bAda kA aMka gAthA kI saMkhyA kA dyotaka hai / agati - adharma dravya kA kArya 1-4 agnimitra ( aggimitta) - rAjyakAla vasumitra sahita sAThavarSa 1-73 acakSu A0 (acakkhU ) - darzanAvaraNa karma kA bheda 10-6 acakSudarzana ( acakkhUdaMsaNa) - darzana kA eka bheda 10-6; 12- 38 acala (acala)- dUmare baladeva 1-52; - chaThe rudra 1-55 acittagata (gada ) - corI kA eka bheda 2-14 acela parISaha - 8-12, 13 acelakatva ( acce lakka ) - muni kA eka mUlaguNa 5-30 acyuta ( accuda) - bArahavAM svarga 1-20; - molahavAM svarga 1-22 ajita ( ajiya) -- dUsare tIrthakara 1-47 ajitanAbhi (ajiyaNAbhi ) - nauveM rudra 1-55 ajitaMjaya - kalkI kA putra, asuradeva dvArA dharmarAjya karane ke lie rakSA1-78 ajitaMdhara (ajiyaMdhara ) - AThaveM rudra 1-55 ajIva ( ajIvo) - 1-3: 9-10 aMjana ( aMjaNa ) - muni ke lie varya 4-5 aMjanA ( aMjagA) - cauthI pRthvI kA gotranAma 5-5 aNu - eka pradeza 9-20 aNuvrata (aNuvvaya ) - pA~ca prakAra ke 2-3, 4 For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar ajJAna ( aNNANa) - mithyAtva kA bheda 11 -- 4 ajJAna parISaha 8-42, 4 3, 44 aticAra ( aiyAra )- hiMsA ke 2-8 atithi saMvibhAga ( atihi-)- cauthA zikSAbata 2-37 - tIsarA zikSAvata, vrata pratimA kA aMga, 3 .. 18. atiduSamA (adidussama) - avasarpiNI kAla kA chaThA bhAga 1-40 atibhAra ( aibhAra) - ahiMsANuvrata kA aticAra 2-9 adatta-varjana (adatta-vajaNa ) - vrata pratimA kA aMga 3-12; mahAvata 5-7 adattAdAna - tIsarA aNukta 2-14 adanta-dhAvana (adaMtamaNa ) - muni kA eka mUlaguNa 5-33 adarzana parISaha 8-45, 46 adharma (adhamma) - dravyavizeSa 1-4, 9-18 adhigama samyaktva ( ahiMgama sammatta ) - 12-54 adhodizApramANAtikrama (ahAdasApamANAikkama ) - digvata kA aticAra 2-22 ka adholoka ( hedimaloya) - vetrAsanAkAra 1-5; - UMcAI sAta rAjU 1-7 adhaHpravRttakaraNa ( adhApavatta ) - 11-18 adhruva (achutra ) anitya, prathama bhAvanA 7 -2 anakSaragatA (aNakkhara gadA) - asatya-mRSA bhASA kA bheda 12-18 anagAra (aNayAra) - dharma 3-1 ananupAlana - proSadhopavAsa vrata kA aticAra 2-36 anaMgakrIr3A ( aNaMgakrIDa) - brahmacaryANuvrata kA aticAra 2-17 ananta (aNaMta) - 14 veM tIrthakara 1-48 anantAnanta ( aNantANata ) - ananta kA sarvotkRSTa pramANa 1-2 anarthadaNDa ( aNatthadaMDa ) -- tIsarA guNavata 2-27; - vrata pratimA kA aMga 3-15 anAdinitya (aNAiNicca)- paryAyArthika naya kA bheda 15-21 anAhAraka (aNAhAra) - jIva, caudahavIM mArgaNA 12-65 anitya-azuddha (aNicca asuddha) - paryAyArthika naya kA bheda 15-24 For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar anitya-zuddha (aNiJca suddha) - paryAyArthika naya kA bheda 15-22 anivRttikaraNa - nauvAM guNasthAna 11-20 anukampA (aNukaMpA)- samyaka va kA AThavAM guNa 3-6 anuprekSA (aNupehA) - bhAvanA 7-1; - bhAva saMvara kA bheda 9-28 anubhAga (aNubhAa)-karmoM kI zAna kA vipAka 7-34;-baMdha 9.26; 10-24 anumatityAga (anumada aNumaNaNa) - dasavIM pratimA 3-2; 3-34 anurAdhA (aNugaha) - nakSatra 1-17 anekAnta (ayanta) 14-23 antarAya - karma 10 -15 antarmuhUrta (attomuhutta) - kAla-pramANa 10-21 anyatva (aNNama) - bhAvanA 7-2 anvayadravyArthika (aNNadaya davasthia) - dravyArthika naya kA bheda 15 - 18 apa (jala) - ekendriya jIvabheda 9-9 apakva (apoliya) - upabhoga-paribhoga-parimANatrata kA aticAra 2- 24 apadhyAna ( avajjhANa) - anarthadaNDa kA bheda 2-27 aparAjita (aparAjida) - cauthA anuttara vimAna 1-25 aparigraha - mahAvata 5-9 apAya vicaya - dharmadhyAna kA bheda 13-17 apUrvakaraNa ( apudha-) - AThavA~ guNasthAna 11-18,19 apratyavekSita duSpratyavekSita-zayyA (appaDilehiya duSpaDilehiya sijA) - proSadhopavAsa kA aticAra 2-35 asamatta (apamatto)- pramAda rahita 2-7 apramatta-virata - sAtavA~ guNasthAna 11-17 apramArjita-duSyamArjita uccArabhUmi ( apamanjiya duSamanjiya uccArAibhUmi) - prApedhopavAsa kA aticAra 2-35 aprAzuka ( appaasu|) - azuddha 3-26 abhavya (abhayA)- 12-53 AbhakRta ( amihaGa) - muni ke liye tyAjya bhojana 4-2 Abhicandra - isa kulakara-pRth 7 kI TippaNI For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijit ( abhijI) - nakSatra 1-18 abhinandana (ahiNaMdaNa ) -cauthe tIrthakara 1-47 amana ( amaNo) - jIvaasaMjJI 12-63 amanojJa-samprayoga ( amaguNaNasaMpaoga) - AdhyAna kA bheda 13-7 amUhadraSTi ( amUDhadiTTI ) -- samyaktva kA cauthA aMga 3-5 amRti ( amutti) - 1-2 amUrtika (amuti) - 9-10 ayogakevalI ( ajogI) - caudahavAM guNasthAna, 11-3, 11-28 ara ( ara ) -- 18 veM tIrthakara 1-48: - 7 veM cakravartI 1-50 arati parIpaha - 8-14, 15 ariSTA ( ariThThA) pAMcavIM pRthvI kA gotra nAma 1-9 arhata ( arihaMta ) - maMgalAcaraNa 1, 3, 4, 5 alAbha parISaha 8-30, 31 alokAza ( aloyAyAsa ) - AkAza kA vaha bhAga jisameM anya dravyoM kA __ abhAva hai 1-2; 9-14 avagraha ( avanai ) - Abhinibodhika matijJAna kA bheda 12 - 30 avadhi ajJAna - 9-5 avadhijJAna (ohI ) - 9-5; 12-33 avadhijJAna A0 ( ohINANa ) - jJAnAvaraNa karma kA eka bheda 10 -4 avadhidarzana ( ohI daMsaNa ) 9-4; 12-39 - AvaraNa - darzanAvaraNa karma kA bheda 10-6 avantisuta (avaMtisuda ) - pAlaka rAjA, nirvANa ke dina rAjyAbhiSeka 1-71 avasarpiNI ( abasappiNiM ) - kalpakAla kA yaha ardhabhAga jisameM jIvoM ke zarIra parimANa, Ayu, yala, Rddhi va tejAdi kA uttarottara hrAsa hotA hai 1-38 avAya (avAya ) - matijJAna kA bheda 12-31 / / avirata samyaktva ( avirada samma) - cauthA guNasthAna 11-10 avirati ( aviradi ) saMyama kA abhAva, pA~ca prakAra kI 9-23 avyApAra proSadha ( avAvArA poSaho ) - proSadhopavAsa kA bheda 2-64 azaraNa ( asaraNa ) - bhAvanA 7 -2 For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir azucitva ( asuitta) - bhAvanA -2 azuddha-saMgraha ( asuddha saMgaha) - saMgraha naya kA bheda 15-30 azuddhArthabhedaka ( amuddha) - vyavahAra naya kA bheda 15-31 azubha ( amumha ) -- nAmakarma kA bheda 1.-13 azubha bhAva ( asubha ) - pApa 9-31 azvagrIva (assaggIvo) - pahale pratinArAyaNa 1-54 azvinI (assiNI ) - nakSatra 1-18 asaMga ( amaMga ) - muni 7-45 asaMjJI ( asaNI ) - manarahita jIva 12-63 asadbhUta ( asambhUya ) - naya-vizeSa, tIna prakAra kA 15-9 asAta ( asAya ) - vedanIya karma kA bheda 10 -7 asuradeva -- dharmadrohI hone ke kAraNa kalki ko mAranevAlA 1-77 astikAya (asthikAya) - aneka pradezAtmaka pAMca dravya 9-18 asnAna (AhA) - muni kA mUlaguNa 5-31 aSTApada (ahAvaya ) -- dyUtakrIDA, muni ke lie kArya 4-4 ahiMsA - mahAvata 5-, AkAza ( AyAma ) - eka dravya, ajIva kA bheda 9-10 (AgAsa ) eka dravya 9-19, 20 AkiMcanya ( akiMcAha) - parigrahatyAga, dharmAga 6-1 / Akroza parIpaha - 8-24, 25 Agama - dharmazAstra 3-4: - nikSepa bheda, dravya aura bhAva rUpa 16-6, 8 AcArya - ( Airiya) maMgalAcaraNa 1 AjIva-vRtti ( batti ) - muni ke lie varya 4-6 AjJA (ANA) - samyaktva kA eka kAraNa 12-54 AjJApanI (AgavaNI) - asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 AjJAvicaya ( ANA) dharma dhyAna kA bheda 13-16 AtApa ( AdAya ) - pudgala paryAya 9-11 AturammaraNa ( Aura-) - muni ke lie dhanya 4-6 For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar AtmaprazaMsA ( appapasaMsa) - bhASA-bheda 5-12 AdAna-nikSepa (AdANaNikkheva) - samiti-bheda 5-14 ArdrA ( addA) - nakSatra 1-16 Anata ( ANada) - 9 vA~ svarga 1 -20 - 13 vAM svarga 1-22 AnaprANa (ANapANa) - jIva-lakSaNa, prANa-bheda 9-3 ApRcchanI ( pucchaNI) -- asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 Apta (attA) - saccA deva 3-4 Abhinibodhika A0 ( AhiNi mohiya ) - matijJAna jJAnAvaraNa karma kA eka bheda 10 -4 AmaMtraNI (AmaMtaNI) - asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 Ayu (A3) - jIvalakSaNa, prANabheda 9-3 Ayukarma ( Aukamma ) cAra prakAra kA 10-12 AraNa - 11 vA~ svarga 1-20 Arambha - hiMsA kA dUsarA prakAra, dainika kriyA ke nimitta se honevAlI hiMsA 2 --- ArambhatyAga - AThavI pratimA 3-2, 32 Arjava ( ajjava) - dharmoga 6-1 ArtadhyAna (aTTA-) - cAra prakAra kA 13-5 AryakhaMDa ( ajjA.)- dakSiNa bhArata ke bIca kA khaMDa 1-37 AlApa (AlAva) - saMjJI jIva dvArA grahaNIya 12-62 Avazyaka ( AvAsaya) - muni ke chaha 5-2 Asrava (Asava ) - bhAvanA 7-2; - karma bhAvarUpa 9-22 AzleSA (asilesA) - nakSatra 1-16 AsaMdI paryapha (AsaMdI paliyaMka) - muni ke lie varva 4-5 AhAraka (AhAraya ) - kAya kA bheda 12-20; 12-64 AhAra proSadha (AhAra-posaha ) - groSadhopavAsa kA bheda 2-34 AhAra mArgaNA - caudahavIM mArgaNA 12-64 ikSu-khaMDa sacitta ( ucchu khaMDa sacitta) - muni ke lie. vadhrya 4-5 For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir icchAnulomA - amatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 itvarikA (ittariyA ) - parigRhItA gamana, aparigRhItAgamana, brahmacaryANuvrata ke aticAra 2-17 / indrasuta ( indamuta ) - caturmukha kalkI 1-75 indriya ( iMdiya ) - jIva lakSaNa, prANa bheda 9-3 - pAMca prakAra, pramAdabheda 11-16 - dUsarI mArgaNA 12-4 indriyanirodha ( iMdiyaroha) - muni kA pAMca prakAra kA 5-2 i praviyoga ( iTa vioa ) - ArtadhyAna kA bheda 13-5 IyAMsamiti (iriyA samiya) - calanakriyA meM sAvadhAnatA, jisake hone para prANIke maranepara bhI hiMsA nahIM hotI. 2-6, 7, 5-11 IhA ( IhA ) - matijJAnakA bheda 12-30 ucca - gotra karma kA bheda 10 -14 utkRSTa ( ukkosiyA) adhikatama karma-sthiti 1-19 uttamakSamA ( uttamakhama) - prathama dharmAGga 6-1 uttarA - nakSatra 1-16 uttarA phAlguNI - eka nakSatra jisa meM 24 ve tIrthakara vardhamAna kA janma huA uttarA bhAdrapadA ( uttarabhaddapadA) - nakSatra 1-18 uttarASADhA ( uttarAsAdA) - nakSatra 1-17 utpAdavya-sApekSanaya (uppAdavaya-vimissA) - azuddha dravyArthika nayakA bheda utsarpiNI ( utsarpiNI) - kalpa kA vaha ardha bhAga jisa meM jIvoM ke zarIra parimANa, Ayu, bala, Rddhi va teja Adi kI uttarottara vRddhi hotI hai udadhi sadazanAma ( udahisarisaNAma ) - sAgaropama 10 - 19, 21 udaya ( udaya ) - karma kI avasthA vizeSa 11-1, 15 For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 udumbara - udumbara phala vizeSa 3-9 udiSTa tyAga ( uddiha) - gyArahavIM pratimA 3--2, 35 udyota ( ujjoda ) - pudgala-paryAya 9-11 upagUhana ( uvagUNa ) - samyakatva kA pAMcavAM aMga 3 .-5 upacarita ( uvayariya ) - nayabheda, tIna prakAra kA 15-9 upadeza ( uvadesa ) - saMjJI jIva dvArA grahaNIya 12-62 upanaya ( uvaNaya ) - tIna prakAra kA 15-6 upabhoga aM0 ( uvabhoga ) antarAya karma kA bheda 10 - 15 upabhogaparibhogaparimANa - dUsarA guNatrata 2-23 upabhogaparibhogAtireka ( uvabhogaparibhogAireya ) - anarthadaga Daba ta kA aticAra 2-29 upamA ( uvamA) - satya vacana yoga kA eka bheda upayoga ( uvayoga) - do prakAra : darzana 9-2; jJAna 9-4 upazama ( uvasama) - samyaktva kA pAMcavAM guNa 3-6, 7- 28 - karmoM kI avasthA vizeSa 11-11 upazama samyaktva ( usama-sammatta) 12-57 upazAMta-moha ( uMvasaMtamoha ) - gyArahavAM guNasthAna 11-24 upazAmaka ( uvasAmaga) - 10 ce guNasthAnavI jIva 11-23 upAdhyAya ( uvajjhAya) maM0 1 uSNaparISaha - 8-8, 9 UrvadizA pramANAtikrama ( uDDhadisApamANAikkama) - digtrata kA aticAra 2-22 ka Urcaloka ( uvarimaloya ) - khar3e kiye hue muraja ke AkAra kA 1-6 - UcAI eka lAkha yojana kama sAta rAna 1-7 RjusUtra naya (ridusutta) - do prakAra kA 15-32 RSabha ( usaha ) - pahale tIrthakara 1-47 siddha hue tRtIya kAla arthAt suSamA dupamA ke 3 varSa 8 mAsa 1 pakSa zeSa rahane para 1-63 For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 147 ekatva bhAvanA - 7--2 ekatvavitarkavIcAra ( saviyaskegatta-vIcAra ) -- jyAna vizeSa 13 --27, 28 ekabhakta -- munikA eka mUlaguNa 5--35 ekAnta ( eyanta ) -- mithyAtva kA bheda 11-4: 15-3 ekandriya jIva 9-9 pavaMbhUta ( evaM bhUya ) - naya 15-6 epaNA samiti (emaNA ) - udgamAdi 46 doSa rahita 5 --13 garAvata ( erAvada ) - jambUdvIpa kA sAtavA~ kSetra 1 -- 31 aizAna ( IsANa ) - dusarA svarga 1-20, 21 audArika ( urAla) - paradArA kA eka bheda 2-16 ( orAliya) - kAya yoga kA eka bheda 12-20 audezika ( udasiya ) - muni ke lie, tyAcya bhojana 4-2 kaMda - sacitta, muni ke lie vardhya 4-7 kaMdarpa ( kaMdama) - anarthadaNDavata kA aticAra 2-29 kanyA (kannA ) -- satyAgubata kA aticAra 2-11 karkaza ( kakasa ) -- bhASA-bheda '.-12 kattI ( kattA) - 5-6 karma (kamma) -- 7-24; ATa bheda 10-1; nokaSAya dravyanikSepa bheda 16--7 karmAmraka (kammAsava) - 9-29 karmopAdhinirapekSanaya (kammovAhiNiravekkho ) -- zuddhadravyArthikanaya kA bheda karmopAdhisApekSa naya (kammAgovAhimAvegvo) - azuddha dravyArthika naya kA bheda 15-16 For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalika (kAkI ) - indrasuta, nAga caturmukha, Aya 100 varSa, rANakAla 4 2 varSa ___ - janapada se zulka yAcanA va zramaNoM se agrapiNDa kI yAcanA : 76 kalpa ( kApa) - svarga 1-19, 22 kalpAtIta (kapAtIda) - svargoM ke Upara ke devaloka jina meM indrAdika bheda nahIM haiM1-19 kAya (kasAya) - cAra prakAra, pramAda-bheda 11-16 kaSAya mArgaNA ( kasAya-) - chaThI mArgaNA 12 --22 kaSAya mohanIya (kasAya moha ) - 16 prakAra kA 10 ... 11 kApiSTa ( kApiTTha) - AThavAM svarga 1-21 kApota (kAU) 12-48 kAmatIbrAmilASa (kAmativvAbhilAma) - brahmacaryANuvrata kA aticAra 2 -17 kAya ( kAya) - triyoga meM se eka 3-27 kAya ( kAa) - pradezasaMcayarUpa dravya 9-19; - tIsarI mArgaNA 12 . 6, kAyotsarga ( kAussagga) - sAmAyika ke yogya kAra--sthiti 3--21 - chaThA Avazyaka 5-28 kArita ( kAriya) - kiyA-vizeSa 3-27 kArmANa (kammaiya) - kAya kA bheda 12-20 kAla ( kAlo) - dravya, ajIva-bheda 9-10, 16, 17 . kAlANu-9-17 kAlA namaka ( kAlAloNa) - muni ke liye vayaM 4-8, kAzyapa ( kAsava ) - gautama gaNadhara kA gotra nAma 8-1 kimicchaka (kimicchaya ) - muni ke liye varNya anna 4-3 kuNDala nagara - 24 veM tIrthaMkara vardhamAna kA janmasthAna 1-57 kuMthu ( kuMya ) - satarahaveM tIrthakara 1-48;- chaThe cakravartI 1-50 kumya (kuviyaga) - aparigrahANuvrata kA aticAra 2-20 kulakara yA kuladhara - kuloM ke nirmANa meM kuzala pratizruta Adi 18 manu kulazaila (kkulasela ) - kulAcala, janapadoM kA vibhAga karanevAle parvata ? -30 For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kUTatulA - acauryANuvata kA aticAra 2-155 kUTamAna ( kuDamANa) - acauryANunata kA aticAra 2-15 kUTalekhakaraNa ( kuDaleha karaNa ) - satyANuvrata kA aticAra 2-13 kUTasAkSitva ( kuisakkhijja ) satyANuvrata kA aticAra 2-11 kRta ( kaya ) - kriyA-vizeSa 3-27 kRtikarma (kidikamma) ~ praNAma kriyA 5-25 kRttikA (kittiya) - nakSatra 1-16 kRSNa (kiha ) - 9 ve nArAyaNa 1-53 kRSNa ( kihA )-eka lezyA 12-47 kevala AvaraNa-jJAnAvaraNa karma kA bheda 10 -4 kevalajJAna (kevala jANa)-mahAvIra dvArA prApti 1-65 kevalajJAna 9-5; 12-3'5 kevaladarzana - 9-4; 12-4 . kevala-darzanAvaraNa - darzanAyA karma kA bheda 10 -6 kevalI - 11 -27 kevalI anubaddha - kevaliyoM kI paramparA; abhAva 1-66 koTikoTi ( koDAkoDI) - saMkhyA, vargakoTi 1-41; 17-25 . kopIna parigraha ( kovINa parigaho) - utkRSTa zrAvaka kA dUsarA prakAra 3-35 kotkucya ( kukkuiya) - vikArotpAdaka vacana va aMgaceSTA, anarthadaNDavata kA aticAra 2-29 kriyamANa ( kayamANA)- nirjarAvizeSa 7.35 kriyA (kiriyA ) - saMjJI jIva dvArA grahaNayogya 12-62 krItakRta (kIyagaDa) ~ muni ke lie tyAjya bhojana 4-2 krodha ( koha ) - cAra prakAra kA 12-23 krodhAdi (kohADa) - cAra prakAra kA kapAya 9-23 kSapaka (vavA) - jIva, dazama guNasthAnavartI 51-23 kSaya (khaya) - karmoM kI avasthAvizeSa 11-11 kSAyika samyaktva (khAiya sammatta) - 12-55 kSAyopazamika jJAna (khaya-upasamiyA) - mati Adi cAra prakAra kA For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 kSitizayana (khidi-sayana ) - muni kA mUlaguNa 5-32 zrINamoha (khINamoha ) bArahavA~ guNasthAna 11-25 kSudhA parIpaha - 8-2, 3 kSetrAdi (khittAi ) - aparigrahANuvrata kA aticAra 2-20 kSetravRddhi ( khetta-buddhI ) - digvata kA aticAra 2-22 ka kSemaMkara - tIsare kulakara va manu pR. 7 TippaNI amaMdhara - cauthe kulakara va manu pR. 7 TippaNI gati (gadi ) - dharmadravya-janya 1-4 gati mArgaNA ( gaI ) - prathama mArgaNA 12-3 gaMgA - nadI 1-34 gaMdha - muni ke liye bayaM 4-2 -do prakAra kA 9-7: - prANendriya kA viSaya 12 -', gaMdharva ( gadhanvaya) - rAjyakAla 100 varSa 1-73 gahare -- ( garahA ) samyaktva kA cauthA guNa 3-6 gAtrAbhyaMgavibhUSaNa (gAyAbhaMgavibhUmaNa ) - muni ke liye vartha - .... gAtrodvartana ( gAyassuvaNa ) -- mukti ke liye vajyaM 4 --', gupta (gupta)- rAjyakAla 231 varSa 164 guNavrata ( guNavyaya)- tIna prakAra kA 2-3 - dUsarI pratimA kA aMga 3-1 : guNasthAna ( guNamaNNA) - 11 - 1 guptanareza (guna--) - vaMza kA rAjyakAla 255 varSa 5-70 guni ( gunI ) - 7.-30 gupti ( gutti ) -- bhAvasaMbara kA bheda 9-28 / gRhastha caiyyAvRtya (gihi-veyAvar3iya) - muni ke lie vayaM 5-6 gRhAntara niSadyA (gihatara nimejA) - muni ke liye va 4-5 gRhArambha (mihAraMbha ) - gRhasthI ke kArya 3 -32 gRhImAtra ( gihimana) - muni ke liye manidhi vaya - gotrakarma ( goya-)- 1-14 gau (go) - satyAzunnata kA aticAra 2- For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 151 gauNamukhya bhAva (gaNamukkha - ) 14- 14 gautama ( godama ) - 24 veM tIrthaMkara mahAvIra ke pramukha gaNadhara, vIra ke nirvANa dina para kevala jJAna-prApti 1-65 graha (gaha ) - jyotiSI deva 1-14 - vratapratimA kA aMga 3--12 graMtha parimANa (gaMdha - ) graMthisattva (gaThiyamatta ) abhavya jIva 3-12 graiveyaka (geveja ) - svargoM ke Upara ke deva 1-23 gha gharmA (mmA ) pahalI pRthvI kA gotra nAma 1-9 trANanirodha (vANa) - 5-19 - Pala ca cakravartI ( cakkara ) 1-51 cakSu-AvaraNa darzanAvaraNa karma kA meDa 10-6 cakSudarzana ( cakkhudaMsaNa ) - 9-4; 12-28 cakSunirodha (cak- ) cakSuSmAna 8 veM kulakara va manu, e. 7 di. caturindriya jIva caturmukha (canha ) - 5-17 9-9 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjyakAla 42 varSa 1-70 kalkI indra kA putra, Ayu 70 candra ( candA ) - jyotiSI deva 1-14 candraprabha (caha ) 8 veM tIrthaMkara 1--47 11 veM kulakara yA manu pR. 70 8-18, 19 For Private And Personal Use Only varSa 1-75 candrAbha bhAvavara kA bheda 9-28 caryA parIpaha cAritra ( cArita ) cAritra mohanIya - do prakAra kA, kapAya aura nokaSAya 10-12 cikitsA (tegaccha ) citrA ( cittA ) nakSatra 1-17 cetanA (vedaNA ) jIva-lakSaNa 9-3 muni ke liye varjya 4-4 caityagRha ( iyagaha ) sAmAyika ke yogya sthAna 3-20 caurya ( ora ) chaThA vyasana 3-10 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cyAvita ( cyAvita ) - jJAyaka zarIra noAgama dravyAnikSepa maMda 16-7 cyuta (cuda ) - jJAyaka zarIra noAgama dravyanikSepa-bheda 15-7 chatradhAraNa - ( chatta-) -- muni ke lie bar2yA 4 --14 chaviviccheda - aMgachedana, ahiMsANuvata kA asciAra 2 -- 2 chAyA - pudgala-paryAya 9-11 / ja jagaNi ( jagaseDhi ) - sAta rAju pramANa 1-2 jaghanya karmasthiti (jahANayA- ) - 10 - 19 janapada ( jaNapada) - deza 1-30 - satya-bheda 12-15 jambUdvIpa (-dIa) 1-29, 30 jambUsvAmin (jaM brUsAmI) -- sudharma svAmI ke nirvANa dina kebalala prApti, aMtima kevalI 1-66 jayanta - ( jayaMta ) -- tIsarA anuttara vimAna 1-25 jayasena - ( jayasena ) - gyarahaveM kravartI 1 - 50 jarAsaMdha - nauveM pratinArAyaNa 5-54 jitazatru (jiyasattU ) - dUsare chadra 1 55 jihvA-jaya - 5 -20 jIva - tattva 9-2 jyeSThA ( jeTThA ) - nakSatra 1-17 jJAna-mArgaNA (NANa- ) - sAtavIM mAgaMNA 12.2 8 jJAnAvaraNa (gANAvaraNa) - pAca bheda 10-4 jJAnopadhi ( NANuvahi ) - pustakAdi, muniyoM ke rakhane yogya 5.54 jJAnopayoga ( gANa. ) ATha prakAra kA, 9-1, 5 jJAyaka deha ( NANisa deha ) noArAma dravyanikSepamA 16-17 tattva (tacca ) - 3-4 tatpratirUpavyavahAra (tapyaDirUvavavahAra ) - nakalI mA becanA, acaayaa| kA aticAra 2-:. For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra W www.kobatirth.org tapa ( taba ) 6 -- 1 tamAnivRnamojitva ( tatAnityuigoita ) - muni ke liye va 43 tama pudgala paryAya 9-11 tamaHprabhA ( mapahA ) - chaThA naraka 1-8 taskaraprayoga ( takkarajoga) - acauryAzuvata kA aticAra 2-11 153 tAraka ( tAraya ) - dUsare pratinArAyaNa 1-54 tiryagdizApramANAtikrama ( tiriyadisAyamANAikama ) - dinata kA aticAra, 2- 22 ka -- tiryaMcagati (tirikva - ) 12-3 tiryaMcAyu ( tirikvAU ) - Ayukarma kA bheda 10-12 7-25 tIvrakaSAya ( tibvakasAya ) tuccha auSadhi (tucchosaddi ) tRNasparza parISaha - 8-34, 35 u. pa. parimANa vrata kA avicAra 2-24 tRSA- parISad 8-4, 5 teja ( teu ) - ekendriya jIva-bheda 9-9 tejasa ( teja ) tyakta (catta ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIta lezyA 12-50 kAya kA bheda 12-20 jAyaka zarIra noAgama dravyanikSepa bheda 16-8 dharmAga 6-1 lAga nAma ) trasa (tama ) - kAyabheda 12-6 sajIva (tama ) 9-9 basavadha ( tasabaha ) - 11 - 10 trigupta (tigutta ) mana, vacana, kArya meM saMyata 4-11 tripRSTha ( tiviDa ) - pahale nArAyaNa 1-53 trilokaprajJapti (tiloyapaNNatti ) - graMthanAma 1 - 1 trividhAhAra ( tivihAhAra ) 3-18 trIndriya jIva 9-1 For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 datta - sAtaveM nArAyaNa - 1 --53 manta-pradhAvana ( daMtapahoyaNa ) - muni ke liye vaya 4-3 dantavana (daMtavaNa) -- muni ke liye vayaM 4-9 darzana (dasaNa ) - pahilI pratimA 3-2 darzana mArgaNA ( IsaNa-) - 12-37 darzanamohanIya ( dasaNamohaNija) - karma, tIna bheda 17 - 8, 5; 52-55 darzanazrAvaka ( dasaNasAvaa ) - prathama pratimA 3-8. darzanAvaraNa ( dasaNA-- ) - karma nava prakAra kA 10 -6 darzanopayoga (daMsaNa.)- jIva lakSaNa cAra prakAra kA -4 dazamazaka - parISaha 8-10, 11 dAnAntarAya - antarAya karma kA bheda 10-15 digbata (disivvaya ) -- prathama guNavrata, vratapratimA kA aMga 3-53 divAkara ( divAyara ) -- jyotiSI deva 1-18 divAmaithuna-tyAga (divAmehuNa ) chaThI pratimA 3-27 dizAparimANa-karaNa ( disAparimANa karaNa) - pahalA guNanata 2-22 durabhiniveza -- jJAna kA doSa 9-34 durnayabhaMgI ( duNayabhaMgI) - 14-12 duSpakva (duSpoliya ) -- u. pa. parimANa vrata kA aticAra 2-24 duHSama -- avasarpiNI kAla kA pA~cavA~ bhAga 1-40 duHpamAkAla ( dussamakAlo)- vIranirvANa se 3 varSa 8 mAsa 1 pakSa pazcAt prArambha huA 1-64 duSamAsuSamA ( dussamasusama ) -- avasarpiNI kAla kA cauthA bhAga 1 -40 devagati (-gai) - 12-3 devAyu ( devAuya ) - Ayurma kA bheda 17 --12 dezavirata ( desavirada ) - pA~cavA~ guNasthAna 3-2; 15-14 dezavrata ( desavvaya ) - dvitIya guNavata, vratapratimA kA aMga 3-14; 7 -29 dezasaMyama ( desajama ) - AMzika saMyama 11-9 dezAvakAzika ( desAvagAsiya) - dUsarA zikSAbata 2-33 deha pralokana ( deha -praloyaNa ) - muni ke liye varya 4-3 For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 dehasatkAra-proSadha ( sarIra-sakkAra-posaha) - proSadhopavAsa kA bheda 2-34 yata (jya ) - pahalA vyasana 3-10 dravya (vva-) - 7-39; 16-10 dravyanikSepa ( dava-)- nikSepa bheda 16-3 dravyabandha - karmapradezoM kA AtmA ke sAtha bandha 9-25 dravyamokSa ( davvavimokkha ) - karmapradezoM kA AtmA se pRthak honA 9-30 dravyasaMvara ( davvaH) - karmapradezoM kA nirodha 9-27 dravyArthika naya ( davvattha- ) - dasa bheda 15-5,7 / dravyAsrava (davAsava)- karmapradezoM kA AtmA se mela 9-24 dravyendriya (dagvidiya)-iMdriyoM kI aMgarUpa racanA 13-4 dvipada ( dupAya ) - aparigrahANuvrata kA AticAra 2-20 dvipRSTha ( duviThTha) - dvitIya nArAyaNa 1-53 dvIndriya-jIva 9-9 dhana-aparigrahANu vrata kA aticAra 2-20 dhaniSThA (dhanihA)- nakSatra 1-18 dharma ( dhamma ) - dravya vizeSa 1-4; 9-10,17 - 15 ve tIrthakara 1-48 - sarvajJopadiSTa 7-45 - maMgalA0 3,4,5 - bhAva saMvara kA bheda 9-28 - dravya ke guNa 14-14 dharmadhyAna (dhamma-jhANa ) - cAra prakAra kA 13-13 dharmin (dhammI )- dravya 14-14 dhAraNA - matijJAna kA bheda 12-31 dhUpana (dhUvaNa ) - muni ke lie varNya 4-9 dhUmaprabhA (dhUmapahA ) - pA~cavA~ naraka 1-8 dhyAna ( jhANa )-13-2 For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nakSatra ( Nakkhatta ) - jyotiSI deva 1-14 nandimitra ( dimitta ) - 7 ve baladeva 1-52 nandI (NaMdI) - 6 The baladeva 1-52 napuMsaka veda (SaMDha ) - 12-21 nami ( Nami ) - 21 veM tIrthakara 1-48 namokAra paMca ( NavakAra paMca ) - sAmAyikocita bhAva 3-21 naya (Naya ) - 14-1; 15-2 naya-viSaya (Nayavisaya)- 14-3 narakabila (Niraya-) - nArakI jIvoM ke sthAna 1-10 narakAyu ( neraiya ) -Ayu karma kA bheda 10-12 naravAhana (NaravAhaNa ) - rAjyakAla 40 varSa 1-73 nAbhirAya - 14 ve kulakara va manu 1-43; pRSTha 7 Ti. nAmakarma ( -kamma) - do prakAra kA 10-13 nAmanikSepa - nikSepa-bheda 16-3 nAmasatya - 12-15 nAraka ( NAraya-) -- gatibheda 12-3 nArAyaNa - 7 ve nArAyaNa 1-53; hari 7-9 nAlikA ( nAlI ) - muni ke lie varNya 4-4 nikSepa (Nikkheva ) - cAra prakAra kA 16-1 nigoda ( Nigoe ) - jIva bheda, sAdhAraNa jIva 7-41 nityaka ( niyAga) - muni ke lie varNya bhojana 4-2 nidAna ( NiyANa ) - tapa ke phala kI vAMchA 7-33 - ArtadhyAna kA bheda 13-7 nidrA (nidA ) - darzanAvaraNa karma kA bheda 10-5 - pramAda bheda 11-16 nidrAnidrA ( niddAniddA ) - darzanAvaraNa karma kA bheda 10-5 nindA ( jiMdA ) - samyaktva kA tIsarA guNa 3-6 nirAkAra sthApanA (-ThavaNA ) - 16-5 nigraMtha (niggaMtha )-4-1 For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 157 nirjarA (Nijara ) - bhAvanA 7-2 - karmakSaya do prakAra kA, bhAva aura dravya 9-29 nirvicikitsA ( NinvidigiMchA ) - samyaktva kA tIsarA aMga 3-5 nirveda ( Nivvea ) - samyaktva kA dUsarA guNa 3-6 niHzaMkA (NisaMkA) - samyaktva kA prathama aMga 3-5 nizibhojana-tyAga ( NisibhoyaNa- ) - chaThI pratimA 3-28 nizumbha ( NisuMbha ) - 5 ve pratinArAyaNa 1-54 nizcaya jIva ( NiccayajIva )- cetanAyukta dravya 9-3 ( Niccaya naya )- 9-3, 14-18 niSadyA-parISada -8-20, 21 niSadha ( Nisidha ) - harikSetra ke uttara meM kulAcala 1-32 niSkAMkSA (NikkhA ) - samyaktva kA dUsarA aMga 3-5 nIca ( nIya) - gotra karma kA bheda 10-14 nIla ( NIla ) - videha kSetra ke uttara meM kulAcala 1-32 - lezyA 12-48 nemi ( Nemi ) - 22 veM tIrthakara 1-48, 60 naigamanaya ( negama-) - tIna prakAra kA 15-27 noAgama ( NoAgama) - dravya nikSepa kA bheda 16-6, 7 noAgamabhAva (poAgamabhAva )- bhAva nikSepa kA bheda 16-9 nokarmavargaNA (NokammavaggaNA) - deha Adi kI racanA yogya pudgala dravya 12-64 nokarma zarIra ( Nokamma sarIra ) -- audArikAdi cAra prakAra kA 12-20 nokaSAya ( nokasAya ) - nava prakAra kA 10-10, 11-15 nyAsaharaNa ( nAsaharaNa ) - satyANuvrata kA aticAra 2-11 paMkasabhA ( paMkapahA ) - cauthA naraka 1-8 paMcAsrava (paMcAsava) - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga 4-1 1 paMcagavya (paMcadavva ) - jIva, pudgala, dharma, adharma aura kAla 1-2 paMcanamokAra ( NamokkAra ) maM. 2 paMcendriya jIva-9-9 paMcodumbara (paMcuMbara ) - bar3a, pIpara, pAkara, umbara, kaTumbara, 3-8 padArtha ( payatya ) - nau, sAta tattva, puNya aura pApa 3-7 For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 padma ( pauma ) - 9 veM cakravartI 1-50 - naveM baladeva 1-52 ( pamma) - lezyA 12-51 padmadraha ( paumadaha ) -- himavAna parvata kA sarovara jahAM se gaMgA siMdhu nadiyAM nikalatI haiM 1 -34 padmaprabha ( paumattpaha ) - 6 The tIrthaMkara 1-47 pramAdacarita (pamAdAyariya )- anarthadaNDa kA bheda 2-27 parajAti upacarita naya ( iyara upacarita naya) - upacarita naya kA bheda 15-44 parajAti asadbhUta naya ( iyara asambhUya ) - 15-40 paradAra ( parayAra ) - sAtavAM vyasana 3-10 paradAra parityAga ( paradAra-pariccA ) - cauthA brahmacaryANuvrata 2-16 paradravyAdigrAhaka naya (vivariya ) - dravyArthika naya kA bheda 15-19 paranindA -- bhASA bheda 5-12 paramabhAvagrAhI naya ( paramabhAvagAhI)- dravyArthika naya kA bheda 15-20 paramAtmA ( paramapa)-11-26 parayuvatidarzana ( parajuvai-dasaNa)- acauryANuvrata kA aticAra 2-18 paravivAhakaraNa ( paravIvAhakkaraNa ) - brahmacaryANuvrata kA aticAra 2-17 parigraha-sacitta acita (pAMcavAM aNuvrata ) icchAparimANa dUsarA nAma 2-19 parigraha tyAga ( pariggaha ) - navamI pratimA 3-2; 3-33 parinivRtta ( parinivvuDa) - siddha 4-15 paribhoganivRtti ( paribhoyaNivuttI ) - dvitIya zikSAvata; vrata pratimA kA aMga parISaha ( parIsaha ) - ArtadhyAna kA bheda 13-7 parISaha jaya ( parisaha jaya)- 7-30 - bhAvasaMvara kA bheda - 9-28 parokSa jJAna ( parokkha- ) - mati Adi 9-5 paryAyArthika naya ( pajayatya- ) - 15-5 / pAkara ( pAyara ) - udumbara vizeSa - 3-9 pAdatrANa ( pANahA ) - muni ke liye varNya - 4-4 pApa ( pAva ) - 9-20,31 pApaddhiM ( pAraddhi ) - zikAra, pAMcavAM vyasana 3-10 pApopadeza ( pAvovaesa ) - anarthadaNDa kA bheda 2-27 For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar pArzva ( pAsa ) - 23 veM tIrthaMkara 1-48,58,60 pAlaka ( pAlaka ) - avatisuta, nirvANa dinapara rAjyAbhiSeka, gajyakAla 60 varSa ---- 1-71,72 pAMzukhAra ( paMsukhAra ) - muni ke liye vaya 4-8 pippala ( pIpala) - udumbara vizeSa 3-9 pilakhana - udumbara vizeSa - 3-9 pITha ( peMDAla )- 10 veM rudra 1-55 puNDarIka ( puMDariya ) - 6 The nArAyaNa 1-53 -7 veM rudra -1-55 puNya ( puNNa ) - 9-20 pudgala ( poggala ) - dravyaajIva 1-4; 9-10 pudgalaparyAya ( puggalapajAya ) - 9-11 pudgalavipAkI (pugAlavivAI )- karma 12-9 punarvasu ( puNavvasu ) - nakSatra 1-16 puruSaveda ( purisa.) - 12-21 puruSasiMha ( purisasIha ) - pA~caveM nArAyaNa 1-53 puruSottama ( purisuttama ) - cauthe nArAyaNa 1-53 puSpadanta ( puSphayaMta ) - nauveM tIrthakara 1-47 puSya ( pussa ) - nakSatra 1-16 puSyamitra ( pussamitta ) - rAjyakAla 30 varSa 1-72 pUrvabhAdrapada ( puvvabhaddapadA ) - nakSatra 1-18 pUrvA (puvvA) - nakSatra 1-16 pUrvASAr3hA (puvvAsADhA) - nakSatra 1-17 pRthaktvavitarkavIcAra (pudhattasaviyazka-savIcAra) 13-24,26 pRthvI (puDhavi) - ekendriya jIvabheda 9-9 pRthvIkAya (puDhavIkAya) - jIva 7-41 paizunya (pemuNNa) - bhASA bheda 5-42 prakIrNaka tArA (paiNNa) - jyotiSIdeva 1-14 prakRti (pagadi) - svabhAva 1-3 (payaDi)- karmabheda 10-9 prakRtibaMdha (payADi)- 9-26 For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 pracalA (payalA) - darzanAvaraNa karma kA bheda 10 -5 pracalApracalA (payalApayalA) - darzanAvaraNa karma kA bheda 10-5 prajJA-parISaha 8-40,41 prajJApanI (paNNavaNI) - asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 praNaya (paNaya) - pramAda bheda 11-16 pratikramaNa (paDikkamaNa) - cauthA Avazyaka 5-27 pratizatru (paDisattU ) - pratinArAyaNa, 63 zalAkA puruSa meM se nau 1-54 pratizruti - pahale kulakara va manu 1-43, pR. 7 TippaNI pratisthApanA (paDiThAvaNiya) - samiti 5-16 / pratItya (paDua) - satyavacana kA eka bheda 12-15 pratyakSa (paccakkha)- jJAna 9-5 pratyAkhyAna (paccarakhAga) - pAMcavAM Avazyaka 5-22 pratyAkhyAnI (paccakkhANI) - asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 pradeza (padesa)- dravyoM meM saMkhyA 9-19 pradezabaMdha (padesa)- karmabandha kA eka bheda 9--26 pradezAgra (payesagga)- karmoM kA dravya-parimANa 10-17 prabhAvanA (pahAvaNA) - samyaktva kA AThavAM aMga 3-5 pramatta virata (pamata) - chaThA guNasthAna 11-2 pramANa (pamANa) - dravya prakAzana hetu 14-1 pramANa viSaya (pamANa visaya)- dravyoM kI sattA 14-3 pramAda (pamAu) - hiMsA kA kAraNa 2-7 (pamAda)- 15 prakAra kA 9-23 pravacana (pavayaNa) - upadeza 12-60 prasenajita - 13 veM kulakara va manu, pRSTha 7 Ti. praharaNa (paharaNa)- 7.3 pratinArAyaNa 1-54 prANa (pANa) - jIvake lakSaNa 9-3 prAnata (pANada)- 10 vAM svarga 1-20 - 14 vAM svarga 1-22 prANAtipAta-virati (pANAipAyavirai) - vrata pratimA kA aMga 3-12 priyakAriNI (piyakAriNI) - 24 veM tIrthaMkara vardhamAna kI mAtA 1-57 moSadha (posaha) - cauthI pratimA 3-2 proSadhavidhAna (posaha vihANa) cauthI pratimA 3-23 For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ach phala - sacitta, muni ke lie varNya 4-7 bar3a (vaDa)- udumbara vizeSa 3-9 bandha (baMdha) -IyoM samiti ke hone para hiMsAnimittaka baMdha kA abhAva 2-7 - ahiMsANuvata kA aticAra 2-9 - pudgala paryAya 9-11 - baMdha ke bheda, bhAva aura karma 9-25 - cAra prakAra 9-26 bala - jIva lakSaNa, prANabheda 9-3 baladeva - nI zalAkA puruSa 1-52 bali (bali) - chaThe pratinArAyaNa 1-54 bastikarma (vatyIkamma) - muni ke lie varNya 4-9 bIja ( bIya) - sacitta, muni ke lie varNya 4-7 bodhi-durlabha (bohi-dullaha)-gAvanA 5-4 1 brahma (bamha) - pAMcavAM svarga 1-20,21 / brahmadatta (bamhadatta) - 12 veM cakravartI 1-50 brahmacarya (baMbhavAvAra) - proSadhopavAsa kA bheda 2-34 (bamha) - sAtavIM pratimA 3-2 (brahmacera) - aNu, vrata pratimA kA aMga 3-12 --sAtavIM pratimA 3-21 --mahAvrata 5-8 --dharmAga 6-11 brahmA (baMbhA) - bhI kAlavazavartI 7-9 brahmottara (bamhuttara)- chaThA svarga 1-21 bhaktapAnavyuccheda (bhattapANavucchee) - ahiMsANuvrata kA aticAra 2-9 bhAkti (bhattI)-samyaktva kA chaThA guNa 3-6 bharaNI ( bharaNI) - nakSatra 1-18 For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 bharata (bharaha) - jambU dvIpa kA prathama kSetra 1-31 - prathama cakravartI 1-50 bhavya ( bhanya)- siddha hone yogya jIva 1-1 bhavyatva ( bhaviya )- 11 vI mArgaNA 12-53 bhAvanikSepa ( bhAva ) nikSepa bheda 16-3 bhAvabaMdha - karmabaMdha ke yogya cetanabhAva 9-25 bhAvamokSa (bhAva mokkha) - karma-kSayake hetubhUta Atma-pariNAma 9-30 bhAva satya - satya vacana bheda 12-15 bhAva saMvara - karmAsravanirodha ke hetubhUta AtmapariNAma 9-27 bhAvAsrava (bhAvAsava) - karmAsrava ke yogya AtmapariNAma 9-22 bhAvi - noAgama dravya nikSepa bheda 16-7 bhAvi naigama (nahagama) - naigamanaya kA bheda 15-29 bhAvendriya (bhAviMdiya) - mati Adi jJAnoM ke yogya vizuddhi va tajanya bodha bhASA samiti (bhAsA samidI) - sAdhu ke yogya vacana kI sAvadhAnatA 5-12 bhImAvali - pahale rudra 1-55 bhU-alIka (bhUAliya) - satyANuvrata kA aticAra 2-11 bhUta naigamanaya ( bhUyaNahagama ) - naigamanaya kA bheda 15-27 bhRtya-AMdhra ( bhanthahaNa) - naravAhana ke pazcAt rAjyakAla prAraMbha 1-73 - rAjyakAla 240 varSa 1-74 bheda - pudgala paryAya 9-11 bheda kalpanA sApekSa naya (bhedakkappeNa) - azuddha dravyArthika naya kA bheda 15-17 bheda vikalpa nirapekSa naya ( bheda viyappeNa Nikhekkho) - zuddha dravyArthika naya kA bheda 15-14 bhoktA ( bhottA) - jIvalakSaNa 9-2 bhoga antarAya - aMtarAya karma kA bheda 10-15 bhoga-virati ( bhoya virai)- prathama zikSAvata, vrata pratimA kA aMga 3-16 maMgala - maM. 2-3 maghavA - 3 re cakravartI 1-5.. maghavI - 6 ThI pRthvI kA gotra nAma 1-9 For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 maghA - nakSatra 1-16 mati-ajJAna - jJAnabheda 9-5 matijJAna ( madi-) - jJAnabheda 9-5,12-29 Adi madya ( maja ) - dUsarA vyasana 3-10 madhukaiTabha (-kITabha ) - 4 the pratinArAyaNa 1-54 mabhyaloka ( majjhima loya ) - AkAra 1-5; U~cAI 1-7 madya ( maNa ) - yogavizeSa 3-27 manuSya gati ( mANusa-) - 12-3 manaH paryaya ( maNapajjaya)- jJAnabheda 9-5; 12-34 manaHparyaya AvaraNa ( maNaNANA- ) - jJAnAvaraNa karma kA bheda 10-4 manuSyAyu ( maNussAu ) - Ayukarma kA bheda 10-12 manoyoga (maNojoga)- cAra prakAra kA satya, asatya, ubhaya, anubhaya 12,1 mandakaSAya ( maMda-) - svacchAghava hetu 7-25 marudeva - 12 veM kulakara va manu pR. 7 di. mala-parISaha 8-36,37 malli ( malli) - 19 veM tIrthakara 1-44 mallI - kumAra kAla meM mahAvrata 1-60 maharSi ( mahosa )- mahAmuni 4-1 mahAtamaprabhA (-pahA ) - sAtavAM naraka 1-8 mahAvIra vardhamAna - covIsaveM tIrthakara 1-61,62 mahAvrata ( mahavvada) - 24 veM tIrthaMkara vardhamAna dvArA grahaNa 1-59 (mahazvaya) - muniyoM ke pAMca vrata 5-2, 7-29 mahAzukra (mahasukka) - 7 vAM :varga 1-20 / -10 vAM svarga 1-21 mahAhimavAn (mahAhimavaMta)- haimavata kSetra ke uttara meM kulAcala 1-32 mAdhavI (mAghaviya) - 7 vIM pRthvI kA gotra nAma 1-9 mAna - cAra prakAra 12-24 mAyA - cAra prakAra 12-25 mArgaNA (magaNA) - caudaha prakAra 12-1 mArdava (mahava) - dharmAga 6-1 For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 mAlya (malla) - muni ke liye vaya 4-2 mAhendra (mAhiMda) - cauthA svarga 1-20, 21 mAMsa (maMsa)- tIsarA vyasana 3-10 mithyAtva (micchatta) - pAMca prakAra 9-21 -darzana mohanIya kA bheda 10-9 - prathama guNasthAna 11-4 mithyAdRSTi (micchAiTThI) - prathama guNasthAnavI jIva 11-4; 12-60 mizra (missa) - tIsarA guNasthAna 11-7 mizraasadbhUta naya (missa asavyUya) - naya bheda 15-40 mizra upacarita naya (missa upacIrata naya)- upacarita naya kA bheda 15-44 muruDavaMza (murudayavaMsa) - gajya kAla 40 varSa 1-72 mUrchA ( muccha ) - parigraha meM Asakti 3-34 mUrtika ( mutto) - pudgala dravya kA lakSaNa 9-10 mUla (mUla)- nakSatra 1-17 mUla - sacitta, muni ke liye baya' 4-7 mUlaguNa ( mUlaguNa ) - muniyoM ke aTThAIsa 5-1 mRgazIrSA ( magasira ) - nakSatra 1-16 mRSopadeza ( mosobaesaya ) - salyANuvrata kA aticAra 2-13 sRSAvAda ( musAvAya ) - sthUla,-virati-dUsarA aNuvrata 2-11 meghA ( meghA ) - tIsarI pRthvI kA gotra nAma 1-9 meraka ( meraga )- 3 re pratinArAyaNa 1-54 maithuna ( mehuNa ) - nava prakAra 3-27 mokSa ( mokkha ) - sarva-karma-nivRtti 9-30 mohanIya ( mohaNijja ) - karma, mUla bheda do, uttara bheda ahAIsa 10-8 maukharya ( mohariya) - anarthadaNDa-vrata kA aticAra 2-29 yathAkhyAta ( jahakhAda ) - cAritrya-bheda 11-23 yazasvI - 9 ve kulakara va manu pR0 7 Ti. yAcanA-parISaha 8-28,29 yAcanikA ( yAcaNiyA )-asatyamRSA bhASA kA bheda 12-18 For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga ( joga) - tIna prakAra kA 9-23 - cauthI mArgaNA 12-9 yojana ( joyaNa ) - deza-pramANa 1-29 rajju ( rajju ) - madhyama loka ke vistAra pramANa mApa 1-7 ratnaprabhA ( rayaNapahA ) - prathama naraka 1-8 ramyaka (ramma) - jambUdvIpa kA 5 vAM kSetra 1-31 rasa ( rasa ) - pAMca prakAra kA 9-7; 12-5 rahasyAbhyAkhyAna ( rahasabbhakkhANa) - satyANuvrata kA aticAra 2-13 rAjapiNDa ( rAyapiMDa ) - muni ke lie varNya 4-3 rAtribhukti ( rAibhuttI ) - chaThavIM pratimA 3-2 (rAibhutta)- muni ke lie tyAjya 4-2 rAma-parazurAma - 8 veM baladeva 1-52 rAvaNa ( rAvaNaa)-8 ve pratinArAyaNa 1-54 rukmi ( sammi ) - ramyaka kSetra ke uttara meM kulAcala 1-32 rudra ( rudda)- 3 re rudra 1-55 - raudra karma aura adharma vyApAra meM saMlagna 11 prasiddha puruSa 1-56 rUpa ( rUva ) - cakSuindriya kA viSaya 12-5 - satya vacana bheda 12-15 veti ( revadI) - nakSatra 1-18 roga-parISaha 8-32, 33 roma lavaNa ( romA-loNa ) - lavaNa-vizeSa 4-8 rohiNI - nakSatra 1-16 raudra ( rudda ) - dhyAna-bheda 13-8 labdhi ( laddhi )- nau prakArakI 11-26 lavaNa ( loNa ) - muni ke lie vayaM 4-8 lAntava (latava )- 6 ThA svarga 1-20 lAbhAntarAya - antarAya karma kA bheda 10-15 lezyA (lessA) - dasavIM mArgaNA 12-41 For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loka (loya) - 7-2 lokAkAza (loyAyAsa) - AkAza kA vaha bhAga jisameM jIva, pudgala, dharma, adharma va kAla dravya bhI pAe jAte haiM. 1-2,4; 9-14 lokAnta ghanodadhi (loyanta ghaNovahi) - lokAkAza ke anta bhAga meM sthita vAyumaMDala 1-14 lokottama (loguttama) - ma0 4 lobha (loha) - cAra prakAra kA 12-26 lauMca (loca) - churA kaiMcI vinA kezoM kA apane hAtha se utpATana 3-38 - muni kA eka mUlaguNa 5-29 vacana (vayaNa) -yogavizeSa 3-27 vacanayoga (vacajoga)-cAra prakAra kA, satya, asatya, ubhaya,anubhaya 12-13,19 vadha (vaha)- do prakAra kA, saMkalpI aura AraMbhI 2-5 - ahiMsANutrata kA AtacAra, mArapITa karanA, 2-9 - parISaha 8-26,27 vanaspati (vaNapphadI) - ekendriya jIvabheda 1-9 vandanA (vaMdaNA)- tIsarA Avazyaka 5-25 vamana (vamaNa)- muni ke liye varNya 4-9 varNa (vaNNa) - pudgala kA guNa, pAMca prakAra kA 9-7 vartamAnanaya ( vaTTamANaNaya) - naigama naya kA bheda 15-28 vardhamAna (vaDDhamANa) - 24 veM tIrthaMkara, mahAvIra 1-48 - tIrthakara pArzva ke janma se 208 varSa pazcAt janma huA, 1-58 - caturthakAla meM duSamA-suSamA ke 3 varSa 8 mAsa 1 pakSa zeSa rahane para siddha hue 1-63 vaMzA (vaMsA)- 2 rI pRthvI kA gotra nAma 1-9 vasumitra - rAjyakAla Agnimitra sahita 60 varSa 1-73 vaskadhara (vasthekkadhara) - utkRSTa zrAvaka kA prathama bheda 3-35 vAtsalya (vacchalla) - samyaktva kA sAtavA~ aMga 3-5 vAyu (vAU) - ekaidriya jIva-bheda 9-9 vAluprabhA (vAlupahA) - tIsarA naraka 1-8 For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - 167 vAsupUjya (vAsupUjje) 12 veM tIrthaMkara 1-48 - kumAra kAla meM mahAvrata grahaNa 1-60 vikathA ( vikahA ) - bhASA-bheda, muni ko varjya 5-12 cAra prakAra, pramAda bheda 11-16 vigrahagati ( vigahagadi ) - janmAntara grahaNa ke liye jIva kA gamana 12-6.5 vijaya (vijaya) prathama baladeva 1-52 www.kobatirth.org B - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaMza rAjyakAla 155 varSa 1-72 vijayanta ( vijayaMta ) - eka anuttara vimAna 1-25 vijayArdha (vijayaddha ) bharata kSetra ke madhya meM parvata 1-33 ( veyaDDhaNaga ) - gaMgA va siMdhu nadiyoM dvArA isa parvata ne bharata kSetra ke 6 khaMDa kiye haiM 1-36 videha - jambUdvIpa kA cauthA kSetra 1 - 31 vinaya ( viNaya ) - mithyAtva kA bheda 11-4 viparIta ( vivarIya ) - midhyAtva kA bheda 11-4 vipAkavicaya ( vivAga-vicaya) - dharmadhyAna kA bheda 13-18 vibhAva anitya ( - aNicca ) - paryAyArthika naya kA bheda 15-26 vibhrama (vibbhama) - jJAnadoSa 9-35 vimala ( vimala ) - 13 veM tIrthakara 1-48 vimalavAhana 7 veM kulakara va manu pR. 7 Ti. vimoha - jJAnadoSa 9-35 viruddharAjya ( viruddharajaM ) - acauryANuvrata kA aticAra 2-15 virecana (vireyaNa ) - muni ke liye varjya 4-9 vizAkhA ( visAhA ) - nakSatra 1-17 viSNu ( viNhU ) - nArAyaNa, 9 zalAkA puruSa 1-53 vIra - mahAvIra, kumAra kAla meM mahAvrata liye 1-60 vIrya antarAya ( vIriya, ) antarAya karma kA meda 10-15 1 veda - pAMcavIM mArgaNA 12-2 vedaka (vedaga ) - samyaktva kA bheda, kSayopazamika 11 - 10;12-56 vedanIya (veSaNIya ) - karma do prakAra kA 10- 7 vezyA (vesA) - cauthA vyasana 3-10 For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaikriyaka (veuvva) - paradAra kA bheda 2-16 (vegudhviya) - kAya kA bheda 12-20 vaijayanta (vaijayaMta) - dUsarA anuttara vimAna 1-25 vaizvAnala (vaisANala) - cauthA rudra 1-55 vyajana (vIjaNa) - muni ke liye vayaM 4-2 vyavahAra (vavahAra) - nayAvizeSa 14-18 do prakAra kA 15-31; vyavahAra kAla (kAlo vava hAra) 9-14 vyavahAra jIva (vavahAra jIva) - 9-3 vyavahAra satya (vavahAra)- 12-15 vyasana (visaNa) - sAta 2-8 vrata (vaya)- dUsarI pratimA 3-2 - bhAva saMvara kA bheda 9-28 zakarAja (sagarAja) -- rAjya kAla 42 varSa 1-69 - vIra nirvANa se 461 varSa pazcAt utpatti athavA 1-67,69 - 605 varSa 5 mAsa pazcAt 1-68 zaMkA (saMkA)- samyaktva kA doSa 3-4 zatabhiSA (sadabhisa) - nakSatra 1-18 zatAra (sadara) - 11 vA~ svarga 1-22 zabda (sadda) - pudgala paryAya 9-11 (sadda)- indriya viSaya 12-5 - naya 15-35 zayyA-parISaha 8-22, 23 zayyAkara piMDa (sejAyara piMDa) - muni ke lie vayaM 4-5 zarkarAprabhA (sakkarapahA) - dUsarA naraka 1-8 zalAkA puruSa (salAya purisa) - bharata kSetra ke 63 mahApuruSa. 24 tArthakara 12 cakravartI 9 baladeva 9 hari yA viSNu 9 pratizatru yA pratinArAyaNa 1-45-46 zAnti (santi)- 16 veM tIrthakara 1-48; 5 veM cakravartI 1-50 zikSA (sikkhA) - saMjJI jIvoM dvArA grahaNa yogya 12--62 For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zikSAvrata (sikkhAvaya)- cAra prakAra ke 2-3 -dUsarI pratimA kA aMga 3-11 zikharI (sihari) - hairaNyavata aura airAvata kSetroM ke bIca kA kulAcala 1-32 zIta (sIya) - parISaha 8-6, 7 zItala ( sIyala) - 10 veM tIrthakara, 1-47 zIlaizI ( sIlesi ) - zIloM kA Izatva 11-28 zukra ( sukka)- 9 vAM svarga 1-21 -lezyA 12..52 zukla - dhyAna cAra prakAra kA 13-21 zuddha naya ( suddhaNaya ) - 9-6, 9-8 zuddha bhAva ( suddha-) - 9-8 zuddha saMgraha naya ( suddha saMgaha ) - saMgraha naya kA bheda 15-30 zuddhArtha bhedaka naya ( suddha) - vyavahAra naya kA bheda 15-31 zubha nAma ( subha.)- nAma karma kA bheda 10-13 zubha bhAva (subha. )- 9-31 zaMgavera (siMgavera ) - sacitta, muni ke lie varNya 4-7 zauca ( saucca ) - dharmAga 6-1 zaucopadhi ( saucuvahi ) - kamaNDalAdi muni dvArA grAhya 5-14 zraddhAna ( saddahaNa )- Apta, Agama aura tattvoM kA 3-4 zramaNa (samaNa) - jaina sAdhu 2-31 zravaNa ( savaNa) - nakSatra 1-18 zrAvaka ( sAvao) - jaina gRhastha, utkRSTa, do prakAra 3-35 zrAvaka dharma ( sAvaga dhamma) - bAraha prakAra kA 2-1; 3-1 zruta AvaraNa ( suya )- jJAnAvaraNa karma kA eka bheda 10-4 . zruta-ajJAna - jJAna bheda 9-5 zruta jJAna ( suda.)- jJAna bheda 9-5; 12-32 zreyAMsa ( seyaMsa ) - 11 veM tIrthakara 1-48 zrotra nirodha ( soda-)- 5-18 saMkalpa (saMkappa) - hiMsA kA eka prakAra, jAnabUjhakara hiMsA karanA 2-5 sagara (sagara) - dUsare cakravartI 1-50 For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 saMgAsakta (saMgAsatta)-gRhastha 7-45 saMgrahanaya (saMgaha) - do prakAra kA 15-30 sacittaAhAra - prativaddha, upabhoga paribhoga parimANavata kA AtacAra 2-24 sacittagata caurya - 2-14 sacittatyAga - pA~cavIM pratimA 3-2 sacicavinivRti (sacitta viNivitti) - pA~cavIM pratimA 3-26 saMjvalana (saMjalaNa) 11-15 saMjJA ( saNNA) - terahavIM mArgaNA 12-61 saMjJI (saNI) 12-62 satkAra-puraskAra-parISaha 8-38,39 sacAnAhaka ( sattAggAhaa)- dravyArthika naya kA bheda 15-13 satya (sacca) - vrata pratimA kA aMga 3-12 - mahAvrata 5-6 - dharmoga 6-5 sadbhUtanaya (sanbhUya) - nayakA bheda 15-9 saMdhAna (saMdhANa) - acAra (hiM.) loNace (marAThI) 3-9 sanatkumAra (saNaMkumAra)-cauthe cakravartI 1-50 saMnidhi (sannihIM) - muni ke lie varNya 4-3 sanmati - dUsare kulakara va manu pR. 7 Ti. saptabhaMgI (sattabhaMgI) 14-8 saMprokSaNa (saMpucchaNa) - muni ke liye vayaM 4-3 saMbhAvanA (saMbhAvaNa)- satya kA bheda 12-15 saMbhava (saMbhava) - tIsare tIrthakara 1-47 samatA (samadA) - prathama Avazyaka 5-23 samana (samaNo) - saMjJI jIva 12-63 samAbhirUDha naya 15-36 samArambha (samArambha) - muni ke liye vayaM 4-4 samiti ( samidi)- muni kI pAMca 5.2,7-30 - bhAva saMvara kA bheda 9-28 samucchinnakriyA (samucchinnakiriyA) - zukla dhyAna kA bheda 13-23,31 samudghAta (samugghado) - Atma pradazoM ko phailAnevAle jIva 2-65 For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 171 sammati (sammadi) - satya kA bheda 12-15 samyaka cAritra (caraNa) - mokSa kAraNa 9-32 samyaktva (sammatta) - gyAraha pratimAoM kA mUla 3-3,47-29 - darzana mohanIya kA bheda 10--9 -- bAravIM mArgaNA 12--54 samyagajJAna (- gANa) - mokSakAraNa 9-32 samyagdarzana - mokSakAraNa 9-32 samyagdRSTi (sammAdihi)- 3-.712-12,13 samyamithyAtva (sammAmicchatta) - darzana mohanIya kA bheda 10-1 - samyaktva kA bheda 12-59 saMyama (saMjama)- 4-1;6-1,11-9 - AThavI mArgaNA 12-36 saMyamopadhi (saMjabhuvahi) - pichI Adi muni dvArA grAhya 5 - 14 saMyuktAdhi karaNa ( saMjuyAhigaraNa) - anarthadaNDa vrata kA aticAra 2-29 sayoga kevalI ( sajoga kevali) - terahavAM guNasthAna, 11-26,27 sarpaviSa nyAya ( sapyavisaNAya) 2-23 sarvaghAti (savva ghAdi) - phala kI apekSA karma bheda 11-7 sarvajJa (savvaNha) - 1-3,7-44 sallekhanA ( sallekhaNa ) - cauthA zikSAvata, pratapratimA kA aMga 3-19 saMvara ( saMvara ) - bhAvanA 7- 2,29 saMvAhana ( saMvAhaNa) - muni ke liye varNya 4-3 saMvega ( saMvea)- samyaktva kA pahalA guNa 3-6 saMzaya ( saMsaya)- jJAna-doSa 9-35 saMzayavacanI ( saMsayavayaNI) - asatya mRSA bhASA kA bheda 12-18 saMsAra ( saMsAra ) - bhAvanA 7-2,12 saMsthAna ( saMThAna )- pudgalaparyAya 9-11 / / saMsthAnavicaya ( saMThAnavicaya)- dharma dhyAna kA bheda 13-19 sahasAbhyAkhyAna ( --abhakkhANa )- satyANuvata kA aticAra 2--13 sahasrAra ( sahassAra ) - AThavAM svarga 1-20 - bArahavAM svarga 1-22 sAkArasthApanA ( sAyAraThavaNA ) - 16-5 For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 sAgaropama ( sAgarovama ) - upamA mApa 10-22 sAgAra ( sAyAra ) - gRhastha dharma 3--1 sAtA ( sAya ) - vedanIya karma kA bheda 10-7 sAtyakisuta ( saccaisudo ) - 11 vAM rudra 1-56 sAdinitya ( sAINicca )- paryAyArthika naya kA bheda 15-22 sAdhu ( sAhu) - maM. 1,3, 4,5 sAnatkumAra ( saNakkumAra ) - 3 rA svarga - 1-20,21 sAmAcAri ( sAmAyAri ) - zrAvaka ke yogya 2-3 sAmAyika ( sAmAiya)- prathama zikSAvrata 2-30 __ -- tIsarI prati / 3--2 sAsAdana ( sAsaNa ) .- dUsarA guNasthAna 11.-6 sAsAdana samyaktva ( sAsaNa ) 12--58 sAmudra namaka (sAmudde) - muni ke liye varNya 4-8 sAvadya (sAvajja) - sadoSa AcaraNa 3-25 sAMzayika (saMsAyada) - mithyAtva kA bheda 11-4 skaMdha (khaMdha) - 9-20 strI (itthi)- parISaha 8-16,17 - veda 12-21 stava (thao) - dvitIya Avazyaka 5-24 stenAhata (tenAhaDa) -- acauryANuvrata kA atIcAra 2-15 styAnagRddhI (thINagiddhI)- darzanAvaraNa karma kA bheda 10-5 sthApanA (dvavaNa) - nikSepa bheda 16-3-satya bheda 12-15 sthAvara (thAvara) - jIva bheda 9-9-kAya bheda 12-6 sthiti (ThiI) - karmoM kI utkRSTa aura jaghanya 10-19 sthitikaraNa (ThidiyaraNa) - samyaktva kA chaThA aMga 3-5 sthiti baMdha (didi-) 9-26 sthiti-bhojana (ThidibhoyaNa ) - muni kA eka mUlaguNa 5-34 sthUla (thUla) - pudgala-paryAya 9-11 sthUla Rju sUtra (thUla riusutta) - RjusUtra naya kA bheda 15-33 sthUla prANivadha viramaNa (thUlagapANivahaviramaNa) - AhiMsANuvrata 2-4 snAna (saNANa) - muni ke liye varNya 4-2 sparza ( phAsa) .- ATha prakAra kA 9-7 -- sparzendriya kA viSaya 12--5 sparza nirodha ( phAsa-) 5-21 smRtyantardhAna ( saraaMtaraddha) -- digbata kA atIcAra 2-22 ka For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 173 syAt asti ( asthi) - syAvAda kA prathama bhaMga 14-9 syAt nAsti ( Nasthi--) -- sya dvAda kA dUsarA bhaMga 14-.9 syAt asti nAsti ( asthi Natthi- ) -- syAdvAda kA tIsarA bhaMga 14.-9 syAt avaktavya ( anvattavva ) -- syAdvAda kA cauthA bhaMga 14--9 syAt asti avaktavya - syAdvAda kA pAMcavAM bhaMga 14- 1 syAt nAsti avaktavya - syAdvAda kA chaThA bhaMga 14-11 syAt asti nAsti avaktavva - syAdvAda kA sAtavAM bhaMga 14-11 syAt nirapekSa ( NivvekkhA ) 14-5 syAt sApekSa ( siyasAvekkhA ) - 14-5 svakAlamApta ( sakAlapatta) - nirjarA vizeSa 7-35 svajAti asadbhUta ( sajjAi asambhUya ) - nayabheda 15-40 svajAti upacarita (sajjAi upacarita Naya) - upacarita naya kA bheda 15-44 svadAramaMtra bheda ( sadAramaMta meya)- satyANuvrata kA aticAra 2-13 svadAra santoSa ( sadAra saMtosa ) - cauthA aNuvrata 2-16 svadravyAdi grAhaka ( saddavvAdi caukka ) - dravyArthika naya kA bheda 15-19 svayambhU ( sayaMbhU ) - tIsare nAgayaNa 1-53 svAti ( sAdI) - nakSatra 1-17 siddha - maM. 1, 3, 4, 5 __ - jIva 9-2 __ - mahAvIra hue 1-62 siddhasvarUpa ( siddhasarUva ) - sAmAyika meM dhyAna ke yogya viSaya 3-22 siddhArtha (siddhattha ) - 24 ve tIrthakara vardhamAna ke pitA 1-57 siMdhu - himavAna parvata se nikala kara pazcima kI ora bahane vAlI nadI 1-35 sImaMkara -- 5 ve kulakara va manu pR. 7 Ti. sImaMdhara -- 6 ve kulakara va manu pR. 7 Ti. sudarzana ( sudaMsaNo) -- 5 veM baladeva 1--52 sudharma ( sudhammo ) -- 3 re baladeva 1.-52 sudharma svAmin (sudhammasAmI)-- gautama ke nirvANa dinapara kevala-jJAnI hue 1--65 supArzva ( supAsa ) -- 7 veM tIrthakara 1--47 supratiSTha ( supaiTa)- 5 veM rudra 1--55 suprabha ( suppaha)-- 4 the baladeva 1--52 For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 174 subhauma ( subhoma ) -- 8 veM cakravartI 1--50 sumati (sumai ) .. 5 veM tIrthakara 1-47 suvrata ( suvvaya ) -- 20 veM tIrthaMkara 1--48 suSamA (susama) -- avasarpiNI kAla kA 2 rA bhAga jisakA samaya tIna koDA. kor3I sAgaropama hai 1-39 suSamA duSamA ( susama dussama ) -- avasarpiNI kAla kA 3 rA bhAga jisameM strI puruSa devI-deva sadRza hote haiM 1-39 suSamA suSamA ( susuma susuma ) -- avasarpiNI kAla kA prathama bhAga jisameM para-strI ___gamana va corI nahIM hotI 1-39 sUkSma ( suhumo ) -- pudgala-paryAya 9--11 sUkSma RjusUtra ( riusutto suhuma ) -- RjupUtra naya kA bheda 15--32 sUkSmakriyA pratipAti ( suhuma kiriya ) - dhyAnavizeSa 13-030 sUkSma-sAmparAya ( suhuma saMparAya ) -- dasavAM guNasthAna 11.-22,23 saiMdhava ( siMdhava ) .. muni ke liye varNya 4--8 saudharma ( sohamma ) -- pahalA svarga 1..20,21 sauvarcala namaka (sovaccala) - muni ke liye vayaM 4-8 hara - rudra 7-9 hari - jambUdvIpa kA tIsarA kSetra 1-31 hari - nArAyaNa 7-9 hariSeNa - 10 veM cakravartI 1-50 hasta (hattha) - nakSatra 1-16 hAsya (hAsa) - bhASA bheda 5-12 himavAn (himavaMta) - bharata kSetra ke uttara kA kulAcala 1-32 hiraNya (hiraNa ) - aparigrahANuvrata kA aticAra 2-20 hiMsApradAna (hiMsappayANa) - anarthadaNDa kA bheda 2-27 haimavata ( hemavada) - jaMbUdvIpa kA dUsarA kSetra 1-31 hairaNyavata (heraNyavada) - jaMbUdvIpa kA chaThA kSetra 1-31 For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattva-samuccaya grantha-paricaya [:jina graMthoM meM se yaha saMkalana kiyA gayA hai unakA paricaya ] loka-svarUpa loka-svarUpa sambaMdhI ye gAyAeM yativRSabhAcArya kRta tiloyapaNatti graMtha meM se saMkalita kI gaI haiM / digambara jaina gharamparAnusAra mahAvIra svAmI ke gaNadhara gaitama ne jo dvAdazAMga kI racanA kI thI unameM bArahaveM aMga dRSTivAda ke antagata pAMca vibhAga mAne gaye haiM : parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cuulikaa| inameM se parikarma ke punaH pAMca bheda the : caMdapaNNati, sUrapaNNatti, jaMbUdIvapaNNatti, dIva-sAyarapaNNAti aura viyAhapaNNatti / isa prakAra dvAdazAMga meM bArahaveM aMga dRSTivAda ke prathama bheda parikarma ke bhItara sabase prAcIna jaina bhUgola va jyotiSa kA pratipAdana kiyA gayA thA / kintu yaha sAhitya aba nahIM milatA / zvetAmbara paramparAnusAra sUrapaNNatti, jambUdIvapaNNatti aura caMdapaNNatti kramazaH pAMcaveM, chaThaveM aura sAtaveM upAMga mAne gaye haiM aura ye graMtha milate bhI haiM / digambara paramparA ke upalabhya sAhitya meM loka ke svarUpa kA vyavasthA se pUrA varNana karane vAlA graMtha tiloya-paNatti hI hai / isa graMtha meM didvivAda va parikamma ke atirikta kucha aura bhI lokavarNana saMbaMdhI graMthoM kA ullekha kiyA gayA pAyA jAtA hai jina meM eka 'loyavibhAga' bhI hai| yadyapi yaha prAcIna prAkRta 'loya-vibhAga, aba upalabhya nahIM hai, tathApi usakA saMskRta rUpAntara siMhasUrikRta milA hai jisameM spaSTa ullekha hai ki zaka saMvat 380 meM kAMcI nareza siMhavarmA ke rAjya ke 22 veM varSa meM sarvanandi ne prAkRta meM jisa 'lokavibhAga' kI racanA kI thI usI kA siMhamUri ne saMskRta rUpAntara kiyA hai| svayaM tiloya paNNatti meM mahAvIra ke nirvANa se lekara kalkI taka eka hajAra varSa kI rAja paramparA bhI pAI jAtI hai| ataeva spaSTa hai ki isa graMtha kI racanA 1000-527=473 IsvI ke pazcAt huI hai / SaTkhaMDAgama ke TIkAkAra vIrasenAcArya ne apanI 'dhavalA' TIkA san 816 meM samApta kI thI aura isa rIkA meM yativRSabha ko 'ajjamaMkhu' aura 'nAgahatyi' kA ziSya kahA gayA hai, tathA tiloyapaNNatti kA anekabAra ullekha kiyA gayA hai| ataeva isa graMtha For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 kI racanA kA kAla 473 aura 816 IsvI ke bIca mAnanA cAhiye / isase adhika sUkSma kAla-nirNaya karane ke liye hamAre pAsa koI sAdhana nahIM hai / yativRSabha kI eka aura racanA pAI jAtI hai aura vaha hai guNadhara AcArya kRta kaSAya prAbhRta' nAmaka siddhAnta graMtha kI 'cUrNi' nAmaka TIkA / isa graMtha se bhI karttA ke samaya para adhika prakAza nahIM par3atA / 6 tiloya-paNNatti kA pramANa 8000 zloka pramANa kahA gayA hai / bahutAyata se isakI racanA gAthAoM meM huI hai, para kahIM kahIM prAkRta gadya bhI pAyA jAtA hai / kucha prakaraNa aise bhI haiM jo dhavalAkAra ke pazcAt jor3e gaye pratIta hote haiM / graMtha meM nau mahAdhikAra haiM jina meM kramazaH loka sAmAnya, naraka, bhavanavAsI lAke, manuSya loka, tiryagloka, vyaMtara loka, jyotirloka, deva loka aura siddhaloka kA varNana hai / isakA sampAdana prathama bAra DA0 irAilAla jaina aura DA0 upAdhye dvArA huA hai aura vaha do jildoM meM jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, zAlApura dvArA kramazaH san 1943 aura 1951 meM huA hai / gRhastha dharma [1] yaha prakaraNa sAvayapaNNatti ( zrAvaka prajJapti ) meM se saMkalita kiyA gayA hai / zrAvaka dharma kA sabase prAcIna varNana sAtaveM zrutAGga 'usaga dasAo ' meM pAyA jAtA hai / tatpazcAt prAkRta sAhitya meM svataMtra rUpa se zrAvakAcArakA varNana karane vAlA graMtha zrAvaka - prajJapti hI hai / yaha graMtha prAkRta gAthA aura saMskRta TIkA yukta pAyA jAtA hai / mUla prAkRta gAthAoM ke kartRtva ke sambaMdha meM kucha anizcaya aura matabheda hai / eka mata ke anusAra prAkRta graMtha umAsvAti kRta hai aura usakI TIkA haribhadra kRta hai / kintu aneka prAcIna graMthoM ke ullekhoM tathA bhASA va zailI Adi para se ucita nirNaya yahI jAna par3atA hai ki saMbhavataH mUla va TIkA donoM hI haribhadra kRta haiM / [ prakAzita jaina jJAna prasAraka maMDala, bambaI, 1905] haribhadra kI aneka saMskRta aura prAkRta racanAeM jaina sAhitya meM suprasiddha haiM / unakI prAkRta dharmakathA 'samarAicca kahA' prAkRta sAhitya kI eka vizeSa nidhi hai / ye kuvalayamAlA ke kartA udyotana sUri ke guru the aura udyotana sUri ne apanA graMtha zaka 700 meM samApta kiyA thA / ataeva haribhadra kA kAla isa se pUrva sunizcita hai / haribhadra ne apane graMthoM meM harSa, diGnAga, dharmakIrti, bhartRhari kumArila, jinadAsagaNi Adi suvikhyAta graMthakAroM kA yA unakI For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir racanAoM kA ullekha kiyA hai yA unase apanA paricaya vyakta kiyA hai| ye saba graMthakAra san 700 se pUrva ho cuke haiN| ataeva haribhadra kA kAla san 700 aura 775 IsvI ke bIca siddha hotA hai| zrAvaka prajJapti meM kula 401 prAkRta gAthAeM haiM jinameM kramazaH zrAvaka ke ahiMsAdi bAraha vratoM kA vidhivat varNana kiyA gayA hai / gRhastha-dharma [2] yaha saMkalana vasunandi kRta zrAvakAcAra meM se kiyA gayA hai / isa graMtha meM 548 gAthAeM haiM jina meM kramazaH zrAvaka kI gyAraha pratimAoM arthAt doM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai / graMtha kI antima 7 gAthAoM meM kartI ne apanA paricaya va graMtha-parimANa kA paricaya isa prakAra diyA hai-- AsI sasamaya-paramamayavid siri kuMda kuMdasaMtANe / madhvayaNa-kumuya-vaNasisisyaro siriNadi NAmeNa / / 542 / / kittI jasmeMdusubmA sayalabhuvaNamajhe jahecchaM bhamittA NiccaM sA sajjaNANaM hiyayavayaNasoe NivAsaM kare / jo siddhaM taMburAmi suNayataraNamAseja lIlAvatiNNo vaNeuM ko samatyo sayalaguNagaNaM seviyato vi loe / 543 // misso tassa jiNidasAsaNarao siddhaMtapAraMgao khaMtI-maddava-lAha-vAi-dasahA dhammammi Niccojjao / puNedujjalakittipUriyajao cArittalacchIharI saMjAo NayaNaMdi NAmamuNiNo bhavvAsayANaMdao / / 544 / / sismo tassa jiNAgama-jalaNihivelA-taraMga-dhuyamANo / saMjAo sayalajae vikkhAo NemicaMdo tti // 545 / / tassa pasAeNa mae AyariyaparaMparAgayaM eyaM / vacchallAyararaiyaM bhaviyANamuvAsayajjhayaNaM // 546 // jaM kiM pi estha bhANiyaM ayANamANeNa pavayaNaviruddhaM / khamiUNa pavayaNANU sohittA taM payAsaMtu // 547 // chacca sayA paNNAsuttarANi e yassa gaMdhaparimANaM // vasuNaMdiNA Ni baddhaM vityariyavvaM viyahiM / / 548 / / For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 178 isa prazasti meM vasunandi ne apanI guru-paramparA isa prakAra batalAI hai: - kundaku ndAmnAya meM kramaza: zranindi, nayanandi, nemicandra aura vasunandi hue| vasunandi ne yaha 'upAsakAdhyayana' apane guru nemicandra ke prasAda se vAtsalya bhAva se prerita hokara bhavyoM ke upakArArtha bnaayaa| isakA pramANa 650 zlokoM ke barAbara ( eka zloka battIsa akSaroM ke barAbara mAnakara ) hai / graMthakAra ko yaha viSaya paraI sparA me prApta huA thA, isakA ullekha gAthA 546 meM kiyA gayA hai / graMtha ke prArambha kI nimna gAthA 3 meM kahA gayA hai ki vipulAcala parvata para bhagavAn mahAvIra ke mukhya gaNadhara indrabhUti gautama ne jo upadeza zreNika rAjA ko diyA thA vahI guruparipATI se prApta kara yahAM kahA jAtA hai / suniye - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vilAgiripavvaye yaM iMdrabhUiNA seNiyamsa jaha dihaM / taha guruparivADIe bhaNijjamANaM NisAmeha ||2 // isa para se jAnA jAtA hai ki graMthakAra ke mana meM vahI sAtaveM zrutAMga upAsakAvyayana kI paramparAgata dhAraNA thI, aura unhoMne apane graMtha kA nAma bhI vahI rakhA thA / vasunandi kI guruparamparA meM prakaTa kiye gaye 'nayanandi' va 'nemicaMdra nAma to jaina sAhitya meM vikhyAta hai, kintu unako ukta paramparA nahIM pAI jAtI / isaliye nanda kA kAlanirdeza karanA kaThina hai / vasunandI zrAvakAcAra hindI anuvAda sahita samvat 1966 meM jaina siddhAnta pracAraka maNDalI, devacanda, kI ora se chapA thaa| isake eka susampAdita saMskaraNa kI AvazyakatA thii| abhI abhI isakA paM0 hIrAlAlajI zAstrI dvArA saMpAdita saMskaraNa bhAratIya jJAnapITha, kAzI, se nikalA hai / * muni dharma [1] yaha avataraNa dazavaikAlika sUtra kA tIsarA adhyayana hai / dazavaikAlika zvetAmbara Agama kA eka pramukha graMtha hai aura usakI gaNanA cAra mUla sUtroM meM kI gaI hai / anuzruti hai ki sejjaMbhatra apanI patnI ko garbhavatI avasthA meM chor3a kara muni ho gaye the / unakA putra 'manaka' bar3A hone para apane pitA kA ziSya banane ke liye unake pAsa gayA aura usI ke upadeza ke liye yaha graMtha racA gayA / yaha ghaTanA mahAvIra nirvANa ke lagabhaga sau varSa pazcAt kI kahI jAtI hai| isa maMtra meM kula 12 adhyayana haiM / inameM caturtha va navama adhyayana meM gadya ke aMza bhI pAyeM For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 179 jAte haiM, zeSa satra prAkRta padyamaya hai / muni kI sAdhanAoM meM zarIra saMskaraNa kA parityAga va bhakSya aura abhakSya kA vicAra eka pramukha sthAna rakhate haiN| isa adhyayana meM yahI viSaya varNita hai| [dazavaikAlika ke aneka saMskaraNa nikala cuke haiN| DaoN. lyUmana dvArA sampAdita aura anUdita saMskaraNa hemavarga meM san 1932 meM chapA thaa|] muni-dharma [2] yaha saMkalana vaTTakera svAmi kRta mUlAcAra para se kiyA gayA hai| yaha graMtha ati prAcIna hai, kintu isakA racanAkAla abhI taka nizcita nahIM ho sakA hai / digambara sampradAya meM yaha graMtha muni-dharma ke liye sarvopari pramANa mAnA jAtA hai / dvAdazAMga ke bhItara munidharma kA varNana karanevAlA prathama zratAMga 'AcArAMga' hai jisakA digambara paramparA meM lopa huA mAnA jAtA hai| usake viSaya kA uddhAra vartamAna graMtha dvArA kiyA gayA hai| isIliye dhavalAkAra vIrasena jaise graMthakAra ne isa graMtha kA ullekha 'AcArAMga' nAma se hI kiyA hai / isa graMtha meM kula 1243 prAkRta gAthAeM haiM jinako mUlaguNa, bRhatpratyAkhyAna, saMkSepapratyAkhyAna, sAmAcAra, paMcAcAra, piMDazuddhi, SaDAvazyaka, dvAdazAnuprekSA, anagAramAvanA, samayasAra, zIlaguNaprastAra, aura paryApti ina bAraha AdhikAroM meM vibhAjita kiyA gayA hai / yaha saba yathArthataH muni ke una 28 guNoM kA hI vistAra hai jo prathama adhikAra ke bhItara saMkSepa se nirdiSTa aura varNita haiM, ataH vahI pUrA adhikAra mAtra yahAM le liyA gayA hai| [ prakAzita anantakIrti graMthamAlA puSpa 1, mUla aura hindI anuvAda bambaI 1919, tathA mANikacandra digambara jaina graMtha mAlA 19 aura 23 / do bhAgoM meM, vasunandi kRta saMskRta TIkA sahita, bambaI vi. saM. 1977 aura 1980 ] dharmAga yaha prakaraNa 'bArasa aNuvekkhA' (dvAdazAnuprekSA) meM se liyA gayA hai| isake kartA kundakundAcArya haiM, jinakI prAkRta racanAoM kA sthAna digambara jaina sampradAya meM advitIya hai| isa sampradAya meM nimna maMgalavAcI zloka khUba pracalita hai: For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAdyA jainadharmo'stu maMgalam // prastuta racanA ke atirikta kundakundAcArya ke aSTa pAhur3a tathA pravacanasAra paMcAstikAya, samayasAra aura niyamasAra ye bAraha graMtha khUba prakhyAta haiM / inake atirikta rayaNasAra va dazabhakti Adi kucha aura racanAyeM bhI kudakunda kRta kahI jAtI haiN| kintu unake kartRtva ke sambandha meM matabheda hai| ghaTakhaMDAgama kI eka parikarma nAmaka TIkA bhI kundakundAcArya dvArA race jAne kA ullekha milatA hai, kintu yaha racanA va usakA koI vizeSa paricaya aprApya hai| SaTkhaMDAgama kI racanA vIra nirvANa se 683 varSa vyatIta ho jAne ke pazcAt kisI samaya huI / aura yadi kundakundAcArya dvArA isa pakhaMDAgama kI TIkA likhe jAne kI anuzruti meM koI yathArthatA hai to hameM kundakundAcArya kA kAla isase kucha aura pazcAt mAnanA pdd'egaa| nicale kAlastara ke liye hamAre samakSa zaka 388 kA markarA tAmrapatra hai jisameM kundakundAnvaya kA ullekha hai / ataH kundakundAcArya kA kAla dUsarI aura pAMcavI zatAbdi ke baci anumAna kiyA jA sakatA hai| bArasa aNuvekkhA meM 91 prAkRta gAthAeM haiM, jinameM cArahI bhAvanA dharma ke vivaraNa meM prastuta daza dharmoM kA varNana AyA hai jo munidharma ke pAlana ke liye atyaMta Avazyaka evaM sAdhAraNataH dhArmika jIvana ke liye bahuta upayogI mAnA gayA hai| prasaMgataH yaha dhyAna dene yogya bAta hai ki manusmRti Adi graMthoM meM bhI dharma ke daza lakSaNa batalAye haiN| yathA dhRtiH kSamAH damo'steyaM zaucamindriyanigrahaH / dhIvidyA satyamakrodho dazakaM dharmalakSaNam / / (manusmRti 6,92) isI prakAra bauddha dharma kI daza pAramitAeM haiM jinake pAlana se hI manuSya 'buddha' ho sakatA hai-dAna, zAla, naiSkarmya, prajJA, vIrya, zAnti, satya, adhiSThAna, maitrI aura upekSA / yahI nahIM, bAibila meM IsAI dharma ke prANasvarUpa daza Adeza diye gaye haiM jo nimna prakAra haiM: 1. Thou shalt not have strange Gods before me.. 2. Thou shalt not take the name of the lord thy God in vain. For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. Remember thou keep holy the Sabbath Day. 4. Honour thy father and thy mother. 5. Thou shalt not kill. 6. Thou shalt not commit adultery. 7. Thou shalt not steal. 8. Thou shalt not bear false witness against thy neighbour. 9. Thou shalt not covet thy neighbour's house. 10. Thou shalt not covet thy neighbour's wife. Azcarya yaha nahIM hai ki ina dharmalakSaNoM meM paraspara kucha nAmabheda hai, Azcarya kI bAta to yathArthataH yaha hai ki dharma ke daza aMga ina sabhI dharmoM meM mAne gaye haiM aura una meM asAdhAraNa samAnatA hai / [ vArasa aNuvekkhA, hindI anuvAda sahita, jaina graMtha ratnAkara kAryAlaya, bambaI, 1910 / kundakunda aura unake graMthoM Adi ke savistara vivecana ke liye dekho pravacanasAra kI bhUmikA DA. upAdhyekRta, rAyacandra jaina zAstramAlA, 9 / bambaI, 1935 bhAvanA yaha saMkalana svAmikArtikeyAnuprekSA meM se kiyA gayA hai / isa graMtha ke kartA ne anta meM apanI racanA ke sambaMdha meM kevala itanA hI kahA hai ki jiNavayaNabhAvaNajhaM sAyikumAreNa paramasaddhAe / raiyA aNuvekvAo caMcala-maNa-ruMbhaNaDaM ca // 487 // bArasa aNuvaikkhAo bhaNiyA hu jiNAgamANusAreNa / jo paDhai suNai bhAvai so pAvada uttamaM sokkhaM // 488 // tihuyaNa-pahANasAmi kumArakAle vi taviya-tavayaraNaM / vasupujjasuyaM malliM cariyatiyaM saMthuve NiccaM // 489 // ina para se hameM kartA ke saMbaMdha meM kevala itanI hI jAnakArI prApta hotI hai ki unakA nAma 'svAmikumAra' thA aura ve saMbhavataH bAla-brahmacArI the / 'kumAra' aura 'kArtikeya' paryAyavAcI hone se unakA nAma kArtikeya bhI prasiddha hai jo graMtha ke nAma meM bhI hameM dikhAI detA hai / kundakunda kRta bArasa aNuvekkhA aura prastuta graMtha kA viSaya va bhASA-zailI Adi meM bahuta kucha sAmya hai| yadi For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 eka ko dUsare kA vistRta va saMkSipta rUpAntara kahA jAya to koI Azcarya na hogaa| kintu vartamAna meM unake pUrvAparatva ke sambandha meM pramANAbhAva ke kAraNa kucha nahIM kahA jA sktaa| isa graMtha meM kula 489 gAthAeM haiM jinameM bAraha bhAvanAoM kA khUba vistAra se varNana kiyA gayA hai / [prakAzita hindI anuvAda sahita jaina graMtharatnAkara kAryAlaya, babaI, 1904 ] parIpaha yaha uttarAdhyayana ke dUsare adhyayana kA pUrA padya bhAga hai| uttarAdhyayana zvetAmbara Agama ke 4 mUlasUtroM meM eka pradhAna racanA hai aura usake aneka sUkta svayaM mahAvIra svAmI dvArA upadiSTa mAne jAte haiN| uttarAdhyayana meM kula 36 adhyayana haiN| 29 vA adhyayana pUrA aura anya kucha adhyayanoM kA prAstAvika bhAga gadya meM hai, zeSa saba racanA padyAtmaka hai| kucha adhyayana kathAtmaka haiM aura kAvya ke guNoM se yukta haiM, anya vizeSata: anta ke adhyayana saiddhAntika haiN| aneka prakaraNa va gAthAeM aisI haiM jinakA vaidika va bauddha sAhitya se atyadhika sAmya hai, udAharaNArtha nauvAM adhyayana 'nami-pavvajA' aura vizeSataH usakI 14 vIM gAthA jo isa prakAra hai-- suhaM vasAmo jIvAmo jesi mo natthi kiMcaNa / mihilAe ujjhamANIe na me Dajhai kiMcaNa || yaha gAthA prAya: isI rUpa meM pAlI sAhitya meM bhI pAI jAtI hai| isakA prathama caraNa kucha thor3e se hera-phera ke sAtha --' susukhaM vata jIvAma'-dhammapada ke 'sukhavagga' kI cAra gAthAoM meM AyA hai| eka gAthA kI to prathama paMkti hai 'susukhaM vata jIvAma yesaM no natyi kiMcana' / yogavAsiSTya kA 'mithilAyAM pradIptAyAM na me kiJcana dayate' suprasiddha hI hai / [ uttarAdhyayana ke aneka saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| DA. jArla cApeMTiyara kA saMskaraNa upasalA (jarmanI) se 1922 meM prakAzita huA yA] chaha dravyaH sAta tatvaH navapadArtha yaha prakaraNa dravya-saMgraha meM se liyA gayA hai / isa graMtha ke kartA AcArya nemicandra haiM jo gaMganareza mArasiMha dvitIya tathA unake uttarAdhikArI rAjamalla dvi0 For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 183 ke maMtrI tathA zravaNabelagolA meM bAhubali kI vizAla mUrti ke pratiSThApaka cAmuNDarAya ke guru the| mArasiMha dvi. kI mRtyu zilAlekhoM ke pramANa se san 975 meM huI thI / cAmuNDarAyakRta purANa meM usake pUrNa hone kA samaya zaka 900 IsvI 975 aMkita hai / ata: yahI kAla prAyaH nemicandrAcArya kA samajhanA cAhiye / dravya-saMgraha meM kula 58 gAthAeM haiM jinameM jaina tattvajJAna kA bar3I sundaratA se nirUpaNa kiyA gayA hai| karma prakRti yaha uttarAdhyayana sUtra kA 33 vAM adhyayana hai| graMtha kI jAnakArI ke liye Upara pATha 8 kA TippaNa dekhiye / guNasthAna yaha prakaraNa gommaTasAra jIvakANDa meM se saMkalita kiyA gayA hai | Upara pATha 9 ke TippaNa meM dravyasaMgraha ke kartA nemicandrAcArya kA paricaya va kAlanirNaya diyA jA cukA hai| ve hI AcArya gommaTasAra ke bhI kartA haiM / gommaTa kA artha hotA hai sundara / saMbhavataH unake rUpa-sauMdarya ke kAraNa cAmuNDarAya ko gommaTarAya bhI kahate the aura unhIM ke dvArA pratiSThita kiye jAne ke kAraNa zravaNabelagolA meM bAhubalI kI mUrti bhI gommaTezvara ke nAma se prasiddha huI / nemicandrAcArya ne SaTakhaMDAgama va usakI dhavalA TIkA kA sAra grahaNa karake gommaTarAya kI preraNA se gommaTasAra graMtha kI racanA kI / isake antameM unhoMne kahA hai : gommaTasaMgahattaM gommaTasiharuvari gommaTajiNo ya / gommaTarAya-viNimmiyadakkhiNakukkuDajiNo jayau // karmakA. 968 gommaTasAra do bhAgoM meM vibhakta hai-eka jIvakANDa jisameM 733 gAthAoM dvArA caudahoM guNasthAnoM aura caudahA~ mArgaNAsthAnoM kA ati suvyavasthita varNana kiyA gayA hai| dUsarA vibhAga karmakANDa hai jisameM 972 gAthAoM dvArA karma siddhAnta kA ati sUkSma, gahana aura vizada varNana kiyA gayA hai / ___ gommaTasAra jIva-kANDa (hindI anuvAda sahita) rAyacaMdra jaina zAstramAlA bambaI 1927; aMgrejI anuvAda sahita Sacred Books of the Jainas Series, Lacknow. For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 dhyAna yaha prakaraNa bhagavatI ArAdhanA se saMkalita kiyA gayA hai / isa graMtha meM 2166 gAthAeM haiM jinameM bahuta vizadatA aura vistAra se darzana, jJAna, cAritra aura tapa ina cAra ArAdhanAoM kA varNana kiyA gayA hai / graMtha kA nAma yathArthataH 'ArAdhanA' hai aura bhagavatI usakA vizeSaNa, jaisA ki nimna gAthAoM se spaSTa hai / graMtha kI Adi gAthA hai siddhe jayappasiddhe caumvihArAhaNA-phalaM patte / vaMdittA arihaMte bucchaM ArAhaNA kamaso // 1 // isI prakAra 2162 vIM gAthA meM kahA gayA hai ArAhaNA sivajjeNa pANidalabhoiNA raidA || aura 2164 vIM gAthA hai - ArAdhaNA bhagavadI evaM bhattIe vaNidA sNtii| saMghassa sivajjAsa ya samAdhivaramuttamaM deu / / graMtha-kartA ne apanA paricaya gAthA 2161-62 meM isa prakAra diyA hai ajajiNaNaMdigaNi-satvaguttagaNi-ajamittaNaMdINaM / avagamiya pAdamUle sambhaM suttaM ca atthaM ca // puvAyariyaNibaddhA upajIvittA imA sasattIe / ArAdhaNA sivajeNa pANidalabhoiNA raidA / / inase itanI hI bAta jJAta hotI hai ki 'sivaja' (zivArya) ne Arya jinanandi gaNI, sarvaguptagaNI aura Arya mitranandi se Agama par3hakara tathA yathAzakti pUrvAcAryoM dvArA racita etadviSayaka graMthoM kA AdhAra lekara yaha 'ArAdhanA' graMtha racA / zivabhUti nAmaka eka AcArya kA ullekha kalpasUtra kI sthavirAvalI meM pAyA jAtA hai / Avazyaka mUlabhASya kI gAthA 145-148 meM bhI zivabhUti kA ullekha hai aura unake dvArA hI vIra nirvANa se 609 varSa pazcAt 'boDika' (digambara) saMgha kI utpatti kahI gaI hai kundakundAcArya ne apane bhAvapAhuDa kI gAthA 53 meM zivabhUti ke bhAvavizuddhi dvArA kevalajJAna prApta karane kI bAta kahI hai, tathA jinasena kRta harivaMzapurANa 66-25 meM lohArya (vI. ni. 683 ) ke pazcAdvartI AcAryoM meM zivagupta munIzvara kA ullekha AyA hai jinhoMne apane guNoM se ahaMdrAli pada ko dhAraNa kiyA thaa| AdipurANa ke prArambhika zloka 49 For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185 meM zivakoTi munIzvara aura unakI catuSTaya mokSamArga kI ArAdhanA ke liye hitakArI vANI kA ullekha hai / prabhAcandra ke ArAdhanA kathA-koSa va devacandra kRta gajAvalI-kathe (kanADI) meM zivakoTi ko svAmI samantabhadra kA. ziSya batalAyA gayA hai| nizcayataH to kahanA kaThina hai kintu anumAnataH ina saba ullekhoM ke AdhArabhUta AcArya ye hI bhagavatI ArAdhanA ke kartA zivArya haiM jo isvI ke dUsarI zatAddhi meM yA usake lagabhaga ho sakate haiM / jo ho, prastuta graMtha eka bahuta hI prAcIna, suprasiddha aura mahattvapUrNa prAkRta racanA hai| eka mata yaha bhI hai ki digambara va zvetAmbara ke atirikta jo tIsaga jaina sampradAya 'yApanIya' nAmaka prAcIna kAla meM pracalita rahA hai aura jo digambara sampradAya ke acelakatva aura zvetAmbara sampradAya kI strImukti kI mAnyatA ko svIkAra karatA thA, yaha graMtha usI ke sAhitya kA aMga rahA hai| [ dekhiye jaina sAhitya aura itihAsa, paM0 nAthUrAma premI kRta, pR. 29 Adi] [bhagavatI arAdhanA, hindI anuvAda sahita prakAzita, anantakIrti graMtha mAlA 8, bambaI 1989 ] syAdvAda yaha prakaraNa 'nayacakrA se liyA gayA hai| yahI graMthakartA ke laghunayacakra kI apekSA bar3A hone se 'vRhat nayacakra bhI kahalAtA hai / isameM 423 gAthAeM haiM / graMtha kA antima gAthAoM meM isa racanA ke sambandha meM kucha mahattvapUrNa bAteM batalAI gaI haiM / ve gAthAeM ye haiM--- jai icchaha uttari aNNANapahovahiM sulIlAe / tA NAeM kuNaha maI Nayacakke duNayatimiramattaNDe / / 417|| suNiUNa doharatthaM sigdhaM hasiUNa suhakaro bhaNai / ettha Na sohai atthA gAhAcaMdheNa taM bhaNaha // 418 // siyasada-suNaya-duNaya-daNu-deha vidAraNeka-varavIraM / taM devameNadeva NayacakkayaraM guruM Namaha // 421 // davvasahAvayAsa dohayavaMdhaNa Asi jaM diTuM / gAhAvaMdheNa puNo raiyaM mAhalladhavaleNa // 42 // dumamAragoNa poya periya saMta jaha ciraM gahu~ / siridevaseNa nuNiNA taha NayacakkaM puNo raiyaM // 423 // For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ina gAthAoM meM dhyAna dene yogya bAta yaha kahI gaI hai ki yaha nayacakra pahale 'davvasahAva-payAsa' ( dravyasvabhAva-prakAza ) nAma se dohAbaddha racA gayA thA jise sunakara kisI 'zubhakara' ne haMsa kara kahA ki yaha artha dohA chaMda meM zobhA nahIM detA, ise gAthAbaddha kiijiye| ataeva jo dravyasvabhAva prakAza dohakabaddha racA gayA thA use mAilladeva ( mAhalladhavala bhI pATha hai ) ne gAthA baddha rcaa| isa para se aisA anumAna hotA hai ki yaha racanA pahale apabhraMza prAkRta meM rahI hogI, kyoMki dohA chaMda kA prayoga pahale pahala hameM apabhraMza meM hI dikhAI detA hai / zubhakara koI prAcIna praNAlI ke pakSapAtI rahe hoMge jinhoMne isa vidvattApUrNa gaMbhIra vivecana ke liye apabhraMza jaisI sAmAnya loka bhASA ko anupayukta samajhA hogaa| ataeva saMbhavataH devasena ke koI ziSya (mAhalladeva) ne use gAthAbaddha karane meM kartA ko sahAyatA pahuMcAI hogii| devasena kI aneka anya prAkRta racanAeM pAI gaI haiN| unakI darzanasAra nAmaka racanA meM jaina sampradAya ke itihAsa ke saMbaMdha kI bahuta sI vArtA upalabhya hai| isI ke anta meM unhoMne kahA hai : puvAyariyakayAI gAhAI saMciUNa eyatha / siridevaseNagaNiNA dhArAe saMvasaMteNa // 49 // raio daMsaNasAro hAro bhavvANa Navasae navae / siripAsaNAhagehe suvisuddhe mAhasuddhadasamIe // 50 // ina gAthAoM se hama jAna jAte haiM ki devasena ne dhArA nagarI meM rahate hue darzanasAra kI racanA vikrama saMvat 990 meM pUrI kI thii| unhoMne apanI eka anya racanA bhAvasaMgraha meM apanA paricaya isa prakAra diyA hai sirivimalaseNagaNahara-sisso NAmeNa devaseNupti / abuddajaNa-bohaNatthaM teNeyaM viraiyaM suttaM // isapara se devasena ke guru kA nAma vimalasena gaNI jAnA jAtA hai / [ nayacakra devasena kI do anya racanAoM laghunayacakra aura AlApapaddhati sahita mANikacaMdra diga, jaina graMthamAlA 16 meM 'nayacakrasaMgraha' nAma se prakAzita ho cukA hai / bambaI 1920 ] nayavAda yaha saMkalana ladhu nayacakra para se kiyA gayA hai jo devasena sUri kI racanA hai| isameM kula 87 prAkRta gAthAeM haiM jina meM AditaH dravyArthika For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aura paryAyAthika ina do nayoM ko maulika batalAkara unake tathA naigamAdi nau nayoM ke bheda prabheda udAharaNoM sahita saMkSepa meM samajhAye haiN| kartA kA paricaya pUrva pATha ke TippaNa meM diyA jA cukA hai / nikSepa yaha prakaraNa bhI devasena kRta nayacakra se liyA gayA hai jisake liye dekhiye pATha 14 kA TippaNa / tattva-samuccaya kA pariziSTa [saMkalana se sambadhda gAthAeM] kucha gAthAe~ saMkalana meM chUTa gaI haiN| ve prakaraNopayogI hone ke kAraNa yahA~ dI jAtI haiN| pRSTha 13 : 2-22 ke pazcAt nimna gAthA par3hiye jisameM dignata ke acAra batalAye gaye haiM uDDhamahe tiriyaM pi ya na pamANAikkama sayA kujjA / taha ceva khittavuDDhI kahiM vi saiaMtaraddhaM ca // 22 ka // 28 // - isakA artha (pRSTha 76 ) anuvAda meM dekhiye / 2-30 ke pazcAt nimna gAthAeM paDhiye jinameM sAmAyika ke samaya dhyAna dene yogya viSaya tathA sAmAyika ke pAMca atIcAra varNita haiM - sikkhA duvihA gAhA uvavAya-hii-gaI kasAyA ya baMdhaMtA veyaMtA paDivajjAikkame paMca / / 30 ka || 295 / / maNa-vayaNa-kAyaduppaNihANaM sAmAiyammi vajijA / sai-akaraNayaM aNuvaSTiyassa taha karaNaya ceva // 30 kha // 312 // ___ sAmAyika ke samaya nimna viSayoM meM se kisI eka para dhyAna denA yogya hai- do prakAra kI zikSA arthAt heya-upAdeya kA vicAra, kisI gAthA kA artha, jIvoM kI utpatti, sthiti va gati kA vicAra, kaSAyoM kA svarUpa, kauna jIva kauna se karma bAMdhate haiM, va kauna se karmoM kA phala anubhava karate haiM, tathA svayaM For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 188 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmAyika ke pAMca atIcAroM kA svarUpa ||30 ka || sAmAyika meM pAMca atIcAra varjanIya haiM: - mana, vacana va kAya kI aniSTa bAtoM meM gati; smRti na rakhanA arthAt citta kI anekAgratA aura anavasthA yA anAdara bhAva // 30 kha // pRSTha 14 2- 33 ke pazcAt dezAvakAsika vrata ke atIcAra batalAne vAlI nimna gAthA par3hiye vajijA ANayaNappaogapesappaogayaM caiva / saddAruvavAyaM taha bahiyA puggalakkhevaM || 30 ka // 320 maryAdA ke bAhara pradeza se koI vastu dUsaroM se maMgA lenA, kisI ko vahAM bhejanA, vahAM ke liye AvAja lagAnA, apane ko dikhA kara izAre se kAma karA lenA va patthara miTTI Adi pheMkakara vahAM ke logoM kA dhyAna apanI AvazyakatA kI ora AkarSita karanA, ye dezAvakAsika vratI ke liye varjanIya haiM / 2- 38 ke pazcAt nimna gAthA par3hiye jisameM atithi saMvibhAga vrata ke atIcAra batalAye haiM saccittanikkhivaNayaM vajje saccittapihaNayaM ceva / kAlAikkamadANaM paravavaesaM ca macchariyaM // 38 ka // 327 atithi ke AhAra yogya vastu ko sacitta vastu se milAkara, yA sacitta se Dhakakara use AhAra ke ayogya banA denA, yA AhAra kA samaya TAla kara AhAra dAna dene kA DhoMga karanA, hisI dUsare kI yaha vastu hai yA dUsare ke kAraNa yaha akalpya huA aisA bahAnA banAnA tathA mAtsarya bhAva rakhanA, ye atithi-saMvibhAga vrata ke pAMca atIcAra varjanIya haiM / For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata jaina mahAmaNDala vardhA ke loka-priya prakAzana 11) pyAre rAjA beTA ( bhAga 1 aura 2) riSabhadAsa rAMkA jIvana jauharI (sva jamanAlAlajI bajAja) riSabhadAsa rAMkA gItA pravacane (marAThI) AcArya vinobA dharma aura saMskRti jamanAlAla jaina samAja aura jIvana jamanAlAla jaina baddha aura mahAvIra tathA do bhASaNa ki, gha. mazaruvAlA ujjvala pravacana ujjvaLa kumArIjI maNibhadra (upanyAsa) (samApta) udayalAla kAzalIvAla mahAvIra vANI (jaina gItA) (presa meM) jo santoMne kahA (samApta) jamanAlAla jaina sarvodaya yAtrA AcArya vinobA tattva samuccaya DaoN0 hIrAlAla jaina tattvArtha sUtra paM0 sukhalAlajI mahAvIra kA jIvana-darzana riSabhadAsa rAMkA Adarza vivAha-vidhi riSabhadAsa zaMkA jamanAlAla jaina mArane kI himmata (kahAnI saMgraha) ma. bhagavAnadIna salaunA saca (bhAga 1) (bAlakopayogI) ma0 bhagavAnadIna mere sAthI (saMsmaraNa aura jIvana-citra) ma bhagavAnadIna mahAvIra aura unakA sAdhanA-mArga riSabhadAsa rAMkA mahAvIra vardhamAna (presa meM) DA0 jagadIzacandra jaina hamArA AhAra aura gAya riSabhadAsa rAMkA 5) HIE 1) ) For Private And Personal Use Only