Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho! zrutajJAnam" graMtha jIrNoddhAra 192 saMgIta nRtya ane nATya saMbaMdhI jaina graMtho ': dravya sahAyaka : kacchavAgaDa samudAyanA adhyAtmayogI pU. A. zrI kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSya pU. A. zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAnuvartinI pU. sA. zrI mayurakaLAzrIjI ma. nI preraNAthI zA vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA ArAdhanA bhavananI zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla somala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2071 I. 2015
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM.-1 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustakanuM nAma kramAMka pRSTha kartA-TIkAkAra-saMpAdaka pU. vikramasUrijI ma.sA. pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNi ma. sA. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 05. 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 zrI naMdIsUtra avacUrI zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI zrI arhadgItA bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjitapRcchA zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnam bhAga - 1 zilparatnam bhAga - 2 prAsAdatilaka kAzyazilpam prAsAdamaJjarI rAjavallabha yAne zilpazAstra zilpadIpaka vAstusAra dIpArNava uttarArdha jinaprAsAda mArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jaina jyotiSa | nyAyapravezaH bhAga-1 dIpArNava pUrvArdha | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga - 1 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH kSIrArNava vedhavAstu prabhAkara pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. zrI bI. bhaTTAcArya | zrI naMdalAla cunilAla somapurA zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAla somapurA zrI jaina zvetAmbara konphransa zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijI ma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 188 214 414 192
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824 288 30 | zinjaratnAkara prAsAda maMDana zrI siddhahema bRhadavRtti bRhannyAsa adhyAya-1 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-2 zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 zrI narmadAzaMkara zAstrI | paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. bhAvasUrinI ma.sA. 520 034 (). pU. bhAvasUri ma.sA. zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 324 302 196 039. 190 040 | tilaka 202 480 228 60 044 218 036. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-5 037 vAstunighaMTu 038 | tilakamannarI bhAga-1 tilakamagnarI bhAga-2 tilakamajharI bhAga-3 sakhasandhAna mahAkAvyam saptabhaphImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvaloka sAmAnya niryukti guDhArthatattvAloka 046 saptabhInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 taraSiNIkaraNI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI nyAyasamuccaya cAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa 053 bRhad dhAraNA yaMtra 05 | jyotirmahodaya pU. bhAvasUrinI ma.sA. pU. bhAvasUrina ma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI. zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI sa. pU. akSayavijayajI 045 190 138 296 (04) 210 274 286 216 532 113 112
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra bhASA | 218. | 164 saMyojaka - bAbulAla saremala zAha zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, mahAvAha-04. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com maho zrutajJAnamajtha ddhiAra - saMvata 2075 (5. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustasI www.ahoshrut.org vebasAITa 52thI ugl stGirls sii zAze. krama pustakanuM nAma tA-TI8152-saMpaES pRSTha 055 | zrI siddhahema bRhavRtti bRhadanyAsa adhyAya-6 | pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pa. jinavijayajI ma.sA. 160 057 lAratIya Tana bhe| saMskRti sanomana pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasUri 202 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri jaina saMgIta rAgamALA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI | 306 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sudarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI saM pU. meghavijayajI gaNi 516 064| viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnam | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 06764zamAtA vahI guzanuvAha gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 | moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA | saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 on jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho 14. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 376 060 322 073
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ '075 374 238 194 192 254 260 | jaina citra kalpadruma bhAga-1 16 | jaina citra kalpadruma bhAga-2 77) saMgIta nATya rUpAvalI 13 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 79 | zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 081 bRhad zilpa zAstra bhAga-2 | bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083. AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 kalyANa kAraka 085 | vinorana zora kathA ratna koza bhAga-1 kathA ratna koza bhAga-2 088 | hastasagnIvanama 238 260 guja. | | zrI sArAbhAI navAba guja. | zrI saYTmAruM navAva guja. | zrI vidyA saramA navIna guja. | zrI sArAmAruM navIna guja. | zrI manasubAna muvAmana guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI gagannAtha maMvArama guja. | . vantisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zatrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarAna kozI guja. | zrI levalAsa navarIna lozI sa. pU. meniyanI saM. pU.vinayanI, pU. puNyavijayajI AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 114 '084. 910 436 336 087 230 322 (089/ 114 endracaturvizatikA sammati tarka mahArNavAvatArikA 560
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma saMpAdaka / prakAzaka motIlAla lAghAjI punA krama karttA / TIkAkAra 91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI 92 syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 93 motIlAla lAghAjI punA syAdvAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI 94 motIlAla lAghAjI punA syAdvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI 95 syAdvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 | pavitra kalpasUtra puNyavijayajI sArAbhAI navAba TI. gaNapati zAstrI TI. gaNapati zAstrI veMkaTeza presa 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 1 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 2 99 bhuvanadIpaka 100 gAthAsahastrI 101 bhAratIya prAcIna lipImAlA 102 zabdaratnAkara 103 subodhavANI prakAza 104 laghu prabaMdha saMgraha 105 jaina stotra saMcaya - 1-2-3 106 sanmati tarka prakaraNa bhAga 1,2,3 107 sanmati tarka prakaraNa bhAga-4, 5 108 nyAyasAra nyAyatAtparyadIpikA 109 jaina lekha saMgraha bhAga - 1 110 jaina lekha saMgraha bhAga-2 111 jaina lekha saMgraha bhAga-3 112 | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga - 1 113 jaina pratimA lekha saMgraha 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha 115 | prAcina lekha saMgraha - 1 116 bIkAnera jaina lekha saMgraha 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga - 1 118 prAcina jaina lekha saMgraha bhAga - 2 119 gujarAtanA aitihAsika lekho - 1 120 gujarAtanA aitihAsika lekho 2 121 gujarAtanA aitihAsika lekho-3 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala - 1 123 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 124 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-5 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa 126 | vijayadeva mAhAtmyam bhojadeva bhojadeva padmaprabhasUrijI samayasuMdarajI gaurIzaMkara ojhA sAdhusundarajI nyAyavijayajI jayaMta pI. ThAkara mANikyasAgarasUrijI siddhasena divAkara siddhasena divAkara satiSacaMdra vidyAbhUSaNa puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara kAMtivijayajI daulatasiMha loDhA vizAlavijayajI vijayadharmasUrijI agaracaMda nAhaTA jinavijayajI jinavijayajI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana jinavijayajI bhASA saM. saM. saM. saM. saM. saM./aM saM. saM. saM. saM. hindI saM. saM./gu saM. saM, saM. saM. saM. saM./hi puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara saM./ hi jinadattasUri jJAnabhaMDAra saM./hi aravinda dhAmaNiyA saM./gu saM./gu saM./hi saM./hi saM./hi saM./gu saM./gu saM./gu aM. sukhalAlajI munzIrAma manohararAma haragovindadAsa becaradAsa hemacaMdrAcArya jaina sabhA orIenTa insTITyuTa varoDA AgamoddhAraka sabhA aM. aM. aM. saM. sukhalAla saMghavI sukhalAla saMghavI esiyATIka sosAyaTI yazovijayajI graMthamALA yazovijayajI graMthamALA nAhaTA dharsa jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. jaina satya saMzodhaka pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 316 224 612 307 250 514 454 354 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 754 194 3101 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA / saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba guja. sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra kuMvarajI ANaMdajI guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. | braja. bI. dAsa banArasa 133 || | karaNa prakAzaH brahmadeva saM./aM. | sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. | yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa guja. | gujarAta barnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa guja. | gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1,2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 / / jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhASavati zatAnaMda mArachatA saM./hi | eca.bI. guptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI prA./saM. | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI | jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra saM. harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana saM. pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha vizvezvaraprasAda dvivedI saM. bIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA | hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 320 286 272 142 260 232 160
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra | pRSTha 304 122 208 70 310 462 512 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2069 (I. 2013) seTa naM.-5 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | krama | pustaka nAma kartA/saMpAdaka viSaya | bhASA saMpAdaka/prakAzaka 154 | uNAdi sUtro opha hemacaMdrAcArya | pU. hemacaMdrAcArya | vyAkaraNa | saMskRta johana kriSTe 155 | uNAdi gaNa vivRtti | pU. hemacaMdrAcArya vyAkaraNa saMskRta pU. manoharavijayajI 156 | prAkRta prakAza-saTIka bhAmAha vyAkaraNa prAkRta jaya kRSNadAsa guptA 157 | dravya parikSA aura dhAtu utpatti | Thakkara pherU dhAtu saMskRta /hindI | bhaMvaralAla nAhaTA 158 | Arambhasidhdhi - saTIka pU. udayaprabhadevasUrijI jyotISa saMskRta | pU. jitendravijayajI 159 | khaMDaharo kA vaibhava | pU. kAntIsAgarajI zIlpa | hindI | bhAratIya jJAnapITha 160 | bAlabhArata pU. amaracaMdrasUrijI | kAvya saMskRta paM. zIvadatta 161 | giranAra mAhAtmya daulatacaMda paraSottamadAsa tIrtha saMskRta /gujarAtI | jaina patra 162 | giranAra galpa pU. lalitavijayajI | tIrtha saMskRta/gujarAtI | haMsakavijaya phrI lAyabrerI 163 | praznottara sArdha zataka pU. kSamAkalyANavijayajI | prakaraNa hindI | sAdhvIjI vicakSaNAzrIjI 164 | bhAratiya saMpAdana zAstra | mUlarAja jaina sAhitya hindI jaina vidyAbhavana, lAhora 165 | vibhaktyartha nirNaya giridhara jhA saMskRta caukhambA prakAzana 166 | vyoma batI-1 zivAcArya nyAya saMskRta saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTI 167 | vyoma vatI-2 zivAcArya nyAya saMpUrNAnaMda saMskRta vidyAlaya | 168 | jaina nyAyakhaMDa khAdyam | upA. yazovijayajI nyAya saMskRta /hindI | badrInAtha zukla 169 | haritakAvyAdi nighaMTU | bhAva mitha Ayurveda saMskRta /hindI | zIva zarmA 170 | yoga ciMtAmaNi-saTIka pU. harSakIrtisUrijI | saMskRta/hindI | lakSmI veMkaTeza presa 171 | vasaMtarAja zakunam pU. bhAnucandra gaNi TIkA | jyotiSa khemarAja kRSNadAsa 172 | mahAvidyA viDaMbanA pU. bhuvanasundarasUri TIkA | jyotiSa | saMskRta senTrala lAyabrerI 173 | jyotirnibandha / zivarAja | jyotiSa | saMskRta AnaMda Azrama 174 | meghamAlA vicAra pU. vijayaprabhasUrijI jyotiSa saMskRta/gujarAtI | meghajI hIrajI 175 | muhUrta ciMtAmaNi-saTIka rAmakRta pramitAkSaya TIkA | jyotiSa | saMskRta anUpa mizra 176 | mAnasollAsa saTIka-1 bhulAkamalla somezvara jyotiSa orienTa insTITyUTa 177 | mAnasollAsa saTIka-2 bhulAkamalla somezvara | jyotiSa saMskRta orienTa insTITyUTa 178 | jyotiSa sAra prAkRta bhagavAnadAsa jaina jyotiSa prAkRta/hindI | bhagavAnadAsa jaina 179 | muhUrta saMgraha aMbAlAla zarmA jyotiSa | gujarAtI | zAstrI jagannAtha parazurAma dvivedI 180 | hindu esTrolojI pitAmbaradAsa trIbhovanadAsa | jyotiSa gujarAtI pitAmbaradAsa TI. mahetA 264 144 256 75 488 | 226 365 nyAya saMskRta 190 480 352 596 250 391 114 238 166 saMskRta 368 88 356 168
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2071 (I. 2015) seTa naM.-6 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | viSaya pahA pustaka nAma kAvyaprakAza bhAga-1 kartA/saMpAdaka pUjya mammaTAcArya kRta | bhASA saMskRta 181 364 182 kAvyaprakAza bhAga-2 222 183 kAvyaprakAza ullAsa-2 ane3 saMskRta saMskRta saMskRta 330 saMpAdaka / prakAzaka pUjya jinavijayajI pUjya jinavijayajI yazobhArati jaina prakAzana samiti zrI rasIkalAla choTAlAla zrI rasIkalAla choTAlAla | zrI vAcaspati gairobhA | zrI subramaNyama zAstrI 184 | nRtyaratna koza bhAga-1 156 248 pUjya mammaTAcArya kRta upA. yazovijayajI zrI kumbhakarNa nRpati zrI kumbhakarNa nRpati zrI azokamalajI zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva saMskRta saMskRta /hindI 504 185 | nRtyaratna koza bhAga-2 186 | nRtyAdhyAya 187 | saMgIratnAkara bhAga-1 saTIka 188 | saMgIratnAkara bhAga-2 saTIka 189 saMgIranAkara bhAga-3 saTIka saMskRta/aMgrejI 448 440 616 | zrI subramaNyama zAstrI zrI subramaNyama zAstrI zrI subramaNyama zAstrI | zrI maMgeza rAmakRSNa telaMga 190 saMgIratnAkara bhAga-4 saTIka saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta gujarAtI | zrI sAraMgadeva 632 nArada 84 191 saMgIta makaranda saMgIta nRtya ane nATya saMbaMdhI jaina graMtho 193 | nyAyabiMdu saTIka 192 zrI hIrAlAla kApaDIyA mukti-kamala-jaina mohana graMthamAlA / zrI caMdrazekhara zAstrI 220 saMskRta hindI 194 | zIghrabodha bhAga-1 thI 5 sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 422 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 304 pUjya dharmotarAcArya pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya gaMbhIravijayajI hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 195 | zIghrabodha bhAga-6 thI 10 196| zIghrabodha bhAga-11 thI 15 197 | zIghrabodha bhAga-16 thI 20 198 | zIghrabodha bhAga-21 thI 25 446 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA | 414 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 409 199 | adhyAtmasAra saTIka 476 eca. DI. velanakara saMskRta/gujarAtI | narottamadAsa bhAnajI saMskRta siMghI jaina zAstra zikSApITha saMskRta/gujarAtI | jJAtaputra bhagavAna mahAvIra TrasTa 200| chandonuzAsana 200 | maggAnusAriyA 444 zrI DI. esa zAha 146
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama pustaka nAma 202 | AcArAMga sUtra bhAga - 1 niyukti + TIkA 203 | AcArAMga sUtra bhAga - 2 niryukti+ TIkA 204 | AcArAMga sUtra bhAga - 3 niryukti+TIkA 205 | AcArAMga sUtra bhAga-4 niyukti+TIkA 206 | AcArAMga sUtra bhAga - 5 niryukti+ TIkA 207 suyagaDAMga sUtra bhAga - 1 saTIka 208 | suyagaDAMga sUtra bhAga - 2 saTIka 209 suyagaDAMga sUtra bhAga - 3 saTIka 210 suyagaDAMga sUtra bhAga-4 saTIka 211 suyagaDAMga sUtra bhAga - 5 saTIka 212 rAyapaseNiya sUtra 213 prAcIna tIrthamALA bhAga 1 214 dhAtu pArAyaNam 215 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga - 1 216 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-2 217 | siddhama zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-3 218 tArkika rakSA sAra saMgraha 219 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2072 (I. 2016) seTa naM.-7 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI sUcI / 220 221 vAdArtha saMgraha bhAga - 1 (sphoTa tattva nirUpaNa, sphoTa candrikA, pratipAdika saMjJAvAda, vAkyavAda, vAkyadIpikA) | vAdArtha saMgraha bhAga - 2 ( SaTkAraka vivecana, kAraka vAdArtha, samAsavAdArtha, vakAravAdArtha) vAdArtha saMgraha bhAga-3 (vAdasudhAkara, laghuvibhaktyartha nirNaya, zAbdabodhaprakAzikA) 222 | vAdArtha saMgraha bhAga-4 (AkhyAta zaktivAda chaH TIkA) karttA / TikAkAra bhASA zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI malayagiri gujarAtI zrI becaradAsa dozI A. zrI dharmasUri saM./ gujarAtI zrI yazovijayajI graMthamALA saMskRta zrI hemacaMdrAcArya A. zrI municaMdrasUri zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI A. zrI varadarAja saMskRta vividha kartA saMskRta vividha kartA saMskRta vividha kartA saMskRta raghunAtha ziromaNi saMskRta saMpAdaka / prakAzaka zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI becaradAsa dozI zrI becaradAsa dozI rAjakIya saMskRta pustakAlaya mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA pRSTha 285 280 315 307 361 301 263 395 386 351 260 272 530 648 510 560 427 88 78 112 228
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukti-kamala-jaina-mehanamAlA puSpa 70 saMgIta, nRtya ane nATaya saMbaMdhI jaina ulekhe ane grantha | ( vidvattApUrtha vyAkhyAna ) . vistRta viSayasUcI, upedavAta ane pariziSTa sahita vyAkhyAtA hIrAlAla rasikadAsa kApaDiza ema. e, bhUtapUrva gaNitadhyApaka ane kAlAMtare "ardha mAgadhInA prAdhyApaka preraka pU. munizrI yazovijayajI prathama AvRtti : nakala 350 vikramasaMvata 2029] vIrasaMvata 24hala [ i. sa. 1970 - mUlya : cAra rUpiyA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prakAzaka : punAlAla lAlacaM ta dalAla zAha : krAryAdhikArI : zrI mukti kramala jaina meAhanamAlA naMdakuMja, kAThIpeALa, rAvapurA, vaDedarA - mudraka H jazava'tasiMha gulAbasiMha ke sUrata siTi prinTiMga presa meATA maMdira sAme, sUrata-1
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ S'ri Mukti Kamala Jaina Mohanamala No. 70 The Jaina Records and Works about Music, Dance and Dramatics (A Learned Lecture) with detailed contents, introduction and four appendices by Hiralal Rasikdas Kapadia, M. A., Formerly Lecturer in Mathematics and subsequently Professor of Ardhamagadbi First Edition: Copies 350. Vikrama Era 2029] Vira Era 2499 [ A. 1973 Price Rs. 4 per copy exclusive of postage.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ **Priblished by : el Shah Panalal Lalchand Nandlalt Seoretary S'ri" Mukti-Kamala-Jaina-Mohada-mala Nanda Kunj, Kothipole, Ravpura, Baroda Printed by: Jashvantsinh Gulabsich Thakor Surat City Printing Press, Opposite Mota Mandir, Surat-1.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ womeone soons Monsoo * A jA re darzana - mA / zrI bASabhadeva jaina Tempala ane sAMdhAraNuM khAtA TrasTa cembara taraphathI ane mArga : prakAzanamAM pUrepurI Arthika sahAya , maLI che te badala TrasTane amo hArdika AbhAra - mAnIe chIe. vaDedarA, tA. 1-6-73) TI. panAlAla lAlaca * * : *. : - II A
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 aNugadAranI yuNNi jaya0 = ajiyasantithaya aNuegadAra * = abhidhAnacintAmaNi aNueJadAranI harikasakRta vRtti mahe " aNugadAranI hemabhadrasUriSkRta vRtti uttara0 = uttarajhayaNa kalikAlasarvajJa li boja * = khoja kI pagaDaNDiyA~ 0 gA pau. maM. = gAyakavADa pautya granthamAlA vajI = ja jIdIvapasRtti 3020 = saMketAnI samajaNu .. jayAnanda kavali caritra 840 30 310 = jinaratnakAza chavA jIvAvAbhigama J ci. 40 = kuma * sa', sA. 4. = jaina sukRta sAhityanA itihAsa su. pra0 = jaina satya prakAza uters= 5= jJAtAdhama kathA keLa = ThANunI abhayadevasUriSkRta vRtti triSaSTi - triSaSTizalAkApuruSaritra nATaya = nATayazAstra ( bharatakRta) - jaina citra nAyA = nAyAdhamakA pA.sa0 50 = pAyasamaheNu pra0 20 = praznottarasamuccaya phrA gu sutra - phrAsa gujarAtI sabhA traimAsika, zrI khecara0 khecaradAsa rAya0 = rAyapraselyuijja vasu = vasudeva hI vivAga. = vivAgasuya vivAha = vivAhapatti = vyA - vyAkhyAna zizu = zizupAlavadha zrI rA0 rA0 = zrIpAla rAjAnA O rAsa sa. sa. = sajjana sanmitra sA. gU. jo. = sAthe gUjarAtI neNIkAza si 30 = sirivAlakahA B BE A S = Bombay. Branch of the Royal Asiatic Society, The D CG G M=Descriptive Catalogue of the Government Collections of Manuscripts
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArAkIya nivedana 'zrI mukti-mala-jaina-mAhana-mAlAnI sthApanA zAsanaprabhAvaka, vyAkhyAnavizArada ane zuddha prarUpaka anuyAgAyAna panyAsazrI mAhanavijayagaNivA'nA sadupadezathI vi. sa. 1974mAM thai hatI. enA utkarSa mATe amane emana / paTTadhara saccAritracUDAmaNi parama kRpALu pUjyapAda bhAcArya deva zrIvijayapratApasUrijI mahArAja, emanA paTTadhara pravacanaprabhAvaka ane sAte kSetrAnA poSaka yugadivAkara AcArya zrI vijayadhama sUrijI mahArAja tema ja emanA vidvAna vinaya 'sAhityakalAratna' munipravara zrIyazovijayajI mahArAja vagere tarathI uttarAttara sahakrAra maLatA rahyo che. enA pratApe atyAra sudhImAM mAthAmAM nAnAMmoTAM ane vizeSataH dhArmika sAhityane lagatAM 169 puSpA prakAzita thayAM che. temAM jaina saskRta sAhityanA itihAgra 1. emanA parizrcaya ( hAla sUri) prIdhama vijayajIe ApyA che. 1. emaNe vi. sa. 1947mAM janmI vi. sa. 1963mAM dIkSA lISI hatI. ee gazipanyAsa, upAdhyAya ane AcAya padavIthI anukrame vi. saM. 1909, 1986 ane 1992mAM vibhUSita banyA hatA. emanA dIkSAparyAyane Aje 16 varSa thayAM che. 3. emanA paricaya " zrI muMbaI jaina sa MghanI gauravagAthA "mAM vi. sa. 2028mAM apAyA che. " zrIvijayameAhana surIzvarajI jIvanasaurala"mAM upA 4, emane viSe preA, kApaDiyAe saMkSipta mAhitI ApI che. vizeSa pazrciyu. mATe te juo "mahAprAbhAvika uvasaggaharaMstaMtra cAne jaina maMtravAdanI jayagAthA" nAmanuM pustaka (pu, 7-21), 5. `cyA paikI pAnI sUcI . sa. sA. 4." (khaMDa 1, pR. 447-452)mAM ame ApI che. tyAra pachInAM 10 puSpA viSe ame pU. 10mAM gAMdha lIdhI che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana . (bhA. 1-) amArI cayAnuM eka navya ane nedhapAtra prakAzana che. A ItihAsanA trIjA bhAgane prasiddha karyAne be varSa paNa pUrAM thayAM nathI eTalAmAM te nimnalikhita vidhApUrNa vyAkhyAna prakAzita karavAnuM sadabhAgya amane sAMpaDe che. ethI ame AnaMda anubhavIe chIe - saMgIta, nRtya ane nATaya saMbaMdhI jeno ullekhe ane grantha. ' A vyAkhyAna suratanA vatanI ane have muMbaI nivAsI tema ja jJAtie dazA dizAvALa vaNika ane dharmo jaina kuTuMbamAM janmelAM phesara hirAlAla rasikadAsa kApaDiyAe tA. 13-1-55ne roja vaDodarAnI "bhAratIya saMgIta, nRtya, nATya mahAvidyAlayamAM ApyuM hatuM. e vibudha vyAkhyAtAthI jaina samAja tema ja keTalAye bhAratIya arjuna vidhAne suparicita che. ' ' emanI atyAra sudhImAnI svaracita, saMpAdita, anuvAdita ane saMkalita kRtionI saMkhyA emanA vayane vaTAvI gaI che. Aje eo 78 varSanA thayA che jayAre emanI prakAzita-aprakAzita kRtio eka sene bAra pahecI che. emane lagabhaga 1500 lekhe lakhyA che. temAMnA aDadhA bhAga uparanA prasiddha paNa thayA che. vizeSamAM e sihahasta lekhaka mahAzaye prasaMgopAta aMgrejI ane gujarAtImAM muMbaImAM temaja gujarAtImAM gujarAtanI anya nagaromAM bhASaNa ApyAM che. A uparAMta suratanI ema.TI.bI. che. A traNe bhAga ane pa0 1 munivara zrI vijayajIe e la" lakhI amane upakRta karyA che. che. emane tyAM suratamAM nANuTamAM gRhatya hatuM. che. vijJApana' (. .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kelejamAM ardhamAgadhInA prAdhyApaka tarIke eo kAma karatA hatA tevAmAM emaNe e kolejamAM acAnya prAdhyApakAdi samakSa saMskRta sAhitya aMge saMskRtamAM mananIya vyAkhyAna ApyuM hatuM, prastuta vyAkhyAnane vizeSa upayogI banAvavA mATe emaNe viSama paristhitimAM paNa ughAta ane cAra pariziSTa taiyAra karyA che. vaLI paramapUjaya munivara zrIyazovijayajInI sucanA anusAra A mAlAnA nAmagata mukti ane kamalathI nirdiSTa muniyugane saMkSipta paricaya Apyo che. kApaDiyAnI sAdara vijJapti anusAra 50 pU. munizrI yazovijayajIe mArI. saMgItakalA kathA ane graMtha aMge be bela" lakhI A pustakane samRddha banAvyuM prastuta pustaka che. vizeSamAM mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya" (vaDodarA)nA saMgItavibhAganAM adhyakSa ane e ja vizvavidyAlaya taraphathI saMcAlita bhAratIya saMgIta-nRtya-nATaya-mahAvidyAlayanA pradhAnAcArya pro. ramaNalAla choTAlAla mahetAe prastAvanA lakhI A pustakanA mahAvamAM vRddhi karI che. e badala ame e traNe mahAnubhAvone hArdika AbhAra mAnIe chIe. aMtamAM A pustakanA prakAzanakharcane pahoMcI vaLavAmAM muMbaInA upanagara cemburanA zrISabhadeva - jinAlayanA daraTIoe karelI nAdara Arthika sahAyanI ame sAbhAra nadhi laIe chIe, panAlAla lAlacaMda
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka zrI mukti-kamala-jaina-mehana-mAlAnAM prakAzita puNe 60-69 puSpanuM nAma ityAdi 60 jaina paMcAga. saMjaka pU. A. zrImad vijyapratApasarIparacha. mahArAja, prakAzanavarSa vikramasaMvat 2018. 1 svAdhyAyasaurabha pa. 28. pra. va. vi. 29. zramaNa bhagavAna mahAvIra 1thI 26 bhava (prathama AvRtti). lekha AcArya zrIvijayadharmasurIzvarajI mahArAja pR. 24+ 24. pra va, vi. 2024. daka svAdhyAyamaMcanamAlA saM. munizrI vAcaspati vijayajI. 5. 65. pra. va. vi. 2-25. 14 jaina saMskRta sAhityano ItihAsa (khaMDa 2, upakhaMDa 1). praNetA che. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA ema. e. pR. 176 + 582 + 23. pra. va. vi. 2025. : 65 paccakkhANaparAga. saMpA. munizrI mahAbalavijayajI. pra.va.vi. 2-2, jaina tapAvalI ane tene vidhi. pR. 5. pra. va. vi. 22. 67 zramaNa bhagavAna mahAvIra 1thI 26 bhava. lekhaka AcArya zrIvijyadharmasarIzvarajI mahArAja pR. 23 + 248. pra. va. vi. 224. 68 jaina saMskRta sAhityano ItihAsa (khaMDa 2, upakhaMDa 2-4). praNetA pro. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA ema. e. pu. 16 + 64 + 528. pra. va. vi. 2026. 68 saMvacharI pratikramaNanI saraLa vidhi aneka citro sAthe. saMjaka ane saMpAdaka pUjaya munizrI yazovijayajI. pR. 4 + 28 + 150. pra. va. vi. 2028,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJA 5 na AjathI cepana varSa pUrve arthAta sane 1818mAM gaNita sAthe muMbaI vidyApIThanI ema.e.nI parIkSAmAM uttIrNa thayA bAda TUMka samayamAM huM ahIMnI (muMbaInI) "vilsana kolejamAM gaNitane. adhyApaka nImAyA hatA. e samaye e kSetramAM viziSTa abhyAsa karavAnI anukULatA na jaNAtAM meM tatvajJAna ane zAhityane aMgenA proDha grantha. vAMcavA vicAravA mAMDyA. ema karatAM karatAM mane vividha daSTie mahatvapUrNa evA jaina sAhitya pratye ujaTa anurAga ubhaLe. evAmAM mane i. sa. 1920mAM muMbai vidyApITha taraphathI "jaina gaNitapara saMzodhanahAna maLyuM. ene laIne mane jaina sAhityanAM vividha aMge upara prakAza pADanArA mahAmUyazALI Agamo vagere parizIlana karavAnI vRtti jAgI. enA eka phaLarUpe tyAra pachInAM trIsa varSanA. gALAmAM meM vividha viSayanAM keTalAMka pustake, saMkalana, saMpAda, anuvAda ane lekhe taiyAra karyo. e paikI prakAzita thayelAM pustakAhi. joine ane vizeSataH "The Jaina Data about Musical Instruments"nAmaka mArA lekhanA cAra haptA paikI pahelA traNa "The Journal of the Oriental Institute" (Vol, II, No. 3, 4 & Vol. III, No. 2)mAM je sane 1957nA mArca, jana ane DisembaramAM anukrame prasiddha thayelA hatA te joine ke kadAca "je. sa. pra" (1 10, 4, 8)mAM prakAzita mArA lekha nAme "saMgIta ane jaina sAhitya " joIne "College of lodian Musio, Dance aud Dramatics"all 1 AnI tA. 16-10 sudhInI sUcI "hIra, sAhitya vihAra nAmanI mArI je pustio e varSamAM prakAzita thaI che temAM apAI che. 1 cothA haptA ityAti mATe juo 5. 5, .i 1
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vijJApana pradhAnAcArya ramaNalAla choTAlAla mahetAe pitAnI kaoNlejamAM nimnalikhita viSaya upara jAhera vyAkhyAna ApavA mane AmaMtrita - karavAne vicAra karyo haze ema lAge che - "The Jaina Records and Works about Musio, Dance and Dramatics". . . emanI taraphathI tA. 26-11-54ne roje uparyukta vyAkhyAne - tA. 31-1-'papane ja ApavAnuM mane AmaMtraNa maLatAM meM mAru " vyAkhyAna taiyAra karavA mAMDyuM ane emanI sUcanA anusAra enI -pAMca typed nakale taiyAra karAvI emane tA. 1-1-'5ne rAje mokalAvI. tyAra bAda prA. ramaNalAla choTAlAla mahetAnA pramukhapade - tA. 13-1-'papane ja emanI kolejamAM mAruM jAhera vyAkhyAna thayuM. e prasaMge samayamaryAdAne laIne huM keTalIka ja vigato rajU karI - zakyo hato. A saMpUrNa vyAkhyAna prasthara thAya te mATe chellAM traNe A varSathI huM satata prayAsa karate hato. te A varSe sAhitya-kalA-rasika munizrI yazovijayajInI ane emanA guru sahadaya zrIvijayadharmasarijhanI preraNAthI Arthika sahAyane prabaMdha thatAM saphaLa thayA che. enI huM sAbhAra noMdha lau chuM. 1 A pUrve meM prasaMgopAtta ahIM (muMbaimAM), pATaNamAM,bhAvanagaramAM, suratamAM ane DabhoImAM tema ja tyAra bAda suratamAM jAhera vyAkhyAne ApyAM hatAM. enI zubha dArUAta atra De. eka Dayu thomasanuM pacAseka varSa upara Agamana thatAM emanA sanmAnAthe " The Jain Association of India" jevI nAmAMkita saMsthA taraphathI jAhera sabhA yojAtAM meM aMgrejImAM bhASaNa karyuM hatuM. tyAra bAda suratamAM eka ajana saMsthAnA AmaMtraNa anusAra meM jaina dharma vize cAra divasa sudhI lAgalagATa e vyAkhyAna ApyuM hatuM ane tenI tyAMnA eka jaina munivarane jANa thatAM emane pitAnA samudAya samakSa e ApavA mane sUcanA karI hatI. .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJApana 13 saMgItAdine aMgenA mArA A vyAkhyAne aMge huM e nirdeza karuM chuM ke emAM sudhArAvadhArA karAya to sAruM ema mane lAgavAthI meM uparyukta kolejanA AcAryazrIne e mATe mane anujJA ApavA tA. 7-10-71ne roja patra lakhyo hato emaNe e anujJA tA. 25-10-11nA patrathI ApI mane upakRta karyo hato paraMtu, mArI pAkI vRddhAvasthA, AMkhanI takalIpha ane jarUrI purata meLavavAnI. anukULatAnI nyUnatAne laine huM ene yatheSTa lAbha laI zakyo nathI. A vyAkhyAnamAM keTalAMka prakAzanenI noMdha levA uparAMta cAra pariziSTa paikI dvitIyanuM saMpAdana, aMtima enI mudraNAlaya-pustikAnAM pRSThone badale mudrita pustakanAM pRSThaka ApavA ane upadyAta je te paNa. lakhI mAre saMtoSa mAnavo paDyo che. AthI mane kheda thAya che. A paristhitimAM A viSayanA niSNAtene mArI sAdara vijJapti che ke A mArA dizAsUcanarUpa vyAkhyAnane paripUrNa banAvavA teo kRpA kare. sAthe sAthe nAdurasta tabiyata ItyAdi kAraNo paikI jene jene laIne azuddhio UbhI thaI tenA parimArjanamAM je nyUnatA jaNAya te teo sucave. A mArA jAhera vyAkhyAmAMnuM svataMtra pustakarUpe prakAzita thatuM paheluM vyAkhyAna che. e pUrve "phArbasa gujarAtI sabhA" taraphathI sane 1940nuM vArSika vyAkhyAna ApavA mane nimaMtraNa maLatAM meM e jAhera vyAkhyAna tA. 18-1-'40ne roja ApyuM hatuM. enuM zIrSaka lokasAhitya ane enuM anaveSaNa tathA mUlyAMkana" che. mAruM vyAkhyAna (bhASaNa) nAme "mahAvIra prabhunI jayaMtI ( janmakalyANaka)" 1 A baMnemAnA zabdone akAdi kama saMskRta koza pramANe che. 2 A vyAkhyAna "phA. gu, sa. 2." (pu. 1, a. 2 ane 3)mAM be kaTake prasiddha karAyuM che. A jAhera bhASaNa meM muMbaImAM ApyuM tyAre sabhApati tarIke sva. jamanAdAsa mahetA bAra eTa le hatA.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ "L vijJApana . sAtaputra zramaNu bhagavAna mahAvIra " nAmanA sane 1969mAM prakAzita -1pustaka (Y, 207-214)mAM chapAyuM che. RNasvIkAra -- mAruM vyAkhyAna huM suratamAM-mArI janmabhUmimAM hatA tyAre taiyAra karyuM" hatuM. e veLA prAkRtavizArada zrIvijayakaratUrasUrijI tyAM hatA. avAranavAra huM temane maLatA tyAre A vyAkhyAnagata viSayA viSe vAta nIkaLatI. eve prasa Mge emaNe je Ai sUcanA karI hatI te badala huM emane tema ja A vyAkhyAna taiyAra karavAmAM meM je je kRtionA upayAga karyo che tenA praNetAonA tema ja enA prAzane paNa AlAra mAnuM chuM. .. mArA vyAkhyAnane samRddha banAvavA mATe me eka bAju sA0 20 20 munizrI yazeAvijayajIne e kheAla lakhavA ane khIjA khAju prA. ramaNulAla che. mahetAne prastAvanA lakhavA vinaMti karI hatI. emaNe e mAnya rAkhI mane upakRta karyA che. aMtamAM nimnalikhita noMdha lai huM mA vijJApana pUrNa karuM chuM: mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDedarA saMcAlita " bhAratIya saMgIta, nRtya, nATaya mahAvidyAlaya "nA upakrame tA. 13-1-1955nA dine ApeluM A vyAkhyAna pratyaya svarUpe pragaTa karavAnI anumati ApavA badala huM saMcAlakAnA AAbhArI chuM. blAka na. 15, madhuruM sa, 3. enI esanTa reDa, varalI, muMbai - 25 DD. tA. 17-10-72 hIzalAla 2. kApaDiyA 1 A pustakamAM " ahiMsAnA ananya ArAdhaka ane upadeza bhagavAna mahAvIranuM jIna" nAmathI AkAzavANInA vaDAdarA kendra uparathI tA. -4-5ne rAja rajU karAyelA mAsa vArtAlApane sthAna apAyu che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ grA. hIlAla ra. kApaDhiyAnI 60 prakAzita kRtio .. ame jaina saMskRta sAhityanA itihAsa" (khaMDa 1, pR. 10-12)mAM pre. krApaDiyAnI 49 prakAzita ane 24 aprakAzita kRtinI sUcI mApI hatI. AthI ahIM te tyAra pachInI 18 prakAzita kRti je e te nIce mujaba darzAvIe chIe H 1-3, jai. sa. sA. 4. (khaMDa 1; khaMDa 2, upakhaMDa 1; khaMDa 2, upakhaMDa 2-4) (1956, 1968, 1970). 4, hIra4 sAhitya vihAra (1960), 5. suratanA saiyadapurAnuM nimandira ane enAM phUlA uparanAM citra (1961). 6. vinayasaurabha (1962). 7. zrI haribhadrasUri (1963), 8. **siddhAnta saMbaMdhI sAhitya (1965). 9. yazodAhana (1966). 1. jaina dhananuM tulanAtmaka digdarzana (1968), 11. krama siddhAntanI rUparekhA ane prauDha granthI (1969). 12. nAtaputra zramaNu bhagavAna mahAvIra (1969), 1. Ane aMgrejImAM Bibliography of Hiralal's Literary Pastime he che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 . hIrAlAla 2. kApaDiyAnI 67 prakAzita kRtio (cAlu) 1. savivecana hariyALasaMcaya ( phuTa kAvyakalApa) tathA (saTippaNa) Agamana adhyayanene padhAtmaka anuvAda (1869). . 14. jaina sAhitya kA vRhadda itihAsa bhAga , 'Agamika 15-17. D C G C M (Vol. XIX, Sec. 1, pts 1-2, & Sec 2, pp. 1(1987, 1962, 1967). 16. Historical and Cultural Chronology of Gujarat (From the earliest times to the end of Cha vada Chapotkar Rule i.e, up to $42 A, D) i [ Jaiva contributions ] ( 1960 ) - 1. A pre. kApaDiyAnA gujarAtI lakhANane hindI anuvAda che. 2. Part 2 pAMca varSathI chapAya che. atyAra sudhImAM pR. 1-172 mudrita thayAM che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ upeA d ghA ta [ prastAva, saMgItanAM traNa aMga, pUna, svaramaMDaLa ( 19 bhAkhatI ) svaramaDaLanuM mULa, sAta svaranAM nAma, vyutpatti, saMjJA, svarAnI sakhyA, sArIgamanu virATa svarUpa, svarAnAM sthAna, jIvanizrita svara, ajIvanizrita svara, svarAnAM phaLa, svarAnA devatA, traNa grAma, mUrcchanAne artha, ekavIsa mUnAo, vanitAonA varNAdi anusAra gAnanAM svarUpa, gItakaLAddinA prakAra, nATaya, geya ane abhineya, agiyAra ala'kArA, matAntA, arthAntarA, lakSaNeA, nidhio, 49 tAna, dezivadezanAM gItenuM svarUpa, rAsa, vAdho, rAga, gIta, nRtya ane nATaka, carcarI, cAsaTha kaLAo, rAge ane rAgiNIe, mahAvIrarAgamAlA ityAdi, dezIo, svastika ane sauvastika, dhurtA ane citrA,, sUcInRtya, 108 ( 105 ) karaNA, 32 agArA ityAdi, 64 hastaka!. nava nATA vagerenuM svarUpa. arvAcIna nATakA, garabA, garabI, nRtyanA prakAro, jvalanAdinAM nRtyA, vAgho, vINA ityAdi, rakhAba te zuM ?, pAbda ane upasahAra ] prastAva Aje ApaNe je pRthvI upara vasIe chIe temAM jAtajAtanAM aneka prANIe che. e saumAM manuSya enI buddhinA vaibhavathI ane vANInI zaktathI aprima sthAna bhogave che. ene peAtAnuM jIvana game tema atIta karavuM--veDaphI nAMkhavuM nathI. ethI e jIvananA dareka pAsAne amuka amuka dhATa Ape che. evA prayAsa parApUrvathI thatA byA che. ene laine vividha kaLAe--puruSAnI 272 ane 1. kaLAnA artha mATe jue pR. 48, ww A kaLA viSe meM pR. 47-48mAM nirdeza karyo che. ethI karIne ahIM te samavAyagata 72 kaLAonAM pAya nAme enA saskRta samIkaraNapUrvaka meM padmAnanda-mahAkAvyanA mArA spaSTIkaraNa (pR. 213-214)mAM ApyAM che. tenA ullekha karuM chuM. rAya0 (sutta 87)mAM keTalAMka nAmeAmAM phera che. .
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya strIonI 64 kaLAe udbhavI che ane e vikasita thatI rahI che. - A kaLAomAMnI eka kaLA te saMgIta-kaLA che. e saMbaMdhI bhinna bhinna bhASAomAM mahatvapUrNa grantho racAyA che. A vyAkhyAnamAM to e dizAmAM jenuM zuM pradAna che tenI meM sAmAnya rUparekhA AlekhI che. saMgItanAM traNa aMga - gIta, vAva ane nRtya e traNanA samUhane "saMgIta' kahe che. raMjanakArI-AkarSaka evA svaranA saMdarbhane gIta' kahe che ke pada, svara ane tAlamAMnA avadhAnAmaka gAndharvane bharata vageree gIta' kahyuM che ke "gIta" eTale gandharvakaLA yAne gAnavijJAna, "gIta'. zabdanI pUrve sama' upasarga lagADatAM "saMgIta" zabda bane che. ene artha e che ke yathArtha rIte - samyaka prakAre laya, tAla ane svara ItyAdina niyamo anusAra padyanuM gAvuM te. puruSenI 72 kaLAo ane strIonI 64 kaLAo gaNAya che. 70 kaLAomAM pAMcamI kaLA tarIke ane 64 kaLAomAM 11mI kaLA tarIke gItano ullekha karAyo che. nAyA ( , 1)mAM meghakumArane gIta, rati, gAndharva ane nATyamAM kuzaLa hevAnuM kahyuM che. evI rIte dasA(20)mAM "ga" ane "ugra kuLanA putro nAvya, gIta, vAritra ityAdithI yukta hatA ema kahyuM che 1 jue pR. 14. saMgIta zabda huM gIta, vAva ane nRtyane samAhAra e arthamAM vAparuM chuM. te ja : vAsadane jAtanimijIyate". A avataraNa "sAnci kaura saMrati" (pR. 164)mAM apAyuM che paraMtu enuM mULa tyAM darzAvAyuM nathI. 4 "gItaM padasvaratAlAvadhAnAtmaka gAndharvamiti bharatAdizAstravacanAt " - jaba nI malayagirisurita vRtti che "jId mdharvatrA mAnavirAsaMgiyartha" samavAya (sura 72)nI abhayadevasUrikRta vRtti
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodaghAta uttara (a. 13, . 14)mAM saMbhUta je brahmadatta cakravartI tarIke utpanna thayo hato te cakravata guNasArarUpe janmelA ane dIkSA lIdhelA evA citranA jIvane uddezIne kahe che ke he bhikSa ! nRtyo, gIta ane vAdyonI sAthe strIvargathI parivRta thaI A bhoge bhega. Ama atra saMgItanAM traNa aMgone ulekha che. pUjA - bhaktimArgane vizeSa pracAra thayo ane valabhI' saMpradAye gujarAtamAM pitAne pagadaDe jamAvyo tyAre bhaktinI asarathI sattaramI sadImAM jainone hAthe "pUjA-sAhitya racAyuM. kharataragajhIya sAdhujhItie vi. saM. 1618mAM ane upAdhyAya sakalacandra e arasAmAM - vi. saM. 1643 karatAM pahelAM "sattarabhedI pUjA' nAmanI ekeka kRti racI che. emAM chellI traNa pUjAnAM nAmo gIta-pUja, natya-pUjA ane vAgha-pUjA che. dayArAme jema garabIo racI che tema vIravijaye garabI jevAM gIte, pUjA vagere racyAM che. emaNe - jainenA dayArAme "cosaThaprakArI pUjA' tema ja "nevvANuprakArI pUjA paNa racI che. A pUjArUpa kRtio gIta, nRtya ane vAdya upara prakAza pADe che. sthaLasaMkecane laIne emAM apAyelI vigato mAre jatI karavI paDe che. 1 jue "jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa" (pR. 608). A saMbaMdhamAM me " gujarAtI jana bhaktisAhitya : pUjAo ane pUjanavidhi" nAmane lekha lakhe che ane e traNa kaTake " AtmAnaMda prakAza" (pu. 69, aM. 9 ane 12 tathA pu. 70, . 1)mAM chapAye che. . 2 emaNe "ekkasa prakArI pUjA" paNa racI che. emAMnI aMtima traNa pUjA gIta, nATya ane vAgha aMgenI che. 3 protavimale vi. saM. 1956mAM aSTapakArI na rAsa racyo che.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya svaramaMDaLa 19 bAbate - saramaDala (saM. svaramaNala)nA zIrSapUrvaka ThANa (ThA. 7, sutta pa53) tema ja aNuegadAra (suta 127) nAmanA be jaina AgamamAM mukhyatayA 32 padhomAM lagabhaga samAna zabdomAM nimnalikhita 19 bAbatanuM nirUpaNa che - 1 sAta svaronAM nAma 11 gItanA traNa AkAra , 2 A svarAnAM sthAna 12 gItanA cha deze ' jIvanizcita svaranI utpatti : 13 gItanA ATha guNa tema ja 4 avanizrita svaranI utpatti enA avAMtara guNa svarenAM phaLa (gAyakanAM 14 sutranA ATha guNa lakSaNe) 15 vRtanA traNa prakAra 6 traNa prAmanAM nAma 16 bhaNitinA be prakAra - 7 pratyeka grAmanI sAta sAta ! 17 vanitAonA varNa ane enA mUrchAnAnA nAma netrane lakSIne gAnanuM svarUpa - 8 svaronAM u5tisthAne 18 svaranA taMtrIsama ityAdi 8 gItanI ni cha prakAro 10 gItamAM thatA ucchavAsanuM 19 49 tAna. mAna 1 svarane aMgrejImAM "a note of the musical scale or gamut rahe che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddaghAta svaramaMDaLanuM mULa - A 10 bAbate viSe huM keTaluMka kahuM te pUrve e prazna vicArIza ke ThANa ane aNuTamAM prastuta viSaya para zAbdika samAnata, daSTigocara thAya che te A nirUpaNa uparyukta e AgamAMthI zemAM paheluM karAyuM che. Ane uttara A baMne AgamonA racanA samaya sAthe saMbaddha che. ThANanI racanA sudharmasvAmIe karyAnI jene mAnyatA che eTale e hisAbe te emanuM nirUpaNa paheluM gaNAya. je A nirUpaNa AmanA vIrasaMvata 88 ke 993mAM thayelA pustaka rahaNanA prasaMganuM ja hoya che te vAta judI che paraMtu evI saMbhAvanA te aNu mATe paNa thaI zake. aNu racanAsamaya alapi sunita thaI nathI. nandImAM eno ullekha che ane . A nadInI racanA meDAmAM meDI i. sa.nI pAMcamI sadImAM thayelI manAya che. A aNunI samayanI apekSAe uttara sImA che. koI ke Adhunika vidvAne A Agama Arya rakSitasUrie racyAnuM mAne che paraMtu e mATe kaMI sabaLa pramANa atyAra sudhI te koIe raju karyuM jANavAmAM nathI. A svaramaMDaLa eka mata pramANe 11 aMgenI racanA pUrve racAyelA didivAyanA putragayagata sarapAhuDamAM hoya te e banavAjoga che ke baMne AganA praNetAoe emAMthI svaramaMDaLa prAya zabda zabda uddhata karyuM che. je ema ja hoya te 1 Ane ulekha ThANa (sura 553)nI abhayadevasUrikRta vRtti ( patra 35 )mAM che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya je thADAka pAThabhede jAya che te vAcanAbhedane AbhArI haze ema svIkAravA chatAM A praznanA ukela pUrepUrA AvI jatA nathI kemake ThANa ( sutta 553)mAM 31muM padma che te bhASAnuM padma aNu (sutta 127)mAM 26muM che tenuM kema ? sAta svarAnAM nAma A nAme ApaNane pAya ane saMskRta ema baMne bhASAmAM maLe che. pAya nAmeA nIce mujaba cheH-~~ ( 1 ) sajja, ( 2 ) risabha kivA risaha, ( 3 ) gandhAra, ( 4 ) majhima, ( 5 ) paMcama, (6) dhrevaMta, reva, revata kiMvA raivatita ane ( 7 ) khrisAya, UsAta, nisAta kiMtrA nesAcya, AnAM samIkaraNurUpa saMskRta nAmeA nIce pramANe che :~ ( 1 ) ja, ( 2 ) RSabha, (3) gAndhAra, ( 4 ) madhyama, ( 5 ) pAMcama, ( 6 ) dhaivata, raivata ke jaivatita ane ( 7 ) niSAda ke niSka (? 6). ahIM e umerIza ke revaa ane raivatanAM sa MskRta samIkaraNa 'revata' che jyAre revatitanuM 'raitita' che. evI rIte thrisAya, zesAya, nisAta ane tesA e cArenuM saMskRta samIkaraNa ' niSAda ' che. 1. aNugata 31mA padmanA pahelA traN pAda pUratA pAme "na disutta" aNuegadArAi ca;" (pR. 150)mAM nace mujaba nAMdhAyA che r " sAmA gAyati mahuraM kAlI gAyati kharaM ca rukUkhaM ca / nArI mAyati narM ". " gorI gAyati mahuraM sAmA gAyati kharaM ca rukUkhaM ca / kAlI gAyati caure ". * gorI gAyai mahuraM kAlI gAya kharaM ca rukUkhaM ca / sAmA gAyak par che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadravAta gujarAtImAM pahelA pAMca svaronAM nAma te saMskRta nAme mujaba che. vizeSamAM A gujarAtI bhASAmAM paivata ane niSadha e nAme heya ema jaNAtuM nathI. gujarAtImAM vaDane badale "kharaja' zabda paNa vaparAya che. juo 5. 11 tathA pR. vyutpatti- abhayadevasUrie ja vagere pracalita sAta nAmenI vyutpatti darzAvI che. raivatanI ane niSadhanI e baMnenI vyutpatti jANavA mATe mArI pAse atra ke I sAdhana nathI. saMsA- vagere sAta svarenI sA, marI, ga, ma, 5, dha ane nI evI anukrame saMjJAo gujarAtImAM pracalita che. e sAte saMjJAo-saMketene saMgItanA svarasaptakamanA svaro tarIke oLakhAvAya che. saMgItanA sAta svarane " sArIgama" kahe che. sAta svaranA prAkRta nAmanA prathama akSara ke je sa, ri, ga, ma, 5, che ane ni che te svarenI saMjJAonuM smaraNa karAve che. eTaluM ja nahi paNa e sAta akSaranA AdhAre sAta saMjJAo jAI hoya e bhAsa karAve che. varenI saMkhyA - jema ApaNA dezamAM ja vagere sAta svara che tema anyatra nathI. hansIomAM cAra svare ane cInAomAM pAMca pracalita che. ApaNA A "bhArata" varSamAM madhura lAge e svaranukrama ( melody ) mukhya che, jyAre yuropamAM sumeLa ( harmony) che. - mR. 12 che. Ane badale keTalA re saMjJA darzAve che. 2. A saMjJAo kayAre ane sAthI uddabhavI e bAbata huM ahIM jatI karuM chuM,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya sArIgamanuM virATa svarUpa - A nAmane mAre lekha prathama pariziSTa tarIke apAyo che. juo pR. 9ra-98. ' ' svarenAM sthAna - A aMge jIbhane agra bhAga ityAdi bAbata meM pR 22mAM darzAvI che. jIvanizcita svara - AnI utpatti darzAvatI veLA kukaDo, kila, kauMca mera, sArasa ane haMsa e cha pakSIne tema ja gAya, gheTuM ane hAthI e traNa pazuone ulekha karAyo che. juo pR. 12. anizcita svare - A svare kayA kayA vAghamAMthI udbhave che ene nirdeza karatI veLA ADaMbara, gedhikA, gomukhI, jhalarI, mahAbherI, mRdaMga ane zaMkha e sAta vAdyone ullekha karAyo che. sAhitya saura saMmati (pR 177)mAM ADaMbarane artha "nagAruM ane gAdhikAne artha "tabaluM karAyo che. svarenAM phaLa - khajathI mAMDIne paMcama svare gAnArane koIne koI prakArane lAbha thAya che jyAre revata ane niSAda svare gAnAra adhamatAne pAme che. kahevAnI matalaba e che ke pahelA pAMce svare zubha phaLadAyI che jyAre bAkInA be azubha phaLadAyI che. svaronA devatA - pu. 20mAM niSAdanA devatA tarIke Adityane ullekha che te zuM bIjA svaranA paNa devatAo che ane e hAya to kayA te jANavuM bAkI rahe che. traNa grAma - SaDaja-cAma, madhyama-grAma ane gAdhAra-grAma ema traNa grAme che. A uparAMta nAnhAvarta, chamU ane subhadra evAM paNuM nAma che. juo pR. 24.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ upavAta mUcchanAne artha - vaiyAkaraNa vinayavijayaNie zarU karelA ane nyAyAcArya yazavijayagaNie pUrNa karelA "zrIpAla rAjAne rAsa" khImajI bhImasiMha mANake vi saM. 1950mAM artha sahita chapAvyo che. A rAsa khaMDa 8, hAla 5 mInI bIjI kaDImAMnA mUInAne aMge evo artha karAyo che ke vINamAM 21 jhINuM pittaLa nA tAra heya che te "manA'. sArtha gujarAtI joDaNIkozamAM mUcchanAne artha "sAta svaronAM kamasara Aroha avaroha-vATa' ema karAve che. "thoTa' eTale rAmane utpanna karavAnI zaktivALa svarasamudAya. ekavIsa mUnAo - uparyukta traNe grAmanI sAta sAta sUInA che. A mUchanAnA nAmamAM jaina ane ane pratye mA phera che. juo pR 16. vanitAonA varNAdi anusAra gAnanAM savarUpa - A bAbatamAM ThANa ane aNumAM sarvAze ekavAkayatA nathI. e bAbata huM nIce mujaba darzAvuM chuM - gAnane prakAra ThANanirdiSTa vanitA aNanirdiSTa vanitA zyAma gaurI khara ane rukSa - catura gaurI, kAlI . vilaMbita, kuta ane visvara gAne aMge te baMne ArAme maLatA thAya che. kAlI zyAma . . 1 juo pR. 82. ( 2 A kaDImAMnA su ullekha che. ra sAtane artha darzAvatAM varjane badale kharajane '
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya ' gItakaLAdinA prakAre - samavAya (sa. 72)nI vRttimAM gItakaLAnA nibandhanamArga, chalikamArga ane bhinnamArga ema traNa prakAre darzAvAyA che. ane jabumAM ukakhA, pAyara, maMdAI ane rAIvasANa ema geyanA cAra prakAre nirdezAyA che.1 ratha0 (patra 54)mAM gItanA eka prakAra tarIke pAyansa (pAdAnano ullekha che. pATha saTa ma0mAM ene artha "pAda-vRddha-gIta karAve che. | nATya, geya ane abhinaya - Ane svarUpa abhayadevasa rie saMpradAyanA abhAve darzAvyuM nathI. juo pR. 32. agiyAra alaMkAro - AnI mAhitI anupalabdha svaraprAbhUtamI hatI; upalabdha AgamamAM te e nathI. juo pR. 30. matAntare - kaI kaI bAbatamAM matAntara che te bAbata pRSThakipUrvaka huM sucavuM chuM - anya zAstra (25), kaMThavizuddha (23, jIvanizrita svare (13), mUraI nAnAM nAme ( 16 ), vanitAdinA vaNuM (19), vRtanA traNa prakAre (28) ane svaronAM phaLa ( 14 ). arthAntaro - A vyAkhyAnamAM meM prasaMge pAtta arthAta dhyAM che. jemake paMcamane artha pR. 21) ane uravizuddhAdi svarAnI vyAkhyA (pR. 24). lakSaNe - saMgItane aMgenA je je zabdonAM lakSaNe A kRtimAM apAyAM che tene ulekha pRSThApUrvaka nIce mujaba huM karuM chuM - 1. juo satya zauda saMta (pR. 166).
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ upedghAta T akSarasama ( 126-27 ), abhinaya ( 4 ), ardhuM samavRtta ( 28 ),. ukSipta (32 ), utkSiptaka ( 30 ), kayya ( 29 ), gadya ( 2 ), gAna ( 5 ), gAndhava ( 5 ), geya ( 5 ), grAma ( 24 ), tAna ( 25 ), tAlasama ( 27 ), nATyamikA ( 5 ), niHzvasitAThyasitasama ( 28 ), pAha ( 29-30), padasama (27), padma ( 29 ), pAdabaddha ( 30 ), pAdAnta ( 32 ), pravRttaka ( 30 ), prANu ( 35 ), manda ( 20 ), maka (30), mUrcchanA ( 24 ), ribhita (23), rAcitAvasAna (32), laya (27), layasama ( 27 ), viSama vRtta ( 28 ),nyUjaka ( 4 ), saMgIta ( 5 ), sa`cArasama ( 27 ), (28 ), sthAna ( 21-22 ) ane svara (20). samavRtta A uparAMta pja vagerenA vyutpatyarthe paNa eka rIte lakSaNu. gaNuAya. e mATe jue pR. 21. nidhio cakravartIne je nava nidhie maLe che. temAM " " pAMDuka - nidhi ' gItanA upara ane * zaMkha - nidhi ' nRtya ane nATaka viSe prakAza pADe che. 49 tAna tAna eTale gAyanamAM levAtA palaTA, AlApa. kArDa upalabdha AgamamAM te 49 tAnanAM nAma jaNAtAM nathI. ' tabUrAne tAnapUrA ' kahe che. 4 Exc dezavidezanAM gItAnuM svarUpa * kAi pazcAtya vicArake vividha dezonAM gItAnAM svarUpa darzAvyAM che e sAhitya bauda saMskRti (pR. 178 )mAM karAyuM cheH~~ matalabane ullekha karI nIce mujakha tha 1. A krauMgata aMka te pRSThAM che,
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya "phrAMsa ke gIta sundara aura nATakIya hote haiN| jarmana ke gIta bojhila aura hRdayasparzI hote haiN| .. sAmAnya yuropIya gIta geya, gunagunAne yogya, puSTa aura -avara re ! rUsI gIta udAsa aura anagar3ha hote haiN| spenI gIta manda aura svAmila hote haiN| hirU gIta AdhyAtmika aura prabhAvazAlI hote haiN| amerikI gI: vilakSaNa aura sundara hote haiN| mAtA nI gharma, gAyAritra, zAni sAmAdi dete " ahIM e umerIza ke ho . (pR. 1ra-142)mAM rAjasthAna meM saMgItanuM nirUpa che. ApaNA "bhArata" varSamAM je vividha pradezo tema ja dharmosaMpradAye che te pratyenA gItanuM svarUpa koIe AlekhyuM che kharuM? je hoya te e vigato jANavA huM Atura chuM. kaMI nahi te e vigate pUrI pADanAra pustaka ke pustakonAM nAma paNa jANavA maLe te sAruM. 1. A kathananA mULa lekhakanuM nAma tema ja emaNe racelA pustakanuM nAma paNa apAyela nathI eTaluM ja nahi paNa mULa lakhANa paNa rajU karAyuM nathI te e traNe bAbate upara vizeSajJone prakAza pADavA mArI 12 vijJapti che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ upaghAta rANa, vAgha, rAga, gIta, nRtya ane nATaka-samAvijayano ziSya jinavijaye zItalanAthanuM stavana racyuM che. emAMthI nimnalikhita paMktio rAsa vagerene lagatI hAI e huM uThuta karuM chuM - " amarI bhamarI parI leka ke, mukhaka-vAsa re, apacchara lAbha ane te jANI ke, gAye rAsa re-2 vINA tAla rabAja(ba) suNAve ke le karatAla re, dhapamapa mRdaMga bajAve ke, rAga rasAla re; tanano tathaI thaI tAna milAve ke, sarIkhe sAda re, rAga rAge gIta malhAve ke, madhure nAda re - nATika batrIzabaddha dekhAve ke, navanave chaMda re, laTake laLI laLI zIza namAve ke, vinaya amaMda re;" A paikI bIjI paMktimAM rAsana, trIjI ane cothImAM vividha vAghone, pacamImAM nRtyanA bela vagerene, chaThThImAM rAgaNI, rAga ane gItane ane sAtamImAM 32 nATakane ullekha che. vivAhamAM evo ullekha che ke jamAlina prAsAdamAM aneka ' prakAranI suMdara yuvatie vaDe batrIsa jAtanAM nATako bhajavAtAM hatAM tyAre jamAli e nATake anusAra nRtya karato hato. carcarI - pR. 83mAM nirdezAvelI carcarInI gizAstra (pra. 2, bhale. 27)nI paNa vRttimAM nIce mujaba prazaMsA karAI che - 1 e satyavijaya paMnyAsanA saMtAnaya thAya che. eo vikramanI 18mI sadImAM thaI gayA che. 1 A stavana "115 stavana maMju( )SAmAM pR. 347)mAM chapAyuM che.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya citra ane saMbhUta hAhA ane hUddha e nAmanA devagAdha karatAM caDiyAtuM gIta gAvA lAgyA, tumbara ane nArada karatAM caDiyAtI rIte vINu vagADavA lAgyA, ane gIta prabandhamAM gavAtA spaSTa sAta svarA vaDe teo je vINu vagADatA hatA tenI AgaLa kinAre paNa hisAbamAM na hatA. e baMne jayAre dhIra ghoSavALuM mRdaMga vagADatA hatA tyAre teo mura nAmanA daityanA asthipiMjararUpa vAghane grahaNa karelA kRSathanuM anukaraNa karatA hatA. ziva, urvazI. 2bhA, muMja, kezI ane tile temAM paNa je nATyathI aparicita hatA tevuM nATya paNa teo karatA hatA. cosaTha kaLAe - A badhI kaLAnA nAme zrI. rAva rAyanA trIjA khaMDanI ethI DhAla pachInA sAtamA deharAnA spaSTIkaraNa ( pR. 8pa bA )mAM apAyAM che. ahIM e umerIza ke samayamAM parivartana thatAM prajA nI kaLA saMbaMdhI jijJAsAo ane abhirucio. badalAyA kare che. rAgo ane giNIo- "rAgane aMge eka sthaLe nIce ' mujaba kathana che : "yo'yaM ghanivizeSastu svaravarNavibhUSitaH / lava kanarittAnAM bAra vAra gu . " Ane artha e che ke svara ane varNathI vibhUSita e je dhvanivizeSa manuSyanAM cittane raMjana kare te "rAga" che. "ga" e anekArthI zabda che. ene prastuta artha "manoraMjana thAya tevI gAvAnI rIta che. rAgiNIne "rAganI strI kahe che. zrI rAka za0 (khaMDa ka, tA. 4 ) pachInA AThamA doharAnA sapaSTIkaraNamAM cha rAgane
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ upeAghAta aMge eka saMskRta Sadha ane ene artha, pratyeka rAganI cha cha rAgiNIna nAmane samatAM cha cha saMskRta paDyo ane ekeka rAganA ATha ATha putrAna AdhebhAre ullekha karI 6 + 36 + 45 = 90 bhedane nirdeza che. rAganA AkAra ane etAM citrAmaNAtA vaibhAre atra nirdeza che. 20. keTalIka jaina padyAtmaka racanAenAM zIrSakamAM rAga ke rAgiNI ullekha kahevAya che. AvA ullekhA kayA re atre e kaMi kara kRtine aMge che te bAbata kAme savaMze darzAvI jagRtI nathI e khatane prayAsa karAve re. rAgeA ane rAgiNIonAM je nAme meM pR, 36-37mAM dAMgyAM che tenI cakAsaNI karavA mATe mArI pAse atra kAi sAdhana nathI. ethI kArya huM tajajJone sAdara bhAvuM chuM. mahAvIrarAgamAlA tyAdri mahAvIrarAgamAlA' uttamasAgaranA ziSya nyAyasAgare vi.sa. 1995mAM racI che. emAM 36 raganA ullekha che. AkRtimAMthI jaina gUrjara kavio (bhA. 2, 4 544)mAM uddharaNe apAyAM che jyAre enA bhA. 3, khaMDa 2nA pu. 2099mAM " rAgamAlA ( naM. 1640 ) zatistatra 30 kaDInuM ' evA nirdezapUrvaka bhAga sAmenA ullekha che. sakalayanne vAsupUjana-puNyaprakAza-rAsa tema ja sAdhuvananA TI e khatete aMge vividha rAgeSane nirdeza karyo che. dezIo dezI' aneka cUMka zabda che. enA sAta artha sAva zU o (pR. 324)mAM apAyA che. chellA be artha nIce mujaba che :~~
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 saMgIta, nRtya ane nATya ( 1 ) saMgItanA e prakAromAMnA eka. ( 2 ) sa MskRta nahi pazu prAkRta chaMda ke padyaracanA. rAga prarUpe te enI zrI 50 250 ( patra 86 )mAM rAga ane rAgiNInI cAlanI vAta darzAvatAM kahyuM che ke cakravartI mULa che 64000 panIe navI navI dezI vaDe enI ratavanA kare Ama 64000 dezoenA ullekha che. navamA vAsudevane aMge 32000 dezIonA nirdeza che. jaina gUr kavie (bhA. 3, khaMDa 2, pR. 1844)mAM kahyuM che ke ' dezInAM peDhAla, valaNu, cAla, dezI ema judAM judAM nAma che. te mAtrAmeLa tema ja lApasaMda gItanA DhALamAM-judA judA rAgamAM gavAya che." A pustakanA rR. 1833-2082mAM 2328 dezIe tema ja je je kRtimAM e vaparAi che tene ullekha che, pR. 2083 2104mAM meTI 123 dezIonI anukramaNikA apAi che. emAM krAi kAi to AkhI paNa che. 1. A zabda nakasundare vi. sa. 1690mAM racelA aindrAsanA aMtamAM vAparyA che. prastuta pukti nIce pramANe cheH---- rANa chatrIze jAju A, vi nivaDhAla rasAla; kuMDa vinA zobhe nahIM, yu' nATaka viSNu tAla, DhAla catura ! ma cUkate, kahejo sadhaLA bhAva; rAga sahita AlApajo. prabha* puNyaprabhAva ". 1. A zabda nyAyAcA yovijaya gaNie pUrNa karelA " zrI mA rA. ( khaDa 4, DrA. 4, kaDI 25 )mAM vAparyA che, prastuta paMkti nIce mujaba che :~~~ "khaMDa cAthe hui DhAla cAthI bhalI, pUrNa 'DakhA' taNI eddha dezI''.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadaghAta svaritaka ane sauvastika - A be zabdo meM . 57mAM vAparyA che. rAya ( patra 17, becara0)mAMnA "setyiya' ane savathiyana e anukrame saMskRta samIkaraNo che. pA, sa, ma (pR. 1175)mAM seyiya zabdano artha "svastika karAve che. sAthe sAthe "sathie ane sevasthiae banene paNa "svastika artha darzAvAya che. AthI prazna e uddabhave che ke jyAre Ama A zabda ekAryaka che te e mATe be zabda kema jAya che? zuM svastikanI AkRtimAM enAM pAMkhaDAM jamaNI tema ja DAbI bAjue ema be judI judI rIte AlekhAyelA jovAya che ane ene laIne be bhinna AkRtio bane che e darzAvavA be zabdo jAya che ? pa. sa. ma. (pR. 177)mAM "sovayi" ane "sevathia (saM sauvastika )nA (1) svastivAdaka, (2) eka tika mahAgraha ane (3) trIndriya jaMtunI eka jAta ema traNa artha sUcavAyA che. temAM eke atre prastuta gaNAya kharo ane heya te te ka ane zA mATe ? yuvAdi ane citra - pU. 91nA aMtamAM meM je hAthathI vagere viSe lakhyuM che te saMbaMdhamAM kahIza ke jena citrakalpakama (pR. 62-69)mAM DolararAya mAMkaDane "nAthazAstranA keTalAMka svarUpe 1 "svastika' athavAcaka pAiya zabdo nIce mujaba che - sami, saFiga, sethio, senthiya, sevasthi, sAtviga ane sevasthiya ' A paikI sathi' zabda ajiya0 (33)mAM vaparAya che, 1 . A aMge e vAtane nirdeza karIza ke khAravelanA zilAlekhanA prAraMbhamAM ravaritAnI Ati che
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya nAmane je lekha chapAye che emAM dhutathI mAMDIne caturA sudhInuM nirUpaNa che. vizeSamAM ene aMge 24 citra (kramAMka 118-142) jai, ci, ka.mAM apAyAM che. sUcItya - pR. 67mAM meM kezAnuM je sarasava-sacInatya ane pR. 73-74 mAM jayAnandanuM je sacInatya AlekhyAM che te vasu (pR. 203 )mAMnA sUI-naTTa ( sacI-nATaya )nuM smaraNa karAve che. 108 (105) karaNe - saMgItapaniSasAradvAra (a, 6, le, 2-111)mAM 2karaNo viSe mAhitI apAI che. enA . 2mAM 108 karaNe pUrvArSioe kahyAne ane le. 11mAM sudhAkalaze pite 108 karaNe kathAne ullekha che paraMtu le. -10 sudhImAM to 105 ja karaNanA nAme ane tenI samajatI apAI che. AnI aMgrejI prastAvanA ( pR. 25-28 )mAM A 105 nAmo ane nATayazAstra pramANe kramAMko apAyAM che. sAthe sAthe kahyuM che ke keTalAMka nAme baMnemAM samAna hovA chatAM enI vyAkhyAmAM bheda che. lo. 112mAM karaNe vaDe kara aMgahAre uddabhave che ema kahyuM che. 3ra aMgAre ityAdi-o. 115-119mAM 32 aMgahAronAM nAme apAyAM che. le, 129-22mAM 32 bhramarIna ane kalo. 123-127mAM 32 cArInAM nAmo darzAvAyAM che. le. 131 pachI sAta zramano ullekha che. 64 hastake - pa. 73mAM je 64 hastakAne bAMdhebhAre ullekha che enA nAme sagIpaniSasAhAra (a. 5, lo. 26-111)mAM 1. A jAtanuM nRtya sidhu-sauvIranA saMgItajJa rAjA udrAyananI patnI paNa karatI hatI. juo AvAsanI guphaNa ( patra papapa che. 2. A aMge, upAMge, pratyaMga ane nRtyAMgamAMthI udabhave che. A zle, 4.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ upekSAta traNa kaTake apAyAM che. jemake sauthI prathama 24 asaMyula-hastanAM nAmo, pachI 13 saMyuta-hastinAM ane tyAra bAda 27 nutta-hastanAM nAme che. nava nATaka vagerenuM svarUpa - vaiyAkaraNa vinayavijayagaNikata zrIra0 rAva (khaMDa 2, DhA, 5, kaDI 8)mAM nIce mujabanI paMktio che - nATaka nava dIdhAM re, tihAM pAtra prasidhAM re jANe e lIdhAM, mA~ saragathI re". khaMDa 4, DhA. 2nI prathama kaDI nIce pramANe che - "hAjI paheluM peDuM tAma, nAcavA UThe ApaNuM he lAla hejI mUla nahI paNa eka, navi UThe bahu pare bhaNuM he lAla-1" upayukta nava nATake paikI eke viSe tema ja mahuyarIgIya, seyAmaNI ane AgAmaDakhara ema traNa nATake aMge paNa sUryAbhadeva vageree je vera nATaka ra tenA jevI te vistRta to zuM paNa saMkSipta mAhitI paNa maLatI nathI. AgamaDaMbaranI eka virala hAthathI pATaNanA "tapa" gacchanA bhaMDAramAM che ema jJAnAMjali (pR. 7)mAM ullekha che. A nATakanA nAmamAM " Agama' zabada che e uparathI ema kure che ke e jaina kRti haze. arvAcIna nATaka- Adhunika nATakakArAmAM amadAvAdanA vatanI DAbhAI gheLajhALa vi. saM. 1923 - vi. saM. 1958) mahatvanuM sthAna bhogave che. emaNe gujarAtImAM racelA 15 nATake te lokha jaina sAhityane saMkSipta itihAsa' (pR. 70-705)mAM che.* 1. zrI bhagavatIkAra" (pR. 15-191)mAM 32 prakAranA nATavidhinuM varNana che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya emanA sivAya arvAcIna samayamAM anya kayA kayA jaine nedhapAtra nATaka racela che te jANavuM bAkI rahe che. ' garabAo- A pUrve sthAnakavAsI senujInA ziSya umedacanda bharaphesarane garabe tema ja marudevIne garabA 20 kaDImAM vi saM. 1937mAM rame che. vizeSamAM upayukta nATake paikI darekanA khelamAM ekeka garabo che. mAre racele garabe "bIjI kiraNuvalI" (pR. 45)mAM chapAyA che. garabI- uparyukta umedayade nemanAthanI garabI 18 kaDImAM vi. saM. 1837mAM racI che. nRtyanA prakAre- "nRtyakaLA' kaMI AjakAlanI nathI. A duniyAnI utpattine je samaya e viSayanA Adhunika vidAne mAne che teTalI prAcIna natyakaLA haze ke kema e prazna bAjue rAkhI eTaluM te jarUra sUcavIza ke abhinayanA prAdurbhAvanuM vikasita svarUpa te nRtyakaLAnI prAraMbhika dazA che. je A kathana sAcuM hoya te e umerIza ke lokomAM paNa nRtyakaLA saMbhave che. A uddaghAtamAM nRtyakaLAnA itihAsane sthAna nathI. AthI ahIM to mRtyakaLAnA keTalAka prakAre je meM mArA vyAkhyAnamAM darzAvyA che tenI saMkSipta nadhi lauM chuM. ane Aje emAMthI je e ja svarUpe ke thoDAka parivartanapUrvaka cAlu che ke kema e prazna enA vizeSajJone bhaLAvuM chuM. nAlikAgalaka nRtya, "sarasava-sUcI" nRtya, lAsya nRtya, zastrAdinA agra bhAga uparanAM nRtya, dIpaka nRtya, "musaLa nRtya ane vahavAdInuM nRtya, 1 A garabo "umedacandajIkRta kAvyasaMgrahamAM vi. saM. 1941mAM chapAya che. 1 A badhA garabAo koi sthaLethI eka pustakarUpa chapAyA che kharA? --- ------- -- --
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddaghAta jvalanAdinAM nRtya - hAribhadrIya uvaesapatha uparanI sauvIrapAyI municandrasUrie vi saM. 1174mAM racelI sukhasaMdhanAmAM jvalana ane dahane mahAvIrasvAmI pAse nRtya karyAne ullekha che. samayasudare pArzvanAthanA stavanamAM padmAvatI devInA nRtyane ullekha karyo che. enI bIjI kaDI nIce mujaba che - theItheI tataEI padmAvatI gIta gAna mukha vRndA; zAsaMgIta bheda padmAvati nRti [nava navaI chandA, hamA." vAgho - "saMgIta' zabda jeTalo vyApaka che eTale ene mATene aMgrejI zabda music nathI. MusicnA vocal ane instrumental evA be prakAra gaNAvAya che eTale ene vicAra karatAM vAghone saMgIta sAthe saMbaMdha hovAnuM phalita thAya che. vAgha mATe Agha, tUra, tU, varitra ane smaradhvaja ema saMskRta paryA che. gujarAtImAM vAjitra, vAjiMtra ane vAju e traNa zabda tema ja vAgha ema cAra ekarthaka zabda che. meM gujarAtImAM "vAjiMtronI vaNajAra" nAmane lekha lakhyo che te aMgrejImAM "vAgho saMbaMdhI jena ulekho"nAmaka lekha lakhyo che. e arasAmAM meM eka lekhamALa taiyAra karI ene lagate prathama lekha phArbasa gujarAtI sabhA"nA te samayanA taMtrIjI upara mokalAvyo hatA. eo e prakAzita paNa karanAra hatA paraMtu koNa jANe. kema e emanA jIvanakALa daramyAna chapAye nahi ane jyAre meM tapAsa karI tyAre mane khabara maLI ke e lekha ja nathI ane adyApi jaDyo nathI. A lekhamALAmAM meM mukhyatve muLa gaNutAM aneka 1 A stavana "115 stavana maMju pA"nA pR. 817mAM chapAyuM che. 2 Ane "sUrata senAnI mUrata" (pR. 264)mAM "vistRta nibaMdha tarIke ullekha karAya che. 3 A lekhamAM meM bhautikazAstrane lagatI keTalIka bAbate prasaMgopAtta rajU te karI hatI ane vAdyonI utpatti para paNa keTalIka bIne darzAvI hatI.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 saMgIta, nRtya ane nATya vAgho| paricaya sva. saMgItano kraoNMcanalAla hIrAlAla mAmAvALAnA sahakArapUrvaka ApyA hatA. e vAtane Aje vIseka varSanAM vahANu vAryA e chatAM ene lagatA lekhe aprakAzita rahyA che. " " vaNa kasamuccaya ( bhA. 1 )mAM je vaNu ka `aMge vividha kRtio apAi che temAMnI keTalIkamAM vAghone ullekha che. AnI sucI enA bhA. 1, pR. 163-164mAM apAI che jyAre viSenuM nirUpaNu A bhAganA pR. 73-78mAM che. keTalAMka vAgho vINA ityA--i- zrI rA0 yAra (khaMDa 3, DhA. 5)mAM vINAne mUMge bhAMgaphADa ane azuddhi e e bAbata anukrame nimnalikhita *DI 20 ane 26mAM darzAvAi che H~~~ da ', (1) tra tra 3Te tAMta, gamA jAye khasI hai| lAla ga (2) " vINA sagabha` te dAdhA daMDa, gale graMthuM DhA lAla ke tuMbaDa teNu azuddhapaNuM me' tasa kahyuM huM lAla p .' mAnavaye 2SaNa' parvanI cAyanI pahelI kaDImAM DhAla, dadAmA, bherI, napherI ane jhallarInA ullekha karyo che. rAmacandrasUrinA ziSya bhaMgala(jayama gala)sUrie racelA "mahAvIra --%0*kalazamAM jayaDha' chA ), mala( mAIla ), alakSa}rI, tiula, dundubhi, saMkha (za`kha), kAhala, sAla () ane vISu (vISNuA)nA ullekha che A ja kRti jaiva gU0 30 (bhA. 1)nA lagabhaga prAraMbhamAM pR. 75-76mAM"mahAvIra janmAbhiSeka"nA nAme noMdhAi che. emAM 18 TuMka (po) che. e paikI TuMka 11, 12, 17 ane 18 emAM uddhRta karAi che. 1. A saMbaMdhamAM jue pR. 35, 40 ane 74-75. OM. A theya * zrI pratikramaNa-sUtra prakhedha-TIkA ' ( bhA. 3, pR. 871- 872)mAM chapAi che. 3. emaNe vi.sa. 1319mAM sudhA'parvata uparanA cAcigadevanA lekhanI praznati racI hatI.jai, mU. ka. ( bhA, 1, pR. 76) 4. A samadhamAM jue pR. 102, Ti. 8
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdUlAta rabAba te zuM ? -di. zratasAgare tatvArthavRtti kiMvA tAtparya ( la. vi. saM. 1575 mAM "tata' zabda samajAvatI veLA darane eka jAtanuM "aMdhAvAditra' kahI ene leke "rabAba' tarIke oLakhe che evo nirdeza karyo che. sA.gU jemAM rakhAbane artha "eka taMtuvAghe' ema karAya che. barakhAbane badale pa. 12mAM "Aja zabda che te zuM samucita che? paMcazabda - Ane ullekha vi. saM. 1327mAM racAyela saptakSetrirAsumAM pAMca vAdyonAM nAme sahita karAyo che. prastuta paMktio nIce mujaba che - "tivilA jhAlari bheru karIi kaMsAlAM vAjaI paMcazabda maMgalIka hetu jiNabhuvaNuI chAjai ! paMcazabda vAjaMti bhATu aMbara bahiraMtI . INa pari uchavuM jilthabhuvaNi zrIsaMdhu karaMta 50 parNacandrasUrie racelA paMcadamhAtapatraprabandhanA lagabhaga aMtamAM "vasAninAvava" ema kahyuM che. maharAjakRta naladavadaMtI hAsamAM "paMcazabda prayoga jovAya che. A rAsa senApuramAM vi. sa. 1612mAM racAya che. A rAsanI 125mI kaDI tema ja 1140mI kaDI atra abhipreta hoI e huM ukta karuM - 1. tabalAM, jhAlara, bherI, karaDa ane kasAlA vAje - Apazu kavio (pR. 184). * : 2 A rAsa "prAcIna gurjara granthamAlA"mAM anya 2 tarIke i. sa. 1954mAM ajJAta kavie vi.saM. 1539 pahelAM racelA "nala-davadaMtIcaritra sahita chapAye che. upalabdha gujarAtI nava-caritramAM A caritra prAcInatama che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 saMgIta, nRtya ane nATya "jayajayakAra ciraI e, te nagara majhAri. paMcazabada vAjitra vAjaI e, gAI gIta nAri ! 125 " " pUThiI tehanI pAlakhI, baraThI davadaMtI nAri ! paMca zabada vAjiMtra ghaNuM, AgalithI pratIhari / 114 che. bhegIlAla sasirAe paMcazabada' eTale "pAMca vAgha maMgalasUcaka davani ' evo artha A rAsanA pR. 154mAM karyo che ane bIjAoe karelA artha karatAM A vadhAre samucita levAnuM kahyuM che. vizeSamAM emaNe vivekacintAmaNi nAmanA kannaDa ( kAnaDI) prasthamAM zaMga, tammaTa athavA taMbUra, zaMkha, beri ane jayaghaMTA ema pAMca vAdyonAM nAme darzAvAyAnuM kahyuM che. sAthe sAthe tulasIkRta rAmAyaNanI eka TIkAmathI nimnalikhita paMkti rajU karI che - taMtro tAla sujhAMjha, puni jAnu nagArA cAra; paMcama se baje pAMca zabda sarakAra." upasaMhAra - aneka bhASAomAM saMgItazAstrane aMge prakhya ke grantha racAyela che. e uparAMta keTalI ye kRtiomAM saMgItaviSayaka ullekhe che. AthI jema meM A vyAkhyAnamAM evI keTalIka jaina kRtiomAMthI ulekhe rajU karavAne namra prayAsa karyo che tema saMskRta ane gujarAtI ajaina kRtio mATe karavAnI mArI abhilASA te che paraMtu e mATe Avazyaka sAdhane atyAre te mane maLe tema nathI te evuM kArya anya koI sahadaya sAkSare karavuM ghaTe eTaluM vinamra bhAve sUcavI A ughAta huM pUrNa karuM chuM. madhuhaMsa, Do. enI besanTa roDa, varalI, muMbaI-5 DD ! hIrAlAla 2, kApaDiyA tA. 22-9-72 (anantacaturdazI vi. saM. 2028) che
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya jaina sAhityanA be va dvAdazAMgInA udbhava ane hrAsa AgamAnuM pustakArIhaSNu vistRta viSayasUcI pRSThAM sakalanasamaya iidbhavAyanA vibhAgo ane peTAvibhAgA vyAkhyAnanI maryAdA saMgIta ane abhinayakaLAne AvirbhAva abhinaya : paryAya ane cAra prAraza saMgItanA traNa artha nATyanA e paryAya gAnAhivAcaka saskRta ane pAya paryAya kAvyanA cAra prakAra svarama DaLa ' rAgata batrIsa po ane ane aMgenA aNuogadAra pramANenA pAThabhedA 1 1 * 2-3 3 34 4 4-5 5-7 7-19 7-11 A dvArA 9 bhAmatA varNavAya che. viSaya DAM 21 sAta svarAnAM nAma 11-12 2-3 svarAnAM sthAna ra 4 jIvanizrita kivA pazu 5 khIjanya svarA 12-13 niSAdanuM nAmAntara humasInA ane cInAonA svara (notes ) 6-7 ajInizrita yAre vAghajanya svarA 8-14 svarAnAM phaLa TANu ane nArada aNuegadAragata matAntara R r 13 13-14 13 14 traNa grAma 14 11-18 ekavIsa mUrcchanA 15 11 cAra prazno 15 20-21 uttarA 15-16 1; 16 1 hANu ane saMgItazAstra 22 suzikSata gAyaka 23 gItanA cha dAya 1 AThANa jyorjI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 saMgIta, nRtya ane nATya viSaya pRhAMka lakSaNa eTale ? 22 svarAnAM phaLa sabadhI avataraNA 22 viSaya pRSThoka 24 gItanA ATha guNu 15 21 gItanA avAntara guNA 17 26 sUtranA ATha guNA 18 27 vRttanA traNa prakAra 18 68 bhASAnA e prakAra 18 18 21 7 prazno z. vanitAnA varNAdi anusAra uttarA 18-19 31 tantrI vagere sAthe svarAnI samAnatA rUra svarAthI mAMDIne tAna sudhInI saMkhyA vizeSa vigatA mATenAM yAra sAdhanA varanI utpatti ane ane a svaranuM lakSaNa SaDaja vagerenA vyapatya ityAdi A saMbaMdhI avataraNa svarAnI sadazatA - sthAnanuM lakSaNa ane aMgenAM avataraNA 19 19 19 2. 20 20-21 20 21 22 1 ravizuddhAdiravaranI dvividha vyAkhyA kaMDavizuddhanI vyAkhyAmAM matAntara ribhitane atha riNita aMgenA prAcIna prayAga grAmanuM lakSaNa ene aMgenuM avataraNa traNa grAmanAM nAma mUrcchatAnuM lakSaNa ene aMgenuM avataraNa tAnanuM lakSaNlR tAnanA lakSaNa sabaMdhI avataraNa avanizritAdinuM nirUpaNuM 24 Dha 23 23 24 24 24 24 14 25 5 25 tAna samadhI arjuna ullekhA 25 jIvAhinizrita aMge avataraNa 25 49 tAnanI utpatti 2 svarAnA prayattAnAM kAraNa asa khya svarA 26 Rk
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pratyekSepasama pratyAdinI samajaNu svaranA vAdI vagere cAra prakAra akSarasamanuM lakSaNa padasamanuM lakSaNu tAlasamanuM lakSaNa layasamanuM lakSaNu grahasamanuM lakSaNa saMcArasamanuM lakSaNu layanuM lakSaNa samavRttAdinA bhinna a sarapAhuDatA nAza ane bharatAdinI utpatti vistRta viSayasUcI pRSThAMka 2}-28 jIvAjIvAbhigamamAMthI geyA 26-27 27 gecanA prakAro ityAdine aMgenu avataraNa geya(gIta)nA ATha prakAra 17 27 27 27 27 27 28 dinA prakAra| ityAdi 28-29 28 jIvAjIvAbhigamamAMthI avataraNa 29 kAvyanA cAra prakAre ane enI samajaNa 29 ane tenAM lakSaNNA 29-30 20 viSaya agiyAra ala kAranA vaSNu nane! nAza saMgItanuM vastu na rAyapraseijamAMthI pRhAMka avataraNu svaranA mandrAdi traNa prakAra gItanA cAra prakAra geyanA cAra prakAra 30-32 30. prANanuM lakSaNa nAdanI utpatti 32. 3 gItasundarIne adhikAra 32-38 vAmananI nRtyamAM asaphaLatA 33 vAmananI gItamAM asaphaLatA 33 23-34 zuME gAna mATenI Avazyaka paristhiti 30. 31. vINAenI bhAMgapheDa gItakaLAnI parIkSA 34-38 gAndhanuM trividha utthAna 34-35 vINAnI vizuddhi - 35 31 35 3 nAnA prakAra gItanA prakArA ane upaprakArI3 uparyukta viSayanuM avataraNa 32.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThAka 37 saMgIta, nRtya ane nATya viSaya pRSThaka | viSaya jara rAganAM nAma 3-37 vasudeve vikhaNugItanuM naTanArAyaNa ke naTTanarAyaNa karAveluM zravaNa 46-47 gItAne viSaya 72 kaLAo 47-48 gItane prabhAva kaLAne artha 48. AyudhAdinuM haraNa gIta-kaLAnA traNa prakAra 48 mastakenuM muMDana 38 ajiyasaktithayamAM saMgIsaMgItanA bolapUrvakanI be tAdi saMbaMdhI zabda 48-49 stutio aMgahAranI samajaNa 49 baMne stutionAM prakAzana 38 ajiyasantiya (gA. 31) 49 vasudevanuM vINAvAdana ane kati vagerenAM nAme gandharvadattAnAM emanI ajiyatithayanuM sAthe lagna 39-41 anukaraNa viSNunI bhAMgaphoDa ane saMgame karelA upasargo : enI azuddhi saha-40 devAMganAnAM saMgIta ane pAMca muktAdAmanuM saMgIta 41-42 "kuMbhanuM parimANa gajadata abhinaya 253 motInA saMgIta mahAvIrasvAmI ane saMbaMdhI ullekha 42-44 - devAMganAo viSNukumArane adhikAra 44-46 zavyApAlakanI gItamAM tilottamAdinuM nRtya 45 Asakti pa1-para tuM buru vagerenuM gAna 45 mAlavazikI rAga para tuM buru Adi taraphathI nRtya ane nATako para-84 vidyAdharane upahAra. 46 | nRtyanA pAMca parva para-53 49-50 nRtya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya nRtta, lAsya ityAdimAM taphAvata 53 nRtya saMbaMdhI pAya zakhkhA pa nAthanA cAra prAra 13-54 khatrIsa prakAranAM nATakA mATenI taiyArI vistRta viSayasUcI puchyAMka 14svastika, zrIvatsa ane nandhAvata 55 108 devakumAranuM vadhu na 18 devakumArInuM varNana 55 vAghAnuM sarjana devakumAro ane devakumArIAnuM mahAvIrasvAmI 15 pAse Agamana atrIsa prakAranAM nATakanA abhinayA nATakAnAM nAma abhinayAnI sakhyA abhinayAnAM nAmeAnuM . satulana 54 55-5} mahAvIrasvAmInI jIvanarekhA vAgha, gIta, nRtya ane abhinayanA prakAza 5659 5 paTa paDha viSaya abhinayAnuM vargIkaraNa IzAna indre cArelAM khatrIsa nATaka medhakumAranI trIsa nAphrAmAM Asakti candrAdie bhajavelAM batrIsa nATakA dazANu bhadranA gunA galanAthe puSkariNI vagerenI racanA matAntarI 12 pRzAMka 61 mA! cihnathI smRti vakhANu te lekha che. }1-2 62 62-62 }3*}4 4 devanI zakti vasantatilakAnuM nRtya ane dhammilanI praza sA hiraNyAnuM 'nAliDhDhAgalaka' nRtya }pa }pa {5}} }; suhiraNyAne abhiSeka sAMDesarAnuM TippaNuM cAMDALa kanyAnuM nRtya mitrasenA vagerene paricaya 66-67 kAzAnuM 'sarasava-sUcI' nRtya 67 udAyana ane prabhAvatI 67-68 indra yAjeluM ' Anadu nATaka ane 'tAMDava' nRtya 68-72 {4}5
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya ' viSaya pRSThaka | viSaya pawAMka dhanuSyanI derI uparanuM nRtya karI rAvaNe taiyAra karelI vINA bANugra uparanuM nRtya 72 ane enuM gIta 77-78 taravAranI dhAra uparanuM nRtya 72 rAvaNanI anta purIonuM bhallAgra uparanuM nRtya kara nRtya 78 jaLapAtrAdi sahitanuM nRtya 72 | rAvaNe soLa hajAra patnI taravAronA bhramaNapUrvakanuM sAthe kareluM nATaka ' 78 nRtya 72 jinabhaktibhAvanA pada 78-79 musaLa sahitanuM nRtya kara ! uttarajhayaNanuM vivaraNAtmaka nAsundarInAM nRtya ane sAhitya , 78 bAra karaNa 77 | kapila munIzvaranuM nRtya ane jayAnandanuM sUcanRtya 73-74 | 500cAronuM tAlavAdana 79-80 vAmananuM vIvAdana 74-75 cha mAsa sudhInI Arya vividha vINAnA de 74-75 ASADhanI talInatA 80 hAthI upara vAdanane prabhAva 75 devasUrinI gIta-huMbIka pUrvakanI rAsakanI racanA 81 nATayAdi kaLAonA navA nATaka prakAre 75-76 surasundarInI AnAkAnI 82 nRtyanA traNa prakAra ane guNasundarI ane vINAvAdana 82 enI samajaNa 76 gamA vagerene ulekha 82 saMgane artha ghalanAno artha ane enA prakAra 82 be nATa: mahuyarIgIya cittAdinI carcArI ane soyAmaNI 7677 urvazIne nATAraMbha 83 prekSya ane tenA prakAre che | manAthanuM gIta 4 vAjiMtranI vAra 76 vivAdana "aSADhabhUtinuM nATaka ane upamitibhavaprapaMcAkathAne ene nAza 77 ] pIThababdha 83
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistRta viSayasUcI viSaya pUrNAMka 84 panditA artha sagItAdi saMbadhI granthA 85-90 RSabhadeve nATacazAstra ane gandha zAstranuM kareluM nirUpaNa 85 85 sarapAhuDanA uccheda 85 saMgItane aMgenI traNu upalabdha kRtie tivAkaram (jaina krAza ) 85 saMgItasamayasAra saMgItApaniSaddnI anupalabdhi 86 saMgItApaniSatsArAhAra 86-87 29-4 sagItamaDana cr saMgItadIpaka, saMgItaratnAvalI ane saMgItasapiMgala 88 gAdhakaLA nATavidhine uccheda nATayadarpaNu ane enI svApana vRtti 2. prabandhazata te zuM ? phrenca vizvakAza puravaNI pariziSTa 1 : sArIgamanuM virATa svarUpa 5590 80 90. 91 hara-98 Ban 31 viSaya pRthvIka pariziSTa 2 : saMgItanA khelapUrvakanI kRti 99-103 (1) jinakuzalasUriSkRta pArzva jinastuti 99-100 (2) ajJAtakatR ke nAbheTajina-stuti 101-102 (3) jayama galakRita mahAvIra-gRhakalagna (padyo 12-103 13-14) pariziSTa 3 : vizeSanAmeAnI sUcI 104-117 (a granthakAra 104-105 (, jaina 104-105 (A) ajaina 105 (A) granthA ane lekhA 106-111 A jaina 106-110 110-111 (A) ajaina (2) prakINuMka 111-117 (OM) vAghonAM nAmeA 116-117 pariziSTa 4 : saMgIta sabaMdhI pAribhASika zabdo 118128
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ grA. hIrAlAla 2. phrApaDiyAnA paricaya mATenI sAmagrI preA. hI. 2. kApaDiyAnA paricaya nimnalikhita 12 kRtiomAM apAyA cheH-- 1. zrIbhaktAparastotranI pAdapUtirUpa kAvyasaMgraho prathama vibhAga ( Amukha ) ( i. sa. 1926 ) 2. grantha ane granthakAra ( pustaka 6 ) 8. zrI kAsa gujarAtI sabhA traimAsika (pustaka 5) (1940) 4. muMbai samAcAra ( sAptAhikanA tA. 15-1-56Aaa aMka ) 5. jaina saMskRta sAhityanA itihAsa ( khaMDa 1) (1956) 6. sUrata sAnAnI mUrata (1958) 7. sUrata sudharAi samAcAra [ gujarAtI sAhitya pariSada smRti aMka ] (1965) 8. suratanA jaina lekhakrA ane lekhikAe (1965) 9, Who is Who ? 10. hIraka-sAhitya-vihAranI aMgrejI samAreAcanA (1962) 11. Sangeet Kala Vihar English Supplement (Vol. I, No. 3 ) (1970) 12. sArasvata smArikA (1971) -prakAzaka
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA [ le, preAphesara ramaNalAla cheTAlAla mahetA ] ( saMgItavibhAgaa yakSa, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDeAdA ] 6 prephesara kApaDiyAe AjathI sattaraaDhAra varSa pahelAM ApeluM saMgItaviSayaka vyAkhyAna ATaluM meDuM me ye prasiddha thaI rahyuM che ethI sau saMgItapremIe tathA anya jijJAsuone harSa thaze. vaDAdarAnA * prAcyavidyAma'dira'nA aMgrejI jarnalamAM saMgItavAdyo viSe jaina ullekhA ( The Jaina Data about Musical Instru( ments)viSayaka phesara krApaDiyAnA lekhA vAMcavAmAM AvatAM me OM emane ethI kaMI vizeSa vistRta viSaya para vaDAdarAnA "bhAratIya saMgItanRtya-nATya mahAvidyAlaya"mAM vyAkhyAna mATe 1955mAM AmaMtryA hatA. emaNe ghaNI mahenata lai emanuM vyAkhyAna taiyAra karyuM hatuM je have prasiddha thai rahyuM che. jainadharmIonI jJAneApAsanA anekamArgI rahI che. sagItivaSayaka upalabdha jJAna prAkRtAdi bhASA dvArA lekasanmukha lai javAneA ane sAtheAsAtha kAMya svataMtra ciMtanamanana dvArA navIna sUjha khatAnyAnA zrama jaitAe jarUra lIdhA che. jaina sAhityamAM jUnAmAM jUnA Agame gaNAya, ane jaina mAnyatA pramANe mukhya mAgameA i. sa. pU. 517mAM racAyA che. zrI mahAvIrasvAmInuM nirvANu 4, sa.pU. 1ra7mAM thayuM te pahelAM maulika AgamAnI racanA thayAnI mAnyatA che. te pachI lagabhaga nava seA varSe i. sa. 453 ke I, sa, 466mAM je AgamA pustakArUDha ( codified ) thayA temAM
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya kANuM (sthAna), aNuogadAra (anugadvAra ), rAyapAseNIya ( rAjaprazrIya) ane uttarajhayaNa (uttarAdhyayana) e Agama ApaNuM viSayane mATe mahattva dharAve che. I. sa.nI pamI sadImAM racAyelA ThANa ane aNuo gadAra AgamAM saMgItaviSayaka je 18 bAbatenuM varNana che tene ullekha A pustakamAM vidvAna lekhake karyo che. AmAM svara, tenAM sthAna, varanI utpatti, phaLa, traNa grAma, tenI sAta sAta mUcchanAo, gItani, gItanA guNe tathA dezo, 49 tAna ityAdine samAveza thayA che. A bharatakRta nATayazAstranA saMgItaviSayaka adhyAye sAthe sarakhAvavA jevo che. mUchanAnAM nAmomAM ThANa tathA bharata nATyazAstramAM bheda che, je dhyAnamAM levA jevo che. mUcchanAo sAthe rAganI utkrAntine itihAsa saMkaLAyela che eTale A bheda abhyAsa mAMgI le che. prophesara kApaDiyAe jaina sAhityanI saMskRta, pAiya ane gujarAtI katiomAMthI jeTalI ane jyAre prApta thatI gaI tema tema tene upaga karI gaMdha taiyAra karI tene vyavasthita rU5 Apela che. tema chatAM koI kaI vAra amuka amuka pustaka veLAsara nahi maLavAthI koI koI sthaLe lekhanamAM dhATI sugrathitatA AvI zakI nathI. saMgItanRtya-nATyamAM saMgItane prAdhAnya maLyuM che. saMskRta graMthAnI paNa e ja praNAlI che. saMgItanI paribhASA samajavA mATe vRttione Azraya te levo ja ro. pAIya paribhASA jANavA mATe A pustaka upayogI nIvaDaze. ThANa ane aNuogadAra AgamamAM svarAdiviSayaka je 32 paDyo che te bhArata nATyazAstranAM sUtranI mAphaka jaina saMgItaviSayaka sAhityanAM mULa sUtro banI rahe che. A Agamo para te pachI je vRttio (vivaraNa) thaI temAM ThANu paranI vi. saM. 112mAM cAyelI abhayadevasUrinI saMskRta vRtti, ane aNuonadAra paranAM traNa vivaraNe (I. sa. chaThThI-sAtamI sadInI jinadAsagaNinI guNi , vi. saM.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 750-827nI haribhadrasUrinI saMskRta vRtti tathA vi. saM. 118nA aMta pahelAMnI hemacandrasUrinI vRti ) - A cAra prAcIna sAdhanene lekhake upayoga karI mULa pavAmAM AvatI paribhASAne samajavA-samajAvavAne lekhake prazasya prayAsa karyo che. vivaraNe moTe bhAge paraMparAgata zailImAM hovAne kAraNe athavA te aviniyogo saMdarbha I beThI hevAne kAraNe Aje A paribhASA aspaSTa lAge che. "gabdha hoya te gadhAra kahevAya che" (pR. 21), "pahelA UThelA svarenuM anusaMdhAna karate hevAthI "paivata' kahevAya che" (pR. 21), " ribhita" (pR. 23), "vistArelI taMtrI te "tAne kahevAya che " (pR. 25), "dAMta vagerenI banelI AMgaLInI belI (kezaka) vagerethI vagADAtAM traNa svaravALA layane anusaratuM gIta te "layasama" che" (pR. 27) ityAdi je vivaraNe vRttione AdhAre ApelAM che te aspaSTa ja rahe che. te chatAM keTaleka AnuSaMgika lAbha paNa thavAneH jemake kezaka" AjanA "jirApha zabdane samAnArthI zabda lAge che ane te bhAratIya paraMparAne zabda che eTaluM ja nahi, "kezaka thI vagADavAnI rItinI prAcInatAne paNa te ghataka bane che. gAnaprakAromAM "dhruvA, dhAru, mAThA, paramAThA " :pahelAMnA prakAromAM "viSNagItanuM sthAna che, jene ulekha lekhaka mahAzaye pR. 39 upara "vasudevanuM vINAvAdana" nAmanA paricchedamAM karyo che. vasudevahiDI vikramanI pAMcamI-chaThThI sadIne graMtha che te parathI "viSaNugItanI prAcInatAne aMdAja AvI zake che. nATayazAstra ane gaMdharvazAstranI prarUpaNa karAI te samayane "abajo varSa thayAM evuM je lekhake pR. 85 para vidhAna karyuM che te jaina AdipuNanA kartAnA mata mujaba che, temAM "abajane zAbdika artha na letAM "atiprAcIna" e ja lakSita gaNavuM rahyuM.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya ullekhAyelA Agame ane tenI kRtio e saMgItazAstranI svataMtra kRtio nathI. evA jaina graMthe gaNyAgAMThyA ja prApta che. . sarapAhaDa (svaraprAbhUta ne pa. 28 ane 85mAM ullekha karAve che, je i. sa. pUrvenI mahAvIra svAmInA samayanI kRti manAi che te vRttikAronA mate saMgItane graMtha manAya che. svataMtra graMthamAM vi. sa. 1780ne pArdhacandrane saMgItasamayasAra, lagabhaga te ja samayanA sudhAkalaranA saMgItapaniSad ane saMgItapaniSatsAhAra ane lagabhaga vi. saM. 1497ne maMDanakRta saMgItamaMDana A graMthe jANItA che. A uparAMtanA graMtha jaina graMthabhaMDAromAM paDyA haze, jenuM saMzodhana thavuM bAkI che. saMgItAdi kalAviSayaka jaina ulekhe ApaNane aneka rIte upayogI che. bhASA, paribhASA, vikAra, vikAsa, yugabala, tatkAlIna mAnyatAo, kriyApakSa ne zAstrapakSa - A badhuM samajavA mATe A ullekha avazya kAmamAM Avaze. pra. kApaDiyAe lIdhelA zrama badala teo dhanyavAdane pAtra che. vRddhAvasthA ne AMkhanI takalIpha hevA chatAM teo A prakAranuM kArya pAra pADI zakyA che te badala temane savizeSa dhanyavAda. temanA A kArya badala saMgItajagata temanuM RNa raheze. AthI prerAIne koI vidvAna vizeSa viratArathI ane samakAlIna jena-ajaina sAhityanI madada laIne saMgItanA aneka pAsAMonA itihAsanI khUTatI kaDIo khelavA ughukta thaze evI AzA rAkhIe jaMbueTa, daDiyA bajAra, vaDodarA, tA. 12-11-72 ramaNalAla mahetA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI saMgItakalAkathA (lekhaka munizrI yazovijayajI) mArI yAdadAsta mujaba huM jyAre daseka varSane hatA tyAre mArI janmabhUmi habheInI jaina pAThazALAmAM huM dhArmika abhyAsa karatA hatA te " samayanI A vAta che. Dabheda e vaDodarA rAjyanA prathama kakSAnA zahera paikInuM eka zahera che. te vakhate tyAM vidyApriya ane prajApriya zrImatI sarakAra sayAjIrAva gAyakavADanuM rAjya hatuM. vidyA-kalAnA premI mahArAjAne saMgItavidyA pratye atyanta Adara hatuM ane tene temaNe ajaba zokha hate eTale emaNe temanA mukhya mukhya zaheromAM saMgItazALAo prajAne saMgItapravINa banAvavA mATe sthApI hatI. emAM DabhoI AvI jatuM hatuM arthAta DabhoImAM paNa te zALA zarU thaI gaI hatI. A zALAne samaya kAyama mATe sAMjane hate. gujarAtI zALAnA kendriya mahAkhaMDamAM A zALA cAlatI hatI ane te vakhate A zALAnA zikSaka tarIke etihAsika zahera AmAnA vatanI ane "vaja' bhASAmAM seMkaDe gIta racanAra sarasa piyA kAlekhanA suputra ustAda gulAma rasulakhAMsAheba hatA. eo A vidyAnA zreSTha vidvAna gaNAtA hatA ane bhAratavikhyAta saMgIniSNAta sva. zrI phaiyAjhakhAMnA bhANeja thatA hatA. A zALAmAM zaheranA vividha kAmanA vidyArthIo zikSaNa letA hatA. emAM betraNa mArA mitro paNa hatA. huM paNa temAM dAkhala thayo. | darzAvatI zrI pArzvajina saMgItamaMDaLanI sthApanA mArA zALA praveza pUrve bhaI saMdhanA agraNI kuTuMbanA zeTha. cunIlAlanA suputra zrI mUlajIbhAI A zALAmAM sAruM jJAna meLavI rahyA hatA. temaNe zALAnA eka sArA vidyArthI tarIkenI nAmanA ta vidyAgurunI sArI evI cAhanA meLavI hatI.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagIta, nRtya ane nATya ja sarakArI saMgItazALA zarU thatAM zaheramAM A vidyA pratye AkazuM ane Adara sArA pramANamAM UbhAM thayAM. thAAM varSo bAda UbhI thaelI e havA jaina zrI satrane sparzI gai. e DabhAi sadhanA AgevAne bhegA thayA. sa'gItapremI AgevAnAe prastAva mUkayo ke "jo ApaNA saMdhamAM saMgItamaMDaLanI sthApanA karavAmAM Ave te ApaNAM mALA saMgItavidyAmAM pravINu ane ane svayaM prabhumakti karI zake te te zrI saMghane ke peAtAnI jAtane paNa upayAgI banI zake, mATe A vidyAmAM saune pravINu ane pAraMgata khanAvavA'. A vicAra saune rucyA ane 'darzAvatI (DabhAi) zrI pArzva jina saMgItama`DaLa' e nAmanI saMsthA sthApavAnA niNaeNya thayA. A niNaeNyane saue atizaya utsAhapUrvaka vadhArbI. amArA saMgItazikSaka khAM sAhebane vAta karatA teo pazu rAjI thayA. saMgItapremI AgevAnA mArA sasArI mAmAnA putra zrI jIvaNalAla cunIlAla, mArA sa'sArI vaDIla baMdhu zrI nagInadAsa nAthAbhAi, zrI caMdulAla hiMmatalAla paTela, zrI mANekalAla meAtIlAla, zrI kAlIdAsa mAhAlAla vagere bhAIoe A saMgItama'DaLanA saMcAlana, vahIvaTa vagerenI javAbadArI saharSa svIkArI. 38 ceAgya pAtrA mATe traNa vAra cakAsaNI ATalA prAraMbhika vidhi patyA bAda zALAmAM saMgIta zIkhanArA vidyArthIo dAkhala karavA joie. eTale kAne dAkhala karavA e prazna UbhA thayA. A te| zrIsadhanI zALA, sau haka karatA Ave ane AmAM saMkhyA joie maryAdita. vaLI je cUMTAya te saMgItanuM jJAna levAnI kaMi ceAgyatA dharAvanArA paNa hAvA joie eTale eve nirNaya levAmAM AvyA ke saMdhanAM tamAma bALakone pAThazALAmAM AmaMtraNa ApavuM ane pachI temanA gaLAnI ane temanI yAgyatAnI parIkSA karavI. A nirNaya mujaba seMkaDA chekarAone pAThazALAmAM bhegA karavAmAM AvyA. chekarA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI saMgItakalAkathA - enA AnaMdane pAra na hato. darekane saMgIta zIkhavuM hatuM. saMghanA AgevAnI hAjarImAM dareka chokarA pAse stuti, prArthanA ke koI kavitAnI kaDI, chevaTe navakAramaMtra belavAnuM kahevAmAM AvyuM. saMgItazikSake be divasamAM cakAsaNI karI lIdhI. gaLAnI halaka, madhuratA, ityAdi saMgItanI yogyatAnA mApadaMDa dvArA prAthamika tapAsamAM pacAseka chokarAne tAravyA. bIjI vAra tAravelA pacAsamAM punaH vadhu cakAsaNI karIne pacIseka jaNane tAravyA. chokarAo joItA hatA paMdarathI vIsa eTale trIjI tapAsane aMte sattareka chokarAone tAravyA ane zubha divase pAThazALAnA nAnA khaMDamAM saMgItazikSaNane prAraMbha thayo. emAM pahelA ja divase tAravelA sAra chokarAnI vadhu cakAsaNI zarU thaI traNa divasanI cakAsaNIne aMte sattareka chokarAone kramAMka ApavAmAM AvyA, emAM mArI yAdadAsta mujaba mAre krama trIjo hate. A ja kamathI amAre bhaNavA besavAnuM hatuM. A sattaramAMthI cAra-cha chokarAo sAMjane sAtathI ATha cAlatI sarakArI zALAmAM hAjarI ApatA. AThathI nava chuTI hatI. emAM jaina pAThazALAmAM jaIne dhArmika zikSaNa levAnI icchAvALA vidyAthIo hatA. teo pAThazALAmAM jatA. huM paNa pAThazALAmAM niyamita dararoja ja. nava vAge eTale jaina saMgItazALA zarU thatI ane te 8thI 11 vAgyA sudhI cAlatI hatI. saMgItanuM prAthamika jJAna te meM sarakArI zALAmAM lIdhuM hatuM ane keTalAka rAge, paNa zIkhyuM hatuM eTale jena zALAmAM mAre che tethI AgaLanuM zIkhavAnuM hatuM paNa jeoe saragame sAta svare vagere viSayanuM prAthamika jJAna paNa meLavyuM na hatuM temane prAthamika jJAna ApavAnuM kArya zikSake zarU karyuM jyAre amArA mATe temaNe AgaLanA navA rAgenuM jJAna ApavAnuM zarU karyuM. traNacAra mahinAmAM navA vidyArthIo paNa amArI sAthe thaI gayA ane temaNe rAga-rAgiNI zIkhavAnA kSetramAM praveza
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya karyo. sapta svanuM, tenA TUkaDAonuM tema ja mana, madhyama. tAva, kamala svara, AMha, avaroha ane tAna-AlApa vagerenuM mukhya jJAna jo paripakava thai jAya che tene AgaLa vadhavAmAM khAsa koI muzkelI nathI paDatI. , amane prathama te saMgIta zuM che? rAge keTalArAgiNIo keTalI ? vagerenuM sarva sAmAnya jJAna apAyuM. te pachI saMgItakSetramAM rivAja mujaba sauthI sahelA evA "pAlI' rAgane tenA Aroha-avarehanI saragamathI zIkhavavAnuM zarU karyuM. te pachI te rAganuM neTezana (svaralipimAM avataraNa) kALA pATiyA upara cokathI lakhI zIkhavyuM. dareka rAgamAM prathama te rAgane khyAla ApatI Aroha-avaroha25 svarasaragama, te pachI sthAI) zIkhavAnI hoya ane te zIkhI gayA bAda tene "aMtara zIkhavAne heya, cAra vibhAgamAM vahecAyeluM ATaluM jJAna te hareka vidyAthIe tevuM ja joIe. e pAkuM thaI jAya eTale e rAga zIkhAI gayo kahevAya. te pachI AlApe, tAna, palaTA, duguNa, guNa, je je zIkhavuM hoya. te zIkhI zakAya che. A niyama mujaba amoe dareka rAganA cAreya, vibhAganuM jJAna meLavI lIdhuM sthAI ane aMtarAnuM neTezana pATiyA upara lakhavAmAM AvatuM te joI joIne ame zIkhatA hatA. te pachI nAnA tAna AlApa paNa pATiyA upara lakhIne neTamAM ke meDhathI amane gurujIe zIkhavyA. che. AnI dhUla hayAkhyA : nIcenA sUromAM gavAya te. 2. uparanA sUromAM gavAya te
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI saMgItakalAkA: amArA gurujI eka ustAda hatA ane zikSakanA yathArtha arthamAM zikSaka hatA. teo koI paNa vidyAthI kAcuM hoya tyAM sudhI AgaLa na pATha Ape ja nahi. sAcA ziSyahitAthI niHsvArtha gurune pitAne vivAthI kAce rahe e kema pAlave pUrvazikSita amAre saune dhIraja rAkhavAnI hatI. amArA sAthIdArone amArI haroLamAM lAvavAnA hatA. AthI amane eka lAbha e hato ke amAruM labdha jJAna paripakava thatuM jatuM hatuM. chevaTe sau bhegA thaI gayA. 40thI 50 regenuM jJAna prApta karyuM. amArA ustAda bahu cari hatA, dilacera na hatA, udAramanA hatA temaja khUba ja utsAhI ane nikhAlasa hatA. dareka vidyArthIne taiyAra karavA tarapha samAna bhAva rAkhatA hatA, pUrA parizramI hatA. emAM je viMghArthI : utsAhI, kahyAma ane saMgIta-vijJAne kaMIka zokhIna-saMskArI hoya tenA tarapha teo vadhu dhyAna ApIne te vidyArthIne taiyAra karatA. koIne koI ziSya zreSTha saMgItakAra bane tevI bhAvanA khUba ja rAkhatA hatA. daramahine parIkSAo paNa levAtI. A vakhate saMcAlake paNa hAjara rahetA. ane emaNe prathama vIzeka rAganuM neTezana zikhavADyuM. tyAra Ada te rAgana gIte, zabda ke dhArmika pade dvArA rAgenuM jJAna karAvyuM. sAta varSone ane noTezana sAthe 40thI 50 rAganA jJAna sudhI amo pahecI gayA hatA. gurujIe jene zALAmAM 17 vidyArthIone traNa kakSAmAM vibhakta karyA hatA. prathama kakSAmAM 4 vidyArthIo, bIjImAM 6 vidyArthIo ane trIjI kakSAmAM bAkInA 7 hatA. prathama kakSAmAM ame cAra hatA. ame cAreyanA kaMTha, halaka ane jJAnamAM lagabhaga ekatA hatI. ema chatAM jyAre badhAya vidyArthIo samaharUpa gAtA tyAre kakSAnA bhedo vilIna thaI jatA hatA.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. kalyANa saMgIta, nRtya ane nATya zIkhelAM zonAM nAmanI yAdI 1. bhopAlI 22, soraTha 2. yamane 23. durgA 3. yamanakarayANa 24. vAgezvarI 25. deza 5. hamIra 26. vasaMta 6. bhairava 27. hiMDaLa 7. zaMkarA 28. sehanI 8. bilAvala 29. malAra 8. khamAca 30. meghamalAra 10. bihAga 31. mIyamanAra 11. bhImapalAsa 32. aDANe 12. kAphI 33. rAmagrI 13 kAphaherI 34. ToDI 14. kAliMgaDo 35. kAnaDo 15, kedAra 36, darabArI kAna 16. tilaka kAmada 37. goDI. 17. AzAvarI 38. gADIneTa 18. jogIo AzAvarI 19. mAlakeza 39. pUrva 20. sAraMga 40. zrIrAga 21. bhairavI 41. zrIraMjanI. 1. jeTalA rAge smaraNa karatAM yAda AvyA eTalA lakhyA che. ema lAge che ke thoDAka rahI jatA haze. A uparAMta mizra rage judA, gajhale, kavAlIo ane dezIo badhuM vadhArAmAM.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI saMgItakalAkathA tamAma pUjAe zIkhI gayA. rAgAnuM jJAna jyAre levAi rahyuM hatuM te daramiyAna amAre pUjAe ane bhAvanAnAM stavaJA, gIta, pade vagere zIkhavAnAM hatAM. AthI amArA ustAde amene gujarAtI bhASAnA mahAkavi ane zAsanayakSiNI bhagavatI zrI padmAvatI devInI prasannatAne meLavanAra pa'DitazrI vIravijayajI mahArAje banAvelI, calaNI nANAMnI jema pracalita thaelI ane sarvatra suprasiddha gaNAtI bhAvavAhI, medhaka ane priya pUjA zIkhavavAne prAraMbha karyAM. emAM ameAe-ma'DelIe ' poMcakalyANuka ' pUjA zIkhI lIdhI. ame bhAvanAnAM gItA zIkhyAM. e varSImAM derAsaramAM bhaNAvavAmAM AvatI tamAma pUjA ame zIkhI gayA. A pUname meTA bhAge uttama rAga-rAgiNImAM besADAelI hatI. bhAvanAnAM gIte thADAM lAiTa pazuzAstrIya saMgItamAM zIkhyAM hatAM. ThumarI, gajhala ane kavAlIe paNa zIkhI lIdhI hatI. mArA ustAdane mArA kaMThanI madhuratA ane gAvAnI halakanA kAraNe mArA pratye thoDeka pakSapAta paNu hateA. AvA pakSapAtatraNa vidyArthIe pratye khAsa hatA. vividha tAlAnuM jJAna prApta karyuM sagIta ane tAlanA saMbadha atyaMta gADha che. tAmra vagaranuM gANuM e mIThA vinAnA bhAjana jevuM che eTale amArA ustAde amane prathama gIta sAthe ja hAthathI tAlanI laya zikhavADI. tAlanI prAthamika bhUmikA siddha thatAM vividha tAlenA TaMkA-khAla kaMThastha karAvI lIdhA, te pachI prathama tritAla ane te pachI kramaza: dAdarI, tevarA, jhapatAla, dIpaca'dI, pUjAkhI TekA vagerenuM hAthatAlI sAthe zreSTha jJAna ApyuM. pachI tabalA. ane DhAlakanuM jarUrI jJAna amAe zIkhI lIdhuM. tAlanA khele
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nAc * ; tA evA zIkhelA ke ame tene kaDakaDATa rIte kheAlI jatA. amAruM kAi paNu gIta ke rAga khetAla gavAya nahi; tAlabaddha ja badhuM gavAtuM. amane tA eTalI hade taiyAra karelA ke tabalA khajAvanAra jarAka cUke ke mA tarata pakaDI pADatA. Ama sagIta ane tAlanuM yathAyeAgya jJAna meLavI lIdhuM vividha vAdyonuM jJAna prApta karyu, maMDaLanA kuzaLa vidyArthIe svayaM badhuM zIkhI le teA maMDaLane lAbhakartA ane khIjAonI parAdhInatA sevavI na paDe. ethI vAghomAM hArameAniyama (vAjApeTI) uparAMta jaMsI, pAveA, vAyeAlina (violin) ane satAranuM jarUra pUratuM zikSaNu meM lIdhuM, mArI janmabhUmimAM varSothI rahetA zrI joitArAma bheAja pAse me sAraMgI pazu zIkhavI zarU *relI. apeAre emane tyAM zIkhavA jatA. teo amArA kuTuMbanA sabhya jevA hatA. e kahevAnI jarUra nathI ke pUjA bhaNAvanArane khaMjarI, AiMsIjoDAM, maMjIrA ane lekhaDanI tAla mApavAnI trikrANu dhaMTaDI zIkhavI ja paDe che. chevaTe kluTa flute)nI paNa zarUAta karI ane me A zikSaNa hADyuM. dAMDiyA ane rAsagU thaNI ( dAMDiyArAsa )nI tAlIma amee avala naMbaranI lIdhI hatI. rAsagUthaNInA amArA kAryakrama eka viziSTa bhAta pADanArA hatA. 5. zrI sakalacaMdrajIkRta sattarabhedI pUjA dhAmika gItAnA mAdhyama dvArA rAga-rAgiNInuM jJAna apAya te uttama, e dRSTie amArA netAoe paDitavaya mahAtmA zrI sakalacaDkRta 'sattarabhedI pUjA' vidhArthIone zIkhavavI e nirNaya lIdhe. ane te pachI zubha divase e pUjA zIkhavAnA prAraMbha thayA. A pUjAnA racayitA upAdhyAya zrI sakalacaMdrajI mahArAja yAnI, tapasvI, tyAgI puruSa hatA.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mArI ma gItakalA pradhASa mujaba emaNe A pUjA' kAryAsaR"mudrAmAM rahIne khanAvI che. ane ethI e mahAma galakArI gaNAya che. A pUja jaina zrIsaMdhanI zAMti mATe bhaNuvAnA rivAja che. gujarAtamAM tA A pUjAnA eva mahimA che ke 'paryuSaNu' parvAdhirAja aMgenuM pratikramaNa karatAM kAine chIMka AvI DhAya, kaMika aniSTa-AzAtanAdi thayuM hoya athavA kazuM na thayuM. hAya to paNa kAlAMtare A pUjA bhaNAvavAnA rivAja bahu pracalita che. ane A pUjA pratye sadha dhaNuMA Adara dharAve che. 3pa DhALeAnA 35 rAgeAnuM jJAna prApta karyuM. A pUjA saMgItazAstranA UMcAmAM UMcA rAgomAM banAvI che. AmAM sattara prakAre jinabhakti karavAnI hAvAthI sattara pUjAe racAI che. A pUjAnAM rAgA atiliSTa hovAthI e rAgeAmAM bhAgye ja kASTha gAi zake. mAthI amArA zrIsa'dhane ema thayuM ke AvI mahimAzALA prabhAvaka pUMjA enA ja rAgAmAM vidyArthI zIkhI jAya teA A pUjAnA mahimA vadhe ane gAnAra--suNanAra tene AnanuM kAraNa ane, AthI ame e pUjA zIkhavAnuM zarU karyuM. dareka pUjAmAM e DhALa che eTale sattara pUjAnI 34 DhALA ane laza sAthe 35 kAvya che. gItA emAM che. pAMtrIsa rAgAmAM A pUrjA amAre zIkhavAnI hatI. bhA pUjAmAM prathama tenuM mATezana (tenI saragama) zIkhavavAmAM AvatuM, pachI te pUjAnA zabdo gADhavIne taiyAra karAvavAmAM AvatuM, pUjAnI eka eka lITI taiyAra karavA pAchaLa 4thI 6 divase kADhavAmAM AvatA. krApta kliSTa rAgamAM vadhu divase pazu jatA, A pUjA mArI yAdadAsta mujaba traNeka varSe samApta thaI haze. 1. amArA saMgItavidyAguru gulAma rasulakhAMe mATezana sAthe sattarabhedI pUrjA lakhI che. bhaviSyamAM kadAca te mudrita pazu thAya.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya - A pUjA je rAmamAM banAvI che te badhI te ja rAgamAM besADI che ema nathI banyuM, kyAMka rAgo badalyA che ane kyAMka mitra che. pUjAnI kaDIo tAlabaddha ne sarakhI rIte besADavA mATe ema karyA sivAya chUTake na hate. DhALa pahelI DhALa bIjI bhepAlI. aDANe - mizrA rAmakalI TeDI meghamalAra hiMDalA jogiyo janapurI jenapurI devasAkha bhImapalAsa gaurI mAlavI kedAra darabArI kAnaDe vAgezvarI naTa gauDasAraMga pIlu gaurI bihAma meghamalAra gauDamalAra vasaMta vasaMta mulatAnI camana zrIrAga tilaMga yajayavaMtI naTa siMdhuDe gurjarI teDI ' kalaza : mulatAnI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI saMgItakalAkathA 47 amArA ustAda gurunI evI khAsiyata hatI ke ekeeka vidyArthI pUjAmAM saMpUrNa taiyAra thavo ja joIe. lagabhaga tamAma vidyArthIo tAlabaddha rAga gAI zake te rIte taiyAra thaI gayA. amArA AnaMdane pAra rahyo nahi. e pUjA jyAre pahelavahelI derAsaramAM ame bhaNAvI tyAre sAMbhaLavA AvanAra zrIsaMghanI hAjarIthI derAsara cikAra bharAI gayuM hatuM. zrIsaMghe A pUjA sAMbhaLI amArA upara abhinaMdanano varasAda varasAvyo hato. A pUjA te amane evI kaMThastha thaI gaI ke ame jANe UMdhamAM paNa bolI jaie ane gAI jaIe. rAgo evA ghUMTAI gayA hatA ke AjubAjumAM pathArImAM sutA hoya ane jarAtarA koI rAgane cheDe, piTInA jarAka surA nIkaLe, nAnakaDo AlApa ke tAnapalaTo saMbhaLAya ke A sUro kayA rAganA che tene tarata ja khyAla amone AvI jate. A pUjA ame vagara capaDIe bhaNAvI zakatA hatA kAraNa ke ghaNIkharI pUjAo lagabhaga kaMThastha thaI gaI hatI. A rAgo-tanI vadhu tAlIma mATe mArA vidyAgurue mArA saMsArI moTAbhAI zrI nagInabhAI vagerenI sUcanAthI mane ghare zIkhavA AvavAnuM jaNAvyuM. huM baporanA be vAgye khAsAhebanA ghare jate. khAMsAheba kyAreka tAlIma Ape ane kyAreka kAmamAM hoya te mArI meLe tAlIma letA. emanA suputra zamInane kyAreka huM saragama belAvate. pAchaLathI baranI tAlIma mArA saMsArI mAmAnA suputra zrI mUlajIbhAI jeo saMgItavidyAmAM ghaNu niSNuta thayA hatA temanA ghera jaine huM temanI pAse zIkhelA rAgone abhyAsa karate hate. Ama nAnI uMmaramAM ja saMgItanA khetaranuM sAruM evuM kheDANa karavAnI taka mane sAMpaDI hatI. e DabhoInAM jaina zrIsaMdha ane khAsa karIne saMgItazALAnI netAgirIne AbhArI che. A mATe sahune hArdika dhanyavAda ApavA rahyA.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 48 saMgIta, nRtya ane nATya nRtyakalAnI lIdhelI zreSTha tAlIma 1. ' / ameA saMgIta ane tAlanI tAlIma lIdhA pachI amane nRtyakalA zikhaDAvavAnA nirNuya karAyA ane amane e tAlIma ApavAnuM zarU karAyuM. nRtyanuM vyaktie prathama amane pagamAM teDA paherAvyA ane hAyanA abhinayanI tAlIma ApI. vaLI mAraNIya ' uparAMta anya prakArA sarasa rIte zIkhI gayA. A tAlImamAM ATha vidyArthIe hatA. AmAM paNa mArA kramAMka trIjo hatA. pachI amArA mATe suratamAM parIonA AkarSaka Dresa-pAzA, banAvaTI kezakalApA, parInA mugaTA vagere taiyAra karAvyAM ane prekSakA AkrIna thai gayA. pachI te amArA maMDaLane bahAragAmathI aAma traNe maLavA lAgyAM. bahAragAma pAMca pAMca sAta sAta hajAra mANaso vacce amAre nRtya karavAnA prasaMgo banyA. sarpavALuM meralInRtya thAya tyAre te| lakAnA dhasArA evA thatA ke medanI bhAre bekAbU banI jatI. amArA mATe nRtya karavAnI jagyA paNa na rahetI. e vakhate leke amane chekarA nahi pazu che|karI samajatA hatA. jyAM jaIe tyAM leAkA phidA phidA thaI jatA. * . tyAra pachI mane vairAgyabhAva pedA thayA te A. tAlIma baMdha thavA pAmI. sAdhujIvana, anya pratikUla sarcaMgA, zaramALa prakRti vagere kAraNe samaya jatAM mArA saMgItanI tAlIma dhIme dhIme sarvathA baMdha thai gai. pariNAme smRtizrame thADIdhaNI meLavelI vidyAnuM mAruM atipriya jIraNuM bahudhA sukAI gayuM. ; A rIte mArI saMgItanI AtmA ahIM pUrI thAya che. have A pustaka aMge e khela lakhuM chu.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta vyAkhyAna aMge - be bAla - prasthAna - AjathI traNeka varSa upara che. hIrAlAla ra, kApaDiyA cembaramAM mane maLyA ane vaDodarAmAM "saMgIta, nRya ane nATya saMbaMdhI jaina ulo ane pratye " aMge pite Apela vyAkhyAna prasiha karavA mATe mAruM dhyAna khecyuM. tenI presa-kopI mAMgI ane te mane emaNe ApI. huM te joI gayA. tenI upayogitA mane samajAI ane mane thayuM ke A vyAkhyAna jarUra mudrita thavuM ja joIe. AthI meM paramapUjya mArA gurudevazrI AcArya zrIvijayamasarIzvarajI mahArAjane vAta karI. teozrIe tenI saharSa svIkRti ApI ane enuM mudraNa kArya zarU thayuM. Aje e vyAkhyAna pariziSTAdi sahita mukita. thaI bahAra paDe che. vyAkhyAna - A mULa pustikA jevuM che. bhale che nAnuM paNa A viSaya para rasa dharAvatI vyaktine te ghaNuM mahatvanuM lAgaze ane anya vAcakane A mAhitIpracura lakhANamAMthI kaMi ne kaMi navuM jANavAnuM maLI raheze. A vyAkhyAna sarva sAmAnya janatAnA rasane viSaya na banI zakesaune pasaMda paDe tevuM na bane e svAbhAvika che paNa dareka prayAsa darekane mATe ja hoya che ke koI paNa viSayanuM pustaka saune pasaMda paDe tevuM hoya che evuM thatuM hoya che? buddhibhede ke daSTibhede A dhAraNa sadAya rahevAnuM ja ane A dharaNa rahe te anAdaraNIya nahIM paNa AdaraNIya ja che. AthI tAdone arthAta enA jJAtAone je e saMtoSI zakaze te te A prayAsanI phalazrati lekhAze.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 - saMgIta, nRtya ane nATya lekhaka - vividha mAhitIonA khajAnA jevA ane marmagrAhI medhA . dharAvatA zrI kApaDiyA bahukRta vidvAna che. eo jene karatAM ajainamAM vadhu vikhyAta che. emaNe pitAnA A vyAkhyAnanI vigate ekatrita karavAmAM puSkaLa parizrama lIdhe che. emaNe vividhabhaktimArge jaina dharmamAM saMgIta, nRtya ane nATakanuM kevuM AdarabharyuM sthAna che tene vizALa khyAla Ave che ane jANavA yogya ghaNuM ghaNuM vastuonuM digdarzana karAvyuM che. enI vizeSa pratIti prastuta pustaka ja ApI raheze. | zrI kApaDiyA Aje te jIvananI saMdhyAe pahoMcyA che tyAre kheda thAya che ke jaina samAje emanI pAsethI ghaNuM ghaNuM kArya karAvI levAnI jarUra hatI paNa tema thaI na zakayuM te khedajanaka che. pustaka ane lekhaka aMge prAthamika nirdeza karI huM A pustakamAM - rajU thayelI hakIktanA AdhAre vAcakone tyAga, vairAgya ane adhyAtma e tripuTIpradhAna jaina dharmamAM saMgIta, nRtya, ane nATakanuM kevuM jvalaMta sthAna che te tarapha TUMkamAM ja dhyAna kheMcavA mAMguM chuM. suryA vagerene nRtyavidhi - zramaNa bhagavAna mahAvIrasavAmI vItarAga tIrthaMkara paramAtmA hatA. chatAM temanI samakSa sUryAbha deve nAvyayavidhi karyo. e samaye bhagavaMtanA zrI gautamasvAmIjI Ada hajAre sAdhu-sAdhvIjIo vagere hAjara hatAM. IzAna indra paNa e rIte vidhi karyo. eNe batrIsa batrIsa nATaka bhajavyAM ane te samavasaraNamAM jAheramAM bhajavI batAvyAM. te sivAya vijayadeva, sUrya ane candra nAmanA indoe, bahuputrikA devIe tema ja pUrNabhaka, mANibhada, data, zivabala ane anAdata vageree bhagavAna samakSa nATaka karyA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta vyAkhyAna aMge be bola * 12 A uparathI ema lAge che ke nATayavidhi bhaktiyoganuM ja eka eka aMga mAtra che ema nahIM paNa te sarvottama prakAranuM aMga che. je ema na heta te khuda i-ka jevA ino nATako bhajave kharAM? haragIja nahIM. - bhaktimAM nATaka-nRtyanI pradhAnatA - bhakti e mana, vacana ane kAyA e trikaraNa vegathI karavAnI kahI che. emAM kAyayogathI jevI bhakti nATyama nRtya vidhimAM thaI zake che. tevI bIjA koI prakAramAM zakya nathI. vinamrAtinamra TinI bhaktibhAvanAnA anupama ane ajoDa AdarzanuM zarIranA aMgabhaMganA vakhate (maneya sahitanI kAyayoganI bhaktinuM pratyeka aNumAM je darzana thAya che te anya prasaMge thatu nathI. saMgIta sAthenA A nATya-nRtya vidhimAM bhakitayoganA paramAlaMbana dhArA hRdaya samarpaNane ja nahIM paNa sarvasva samarpaNane je parA koTine bhAva AvirbhAva thAya che ane jenA phalasvarUpe bhakti-bhAvanAnI je parAkASThA nirmANa thAya che te anya yogamAM jvale ja jovA maLe ke na paNa maLe. kahevAya che ke saMgItakArone bhagavAna tenA kaMThamAM hoya che. dArzanikonA bhagavAna tenA mastiSkamAM, paMDitane bhagavAna tenI buddhi-paMDitAImAM ane kaviono bhagavAna tenA hRdayamAM heya che paNa mRtyakalA karanArane bhagavAna tenA aMge aMgamAM hoya che. A vAtanI pUrNa pragati mATe dasa zira dharAvanArA tarIke oLakhAtA rAvaNanuM udAtta ane bhAgya udAharaNa suvikhyAta che, rAvaNe. aSTApada parvata upara jinapratimA samakSa pitAnI patnI rANuM maMdodarI sAthe vINAvAdana karavA pUrvaka ekatAna banIne evuM nATaka-nRtya karyuM ke jene pariNAme eNe "tIrthaMkaranAmAme jejpuSa-prakRtiomAM sarvottama
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya keTinI gaNAtI puNyaprakRtinuM mahApuNya karma bAMdhI lIdhuM. je nATaka-nRtya paramAtmA banavAnuM phaLa Ape, e kalAnI addabhUta, avarNanIya ane ajoDa zakita mATe vadhu kahevAnI jarUra kharI ? bRhat pUjAomAM paNa nATakane sthAna A jAtanuM nATaka-nRtya bhaktine eka uttama prakAra hevAthI "A prakAranuM sevana vAraMvAra thavuM ja joIe evuM samajanArA dezakAlajI jJAnIoe e prakArane jinamaMdiramAM jinapratimA samakSa bhaNAvAtI pUjAnA prakAramAM paNa sthAna ApyuM che. pUjAnA aneka prakAro che. emAM sarvopacArI, ekavIzakArI ane sattarabhedI A nAmanI je moTI pUjAo che e traNeyamAM eka pUjA te nATakanI ja racIne enuM zIrSaka "nATaka pUjA evuM rAkhyuM che. nATaka e nRtyanA pAMca prakAre paikIne eka prakAra hovAthI nATaka nRtya vaDe ane nRtya nATaka vaDe yukta heDa zake che. A pUjAmAM sUryAbhanA anukaraNarUpe suMdara 1081 kumAree ane svarUpavaMtI 108 kumArikAoe A pUjA bhaNAvAya tyAre saMgItanA vividha sAja sAthe bhAvavAhI nRtya karavAnuM jaNAvyuM che. pUjAmAM sAdhusAvIo paNa hoya che. A nRtya jAheramAM karAya che ane vaLI jinamaMdiramAM bhagavAnanI pratimA samakSa. tema chatAM te karavA mATe zAkAre ane pUrvAcAryoe Adeza Apyo che. "nATaka zabda ja sAMbhaLIne bhaDakanArI, avicArI ane utAvaLA svabhAvavALI vyaktio mATe A eka sUcaka bAbata che. Aje paNa pUjA-bhAvanAmAM ghaNA bhAIo tathA -- - 1. sUryAla devanI vAtanA anuvAdarUpe 108ne ullekha karyo che paNa maMdiranI TUMkI jagyAmAM e sarvathA azakya che eTale ahIM yathAyogya saMkhyAnI vAta samajavI.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta vyAkhyAna ane be bela 12 chokarAonI maMDaLIo page ghUgharA bAMdhIne ane nRtyacita veSabhUSA sajIne vividha prakAre nRtya kare ja che. jyAre sAkSAta bhagavAna mahAvIra vidyamAna hatA tyAre teozrInI samakSa bhakti-nATaka nu bhajavI batAvyAnA chUTA chUTA ulekhe vetAmbara ane digambara baMne saMpradAyanA Agama tathA caritragranthomAM maLe che. Agama "rAyapAseNImAM sarvAbha deve batrIsa prakAranAM nATako karI batAvyAne spaSTa pATha che. digambarAcArya jinasenakata AdipurANamAM indra prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevanA jIvananI viziSTa ghaTanAo-kalyANa ke pUrva bhavone darzAvatuM nRtya karyAnI noMdha lIdhI che. vaLI A purANamAM evuM paNa jaNAvyuM che ke RSabhadeve nATayazAstranuM jJAna pitAnA putra bharatane ane gadharvazAstranuM gIta-vAdyarUpa bAbatanuM jJAna bIjA putra vRSabhasenane ApyuM hatuM. zvetAmbara zAstro paNa yuganI AdimAM tIrthakara jevA tIrthaMkaradeve prajAne saMsAranAM sarva zilpa-vidyAkalAo zIkhavI hatI. emAM nRtyakalA -nATakakalAnuM jJAna paNa zikhavADyuM hatuM aMtima nATakamAM mahattvane viSaya- e yAda rAkhavuM ghaTe ke batrIsabaddha nATakamAM aMtima batrIsamuM nATaka kAyama mATe te te. tIrthaMkaranAM pAMceya kalyANa sahita pUrva bhavanI tathA aMtima bhavanI viziSTa ghaTanAone darzAvanAruM ja hoya che. A hakIkata e ja mahatvanI bAbata samajAvI jAya che. te e ke khuda indra ke deva je avirata athata atyAgI - cothA guNasthAnake rahela hovA chatAM te bhagavAna mahAvIranuM rUpa laIne - mahAvIranI vividha avasthAone dhAraNa karIne temanuM jIvanacaritra prekSakone batAve che. bAre parSadAnA prasaMge paNa te ja vikave che. devika zaktithI vividha rUpe vividha 1. puruSanI 72 kalA ane strInI 64 kalA gaNAvAya che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ , saMgIta, nRtya ane nATya vezabhUSAone dhAraNa kare che. emAM sAdhu - sAdhvIjIne paNa pATha levAnuM AvI jAya che. avirata gaNAtA indra ke devane AvA pATha bhajavatAM tIrtha kare inkAra karatA nathI. A nATaka vakhate khuda sAdhu - sAdhvIjIe paNa hAjara hoya che chatAM paNa te bhajavAyA che. samavasaraNa e jAhera AkhyAna-vyAkhyAnanuM sthAna che. prajAnA tamAma vargane tyAM AvavAnI chUTa hoya che. caturvidha saMgha, ane ane devadevIo vacce A nATako bhajavAya che. AthI e bAbata spaSTa thAya che ke khuda tIrthaMkaroe aneka vAra bhaktinATaka - nRtya karavA daIne bedhaka, dharmapaSaka ane uttama kakSAnA nATakanuM jaina dharmamAM acUka ane mahatvapUrNa sthAna che e chApa mArI ApI che. ' nATakanuM sarjana - kAlAMtare jaina munioe dazya ane zrAvya nATake paNa racyAM che. temanAM ke koI lAjavAmAM paNa che. vaLI prAcIna kALamAM lekene dhArmika bodha maLe, zikSaNa maLe, dharmabhAvanAne vega maLe, utsAhamAM vRddhi thAya ane aMta:karaNane jagADI jAya e mATe jaina kathAo, citro dvArA ke nATake dvArA rajU thayAnA chUTAchavAyA ule ItihAsamAM vAMcavA maLe che. nATakanI laghu AvRttio- pAThazALAnA vArSika samAraMbha vakhate kaI bodhaka prasaMgane vividha vezabhUSA sAthe yuvAne pATha bhajave che te nAnakaDI nATakanI ja AvRtti nahIM te bIjuM zuM che? saMvAda lajavAya che te, aMjanazalAkAnA vakhate thatI paMca kANukenI thatI ujavaNI tema ja rAjadarabAra ane lagnaprasaMganA bhajavAtA pATho A nATakanI laghu AvRtti nahIM te bIju zuM che? calacitrone prabhAva- Aje eka vAta nivirvAda ane dIvA jevI che ke sinemAnA calacitranI asara na varNavI zakAya tevI che. sinemA jenArAonAM mana sinemAnA citraprasaMgethI evA tarabaLa banI jAya che - evA raMgAI jAya che ke enI najara sAme e ja
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta vyAkhyAna aMge be bela prasaMge taravaratA hoya che. prekSakonA hRdayapaTa upara tenI chApa evI amiTa aMkAI jAya che ke dIrtha kALa sudhI enI asara bhuMsAtI nathI. mukhya era (abhinetA) ke phi9maraTAra agragaNya pAtra-kalAkAra upara keTalAka yuvaka-yuvatIo evA ApharIna thaI jAya che, enI pAchaLa evA pAgala banI jAya che ke tenA pheTAo (pratikRtio) pitAnI DAyarI (rojanizI, parsa, pAkITa vageremAM sAthe ja rAkhe che. ane gharamAM Tebala (meja) upara rAkhe che. are ! gharanI divAle enAM citrathI ja maDhAI jAya che. teo mitro vacce pasaMdagInA ekaTaranI vAte, prazaMsA ke carcA karatAM dharAtA nathI-thAkatA nathI. tenI raheNIkaraNI - DhabachabamAM tenI nAnAmAM nAnI bAbatamAM teo UMDo rasa letA hoya che. te vakhate temanA hAvabhAva evA dekhAtA hoya che ke ekaTaro jANe temanA ArAdhya deva na hoya! A dazA Aje yuvAna prajAmAM pravarte che, bhAvi peDhIne dharmAbhimukha karavA navI paddhati apanAupara kahyuM tema sinemAnI jevI prabaLa asara che lagabhaga tene jevI asara nATakanI paNa che. A paristhitimAM leke adhArmika ke arthadhArmika nATaka jue enA karatAM dhArmika bAdha na Ave evAM anya kaI paddhati - (lyuminisTApa jevI) prayoga dvArA tene dharmamAge je vALI zakAtA hoya ane vaLyA hoya tene puSTi maLatI heya te vinA saMkoce tevAM sAdhane dezakALanI draSTie apanAvavA joIe. dhArmika pAtro ane prasaMge je prekSakonuM tAdAo jeTaluM sadhAze ane te je vAraMvAra sadhAze te te pAtrone prasaMge joDe AtmIya nAto baMdhAze. sinemAnA sTAranI jagyAe A pAtra pratye temane pragADha sneha baMdhAze te prekSakonA jIvanamAM saMjIvanInuM kAma karaze. vividha yogyatA dharAvanAra cha mATe vividha sAdhanono upayoga karavo e gya mArga che. phakta sAdhana zuddha havuM ghaTe. je sAdhanano upayoga bhagavAna samakSa thAya te sAdhana zuddha ja che e puravAra thayelI bAbata che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagIta, nRtya ane nATya * viSanivAraka yugalakSI upAya ane arthahIne virodha AjanA moTA bhAganA nATakomAM jherI khorAka pirasAI rahyo che. tame sAruM nahIM Ape te te jherI barAka prajA AgevAnI che. A erI khorAka khAtAM TevAelI prajAne mukta karavI hoya te tenI sAme bIje AkarSaka, suMdara ane patha kherAka Apavo ja paDaze te ja dhIme dhIme jherI rAkanI pakaDamAMthI chUTIne sAre khorAka khAtAM TevAtI jaze. AjanA yugamAM mAtra virodha karavAthI aniSTa aTakaze ja e vAta pratItikara nathI. paNa tenI sAme sAro vikalpa rajU kara e ja aniSTane rokavA mATe yugalakSI upAya che. paNa mArI A vAta atyanta rUDhicusta, buTTAhita, asahiSNusvabhAvI ane sarvathA baMdhiyAra mAnasa dharAvanArane jaladI nahIM ja samajAya, paNa teo vartamAna dezakALanI atyanta viSama paristhitine gaMbhIratAthI lakSa mAM le ane AjanA yuvAna-yuvatIo zuM karI rahyAM che? kayAM jaI rahyAM che? emanuM bhAvi zuM che tenI pUrI mAhitI meLave, pachI tenuM ciMtana kare ane najara sAme dekhAtI paristhiti pratye " AMkha micaulI" nahIM kare te kadAca teo sahakAra-sAtha Ape ke na Ape paNa kamamAM kAma virodha karavAnuM to teo jarUra TALI zakaze ema mAruM khacita mAnavuM che. Adhunika paristhiti- yadyapi AjathI vIsa varSa pahelA A jAtano vicAra karavAnuM ke karAvAnuM sthAna na hatuM paNa je parAvartana base varSamAM nahotuM banyuM te A vIza varSamAM banyuM che. paristhiti dharakhama 1 khAI gaI che tyAre ja uparokata lakhavAnuM prApta thayuM che. A zAsana TakyuM che te pUrvAcAryonI dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI mahAna paddhatine mAna ApIne zAsana calAvAnI kunehane AbhArI che. vartamAnamAM bhajavAelAM aneka nATako- chelA dasa paMdara varSathI muMbaImAM sthUlabhadrarUpakezA, ilAyacIkumAra, caMdanabALA, jagaDuzAha, zAlibhadra vagere aneka nATake keTalIye vAra bhajavAI gayAM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta vyAkhyAna aMge be bola che. tame Iccho ke na I le ke svayaM A dizAmAM AgaLa vadhavA thanaganI rahyA che. A dhasamasatA pravAhane sarvathA rokI zakAya evI kaI zakti jyAre ApaNI pAse nathI tyAre upara kahyuM tema tenI sAme suyogya vika95 e ja pravAhane bIjI dizAmAM vALavA mATe asarakAraka upAya che. zAsanane varelA samapita thayelA citakee gaMbhIratAthI zAMtaciMtathI pUrvagraha choDI, AvezI banyA vinA A badhuM vicAravuM ghaTe. adhikRta kathAo- jaina saMskRti ane tenA saMskAronuM gauravamahimA vadhAre ane preraNAnAM pIyUSanuM pAna karAve evI kathAo taiyAra karIne sAmethI zA mATe na ApavI anadhikRta vyaktionA hAthamAM adhikAra-kAyade rahe enA karatAM te adhikRta vyaktionA hAthamAM rahe emAM saune nyAya ane saMtoSa maLaze ema nathI lAgatuM? alabatta ApaNI mahAna vyaktionA pAtrane pUro nyAya maLe, temanuM yogya sthAna, me ane Adara jaLavAI rahe te mATe pUrI takedArI levAvI joIe ane jarUra paDe te e aMgenI maryAdAonI lakSamaNarekhA paNa derI levI joIe. paNa satracAra mATe pracAranA suyogya mAdhyamo apanAvAmAM bInajarUrI bhaya rAkhavo na joIe, jo aneka gharomAM jainadharmanI havA pahoMcADavI hoya to. - dazyanI prabaLa asara- zraddhA, bhakita ane susaMskAronAM paSaka nATakAdina ke slAIDa dvArA banAvAtAM dazya hataMtrIne jhaNajhaNAvI nAMkhe che. karuNa, tyAga, vairAgya ane zAnta rasane udIta karIne suSupta cetanAne jagADI aMtarmukha banAve che. je asara hajAre zabda nathI nIpajAvI zakatI-je asara saMkhyAbaMdha pustakothI UbhI nathI thatI, te asara citra ke nATake tatkAla camatkArika rIte karavAnI amegha zakti dharAve che eTaluM ja nahi te hRdayanA atastala sudhI pravezIne dIrgha kAla sudhI jIvaMta rahe che. A eka UghADuM vizvavyApI nagna . satya che. vastu kharAba nathI hotI paNa tene tame kevI rIte upayoga karo cho tenA upara tenI sArInarasI asarAno AdhAra che. vidyuta
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya zakti sarjana karI jANe che ema e ja zakti saMhAra paNa karI zakre che. dareka vastunI baMne bAjuo heya che. tene sadupayoga paNa thAya ane durupayoga paNa thAya. mATe "nATaka' zabda sAMbhaLI bhaDakI javuM ane jANe dharatIkaMpa thayAnI lAgaNI anubhavavI e ajJAnatA, ochI samajaNa, TUMkI dRSTi, Aveza ane utAvaLanuM pariNAma che. ' zuddha sAdhano sadupayoga ApaNe badhI bAbatamAM "je" ane "tenA kAlpanika bhayasthAnethI gabharATa ja anubhavyA karIe te e narI bhIrutA ane kAyaratA che. sAcuM e che ke sAcAM bhayasthAne sAme jAgrata rahIne ane koInuM paNa ahita na thAya teno khyAla rAkhIne dhArmika lAbha thAya tevAM zuddha sAdhatene suyogya rIte upayoga karIne e nirdoSa ane nirbhaya vastuone lAbha uThAvIe te kazuM nukasAna thavAnuM nathI; UlaTuM bhAvi peDhIne dharmamArgamAM TakAvI rAkhavAnuM puNya hAMsala thavAnuM che. je tyAga, vairAgya ane dharma bhAvanAnA uttejaka nATake ke nRtya hAnikartA hota te zAstrakAroe e karavAnuM kahyuM na hatA ane te bhajavyAnA dAkhalAo noMdhAyA paNa na heta atamAM eka khyAla ApuM ke cauda pUrvarUpa mahAzAstronA eka pUrvanA aMzanuM nAma ja nATyAmRta che jemAM nATakonI bAbate saMdharAelI che. A bAbata ja jaina dharmamAM nATakanuM kevuM svataMtra ane mahatvapUrNa sthAna che tene saMketa karI jAya che. * prAsaMgika ATaluM lakhIne prasakepI samayasara karI ApanAra dharmAtmA zrImatI bI je. dalAlane dhanyavAda Apate huM mArA be belA vina gohi rANAnA tA. 1--73 41, rijareDa, vAlakezvara, muni yazovijaya muMbai,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAnuM jIvanavRtta amArI mAlAne vIseka varSathI pitAnAM vidvattApUrNa lakhANathI gaurAMkita karanArA, usavapriya "surata zaheramAM gRhacayane lAbha prApta karanArA jaina kuTuMbamAM zrI. rasikadAsa varadAsanAM dharmapatnI suzIla, saMskArI ane sadagata caMdAgaurIbenanI kakSAe tA. 28-7-1884mAM avatarelA, have TUMka samayamAM 80mA varSamAM maMgaLamaya praveza karanArA tema ja A ummara ane AMkhanI takalIpha hovA chatAM paramapUjya. munivara "sAhityakArana" yazovijayajInI preraNAthI amArI mAlA mATe gujarAtI jaina sAhityano ItihAsa: rekhAdarzana " nAmanuM zramanA pustaka taiyAra karavA kaTibaddha thayelA che. kApaDizane paricaya 5 3ramAM ame nedhalI cAra kRtiomAM yUnAdhika pramANamAM apAya che ene ame paNa atra kicit lAbha laIe chIe. 1 suratanI sarakArI zALAomAM abhyAsa karI sane 1910me. maeNTrikyulezana ane skUla phAinala e baMne parIkSAmAM ekasAthe uttIrNa thanArA, muMbaInI suprasiddha elphinsTana kolejamAMthI sane 1814mAM - gaNita sAthe bI.e. eNnarmanI ane e ja durgama manAtA viSaya sAthe sane 1 emanA pitA, pitAmaha ItyAdinAM nAma nIce mujaba che - dulabhadAsa, harakisanadAsa, gulAbacaMda, javeraza, karatUrasA ane lakhamIzA 2 e pUrve emane miDala skUla kolarazipa ane tyAra bAda hAIskUla, oNlarazipa maLI hatI. 3 A lejamAM inTaramiTinA vargamAM emane ziSyavRtti ane. gaNita aMgenuM "kAmA prAijha' maLyAM hatAM.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya 11 918mAM navA abhyAsakramapUrvenI ema. e.nI parIkSA pasAra karanArA, 1918-24mAM vArApharatI muMbainI vilsana kaoNleja, sekanDarI * TIcarsa TreniMga rakaoNleja ane senTa jhevi kaoNlejamAM gaNitanA adhyApaka tarIke sevA bajAvanArA tema ja ApaNA dezanI agragaNya saMsthA nAme -'[DArakara prAcyavidyAsa zeAdhanamadira'mAM muMbai sarakArInI mAlikInI vIseka hajAra harataprate rakhAyelI che te paikI Azare 3500 jeTalI jaina vidyA -saMbaMdhI hastapratAnuM varNanAtmaka sUcIpatra tyAM pUnAmAM 1930-1936nA gALAmAM sADAtraNeka varSa rahI taiyAra karanArA pre, kApaDiyAe 1939thI 1969mAM suratanI ema. TI. bI. kaoNlejamAM adha mAgadhInA prAdhyApaka tarIke ane pI.eca. DI.nA mAdaka tarIke kAma karyuM che. ee muMbai, gujarAta ane pUnAnI yunivarsiTIonI ardhamAgadhInI parIkSA tema ja ekAda be vAra te muMSa yunivarsiTInI ema. enI saMskRtanI parIkSA ema traNa traNa vidhApIThAnI parIkSA mATe prAkSika ane parIkSakra tarIke niyukta thayA hatA.4 muMbai yunivarsiTInI DI. liTanI padavI 1. A varSe gaNitanA vidyArthIe:mAMthI pre|. kApaDiyA ja uttIrNa ag -thayA hatA. 2. A kaoNlejanA athApaka tarIkenI yeAgyatA mATe bI. TI. jevI padavI paNa nahi dharAvanArA pre. kApaDiyA enA adhyApaka nimAyA hatA te apavAdarUpa gaNAya. 3. emaNe AnA abhyAsa kAi pAThazALA, zALA ke mahAsALAmAM karyA nathI tema ene koi lagatI parIkSA paNa ApI nathI. emaNe ApameLe A bhASA upara prabhutva meLavyuM che. AnA tema ja gaNitanA prazna zApAtra sumeLa eka ja ktimAM virala manAya che. 4 e daramyAna esa. esa. sI.nI pAlinI parIkSAnA parIkSaka tarIke ane enI ardha mAgadhI DI parIkSAnA meDareTara tarIke paNa emaNe kAma karyu che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAnuM jIvanavRtta 61 dharAvanArA prA. upAdhyene sprinjara rIsarca skrolarazipa maLI tyAre emaNe. paMDita becaradAsa dozInI sAthe 'repharI' tarIkenI pharaja bajAvI hatI. ra ATha varSa pahelAM paMdara nakharanA casmA paherIne ane ane khe mAtiyeA haiAvA chatAM eka uttama sArasvatanI jema namratA ane niSThApUrvaka pre. kApaDiyA sAhityakSetramAM viharatA hatA. 1966mAM jamaNI khanA metiyAnI zastrakriyA saphaLa tha hatI paraMtu doDheka varSathI aMte AMkhe kaMi nahi te kai takalIph UbhI thatI rahI che tene na gaNakAratAM ee Aje pazu satata kAryazIla che. enA pariNAme emanI vividha viSayanI 6 7 kRti, lagabhaga 700 lekhe| ane AgamenA anuvAdethI alaMkRta seAeka pAracanAo prasiddha thayAM che.1 hAlamAM e bhA. prA. sa, maM. taraphathI prasiddha thanArA D C G C M (Vol. XIX, sec, 2, pt 2)ranAM mudraNutrA tapAsavAmAM ane dasa dasa jAtanAM ene a MgenAM pariziSTane paripUrNa manAvavAmAM eka bhAjI mathI rahyA che te bIjI bAju deDheka mahinAthI zarU karelA "jai. gu. sA. che. : rekhAdarzana'nA thAya te AgaLa dhapAvI rahyA che. ke. kApaDiyA nATaeTaka ane sinemAthI dUra bhAgatA rahyA che. bhAgye emaNe betraNa nATaka ke sinemA joyAM haze. emane jagatanA mRtaprAya, rUDha ane nirarthaka vyavahAranI kazI paDI nathI. ee ahaM ane pracAranI bhAvanAthI sadA vimukha che ane mAnapAnanI baMdhI 1 emanu` aprakAzita lakhANa paNa nAnu sUnu nathI. ThekaDI, upahAsa ane TIkA-nindAnI paravA karyA vinA enI ekalakSI vaNajAra cAlI ja jAya che. bhAgA preA. kApaDiyAe taiyAra karyo pahelA e zAganI samAleAcanA prA. ane temAM emane e ane bhAgathI A varNanAtmaka sUcIpatranA je 19 hatA temAMne A dasame| bhAga che. vinDarnisa jevA jJAnarSie karI che pUrepUrA sa MtoSa thayAnuM sUcavyu' che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya lapachapathI eo alipta rahyA che. ema. TI. bI. kolejamAMthI emane nivRta thayAne Aje 24 varSa pUrA thavAM AvyAM che ane AvakanuM viziSTa sAdhana nathI chatAM svAdhyAya - vAMcana ane lekhana e ja emane vyavasAya rahyo che. emaNe paiso ekaThA karavA tarapha kadI lakSya ApyuM nathI. eo sAduM ane saMyamI jIvana gALI rahyA che. emaNe suprasiddha vicakSaNa munivaronA ane jaina AcAryonA saMparkane bAlyAvasthAthI ekadhAre lAbha lIdho che. nyA. vi. nyA. tI, munizrI nyAyavijayajI ane nyA. vi. nyA. tI. upAdhyAya maMgalavijyajI jaina darzananA abhyAsa pUratA emanA vidyAguruo thAya che. ' jene dharmanI vizvopakAra ane udAra bhAvanAothI prabhAvita ane jaina sAhityanA mananIya graMthonA parizIlana mATe udyata che. kApaDiyAne muMbaI yunivarsiTI taraphathI nimnalikhita viSaye aMge pAMca vAra saMzodhanadAna maLyuM che - The Jaina Mathematics, Outlines of Paleograply, The Jaina System of Education, The Doctrine of Ahimsa in the Jaio: Canon 242 Keconstruction of Ardhamagadhi Grammar. vizeSamAM A ja vidyApIThe emane ' A History of the Canovical Literature of the Jainas' H12 31318-1&ld ApatAM emaNe e pustaka prasiddha karyuM che. Aje te e aprApya che. kAlAMtare AnA pUrakarUpa anAmika sAhityanA itihAsa mATe paNa babbe vAra prakAzanadAna ApavA muMbaI vidyApIThe taiyArI batAvI hatI paraMtu anya 1 emanuM sane 1971mAM sArasvata samArohanA prasaMge jAheramAM sanmAna karAyuM e munimInI icchAne mAna ApavA pUratuM hatuM.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. hIrAlAla sikadAsa kApaDiyAnuM jIvanavRtta paripUrNa sahakAra maLyA vinA e rakamathI kArya thaI zake tema nathI ema lAgata che. kApaDiyAe ene lAbha ja karyo hato. emanA priya viSaya gaNita, tatvajJAna, sAhitya ane bhASAvijJAna che. che. kApaDiyAe pitAnAM badhAM tejasvI saMtAnone paripUrNa abhyAsa karavA jeTalI anukULatA pitAnI sAmAnya sthitimAM paNa karI ApI che. Aje enA pariNAme emanA jyeSTha putra De. bipinacaMdra ema. e., pI.eca. DI. jarmana bhASAmAM niSNAta che ane vedanA viziSTa abhyAsI che. sAthe sAthe saradAra vallabhabhAI vidyApIThamAM saMskRtanA rIDara (Reader) che. vacalA putra Do. vidhacandra ema. esa. sI, pI eca. DI. pUnAnI nezanala kemikala leboreTarImAM ane trIjA putra zrI navinacandra bI. esa. sI. ela. TI. sI. (Dipa.) muMbaInI "AI. sI. AI. (InDiyA) prAiveTa limiTeDamAM sevA bajAve che. emanAM suputrI ku. manoramAbena ema. e, bI. TI che ane muMbaInI lagabhaga 2500 vidyArthinIone zikSaNa pUruM pADatI nAmAMkti caMdArAmajI galarsa hAIskUlamAM zikSikA che. tA. 18-5-1910ne roja sva. rAvasAheba vRndAvana jAdavanA bhaginI indirAbeta sAthe lagnamanthithI joDAI saTha varSa jeTalA dIrdhakALa paryata dAmpatyajIvanane sadupayoga karanArA, ApaNA jaina samAjanA ja nahi paNa zikSaNapremI ane vidyAvyAsaMgI vividha vibudhanA yaNa sanmAnya, vakatRtvakaLAthI vibhUSita, jamIna jevI videzI bhASAthI paricita ane saMzodhanakAryamAM siddhahasta che. kApaDiyA ApaNI A saMskRtinI nirmaLa paraMtu prabaLa patine vadhu prakAzamAna banAvavAmAM bhAgyazALI thAo e zubhecchA. tA. 15-7-7ka. prakAzaka
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheramaNalAla cho. mahetAnI jIvanarekhA (saMyojaka : pre. hIrAlAla 2. kApaDiyA ema. e. ) che. mahetA "mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya (vaDodarA)nA saMgIta vibhAganA adhyakSa che, emaNe e ja vizvavidyAlaya dvArA saMcAlita bhAratIya saMgIta-nRtya-nATya mahAvidyAlayanA pradhAnAcArya tarIke sevA karI che. hiMdanA vidvAna saMgItazAstrIomAM emanuM sthAna AgaLa paDatuM che. akhila hiMda dhoraNe bharAtI saMgIta pariSadamAM, saMgItaparisaMvAdamAM tathA vizvavidyAlayonI abhyAsasamitiomAM emaNe satata sevA ApI che. kirAnAgharAnAnA vikhyAta khyAla gAyaka mahUma khAMsAheba abdula vahIdanAM zilIna gAyaka tarIke " oNla InDiyA reDiyo parathI lagabhaga ATheka varSa emaNe ucca rAgadArI saMgIta pIrasyuM che. suratamAM 1818mAM janma ne bI. e. sudhIne koleja abhyAsa paNa suratamAM. saMgItano abhyAsa sva kaMcanalAla mAmAvALA pAse, sagIta ane sAhitya banene abhyAsI. emanAM saMgItaviSayaka gujarAtI pustake nAme "gujarAtI geya kavitA" tathA saMgItacarcA tema ja emanA hiMdI graMtha " "AgarA gharAnA'-paraMparA, gAyakI aura cIje" tadiSayaka AlekhanamAM sarvazreSTha gaNAya che. emaNe yuropIya dezane pravAsa kheDI IgleMDa, jarmanI, phasa Adi dezanI saMgIta zikSaNapraNAlikAone abhyAsa karyo che tathA te te dezomAM bhAratIya saMgIta viSe saprayoga vyAkhyAna ApI bhAratIya saMgIta ane saMskRti viSe vadhu samaja paNa ApI che. e InDiyana myujhikalojikala sosAyaTI' nAme saMgIta tathA nRtyanA mevaDIonI pratinidhasvarUpanI eka saMsthAnA sthApaka, sabhya tathA mAnada maMtrI che. A uparAMta eo e saMsthAnA saMzodhanalakSI "jarnala'nA taMtrI paNa che. paM. vigaNa digaMbaracha dvArA sthApita "akhila bhAratIya gAMdhava mahAvidyAlaya maMDaLa" 1967mAM emanI saMgItakSetre karelI sevAone biradAvI emane AnararI DekUTareTanI upAdhi apa hatI. - hI, 2,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI sAhityAdilAlakSI vividharaMgI jIvanacaryA (saMkalayitA che. hIrAlAla 2, kApaDiyA ema. e.) janmalAtA ItyAdi chavAsI vIzA zrImAlI zrInAthAlAla vIracaMdanAM dharmapatnI zrImatI rAdhikAbene cAra putra ane be putrIone janma Apyo hate te paikI aMtima putranuM nAma jIvaNalAla rakhAyuM hatuM pitAni svargavAsa ane bImArI emano janma vi. saM. 1972mAM pauSa sudi bIjanA divase te pUrve emanA pitAzrIne svargavAsa thaI gayo hato. eo pAMca varSanA thayA tyAM te emanAM vAtsalyapUrNa mAtuzrI paNa e ja mArge sidhAvyAM, tyAra pachI tarata ja e zItaLAnI bhayaMkara bImArIne bhoga thaI paDyA hatA paraMtu te samaye emanA vaDIla baMdhu zrI. nagInabhAI vagere kuTumbIonI khaMtabharI sAravArathI mRtyunA mukhamAMthI pAchA pharyA hatA. saMgItakaLAnI upAsanA kAlAMtare eo sarakArI zALA ane tyAMnA jaina saMgha dvArA saMcAlita jaina saMgItazALAmAM joDAyA. sAteka varSa sudhI emaNe suprasiddha saMgItarana ane hAramoniyamanA zreSTha niSNAta gaNAtA gavaiyA zrI. gulAmarasulakha pAse saMgItane abhyAsa karyo ane pacAseka rAga-rAgiNIo tathA 1 bAkInA traNa putronAM nAmo anukrame nIce mujaba che : hiMmatabhAI, nagInabhAi ane DAhyAbhAI, - - - - - - --
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 saMgIta, nRtya ane nATya saMgItanA anya prakAranuM jJAna meLavyuM. sAthe sAthe emaNe vividha vAgho, tAla, nayakaLA, rAsagUMthaNI (dAMDiyArAsa) ityAdinuM yathAyogya jJAna prApta karyuM. zizuvayamAM ja emaNe upAdhyAya sakalacandrakRta sattarabhedI pUjAne saMgItazAstranA ucca kakSAnAM gaNAtAM 35 rAgarAgiNIo ene aMgenAM svaralipimAM avataraNa niTezana) sAthe zIkhI lIdhAM. prastuta pUjA tathA anya pUjAo, vividha stavane tema ja gIto emaNe kaMThastha kyAM. saMyamane mAge janmAktaranA saMskArathI tema ja guruvaryonA sahavAsa ane upadezathI bAra varSanI vaye emaNe dIkSA levAne prabaLa manoratha thayo. dIkSA aMgIkAra karavAnA mArgamAM aneka musIbata-bAdhAo UbhI thaI. tema chatAM gRhasthAzramamAM rahIne eo makkamapaNe tyAga-bairAgyamaya jIvana gALavA lAgyA. bAra varSanI umaranA emane sAdhu thayA pahelAM ja) jaine ane sAdhumahArAje kahIne belAtA. kuTumbIo taraphathI mahAviza jAtajAtanI asAdhAraNa rukAvaTa hevA chatAM tethI jarA paNa na gabharAtAM sAtvika ane daDha manobaLanA e mumukSu samucita sAmane karI saphaLatAnA pathe paDyA. ASADha sudi agiyArase chANImAM emanI prathama dIkSA thaI. A mATe agAuthI emanA vAlInI aMgata rIte saMmati laI levAmAM AvI hatI paNa pAchaLathI kuTumbanI anya vyaktioe virodha uThAvyo. AthI saMmati ApanAra vAlIne bAjumAM khasI javuM paDyuM ane vaDodarAnA nyAyamaMdiramAM traNa divasa mukaddame cAlyo ane mAtra sagIra umaranA kAraNe kAyadAnI rUe ghera javAnI emane kamanasIba pharaja paDI. emane mATe ghera javuM ane maravuM baMne sarakhAM hatAM paNa eo nAchalAja hatA. AthI bAhya daSTie eo hatAza banyA paNa aMtara daSTie emanI daDhatA-Teka bevaDA jorathI camakI UThI.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA 67 dIkSA ane vaDI dIkSA be varSa gRhasthAzramamAM tyAgamaya jIvana pasAra karIne emane jema tema karIne vi. saM. 1987mAM gharamAMthI vAlInI khAnagImAM saMmati maLatAM mukti meLavI. vi. saM. 1987nI akSayatRtIyA (vai. su. 3)nA divase pAlItANuM (saurASTra) najIkanA kabagiri tIrthamAM bedAnAnesa) taLeTI jatAM AvatI vAvaDI pAse vRkSanI nIce AgamavizArada" jainAcArya zrIvijaya mehanasUrijInA paTTadhara kAryadakSa zrIvijayapratAparijInA paTTadhara ziSyarana pravartaka munizrI dharmavijayajIe siMhAsanamAM padharAvelA bhagavAnanI samakSa AgevAna zrAvakazrAvionI hAjarI vacce emane pharIthI bhAgavatI dIkSA ApI ane "munizrI yazovijayajI nAma rAkhI pitAnA ziSya tarIke jAhera kayI. deDha mahinA pachI mahuvA zaheramAM emanI dhAmadhUmathI vaDI dIkSA thaI. tIvra smaraNazakti ee tera varasanI ummare pitAnA guruvaryo sAthe pAlItANAmAM gRhasthAzramamAM cemAsuM rahyA. pitAnA vinayavivekAdi saguNonA kAraNe pitAnA traNeya vaDIla pUnA viziSTa kRpApAtra banI rahyA. emaNe dhArmika abhyAsa pitAnA guruvaryanI pAse karyo. pachI emanI sAthe "zatruMjaya tIrthanI navANuM yAtrA ane be divasamAM sAta yAtrA page cAlIne karI. sAdhukriyAnuM pakhiyasutta je 350 gAthAnuM hevAnuM kahevAya che tenI tamAma gAthA traNa ja divasamAM emaNe kaMThastha karI ApI. guNasthAnamArohamAM je 135 zloka che te emaNe eka ja divasamAM 1. emane samAgama mane amadAvAdamAM sane 1921mAM thayo hate. 2. emanA dIkSAguru zrIvijayadharmasUrijIe A sUtra 3 divasamAM kaMThastha karyuM hatuM.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 saMgIta, nRtya ane nATya kaMThastha karyA. emaNe eka kalAkamAM 15thI 20 zloka kaMThastha karavAnI Teva pADI hatI. mAya prathamAvasthAnA adhyayanakALamAM emaNe 12000 zlopramANa siddhAntakaumudI lagabhaga kaMThastha karI hatI. raghuvaMzAdi pAMca kAvya ane hIrasaubhAgya vagerenA Avazyaka sargo, vyAkaraNamAM bhUSaNa, maMjUSA ane vyutpattivAdanA amuka bhAga tema ja tarkasaMgraha ane muktAvali lagabhaga kaMThastha karyA hatAM. A uparAMta emaNe prakaraNe, kamentha, traNa bhASya, tatvArthasatra, saMgrahaNI Adi kaMThastha karyA hatAM. viziSTa adhyayana prAthamika abhyAsa pUro karyA pachI durbaLa zarIra, ghaNe vihAra ane bRha saMgrahaNInA bhASAMtarane zrama vagere kAraNe uparAuparI mAMdagIe emaNe zArIrika sAthe mAnasika dhakko paNa pahoMcADyo. tyArathI emane navI vidyAne Avega ghaTI gayo. pachI emaNe Agama, lokaprakAzAdi jaina grantha tema ja sArvajanIna ane lAkSaNika sAhityanAM anyAnya aMgenuM adhyayana karyuM, vizeSamAM vaidika - ajaina sAhitya tathA manna-yantra, yoga ane dhyAnane lagatuM sAhitya tema ja vividha prakAranA sAmAjika sAhityanuM paNa emaNe avalokana karyuM. Aje e "saba baMdaranA vepArInI jema jJAnanI zAkhA-prazAkhAnA jaina-ajaina pustakanuM nirIkSaNa karatA ja rahe che te emanA vividha viSayanA rasane AbhArI che. emaNe mahepAdhyAya nyAyAcArya yazavijayanA keTalAka granthanuM adhyayana-avalokana karyuM che. "yabhAratI samiti' nAmanI saMsthAnA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA dUra upakrame emanI preraNAthI vividha pustake prasiddha karAyAM che ane karAvAnAM che. A kArya ghaNuM vizALa tema ja vizeSa zramasamayasAya che paNa emanuM AtmabaLa jotAM te eo zArIrika sthiti ghaNI nabaLI chatAM karaze ema lAge che, citrakaLAmAM praveza ane AgamamaMdiranI eka vAta gRhasthAzramamAM kudaratI rIte emanI kalAnI abhiruci kharI paNa zALAmAM citrakalAnI bAbatamAM kazuM zIkhyA nahi paNa janmAktaranA saMskAranA kAraNe citrakalA aMgenI emanI sUjha-samaja UMDI ane yApaka banavA mAMDI. AgamahAraka AnandasAgarasUrijIe vi. saM. 2000nA arasAmAM AgamamaMdira banAvavAne eka navo vicAra jAhera karyo tyAre e AgamamaMdira ane AgamamaMdiranI AgamazilAo e baMnene kaMIka kalAtmaka ane bhavya banAvavA mATe emaNe pitAnA guruvaryanI sAthe rahIne AgamahArakane mahatvanAM sUcane karyA hatAM ane e kAraNe pAlItANAmAM AgamakAraka joDe niyamita maLavAnuM emane thatuM hatuM paNa kalAtmaka zilA banAvavAnI yojanA paracALa lAgavAthI pAchaLathI te mulatavI rahI hatI. sacitra Aga lakhAvavAnI yejanA - kAlAMtare tamAma Agamane meTA kadamAM ane pratAkAranA viziSTa kAgaLa upara meTA akSare lahIAo pAse hAthe lakhAvavA, pratanAM pAne kalAtmaka vividha rekhA paTTikA (beMDara)thI susajaja karavAM ane Agamata bAbatane zakya hoya tyAM tyAM citra dvArA samajAvavI evI eka yojanA munizrIe taiyAra karI hatI paNa e bhejanA keTalAMka kAraNasara sthagita banI rahI.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA. saMgIta, nRtya ane nATya pAribhASika zabda-jJAnakozanI yojanA - evuM ja jaina dharmanA pAribhASika zabda-jJAnakoza mATe banyuM. pitAnA ' guruvaryanA AzIrvAda-sahakAra sAthe agame ane anya prathAdimAM AvatA pAribhASika zabdo tenA arthanI TUMkI samajaNa sAthe taiyAra karAvavA. sAthe sAthe kathAza, AcArazabdakoza tema ja bhUgoLa, khagoLa vagerene lagatA keze alaga alaga taiyAra karAvavA. mahatvanA padyagranthanI pratIkasUcIo paNa taiyAra karAvavI. Ane aMge 20 varSa upara prAraMbhamAM pAMca lAkha rU.nI vyavasthA lagabhaga thaI paNa gaI hatI ane pUnAmAM emane anya vidvAno sAthe maLIne kAma karavAnuM hatuM paNa eka yA bIjA kAraNe A pejanA kALanA garbhamAM lupta thaI gaI; nahitara A janA Aje meTA AzIrvAdarUpa thAya tevI hatI. kalAtmaka sarjana emanA gurujI paNa citrakAma sarasa karI jANe che. emaNe paNa kAgaLa upara keTalAka citra-paTonuM raMgamAM suMdara AkarSaka sarjana nAnI ummaramAM karyuM che. AthI emanA sahavAse emane citrakalA pratyenI abhiruci vadhavA pAmI. eo AkRtio (Dela) dvArA thoDuMka citrakAma paNa zIkhyA ane emaNe raMgakAmanI paNa thoDI tAlIma lIdhI. bArasAstra ane tenAM citro vi.saM. 2004mAM emaNe pratAkAre bAramAsUtra suvarNAkSare lakhAvarAvyuM ane viziSTa prakAranI hetulakSI ane bhavya rekhApaTTIevALAM citro AlekhavAnuM kAma karAvyuM. vividha rekhApaTTIothI sabhara e sUtra taiyAra karAyuM ane citramAM mAtra visa ja taiyAra thayAM. citrakAranI zArIrika takalIpha vagere kAraNe bAkInAM 50-60 citro taiyAra na karI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA 2 zakAtA te citrakAma adhUruM ja rahyuM. emanI eka viziSTa daSTino lAbha A sUtrane suMdara maLe che. A citra jayapurI kalamanA mane rama namUnArUpa che. viThaThalabha munizrI puNyavijayajInA zabdomAM kahuM te munijI eka viziSTa dRSTi dharAvanAra vyakti che. eka pisTa kArDamAM aSTaprakArI pUjA 12 varSanI ummare emaNe sarakArI TapAlanA pattA upara-pATa kArDamAM AgaLa pAchaLa thaIne paM. vIravijayajIkRta "aSTaprakArI pUjA' * tenAM maMtrakA sAthe sIsApenathI-penasilathI atisamAkSare lakhI che. kaprakaraNanuM lekhana vagere "DaprakaraNa 4 nA evA traNa akSaramAM emaNe pita lakhyuM che ane e kRti svAnuvAdita bRhatsaMgrahaNIne aMte prasiddha paNa thaI che. e sivAya emaNe ATha karmanI prakRtione ane nava tAnAM prakArone vRkSAdi AkAramAM goThavIne AkRtio AlekhI che. jaMbU dvIpa ane aDhI dvIpanA nazAnuM Alekhana pAca phUTanA pAradarzaka sutarAu kApaDa ("siMga katha') upara mApanA pramANa (skela) pramANe "jaMbu" dvIpa ane aDhI dIpanA nakazAnuM Alekhana emaNe vi. saM. 2004mAM karyuM che paNa emAM ApavAnI vigate lakhavAnuM kArya adhUruM rahI gayuM che. bRhasaMgrahaNInAM citro bhAratabharanI pAThazALAomAM ucca kakSAnA abhyAsa tarIke bhaNavAmAM AvatI bUkasaMgrahaNI (meTI saMgrahaNI nAM 5 ci. vi. saM. . 1992mAM vIsa varSanI ummaramAM emaNe pitAnA hAthe eka raMgathI cAra
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya raMga sudhInAM dAryAM hatAM ane te zilAchApa (liyA) dvArA taiyAra karAtAM bRhatsagrahaNInA emanA anuvAda pUrvenA daLadAra graMthamAM dAkhala karavAmAM AvyAM hatAM. bhagavAna mahAvIranAM citrAnI pregNA zrI. gAkuladAsa *ApaDIA bhagavAna mahAvIrasvAmI aMgenAM prAraMbhanAM paMdara citrAnA pensilathI dArelAM skrecA laine pAlItANAmAM vi. sa. 2001mAM munizrIne zeAdhatA AvyA tyAre temane zAstra ane kalAnI dRSTie mahattvanuM mArgadarzIna emaNe ApyuM hatuM. tyAra pachI te mudrita thayAM, bAkInAM vIsa citrA A munizrInI preraNArthI emanA mAdanapUrva citrakAre paMdareka varSa bAda taiyAra karyAM. 72 vi. sa. 2014mAM A citrakAranAM eka hajAra saMpuTA (Albama) emanA prayatna dvArA jaina samAje kharIdI laine citrakArane pretsAhita karyAM che. bhagavAna mahAvIranuM ajoDa Albama mahAvIrasvAmInA vividharagI pAMtrIsa citrAnuM ajoDa-enamUna Albama jaina saMdha mATe puSkaLa khage taiyAra thaI rahyuM che. tenI pAchaLa emaNe ghaNA zrama senyeA che. TUMka samayamAM ja jaina saMdhane tIrthaMkara bhagavAna zrImahAvIr nAmavALA mUlyavAna granyanA lAbha maLaze. ' peparaTiMga paddhatinAM citrA zramaNu bhagavAna mahAvIrasvAmInAM zro. gAkulabhAi kApaDIAnA citrAmAMthI 25 citranuM peparaTiMga ' paddhatimAM kArya zarU thayuM che, *
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunizrI yazeAvijayajInI jIddanacaryA T emAMthI bAra citrAnuM kAma pUruM thayuM che. bhaviSyamAM A 25 citrA taiyAra thaze tyAre A peparakaTiMga citranuM Albama prasiddha karAvavAnI icchA. munizrI rAkhe che. TapAlanI TikiTAmAM citrA TapAlanI TikiTa dvArA bhavya citrA paNa taiyAra thayAM che. e paikI eka citra devAdhideva tIrthaMkaranuM ane eka ' kalikAlasarvajJa ' hemacandrasUrinuM che. A citrA pazu mudrita karAvAro. ghAsa ane tAranAM citrA hAlamAM A munizrI dhauMnA dhAsa dvArA citrA taiyAra karAve che. emaNe tAMbAnA tAra ane kAcakAma vageremAM paNa namUnA taiyAra karAvyA che. Ama citrakalAne lagatI vividha prakAranI jAtajAtanI sAmagrI kAgaLa, hAthIdAMta, caMdana, kAca, kASTha, dhAtu vagere mAdhyamo upara emaNe taiyAra karAvI che. jaina sAdhunI dinacaryAnAM citraza tIrthaMkarAnAM jIvanaprasaMge tA sahu krAi citarAvaze paNa jaina sAdhunI dinacaryAM ke jIvanacaryAne lagatA prasaMgAnAM citrA prAcIna ke arvAcIna kALamAM kAie citarAmAM hoya tevuM jANavAmAM nathI. AthI A munizrI hAlamAM jaina sAdhunI jIvanacaryAnAM manerama citre vividha raMgAmAM taiyAra karAvI raghAM che. Ane varasAjUnuM peAtAnuM svapna sAkAra karI rahyA che. pratikramaNacitrAvalI jaina dharmanAM sAmAyika, pratikramaNu, caityavaMdana, guruvaMdana ityAdi anuSThAnemAM kavAmAM AvatAM Asana-mudrAonAM batrIsa citrA emaNe
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagIta, nRtya ane nATya zAstrAkta rIte vyavasthita taiyAra karAvyAM che. ane e 'savacharI pratikramaNanI vidhi aneka citrA sAthe' nAmanA pustakamAM mudrita thayAM che. vaLI mAtra te citrA pUratI judI pustikA paNa prasiddha thaI che. A jAtanAM citrA pahelavahelAM ja taiyAra thavA pAmyAM che. A khAlageApAla mATe A ghaNuM upayaiAgI prakAzana che. hAlamAM chapAya che. A AvRttimAM 40 citrA che enI khIjI mAtti ane te dira'gI che. zilpa-sthApatya citrakalAnA rasa hAya temane zilpakalAmAM rasa prAyaH jAge. emaNe jinamUti pratye pahelethI ja UMDA bhaktibhAva eTale mUtizilpa krama suMdara khate e mATe emane khAsa rasa. AthI dhAtu ane pASANunI smRtimAM pazu jAtajAtanI navInatA emaNe mANI che. vAlakezvaramAM nayanaaneAhara padmAvatI devI tathA nUtana jinarmita, jinace vIsI, vighnaharA pArzvanAtha vagerenI zilpamUrtie A munizrInI zilpakalAnI viziSTa sUjha ane dRSTine AbhArI che. bhAratabharamAM A prakAranuM zilpa khIje kyAMya jaNAtuM nathI. jinamudrA-kAyAtsarganA bhAkAre jinamUrti sahitanI ceAvIsI nava phUTanI thai rahI che ane 13 phUTanA parikaravALI 25 phUTanI jinamUrti jo taiyAra thaze teA te UbhI mUti>>AmAM jaina saMdhane zilpa tarIkenI mUlyazALI bheTa haze. 74 pAlItANAnuM jaina sAhityamaMdira tathA vAlakezvara vagere sthaLanAM jinama'diro ane dhArmika upAzrayAmAM ApeluM upayegI mArgadarzana sthApatya pratyenI emanI sUjha ane rucine AbhArI che. mUrti ghaDanAra jayapuranA zilpIone emaNe evuM jJAna-samajaNu Apela ke jethI jaina mUrtinA dhaDataramAM ghaNI navInatA ane suMdaratA AvI.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA jJAnabhaDArAnI samRddhimAM phALe A munizrI sAhityasevI hovAthI emaNe vaDAdarA tathA pAlItAzAnA jJAnabhaMDArAne vividha viSayanA sAhityathI samRddha karavAmAM bahumUlya kALA ApyA che. ma avadhAnA emaNe 2009mAM vAdarAmAM paDelI ja vAra 60 avadhAna pharIne vadhAnakArAmAM mahattvanuM sthAna meLavyuM hatuM. pachI emanI IcchA 150 avadhAne pahucavAnI hatI paNa vividha pravRttimAM te pRchA pAra na paDI. eo kahe che ke tIvrabuddhizALI mANasa Aje pazu dhArazA keLave te F 200 sudhInAM avadhAna khuzIthI karI zake. jaina prajAnA ghaDatara mATenA prayAsa A munizrIe jaina prajAnuM ghaDatara karavA khALA, kizArA, yuvAne ane vRddho mATe vIsa vIsa pustakanI granthavAcanazreNi taiyAra karAvavAne manAratha sebyA hatA paraMtu - dha bAdhagranthamALA' nAmanI zreNimAM mAtra rvasa pustakanI eka ja zreNi zrI. dhIrajalAla TokarazI zAha pAse taiyAra karAvI zakayA hatA. A pramANe A munizrInA sAhitya ane anya kaLAnA kSetranI gheADIka jhAMkhI mane maLelI mAhitI anusAra meM karAvI che. have vizvazAMti-ArAdhanA-satra ane emaNe ApaNA rASTrane . karelI sahAya A baMne khAkhatAM noMdhapAtra jaNAtI hovAthI e viSe thoDAka nirdeza karI pachI mArA aMgata paricayanI vAta TUMkamAM karIza,
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya vizvazAMti-ArAdhanA-satra vi. saM. 2018mAM aSTa prahanI yutinA bhayanuM havAmAna UbhuM thayuM hatuM tyAre muMbaInI prajAmAM zraddhA ane zAMti TakAvI rAkhavA ane A nimitta paNa prajAmAM vizALa ArAdhanA thatI hoya te kheTuM nathI ema mAnI emaNe pitAnA guruvaryanA vyApaka sahakArathI "vizvati-ArAdhanAsatranuM mammAdevInA medAnamAM vizALa pAyA upara Ajana karyuM hatuM. Ama emaNe hajAra mANasane tapa-japa ane bhaktinA kAryamAM joDI dIdhA hatA. nava graha ane paMca parameSThIonI mUrtio ane 10mI sadIthI laine 19mI sadI sudhInI hastaprati-citra vagerenuM bhavya pradarzana emAM goThavyuM hatuM. nava divasa viziSTa ujavaNa thaI hatI. samagra muMbaI zaherane helikopTara dvArA zAtijanI dhArA karavAmAM AvI hatI. eka cirasmaraNIya yAda mUkI jAya tevo utsava ujavAyo hato. rASTrane sahAya jaina zAsananI prabhAvanA, jaina saMghanA utkarSa tema ja jaina dharmanA pracAra mATe munizrI satata ciMtanazIla rahe che, prakRti svastha na chatAM e dizAmAM prayatnazIla che. tethI eo yogya take maLatAM yathAzakti puruSArtha paNa karatA ja rahe che. A paNa dezane yuddhanA samayamAM vi. saM. 2022mAM suvarNanI jarUra paDI ane suvarNa mATe dezane madadarUpa thavA mahAsabhAnA mahAmaMtrIe munizrInI rUbarU AvI te vakhatanA mAnanIya mahAmAtya zrI. lAlabahAdura zAstrIjInA Adezane jaNAvyuM tyAre te Adezane mAna ApIne emaNe rASTrIya jaina sahakAra samiti sthApI ane enA upakrame jaina samAja dvArA sattareka lAkhanI kiMmatanuM suvarNa "golDa benDamAM apAvyuM.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA ka7. e suvarNa te samayanA gRhapradhAna zrI. gulajhArIlAla naMdAne muMbaimAM goDIjI jaina upAzrayamAM arpaNa karavAmAM AvyuM hatuM. dezanA mahAmAtya zrI. lAlabahAdura zAstrIo, jAhera janatAe tathA patrakAroe A banAvanI pUrI prazaMsA karI hatI ane eka yuvAna munivare suvarNa pRSTha lakhAya tevA karelA A aitihAsika kArya mATe emane bhArobhAra abhinaMdana ApyAM hatAM. guruparaspara - munizrInA guru vijayadharma sari, temanA vijayapratApasara, temanA vijaya mahAsari, temanA vijayamalasari, temanA muktivijayajI gaNita (malacaMdajI), temanA buddhivijayajI (burAyajI) ane temanA maNi vijayajI dAdA e pramANenI munizrInI guruparaMparA che. * parivAra munizrIne traNa ziSya cheH vyA. nyA. sAtIrtha, zatAvadhAnI munizrI jayAnavijyajI, munizrI vAcaspativijayajI ane munizrI, mahAnaMdavijayajI. e ziSyane paNa ziSya che. munizrI sAthe prathama saparka tA. 5-8-paranA reja mAre vaDodarA javAnuM thatAM tyAM mane emanA tema ja emanA guru ane pragurunA prAthamika darzana-samAgamane lAbha maLyo hato. enuM eka phaLa e AvyuM hatuM ke emanI preraNAthI ane emanA vaDIlenI saMmatithI jaina saMskRta sAhityane itihAsa taiyAra karavAnuM kArya ane saMpAyuM hatuM. Dabhei zaheramAM "zrI yazovijaya sArasvata satrane utsava tA. 2-3-53thI dasa divasa cAlyo te prasaMge huM paNa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya eka AmaMtrita tarIke tyAM gayA hatA. e satrane khata, jahemata ane kuzaLatAthI dipAvatA maiM emane joyA hatA. satrasavamAM emanuM ekadhAruM -samayeAcita bhASaNa paNa mane sAMbhaLavA maLyuM hatuM. tyAra bAda sane 1956mAM amadAvAdamAM emane huM maLyA hatA. enuM pariNAma AgaLa upara e AvyuM hatuM ke nyAyAcAryanA durgama granthenA dAhanarUpa ane zramasAdhya yarodAhana'nAmaka pustaka taiyAra karavAnuM kArya emaNe mane sa MpyuM hatuM. vizeSa paricaya 94 e vi. sa. 2013mAM suratamAM-mArI janmabhUmimAM padhAryA e samaye emanA dIkSAparyAyanAM pacIseka varSa thayAM heAi enI ujavaNI thai hatI. e tyAM rahyA tyAM sudhI upakta be pustakA aMge sAkSa't ane kAlAMtare patra dvArA mAre emanI sAthe dIrdhakAlIna patravahevAra thayA hatA. Aje huM muMbaimAM hAvAthI mAre emane avAranavAra maLavAnuM thayA kare che. mArA hAthe jaina sAhityanuM noMdhapAtra kAryo thAya ema ee sadA pacche che. ethI thADA vakhata upara emaNe 'jaina gujarAtI sAhityane itihAsa : rekhAdarzana'nuM kArya mane seAMpyuM che. meM mArI nAdurasta tabiyata ane AMkhanI taklIph hovA chatAM sume thArAdi casanIyam'ne lakSyamAM rAkhIne e jaTila kAryane vega ApavA prayAsa AryAM che. * have emanI sAhityasevAnI naidhi karu te pUrve e umerIza ke A noMdha karavAnA vicArathI te| huM munizrInuM jIvanavRtta lakhavA taiyAra thayA hatA para Mtu emanA jIvananAM e uparAMtanAM vividha pAsAM paNu jANavA maLatAM emanI jIvanacaryAM viSe kaMika vizeSa edha jijJAsuone thatAM e upayogI banaze ema lAgavAthI meM prasagApAtta bIjI pazu keTalIka khAkhatA jevI jANavA maLI tevI umerI che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 che munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA (1) svaracita ane saMpAdita kRtio 1. suyazanistavanAvalI (saM. 1991) 2. candrasUryamaMDalakarNikAnirUpaNa (saM. 192) bhagavAna zrI mahAvIranAM 15 citrone paricaya (saM. 198) 4. pAMca pariziSTa (saM. 2000). 5. bRhasaMgrahaNI (saMgrahaNIratna) citrAvali (5 citro) (saM. 2015). upanyAyajInI svahastalikhita ane anya prationAM Adya ane aMtima patranI 50 pratikRtionuM Alabama ( 2017 ) AgamaratnapistAlIzI (gujarAtI padya) (saM. 2023). tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra. A granyanAM 35 citrane traNa bhASAmAM paricaya, bAra pariziSTo tema ja 105 pratIke ane 35 rekhApaTTIone paricaya (saM. 2028) (2) anuvAdita kRtio 1. bRhatsaMgrahaNIsUtra yantro, keSThaka ane 65 raMgaberaMgI * svayaMnimita citre sahita. saM. 1995) 1. AnI atyAra sudhImAM ATha AvRttio prakAzita thaI che. AThamI AvRtti vi. saM. 2000mAM chapAi che. 2. AmAMthI nava gujarAtI ane eka hindI stavana mehanamALAmAM apAyAM che. vizeSamAM emAM A munizrIe racelI gahelIne sthAna apAyuM che. 3. A bRhatsaMgahaNa sAnuvAda aMgenAM che.'
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ - je che # # saMgIta, nRtya ane nAya 2. bRhatsaMgrahaNIsUtranI gAthAo. (saM. 1lpa) 3. sujalIbhAsa mahatvanAM TippaNe sAthe (saM. ra009) (3) saMdhita ane saMpAdita kRtio navvANuM yAtrAnI vidhi (saM. 2000) AtmakalyANamALA caityavaMdane, theye, sajajhA, DhALiyAM vagerene vipula saMgraha) (A. 2, saM. 2007) sajhA tathA DhALiyAM (saM. 2007) zrI pauSadhavidhi (A. 4, saM. 2008) jinendrastavAdi guNaguzkita mehanamALA (A. 4, saM. 2009) sujalIbhAsa (saM. 2009 ) dahANUra juvo irI sad pratAkAra. keTalIka upayegI vizeSatAo sahita (saM. 2010) kaviyatoga (laghu ane bRhata) 16pRSThI. 102 pAThabhedo sAthenuM saMzodhana, 3rapRSThI be AvRttio 2012, 2017 ane 2023) 9. yovikAravRtiotha (saM. 2013) 10. rasuti rIvA (saM. 2018) 11. yazadehana (saM. 2022) (4) saMyojita ane saMpAdita kRtio 1. yakSa-yakSiNa-citrAvali ( 24 yakSa ane 24 yakSiNInAM jayapurI kalamano ekaraMgI citro) (saM. 2018) 1 AnI dvitIya AvRtti saM. 1981mAM prakAzita karAI hatI. $ $
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA 82 saMvacharI pratikamaNanI saraLa vidhi aneka citra sAthe (Asane ane muddAone lagatAM 3ra citra sAthe) (saM. 2028) ane 40 citra sAthe (saM. 2029 ). 3. pratikamaNucitrAvalI mAtra citre tenI samajaNa sAthe (saM. 2028) (5) saMzodhita kRtio 1. jagaduhAraka bhagavAna mahAvIra (saM. 2020 ) navatatvadIpikA (saM. 2022 ), 3. namasakAramaMtrasiddhi ( saM. 2023 ).. 4. bhaktAmarahasya (saM. 2026 ) 5. RSimaMDalaArAdhanA (saM. 2017 ) (6) prerita kRtio 1. patrizikAcatukaprakaraNa (saM. 1990) 2. navataravAnAm sumArAvada (saM. 190 ) dharmabaMdhagranthamAlA (saM. 2008 ) 4, jaina saMskRta sAhityane ItihAsa ( bhAga 1-3) " (saM. 2013, 2015 ane 2026) 5. yazedehana ( saM. ra0rara ) (7) nimnalikhita kRtionI lakhelI prastAvanA 1 buhasaMgrahanuM bhASAMtara (saM. 199) 2. bhuvanavihArpaNa ( saM. 2017 ).
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya jagaduddhAraka bhagavAna mahAvIra namaskAramaMtrasiddhi jaina saMskRta sAhityane ItihAsa (bhA. 1-3) yazedehana (saM. 2022 ) 7. uvasaggaharastetra yAne jaina maMtravAdanI jayagAthA (saM. 2025) 8. RSimaMDalaArAdhanA 9. samAdhimaraNanI cAvI (saM. ) 10. saMgIta, nRtya ane nATya saMbaMdhI jaina ulekhe ane grantha (saM. 2029 ) raSimaMtora (saM. 2012 ) jatuti ( saM. 2018) 13. paoNAta (saM. 2025 ) A uparAMta munizrIe ema dedarANI, saMgItasudhA, jene tapAvali ane tapividhi, jaina darzana saMgrahasthAnaparicaya, yakSayakSiNIcitrAvali, amRtadhArA, navatatvadIpikA, amara upAdhyAyajI, pragaTyo premaprakAza ItyAdi laghu pustaka aMge nAnakaDA khapapUratA be bela ke prastAvanAo paNa lakhela che. 1 AmAM upAdhyAyajInI svahastalikhita tathA anya prationA Adha ane aMtima patronI 50 pratikRtionA AlabamanI saM. 2017mAM prakAzita praratAvanAne sthAna apAyuM che.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA (7) aprakAzita kRtio 1. pANinIya dhAtukeSa saMpUrNa rUpe ane Avazyaka TippaNa sahita) pANinIya "uNAdiSa' (dhAtu, gaNu, sUtra, pratyaya, vyutpatti, liga tema ja phalita zabda ane tenA hindI aMgrejI ane gujarAtI paryAya sAthe) 3. siddhacakabRhadayaMtraddhApUjanavidhi (vividha citra sAthe) 4. gASimaMDalayaMtrapUjanavidhi (vividha citra sAthe) hAribhadrIya keTalIka vizikAonuM saMkSipta bhASAMtara RSimaMDalastAtra mULa, artha ane Avazyaka citra sAthe 7. aDhAraabhiSekavidhi , (8) vicAraNuM heThaLa pAribhASika zabda-jJAnakoza jaina dharmane lagatA nimnalikhita keze ane citra sAthe - ( 1 ) Agamazabdakoza (paMcAMgI) . (2) AcArazabdakoza. ( 3 ) pratikramaNatrazabdakoza. (4) dravyAnuyegazabdakoza. (5) bhUgoLa, khagaLa aitihAsika jaina rAjAo, - maMtrIo vagerene lagatA kAze. ( 6 ) kathAkAza (vyaktinuM nAma ane tenI atisaMkSipta sudAsara kathA ) .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya " (7) vidhi-anuSThAna-keza. A rIte vividha prakAranA keze taiyAra karAvavA. bhAratanI aneka bhASAo tathA paradezanI mukhya bhASAemAM jaina dharmanA mukhya mukhya viSayane lagatI 50thI 100 pAnAM vaccenI eka eka pustikA pragaTa karAvavI vagere. presakopIo nyAyAcArya thazevijayagaNiviracita nimnalikhita kRtienI presakopIo taiyAra karAI che - e 2 kAraNahAri (mAdhyama navya nyAya-dArzanika kRti) *2 prameyamAlA 3 viSayatAvAda vItarAga (imA)- vRtti ( , ) che , ( , )-madadanavRtti ( ) che , ( , )-kAgyavRtti ( , ) 7 vAra mArA (navya nyAya- dArzanika) 8 vAkAhA ( che , - , ) 1 phulANAtitAvAra (padyamaya). zAha pArijAtarI (zAparIer). 22 sijori (vyAkaraNa) * A cihnavALI matie saMdhina thaIne chapAI rahI che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI yazovijayajInI jIvanacaryA +22 kAvyaprakAza (e. 2, 3) nI TIkA 12 vivalatranAmanorA (paryAyavAcaka nAmA) 24. AmIyacaritra (mahAkAvya) 15 bijayollAsakAvya 26 sUrapa dAsavicarIdaLa (dharmazAstra) 27-yativinacaryA ( AcArazAstra) 18 vijJayapramasUriAmanajapatra (patrakAvya) 21 sonnAvalI hindI ane gujarAtI anuvAda sAthe 20 ekasomaThabAlasaMgraha 21 terakAThi mAnibaMdha 22 kAryasthitistavana DhALiyAMvALu 23 vicArabindu ( dharmaparIkSA vArtika ) 24 Avi ane zraa mAna ( upAdhyAyajInA tamAma granthAnA anuvAda sahita A uparAMta nyAyAcAryenA jIvanakavana aMge tema ja bIjI keTalIye kRtionA anuvAda ane tenA bAlAvamedha - DhabbAo pragaTa karavAnI cenjanA paNa prastuta munizrIe karI che. emanA prakAzita lekhAnI tema ja emanA hastakanI anya kalAkRtionI pUrI noMdha mane maLI zakI nathI eTale e vAta jatI karavI paDe che. + A kRti chapAvavI zarU karAi che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 saMgIta, nutya ane nATya munizrIe tayAra kasaelA vividha yaMtra, tathA vividha prakAranI anya kalAkRtionI yAdI AmAM levAmAM nathI AvI, antamAM emaNe mArA pratye je apratima sadabhAva darzAvyo che ane pitAnA guruvaryane Adeza laIne mane yazodahana ane jai. saM. sA. i. (bhAga 1-3) taiyAra karavAnI je taka ApI hatI ane e baMne pustake tema ja prastuta vyAkhyAna prakAzita karavA mATe enA prakAzaka mahAzayane -je preraNA karI hatI enA traNamAMthI alpAze paNa mane mukti maLe -e hisAbe svecchAe meM A lakhANa saMkalita karyuM che. ' madhusa, De. enI ) besanTa roDa, varalI, ! muMbaI - 25 DD tA. 2-1-73 hIrAlAla 2 kApaDiyA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ a nu ka ma Na kA A viSaya pRSpaka AbhAradarzana tenI samajaNa prakAzakIya nivedana muktinamala-1na-mohanamAlAnAM prakAzita puSe 60-68 10 vijJApana 13-14 che. hIrAlAla 2. kApaDiyAnI 67 prakAzita kRtio 15-16 udaghAta 124. vistRta viSayasacI che. hIrAlAla 2. kApaDiyAnA paricaya mATenI sAmagrI prastAvanA : le che ramaNalAla choTAlAla mahetA mArI saMgItakalAkathA ane prastuta vyAkhyAna ane be bela : - le. munizrI yazovijayajI 2-18 che. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAnuM jIvanavRtta pro. ramaNalAla cho. mahetAnI jIvanarekhAH le che. hIrAlAla 2. kApaDiyA munizrI yazovijayajInI sAhityAdikalAlakSI vividharaMgI jIvanacaryA : le. e hIrAlAla ra. kApaDiyA 25-86
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya viSaya pRSAMka vyAkhyAna 7-12 upakramaNikA svaramaMDaLa ane ene aMgenI viziSTa mAhitI saMgIta ItyAdi nRtya maLyo 02-52 5-84 puravaNI pariziSTa 1 : "sArIgama'nuM virATa svarUpa 92-98 * , 2: saMgItanA bhelapUrvakanI kRtio 89-103 , 3 vizeSanA sUcI 104-117 ( sa ) kanyakAroH jaina ane arjuna 104-105 (8) grantha ane lekha jaina ane ajaina 106-111 (6) prakIrNaka 111-115 ( ) vAdyonAM nAme 111-117 , 4 saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabdonI sUcI 118-228 - pUrti : sadgata gaNivarya ane sUrina le. che. hIrAlAla , . 2. kApaDiyA 129-132 vRddhipatraka azuddhionuM dhana 133-134 135-18
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya saMbaMdhI jaina ullekha ane pratye [The Jaina Records and Works about Music, Dance & Dramaturgy ] ( vidvattApUrNa vyAkhyAna ) pramukha mahAzaya ane saMgItajJa sajajane ! jaina sAhityanA be varga - ApaNuM A "bhArata dezanI prAcIna tema ja arvAcIna evI bhinna bhinna bhASAmAM racAyelA ane jAtajAtanA viSayone paricaya pUro pADanArA mahAmUlyazALI jaina sAhityanA be varga paDAya tema che: (1) mukhyatayA kevaLa jene uddezIne racAyeluM arthAta dhArmika yAne sAMpradAyika sAhitya ane (2) sau koIne lakSIne racAyeluM arthAta sArvajanika yAne binasAMpradAyika sAhitya. dvAdazAMgIone uddabhava ane hAsa - parApUrvathI je jenA sAhitya sarjAtuM AvyuM che temane meTA bhAga nAza pAme che. zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI (I. sa. pUrve pada-i. sa. pUrve para7)nA samaya pahelAnuM jaina sAhitya Aje e ja svarUpe te upalabdha nathI. mahAvIrasavAmI I. sa. pUrve 557mAM sarvajJa banyA te samaye bahuta aMgiyAra vikhavae pitApitAnA vizALa ziSya- samudAya sahita emane hAthe jaina dIkSA aMgIkAra karI ane e ja agiyAre mahAnubhAvo
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya gaNadhara' padavIthI vibhUSita banyA. e agiyAra gaNadhare paikI pratyeka bAra bAra dharmazAstro racyAM. e darekane "aMga" ane enA samUhane dvAdazAMgI' kahe che. bAra dvAdazAMgIo paikI phakta pAMcamA gaNadhara sudharmavAmInI racelI dvAdazAMgI ja amuka aMze sacavAI rahI che. emanA pachI doDheka saikA sudhImAM je viziSTa dhArmika graMtho racAyA tene paNa uparyukta dvAdazAMgInI jema "Agama" tarIke oLakhAvAya che. vetAMbara mUrtipUjaka jaine A vividha AgAmathI upalabdha suprasiddha Agame tarIke pistALIsa gaNAve che. AmAM kapa ke je jinabhadragaNi kSamAzramaNanI vikramanI chaThThI ke sAtamI sadInI kRti che tene paNa gaNAvAya che. AgamanuM pustakArahaNa-devadhiMgaNi kSamAzramaNanA samayamAM je Agame upalabdha hatA tenuM saMpAdanakArya emane hAthe aneka munivarenA sahakArapUrvaka karAyuM ane e rIte taiyAra karAyelA Agama vagerene lakhAvI levAyA. " saMkalana samaya- A pustakArahaNano mahatvane prasaMga vIrasaMvata 900 (i. sa. 453) ane matAMtara pramANe vIrasaMvata 983 (I.sa 466)mAM bane. e samaye kai kai? AgamamAM kAlAMtare racAyelA AgamanI bhalAmaNa karAI te kAIkamAM enI racanA bAda banelA banAvane sthAna apAyuM. Ama je AgamonuM saMkalana karAyuM tenI racanA enA saMkalananI daSTie paNa i. sa.nA pAMcamA saikA karatAM te arvAcIna nathI. divAyanA vibhAgo ane peTAvibhAgo - dvAdazAMgImAMnA bAramA aMganuM nAma diviAya che. ene je mukhya pAMca vibhAgo che. 1 e vi. saM. 650mAM 104 varSanI vaye svarge sidhAvyA hatA, juo .. vicArazrazi.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha temAM "putragaya" (pUrvagata) vistAra ane mahattvanI daSTie ama sthAna bhogave che. e racAyA bAda agiyAra aMgonI racanA karAi che. A putraMgayanA cauda peTAvibhAge che. e darekane "puSya' (pUrva) kahe che ane enA avAMtara vibhAgane "pahuDa" (prAbhUta) kahe che. virasaMvata 1000mAM divAyane samULago nAza thayo te pUrve emAMnA keTalAka aMzo uddadhRta karAyA hatA ane e paikI keTalAka Aja dina sudhI eka yA bIjI rIte sacavAi rahyA che. - vyAkhyAnanI maryAdA - jaina Agama viSe AthI vizeSa mAhitI A vyAkhyAnamAM ApavAnI AvazyakatA nathI eTale A vyAkhyAnanI maryAdA viSe be bela huM kahIza. jaina sAhitya jema uttara hindanI sarakRta, pAipa (prAkRta) ane gujarAtI, hindI vagere vividha putrIrUpa bhASAomAM racAyuM che tema dakSiNa hindanI kannaDa ( kAnaDI), tAmila ityAdi kAvaDa bhASAomAM paNa racAyuM che. prastuta vyAkhyAnamAM huM saMskRta, pAIya ane gujarAtI kRtiono ane te paNa amukane ja vicAra karI zakuM tema chuM. Ama A vyAkhyAna maryAdita che. saMgIta ane abhinayakaLAne AvirbhAva - hajAra varSo pUrve keTalIye AdhyAtmika ane bhautika kaLAonI janmabhUmi banavAnuM ane jAtajAtanI kaLAne puSkaLa pramANamAM vikAsa paNa sAdhavAnuM saddabhAgya ApaNuM A dezane prApta thayuM che. A kaLAomAM saMgIta, tya ane nATayane paNa sthAna maLyuM che. saMgItanI kaLAne janma te jagajUne gaNAya. ene viziSTa AvirbhAva sAmavedanA racanA samaya 1 ane vyApaka artha karAtAM apabhraMzane emAM aMtarbhAva thAya che. ethI atra meM ene paNa ullekha karyo nathI.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya jeTale te prAcIna che ja. evI rIte keTalAka abhinayo amuka amuka vaidika anuSThAna sAthe saMkaLAyelA hoI ene zrIgaNeza paNa saikAo pUrve maMDAyA che. ApaNA A dezamAM saMgIta ane abhinayakaLAnI relamachela thatAM ene aMge zAstro paNa racAyAM che, jo ke Aje e badhAM maLatAM nathI. prastuta vyAkhyAnamAM huM mukhyapaNe jaina ullekha ane grantha viSe nirdeza karIza ane enI zarUAta huM saMgItane lakSIne karuM chuM. saMgItanA traNa artha - saMgIta e mULa saMskRta zabda che. enA gujarAtImAM traNa artha karAyA cheH (1) gAyana, vAdana ane nRtyane samAhAra, (2) gAyana ane (3) vAdana. nATayanA be paryAye - "kalikAlasarvajJa hemacandrasUri (vi. saM. 1145 - vi. saM. 1229) e gujarAtanA eka mahA tirdhara che. emaNe vyAkaraNa, keza vagere sArvajanika ane sArvajanIna sAhitya paNa racyuM che. abhidhAnacitAmaNi nAmanI nAmamAlAsaMskRta paryAvakAza e emanI kRti che ane e paNa vikRtithI vibhUSita che. A abhi0 (kAMDa 2, le. 193 mAM gIta, nRtya ane abhi0 (kAMDa che . 196)mAM abhinayanA paryAya tarIke cUMjakane ullekha che. enI panna vikRti (pR. 118)mAM kahyuM che ke bhAvane je . jaNa te "yaMjaka che arthAt jenA vaDe abhimukha thavAya te "abhinaya che. le. 197mAM enA cAra prakAra darzAvAyA che: (1) AbhUSaNe vagerethI racAyela AhArya, (2) vacana vaDe utpanna thayele vAcika, (3) aMgane AMgika ane (4) sarva vaDe udbhavela sAtvika, 2 "nIta vAdya ra ya " ta'gu '.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane je vAva e traNanA samudAyane mATe "nATya" tema ja "tautrika' ema be paryAya apAyA che. vizeSamAM ahIM evo ullekha che ke jyAre A samudAya prekSaNa (nATaka) mATe yojAyo hoya tyAre ene "saMgIta' kahe che ( kemake emAM samUhagAyana heya che) ane bharata vagerene nATyazAstramAM darzAvelA vidhAna anusAra je nATya hoya te tene nATyadhamikA' kahe che. gAnAdivAcaka saMskRta ane pAiya zabdo - abhivanA 184mAM gAna, gAdharva, gIta, gIti ane geyane ekabIjAnA paryAya tarIke ulalekha che. Ane aMgenI saMpanna vikRti (pR. 117)mAM kahyuM che ke je gavAya che te "geya' che ane gandhae je kareluM che te gAdhave che. vizeSamAM rAga, gIti vagere "gIta" che; "prAvezikI " vagere ghavArUpa je hoya te "gAna' che; ane pada, ravara ane tAla upara pUrNa lakSya ApavuM te "gAndharva' che. Ama bharata vageree je bhede batAvyA che te arzI jatA karAyA che. 1 bhAratIya ane vizeSataH jaina vAdho saMbadhI vistRta mAhitI meM mArA lekha nAme "The Jaina Data about Musical Instruments"mAM ApI che. A lekhanA pahelA traNa haptA The Journal of the Oriental InstitutenA Vol. II, No. 3; Vol. II, No. 42x2 Vol. III, No. 24i chapAyA che, jyAre cothe hapate Vol. Iy, No. 4mAM chapAyo che. tyAra bAda pahelA traNa haptAgata lakhANa sane 1970mAM "Sangeet Kala Vihar Englieb Supplement". Vol. I, No. 3 240 Vol. I, No. 4 Hi tema ja "Monographs on Music: " tarIke paNa prasiddha karAyuM che. . zrI. sunIlAla zeSe raceluM "maTa chApa che. vAyaMtra" nAmanuM pustaka prAcIna vAdyo ane upayogI gaNAya che. e "a. bhA. braja sAhityamaMDala", mathurAthI prakAzita karAyuM che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya gAna ityAdine lagatA keTalAka pAIya zabdo enAM saMrakRta samIkaraNa, mULa sthAna ane artha sahita huM ahIM dhuM chuM - * - gANa (gAna ) [ siddhahemacandra ( 8-4-6 nI paNa vRtti = gAvuM te, gIta gaSya ( gAndharva) [vivAgasuya (,2)] = nRtya sahitanuM gAne gIya (gIta) [ ThANa (sutta 553), pahAvAgaraNa (dAra 2, 5, uttarajajhayaNa (a, 10, . 14), aNuegadAra (suta 127), ajiyasathiya (padya 31 ) = (1) je gavAya te; [ jaMbudIvapaNutti (va. 2) ] = (2) gAna, tAla ane vAdyapUrvakanuM gAvuM te; nAyAdhammakahA (2, 1) = ( 3 ) gAyananI kaLA. gII (gIti ) [ ThANa (ThA. 7, su. papa3; uvaesayanI gA. 130nI municandrasUrikRta TIkA ] = gAna. gesa (geya) [ ThANa ThA. 4, u. 4, su. 2379, patra 287) = (1) gAvAlAyaka; surasuMdarIcariya (pariccheda 3, le. 69) ane gAhAsattasaI (gA. 334) = (2) gIta. saMgIe (saMgIta) (kumAravAlacariya] = gAnatAna. saMgItAlaya mATe jaMbu (va. 1)mAM "gandhavaghara' ane vavahAra (u. 10 mAM "gandhavasAlA" zabda najare paDe che. supAsanAhacariya (aMtitilakA, zve. 40, pR. 189)mAM gAndharvavidyAmAM niSNAtane gaMdhabrie kahyo che. 1 Ane artha gAnAra" paNa thAya che. 2 "ravide ve patta, te naphA-nne paMnne sAthe "i (sura 379.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ukale che ane pratye evAI (sura )mAM "gIyaraI' zabda vaparAya che ane ene artha "saMgItanI krIDA' che, jyAre vivAga. (2, 2)mAMnA e zabdane artha jItanA anu2|0' che. 21 - sAne manI satta2 mata e (1. 7, su. pa53)mAM mukhyatayA 32 padyamAM tema ja aNu (su. 127)mAM lagabhaga enA e ja 32 padho vageremAM darzAvAI che. ThANagata lakhANa mULa rUpe ane aNu pramANenA pAThabheda TippaNarUpe huM rajU karuM chuM - "sajje 'risabhe gaMdhAre, majjhime paMcame sare / 2ghevate ceva nisAte, sarA satta 4viyAhitA // 1 // saGgaM tu agga jibbhAte, ureNa risabhaM saraM / kaMTugga teNa gaMdhAraM, majjhajibbhAte majjhimaM // 2 // NAsAe paMcamaM bUyA, daMtoTeNa ya ghevataM / 'muddhANeNa ya NesAtaM, saraThANA viyAhitA // 3 // sajaM svati mayUro, kukkuDo risahaM saraM / haMso nadati gaMdhAraM, majjhimaM tu gavelagA // 4 // aha kusumasaMbhave kAle, kAilA paMcamaM saraM / chaTuM ca sArasA 1degkAMcA, NisAyaM sattamaM gatA // 5 // satta sarA majIvanissitA, sajaM ravati muiMgo, gomuhI risabhaM sare / . saMkho paNadati gaMdhAraM, majjhima puNa jhallarI // 6 // 1 risahe. 2 revae. 3 nesAe. 4 viAhiA. 5 ca. 6 jIhAe 7 - revataM. 8 bhamuhakkheveNa. 4 svai. 10 kucA. 11 ravai'
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya 'caucalaNapatiTTANA, gohiyA paMcamaM sara . ADaMparo revasitaM, mahAmerI ya sattamaM // 7 // sajjeNa labhate vitti kaMtaM ca Na viNassati / gAvo mittA ya puttA ya jArINaM ceva vallamo // 8 // risameNa u esajjaM seNavacaM dhaNANi ya / patthagaMdhamalaMkAraM ityimo sayaNANi va // 9 // gaMdhAre gItajuttiNNA vajabittI kalAhitA / bhavaMti kaSiNo panA je annai satthapAraNA // 10 // majjhimasarasaMpannA bhavati muhajIviNo / khAyatI pIya tI detI majjhimaM saramassito // 11 // paMcamasarasaMpannA bhavati puDhavIpatI / sUrA saMgahakattAro aNegagaNaNAtagA // 12 // revatasarasaMpannA bhavaMti klhppiyaa| sAuNitA vaguriyA sAyariyA macchabaMdhA ya // 13 // 4caMDAlA muTTiyA sevA je anne pAvakasmiNo / goghAtagA ya je corA NisAyaM saramastitA // 1 // 1 cauccaraNapaiTThANA. 2 havaMti kaiNo dhaNNA. 3 "havaMti duhjiivinnaa| kucelA ya kuvitto ya caurA caMDAla muSTiyA // 13 // ' 4 "nnisaaysrmNt| u hoti klhkaargaa| jaMghAcA lehavAhA hiMDagA bhaarvaahgaa|"
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ule che ane jo patesiM sattaNhaM sarANaM tao gAmA paNNattAtaM jahA sajagAme majhimagAme gNdhaargaame| sajjagAmassa NaM satta mucchaNAto paM.taM. 'maMgI koravIyA harI ya rayataNI ya sAraphatA ya / chaTTho ya sArasI NAma suddhasajjA ya sattamA // 15 // majjhimagAmassa NaM satta mucchaNAto paM. taM. uttaramaMdA rayaNI uttarA uttarAsamA / AsokaMtA ya seovIrA abhiru havati sattamA // 16 // gaMdhAragAmassa NaM satta mucchaNAto paM. saM. gaMdI ta khudimA pUrimA ya cautthI ya suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArA vi ta paMcamitA havati mucchA ya // 17 // suTTataramAyAmA sA chaTThI paNiya u NAyavyA / aha uttarAyatA 'koDImA ta lA sattamI mucchA // 18 // satta sarAo kao saMbhavaMti ? geyassa kA bhavati jaannii!| kati samAsA ussAsA? kati vA geyassa AgArA ? // 19 // satta sarA NAbhItA bhavaMti gItaM ca ruyajoNItaM / pAdasamA UsAsA tinni ya gIyassa AgArA // 20 // 1 maggI kAraviA hariyaH rayaNI ya. 2 samekkiMtA. 3 abhirUvA hoi sattamA. 4 khuDiA. 5 savvao ya.kADimA. 7 ruiyajANI.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 saMgIta, nRtya ane nATya AimiDa ArabhaMtA samuvyahatA ya mamagAraMmi / aghasANe 'tajavito tinni ya geyarasa mAgArA // 21 // chahose ahaguNe tinni ya vittAI ya bhnnitiio| jANAhiti so gAhii susikalao raMgamajjhami // 22 // bhItaM dunaM rahassaM gAyato mA ta gAhi uttAlaM / . . . kAkarasaramaNunAsaM ca heti geyassa chaholA // 23 // pugna staM ca alaMkiyaM ca vattaM tahA avighuTuM / madhuraM sama sukumAraM aTTha guNA huMni geyaraMsa // 24 // urakaMThasira pasatthaM ca gejjate mau ribhima pdbddh| samatAlapaDukkheva satasIharaM gIyaM // 25 // nihosaM sAravaMtaM ca heujuttamalaMkiyaM / uvaNIya( yaM) sebiyAraM ca miyaM madhurameva ca // 26 // samamaddhasamaM ceva samvattha visama ca / sinni vittappayArAI cautthaM noelambhatI // 27 // 1 ujjhaMtA. 2 jA nAhI. 3 "bhIa du uppiccha uttAlaM ca kamaseo muNeabba" 4 tahevamavighuTa 5 visuddha 6 sattassarasIbharaM gIyaM, 7 "akkharasamaM padasamaM tAlasamaM layasamaM ca gehasamaM / nIsasiosasiasama saMcArasamaM sarA satta // 26 // " A aNu gata 26muM padya ThANanI mudrita AvRttimAM ahIM nathI paraMtu lagabhaga e bhAvArthanuM padya 31muM che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane gra sakkatA pAgatA ceva 'duhA bhaNitIo maahiyaa| saramaMDalaM ma gijjate pasasthA isibhAsitA // 38 // kesI gAtati [5] madhuraM ? kesI gAtati svaraM ca rukkhaM ca ? kesI gAyati cauraM ? kesI 2vilaMbaM dutaM kesI ? visAraM puNa ke risI? // 29 // 3 4sAmA gAyai madhuraM kAlI gAyai kharaM ca rukkhaM ca / gorI gAtati cara kANa vilaMbaM dutaM aMdhA : vissaraM puNa piMgalA / // 30 // 7 taMtisamaM tAlasamaM pAdasamaM layasamaM gahasamaM ca / nIsasiusasiyasamaM saMcArasamA sarA satta // 31 // 8 satta sarA ya tato gAmA mucchaNA ekavIsatI / tANA egUNapaNNAsA samattaM saramaMDalaM // 32 // " A 32 padyAdine artha nIce mujaba che - sAta svarenAM nAma- (194, RSabha, gAdhAra, madhyama, 1 bhaNiIo hAnti deAnni vA 2 vilaMbi. 3 mA 55 55hI che. 4 gorI gAyati mahuraM sAmaH gAyai. 5 kAlI. 6 kANA ya vilambia.. 9 A patra paMcapadI che. 8 A paghane badale aNuM0 sut 127)mAM pR 10gata sAtamA TipaNamAM nedhyA mujabanuM padya che. paNa e paghatuM A sthAna nathI. huM ane gujarAtImAM kharaja' paNa cha.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 saMgIta, nRtya ane nATya paMcama, daivata (aNu pramANe raivata) ane niSAda ema kahyA che. sAta svare saverenAM sthAna - (23) jIbhanA agra bhAgathI SaDaja, chAtIthI -RSabha, utkaTa kaMThathI gAdhAra, jIbhanA madhya bhAgathI madhyama, nAkathI paMcama, dAMta ane hoThothI paivata (raivata) ane mastakathI (aNu pramANe bhavAM caDAvavAthI ) niSAda utpanna thAya che. Ama sAta svaranAM sthAna kahyAM che. 4jIvanizrita kivA pazupaMkhIjanya svare- (45) merane svara SaDaja, kUkaDAne RSabha, haMsane gAdhAra, gAyane tema ja gheTAne (athavA ekalA gheTAna, madhyama, kusumanA utpattisamaye (arthAta vasaMta RtumAM) akilano paMcama, sArasa ane cane daivata ane hAthIne niSAda 1 abhi0 (kAMDa 6, lo. 37)mAM niSAdane badale "niSadha che. enI svapajJa vivRti (pR. 562)mAM niSadha" eTale "niSAda' ema kahyuM che. 2 ke. esa. rAmasvAmI zAstrIkRta Indian Aesthetics (pR. 40)mAM kahyuM che ke "The Negroes have but four notes, The Chinese have five notes. In India melody predominates. In Europe harmony is dominan".. 3 ThAa ane ahemAM kahyuM che ke utkaTa kaMTha athavA kaMThamAMthI udbhavatI varanI uddagamarUpa kriyA te gAdhAranuM sthAna che. * jIvanimita eTale jIvana Azraya lIdhela athavA jIvamAMthI nIkaLela. ( DAa, ahe). 5 AthI nara-phAyala, nahi ke mAdA-kAyela abhipreta che. keDilA gAtI nathI; kokila ja gAya che. juo mAre "buddhiprakAza" (va. 84, aM. 1)mAMne lekha nAme "keyala".
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane grantha he che." achAnizcita svare yAne vAghajanya vara-(6-7)mRdaMgamAMthI. Sajjane, gemukhImAMthI RSabha, zaMkhamAMthI gAndhArane, jhalarImAMthI madhayamane, cAra caraNa upara rahelI golikAmAMthI paMcama, ADaMbaramAMthI. raivatane ane mahAbherImAMthI niSAdane svara nIkaLe che. svarenAM phaLa ane e saMbaMdhI matAMtara - (8-14)SajjathI (manuSyane AjIvikA maLe che. enuM kareluM nAza pAmatuM nathI (arthAta e UgI nIkaLe che. ene gAyo, mitro ane putranI prApti thAya che 1 vyAkhyAsudhA sahita je amArakeza nirNayasAgara mudraNAlaya taraphathI. I. sa. 1944mAM prakAzita thayo che temAM pR. 72mAM nAradanA nAme nIce mujabanuM avataraNa apAyuM che : "Saja rauti mayUrastu gAvo nardanti carSabham / ajAvikau ca gAndhAraM krauJco nadati madhyamam // muSpasAdhAraNe kAle kokilo roti pazcamam / mathatu daivataM rati niSAduM rauti para: " ThANa sAthe saMtulanArthe A vAta nIce mujaba te rajU karuM chuM - 2 nArada mera baLada bArI ke gheTuM hasa gAya ane gheTuM RSabha gAdhAra madhyama paMcama dhivata. . niSAda sArasa ane kauca dila azva hAthI hAthI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 sa'gIta, nRtya ane nATya ane e vinatAone vallabha khane che. RSabhathI azvaya, senApatipaNuM, dhana, vastra, sugaMdhI padArtha, AbhUSaNu, lalanAo ane zayaneA maLe che, gItanI yuktinA jANakArane gAndhArathI uttama AjIvikA ane kaLAmAM adhikatA maLe che. vaLI ee kavi ane kuzaLa aNu pramANe bhAgyazALI bane che tema ja anya zAstramAM pAraMgata thAya che. madhyama svarathI sauMpanna jane sukhethI jIve che, khAya che, pIe che ane dAna de che. pAMcama svarathI rAjA thavAya che tema ja zUravIra, saMgrahakAra ane aneka gaNlRAnA nAyaka thAya che. raivatathI kalahapriya ( kayAkheAra ), zAkunika, vAjhurika ( vAdharI ), zaurika ane mAchImAra bane che. niSAthI caMDALa, mauSTika yAne malla, seya, pApAcArI, gAyane vadha karanAra ane yora bane che. aNu pramANe te raivata ravaravALA manuSyA duHkhethI jIve che. ee kharAba vastravALA, kharAba AvikAvALA, cora, caMDALa ane mala ane che, jyAre niSAda ravaravALA manuSya kajIyA karAvanAra, jaMghAcAra ( page cAlanAra ), lekha ( patra ) lai janAra, cAlanAra ane bhAra vahana karanAra ( eTale ke majUra) bane che. patraNa grAma ( 15 - 18 ) uparyukta sAta che : ( 1 ) 14 - grAma, ( 2 ) madhyama gAndhAra grAma. - ravaranA traNu grAma grAma ane ( 3 ) 1 khAja vaDe zikAra karanAra athavA pakSIone mAranAra (abhaya.) ra haraNumRgabaMdhana yAne phrAMsA dhAlanAra abhaya.), 3. hukakaranA zikAra karanAra athavA Dukakarane mAranAra ( abhaya. ) tinuM nAma che ( jue pAya 4. A manuSyanI eka azvama samahaSNuva ). 5 nATayazAstramAM grAmanuM lakSaNa apAyu nathI. vizeSamAM emAM e ja grAma gaNAvAyA che. (1) SaDja-grAma ane (2) madhyama-gAma. jue nathurAma sudarajI kulakuta sa MgItazAstranI svApajJa prastAvanA (pR. 48 ).
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane the ekavIsa mUcchanA-vaja-grAmanI sAta mUnA che? (1) mAgI, (2) kauravIyA, (3) harita, (4) rajAnI, (5) sArakAntA, (6) sArasI ane (7) zuddha - vajA madhyama grAmanI sAta mUcchanA cheH (1) uttaramadA, (2) rajanI, ( 9 ) uttarA, (4) uttarAsamA, (5) AzakAntA, (6) sauvIrA ane () abhirUpA. gAndhAra - grAmanI ( paNa ) sAta mUrNana cheH (1) nandI, (2) sudrimA, (3) parimA, (4) zuddha-gAdhArA, (5) uttara-gAndhArA, (6) suSutarAyAmAM sauthI vadhAre lAMbI evI ) ane (7) uttarAyatA (uttarArdhamAM lAMbI evI) kaTimA. cAra prazno - (18) sAta rave kayAMthI utpanna thAya che? gItanI ni (jAti) zI che? keTalA samayanA uchuvAsa che ? ane gItanI keTalI AkRti che ? 'uttara - A cAra praznanA uttara have apAya che) (20 - 21) sAte ravara nAbhimAMthI utpanna thAya che. gItanI ni rudana che arthAta 1. haritA (aNunI TIkA). 2. samukAtA (aNunI TIkA). 3. abhirU5 (aNanI TIkA). 4. jIvA (paDivati 3, uddesa 1, sutta 126) uparanI malayagiririkRta vRtta (patra 193)mAM gAdhAra - grAmanI sAta mUchanAne rajU karatuM je nimnalikhita pAIya avataraNa apAyuM che temAM sAtamI mUchaMne tarIke uttaramaMdAne ullekha che : [ anusaMdhAna mATe juo pR. 16 ]
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nAstra gIta ane rudananI. jAti eka ja che. ucchavAsane samaya caraNanA samAna che. gItanA traNa AkAre cheH (a) zarU karatAM prAraMbhamAM mRdu, (A) vacamAM moTApaNAne prApta karatAM ane (I) aMtamAM avAjane maMda banAva. ekavIsa mInA saMgItazAstra | ThANa saMgItazAstra mAgI uttaramannA AzakAntA mArge kauravayA 2janI sauvIrA poravI harita uttarAyatA abhirUpA hiSyakA rajatanI zuddhaSA nandI nandA sArakAtA matsaritA zudrimA vizAkhA, sArasI azvakrAntA pUrimA sumukhI zuddha-SA abhirudgatA zuddha-gAndhArA vicitrA uttaramandI sauvIrI uttara-gAndhArA hariNAkSA rajanI rohiNI uttarA kalapanatA 'suprutarAyAmAM - sukhA uttarAsamA zuhamadhyA | uttarAyatA koTimA AlApinI (22) je cha deza, ATha guNa, traNa vRtta ane be bhASA jANe che te suzikSita (jana) raMgamaMDapamAM gAze. "naMdI ya khudhi( ? di)mA pUrimA ya cotthI a suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArA vi ya havaI sA paMcamI mucchA // 1 // suhumuttaraAyAmA chaTThI sA niyamaso u boddhavyA / uttaramaMdA ya tahA havaI sA sattamI mucchA // 2 // " 1 AmAM te mUrchAnAnAM nAme pAIcamAM che paraMtu meM ene badale atra enAM saMrakRta nAma ApyAM che, 2-3 chavAnI malayagirIya vRtti pramANe anukrame sattarAyAmAM ane rAmanA nAma che,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhA ane granthA gItanA cha rASa - (23) (1) bhayabhIta, ( 2 ) utAvaLuM, ( 3) dhImaiM sAde, (4) vadhAre paDatA tAlapUrvaka ke asthAne tAlapUrvaka, ( 5 )kAgaDAnA jevA svare ( arthAt lakSNa ane azruNya svare ) tema ja ( ) nAkamAMthI gAvuM e cha doSa che. 17 gItanA ATha guNa-- (24) gItanA ATha guNa che : (1) 1( svaranI kaLAo vaDe ) pUchyuM, ( 2 ) ( geya rAga vaDe emAM anurakta ktinuM rakta, ( 3 ) ( anyAnya svarA spaSTa ane zubha hovAthI) akSakRta, ( 4 ) ( akSaranA svara spaSTa hovAthI ) vyakta, (5) vaoNzananI eTale ke cIsanI jema visvara eTale ke esaruM nahi heAvAthI ) avidhRSTa ( 6 ) ( krAkilanA svaranI jema ) madhura, ( 7 ) ( tAla ane vAMsaLInA svara vagerene anurUpa te.) sama ane (8) svaranI dhAlanA vaDe lalatuM. hAvAthI athavA ( zabdane sparza thatAM kahyuMne sukha utpanna karanAruM hAvAthI) sukumAra yAne lalita. gItanA avAntara guNA (25) gItanA anya pazu guNe che. jema ke (1) ura ( chAtI ), kaMThe ane mastakane viSe prazasta ( yAne vizuddha ), ( 2 ) mRdu ( arthAt mAvathI yukta, nahi ke niSThura, madhura svaravALu' ), ( 3 ) ribhita, (4) ( geya ) paheAmAM guMthAyeluM, (5) sarakhA tAla ane pratyekSepavALuM ane (6) sAta svara, akSara vagere sAthe sarakhA haiAya tevuM. 1. ATha guNAnA spaSTIkaraNarUpa krauMsagata lakhANa kayuM. ane chAhane AdhAre mapAyu che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya sUtranA ATha guNe- (26) vizeSamAM gItamAMnuM sUtra ATha guNavALuM hovuM joIe H (1) nirdoSa ( arthAta asatya, upaghAtajanaka ityAdi sUtranA 1ra deSathI mukta), (2) sAravALuM (eTale ke arthathI yukta), (3) hetuthI yukta (arthAta artha jaNAvanAra kAraNathI yukta ), (4) ( kAvyane lagatA) alaMkArothI yukta, (5) upasaMhArathI yukta, (6) sopacAra (arthAta aniSkara, aviruddha ane alajajanIya abhidhAnavALuM) athavA utrAsathI yukta, (7) mita ( arthAt pada, pAda ane akSara vaDe parimita) ane (8) (zabda, artha ane abhidhAna e traNethI) madhura. - vRtanA traNa prakAra- (27) vRttanA traNa ja prakAre che. (1) sama, (2) ardhasama ane (3) viSama. cothe prakAra maLatuM nathI. | bhASAnA be prakAra- (28) saMskRta ane prAkRta ema bhASA be prakAranI rahI che. svaramaMDaLamAM "RSibhASitA" bhASA prApta he I gavAya che. A cha pramo- (29) kaI (jI) madhura (svare ) gAya che! kaI khara ane rakSa gAya che? ke catura (svara), kaNa vilabe, ke jaladI ane kaNa visvara (besaNuM) gAya che! 1 uttararUpe vanitAnA va- (30) A praznanA uttara anume e che ke zyAmA madhura (vare', kALI (vanitA) khara ane 1. ATha guNene aMgenuM kausagata lakhANa acu ane ahane AdhAre apAyuM che. 2. A tenI samajaNa mATe juo jaina satya prakAza" (va. 13, aM, 1)mAM chapAyela mAre lekha "sUtra viSe parAmarza'. A lekhamAM gItanA guNo viSe paNa vicAra karAyA che. 3. zaramAve nahi evuM, * soljAsa" athavAcaka mULamAM pAThAntara haze.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeno ullekhe ane grantha rakSa ane gaurI catura (svara) gAya che. [aNu pramANe te gaurI madhura, zyAmA khara ane rUkSa ane kALI catura (2) gAya che.] kANI vilaMbe ane AdhaLI jaladI jaladI ( utAvaLe) ane piMgalA yAne kapila varNanI strI beruM gAya che. * taMtrI vagere sAthe svaranI samAnatA- (31) sAta vasa (a) taMtrI-sama (athata vINA sAthe maLI jAya tevA), (A) tAlane anurUpa, (4) caraNa pramANenA layane anukULa, (I) prahane anusaratA, (u) nivAsa ane ucchavAsane anurUpa tema ja (cha) saMcArane anukuLa hoya che. 40 tana- 32) svara 7, grAma ya, mUchanA 21 ane tAna 49 che. Ama varamaMDaLa pUrNa thayuM. A saMbaMdhamAM keTalIka vizeSa vigate jANI zakAya te mATe cAra prAcIna sAdhatene upayoga thaI zake tema che: (1) ThANa upara abhayadevasUrie vi. saM. 1120mAM racelI saMskRta vRtti (patra 94 a-197) tema ja aNu uparanAM traNa vivara : (a) meDAmAM meDI I. sa.nI chaThThI sAtamI sadImAM mukhyapaNe pAiyamAM jinadAsagaNie racelI curi patra 45-47), (bhA) anekAntajayapatAkA vagere aneka graMthanA praNetA haribhadrasuri (la. vi. saM. 75- 1. vi. saM. 827) dvArA racAyelI saMta vRtti ( patra 65-18) tema ja Azare lagabhaga eka paccIsI sudhI sAhitya-sevA karI la. vi. saM. 1180mAM varga saMcarelA "malavArI " hemacandrasAranI vRtti ( patra 127-103),. A cAra sAdhane mATe huM anukrame ThAma, aru, saha ane ahe evI saMjJA yajuM .' 1. jIvA (paDi, 3, , 5, su. 126) uparanI malayagisirita vRtti (patra lama-195) 5NuM eka suMdara sAdhana che, jo ke e AMzika che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya yAne nATya svara- A zabda avAja karavA ane duHkha devuM e acUMvALA 'sva' dhAtu uparathI anyA che ane ene arthe eka jAtaneA dhvani che. (248). - SaDja vagerenA vyutpatya - mAamAM SaDja vagere svaranA vyutpArthe padyAtmaka avataraNAne AdhAre nIce mujaba apAyA che: : 1. bhAnu sakSaNa zizupAlavadha ( sa. 1, 2 10) uparanI mslinaathkRta 'sarva kakSA nAmanI vyAkhyA (pR. 5)mAM ratnAkaramAMthI nIce mujama bhaSAyu che : 66 zrusyanantarabhAvI yaH snigdho'nuraNanAtmakaH / svato raJjayati zrotukhitaM sa 'svara' ucyate // " 2. yA nIye muche : " nAsAM kaNThamurastAlu jihvAM dantAMzca saMzritaH / SaDbhiH saJjAyate yasmAt tasmAt 'SaDja' iti smRtaH // 1 // vAyuH samutthito nAmeH kaNThazIrSa samAhataH / narvatyRSabhavat yasmAt tasmAdRSabha ucyate // 2 // vAyuH samutthito nAmeH kaNThazIrSasamAhataH / nAnAgandhASahaH puNyo 'gAndhAra' stena hetunA // 3 // vAyuH samutthito nAmeruroha hi samAhataH / nAbhi prApto mahAnAdoM madhyamatvaM samaznute // 4 // vAyuH samutthito nAmerurohRtkaNThazirohataH / paJcasthAnotthitasyAsya paJcamatvaM vidhIyate // 5 // abhisandhayate yasmAdetAn pUrvotthitAn svarAn / tasmAdasya svarasyApi dhaivatatva N vidhIyate // 6 // niSIdanti svarA yasmAnniSAdastena hetunA / sarvAzvAbhibhavatyeSa, yadAdityo'sya daivatam // 7 // "
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantho 21 nAka, kaMTha, chAtI, tALavuM, jIbha ane dAMta e chane AzrIne upa thata hevAthI "pa' kahevAya che. nAbhimAMthI utpanna thayelo vAyu kaMTha ane marataka sAthe athaDAI baLada je avAja kare che mATe e "bASabha' kahevAya che. jemAM gabdha hoya te "gadhAra" kahevAya che. gadhAra te ja "gAdhAra" che. nAbhimAMthI utpanna thayela ane kaMTha tema ja mastaka sAthe athaDAyelo vAyu vividha gandhanuM vahana kare che ane pavitra che vAte ene "gAndhAra kahe che. zarIranA madhyamAMthI udabhavate hevAthI madhyama che. nAbhimAMthI utpanna thaI tathA chAtI ane hRdaya sAthe athaDAI nAbhine pAmele mahAnAda madhyamatAne vare che. paja vagere pAMca svaranA nidezanA kamane pUranAro (pAMca) hevAthI "paMcama kahevAya che athavA nAbhi vagere pAMca sthAnamAM samAte hevAthI paMcama' kahevAya che. kahyuM che ke nAbhimAMthI utpanna thayela tema ja chAtI, hRdaya. kaMTha ane mastaka sAthe athaDAyele vAyu paci sthAnamAMthI UDele heI paMcama kahevAya che. pahelA UThelA svarenuM anusaMdhAna karate hevAthI daivata' kahevAya che. jemAM svare besI jAya che-je sarva svarane parAbhava kare che te niSAda che ane ene devatA Aditya che. svaranI sadazatA-Saja vagere svare nAka, kaMTha ityAdimAMthI utpanna thAya che. evA jUja vagerenA vyutpatyartha mRdaMga vageremAM ghaTatAM nathI tema chatAM sadazatAne laIne arthAt mRdaMgAdimAMthI paNa evA ja svara nIkaLatA hovAthI e samajI levA. (ahe). sthAnanuM lakSaNa nAbhimAMthI utpanna thayelo svara parivartita " thayA vinA je pradezane AgathI (irAdApUrvaka) ke anAbhoge 1. revatane vyutpatyartha ahIM tema ja ahemAM paNa apAye nathI,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya ( anAyAse) prApta thai vizeSatAne pAme che te pradeza te svarane upakAraka hevAthI te pradezane te svaranuM "sthAna' kahe che. (acu, aha ThAma, ahe). "Daja svara uccAratI veLA kaMTha vagere anya sthAne paNa upayoga karAya che ane jIbhane Agalo bhAga anya svare mATe paNa kAmamAM levAya che, tema chatAM mane Agale bhAga vaja mATe khUba kAmamAM levAtA hevAthI e kahyAmane (ja) SaDajanuM sthAna kahyuM che. lakSaNa eTale?-- svaranuM phaLa avyabhicArI che eTale ke svara jarUra phaLe che. aMgamAM tenuM svaranuM) nimitta (phaLa) prAyaH dekhAyuM che. svaranI nivRttinuM phaLa jaNAya che. e mATe e svaranuM lakSaNa kahevAya che. (acu, aha). 1-2 " NAmisamuttho a saro avikAro pappa jaM padesaM tu / mogiyare jAja rA " -acu (patra 45) ahamAM "mulyo ' evuM pAThAntara che. vaLI vijAne badale vijArI che. 3-4 "saraphalamavvabhicAri vAodidvaM NimittamaMgesu / ri giri te raste saraFAI tenuM " -acu (patra 45) ahamAM "jAgohiTTane badale "jANo hiduM pATha che. vizeSamAM tRtIya caraNane prAraMbhika bhAga nIce mujaba che - kALiiiAmo".
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ukale che ane je 23 uvizuddhAdi vAranI dvividha vyAkhyA- je chAtImAM svara vizALa heya te te "uzavizuddha' che. je svara kaMThamAM rahelo hoya ane aspaSTa heya te "kaMTha-vizuddha" che. (maratAne pAmela) svara anunAsika na hoya te te "zirAvizuddha' che. athavA ura, kaMTha ane ziramAM lebsathI avyApta svara hoya te te ure vizuddha ityAdi gaNAya. (acu aha, ThAa, ahe). kaMThavizuddhanI vyAkhyAmAM matAntara- ahamAM aspaSTane badale atispaSTa e je artha karI che te samucita che? rijitane artha- e svara akSaromAM ane ghelanAnA svaravizeSamAM saMcaratI veLA jANe nAcate heya e hevAthI e "ribhita" kahevAya che. rAgamAM nibaddha pada Ama gavAya che. (acu, aha). ' ribhita' eTale gholanAnI bahulatAvALuM ema ThAamAM kahyuM che, jyAre ahamAM rijitane badale riMgita" ema kahyuM che. 1 aha. 2 A zabda I. sa.nI pahelI sadImAM ane tema nahi te moDAmAM moDI i. sa.nI trIjI sadImAM thayelA vAcakavarya umAsvAtie prazamatinA nimnalikhita . 41mAM vAparyo che : parimitAparvatoSiddhimUvAravAH | - trApAdaro vinAzakupayAti ja." 3. Ane badale "raMgita' hovuM joIe ema bhAse che. -
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya grAmanuM lakSaNa-mUchanAnA svarene samUha te "prAma' che. ('acu, aha). mUnAnuM lakSaNa-anya svarone utpanna karanArane pUchanA kahe che. kartA "chita hoya tema e mUchanA kare che athavA jANe mUccha pAmate hoya te e katAM thAya che. (acu, aha, kAma, aha). 1-2 "gAdi tiSA nA (dasamUho muchariA vinA tA hatA te sAsaNa phulavIsA -acu (patra 85) ahamAM citro ane pula ema pAThabheda che. - zizu (sa. , . 10)nI malinAthakRta vyAkhyA (pR. 6) mAM grAmanuM lakSaNa nimnalikhita avataraNa dvArA apAyuM che : " yathA kuTumbinaH sarve'pyekIbhatA bhavanti hi| tathA svarALa sane "kAma" tyamite " A vyAkhyA (pR ) mAM traNa grAmanAM nAma nIce mujabanA avataraNa dvArA darzAvAyAM che. " nandyAva'itha jImUtaH subhadro praamkaastryH| SaDjamadhyamagAndhArAstrayANAM janmahetavaH // " 3-4 "maLatomvize vAtaes "muchar" maNiyA ittA 1 murichato hRva te murakhuM ho ya vi . -acu (patra 5) aha 5tra 66)mAM A ja paNa che. zizu) (sa. 1, kSe. 10)nI mahilanAthakRta vyAkhyA (pR. 6)mAM mUnAnA lakSaNa mATe nIce mujabanuM avataraNa apAyuM che : "kramAt svarANAM saptAnAmArohazcAvarohaNam / * sA mUrcchatyucyate grAmasthA etAH sapta sapta ca // " Ama mUchanA eTale kamathI sAta svarenA Aroha ane avaraha.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhA ane granthA 25 tAnanuM lakSaNa taMtrInA tAna yAne vistAra te 'tAna' kahevAya che. ( racu, aha ). vistArelI taMtrI te 'tAna' kahevAya che. ( ThAma. aDe). avanizrita niSpatti prayAgajanya che. e jIvanA prayAgane AbhArI che (uMcu, patu, TAma). hA pramANe anya zAstra eTale dhanurveda vagere che jyAre ahe pramANe RgvedAdi cAra veda che. paccha eTale zvAsathI yukta athavA tvarita ane pAThAMtara pramANe 'rahassa''eTale hestra varavALuM arthAt ladhu zabdavALuM (vyu, ahe, rAma, ahu). ATha guNAthI rahita gIta te viDaMbanA' che. (aNu, aha, ahe). 1 kumArasambhava sa. 1, zlA. 8) uparanI mallinAthakRta sajIvanI nAmanI vyAkhyA (pR. 9)mAM hyu che ke tAna e......nA pravarte che. rAganI sthiti, pravRtti vagerenu kAraNa che, 'A' evuM enu apara nAma che, vAMsaLI nAmanAM vAgha vaDe sAdhya che ane mukhya svara che. abhinavagupte kahyuM che ke " jJAnasvaizyo mataH ''. bharate kahyuM che ke " pAtA cakaca vara cakket tata' vazena tArayet " arthAta gAnAra je je svara rajU kare tene tene vAMsaLI vaDe e vistAra. 2 "taMtItAnA tAno mannati" - acu (patra 47) 3 aha (patra 68 mAM uparyuMkta lakSaNa che. emAM mannati ne badale mazada che. 4 jiya'jIvanissiyattANissAriya ahaba NisiriyA tehiM / "" nIvatu savisI panArAM aMgInepu || -acu (5tra 45) 5 "niyagnIsiIyattA nistAvi(ra)ya ava niyiA di| ;' jIvesu sannavitta pakSagakaraNaM ajIvesu // ,, 50 (patra 66) -
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 saMgIta, nRtya ane nATya 9 tAnanI utpatti- 49 tAna sAta tAMtavALI vINAma saMbhave che. paja svara sAta prakAre taMtrInA svara pramANe gavAya che ema jajanA sAta tAna che. ema bAkInA svara mATe samajavuM. eka tativALI vINA vagADAtAM ke kaMTha vaDe gavAtAM 49 tAna thAya che. (a, aha). traNa tativALI vINA heya te 5Na 48 tAna thAya che eTalI vizeSa hakIkata ThAa ane ahemAM che. svaranI ivattAnAM kAraNa- kAya kAraNane adhIna che. jIbha e staranuM kAraNa che ane jo asaMkhya che te e kAraNe e ja asaMkhya hovAthI svare asaMkhya thayA paraMtu ahIM te sAta (ja) kahyA tenuM kema ? AnA be uttara cheH () sa savAre sAtamAM aMtarbhAva thAya che ane (2) ahIM rasthaLa gaNanA che. (acu. aha). ThAamAM tema ja ahemAM karaNane badale "kAraNa che. vaLI A bemAM svaro sAta gaNAvavAnA trIjA kAraNa tarIke "gItane AzrIne" ema kahyuM che. ahamAM kahyuM che ke dIyiAdi traNa prakAranA cha asaMkhya hevAthI cho abeya che eTale e hisAbe svare asaMkhyAta thayA ane emAM ajIva padArthamAMthI nIkaLelA sva umerAya te pachI svara sAta ja kema? pratyakSepa-sama ItyAdinI samajaNa muraja, kezikA (kasI) ItyAdi vAdyo vagADAtAM je dhvanine prayukSepa ke pratikSepa thAya tene anurUpa athavA kRtyane anurUpa svarane anusaratA svara vaDe gavAtuM gIta te pratyutakSepasama" kahevAya che. (acu, aha). ThAamAM samatAla, samaprayuklepa ane samapatikSepa evA ullekha che. dIrdha svaramAM (je gItane svara) dIdha, hRsvamAM dAva ane lumAM luta tema ja sAnunAsikamAM sAnunAsika heya te te gIta
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ule che ane ra7 akSarasama" che. (aNu aha, ThAe, ahe). je nAmikAdi geya pada anaMtara (jeDana) padathI baddha hoya ane jemAM svara anuvAdI heya ane tyAM ja te (svara) gavAte heya te te gIta "padasama" che. hathelIonA paraspara athaDAvAthI utpanna thatA svarane anusaranArA, svara vaDe gavAtuM gIta te "tAla sama " - aha ( patra 67 ) dAMta vagerenI banelI AMgaLA nI belI (kezaka) vagerethI vagADAtA traNa svaravALA layane anusaratuM gIta te "yasama " che acu - vAMsaLI, vINA vagere vAghamAM prathamathI je svara grahaNa karAyo heya tene anurUpa gIta te "prahasama" che. (acu, aha, ThA). vAMsaLI, vINA vagerethI AMgaLInA saMcArapUrvaka je gIta gavAya che te " saMcArasama" che. (acu, aha, ThA). gItagata satranA guNonuM spaSTIkaraNa acumAM che. 1 svaranA cAra prakAra che: vAdI, saMvAdI, vivAdI ane anuvAdI. vAdI svara mukhya hovAthI "rAjA' gaNAya che. saMvAdI svara vAdI svarane anusare che ethI e "amAtya' gaNAya che. vivAdI svAra viruddha hevAthI "zatru' gaNAya che. anuvAdI svara vAdI ane saMvAdI svarane anusaranAre hevAthI e bhutya' gaNAya che. juo nAthurAma suMdara zuklakRta nATayazAstra (pR. 18). 2 ThAamAM anaMtarane badale "anyatara' (eTale ke bemAMthI eka) e artha karAyo che. nAmikAdi je gIna-pada je svaramAM anupAtI che te gItamAM tyAM ja (je gAnamAM) gavAya te gIta "pada-sama' kahevAya che. (ahe). 3 layanuM lakSaNa-ziMgaDA, lAkaDA, ke dAMtanI banelI AMgaLInI khAlI vaDe prahAra karAyela taMtrInA svarane pracAra te "laya" che. aha, ThAamAM. tema ja ahemAM pracArane badale "prakAra che. * ' "zAvAto thA moisilanAhataH triraMgA yaH " - aha (patra 17).
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 saMgIta, nRtya ane nATya ni:zvAsa ane ucchavAsanA mApanuM ullaMghana karyA vinAnuM gIta te "ni:zvasisthavasitasama" che. (ThAa, ahe). * * ahemAM kahyuM che ke gItane koI paNa eka svara akSara, pada vagere sAta sthAne sAthe samava pAmatAM enI sAna rIte anubhava thAya che. Ama sAta svare akSarAdinI sAthe sama darzAvAyA che. cAre caraNamAM sarakhA guru ane laghu akSara heya (arthAta -akSaranI saMkhyA sarakhI hoya che te samavRtta' che; be caraNa pUratI samAnatA hoya te te "ardha-samavRtta" che; ane cAre caraNa (akSaranI saMkhyAnI daSTie) bhinna bhinna prakAranA hoya te te "viSamavRta' che (ThAa, ahe). samavRtAdinA anya artha- ThAama e ullekha che ke keTalAka ema kahe che ke je vRtanI cAre caraNe akSaromAM samAna hoya ( arthAt ekanuM eka caraNa jANe cAra vAra heya) te vRtta "samasa" che. evI rIte je vRttamAM prathama ane tRtIya e be caraNa tema ja dvitIya ane caturtha e be caraNe ekasarakhAM hoya te "ardha samavRta" che. je vRtamAM cAre caraNe bhinna bhinna akSaravALAM hoya te viSamata" che. khara eTale kharasthAna-ThA, ahe sara pAhuDo nAza ane bharatAdinI utpatti- maMgI mAgI . vagere 21 mUcchanAnA svara viSenI hakIkata puravayanA sarapAhuDamAM hatI paraMtu ene nAza thayo hovAthI bharata, vizAkhila vagerenA graMthamAMthI jANI levI (acu, aha, ThAe, ahe). ThAamAM vizAkhilane badale vaizAkhila" che. chavAi (paDi. 3, , 1, sutta 126, patra 18 a)mAM "uttaramaMda" nAmanI mUInA ullekha che tema ja vINAnA vAdana viSe nirdeza che. vizeSamAM A sutanA aMtamAM geyanA 8 prakAre viSe tema ja cha vara. 1 juo pR. 11,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhA ane granthA 8 rasa, 6 deSa, 11 alaMkAra, 8 guNa, tema ja anya bhavAMtara guNa viSe khadhilAre ullekha che. kuli. hemacandrasUrinA samakAlIna malayagirisUrie A Agama uparanI vRtti (patra 193a-195A )mAM A sabaMdhamAM prakAza pADyo che. temAMthI huM nIcenI bAbato rajU karuM chuM :~ 29 6 geya (gIta)nA ATha prakAra che : (1) raMgava, (2) 316, (3) 4thya, (4) pAddha, (5) pAdaRdgha, (6) ukSiptaka, (7) pravRttaka ane (8) maMdaka, jemAM svaranA saMcAra vaDe gadya gavAya che te che; jemAM vRttAdi gavAya che te ' padya' che; ane jemAM thiAdi (eTale ke kathA vagere ) gAya che te - kuN che. je eAkSara vagere gadya " " k 1 ' se jahANAmae kiNNarANa vA... pamudiyapakkIliyANa gIyaratigaMdhaharisiyA ge ( ga ja pajaM katthaM [geyaM / payaviddha ukkhittayaM pavattayaM maMdA ciyAvasANaM sattasarasa maNNAgayaM aTTharasasusaMpauttaM chaddosavippa mukka ekArasaguNAlaMkAra aTThaguNovaveya guMjaMtavaMsakuharovagUDhaM rattaM titthANakaraNasuddha madhuraM sama sulaliyaM sakuhaguMjaMta vaMsataMtI susaMpa uttaM tAlasusaMpattaM tAlasamaM ( [raya susaMpattaM gaisupa uttaM) manoharaM mauyaribhiyapayasaMcAraM surabhiM sunatI varacArurUvaM divva' naTaM sajjaM geyaM pagIyANaM bhave eyArUve siyA ? haMta zauyamAM ! mU kriyA!" (jIvA, sutta 126) " 204 TANu (ThA. 4, 3. 4, sutta 379 )mAM kAvyanA cAra prakArA darzAvAyA che : (1) gadya, padma, kathya ane geya. enI asayadevasUriSkRta vRtti ( patra 188ma-188mA)mAM kahyuM che ke kAvya eTale gaMtha. chaMdamAM nahi gu'thAyelu DhAya te adha. dA. ta. 'zastraparajJA' adhyayana. cha Mdabaddha te padya. dA. ta. 'vimukti'* adhyayana. " thAthI sAdhu darthya' arthAt kathA sabadhI te thya. dA. ta. sAtAnAM adhyayane gAvA lAyaka te geya. jo ke hRzya ane geyane gadya ane padyamAM arbhAva thAya che chatAM thA ane gAnanA dhamanI viziSTatAne laine e pRthak gaNAvAyAM che.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya rUpe (jemake te, te) te paha' che. vRtAdinA cethA bhAgarUpa caraNamAM je guMthAyeluM hoya te " pAbaha" che. "ukSiptaka ' eTale prathamathI zarU karatuM, "pravRttaka eTale prathama samAraMbha pachInuM AkSepapUrvakanuM ane maMdI eTale madhya bhAgamAM mUchanadi guNothI yukta ane maMda maMda saMcatuM. kaMThazuddha artha ThAanI jema karAya che. ATha rasa te caMgAra vagere ema kahyuM che. agiyAra alaMkAra pUrvamAMnA svAbhUtamAM yathArtha rIte varNavAyA hatA. e pUrve nA pAmyAM che. ethI parvomAMthI aMzataH nIkaLelA bharata, visAbitA vageremAMthI jANI levA ema ahIM kahevAyuM che. saMgItanuM varNana-rAyapAsethaija nAmanA eka uvaMgamAMjaina Agama (satta 23)mAM subhadeve vikalI devakumArIonA saMgItanuM Abehuba varNana che. jemake emanuM saMgIta urathI (zarU thatAM uThAvamAM) dhI, mastake AvatAM tAra svaravALuM ane kaMThamAM AvatA vistAra , "ureNa madaM sireNa tAra kaMThega vitAra tivihaM, tismyyAda, jugAvA dauM, , tiyALA gADha, taDuMgarataMtIsuNa---regavad madu na sarjarSi mahatta nimitta cAra kuru sukhada pavAraNa rica dAga tyA"-- - sura 23, 5tra 46 5. becaradAya dvArA saMpAdita AvRtti (patra 15-33)mAM lagabhaga A ja pATha che emAM zuMgA vaipa karavapUDha ema chapAyuM che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekho ane grantho ( dheLAi ghelAIne atimadhura baneluM) ema traNa prakAranuM hatuM, vaLI e ratilamAM ( trisamaya-recaka-racita) hatuM. guMjAnI mukhyatAvALA sIdhAM kuhamAM eTale ke guphAomAM e saMgIta pasarI gayuM hatuM. e saMgIta (geya rAgathI anuraktane rAge gavAya tevuM) rakta hatuM. saMgIta (ura, mastaka ane kaMTha e) traNa sthAne viSe kriyAthI vizaha hatuM. guphAomAM guMjatA vAMsanA pAvA ane vINAnA svara sAthe maLatuM, (ekabIjAnI ) vAgatI hathelIne anusaratuM, (moralI vagere vAla tema ja paganA ThamakAnA) tAlane anurUpa, (vINAnA) layane barAbara maLatuM AvatuM ane hasama (arthAta zarUAtathI pAva vagere je svaramAM eTale ke tAnamAM vAgatA hatA tene anurUpa evuM ) emanuM saMgIta hatuM. vaLI e saMgIta madhuruM, ( tAla, vaMzAdi vagerenI apekSAe sarva rIte) asama, salalita, manehara, mRdu, (geya) padane viSe rijita, - - che, abhi0 (kAMDa , le. 8)mAM kahyuM che ke "te mana-magajAH zimalAH". enI vikRti (pR. 563)mAM kahyuM che ke e traNa vagere pratyeka svara hara vagere sthAnane bheTe karIne mandra, madhya ane ane tAra bane che. nile paNa kahyuM che - : "kRri manasu dvArSizasiviro nA __ sa eva kaNThe madhyaH syAt tAraH zirasi gIyate // " 2. Ane artha vRttikAre ke paM. becaradAse Apyo nathI. A - 3, e gAyanane pratidhvani prekSAgRhamaMDa5mAM tema ja anya kuharemAM paDate hate. 4. juo pR. 27. 5. juo 5 26-17 6. svaranI velanA vaDe jANe laLatuM hoya tevuM athavA kAnane rUcikara (malaya0).
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. saMgIta, nRtya ane nATya saMcAravALuM, ( zreAtAone) atizaya rucikara, sundara tavALuM, uttama, cAru svarUpavALu, kiMgsa tema ja nRtya mATe yAgya evuM hatuM. gItanA cAra prakAra- rAya0 (sutta 24)mAM gItanA sAra praznAra darzAvAyA cheH (1) ukSapta, (2) pAdAnta, (3) ma da ane (4) citAvasAna A sabaMdhamAM akSayagirisUrie patra 56mAM hyu che ke ukSipta eTale prathamathI zarU karatuM; pAdAnta eTale pA%0ha yAne vRddhAdi ceAthA bhAgarUpa pAdathI kha; gItanA madhya bhAgamAM mUrcchanA vagere guNethI yukta hovAthI mada eTale ke dhAlanAtmaka; ane phaicita lakSaNuthI yukta hovAthI satyapita antavALu te rAcitAvasAna. geyanA cAra prakAra-- TANu ( ThA 4, u. 4, sutta 74)mAM kahyuM che ke "vasantire vaidu pAtte, tuM gaddA-littA, valaNa, maivA, rojju aa". AnI abhayadevasUriSkRta vRtti (patra 281)mAM kahyuM che ke nATya, geya ane abhineyanAM sUtrAnuM vivaraNu saMpradAyanA abhAvane laIne huM karatA nathI. gIta-sundarInA adhikAra- vi. sa. 1946mAM janmelA ane vi. sa. 1503mAM svage saMcarelA tathA aneka prathAnA praNetA munisundarasUrie jayAnanta-keli-caritra cauda sarga mAM racyu' che, enA sa. 10, zlA. 20-121mAM zrIpati rAjAnI traNa putrIe nAme nATya-sundarI, gIta-sundarI ane nAda-sundarInA adhikAra che. A traNe kalAvilAsa nAmanA jaina upAdhyAya pAse kaLAone abhyAsa rI anukrame nAysa (nRtya), gIta ane vINAvAdanamAM pravINuM banI. nATyakaLAmAM nAcasuMdarIe peAtAthI adhika kuzaLa hoya evA caitane ja paraNavuM evI pratijJA lIdhI hatI. evI rIte enI e khetAe paNa potapotAnI ruci anusAra pratijJA lIdhI hatI, e sAMbhaLI vAmanarUpa
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekho ane grantha 33 dhAraNa karI jayAnanda zrIpatinA nagaramAM Avya, upAdhyAya pAse gayo ane ene savA lAkhanA mUlyavALuM eka kaMkaNa bheTa ApI nATyakaLA zIkhavA lAgyA. nRtyamAM asaphaLatA - kuMbhAra jema jesathI mATIne gUMde tema e vAmana vAMkAcUkAM ane kaThora caraNa vaDe pRthvI upara prahAra karI ene kaMpAvavA lAge. vaLI e gALAnI peThe bhUmi upara UchaLI ane parvatanA prastara( pathara)nI jema paDI dhabAka evo avAja karI AsapAsanA lakone hasAvavA lAgyA. keTalAye divasa sudhI upAdhyAye ene zIkhavavA prayAsa karyo paNa enuM kazuM vaLyuM nahi. AthI upAdhyAye gIta zIkhavA kahyuM. gItamAM asaphaLatA - gIta zIkhatI veLA vikRta vani karate ane vidUSakanA jevI ceSTA karate e be - " paJca niyaTThA hu vaNe paviThThA / kaviTssa heDhA tau saMniviTA / paDiyaM caviTa bhaggaM egassa sIsaM / acco hasaMti kila te ha sesA // " Ane artha e che ke pAMca nikRSTa ja vanamAM peThA ane kaThanA vRkSanI nIce beThA, temAM koThe paDyuM ane ekanuM mAthuM bhAMgyuM. AzcaryanI vAta che ke bAkInAo ahIM kharekhara hase che. - e sAMbhaLI enA sahAdhyAyIoe enI hAMsI karI. tema chatAM chAnI rIte upAdhyAya ene grAma, rAga vagere zIkhavatA hatA paNa kaMi vaLyuM nahi. ethI vINakaLA zIkhavavA upAdhyAye prayAsa karyo. vINAonI bhAMgaphoDa- upAdhyAye eka viNa ApI vAmane tenI tavI (tati) teDI nAMkhI, bIjI ApI te tenuM te
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 saMgIta, nRtya ane nATya nAkhyuM ane trIjI ApI te tene daMDa (daDi) bhAMgI nAkhe. AthI upAdhyAyane kheda thayA. pele vAmana e upAdhyAyanI patnI pAse gayA. eNe ene pahelAnA jevuM bIjuM kaMkaNa bheTa ApyuM. e joI upAdhyAya rAjI thaye eTale ene enI patnIe vAmanane kaLA zIkhavavA Agraha karyo te upAdhyAye traNa viNanI vAta karI. e sAMbhaLI enI patnI belI eka vINAnI taMtrI majabUta nahi hatI eTale tUTI gaI, bIjInuM tuMbaDuM jUnuM thaI gayuM hatuM eTale e tUTI gayuM ane trIjI dAMDe saDela hatA tethI e bhAMgI gaye. tamAre havethI vAmanane majabUta vINuM ApavI. upAdhyAye e vAta svIkArI ane e ziSyonA upahAsanI bIke vAmanane khAnagImAM zIkhavavA lAgyA. gIta-kaLAnI parIkSA-parIkSAno divasa AvatAM parIkSAmaMDapamAM rAjA parivAra sahita tyAM Avyo. nagarajane paNa AvyA. rAjAne Adeza thatAM pratihAre e ulleSaNa karI ke he rAjaputra! tamArAmAMthI I paNa tanidhi gItasundarIne gItakaLAmAM jatI enuM pANigrahaNa kare. e uparathI gItakaLAnA jANakAra kumAroe gIta gAyAM ane lene rasathI taraboLa banAvyA. pachI gItasundarIe gAyuM tyAre sabhA nidrAdhIna jevI banI gaI. pahelethI saMketa karAyA pramANe dAsIoe ke jemaNe gItanI asara pitAnA upara na thAya te mATe kAna DhAMkI rAkhyA hatA temaNe rAjA vagerenA hAtha vageremAMthI taravAra vagere Ayu lai eka ThekANe mUkI dIdhAM. enI rAjA vagerene khabara na paDI ane temane parAjaya thayo. gAdhavenuM vividha utthAna-pachI zrIpati rAjAe pelA vAmanane kahyuM ke tuM gItanuM svarUpa kahe ane gAyana kara, vAmana be ke
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane gra 35 bAndharva (gIta)nuM utthAna taMtrI, veNuM (vAMsaLI) ane manuSya ema traNathI thAya che. vINA, trisarikA, sAraMgI vagere aneka jAtanI saMtrIo che. manuSyanA hRdayamAM bhadra vagere bhedathI vikAsa pAmate rAga te taMtrIne chidrane sparza karavAthI utpanna thAya che. ema vAMsaLI viSe paNa jANavuM. vINAnI vizuddhi- vaLI vINAne viSe zalyAdine tyAga karavAthI enA nAla(vAMsarUpa daDA), vRtAdika guNAe karIne tuMbaDAnI tema ja vaLi (vaLiyAM), snAyu (nasa) ane vALa vagerene tyAga karavAthI taMtrInI zuddhi thAya che. vAMsaLI, sAraMgI, trisarI vagerenI zuddhi paNa A pramANe karAya che. AnuM vistRta nirUpaNa lAkha zAmAM karAyuM che te keTaluM kahI zakAya ? zuddha gAna mATenI Avazyaka paristhiti- AthI manuSyathI udbhavelA gIta viSe thoDuMka kahuM chuM gAnArI vyakti (puruSa ke strI) je nahi pAtaLI ke nahi jADI hoya, enuM gaLuM roga rahita heya athavA sarjAze e nIrogI heya, e AnaMdI ane juvAna haiya, e tala, tela, aDada, goLa vagere AhAra karatI nahi hoya, e sAkara ane madhathI yukta dUdha ane jaLanuM pAna karatI hoya, e atizaya garama ke ThaMDuM bhojana na karatI heya ane e tAMbUla vaDe zuddha vadanavALI heya te te zuddha gAna karI zake. prANanuM lakSaNa - evI vyaktinI nAbhimAMthI UThelA ane evInA prayatnathI prerAyelA evA vAyune gItakaLAnA jANakAre "prANa" kahe che. nAdanI utpatti-e "prANa vAyu maratakamAMthI Ubho thaI, mukhamAM bhamI tema ja jIbha, dAMta, eTha ane tALavAne viSe parAvartana pAmI (athaDAI) varNone ane nAdane utpanna kare che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya nAdanA prakAra-e nAda (sthAnAdine laIne) mandra, madhya ane tara kahevAya che. e nAda svaranA sAta prakAranA bhedavALe thAya che. " vaLI e svaranA sAmAnya ane vizeSa evA be bheda che. vizeSamAM traNa grAma che. e svara ane grAmene viSe 21 mUchanA che. gItanA prakAra - e svarane viSe 4ra rAga utpanna thAya che. e rAgamAM gIta be prakAre uddabhave che H (1) Agamika ane dezaja (dezya). Amika gIta sAta sIgaDA, sAta bhANika ane bhANuke bhANuke duviliya ema vividha prakAranuM che jyAre dezya gIta elAmaTTiya, duvaI (dvipadI) ema aneka jAtanuM che. * 4ra rAganAM nAma - 50 athavA jara rAga kemAM prasiddha che ke jemAM zrI, vasanta, paMcama, bhairava, megha ane naranArAyaNa ema cha rAga che. zrImathI gaurI, kolAhalA, dhArI, kaviDI, mAlazikI ane devagAdhArI ema cha rAgiNI nIkaLelI che. evI rIte vasantamAMthI 1 juo pR. 30, Ti, 2 A aMgenuM avataraNa nIce mujaba che : "tesu ya saresu bAyAlIsaM rAgA uppajati / tesu ya rAgesu duhA gIyaM upajjai / taM jahA - AgamiyaM desijaM ca / tatthAgamiya' satta sIgaDA satta bhANiyAo bhANaya bhANaya duviliyAo y| tattha desi ca elaamdviyyuvame mane vihyuM " ,, A avataraNanuM mULa jANavAmAM nathI eTaluM ja nahi paNa ane artha paNa pUrepUro samajAtuM nathI, pAIyasamahaSNavamAM gItanA eka paNa upaprakAranA pAtha nAmano ullekha nathI. 3 Ane badale "naTTanarAyaNa nAma paNa maLe che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulalekhe ane grantha 37 hiMDalA, kauzikI, rAmagrI, kumamaMjarI, gaMDakRti ane dezAkha pacamamAMthI bhairavI, gujarI, bhASA, velAkulA, karNATI ane raktahaMsA; bheravamAMthI triguNa, taMbhatIrtha, AbhIrI, kubhA, vikharIDI (vairADI) ane vasuberI (2); meghamAMthI baMgAlA, madhurI, kemadA, deSazATikA, devazrI ane devAlA; ane naranArAyaNamAMthI teDI, maTakarI, zrI bhUpAlapriyA, naTTA, dhanAzrI ane makalI (mAlAvI) nIkaLelI che. zrImAM mAlava, vasantamAM bANa, paMcamamAM pUrvaka, bhairavamAM kedAraka, meghamAM sAli ane naTanArAyaNamAM kalyANa guru (moTa) che. Ama cha guru maLI 42 thAya che. gItane viSaya - gItamAM prAyaH stuti ke nindA heya che. nindA sajajana na kare eTale stutinI vAta karIza. e be prakAranI che: (1) vimAna guNenA kIrtanarUpa ane (2) avidyamAna guNonA kIrtanarU5. bIjA prakAranI stuti lagna vagere prasaMge jovAya che. guNanA paNa be prakAra cheH sAdhAraNa ane asAdhAraNa. temAM asAdhAraNa guNe paNa kalpita ane akalpita ema be prakAranA che. akaripata asAdhAraNa evA ja guNo stuti karavA lAyaka che. gItane prabhAva-ema kahI vAmane sAcA deva (tIrthaMkara) ane zuddha gurunI stutirUpa gIta zarU karyuM. e gAtA hatA tyAre sabhAsadoe hAhA ane dUda jevA devagAyakane ane sAMbhaLanAra devane taNakhalA samAna paNa na gaNyA. e gAna cAlu hatuM tyAre kaI bolyuM nahi, ke citra (Azcarya ) paNa jotuM nahi ane koI bIjuM dhyAna paNa karatuM nahi. e mana utkRSTa banyuM te veLA keIe zApa dIdho hoya tema sabhA suI gaI.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya AyudhAdinuM haraNa ane mastakeAnu muMDana ---- dAsIe e rAna vagerenAM Ayudho ane alakArA lai lIdhAM. vaLI pahelAM nakkI karI rakhAyA mujaba vAmananI hAMsI karanArA pAMca kumAranAM mAthAM e vAmane hAme pAse muMDAvI nAMkhyAM paNa emane kazI khabara paDI nahi. Ama thavAthI sabhAe vAmananA jayajayakAra kAryo ane gItasundarI ene varI. 38 saMgItanA bhelapUrvakanI e stutio - A paikI eka ajJAtakartRka nAbhaiyajanastuti che, e sarakRtamAM 'sragdharA' chaMdamAM cAra padmomAM racAyelI che, enuM Adya putra nIce mujaba che : "pApA dhA dhA ni dhA dhA dhamagha ma dha ga sA sA ga sA sA ri gA pA khAsA gA gA ridhA pAna gari ma sa ri gApA pagA sAridhA pA / itthaM SaDjAtiramya karaNalayayutaM satkalAbhiH sameta saGgItaM yasya devairvihitamiti zubha yAtyasau nAmisUnuH // 1 // bIjI stuti vi sa'. 1377mAM sUri banelA jinakuzalasUrie cAra padmomAM saMskRtamAM 'harigIta' chaMdamAM racelI pArzvajanastuti che. 1 A .. stuti munizrI kAtisAgarakRta lona jI vandriya '' (pR. 137-138)mAM chapAi che. A pustaka "bhAratIya jJAnapITha, kAzI' taraphathI sane 1953mAM prakAzita thayuM che. sa'pUNaeN stuti eka hAyapothImAMthI karI uSkRta ane meM D C G C M (Vol, XIX, 8, 1, pt. 1, pp. 298-294 mAM rajU karI che. Ama A stuti be sthaLethI prasiddha karAi che. vizeSa mATe jue dvitIya pariziSTa. 2 A ratuti sajjanasanmitra (pR. 59-60)mAM, zrIratnasAra (bhA. 1)mAM tema ja srona nI (pR. 177)mAM chapAi che. uparyukta sUcIpatra (pR. 730)mAM paNa e pUrepUrI chapAi che. vizeSa mATe jue dvitIya parirASTa
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ule che ane grantha 39 ene pADagatajinendrastuti tema ja "zrIsamavasaraNagarbhita ya" tarIke oLakhAvAya che. enuM prAraMbhika pagha nIce pramANe che:-- deM deM ki dha pa ma pa dhu dhu dho dho dhra sa ki dha ra dha pa dhe ra ghaM de do ki do do drAgDidi drAgDidika dramaki draNaraNa dreNavam / jha jhi jheM ki jheM jhaM jhaNaNa raNa raNa nijaki nijajanaraJjana surazailazikhare bhavatu sukhadaM pArzvajinapatimajjanam // 1 // " vasudevanuM vINavAdana - A bAbata vasu mAM varNavAI che. ene sArA nIce mujaba che : "aMga" janapadanI "caMpA nagarImAM taruNenA hAthamAM vINuM ane vecavA mATenI vINAothI bhareluM gADuM joI vasudeve khabara kADhI te ene mAlama paDayuM ke cArudattanI putrI gandharvadattA ke je khUba rUpALI hatI ane gAndharvavedanI pAragAmI hatI teNe vINAvAdanamAM jItanArAne paraNavAne nirNaya karyo hato ane enI parIkSA je pratyeka mAse thatI hatI evI eka parIkSA Agale ja divase thaI gaI hatI tema ja sagrIva ane jayagrIva e be upAdhyAyo saMgItakaLAmAM niSNAta hatA. e jANu vasudeva mUkhaMnI jema pralApa karatA karatA sugrIvane ghera gayA ane bolyA ke huM "gautama" gotra chuM, mAruM nAma Rndila che ane mAre saMgIta zIkhavuM che. sugrIve emane jaDa dhArI nA pADI eTale emaNe enI patnIne - brAhmaNane ranathI jaDeluM eka kaDuM ApyuM. e joI sugrIve zIkhavavA hA pADI. tuM buru ane nAradanI pUjA karAI. sugrIve viSNu ane caMdananA gaja ApI taMtrIone sparza * kara ema vasudevane kahyuM. vasudeve te taMtrIo upara evo prahAra karyo ke te tUTI gaI. sugrIve brAhmaNIne kahyuM ke je, A kandile zuM karyuM? brAhmaNI belI ke taMtrIo jUnI ane durbaLa hevAthI tUTI gaI.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya bIjI radhULa ane sthira taMtrIo banAvI ene bhaNAve. taMtrIo taiyAra karAtAM sugrIve vasudevane kahyuM ke dhIre dhIre. taMtrIone sparza kara. tema karAtAM sugrIve gIta ApyuM. A gIta gAI huM gandharvadattAne harAvIza ema vasudeva sahAdhyAyIone kahetA tyAre teo khUba hasatA. parIkSAnA divase sugrIve vasudevane sabhAmAM AvavA nA pADI te emaNe brAhmaNIne pahelAnA jevuM bIjuM kaDuM ApyuM eTale emane javA maLyuM. sabhAnI yojanA jaI AvuM sabhAgRha te vidyAdhara-lekamAM che, ahIM nathI ema vasudeve kahyuM. te sAMbhaLI cArudatte emane Asana ApyuM. bhIMta upara be hAthI cItarelA hatA te alpAyu che ema vasudeve kahyuM tyAre enI khAtarI karavA mATe vasudevanA kahevA mujaba pANInuM vAsaNa bhIMtane aDakADI mUkAyuM eTale bALakee ramatAM ramatAM pANI laI hAthI bhUsI nAMkhyA. gandharvadattA AvI. pachI vasudevane eka vINA apAtAM A vINAnA tuMbaDAne garbha barAbara sApha karAvele nathI mATe e sparza karavA egya nathI ema kahI vaNanI taMtrIe bhIMjAvI te uparanA vALa vasudeve batAvyA, bIjI vINu apAtAM vasudeva bolyA: A te dAvAnaLathI baLelA lAkaDAmAMthI banAvAyelI hovAthI ene sara kaThora che. trIjI vINu apAtAM vasudeve kahyuM ke A vINuM te pANImAM DUbelA lAkaDAmAMthI banAvAI che eTale ene sUra gaMbhIra nIkaLe. pachI - 1 ene artha nIce mujaba che : ATha nigraMtha "surASTra (saurASTra)mAM peThA ane koThAnA jhADanI nIce beThA. eka kaDuM paDayuM ane ekanuM mAthuM bhAMgyuM. "a ao " ema bolatA ziSya hasavA lAgyA. sarakhAvo pR. 33ta padya
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane grantho 41 caMdanathI ati ane sugaMdhI puSpanI mALAthI alaMkRta sAta svaranI taMtrIovALI vINA apAtAM vasudeve e uttama che ema kahyuM ane 1viSNagItanI utpatti kahI saMbhaLAvI. tyAra bAda vasudeve ane gandharvadattAe e vINAne sparza karI viSNagIta gAyuM. parIkSakone cAruda pUchayuM te temaNe kahyuM ke A tamArI putrIe je gAyuM tenuM ja vAdana A kadila brAhmaNe karyuM che. e uparathI gadharvedatAnuM lagna enI sAthe karAyuM. pAMca muktAdAmanuM saMgIta - rAya (suta 15 )mAM sUryAbha devanI AjJAthI racAyelA vimAnanuM AkarSaka ane zilpazAstranA abhyAsIne upayogI thaI paDe evuM vistRta varNana che. patra 30A38amI (becara kaMDikA 43mAM) kahyuM che ke (e vimAnamAMnA meTA) siMhAsana upara devoe eka moTuM, ta ane ratnamya vijayakUSya (eka jAtanuM vastra ) vikuvyuM (pitAnI zaktithI ramyuM che. enA barAbara madhya bhAgamAM eka moTA vajamaya aMkuza (muktAdAma laTakAvavA mATeno vAMke saLiya) vikuLe. e aMkuzamAM eka kuMbha jevaDe muktAdAma (motIne jhUmakha) viduryo. enI cAre bAju aDadhA kuMbha jevaDa 1 A saMbaMdhamAM juo pR. 46. 2 kuMbhane je atre ullekha che enuM parimANa magadha deza pramANe samajavuM ema malayagirisUrie kahyuM che. tadulavAliya (sura 17, patra 4ra)mAM asaI, pasai, seiA, kulaya, paya, ADhaya ane kuMbhane parasparane saMbaMdha darzAvAya che. e mujaba 15360 asaI asati)ne eka jaghanya kuMbha thAya che. je "asaI eTale "aDadhe zera" ema mAnIe te eka jaghanya kuMbha eTale 192 maNa thAya, evI rIte madhyama kuMbhanuM vajana 256 maNuM ane unTa kuMbhanuM ka20 maNuM thAya. je kulayanA 36 paisA ityAdi ke anya mApa maLe che te levAnuM hoya te kuMbhanA paramANamAM paNa phera paDe.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 saMgIta, nRtya ane nATya ( ane uparyukta muktAdAmathI aDadhI UMcAivALA ) ekreka muktAdAma vimulye.1 e pAMce muktAAmanAM meAtIe suvarNanI pAMdaDIvALAM bhUkharAga ( eka jAtanA AbhUSaNa )thI alaMkRta hatAM, vividha maNi, hArA, adha hArA ane ratnAthI e zeAbhatAM hatAM tema ja e metIe ekakhIjAthI jarAka chUTAM chUTAM hatAM. pUrva, pazcimanA, dakSiNunA ke uttaranA vAyu vAtAM e meAtIe dhIre dhIre hAlatAM hatAM. ema thatAM e ekabIjA sAthe aphaLAtAM tyAre temAthI kAnane madhura lAge ane manane zAMti maLe evA tema ja udAra, manahara ane maneAna zabda nIkaLatA hatA ane e gujanane laIne siMhAsananI cAre bAju guMjAyamAna smRnatI hatI. 253 meAtInA sagIta saMbaMdhI ullekhA A sabaMdhamAM 'anuttara' vimAnanA devAne zI rIte atizaya madhura saMgIta sAMbhaLavAnuM maLe che e bAbata huM rajU karuM chuM. A hakIkata siddhapAhuDa (siddhaprAbhUta )mAM hovAnA ullekha praznottasamuccaya ( prakAza 3, patra 21 )mAM tema ja eka chUTaka hastalikhata pa!nA upara mArA jovAmAM AvyA che paraMtu je siddhapAhuDa ( siddAmRta ) Aje chapAyeluM maLe che temAM te! mane e jaDaco nathI. AthI atyAre te A bAbata -- 1 ThANu (ThA. 4, u. 2, sutta 307, patra 230a mAM 'nadIzvara' dvIpanA cacAra dvAravALAM cAra siMhAyatana ane e pratyeka dvAranI sAme mukhamApa ane enI sAme prekSAgRhama`Dapa ane e prekSa gRhama DapanA kharAbara madhya bhAgamAM siMhAsana ane enI upara vijaya ane emAM akuza ane emAMthI laTakatuM eka kuMbhanuM mAtI ane enI AsapAsa aDadhA kuMbhanA cAra mAtI hovAne ullekha che. 2 A vinayavijayagaNanA guru jartivijayanI sarkalanA che. Ama A vikramanI sattaramI sadInI gaNAya,
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane grantha 43 huM anya cAra sAdhanane AdhAre vicAruM chuMH (1) praznottarasamuccaya yAne hIraprazna, (2) mahepAdhyAya vinayavijayagaNie vi.saM. 1708mAM racele lokaprakAza, (3) dhanaharSakRta sarvArthasiddhanI sajhAya ane (4) vIravijaye vi. saM. 1874mAM racelI cesaThaprakArI pUjAmanI trIjI "dIpaka pU. leka prakAzanA dvitIya khaMDarUpa kSetraleka (sarga 27, le. 623-9, patra Ta66 )mAM kahyuM che ke tyAM madhyamAM cesaTha. manuM eka motI che ane enI AsapAsa ( valayAkAre) batrIsa batrIsa maNanAM cAra motI che. vaLI ene pharatAM ATha motI che ane e dareka seLa soLa maNanuM che e AThenI AsapAsa ATha ATha maNanAM soLa metI che. e badhAMnI cAre bAja caccAra maNanAM batrIsa motI che. ene pharatAM babbe maNanAM cesaDa metI che. enI cAre bAju ekeka maNanAM 128 matI che. A badhAM ( 253) metIe jema joIe tema ekekane vIMTIne mane paMktimAM rahelAM che. pavana vAtAM enA taraMgathI A badhAM tIo paraspapara athaDAya, che ane emAMthI madhura dhvani nIkaLe che. enuM mAdhurya sauthI caDiyAtuM che ane e karNane mane rama che. cakravartI, indra ane gadharvathI paNa anaMgaNuM e madhura dhvanine sAMbhaLatAM e ("anuttara vimAnanA ) devo 33 sAgaropama nimeSa jeTalA hoya tema pasAra kare che. pra sa. (pra. 4, patra 30-318)mAM evo ullekha che ke sarvArthasiddha" vimAnamAM metInAM valaye hevAnI hakIkata chUTaka gAthAmAM tema ja paraMparA pramANe bhuvanabhAnukevalicaritramAM che. vizeSamAM ahIM dama chUTaka gAthA pAIyamAM apAI che ane ene sara uparyukta leka prakAzane maLatuM Ave che. AthI e phalita thAya che ke ra53. metImAMthI saMgIta uddabhave che e bAbata lagabhaga 500 varSa jeTalI te prAcIna che ja.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya sarvAsiddhanI sajjhAyamAM pazu kulle 832 mahunAM 253 meAtI viSe upara mujaba ullekha che. A sajajhAyanI Adya vagere. paktie nIce pramANe che H-- "3 " sarvA'siddhe caMdrae mAtIjhuMbaka sAthe re, mukhya metI zuM muktAphaLa AphaLatAM sura mAhe re. " vacce meAtI zuM vimuktAphaLa aphaLAI vAyuyeAge re, eNI pare suMdara nAda upaje sura je Ave bhAge re." uparyukta dIpakapUjAmAM nIce mujaba ullekha cheH-~~ sarvAsiddha muni paheAtAM, pUrNAyu navi che,re. -2 zayyAmAM poDhayA nitya rahete, zivamAraga visAmA re. nimaLa avadhinANuM jANuM, kevaLa manapariNAme re, te zayyA upara candave jhuMbakhaDe che meAtI 44 - re. 3 r AnA pachInI paMktiomAM leAkaprakAzanI jema metIenAM vajana ane saMkhyAne nirdeza che. vizeSamAM atra nimnalikhita puktimAM kahyuM che ke vAyune laine vacalA meAtI sAthe anya meAtI athaDAtAM rAga, rAgaNI ane nATaya pragaTe che H " e saghaLAM vicalA meAtIzuM ALe vAyu vege re 3 rAga rAgaNI nATaka pragaTe, ' lavasattama ' sura bhAge re.-7 ' A sabaMdhamAM vizeSa mAhitI meM mArA lekha nAme pudgalane khela ''mAM ApI che. viSNukumAratA vRttAnta mA viSaya vammunA gaMdhazradattA' nAmanA trIjA laMbhaka ( pR. 128-131 )mAM AlekhAyA che, emAM kahyuM 1 A lekha jaina satya prakAza" (1. 20, aM. 7mAM prasiddha thayA che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane gra che ke hastinApuranA padmaratha rAjAnA putra viNakumAre pitAnA e pitA sahita ( lAkha varSa upara thaI gayelA jainanA paMdaramA tIrthakara ) dhamanAthanI paraMparAmAM thayelA suvrata zramaNa pAse dIkSA lIdhI. tyAra bAda eka veLA e rAjanA mahApadma nAmanA anya putranA namuci purohite e mahApa pAsethI rAjapada prApta karI jaina zramaNe vadha karavAne duSTa nizcaya karyo. enI jANa sATha hajAra varSa sudhI tapa karI (1) vikaviNa, (2) sama-bhAdara-vividha-rUpakAriNI, ( 8 ) aMtardhAnI ane (4) gaganagAminI evI cAra labdhi meLavanArA viSNakumArane thatAM teo hastinApuramAM AvyA ane namuci pAse traNa pagalAM jamIna mAMgI. e apAtAM navIna zarIra racI emaNe pitAno paga Ubho karyo ane dhruva (pA. dhua) paDhI kSaNavAramAM emaNe divya rUpa dhAraNa karyuM. jotajotAmAM emanuM zarIra lAkha : jana jeTaluM UMcuM thaI gayuM. viSNukumAre maMdira (meru) parvata upara pitAne jamaNo paga mUkyo. e paga pAcho upADAtAM samudra kSobha pAme. viSNukumAre be hatheLI aphaLI te tenA avAjathI (devanA) AtmarakSake trAsa pAmI gayA. e samaye saudharmaindranuM Asana kaMpatAM eNe saMgIta ane nRtyanI maMDaLInA mukhIone kahyuM ke namuci upara kapAyamAna thayelA viSNukumAra zailene gaLI javA samartha che to tame gIta ane nRtya vaDe emane satvara zAMta kare. * tilottamAdinuM nRtya ane taMburu vagerenuM gAna - e sAMbhaLI tilottamA, raMbhA, menakA ane urvazIe viSNukumAranI najara samakSa nRtya karyuM. vAjiMtro vagADAyAM. tuM buru, nArada, hAhA, dUdha ane vizvavasue * zruti-madhura stuti karI tema ja jinezvaronAM nAma ane kSamAguNane varNavIne gAna karyuM. vidyAdhare tyAM AvyA ane temaNe A gAmamAM sAtha Ape ane Agane anusaratAM gIta gAyAM.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya vidyAdharane tuburu Adi taraphathI upahAra - ethI rAjI thayelA tu burue ane nArade temane kahyuM H tamArA upara ame kRpA karIzuM jethI tamane saMgIta-kaLA khUba gamI jaze. tame viSNugIta'rUpa viSayavALA, sAta svaranI taMtrImAM Azrita ane mAdAne dula sa evA ' gAndhAra' svarane dhAraNa kare, " ma it . 1 uvasama sAhuvariyA ! na hu hovo vaNNioM jiNidehiM / huti hu kovaNasIlayA pAva eti bahUNi jAiyambAI // vidyAdharAe puMjIrune ane nAradane namana karI uparyukta gIta dhAraNa karyuM. mahApadma rAjAe zramaNusa"dhanI kSamA yAcI ane tema thatAM e rAna tema ja sakaLa saMdha hAtha joDIne viSNukumArane emanuM rUpa sakrelI levA vinavavA lAgyA. viSNukumAra lAkha yojana UMcA hevAthI emane kAne A vijJapti saMbhaLAi nahi tyAre sAdhuoe emane paga akLyA teA sadhane joi emaNe peAtAnuM mahAkAyarUpa saMkelI lIdhuM. vasudeve viSNugItanuM karAveluM zravaNa -- vasu. (pR. 132)mAM kahyuM che ke vidyAdharAe viSNukumAra saMbaMdhI je gIta dhAraNa karyuM hatuM te mukhya rAjakuLAmAM gavAya che. zyAmalI sAthe huM ( vasudeva) rahetA hatA tyAre teNe e pUrve zIkheluM ane sAta svaranI vINuA upara gavAyeluM e gIta vISNuA vagADavAmAM kuzaLa evI e zyAmalI pAsethI meM grahaNa karI lIdhuM hatuM te A viSNugIta meM tamane kaDI batAvyuM, * 1 A gIti chaMdamAM racAyelA pakSanA artha e che ke huM uttama sAdhu ! razAMta thAe. jinezvarIe kharekhara kone sArA hyo nathI. je ane temane ane bhava karavA paDe che. kepazIla
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhA ane granthA pachI me' ane gandha dattAe vINAne sparza karI rakta, gAndhAra'-grAmanI mUnAthI yukta, traNa sthAna ane karaNanI zuddhipUrNAMka tema ja tAla-sama, palaya-sama ane graha-sama evuM e viSNugItanuM gAna karyuM. e gIta pUruM thatAM nAgarike kheAlyA : ahe| ! A gAna ane vAdana kharekhara sama ane sukumAra hatAM. 47 hara kaLAo AgamA paikI samavAya nAmanA cothA aMga ( sutta 72 )mAM tema ja nAyA0 nAmanA chaThThA aMga ( suya 1, a. 1, sutta 18 )mAM 72 kaLAnAM nAmeA che. A viSe evAya ane rAya. e be AgamamAM tema ja jannunI prameyaratnamaMjUSA nAmanI zAntiyandrargAe racelI ane vi. sa. 1660mAM sazASita vRttimAM ullekha che. - nandI ( sutta 42 )mAM samyak-zruta ane mithyA-zruta samAvatI veLA vAvato chAno" evA ullekha karI mithyAdaSTi mATe e mithyAzruta che paraMtu samyagdaSTi mATe te e samyakUzruta che ema kahyuM che. aNu. (sutta 41)mAM laukika bhAvadyutanA nirUpaNunA prasaMge cAvattari jAo ' evA ullekha che. kAmazAstra, kADhamarI ( pR. 126, kAlenI AvRtti ), darAkuMbhArita (pR. 6) tema ja bauddha kRti nAme vyAvadAna ( pR. 58, 100 ane 391 )mAM paNa kaLAe viSe nirdeza che. 1 jue pR. 71. 2-3 sthAnanI kriyA vaDe zuddha evA arthe pR. 31mAM karAyA che, je ke 5, becaradAse te tyAM paNa upara mujama arthe karyo che te vAstavika artha o che ? 4-6 AnA artha mATe jue pR. 27, 7 jue pR. 28
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa'gIta, natya ane nATaya bhagavAna mahAvIranI dhakathAo (pR. 193 ityAdi )mAM nAyAgata ullekhA sa`tulanadaSTie vicAra karAyeA che. "Life. in Ancient India as depicted in the Jain Canons" ( pR. 172 )mAM samAyamAMnI 72 kaLAne tera vibhAgamAM vibhakta karAi che. emAM ceAthA vibhAgamAM samavAyanA sutta 72mAM nirdezAyelI naTTa, gIya, vAya, saragaya, puqharagaya ane samatAla e cha kaLA ( kaLA 4-9 )nA ullekha karAyo che tema ja enA aMgrejImAM atha apAyA che. 48 kaLAnA atha abhayadevasUrie samavAyanI vRtti ( patra 83A )mAM kahyuM che ke kaLA eTale vijJAnA ane enA kalanIya ( jANavA lAyaka bAbateA )ne lakhate 72 prakAre| paDe che. ahe ( patra 36 )mAM kalaneA eTale vastunAM parajJAna ema kahyuM che.ra gIta-kaLAnA traNa prakAra-upayukta vRtti ( patra 84 a )mAM abhayadevasUrie gIta-kaLAnA niSkandha-mArga, chalikra-mAga ane bhinna-mArga ema traNu prakArA darzAvyA che. vizeSamAM 7 svara, 3 grAma, 21 mUrcchanA ane 49 tAna che ema kahI emaNe A bAbata vizAkhila zAstramAMthI jANI levAnI bhalAmaNa karI che. - ajiyamAM sagItAdi sabaMdhI zabdo ~ tanduiSaNa munIzvare ajiya. nAmanI hRdayaMgama kRti vividha ane virala cha dAmAM racI che. A i. sa.nI chaThThI sadI karatAM te arvAcIna nathI 1 dancing, singing, instrumental music, vocal music, drum music and timing in music. 2 8 zrRjanAni-vRsujJAnAniAH ".
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane grantha 49 ema manAya che. enA 131mA padhamAM vaMsa, taMti, tAla, tiuphakhara, suI, samANuNa, suddha. gIya, hAva, bhAva, vibhama ane aMgahAraA zabda najare paDe che. A paikI suI ( zruti ) ane aMgahAraka e be zabda anukrame saMgIta ane nRtya sAthe saMbaMdha dharAve che. jinaprabhasUrie ajiya0 upara vRtti racI che. emAM AnuM spaSTIkaraNa haze. abhi0 ( kAMDa 2, le. 196)mAM aMgahAranA paryAya tarIke aMgavikSepano ullekha che. enI pajJa viti (pR. 118)mAM kahyuM che ke "aMgahAra' eTale aMgenuM (arthAta avayavonuM) eka sthAnethI anya sthAne laI javuM te. aMgahAra e aMgenA hAra jevo che kemake e zobhA utpanna kare che athavA hare eTale ke mahAdeve abhinaya karelo hovAthI e hAra che. aMganI mukhyatAvALo hAra te "aMgahAra' che. enA sthirahasta" ItyAdi 32 prakAre che. uparyukta ajiyanA anukaraNarUpe tenA te ja chaMdamAM kaSabhavIrastavana prameyaranamaMjUSA ane kRpArasakezanA kartA zAcike 1 "vaMsa - sadda taMti-tAla - melie tiukkharAbhirAmasaddamIsae / kae a sui-samANaNe a suddh-sjj-giiy-paayjaal-ghNttiyaahiN| valaya-mehalA-kalAva-neurAbhirAmasahamIsae kae a deva-naTiAhiM hAva-bhAva-vibbhamappagAraehi nacciUNa baMDhArdi che rU 1 " 2 A viSaya gujarAtImAM (vi. saM. 2009mAM prakAzita) prabodhadIkA (bhA. 1, pR. 396-409)mAM vicArAya che. emAM vividha bAbato apAI che. jemake bAvIsa kRtinAM nAme ane sAta svaranI kRtionI saMkhyA, gItanA cauda. tema ja paccIsa dezanAM nAma, sAta aMga, ATha pratyaMga ane bAra upAMganAM nAme, nartananA cha bheda, nRtyanA sAta bheda tathA tAMDavanA batrIsa ane lAsyanAM dasa aMgahAra.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya racyuM che. enA nimnalikhita 28mA padhamAM grAma, rAga, mUrachanA, tAna, tAla ItyAdi zabdo gItane aMge ane thaIkAra, karaNa, aMgahAra vagere zabda 'nRtyane aMge vaparAyA che - "aamnaammy'naahukaahaadutlaapuNataNAtAvaraNamAnatA mAtAnA A phariyA naTati kA'pi karaNabandhacArucArikAGgahAratAlamelanAdicaturamekadhIra ! vIra! sA'pi na tava dhyAnabhidA karI | 28 2 saMme karelA upasarga: devAMganAonAM saMgIta ane nRtyakali" hemacandrasUrie triSaSTizalAkApuruSacaritra racyuM che. enA parva 10 (sarga 4)mAM zanA sAmAnika saMgama nAmanA abhavya deve mahAvIrasvAmIne eka rAtamAM karelA vIsa upasargonuM varNana che. emAM kale. 245-279mAM anukULa upasargonuM nirUpaNa karatAM e sUrie devAMganAnAM saMgIta ane nRtyano prasaMga Alekhyo che. jemake suMdara aMgavALI devIoe mahAvIrasvAmInI sAme kAmadevanuM jayanazIla maMtrAstra jANe na hoya evuM saMgIta zarU karyuM. temAM avisatrita (? sutrAnusArI) layapUrvakanI ane gAndhAra-grAmanI manahara evI zuddha (SaDajAdi) jAtinuM gAna kai ke karyuM. krama ane vyutkramapUrvakanA tAne tathA 25STa vyaMjana ane dhAtupUrvaka koIke vINA vagADI. keTalIke phUTatA nakAra ane bekArane laIne meghanA jevA nAvALAM traNa prakAranAM 1 nAcavAnA avAjane thaI tema ja thaI gheDa kahe che. nAcavAnA tAnanA bela tarIke tatathaI, tAtAze, tAtAthayA ane tAI zabda vaparAya che. 2 A yala "nArAyaka chedamAM che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane gra 51 mRdaMga vagADayAM. keTalIke AkAzamAM tema ja pRthvI upara gati karatI hoya tema ane vicitra karaNapUrvaka navanavA daSTibheda sahita nRtya karyuM. daDha aMgahAranA abhinaya karavAthI satvara tUTI gayelI kaMcukIvALI koIke DhIlA thayelA AMbeDAne bAMdhatI veLA hAthanuM mULa darzAvyuM. daMDa ane caraNanA abhinaya batAvavAnA bahAnA heThaLa keke jAMghanuM mULa batAvyuM. DhIlA thayelA caNiyAnI gAMDane daDha karavAnA bahAnAthI . vAvanA jevA nAbhimaMDaLane keIke batAvyuM. "gajadanta' (nAmanA ) abhinayane vAraMvAra batAvavAnA bahAne keIke AliMgananI saMjJA darzAvI...A pramANenAM devAMgAe nAnAM gIta, vAdya ane nRtya tathA agika vikAra vaDe tema ja khuzAmatanAM vacane vaDe paNa jagaru (mahAvIrasvAmI) kSobha pAmyA nahi. guNacandra vi. saM. 1141mAM racelA mahAvIracariya (patra 229)mAM A devAMganAone vividha svaranA maMDaLanA zreSTha gItamAM kuzaLa, karaNanA vistArathI manahara nATayavidhimAM vicakSaNa ane vINA, vAMsaLI vagere vAghathI yukta kahI che. gAnanI Asakti - triSaSTi, (5 4, sa. 1, . 868-872)mAM mahAvIra svAmIne mukhya 27 bhavo paikI tripRSTha vAsudeva tarIke emane bhava varNavatAM kahyuM che ke emAM ratisAgaramAM magna rahetA hatA. evAmAM eka veLA kinAre karatAM caDI jAya evA keTalAka gavaiyAo AvyA. atizaya madhura ane vividha rAgothI manahara evA gAna vaDe emaNe e vAsudevanuM citta cerI lIdhuM. eo e gavaiyAone emanA gItanA guNane laine sadA pAse rAkhatA. eka veLA rAtre emanI zayAmAM besIne e gavaiyAoe UMce svare gAvA mAMDayuM. te veLA zavyApAlakane e tripRSTha kahyuM ke amane
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 saMgIta, nRtya ane nATya UMdha Ave che te A gavaiyAone tuM visarjana karaje. ema kahI kSaNavAramAM eo nidrAvaza thayA. zavyApAlake gItanA lebhathI pelAone rajA na ApI. rAtrinA chelA pahore tripRSTha jAgyA te akSaNa ane madhura svare e gavaiyAo gAtA hatA. e uparathI emaNe zavyApAlakane pUchayuM ke te emane visarjita kema na karyA ? zavyApAlake kahyuM ke gItanA AkarSaNane laIne ApanA Adeza pramANe huM varyo nathI. tripRSTha ciDAyA ane savAre ene sabhAmAM belAvI nekarane hukama karyo ke A gItanA rasiyAnA kAnamAM tapAveluM sIsuM ane tAMbuM re je kemake A kAnane deSa hatuM. teNe tema kahyuM kemake traNa khaMDanA svAmInI AjJA koNa pI zake ? mAlavazikI rAga - "kalika hemacandrasUrie vItarAgastotra (prakAza 5, le. 3)mAM "mAlavazikInAmanA grAma-rAgane ullekha karyo che. enA upara vizAlarAjanA ziSya semedayagaNie vi. saM. 151ramAM racelI paMjikA (avacUrNi)nA patra 41mAM kahyuM che ke mAlavakaeNzikI' rAga vairAgyane vyaMjaka che ane atizaya sarasa che. have huM "mRtya" saMbaMdhI keTalIka vigato raju karuM chuM nRtyanA pAMca paya - abhi0 (kAMDa 2, bhale. 194)mAM "nRtya mATe nIce mujabanA pAMca paryAya apAyA che - tAMDava, naTana, nATaya, nRtta ane lAraya. A saMbaMdhamAM enI paNa vikRti (pR. 117)mAM kahyuM che ke naTanuM nRtya te "nATaya" che. tAMDavane udbhava taMduthI thayo hevAthI ene "tAMDava" kahe che. vizeSamAM ahIM evo ullekha che ke bhArate tAMDava, ane lA.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantho 53 nATaya, nRtya ane lAyamAM je nIce mujaba vizeSatAo darzAvI che te ahIM jatI karAI che - mRta, lAsya ityAdimAM taphAvata - vivAha, abhyadaya vagerenA prasaMge je aMganA vikSepa pUratuM ja kRtya karAya te "" che. lalita karaNa, saMgahAra ane abhinayathI yukta, kauzikI vRttinI mukhyatAvALuM, DAM(3)bilikA vagerethI nibaddha ane vAsakasajaja vagere nAyikAe kareluM natya zviryAne laine lAsya' kahevAya che. sarva rasavALuM, pAMca saMdhi ane cAra vRttithI yukta ane dasa rUpakarUpa AzrayavALuM evuM naTanuM kArya te "vRtta che. uddavRtta karaNa ane aMgahAranuM baneluM, "ArabhaTi vRttinI pradhAnatAvALuM tema ja gIta tathA kAsArita ityAdine viSe taMdue raceluM kRtya te "tAMDava" che. nutya saMbaMdhI pAiya zabda - pAIyamAM nAcavuM e athavALA be dhAtu cheH nacca ane naTa. temAM 3NAvalI (1, 8)mAM nRtya mATe nacca' zabda vaparAya che. vavahAra (u. 6)mAM nRtya karanAra yAne naTa mATe "naaga' zabda che. nAcanArI strI mATe te "nagraNI' zabda kumAravAlacariya, kapUramaMjarI ane supAsanAhacariya (pR. 199)mAM che. nRtya, gIta ane vAdyane samUha e arthavALe "nada' zabda nAyA. (2, 3)mAM tema ja samavAya (sama, 83mAM che. AvasmayanI yuNimAM nATacasvAmI yAne "vadhAra' e arthamAM "naTTapAla" zabda vaparAya che. mAlavikAgnimitra (aMka 4)mAM satradhAra mATe naTTAriya' zabda che. TTane artha "nRtya" paNa thAya che ema saMbaMdha (2, 8 ; kapUramaMjarI vagere jotAM jaNAya che. | nATyanA cAra prakAre - ThANa (ThA. 4, u.4, sutta 374)mAM na (nATya)nA cAra prakAra tarIke aMciya (aMcita), ribhiya (ribhita),
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 saMgIta, nRtya ane nATya ArabhaDa (ArabhaTa) ane bhisela (? bhasala)ne ullekha karAyo che.' AnI vRtti (patra ra0A mAM abhayadevasUrie kahyuM che ke saMpradAyanA abhAvane laIne 374mAM satragata nATaya, geya ane abhinayanuM vivaraNuM huM ka nathI. batrIsa prakAranA nATako mATenI taiyArI - rAya (sUra 22)mAM 3ra prakAranI nATacavidhi e bAMdhebhAre ullekha che, jyAre enuM vistRta varNana A Agama (sura 23-24 mAM apAyuM che ene sAra huM ahIM ApuM chuM - mahAvIrasvAmIne vaMdana karI suryAma deve IzAna khUNAmAM jaI kriya samughAta karyo. e dvArA eNe saMkhe janAne daMDa bahAra kADho ane yathAyogya pugala ekatra karyA. pachI eNe bIjI vAra vaikiya samudaghAta karI sarva bAjathI ekasarakho bhUmibhAga saryo ane emAM vacce vacce prekSAgRha-maMDapa ra (arthAta nATakazALA khaDI karI che. tyAra pachI caMdaravA, akhADA ane maNipIThikAnI tema ja e maNipIThikA upara siMhAsanathI mAMDIne muktAdAma sudhInI racanA che karI, tyAra bAda mahAvIrasvAmInA dekhatAM temane vaMdana karI bhagavAna ! mane anujJA Ape ema kahI (pite racelI nATakazALAmAM) e tIrthakaranI sAme uttama siMhAsana upara beTho ane tarata ja pitAnAM AbhUSaNathI vibhUSita, puSTa ane lAMbe evo jamaNo hAtha eNe pasA. 1. "caDavihe na? paNNatte, ta' jahA - acie ribhie ArabhaDe miNo " 2. " caubvihe abhiNate paNNatte, taM-jahA-dintite pAMDusute sAmanovAre jogamamAvo " ( sura 374 ). 3 AnA varNana mATe juo 5, 4-ja.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ule che ane grantha 55 108 devakumAranuM varNana - enA be jamaNA hAthamAMthI sarakhAM AkAra, varNana, vaya, lAvaNya, rUpa ane yauvanavALA, guNazALI, samAna AbhUSaNa ane vastra tema ja nATakane upakaraNothI sajja, khabhAnI (1) baMne bAjumAM utarIya vastrathI yukta, vicitra varNavALA paTTarUpa parikarathI vibhUSita, saphenakAvartamAM saMgata thAya evA cheDAvALA tema ja raMgaberaMgI ane dedIpyamAna evA nATakIya paridhAna paherelA, kaMThamAM paherelI ekAvalIthI zebhatA vakSasthaLavALA, pUrepUrAM AbhUSaNethI alaMkRta ane nRtya mATe taiyAra evA 108 devakumAre nIkaLyA. 108 devakumArInuM varNana - tyAra bAda sUryobha deve jamaNA hAthanI jema AbhUSaNothI alaMkRta tema ja puSTa ane lAMbe DAbe hAtha pasAryo. tema thatAM upara mujaba sarakhA AkArathI mAMDIne uttarIyathI yukta, tilaka, mugaTa ane raiveyakathI alaMkRta, kaMcukavALI, vividha AbhUSaNothI suzobhita aMgapratyaMgavALI, candranA jevA vadanavALI, ardha cakranA jevA lalATavALI, ulkA jevA udyatavALI, suMdara AkAra, zRMgAra ane vaiSavALI, hasa ane belave kuzaLa, samucita AcaraNavALI, gya vilAsavALI tema ja nRtya mATe taiyAra evI 108 devakumArIo nIkaLI. vAdyAdinuM sarjana - tyAra pachI suryAma deve zaMkha, zRMga ityAdi 49 jAtanAM eka so ne ATha (108) vAdya saryA ane sAthe sAthe e pratyeka jAtanA vAdyane mATe eka se ne ATha ATha vagADanAra saryA. pachI e deve pitAnA be hAthamAMthI anukrame sarjelAM devakumAra ane devakumArIone bolAvI kahyuM ke tame mahAvIra svAmI pAse jaI temane 1 je AvartanamAM arthAta cakkara cakkara pharatI veLA vastranA cheDA pheNa jevA UMcA thAya te Avartanane "saphenakAvartana kahe che.-mahAya, 2 zaMgAra rasanA gRharUpa ema paNa artha thaI zake che.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 saMgIta, nRtya ane nATya vaMdanAdi karI gautamaravANI vagere zramaNa nirmane divya devAnubhAvavALI batrIsa prakAranI nATaya-vidhi batAvo. e Adeza pramANe temaNe karyuM, autamasvAmI vagere zrama tarapha teo ekasAmaTAM gayAM, sAthe ja nIcA namyAM ane pAchI sAthe ja UbhAM-TaTAra thayAM. e ja pramANe ekasAthe samucita rIte nIcA namI UbhAM thaI, nAcagAnanAM upakaraNa hAtha ane page barAbara goThavI emaNe ekasAthe ja pitApitAnAM vAdana, nRtya ane gAyananI zarUAta karI. "emanuM saMgIta urathI..gya hatuM (juo pR. 30-32). e samaye zaMkha vagere vagADAtAM e gAna, vAdana ane nRtya divya, adbhuta, zRMgAra rasathI tarabaLa, udAra, mane ane manohara banyAM hatAM. saMgIta sAMbhaLanAranA ane nRtya jenAranA mukhamAMthI uchaLatA vAhavAhanA kolAhalathI nATakazALA gAjI UThI hatI. ema e devonI divya kIDA pravartatI rahI hatI. batrIsa prakAranAM nATakanA abhina - pachI (1) e ramatamAM masta banelA aneka devakumArae ane devakumArIoe mahAvIrasvAmInI sAme vastika, zrIvatsa, nandAvarta (pa. naMdiyAvatta), vardhamAnaka, 1 sahita, saMgata ane stimita evAM avanayana ane unamananA bhenuM svarUpa kuzaLa nATayopAdhyAya pAsethI jANI levAnuM malayagiri rie kahyuM che. 2 "vastika, zrIvatsa ane nAvarta" nAmane mAre lekha "citramaya jagata" (va. 21, aM, 12)mAM prakAzita thayo che. 3 svastika, vardhamAnaka ane navAvarta e traNane mahAbhArata (7-82-20mAM ullekha che. 4 "nadiyAvatta nAmanI mAchalIne ullekha aMgunanidAyanI TI (bhA. 2, pR. 29, malayazekhara)mAM che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha pa7 bhadrAsana, kaLaza, matsya ane darpaNa e AThanA abhinaya karI maMgaLarUpa prathama nATaka bhajavI batAvyuM. A saMbaMdhamAM malayagiririe rAyanI vRtti (patra paraA)mAM kahyuM che ke A tema ja anya nATakane vyutpati pUrate artha huM jaNAvuM chuM kemake enuM yathArtha nirUpaNa te zakya nathI. e te pUrvamAMnA nATayavidhi prAbhUtamAM hatuM ane e nAza pAmyuM che. devakumAroe ane devakumArIoe svaritakanA AkAramAM goThavAI jaI nRtya karyuM haze ema lAge che. e pramANe zrIvatsa vagere mATe samajI levuM. (2) pahelAMnI jema "ekasAmaTIthI mAMDIne ramatamAM masta thayAM tyAM sudhInI kriyA karI e devakumAroe ane devakumArIoe mahAvIrasavAmInI sAme Ava, pratyAvarta, zreNi, "prazreNi, svastika, sauvastika, puSya, mANavaka, vardhamAnaka, marayAMDaka, makarAMDaka, jAra, mAra, puSpAvali, padmapatra, sAgara-taraMga, vasanta (vasatI) latA ane palatAnA abhinaya karI bIjuM nATaka pUrNa karyuM. (3) pachI pAchI pahelAMnI jema ekatra maLavA vagere kriyA karI emaNe mahAvIrasvAmInI sAme IhAmRga (varu), baLada, azva, mAnava, 1 A ATha maMgaLanA svarUpa ane enAM bhinna bhinna citro mATe juo AhaMta jIvanatiH pAMcamI kiraNIvalI (pR. 1-3), 2 AvartathI mAMDIne palatA paikI keTalAMka nAma suryAba devanA divya vimAnanA bhUbhAgamAMnA maNiene aMgenA sutta 15mAM (patra 308mAM vaparAyAM che. ahIM puSya ane mANavane be bhinna prakAra na gaNatAM "puSyamANava" e eka ja prakAra malayagirisUrie gaye che (juo patra 3). 3 eka Avartane pratyabhimukha Avarta te "pratyAvarta che (patra 3IA). " 4 zreNi eTale te prakAranA bindunA samUhanI paMkita 5 zreNimAMthI nIkaLelI anya zreNi te prazreNi
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 saMgIta, nRtya ane nATya magara, pakSI, vyAla, kinara, guruzarabha, amara, kuMjara (hAthI), vanalatA ane patralatAnA abhinayapUrvaka trIjuM nATaka karyuM. ' (4) cothA nATaka tarIke eka bAjuthI vaka, be bAjuthI vakra, eka taraphathI khaha (2), be taraphathI khaha (?', eka taraphathI cakravAla, be taraphathI cakravAla ane cakrAdha-cakravAlanA abhinaya karAyA. (5) pAMcamA nATakamAM candrAvali, saryAvali, valayAvali, hasAvali, ekAvali, tAvali, muktAvali, kanakAvali ane ratnAvali (ema nava jAtanI AvalikA)nA, (6) chaThThA nATakamAM coma ane sagamanA, (7) sAtamAmAM cadrAgamana ane sUryAgamananA, (8) AThamAmAM candAvaraNa ane suryAvaraNanA, (9) navamA mAM kaicandAsta ane suryAstanA, (10) dasamAmAM "candramaMDaLa, suryamaMDaLa, nAgamaMDaLa, yakSamaMDaLa, bhUtamaMDaLa, rAkSasamaMDaLa, maheragamaMDaLa ane gandharvamaMDaLanA, (11) agiyAramAmAM aSabhAmaMDaLa, sihamaDaLa, havilaMbita, gajavilaMbita, havilasita, gajavilasata, mahayavilasita, mattagajavilasita, mattehavilaMbita, matagajavilaMbita ane dutavilaMbitanA, (12) bAramAmAM sAgara ane nAgaranA, (13) teramAmAM nandA ane caMpAnA, (14) caudamAmAM masyAMDaka, makAMDaka, jAra ane mAranA, (15) paMdaramAmAM ka, kha, ga, gha ane Da.nA (dhATanA), (16) sAmAmAM ca, cha, ja, jha ane anA, (17). sattaramAmAM Ta, Tha, Da, Dha ane NanA, (18) 18mAma ta, tha, da, dha ane nanA, (19) 19mAmAM pa, pha, ba, bha ane manA, (20) visamAmAM azoka-pallava, Ama-59lava, jaMbu-pallava ane 1 candranuM UgavuM. 2 candranuM AvavuM. 3 candragrahaNa- 4 candranuM asta thavuM. 5 candra saMbaMdhI maMDaLa, 6 Ama ahIM paccIsa akSarane ja ullekha che. svarane ke ya, ra, la, va, za, Sa, sa, ha, kSa ane jJanA abhinayane nirdeza nathI. 1
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhA ane granthA 59 kAza ba-pallavanA, (21) 21mAmAM padmalatA, nAgalatA, aze kalatA, ca'pakalatA, AmralatA, vanalatA, vAsantIlatA, kundalatA, atimuktalatA ane zyAmalatAnA, (22-30) pachI 22mAthI 60mA sudhInAMmAM anukrame kuta, vilaMbita, kutavilaMbita, acita, ribhita, a Mcita-ribhita, ArabhaTTa bhaseAla ane ArabhaTa-bhaseAlanA ane (31 ) 31mAmAM utpAta, nipAta, sa'kucita, prasArita, rayAraNya ( ? ane sabhrAMtanI kriyAone agenA abhinayeA karAyA. ), bhrAMta mahAvIrasvAmInI jIvanarekhA - (32) batrIsamA nATakamAM mahAvIrasvAmInA pUrva bhavAnuM ciratra, emanAM carama cyavana, (ga'nuM) saharaNu, janma, abhiSeka, khAlyAvasthA, yauvana, kAmabhoga, niSkramaNu, tapazcaryA, ( kevaLa )jJAnanI utpatti, ( dhamatI nuM pravartana ane parinirvANu ( mekSa ) e ghaTanAene lagatA abhinayeA karAyA. A. vAgha, gIta, nRtya ane abhinayanA cAra prakAra 32 nATakAmAM tata ityAdi cAra prakAranAM vAdyo vagADAyAM hatAM. ukSipta ityAdi cAra prakAranuM gIta gavAyuM hatuM. A uparAMta aMcita, ribhita, ArabhaTa ane bhaseAla ema cAra jAtanuM nRtya karAyuM hatuM. vaLI dArjIntika, prAtyantika, sAmAnyateHpanipAnika ane lekamadhyAvarsanaka ema cAra prakAranA abhinayeA karAyA hatA. --- 1 malayagirisUri pramANe carama (chellA) pUrva manuSya- bhava. 2 zabda ane rUpa e be kramamAM gaNAya che te gadha, rasa ane sparza bhAgamAM gaNAya che. 3 nAtha0 (a. 8)mAM AMgika, vAcika, AhArya ane sAttvika e cAra prakAranA abhinayA gaNAvAyA che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 saMgIta, nRtya ane nATya uparyukta kara nATake zramaNa nirmane batAvI mahAvIra svAmIne traNa pradakSiNApUrvaka vaMdana karI e devakumAre ane devakumArIo potAnAM . adhipati sUryAbha deva pAse gayA ane ene vijayathI vadhAvI nATake dekhADI AvyAnuM kahyuM. tyAra bAda e sUryAbha deva pitAnI e divya mAyA saMkelI lIdhI ane eka kSaNamAM e hatuM tevo thaI gayo ane mahAvIrasvAmIne vaMdana karI parivAra sahita pitAne sthAne gayo. nATakanAM nAma - jIvA (paDi. 0, 1, 2, suta 141) "uparanI malayagiririkRta vRtti (patrara4,Ara47a) jatAM jaNAya -che ke udyamazramana, AgamanAgamana, AvaraNAvaraNa ane astamayanAratamayana e chathI navamA nATakanAM nAma che. evI rIte dutavilaMbita, sAgaranagara ane naMdAcaMpA e 11mA, 12mA ane 13mA nATakanAM nAma che. dasamA nATakanuM nAma maMDalapravibhakti, 20mAnuM pallavapravibhakti, 21mAnuM latA pravibhakti ane karamAnuM camacarama ane -anibaddha nAma che. jaMbumAM "recakacita' e ullekha che. abhinayanI saMkhyA - batrIsa nATakomAMnA abhinayanI saMkhyA anukrame 8, 18, 14, 7, 8 ityAdi che. satulana - nATya (a. 9)mAM sasaMyuta-hatanA tera abhinaya gaNAvatAM cethA abhinaya tarIke svastikane ane teramA tarIke vardhamAnane ulekha che. evI rIte ahIM makara, padma, gajadana, haMsapakSa ane haMsavakatrane paNa ullekha che. vIsa maMDalanuM svarUpa a. 11mAM che. 1 puSya ane mANavA ene bene badale eka gaNavAnuM hoya te 17 thAya. 2 pAThAMtara pramANe cAra, 3 juo bhagavatIpUtrane anuvAda (khaMDa 2, pR. 43).
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ulalekhe ane grantha a. 12mAM kuta nAmane laya ane kutA nAmanI gati yAne cAlane : ullekha che. a, 8mAM mastakanA tera abhinaya gaNAtAM AThamA abhinaya tarIke aMcitane ulekha che. evI rIte a. 8mAM paganA cha abhine gaNAvatI veLA aMcitane ethe kahyo che. a. ramAM eka vRttinuM nAma ArabharI che. bhramarane pAyamAM bhasala kahe che. bhramara e eka prakAra hastAbhinaya che (a. 9). a. 8mAM bhavAnA eka abhinayane "aMcita' kahyo che, jyAre A jamAM daMDanA eka abhinayane A pramANe nirdeza che. abhinayAnuM vargIkaraNa - rAyaDa (sura 24)mAMnA abhinaya pakI keTalAka sUryodaya jevA naisargika dazya sAthe, keTalAka pallava ane latA sAthe, keTalAka azvAdinI gati sAthe, keTalAka maMgaLa ane akSaranI AkRti sAthe te keTalAka mahAvIra svAmInA jIvana sAthe saMbaMdha dharAve che. vijyadevane adhikAra ane 3ra nATakanAM saMskRta nAma - jIvA (sutta 141, patra 240A-2414)mAM vijayadevano adhikAra che. e varNavatAM rAya (satta 24 mAM nirdezAyelI raramIthI 31mI sudhInI nATavidhine ullekha che, jyAre ene malayagiririkata vRtti (patra 24-2474)mAM rAya (sutta 24)gata batrIse nATavidhine lagate ulekha saMskRtimAM che. IzAne yojelAM 32 nATaka - vivAhapaNutti nAmanA pAMcamA aMgamAMjenonA eka mahAkAya ane mahatvapUrNa Agama (sayaga 3, u. 1)mAM IzAna Indrane adhikAra varNavatAM nadeva rAkhajo vi6i jAva evo ullekha che. enA uparanI abhayadevasUrinI vi. saM. 1528mAM racAyelI vRtimAM kahyuM che ke
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya -jema rAjapraznamAM sUryAbha devane aMge kathana che tema ahIM IzAna inDa mATe samajavuM. Ama kahI e sUrie A prasaMga saMkSepamAM nIce mujaba varNave che - IzAna indra mahAvIrasavAmI pAse AvI divya maMDapa racI e maMDapanI vacce maNipIThikA ane enA upara siMhAsana banAvI e siMhAsana upara bese che. pachI enA jamaNA hAthamAMthI 108 devakumAre ane DAbA hAthamAMthI 108 devakumArIo nIkaLe che. tyAra bAda vividha vAdyonA ane gItanA zabdothI manuSyanA manane AnaMdajanaka evuM karI prakAranuM nATaka e IzAna indra gautamasvAmI vagerene batAve che meghakumAranI 32 nATakomAM Asakti -nAyA(2,1, suta 20) mAM kahyA mujaba meghakumAra ATha kanyA paraNyA bAda prAsAdamAM rahI hara prakAranA nATake jovAmAM tallIna rahe che. e samaye uttama taruNIo mRdaMganA mastaka upara evA jorathI ThokatI hatI ke jANe e candrAdie bhajavelAM 32 nATaka - puSkriyAne jaina AgamanA dasamA viMga tarIke oLakhAvAya che. emAM mahAvIra svAmI samakSa suryAbha devanI peThe candra nAmanA Indra, sUrya, zuke, bahuputrikA devIe, pUrvabha, mANibhadra, datta, zive, bale ane anAdate ( anADhavuM ) nATacavidhi batAvAyAne ulekha che. dazANabhadranA garvane galanAthe puSkariNI vagerenI racanA - AvAsaya nAmanA jaina Agama ane enI "zrutakevalI" bhadrabAhusvAmIe racelI manAtI nijajuna upara koIkanI - keTalAkanA mate jinadAsagaNi mahattaranI yuNi che tema ja e mahattara pachI doDheka 1 A mata yathArtha nathI, jue jJAnAMjali (pR. 82).
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekhe ane grantha sikA bAda thayelA samabhAvabhAvI haribhadrasUrinI vRtti che. A caNi ( patra 475-484)mAM dazArNabhadra rAjAnuM caritra apAyuM che. e rAjAe evuM abhimAna karyuM hatuM ke mahAvIra svAmIne vaMdana karavA mATe huM evI Rddhi ane ThAThamAThapUrvaka jAuM ke enI barAbarI kei na karI zake. A aniSTa vicAranI zakra indrane jANa thatAM eNe A rAjAnA gavane dUra karavAne IrAde airAvaNa nAmanA hastirAjane bolA ane kahyuM ke tu 64000 hAthI evA banAva ke e dareka hAthInA zarIrane viSe ATha ATha daMkUzaLavALAM 512 mastaka heya. tema karI ekeka daMtUzaLa upara ATha ATha puSkariNuM ( vavaDI ) raca ane e darekamAM lAkha lAkha patravALAM ATha paddo banAva. vaLI e dareka patra upara divya ddhi ane divya kAMti ane divya prabhAvavALAM 32 prakAranAM nATakanI racanA kara tama thatAM zakra saparivAra mahAvIra svAmI pAse AvyuM. enI RAha joI dazArNabhadrane garva gaLI gayA ane eNe dIkSA lIdhI. matAMtare - AvarUyanI ninjari gA. 847nI vRtti (patra 359a )mAM haribhadrasUrie kahyuM che ke zake erAvatane ATha mukhavALA vikurva mukhe mukhe ATha ATha datuzaLa ane pratyeka daMkUzaLe ATha ATha puSkariNI racI e darekamAM ATha ATha patravALAM ATha paddho racyAM. pachI * 1 juo upadeza-prAsAda (vyA. 181). vizeSa mATe juo mAre lekha "zake keTalAM nATa saryA ke savyAM" A lekha "jana satya prakAza" (va. 20, aM. 5)mAM chapAye che. - 2 nATakanI kula saMkhyA 64000 x512 8 X 8 48410000 x 3rI 5368709200000000 thaI.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nAhya eNe patra patre batrIsa batrIsa divya nATaka karI batAvyAM.' haribhadrasUrie uvaesapaya (gA. 210)mAM zake vikalAM nATakonI saMkhyA darzAvatAM eka mukhavALe airAvata kahI, ATha daMkUzaLa, ATha puSkariNI, ATha padma ane ATha patrano ullekha karyo che. AnA uparanI muniyadrasUrie vi. saM. 1174mAM racelI vRtti (patra 164 a )mAM ekeka patre 32 pAtravALuM nATaka racAyAnuM kahyuM che. AthI nATakanI saMkhyA bhinna bane che. devanI zakti - vivAha (sa. 14. u. 8, sutta 531 mAM kahyuM che ke eka deva eka puruSanI pAMpaNa upara divya ane atyuttama batrIsa nATaka vikarvI zake che ane tema chatAM e puruSane jarA paNa pIDA thatI nathI. vasatatilakAnuM nRtya ane dhammilanI prazaMsA - saMdhadAsagaNa vAcake vasudevariya nAmane kathAsAhityane eka vistRta AkaragraMtha racyo che. ane AvasmayanI guru vageremAM "vasudevahiMDI " tarIke nirdeza karAve che. A graMtha vikramanI chaThThI sadI karatAM te arvAcIna nathI ja. enA pR. 28mAM vasantatilakAnA nRtyane prasaMga varNavAyo che. jemake vasantasenA gaNikAne vasantatilakA nAmanI putrI hatI. enuM prathama nRtya-pradarzana jovAnuM zatrudamana jitazatru) rAjAne mana thayuM, ethI eNe geSThikAnA AgevAnone kahevaDAvyuM ke vasattatilakAnI parIkSA karavAnI mArI icchA che te catura prekSakane mokale. geSThi kee dhamilane mokalyo. rAjAe bIjA mANasone paNa bolAvyA ane pachI pote nRtya jovA beThA. vasantatilakAe manohara, darzanIya ane nRtya mATe evA bhUmibhAgamAM nRtya karyuM. e nRtya 1 A hisAbe nATakanI saMkhyA 1 4 8 4 8 4 84 84 8 4 32 = 1048576 thaI.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha lAvaNya, zRMgAra, AbhUSaNa, vilAsa, Aveza, madhura vANuM ane nATaya vaDe prazasta hatuM e nRtya zAstramAM darzAvelA padasaMcAravALuM hatuM, emAM varNone yogya parivata (? AlApa) hato tema ja hAtha, bhavAM ane mukhano abhinaya hato. e bibbaka ane netranA saMcArathI yukta hatuM, prazasta nATaca (nRtyakaLA)thI adbhuta hatuM, hAthanA ane bIjI kriyAonA saMcAra vaDe yogya rIte vibhakta hatuM tema ja vINA, tAla ane gItanA zabdothI mizra hatuM. AvuM e divya nRtya pUruM thatAM prekSakee enI prazaMsA karI. rAjAe dhammillane abhiprAya pUchatAM teNe nRtyanAM guNenI prazaMsA karatAM kahyuM ke suravadhU (devAMganA)nA samAna A natya hatuM. rAjAe e sAMbhaLI vasantatilakAnuM sanmAna karyuM. hiraNyAnuM 'nAlikAgalakara nutya ane ahiraNyAne abhiSeka - vasu (pR 101)mAM sahiraNyA ane hiraNyA nAmanI be gaNikA-putrIonAM nakaka" udhAnamAMnAM nRtya viSe evo ullekha che ke vAsudeva kRSNano putra sAMba e udyAnamAM gaye ane prekSako sabhAmAM beThA e veLA hiraNyAe "nAlikAgalaka vaDe nRtyanI samasta vidhi batAvI. udakane parikSaya pUrA thatAM eTale ke nAlikAmAMthI pANI gaLI rahyuM tyAre suhiraNyAe nATayanA batrIsa bheda vidhipUrvaka batAvyA. nAlikAmAMnA vadhelA pANIthI upAdhyAye ( nATayAcA) ene snAna karAvyuM. ' sAMDesarAnuM TippaNa- A saMbaMdhamAM vasudevahiDI (khaMDa 1)nA bhASAMtara (pR. 125)mAM che. sAMDesarAe "nAlikAgala upara nIce mujabanuM TippaNa karyuM che - " A koI prakAranI nRtyavidhi hevI joIe. amuka prakAranI 1 strInI zRMgArika ceSTA iSTa vastu prApta thatA garvathI karAte anAdara
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya naLImAMthI pANI gaLatuM jAya ane te gaLI rahe tyAre nRtya paNa pUruM thAya evuM kaMIka haze, ema anumAna thAya che." A paratve huM e umerIza ke nRtya karatI veLA pANI dekhAtuM haze. jo ema ja heya te A pANI pUrata nalikAne bhAga kAcane haze. cAMDAla kanyAnuM nRtya - vasu (saMbhaka 3, pR. 155)mAM A vAta che. jemake kALI, AbhUSaNathI alaMkRta ane saumya rUpavALI caMDALanI kanyAo vaDe viMTaLAyelI eka cAMDALa kanyAne enI sakhIoe nATayopahAra vaDe mahAsaranI sevA karavAnuM kahyuM eTale kusumita azoka vRkSanA AdhAre rahelI ane maMda maMda vAtA vAyuthI kapatI evI jANe latA na hoya tema eNe nRtya karyuM ane enI sakhIo tyAM besIne madhukarIonI peThe kaNane madhura lAge tevuM gAna karavA lAgI. pachI pelI cAMDALa kanyAe netrayugalanA saMcAra vaDe dizAonI zreNine kumudanA patramaya karatI, hastakamaLanA saMcAlanathI, kamaLanA kisalayanI lakSmIne ( saundaryane ) dhAraNa karatI ane anukrame upaDatA caraNa vaDe uttama sArasanI zebhAne dhAraNa karatI nRtya karyuM. e joI vasudevane vicAra Avyo ke zAstrane barAbara anusarI A kanyAe potAnA zikSAguNo darzAvyA che. - mitrasenA vagereno paricaya - vasumAMnI "dhammilla-hiMDI" (pR. 68 )mAM kAmonmatta nAmanA vidyAdhare rAjAo, zreSThIo vagerenI soLa kanyAo lAvyA ane emAMthI eke (mitrasenAe ) pitAne tema ja bAkInI paMdarane paricaya nIce mujaba apAyAne ulekha che - zrI gandharvavidyA ane gItamAM kuzaLa che; senA nRtya, gIta ane vAtrimAM vicakSaNa che; vijayasenA gandharvanI ( rAga-rAgaNIonI )
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha 67 racanAmAM nipuNa che; ane mitravatI kathAvijJAnanA atizaya ane nATayavRttamAM vizArada che . kezAnuM nRtya - AvazyayanI uparyukta caNi (patra 554555)mAM kahyuM che ke pATalIputramAM kezA nAmanI eka gaNikA hatI. e saMyamUrti sthUlabhadrane hAthe pratibodha pAmI zrAvikA banI hatI. eka rathike pitAnI kaLA ene batAvI tyAre e zrAvikA sarasavanA dANAnA DhagalAmAM seya besI ane kamaLanA patra vaDe ene DhAMkI enA upara atya karI batAvyuM ane kahyuM ke A AMbAnI lUmane te teDI te duSkara nathI ke meM nRtya karyuM e paNa nathI. e te zikSaNanAM phaLa che. kali. hemacandrasUrie sthavirAvalIcarita yAne pariziSTaparva racyuM che. enA sa. 8, . 175-176mAM A hakIkata varNavatAM emaNe kahyuM che ke sarasavanA DhagalAmAM saMya khAsI tene puSpa ane patro vaDe DhAMkI enA upara kezAe nRtya karyuM. tema chatAM seya ene bheMkAI nahi ke sarasavane Dhagale veravikhera na tha. udAyana ane prabhAvatI - AvasmayanI yuNi (bhA. 1, patra 39)mAM kahyuM che ke udAyana nAme rAjA hatA ane e tApane bhakta hatA. ene prabhAvatI nAmanI patnI hatI ane te zramaNanI upAsikA hatI. udAyane enA kahevAthI mahAvIrasvAmInuM nAma letAM peTI UDI zakI ane emAMthI gazIrSanI pratimA nIkaLI. e rAjAe aMtaHpuramAM gRhatyA karAvyuM. prabhAvatI snAna karI dararoja traNa saMdhyAe enuM pUjana karatI hatI.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya eka veLA e prabhAvatI nRtya karatI hatI ane ene pati udAyanA rAjA vINA vagADate hatA evAmAM eNe prabhAvatInuM mastaka joyuM nahi. ethI dhIraja khei beTho ane vINAnuM vAdana bhraSTa thayuM astavyasta banyuM. prabhAvatIe kahyuM? zuM nRtya delavALuM hatuM ? rAjAe ene Agraha thatAM sAcI vAta kahI. AvasmayanI hAribhadrIya vRtti (patra 2984)mAM A ja hakIkata lagabhaga akSarazaH apAi che. inDe jeluM "Ananda nATaka ane "tAMDava nRtya - digaMbara AcArya vIrasenanA ziSya AcArya jinasene kasAyapAhuDa ( kaSAyAbhuta ) upara emanA guru vIrasene racavA mAMDelI TIkA zakasaMvata 75mAM pUrNa karI hatI. e jinasene mahApurANa racavAnuM kArya zarU karyuM hatuM paraMtu eo enA AghA bhAgarUpa AdipurANanA 43mA parvanA traNa ja leka sudhInI racanA karI zakyA. A Adi purANanA 14mA parvamAM lo. 95-158mAM indranA "Ananda nATaka ane tAMDava nRtyanuM vistRta ane AlaMkArika varNana che. ene sAra huM ahIM ApuM chuM - i nRtyanI zarUAta karI tyAM te saMgItavidyAnA jANakAra gandharvoe pitAnAM vAdyo sajaja karI saMgItane prAraMbha karyo. koIe pahelAM je kArya karyuM hoya tenuM anukaraNa karavuM te "nATaya' kahevAya che. e nATaya nATayazAstra anusAra hevuM joIe ane enA vAstavika jJAtA te indra vagere che. e indra jAte ja jyAre nATaya yAne nRtya kare tyAre zuM bAkI rahe ? vividha pATho ane zArIrika citra-vicitra abhinayathI yukta evuM enuM nRtya mahAtmAone jovA ane sAMbhaLavA lAyaka hatuM. e samaye aneka vAdyo vAgI rahyAM hatAM ane samasta pRvI raMgabhUmi
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulale che ane grantha 69 banI gaI hatI ane indra jAte mahAnaTa hato. A nATyanuM phaLa dharmAdi traNa varganI siddhi ane paramAnandanI prApti e hatuM. indra rASabhadevanA jIvananI viziSTa ghaTanAone rajU karatuM nATaka zarU karyuM. temAM sauthI prathama emanA garbhavatArane lakSIne ane pachI emanA janmAbhiSekane uddezIne nATaka zarU karyuM. tyAra bAda emanA mahAbala vagere dasa pUrva bhava - dasa avatAra saMbaMdhI vRttAnta raju karanAruM ane aneka rUpa darzAvanAruM eka pachI eka nATaka zarU karyuM. e samaye sauthI prathama eNe maMgalAcaraNa karyuM ane sAvadhAna banI pUrvasaMgane prAraMbha karatAM eNe puSpAMjalinuM kSepaNa karyuM ane "tAMDava nRtyanI zarUAta karI. e samaye maMgalamaya vastrAbhUSaNa dhAraNa karelA e inke nAndI karI ane e pUrNa thatAM raMgamaMDapamAM kamara upara be hAtha rAkhI praveza karyo. tAlanI sAthe paga upADI Indra raMgamaMDapamAM cAre bAju ghume. "tAMDava nRtya zarU thayuM tyAre devee puSpanI vRSTi karI hatI. puSkara, vINA, meralI vagere vAdyo vAgatAM hatAM ane tAlapUrvaka saMgItanA sUra saMbhaLAtA hatA. vINA vagADanArI kinnarIo kamaLa, manohara, kaMIka kaMIka gaMbhIra ane sUkSma rUpathI gAtI hatI.' InDe sauthI prathama zuddha eTale ke kAryAntarathI rahita pUrvasaMgane prayAga karyo ane pachI karaNe ane aMgahAra dvArA vividha praga karyA. indra caraNa, kammara, kaMTha ane baMne karane aneka rIte ghumAvI uttama rasa pUre pADatuM "tAMDava nRtya karyuM. je samaye I eka hajAra meTA ane mane hara hAtha vikriyAthI banAvI nRtya karavA mAMDayuM te veLA ( 1 "ATI44mAnatAramUjaInamuno | , tevILathatIfmaH nirImiranukavAmU | 118 che"
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ go saMgIta, nRtya ane nATya pRthvI hAlavA lAgI, kulaparvate asthira banyA ane samudra laherAvA lAge, Indra cakkara cakkara pharate hato tyAre enA mugaTanA maNionI paMkti alAtacakra ( UMbADiyA) jevI jaNAtI hatI. indranA nRtyathI pRthvI tema ja samudra kSebha pAmI gayAM hatAM. indra kSaNabharamAM eka jaNo te kSaNabharamAM aneka dekhAte. kSaNamAM e sarvatra vyApI dekhAte te kSaNamAM eka ja sthaLe nA jaNAta. kSaNamAM dUra te kSaNamAM najIka ane kSaNamAM AkAzamAM addhara te kSaNamAM jamIna upara jaNane hatuM. Ama eNe pitAnuM sAmarthya jaNAvyuM tyAre jANe eNe IndrajALane khela karyo hoya ema lAgatuM hatuM. - indranI bhujArUpa zAkhAo upara maMda maMda hasatI apsarAo lIlApUrvaka bhavAMrUpa latAne halAvatI ane jAtajanatA pAdanyAsa ane aMgahArapUrvaka nAcatI hatI. keTalIka devanataMkIo vardhamAna ( vadhatA jatA ) laya sAthe, keTalIka "tAMDava" nAmanA lAsya ( nRtya ) sAthe ane keTalIka vicitra abhinayapUrvaka nAcatI hatI. keTalIka devIe vIjaLInuM ane keTalIka indranuM zarIra dhAraNa karI nATayazAstra anusAra praveza tathA niSkamaNa darzAvatI nAcatI hatI. e samaye e devIo kalpavRkSa upara phelAyelI kalpalatAo jevI lAgatI hatI. indra jyAre e devIonI sAthe cakkara cakkara pharatA hatA tyAre kaI cakra khUba ghUmatuM hoya ema lAgatuM hatuM. hajAra AMkha dhAraNa karanAra indra vikasita kamaLAthI suzobhita sarovara jevo ja hatA te devAMganAe kamalinI jevI dekhAtI hatI. nRtya karatI veLA keTalIka devIonuM pratibiMba pitAnA hAramAM paDatuM hatuM. ethI ema bhAsatuM hatuM ke indranI bahurUpiNI vidyA natya kare che. keTalIka devIo indranA hAthamAM AMgaLIo upara caraNupallava mUkIne lIlApUrvaka nRtya karatI hatI. tethI evo bhAsa thato hato ke jANe e "sacInATa" kare che. keTalIka devIo suMdara pa sahita IndranI AMgaLInA
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ulekhe ane grantha agra bhAga upara pitAnI nAbhi rAkhI cakkara cakkara pharatI hatI. ethI vAsanI lAkaDI upara caDhI enA agra bhAga upara nAbhi rAkhI cakkara cakkara pharatI hoya evI e jaNAtI hatI. e samaye nATaya-rasa devIomAM TAkSa, kapALa, caraNa, hAtha, vadana, netra, nAbhi ane kaTipradezamAM eka yA bIjI rIte vyApI gayela jaNAta hato. je jAtanI ceSTA (pravRtti) indra karate te ja pravRtti enAM pAtra paNa karatAM hatAM. enA nRtyamAM je rasa, bhAva ane anubhAva hatAM te ja pAtramAM hatAM. devanartakIone pitAnI bhujAo upara nacAvanAre Indra evo jaNa hatuM ke jANe koI yaMtra calAvanAra yaMtranI paTIo upara lAkaDAnI pUtaLIone nacAve che. indra natya karatI devanataMkIone koI vAra AkAzamAM calAvatuM hatuM te. kaI vAra sAme dekhAtI hoya tevI batAvatA hatA. vaLI kSaNamAM e ene adazya karI detA hatA. Ama jANe e indra indrajALane khela karatA na hoya evo khyAla UbhuM karato hato. keTalIka vAra indra devanartakIe je enI bhujAo upara nAcatI hatI tene gupta rUpe jyAM tyAM ghumAvo hate. ethI e bAjIgara na hoya ema lAgatuM hatuM. indra pitAnI eka bAjunI bhujAo upara taruNa devane te bIjI bAjunI bhujAo upara taruNa devIone nacAvatuM hatuM. vaLI adbhuta vikriyAnI zakti dekhADate e indra pitAnI bhujAo upara pote paNa nRtya karate hato. indranI bhujArUpa raMgabhUmi upara devo ane devAMgatAo pradakSiNA pharatAM pharatAM nRtya karatAM hatAM te samaye indra sUtradhAra jevo jaNAte hatA. e samaye eka bAju te dIpta ane uddhata rasathI otapreta "tAMDava nRtya thai rahyuM hatuM te bIjI bAju sukumAra pragapUrvakanuM 'lAsya nRtya thatuM hatuM. A pramANenAM vividha rasavALAM utkRSTa ane Azcaryajanaka naya darzAvI Inke "Ananda nATaka pUruM karyuM.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 saMgIta, nRtya ane nATya ghanuSyanI derI, bANA, taravAranI dhAra ane bhallA uparanAM nRtya - munisudarasUrie ja ke, ca0 (sa. 10)mAM nATyasundarInA lagnane lagatI bInA varNavatAM kahyuM che ke (zrIpati) rAjAne hukama thatAM pratihAre uddadheSaNa karI ke he kSatriye ! tame tamArI nATya-kaLA daza ane e dvArA rAjAnI A Adya putrIne chatI enI sAthe pANigrahaNa kare. e uparathI aneka kumArae gIta ane vAjiMtranI sAmagrI vaDe aneka rIte chatya karyuM. jemake eka jaNa vividha karaNe vaDe dhanuSyanI derI upara nAo. kaI bANunA agra bhAga upara, koI taravAranI dhAra upara ane kaI bhalanA arthAta bhAlAnA agra bhAga upara nAce. jaLapAtrAdi sahitanuM nRtya - keIe mAthe jaLapAtra (pANIne ghaDe ) mUkI, hAthamAMnA geLAne hAthethI halAvatAM ane be paga vaDe cakra bhamAvata hastakAdipUrvaka nRtya karyuM. taravAranuM bhramaNa - koIke dAMta vaDe traNa taravAra ane be hAthamAM cAra taravAra grahaNa karI UMbADiyAnI jema ene jamADatA ane pite paNa bhamatA karaNa vaDe nRtya karyuM. musaLa sahitanuM nRtya - vaLI koIka mukha nIcuM rAkhI ane paga UMcA karI tenA upara be musaLa rAkhI be hAtha vaDe gaLAone ramADate mastaka vaDe jamIna upara nA. dIpakAdi sAthe nRtya - koIke be hAtha vaDe taravArane ane paganI AMgaLIo vaDe cakone bhamAvatAM, mAthA upara jaLapAtra dhAraNa karatAM, nAbhi upara bhUMgaLa vagADatAM tema ja khabhA ane bahu upara dIpaka rAkhI jIbha vaDe maNie paravIne uttama nRtya karyuM.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ullekheA ane granthA - nATayasundarInAM nRtya -- Ama kumAranAM nRtya pUrAM thatAM aneka jaNe prazaMsA karI paraMtu nATyasundarIe emanA hastadina viSe dASA darzAvyA ane pachI rAjAnI ( potAnA pitAnI ) AjJA thatAM tAdaza veSa vaDaeN sa aMgane DhAMkI zubha sAmagrIpUrvaka nRtya zarU karyuM. e veLA kumArIe karelAM nRtyamAM je je SavALA hatAM te te dASA TALIne eNe hastA vaDe nRtya karyu. pachI jemAM gAla, nAka, akhanI kIkI, adhara ane pacaiAdhara hAlatAM hatAM evAM zAstrokta 64 hastakA karI eNe gAla ane khanI kIkIonA viparIta bhaMga karI batAvyA. para e joi pelA vAmane e mATe kAi zAstranA AdhAra hAya te te batAvavA nATyasundarIne kahyuM. eNe bharatanA zAstramAM ema hAvAnuM kahyuM. vAmana AlbeH mane e zAstra kaMThastha che. emAM evuM kazuM nathI. nATyasundarIe uttara ApyA: mArI bhrAnti thatI haze. vAmane kahyuM: ATaluM tAruM jJAna che te e vAta saMbhavatI nathI. sabhAnI parIkSA karavA te Ama karyuM che. potAnI bhUlanA Ama nirvAha thavAthI nATyasundarI rAjI thai ane smitapUrvaka mukhane maraDI AgaLa nRtya karavA lAgI. Ar karaNa -- pachI bhAlAnA agra bhAga upara puSpa mUkIne DAmAM ane jamaNAM khAra karaNA vaDe eNe nRtya karyu ane tema karI eNe baMdhA rAjakumArIne jItI lIdhA, jayAnantanuM sUcInRtya -- rAjAe pelA vAmanane nRtyakaLA darzAvavA kahyuM eTale paMcaparameSThIne namana karI yA gAyakrA ane vAdakAne pasaMda karI samagra sAmagrIpUrvaka eNe nRtya zarU karyuM. emAM IrSALu rAjakumArA paNa deSa kADhI zakayA nahi. eNe rAjakumArIe karelAM tamAma nRtya barAbara rI batAvyAM. pachI eNe bhAlAnA agra bhAga
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya upara puSpa mUkI emAM saMya khAsI ane enI aNI upara puSpa mUkI nRtya karyuM. emAM eNe DAbAM ane jamaNu bAra kAraNo karI batAvyAM ane AMkha vaDe e royanI aNI upara rahelA puSpane grahaNa karyuM. sabhAsadee ene vijaya uccAryo ane nATyasundarI ene varI eTale devoe ene zAbAzI ApI. vINAvAdana - vAmanane nATyasudarI tema ja gItasundarI varI tethI zrIpati khinna thaye ane have te kaI rAjaputra sAthe nAsundarInAM lagna thAya te sAruM ema eNe vicAryuM. pratihAre rAjAne Adeza thatAM pahelAMnI jema udhoSaNA karI ke je nAda-kaLAmAM nAsundarIne jItaze tene e paraNaze. vAmane pitAno parAbhava karyo che ema mAnanArA rAjaputroe anukrame vizeSa dakSatApUrvaka vividha rAge veNu vagADavA mAMDI. enA nAdothI samagra sabhA stabdha banI gaI. pUrva pUrvane vijaya karatAM karatAM chele kei eka rAjakumArano vINu vagADavAne vAro AvatAM teNe e vagADI. evAmAM pahelAM karelA saMketa anusAra mahAvatee eka moTA hAthIne sabhA tarapha choDI mUkyo. garjanA karI deDatA e krodhI hAthIne samIpamAM Avela jemAM badhA sabhAsado bIdhA. te veLA rAjAnI AjJAthI nAda-sundarIe vINu vagADI. ethI sabhA ja nahi paNa pele hAthI paNa stabdha thaI gayo. nAdasundarIe nAda baMdha karyo ane mahAvatee hAthIne pakaDI lIdho eTale "kanyA chatI, kanyA hatI' ema sabhAsade bolI UThyA. vAmane vINAmAM darzAvelA deze ane enuM apUrva vINAvAhana- rAjAe vAmanane vINA vagADvA kahyuM eTale eNe viNa mAMgI. eka uttama vINA rAjAe apAvI che te joI vAmana be ke AnA daMDamAM kIDo che. rAjAe sAbitI mAgatAM daMDa bhAMgI vAmane kIDo
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulekhe ane grantha 75 batAvyA pachI bIjI vINA apAtAM enuM tuMbaDuM karavuM che ema vAmane kahyuM. eka mANase ene kakaDo cAkhe ane vAmananuM vacana sAcuM che ema kahyuM. trIjI vINA apAtAM enI taMgImAMthI sUkSma vALa vAmane kADhI batAvyo. jethI viSNu apAtAM e bolyA ke Ane daMDa lAMbA samaya sudhI pANImAM rakhAya che. ema ghaNuM vINAone dUSita jaNAvI eka zuddha viNuM eNe pasaMda karI e vagADI. enA nAdane rasa kramazaH atyaMta utkaTa bane tyAre AnaMdamAM lIna thayelI samasta sabhA nidrA pAmI. - hAthI upara vAdanane prabhAva - e veLA prathamathI karI rAkhelA saMketa anusAra mahAvatee ke jemaNe potAnA kAna baMdha karI rAkhyA hatA temaNe dArU pAyele eka krodhI hAthI sabhA tarapha hAMkyo. e sabhAnI pAse AvI paheo te paNa koIne enI jANa thaI nahi. e hAthI paNa pele nAda sAMbhaLI stabdha banI gayA. mahAvatee ene aMkuzanA prahAra karyA paNa e hAthIe te jANyA nahi. ethI prahAra karI karIne thAkI gayelA mahAvata e vAmanane aMge jaya jaya' zabda uccAryo ane pachI sarve sabhAjanee tema karyuM. tema thatAM vAmane vINA vagADavI. baMdha karI ane (nAda dvArA jitAyelI ) nAdasundarI ene varI. pahelAMnI jema devIe baMnenA upara puSpanI vRSTi karI. vAmane stuti karanArAone ane yAcakane yatheSTha dAna ApyuM. nATacAdi kaLAonA prakAra - samavAya (sura 72)mAM "naTTa ne cethI kaLA tarIke ullekha che. enA uparanI abhayadevasarikRta vRti (patra 84)mAM "nanAM be saMskRta samIkaraNe apAyAM che (1) nATya ane (2) nRtya. vizeSamAM nATaya-kaLAnA bharata-mArga, 1. satulanAthe juo pR. 40.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya chalika ane lAsyavidhAna ema traNa prakAro darzAvAyA che. evI rIte nRtyakaLAnA paNa abhinayakA, aMgahArikA ane vyAyAmikA ema traNa prakAre nirdezAyA che. vAghakaLAne aMge tata, vitata, zuSira ane ghana ema cAra prakAranAM vAdya gaNAvI tata vagerenA anukrame 4, 5, 3 ane 1 bheda che ema kahyuM che. nRtyanA traNa prakAra ane enI samajaNa - abhi0 (kaDi 2, 195)mAM nRtyanA (1) hallIsaka, (2) uccatAla ane (3) vIrajayaMtikA ema traNa prakAre darzAvAyA che. temAM strIonuM maMDaLAkAre nRtya te "hallIsaka" che; madirApAna karI nAcanAranuM nRtya te "uccatAla " che; ane yuddhamAMnuM nRtya te "vIrajayantikA' che. saMgayane artha - rAyara (suta 23)mAM "saMgaya' zabda che. enI vRti (patra a)mAM malamagirisarie ene artha "nATyavidhi mATe tatpara " ema karyo che. ajiyanA 27mA padyamAM "saM gaya' zabda vaparAya che. mahuyarIgIya ane soyAmaNI - uttaranA a, 13 (le. 196)nI ane a. 18 (le. 240)nI nemacandrasurita vRttimAM 1. sarasvatIkaThAbharaNamAM e ulekha che ke AMgika abhinayathI yukta ane kAyikAdi abhinayathI rahita je ADika vagere nartana tene nata ke prekSya (dazya) kahe che. e praznanA lAsya. tAMDava, chalika, saMpA, halIsaka ane rAsa ema cha prakAre che, 2. AnI vistRta mAhitI me vAdhone aMgenA mArA aMgrejI lekhamAM ApI che (juo pR. 5) jyAre vividha vAdyonAM nAma meM "gujarAtamitra tathA gujarAta darpaNa"nA tA. 10-3-para aMkamAM prakAzita mArA lekha nAme vAjinI vaNajAra"mAM darzAvyAM che,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha anukrame mahuyarIgIya (madhukarIgIta) ane soyAmaNu (saudAminI), e be nATano ullekha che. ene paricaya apAya che kharo? ASADhabhUtinuM nATaka - piDanija juti (gA. 474-480)mAM ASADhabhUtie pATalIputramAM bhajavelA "rakravAla' nATakane ulekha che. ene viSaya bharata cakravatInuM caritra hatuM. e nATaka bhajavAyeluM joIne aneka rAjAo vageree dikSA laI lIdhI. Ama A vairAgyajanaka nATathI pRthvI kSatriya vinAnI thaI jaze ema jaNAtAM AgaLa upara e nATakane nAza karAyuM hate rAvaNe taiyAra karelI vINA ane enuM gIta - vimalasUrie vIrasaMvata 500mAM umariya racyuM che ane emAM padyanuM eTale ke sItA pati rAmacandranuM caritra padyamAM AlekhyuM che. enA "vAli. nivAgamana' nAmanA navamA uddesamAM le. 87-89mAM emaNe kahyuM che ke A pramANe ("aSTApada parvata upara rahelA vAli) muninI stuti karI rAvaNa tyAMnA jinamaMdiramAM gayA ane tyAM eNe pitAnI patnIe sahita beTI pUjA racI. pachI "cahAsa" kharza vaDe pitAnA bAhune cheThIne snAyumaya taMtrInA samUhavALI vINuM eNe vibhramapUrvaka vagADI ane puNya ane pavitra akSaro vaDe e jinezvaranI stuti karavA lAge. pachI eNe sAta svarothI yukta evuM gIta vidhipUrvaka rajU karyuM. [(A gIta le. 90-95mAM apAyuM che). - triSaSTi (parva cha, sa0 2, zle. 265-268)mAM kahyuM che ke. - bharate banAvelA cayamAM rAvaNa gaye ane "candrahAsa' vagere zastra mUkIne aMtaHpura sahita eNe RSabhadeva vagerenI aSTaprakArI pUjA karI. pitAnI nasa kheMcI kADhI taMtrIne pramAIne e mahAsAhasika
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 saMgIta, nRtya ane nATya rAvaNe bhaktipUrvaka bhuja vINA vagADI. e rAvaNa rAma-rAgathI ramya rIte vINu vagADatA hatA tyAre aMtaHpura sAta svarathI mane Dara gAna gAtuM hatuM. rAvaNanI anta:purIonuM nRtya - paM. devavijaye moTe bhAge hema rAmAyaNane upayoga karIne vi. saM. 15ramAM mukhyatayA gallAtmaka rAmAyaNa rahyuM che. enA bIja sarga (patra 1313A)mAM kahyuM che ke rAvaNe aSTaprakArI pUjA karI. pachI AratI, maMgaLapradIpa, gIta, nRtya, vAdana ityAdi karatAM enI vINanI taMtrI tUTI. te veLA eNe pitAnI nasa kheMcI kADhI vINuM samArI ane ene vagADI. eNe gAna karyuM te vakhate aMtApurIoe nRtya karyuM. seLa hajAra patnI sAthe rAvaNe kareluM nATaka - jinalAbhasUrie vi. saM. 1833mAM racelA AtmaprabaMdha (prakAza 1, pR. 21)mAM bhAvapUjAnuM nirUpaNa karatAM kahyuM che ke rAvaNe "aSTApada" parvata upara bharata cakravatIe karAvelA jinaprAsadamAM RSabhadevAdinI dravyapUjA karI. pachI madadarI pramukha 16000 patnIo sahita nATya karatAM enI vINAnI taMtrI tUTI. te veLA jinezvaranA guNagAnanA raMgamAM bhaMga thavAnA bhayathI eNe pitAnI nasa kheMcI kADhI e vaDe ene sAMdhI. e samayanI enI jinabhaktithI eNe "tIrthakara--nAmakarma upArjana karyuM. sa. sanI I. sa. 1913mAM prakAzita prathama AvRtti (pR. 179)mAM gAnavimale raceluM jina-bhakti-bhAvanA-pada chapAyuM che. te bhAva-pUjAnA aMgarUpa vAdana ane nRtyanuM mahattva darzAvatuM heba e huM ahIM rajU karuM chuM -
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ukale che ane grantha 79 kare madadarI rANuM nATaka, rAvaNa saMta bajAve; mAdala vINa tAla taMbure, pagarava ThAma ThamakAve. -kare. 1 bhaktibhAva nATaka ema karatAM, tUTI tAMta vicAle, sAdhI Apa nasA nija karathI, laghu kalA tatkAle. -kare. 2 dravya-bhAva-bhakti navI khaMDI, te akSaya pada sAdhyuM; samakita-surataruphala pAmIne, "tIrthakara pada badhyuM- kare8 eNI pare je bhavI jana jinaAge, bhalI para bhAvanA bhAve; jJAnavimala guNa tehanA, ahaniza suranaranAyaka gAve- kare. 4" uttarajajhayaNa vivaraNAtmaka sAhitya - uttara nAmanA eka mahattvanA jaina Agama upara aneka munivarenuM spaSTIkaraNuM che. jemake bhadrabAhusvAmInI nijajuti, gopAlaka mahattaranA ziSya racelI ane i. sa.nI sAtamI sadI jeTalI te prAcIna jaNAtI caNi ane vi. saM. 1025nI ApapAsamAM vidyamAna "vAdivetAla' zAntisUrinI pAiyaTIkA nAmanI bRhad vRti. kapila munIzvaranuM nRtya ane pa00 cerenuM tAlavAdana- uparyukta AgamanuM AThamuM "kavilija" nAmanuM ajajhayaNa (adhyayana) che. enA uparanI nijajuti (gA. 258)mAM kahyuM che ke kapila muni dIkSA lIdhA bAda cha mahine sarvajJa banyA. tyAra pachI "rAjagRhI nagarathI 18 pejane (AvelI aTavImAM) "ikakaDadAsa (jAtinA) balabhadra vagere pAMcase core pratibodha pAmaze ema jANI tyAM jai emaNe gIta karyuM (gAyuM). uparyukta cupiNa (patra 100 )mAM kahyuM che ke kapila munIzvarane eka zodhake jeyA. keIka Ave che ema jANuM e emanI pAse gaye
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ saoNMgIta, nRtya ane nATya te mAlama paDayuM ke e zramaNu che ane e amAre parAbhava karavA Ave che. e uparathI e zeAdhake emane pakaDyA ane e emane senApati pAse lai gayA. teNe kahyu ke mAne cheDI de. e cAree kahyuM ke ame enI sAthe khelIzuM, ema kahI temaNe kapilane kahyu` ke huM zramaNu ! tuM nAca. lei kahyu ke vAdaka (vAdya vagADanAra ) nathI. e uparathI pAMcasAcerAe tAla (tAkhATA) phUTayA ane pile zlAkane aMtare aMtare eka dhruvaka (Teka) gAi. ethI keTalAka cArA prathama zleka sAMbhaLate teA kreTalAka bIjo ema zlakA sAMbhaLIne adhA cArI pratimAdha pAmyA ane badhAe dIkSA lIdhI. 80 . A pAzrvaya kayA lagabhaga akSarazaH uparyukta pAyaTIkA ( patra 288A-289)mAM jovAya che. kuvalayamAlAmAM caccarI ' dvArA 500 cArAne pratiSedha pamADAyAnA ullekha che. uttara cha mAsa sudhInI A ASADhanI talInatA ( a. 2, zlA. 45 )nI nizruti ( gA. 123)mAM A ASADhane emanA eka ziSya pratimAdha pamADyAneA ullekha che. Ane magenI kathA suSNui ( patra 87-88)mAM apAi che. enA sArAMza e che ke ASADha nAmanA eka AcAya hatA. temA peAtAnA ziSyane aMtakALasamaye niryAmA karAvatA hatA. eka veLA emaNe eka ziSyane kahyuM ke tAre mane ahIM darzana ApavA AvavuM paNu e AvyA nahi, tethI emaNe devaloka nathI ema mAnI lIdhuM. - kAlAMtare emanA eka deva thayelA ziSye joyuM te| e AyA cAritrathI vimukha banyA hatA. temane sanmArge lAvavAne e dhruva e AcAya je raste thaIne jatA hatA tyAM Avye| ane eNe eka gAma vikurtI temAM eka napekSma ( nATaka ) racyuM. e cha mahinA sudhI
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ulekhe ane grantha ASADha joyuM te divya prabhAvane laIne e jovAmAM e AcArya bhUkha, tarasa ane samayane paNa jANI zakyA nahi. A hakIkata pAIyaTIkA (bhA. 1)mAM lagabhaga akSarazaH jovAya che. devasUrinI gIta-baDakapUrvakanI rasikanI racanA ane emanuM mRtya- prabhAcandrasUrie vi. saM. 1334mAM racelA prabhAvakacaritamAM AThamAM zRMga tarIke "vRddhavAdI" devasUrinuM caritra AlekhyuM che. emAM pR. 60mAM evo ullekha che ke e sUri bhRgukaccha bharUca)nI pAse AvatAM govALAnA kahevAthI emaNe bhamI bhamIne tAla sAthe meLa maLe tema tALIo pADI tarata ja prAkRtamAM nimnalikhita rAsaka rae ane eo e rasaka e govALone suparicita gItanA hebaDakApUrvaka moTethI bolyA : navi mAriAI navi ceriaI, paradAraha aNu nivAriAi vAha vi thavaM daIai, tau sagi Tu sTugu jAIyaI". e sAMbhaLI pratibaMdha pAmelA govALoe "tAlarAsaka" nAmanuM gAma vasAvyuM, rAjazekharasUrie vi. saM. 140 5mAM racelA prabakeza yAne caturvizata-praba ( pR. 32)mAM kahyuM che ke siddhasena divAkara sAthe vadhavAdI devarane vAdavivAda gavALa samakSa thatAM e sarie kachoTo majabUta bAMdhI dhinDiNI" chaMdamAM "nava mAriyaI"thI zarU thatAM be padyo gAyAM ane nRtya karatAM paNa eka padya lalakAryuM. nava nATaka - razekharasUrie racelI ane emanA ziSya hemacandra vi. saM. 14ra8mAM lakhelI sirivAlakahA (gA. 468-469)mAM kahyuM che ke mahAkAla rAjAe pitAnI putrI zrIpAlane paraNAvI te samaye eNe ene nava nATako ApyAM.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nAstra surasundarInI AnAkAnI - si0 kaTanI gA. 858-960mAM evo ullekha che ke zrIpAle nATaka karavA kahyuM tyAre nATaka mATenuM paheluM piDuM (chaMda) AnaMdabhera UThayuM paNa surasundarI nAmanI mukhya nadI na UThI. eNe AnAkAnI karI. gA. 873mAM paNa nava nATakone ullekha che paNa e viSe kazI vizeSa mAhitI apAI nathI. . guNasundarI ane vINAvAdana- sikanI gA. 76 ItyAdimAM guNasundarIe vINAvAdanamAM jItanArane paraNavAnI lIdhelI pratijJA, vINA vagADatAM zrIpAle tAMta toDavAnI ane tuMbaDuM bhAMgyAnI vAta tema ja AgaLa upara eNe guNasundarInI vINAmAM kADhelA doSo ityAdi bAbata apAI che. gamA vagerene ulekha - mahepAdhyAya vinayavijayagaNie zrIpAla rAjAne rAsa racavA mAMDyo hato paNa enA trIjA khaMDanI pAMcamI DhAla pUrNa karyA vinA vi saM. 1738mAM ee svargavAsI banyA. AthI emanI apUrNa kRti ekAda varSamAM " nyAyAcArya' yazovijayagaNie pUrNa karI. A kRti (khaMDa , DhA. 5)nI vasamI kaDImAM kahyuM che ke "traTa traTa tUTe tAMta, gamA jAye khasI he lAla". A hAlanI bIjI kaDImAM ka kAma, 7 svara, 21 mUcchanA, 49 tAna ane vividha kalanA viSe ullekha che. 1 juo pR. 40 ane 74-75. 1 "gamAM e zuM vINAnA koI avayavanuM nAma che? A kaDI nIce mujaba che :batraNa grAma sura sAta ke ekavIsa mUnA he lAla ke tAna egaNapacAza. ghaNuvidha velanA he lAla ghaNI " 4 ane artha tema ja enA prakAre jANavAmAM nathI.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ule che ane gra cittAhinI cacarI - citta ane saMbhUtanI carcArInI hakIkata nemicandrasUrie uttara- (a. 13)nI vRttimAM varNavI che. A tema ja "carcarI" nAme oLakhAtI anya kRtio viSe keTalIka bAbate meM "carcarI (carcarikA)" nAmanA mArA lekhamAM rajU karI che carcarIne sAmAnya artha "gAtI gAtI ane vAdyo vagADatI vagADatI eka sthaLethI anya sthaLe jatI ToLI." ema karAya che. urvazIne nATAraMbha - saM. sa. (pR. 17-128)mAM mANeka munivRta AdinAtha-stavanamAM kahyuM che - "urvazI rUDI apacharA ne rAmA che manaraMga, pAye neura raNajhaNe kAMI karatI nATAraMbha. mAtA 3" kanthanAthanuM gIta - uparyukta sa, za, (pR. 184)mAM udayarAne raceluM nimnalikhita "zrIkunyujina-gIta" che. emAM keTalAMka vAlonA nAma ane enA bela tema ja nRtya viSe nimnalikhita hakIkata che - "vAI vAI re amarI vINu vAje, mRdaMga raNake re; Thamaka pAya viSuvA Thamake, bherI bhaNake - vA0 1 ghama ghama ghama ghUgharI ghamake, jhAMjharI jhamake re; nRtya karatI devAMganA jANe, dAmanI damake 2- vA. 2 au dau kiM dau dundubhi vAje, cUDI khalake re; kudaDI letAM phUmatI pharake, jhAla jhabuke 2- vA. 3 kantha Age Ima nAca nAce, cAlane camake re; - udaya prabhu ! bedhabIja Ape, Dhelane Dhamake - vA ka" vINAvAdana-jIvAra (paDi. , u. 1, suta 126)mAM taNa ane maNinA zabdanuM nirUpaNa karatI veLA vINAvAdina viSe e ullekha che ke vaitAlikI (yAne tAlanA abhAvamAM vagADAtI), "uttaramanA 1 A lekha "je sa. pra" (2. 11, baM. 5-6)mAM chapAyo che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATaya nAmanI mUchanAthI mUcchita, baLAmAM rakhAyelI. (vINAvAdanamAM) kuzaLa evA narake nArI vaDe sArI rIte grahaNa karAyelI, uttama caMdananA banAvelA kANathI rUDI rIte sparzAvelI, pradeSa-samaye tema ja prAtaHkALe kANu vaDe kaMpAvAyelI, vadhAre kaMpAvAyelI, kSobha pamADAyelI ane udIrita evI vINAmAMthI udAra, mA tema ja kAna ane manane zAMtidAyaka zabdo sarva bAjue sarvIze nIkaLe che. | nATaka ane gIta - siharSie vi. saM. 962mAM "rUpaka" anya tarIke advitIya evI upamitibhavaprapacAkathA racI che. enA . pIThabadhamAM saMsArI jIvanA manoratha varNavatAM pU. mAM kahyuM che ke keAI vAra satata vagADAtA mRdaMganA ivanithI yukta, devasundarInA (jevA) vibhamavALI vanitAo vaDe saMpAdita tema ja aneka AkAranAM kAraNe ane aMgahAra vaDe manohara evuM prekSaNaka (nATaka) jete huM nendriyane AnaMda pamADIza. koI vAra huM madhura kaMThavALA (kokila)nA jevA prayoga karavAmAM pravINa thayelA jana vaDe utpanna karAyelA vAMsaLI, viNA, mRdaMga ane kAkalI gItano avAja sAMbhaLate kandriyane AlAda utpanna karIza. 1. A mUcchanA utpanna karanAra gAyaka pote mUcchita bane che. ethI upacArathI enI vINAne paNa mUrzita kahI che. - - 2. khoLAmAM vINA hoya te te mUcchanAnA prakaSane pAmI zake ethI A vizeSaNa apAyuM che. 3, vANu vagADavAne daMDa. 4. javAnI malayagirIya vRtti pramANe vINAne "spaMdita" kahI che arthAta ene nakhanA agra bhAga vaDe viziSTa svara utpanna karavA mATe jarAka sparzAvelI varNavI che. 5. AnA pR. 34mAM " bika rada che. che sahama, madhura ane 25Na avAja. . . . . .
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena urahe ane pratye aSabhadeve nATyazAstra ane gandharvazArA kareluM nirUpaNa di. jinasenakRta AdiparANa ( pave 16, . 118-1ra0)mAM kahyuM che ke huM jainonA Adya tIrthaMkara ) saSabhadeve pitAnA putra bharatane mATe arthazAstra tema ja saMsaha (prakaraNa) sahita bhArata (nATyazAsa) atyanta vistRta adhyAyothI spaSTa karI kahyAM. e tIrthaMkare pitAnA anya putra vRSabhasenane mATe gIta ane vAghanA arthanA saMgraharUpa ane se karatAM adhika adhyAyavALA gandharvazAstranuM vyAkhyAna karyuM. Ama je nATyazAstra ane dharva zAstranI prarUpaNuM karAI te te samaye grantharUpe sacavAI rahI haze paNa Aje e vAtane abajo varSa thayAM hevAthI e zAstro mULa svarUpe mojuda nathI. sapAhuDane ucheda - mahAvIrasvAmInA samayamAM saMgItazAstrane aMge saspAhaTha jevI je pAIya ke saMskRtamAM kRtio racAI haze te paNa upalabdha nathI. Aje te A viSayanI jaina kutio gaNIgAMThI maLe che. jemake saMgItasamayasAra, saMgItapaniSatsAhAra ane saMgItamaMDana. . 1. The Music of India" (pR. 11-12)mAM enA lekhaka eca. e. piplIe tivAkarama Tivakaran)ne jena keza tarIke oLakhAvI emAM drAviDa saMgItano paricaya apAyAne ullekha karyo che. emanA kathana mujaba A kesamAM vividha bAbata che. jemake rAganA paNa (Pan) ane tirama (Tiram) e be prakAre, 1ra mAtrA (thati), sAta ravAnA tAmila ane saMskRta nAme, pAlaI' (Palai) tarIke oLakhAvAtA sAta drAviDa modes, yALunA cAra prakAra ane 5NanA 9 prakAre 1. 2 A kRti "trivendrama saMskRta granthamAlA"mAM chapAI che ane enuM apara nAma "saMgItasArasaMgraha' che. juo ji0 20 ke. (vi. 1, pR. 40) 3 A prakAzita che. juo pR. 86, Ti. . . .
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ " saMgIta, nRtya ane nAstra - saMgItasamayasAra (la. vi. saM. 1380)- A abhayacandranA ziSa mahAdevanA ziSya digaMbara pAca e che. e nava adhikaraNamAM vibhakta che. emAM nAda, vani, sthAyI, rAga, vAgha. abhinaya, tAla, prastAra ane AdhyAga ema vividha bAbato apAI che. A kRti vi. saM. 1380nA arasAmAM racAyAnuM anumanAya che. emAM pratApa, digaMbara ane zaMkara e traNa granyakArane ane sAthe sAthe bheja, somezvara ane paramardI e traNa nRpatione ullekha che. prastuta kRtine paricaya "jaina siddhAMta bhAskara" (bhA. 9, e. 2 ane bhA. 10, . 10)mAM apAya che. pArdhacandra jagadevamale I. sa 1138thI i. sa. 115nA gALAmAM racAyelA saMgItacUDAmaNine upayoga karyAnuM manAya che. saMgIta dvAra (a. 3, bhale. 23)mAM je cUDAmaNine ullekha che te A ja cUDAmaNi haze. saMgIte paniSadunI anupalabdhi - rAjazekharasUrinA ziSya sudhAkalaze vi. saM. 1780mAM saMgIta paniSad nAmane grantha e hate ema saMgIte naSasAroddhAranI prazastimAM ullekha che paraMtu enI eka hAthapathI adyApi to maLI AvI nathI. saMgItapaniSatsAridvAra - A rAjazekharasUrinA ziSya sudhAkalaze saMgItapaniSadunA sArarUpe vi saM. 1406mAM rame che. 1 ji. ra0 ke, (vi. 1, pR. 409 mAM pAzvadevano ullekha che. vizeSamAM ahIM kahyuM che ke saMgItaratnAkara te ja saMgItasamayasAra haze. 2 kartAnA mate dasa che. 3 A kRti "gAyakavADa pautya prasthamAlA"mAM 131 tarIke sane 1961mAM prakAzita karAI che. 4 Ane saMgItasAroddhAra, saMgIta paniSatkAra tema ja saMgIte paniSadagranthasAroddhAra paNa kahe che. -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ulleba ane grantho ema cha adhyAya che ane emAM anukrame 85, 89, 11, 88; 14 ane 15ra ema 717 paDyo che. (anyatra 610 che). enA pratyeka adhyAyanA nAmanA aMtamAM "prakAzana" zabda che. ene bAjue rAkhatAM enAM nAme anukrame nIce mujaba che - (1) gIta, (2) prastArAdi-sapAzraya-tAla, (3) guNa-stararAgAdi, (4) caturvidha-vAva, (5) nRtyAMgopAMga-pratyaMga ane (6) atyapaddhati. A kRti pazcima bhArata ane madhya pradezanA vibhAgonI saMgItaviSayaka prAcIna paraMparAo upara prakAza pADe che. ethI A kRti bhAratIya saMgItane itihAsa mATe mahatvanI che. emAM mAga-gIta ane mArga-tAlanuM nirUpaNa nathI. emAM vividha tAlanA pATa yAne pATavaNuM arthAt bola apAyA che e enI vizeSatA che. A kRti saMgItamakaranda ane saMgItapArijAta karatAM vadhAre mahatvanI hevAnuM keTalAka mAne che. emAM naracandrasUrine "saMgItA" kathA che. sudhAkalaze "mAladhArI " abhayacandrasUrinA saMtAnaya amara candrasUrine "saMgItazAstravizArada" tarIke ullekha karyo che. sudhAkalaza e zAdevakRta saMgItaratnAnvinA prathama vRttikAra che. emaNe pitAnI vRttimAM saMgItasamayasAramAMthI aneka avataraNa ApyAM che. gItamaMDana - A saMgItamaMDana e alaMkAramaMDana vagerenA - praNetA ane mALavA-mAMDavagaDhanA sulatAna Alama zAhanA maMtrI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya aMDananI vi. saM. 1490nI AsapAsanI racanA che. enA cAre paricchedane viratRta paricaya DaoN. umAkAnta saMgItapaniSatkAranI aMgrejI prastAvanA (pR. 12-13)mAM Apyo che ditIya paricchedanA aMtamAM maMDane pitAne kAvyamaMDana ane capUmaDananA kartA kahyA che. maMDana mALavAnA heziMga dhArInA vaDA pradhAna hatA ema DaoN. pI. ke. geDee kahyuM che. saMgItadIpaka, saMgItaratnAvalI ane saMgItasapigala - A traNene ulekha jaina granthAvalImAM che kharo paraMtu A traNa kRtio paikI eke viSe vizeSa mAhitI keIe ApelI jaNAtI nathI. gAndharva-kaLA- Ane paricaya jinezvarasUrie kathAkezamAMnA siMhakumAranA kathAnakamAM Ave che. emAM tanvI-samutha, veNu-samutha ane manuja-samutha ema trividha denuM varNana vagere che. nATyavidhinavihi)ne ucheda - nATyavidhi nAmanuM pAhuDa Aje maLatuM nathI ema malayagirisUrie rAya. (sura 23)nI vRtti (patra para A)mAM kahyuM che. juo pR. 57. nATya-paNa ane enI paNa vivRti - nATya paNa 1. A saMbaMdhI saMkSipta mAhitI meM jaina saMskRta sAhityane itihAsa (khaMDa 1, pR.190)mAM ApI che. e pUrve jaina satya prakAza" (va. 10, aM. 8)mAM "saMgIta ane jana sAhitya" nAmane mAre lekha prasiddha thayela che, 2 cAra viveka pUratI A dvirtaka kRti paNa vini sahita A. pau, graMmAM bhAga 1 tarIke I. sa. 1929mAM chapAi che ane bIjo bhAga paNa kAlAMtare chapAya che.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ulalekha ane grantha nAmanA saMskRta granthanA kartA "kavikaTAramala" svAtaMtryapriya rAmacandrasUri ane emanA satIrtha (gurubhAI) guNacagaNi che. e baMne munivare kali0" hemacandrasUrinA vidvAna vineya che. emaNe A nATyapaNa upara saMskRtamAM vikRti racI che. mULa kRti cAra vivekamAM vibhakta che ane emAM anukrame 65, 37, 11 ane 24 padyo che. prathama vivekamAM nATaka saMbaMdhI tamAma bAbate AlekhAI che. enA le. -4mAM nimnalikhita bAra rUpake gaNAvAyAM che - (1) nATaka, (2) prakaraNa, (3) nATikA, (4) prakaraNI, (5) vAyega, () samavakAra, (7) bhANa, (8) prahasana, (9) Dima, (10) aMka, (11) IhAmRga ane (12) vIthi. tiya vivikamAM prakaraNathI mAMDIne vIthi sudhInAM 11 rUpanuM nirUpaNa che. tRtIya vivekamAM bhAratI vagere vRtti, zaMgArAdi rasa, bhAva ane abhinaya e viSaye carcAyA che. * caturtha vivekamAM tamAma rUpakemAM ghaTI zake evAM lakSaNa apAya che. paNa vikRtinA aMtamAM nIce mujabanAM 1 uparUpane ullekha che - (1) sada, (2) zrIgadita, (3) dumilitA, (4) prasthAna, (5) goSThI, (6) harajIsaka, (7) nartana(8) prekSaka, (8) rAsaka, (10) nATyAsaka, (11) kAvya, (12) bhANuka ane (1) bhANikA.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya nATaka vagere 55 kRtiomAMthI prastuta pajJa vivRtimAM avataraNe apAyAM che. temAMnAM keTalAMka rAmacandrasUrie potAnI racanAmAMthI lIdhelAM che. De. ke. ena. trivedIe nATyapaNa upara nimnalikhita nAmathI saMzodhanAtmaka adhyayana lakhyuM che - " The Natyadarpana of Ramacandra and Gunacandra : A Critical Study". macakari siddharAja, kumArapAla ane ajayapAla e traNe rAjAonA samayamAM vidyamAna hatA. e hisAbe emane samaya la. vi. saM. 1155thI la. vi. saM. 1230 sudhI gaNAya. emaNe pitAnA gurubhAI sAthe maLIne nATyadarpaNa la. vi. saM. 1200mAM ramyuM hoya ema lAge che. A saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI meM je saM. sA. i. (khaMDa 1, pR. 180-181 ane 183-184)mAM ApI che. prabandhazata - bRhathripanika pramANe A eka ja prakhya che, nahi ke so prabaLe. e nATakAdi bAra rUpakenA svarUpa upara prakAza pADe che. e uparyukta rAmacandranI kRti che. phenca vizvakoza - A nAmanA eka vizvakozamAM acAnya dezanA saMgItane itihAsa, vAghonAM citro vagere apAyAnuM ane e BBRASmAM rahevAnuM meM sAMbhaLyuM che. 1 A "lA. da. vidyAmaMdira" taraphathI isa. 1966mAM chapAyela che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ puravaNI vAdana, bAna ane nRtya - "evuI' ( niti ) kuLanA mAnadevasarinA ziSya zIlAcArye caupannamahApurisacariya vi. saM. 9rapamAM racyuM che. emAM emaNe mahAvIrasvAmInA nirvANa- mahatsavanuM varNana karatAM nIce mujaba kathana karyuM che - vAdana ane gAna - bhagavAnanA dehanuM majajanAdi kArya pUrNa karI devoe paTaha, dudubhi, bherI, mRdaMga ItyAdi vAdyo vagADyAM. sAthe sAthe ghUmIne rAsa letAM temaNe tAlIo pADI ane ekIsAthe gAyana gAyAM. e samaye devAMganAoe, kinnarIoe ane gadharva sundarIoe gIte gAyAM. nRtya - tyAra pachI devAMganAoe-apsarAoe rasanA samUhavALuM, layane anusaratuM, vikAsa pAmatA hAvabhAvavALuM, sarvane darzana karAvanAruM, cAre bAju vasanta kALanA samAna manohara, prazasta hAthanI zobhAvALuM vividha hAvabhAvavALuM, aMgamaroDavALuM, uchaLatA hAravALuM, raNakAra karatA nUpuranA samUhavALuM, zabdAyamAna ghUgharIothI yukta *kaTimekhalAnI bhAvALuM, zAstrAnusArI layavALuM, aneka bhagothI zebhatuM. gItanA pada anusAre laMbAvAtuM, sarakhI gativALuM, vilaMbita, ane svAbhAvika zobhAvALuM suMdara nRtya karyuM. nRtyaparaMparAo - saMgItopaniSasAdhAramAM tema ja saMgItarAja - nRtyaratnakezamAM nRtyaparaMparAo darzAvAI che. citrA - amadAvAdanA devazAnA pADAmAMnA zrIdayAvimalanA bhaMDAramAMnI pasavaNAkapanI eka hAyapethInA hAMsiyAomAM apAyelAM karaNe, rAge ityAdine lagatAM nAnA AkAranAM citro (miniature illustrations)nuM prakAzana upayogI thaI paDe tema che. 1. juo bahathripanikA; bAkI banyAre te racanA varSa darzAvyuM nathI. 2-ja. A apsarAnAM AbhUSaNe che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTa pariziSTa 1 : "sAragama'nuM virATa svarUpa parimANanI be koTi - viSNunA 'virATa' svarUpanuM varNana bhagavadgItAnA agiyAramA adhyAyamAM maLe che. evI rIte emanA "vAmana" svarUpanuM varNana mAtra emanA covIsa avatAronA ja nirUpaNamAM nahi paraMtu dasa avatAronA AlekhanarUpa sAmagrImAM paNa jovAya che kemake emane eka suprasiddha avatAra te "vAmana" che. Ama vAmanatA ane virATatA e parimANanI be kaTio che. AvI be kaTio saMgItazAstrane aMge paNa svare para darzAvI zakAya tema che. mAtra saMgItazAstrano ekaDe ghUMTanAra ja nahi paraMtu saMgItazALAnA oTale nahi caTelI evI aneka vyaktio paNa sArI gama jevA zabdaprayogathI paricita jaNAya che. keTalAka le ke sArI gamane badale "sAregama" bolatA saMbhaLAya che. keTalAka gAyakenuM kahevuM che ke "rI ene badale "3" gAvAmAM vadhu anukULa rahe che. sArIgama - sArIgama nA be artha cheH (1) saMgItanA sAta svara ane (2) koI rAga ke gItanA svara, atre prathama artha prastuta che. saMgItanA sAta svarone saMkSepamAM sA, rI, ga, bha, 5, che ane ni tarIke oLakhAvAya che. A "sArIgamapadhani'nuM TUMkuM rUpalaghu svarUpa te "sArIMgama" che. svaranAM saMskRta nAma - saMgItanA sAta svaranAM saMskRta nAma nIce mujaba che - ( 1 ) ujja, (2) RSabha, (3) gAnAra, (4) madhyama, (5) paMcama, ( 6 ) paivata ane (7) niSAda abhinI paNa viti sahita mudrita AvRtti pR para)mAM mULamAM niSAdane badale "niSadha dare ullekha che. zila cha
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ paheluM ] sArIgamanuM virATa savarUpa (le. 127)mAM niSAda ane "niSada' ema bane che pracalita nAma te "niSAda" che. svaranAM pAThatha nAma - jenenA ThANa (saM. sthAna) nAmanA eka Agamama-dharmagraMthamAM saMgItane aMge vividha bAbate vicArAi che. emAMnI eka te saMgItanA sAta ravaronAM nAma che. e pAIya (prAkRta) nAmo A ThANamAnA sAtamA sthAnamAM 553mA sUtramAM nIce mujaba apAyAM che - (1) sajaja, 2) risabha, (3) gandhAra, (4) majhima, (5) paMcama, (6) ghe(?dhaI)vata ane (7) nisAta. mudrita pustakamAM "dhevata pATha che paNa kharI rIte "dhaIvata" haze-he joIe ema mAnavA huM lalacAuM chuM. A "ThANamAM tema ja aNumAMnA 127mA satramAM (? raI)vata (saM. revata) evuM "dhevatanuM nAmatira najare paDe che ane A AgamanI vRttimAM paNa e nAmAMtara jovAya che. AthI prazna e udabhave che ke zuM kAI A karatAM vizeSa prAcIna ane prAmANika graMthamAM saMgItanA chaThThA svaranuM nAma "raIvata" ke "revata' (saM. raivata) maLe che kharuM? ane tema hoya te ene atyartha zo che ? sArIgamanI niSpatti - upara je "sajaja" vagere nAmo meM gaNAvyAM che te pratyekano Adha akSara ekatrita karatAM "sarigamapadhani' bane che. AnuM saMkSipta svarUpa-ene "vAmana avatAra te "sarigama" che. tema chatAM ene "sArIgama" ane "sAregama" tarIke ullekha ' karAte jovAya che. 1 A mArI kalpanA che. e mATe mane koI purAvo maLyo nathI.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa . sujJA * bI. bI. dhrUvDa sI. Ai. relve' e bombe barADA eNnDa senTrala inDiyA relve"nA Adya akSara uparathI upajAvAyeluM nAma che. ene TUMkamAM khI. bI. ' paNa kahe che, jo ke Aje te hava ' ' vesTarna inDiyA relve'nA Adya akSarethI - * Dablyu. Ai. Ara' ( W. I. ) evuM nAma pracAramAM spAvatuM Aya che. jema A uparyukta relvenAM e nAma jovAya che tema ' sajja' Adi sAta svaranAM e saMkSipta nAme jovAya cheH (1) saraMgamani ane ( 2 ) sArIgama ke sAregama, bIjuM nAma pahelA karatAM vizeSa TUMkuM che. relvenA nAma karatAM vadhAre saMcATa udAharaNa joituM hAya tA yuneska ( Unesco )nA ullekha thai zake kema ke e " yunAiTeDa nezansa ejyukezanala sAyanTiphika kalcarala AgenAijhezana" (sayukta rASTrama dhatI keLavaNI, vijJAna ane saMskRtinI sasthA) mATenI sattA che. ' mAnanIya sthAna saragamapatine ' e saMgItanA sAta svarAnA pAiya ( prAkRta ) nAmanA Adya akSara che, nAMdu ke saMskRta nAmeAnA, tema chatAM saMskRta lakhANamAM paNa etA ullekha joDAya che. AnA samarthanAthe huM avataraNA Apu te pUrve e vAta noMdhIza ke A ghaTanA sAmAnya janatAne Azcaryajanaka - viSNu lAge paraMtu bhASAzAstrIonI vAta judI che kema ke teme te jANe ja che ke keTalA ye pAya zabdo enA e ja svarUpe ane keTalAka saMskArita karAtAM saMskRta bhASAmAM mAnavaMtuM sthAna pAmyA che. + 1 sAta raMge!nAM nAma mATe rAnApIDIyAnIjA ane aMgrejImAM vijyeAra (vibgyor )nA prayAga karAtA jovAya che. muMbaImAM 'viSNeAra' nAmanuM eka upAhAragRdgha the|DAMka varSa upara hatuM. mAre e che kharuM? '
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ paheluM] sArIgamanuM virATa svarUpa avataraNa - gujarAtane eka mahAkavi mAdhe zizupAlavadhanA prathama sarganA nimnalikhita dasamA padyamAM saMgItazAstra sAthe saMbaMdha dharAvanArA vividha zabda vAparyA che - " raNaddhirAghaTTanayA nabhasvataH ___ pRthagvibhinnazrutimaNDalaiH svaraiH / sphuTIbhavadgrAmavizeSamUrcchanA mAmA mata muhurmudu che 10 " AnA upara suprasiddha vRttikAra mahilanAthanI sarva kaSA nAmanI vyAkhyA che. enA pR. 6mAM emaNe nIce mujaba avataraNa ApyuM che - " zukhyiH yuH savaH jamavA mATe paJcamo dhaivatazcAtha niSAda iti sapta te // teSAM saMjJAH sarigamapadhanIsyaparA matAH / " Ama A saMskRta avataraNamAM "sarigamapadhani ne ullekha che. A avataraNanuM mULa atyAre te mArA jANavAmAM nathI paraMtu mahilanAtha i. sa.nI caudamI sadImAM thayA hovAnuM manAya che. e hisAbe 'sarigamapadhani ne saMskRta bhASAmAM sthAna apAyAne ochAmAM ochAM cha so varSo thayAM che ema sahaja kahI zakAya. zaMkarAcArye zyAmalA - navaratnamAlikA nAmanuM 11 pAnuM stotra racyuM che ema keTalAka kahe che. enA nimnalikhita . palamAM prAraMbhamAM ja "sarigamapadhani ne ullokha che - "ministat at vILAntAntAntAnA jAnta mUravAjo jamAtAnto namAmi zivattA I " 1, grAma, munA , kRti ane svara
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya [pariziSTa je A pagha kharekhara suprasiddha zaMkarAcAryanuM ja raceluM heya te. emane samaya lokamAnya TiLake I. sa. 788thI 820ne darzAvyA che te svIkAratAM ema phalita thAya che ke " sarigamapadhanine saMskRta sAhityamAM sthAna apAyAne lagabhaga bAra se varSa te thayAM ja che. mAThI ulekha - zakasaMvata 1596mAM marAThImAM rukimaNIsvayaMvara racanArA ane 'citrakavi' tarIke oLakhAvAtA bIDakara vile marAThImAM keTalAMka bhinna bhinna cAlanAM pado racyAM che. emAMnA eka padamAM emaNe pitAne viSe je nIce mujaba ullekha karyo che temAM "sArIgamapadhanI" prayoga jevAya che - gAyaka viThThala sArIgamapadhanI". Ama jema mahArASTranA kavine marAThImAM lagabhaga sADA traNa varSa u5rane ulekha maLe che tema gujarAtanA koI kavine eTale ke ethI vizeSa prAcIna ullekha heya te te jovA jANavAmAM nathI. svaranI saMkhyA - svara sAta ja kema e prazna aNunAM traNa vivaraNamAM tema ja ThANanI abhayadevasarikata ttimAM upasthita karAya che. tyAM kahyuM che ke kArya karaNa upara AdhAra rAkhe che. jIbha e svaranI utpattinuM kAraNa che-kAraNa che ane jIbha te dIndriya, trIndriya, caturindriya tema ja pacendriya ema cAra prakAranA chAne che ane e hisAbe e asaMkhya thaI. pratyeka jIbha svara - * 1-2 jue pu. 10 3. traNa vivaraNe tema ja vRtti mATe bacu, aha, he ane ThAma evI saMjJA meM anukrame yojI che.'
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ paheluM] sArIgamanuM virATa svarUpa utpanna kare che eTale svare paNa asaMkhya thayA. ahamAM A saMbaMdhamAM ema paNa kahevAyuM che ke (mRdaMgAdi, ajIva padArthomAMthI paNa svara utpanna thAya che eTale e dRSTie te svaranI saMkhyA sAtanI ja kema gaNAya?-asaMkhya gaNAvAvI joIe. acu ane aha e bemAM A praznanA be uttara apAyA che (1) (SaDaja vagere) save svarane sAtamAM aMtabhava thAya che ane (2) ahIM sthaLa gaNanA che. ThAo ane ahema te A uparAMta trIjuM kAraNa darzAvAyuM che ane e che ke gItane uddezIne sAta svarane nirdeza che arthAt gItamAM A sAta ja svarane, nahi ke asaMkhya svarane khapa paDe che. juo pR. . zabdabrahma - A uparathI jaNAze ke svare sAta ja nathI. paja vagerenA sakSma bhedone lakSamAM letAM pratyeka zabda-sAda-avAja vanine paNa svara' tarIke ullekha thaI zake. ema karatI veLA e vAta ApaNe je khyAlamAM rAkhIzuM ke zabdasRSTi nAnIsanI nathIe te atizaya vizALa che te zabdabrahma sudhInI mAnyatAne eka rIte ravIkAravAne ApaNane prasaMga prApta thaze ane tema thatAM mArA jevo te e zabdabrahmane "sArIgama'nuM 'virATa' svarUpa mAnavA prerAya. pUrvajonI paraMparA - A lekhamAM meM "sAregamane sArI gama'nuM uttaravartI svarUpa gaNyuM che, jyAre "sarigama' e enuM pUrvavata svarUpa che-e ene pUrvaja che. ene paNa pUrvaja te. sarigamapadhani' che. vaLI e "sarigamapadhanine pUrvaja sajaja
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 saMgIta, nRtya ane nATya (pariziSTa risabha-gaLyA-majhima-pa4ma-dhaIta-niSNAta che ane e pUrvakanI paNa pahelAne pUrva ja ema je uttara vadhAre vizALa svarUpavALA pUrvajonI paraMparAne laMbAvAya te e zabdabaddhamAM vizAMti pAme. je zabda bahAne ApaNe mahAkAya vaDanuM vRkSa kapIe te "sarigamane enuM bIja gaNI zakAya. "sarigama' e zabdAmapa-viSNune vAmana avatAra che, jyAre zabdachApa viSNu e "sarigamabu virATa svarUpa che. bAkInAM "sArImama" vagere svarUpa A be koTinAM madhyavartI che. hiMdu milana maMdira (1 8, a. 1; jAnyuArI, 1956) ' 1 A zabda kadI udbhavya ja nahi haze ema khAtarIpUrvaka kahI zakAya tema heya te huM evI kalpanA karuM chuM ke "sarigamapadheni" evI saMjJA yojAyA bAda kAlAMtare uccAra ke lakhANamAM kaIka kAraNathI parivartana thatAM e saMjJAnuM "sarigama padhani' evuM rUpAMtara thayuM. A kalpanA yathArtha hoya te ema kahI zakAya ke "sarigamapadheni' e "sarigamapadhani ane pUrve ja cheenuM pUrvavartI svarUpa che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : saMgItanA belapUrvakanI kRtio (1) pAvanagla A stuti "kharataram gacchanA jinacandrasUrinA ziSya ane lablinidhAnanA guru jinakuzalasarine vikramanI 14mI sadImAM racA che. e cAra pustakamAM chapAI che. e paikI mAranAra sivAyanA traNa pustakone AdhAre e nIce mujaba huM saMpAdita karuM chuM "3 ki papamapa, dhumi ghoM ghoM, dhasaki papapa dhAravaM dodoM ki dodo, brAnDidi drAgDidi ki, maki "prnnrbdrennssm| saki , "maNaNa raNaraNa, lijaki nijajanarakhanaM surazailazikhare bhavana sukhadaM pArvajinapatimajjanam // 1 // eTareMgini thogini, 2kiTati giguDayAM, dhudhu kidhuTamaTapATa guNaguNaNa guNagaNa, raNaki 40 Ne, guNaNaguNagaNagauravam / jha jhikijhaM jheM, jhaNaNa raNaraNa nijaki nijajanasajjanA kalayanti kamalAkalitakalamalamukulamIzamahe jinAH // // 1 AnAM be nAmAMtare meM pR. 38mAM noMdhyAM che. 2 me pR. 38. 3 mA bhATa huM sa, kha bhane D ! yo chu. 4 )-deM gi dha pa 5 D-dhu dhu mA dhe dhe 6 D-de do gi do deza 7 D- dhra Na ra Na | na vaM 8 D- ki I sa -jha Na Na raNa 10 kha-raNaNa nija 11 D-kaTiragini dheAMgi kiTiSu gigDiDAM 12 )-kiTi ghugi guDadA 13 sa-gigavadA 14 sa-Ne meM guNa; ___D-neNNaM guNa 15 D- jheki DoM jha 16 kha - jhaiM jhai jhaNa 17 kha-mukalamIsamahe
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 saMgIta, nRtya ane nATya [ paziSTa uki deM ki deM deM, 'Thahi uhi ki uhi paTTA tAjyate .. tala loM ki loM lo, Si Sini, DeMSi Sini vAdyate / 4oN bhaoM ki moM oM, thogi thogini, dhegi ghoMgini kalarave jinamatamanantA mahimatanutAM namati suranaramahotsadhe // 3 // ... 'khuzaMki khudA, "khukhudi khuMdA, khukhudadi do doM, apare cAcapaTa pacapaTa, raNaki 10Ne, raDaNaNama DeMDeM umre / . tilA saramamapadhuni, niyamagarasa, sasasasasa, surasevitA / jinanATyaraGge kuzalamanizaM dizatu zAsanadevatA // 4 // " A cAra pattonI stuti dvArA anukrame pArzvanAtha, samarata tIrthakare, jinamata ane zAsanadevatAne ulekha karAyo che. vizeSamAM A stutinA kartAe aMtima paMktimAM ADakatarI rIte pitAnuM nAma darzAvyuM che. sA, rI, ga, ma, , dha ane nI e anukrame saMgItanA sAta svaronI je pracalita saMjJAo che tenA sAcA mULanI dizAmAM "saragama padhuni' prakAza pADe che. 1 kha-Thehi Thahi 2 sa-ka Tha3 3 kha-paTAstAjyate 4 D-AMbhoM a u u kadhugi kadhugini dhogi 5 sa-manantaM mahima / sa-tanutA namati 7 kha-mucchave 8 pathama ya2mAM yAM yAM 'kha' che tyA tyA mene se sa-54mA tamar D-48mA sarvatra 'Sa' cha. 8 sa - dhuSuDadi 10 sa- SuSuDadi; D-SuSuDDi do do 11 kha-maiM maiM 12 sa - DaNaNa DeM DeM; D- draNaNa deMDe 13 D- tahiM sirigama 14 D - ma gA ra se 15 sa- sevatA 19 sa - muni zaM
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjuM ] 101 saMgItanA belapUrvakanI kRtio (2) nAbheyajinastuti A ajJAtaka stuta be sthaLethI chapAI che. "rojha zAha" (pR. 178)nA aMtamAM prastuta stuti paM. dayAkuzale lakhyA ullekha che. e yAkuzala te tapA' gacchanA kalyANa kezalanA ziSya ane vi. saM. 1648mAM tIrthamAlAstavana racanA yAkuzala haze. je ema ja hoya to A stuti viksanI 17mI sadI jeTalI te prAcIna gaNAya. jo bita stuti ghaNuM azuddha che. AthI koI i pAThAMtara huM chuM chuM, jo ke koI vAra emAMnA pAThane mukhya sthAna ApuM chuM. prathama paranA aMtamAM zAmi ne badale baMnari) pATha che. A sadhAmAM racAyelI stutimAM vabhadeva, save tIrthakare, jinezvaranAM vacane tema ja vairocyA devIno guNAnuvAda che. tema chatAM A baMne prakAzananI aMtima paMktimAM ene vardhamAnanI stuti kahI che te vicAraNIya gaNAya. A rastuti huM nIce pramANe A baMne prakAzananA AdhAre ane kvacita artha vicArI saMpAdita karuM chuM - "baakhaali, my'mkhaa, jbaabhaabith sAsApAgAriyApA, magare ri)masarigAM, pApagAsArivANa / ityaM SaTA)jAtiramya, karaNalayayutaM. satkalAbhika sametaM samItaM yasya devaivihitamiti zumaM, pAvaso nAmisnuH // 1 // - ' 1 juthI pR. 28 3 - ri ka sa ri pa 2 kha- pa ma paghi gA tra - pArzvanAya
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa "dhuMda dhuMda khakhudAM "Dikhi Dikhi DikhimAM, TAM ghumAMTAM ghumAMTAM *dukmAM dukamAM daduka (ka) mAM duli duli dulimAM bhAMsu bhAjAM 5 bhubhAmaM / chama chamAM nichamAM, Tiki Tiki riTi[:] bhAM bhruvAM bhruvAM vAM yethA (bA) mAsodyavAdyaM vidadhati vibudhAH pAntu vastIpAste // 2 // koraMTaM rAvaNaM, tribhuvanakariTaM, darpaNa TaM raNaMTaM drAvyaM DavyaM DaDavyaM, DahaDahaDahavat, tAM guNAlaMganetram / jhAnaM jhapaM jhajhaMpraM trakhimakhikhakhubhAM kSudramiH kSa(kSu dramAMsai re misturya matoSaM jina pativacasaH pAtu pUjyopacAraH // 3 // 1 nATA mitrATayantI truTitakaTitaTaM kaNTakaM loTayantI koTATuH koTayantI kapaTamaTipa kAya (? paTaM sATayantI / uttAlI ghyAla phAleH spha(phuTajaTilajaTAjUTakaM jATavantI roTyA lATayantI ghanaghanA zreyaso varddhamAnaH // 4 // " (1) mahAvIra - vRddha saza zamacandrasUrinA ziSya jayamagalasUrae apabhraMzamAM 16 padyomAM mahAvIravRddhakalaza' racyA che. enAM padyo 13-14 kaiMka sudhArA sAthe huM atra rajU karuM chuM : 1 kha- SAndA bAndA SuSadAM kha Diga Dipa DiMga Di bhATA dhu mATA 3 'kha'-bhAM ' d'ne, pahale 'Da' che. 4 D - talAM chalmAM chachamlAM 1 kha-trATA nirvATayantI 7 kha 8 / D CG CM (Vol. XVII, pt. 4, pp. 216-217 ) tema ja " AtmAnada prakAza huM pu. 69, aM. 9)gata mArI lekha "zubharAtI naina lasAhitya : pUlayo bhane pUnavidhi" (pR. 168). " - " - madhumATa 5 kha - bhruvAM bhurye ki ( ki ) paTe sAramantI
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIju ] saMgItanA elapUrvakanI kRtie 103 "tAdhoMdhoM dhudhumi dhumi naigi laiMgiTi naigi jayaDhakka pajilA kaTi dogi do do triSuni triSuni ya dhudhumi dhudhumiru mhlaa| tA pharaka pharakati bajati bhAvaju jhigiDidi jhigiDi jhallarI tAdAgDi digi do do tiula vAjati dundubhi digni digini digi vigi nirI // 13 // moma moo saMkhu vAjati tAla rimijhimi camakatA tAkiriri phiriri Tikarari summati kAhala timi rimi rimi mktaa| jhijhimi rayumA jhijhimi ragumAM jhijhimi jhijhimi sAlae DAMDaDi ginigi DAMDaDi ginigi DAMDa DAMDA vINa lIlA lAlae // 14 // "
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTa pariziSTa 3 : vizeSanAgenI sUcI ( ) granthakAre (a) jaina | jJAnavimala 78, 79 abhayadevasUri 14, 19, 29, devavijaya 78 devasUri, vRddhavAdI 81 3ra, 48,54, 61, 75, 86 cha udaya 83 dhanaharSa 4 1 udayaratna 83 nandiSeNa 48 umAsvAti 23 nemicandrasUri 7, 83 saSabhadeva 85 pAcandra (ji.) 86. juo kAntisAgara 38 pArSadeva. kIrtivijaya 42 popsI 85 guNacandra para prabhAcandrasUri 81 jayamaMgalasari 102 becaradAsa, paM. 30, 31,41, 47 jinakuzalasari 8, 99 bhadrabAhasvAmI 62, 79 jinadAsagaNi 19, 1ra maDana (maMtrI) 88 jinaprabhasUri 49 malayagirisari 15, 29, 31, jinabhagarNa kSamAzramaNa 2 2, 45, 26, 57, 59-61, jinalAbhasari 78 76 jinasena, da. , 85 ' mahekamuni 84 jinazvarasAra 88 * munIndrasAra 6, 64 1. zuM eo jena che? 2. eo saMpAdaka che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10, trIjuM ] vizeSamAmAnI sUcanA munisundarasUri 32, 7ra kAle 47 ! yazovijayagaNi 82 geDe pI. ke. 88 ratnazekharasuri 81 jagadekamala 86 rAjazekharasUri 81 TiLaka, lekamAnya 96 rAmacandra(sari) 90 taDu para, 53. vinayavijayagaNi 4, 82 trivedI ke. ena. 90 vimalasUri 77 daktila 31 viravijaya 43 digambara 86 virasena (di.) 68 nArada 15 zAnticandramaNi 47, 49 pratApa 86 zAntisUri 78 bhArata 5,25, 28, 30, 52,73 zIlAcArya 91 malayazekhara 76 saMdhadAsagaNi 64 mahilanAtha 20, 24, 25, 95 ziharSi 84 mAdha 95 sudharmasvAmI 2 - viThThala, bIDakara 96 sudhAkalaza 86, 87 vizAkhila 28, 30 mAdayagaNi para vizAkhila 28 haribhadrari 196, 64 zaMkara 86 hemacandasari, kali0 4, 50, | zaMkarAcArya 95 cara, 67 zAdava 87. (ba) ane thArI ke. esa. rAmasvAmI 12 zukla nathurAma suMdarajI 14, 27 abhinavagupta 25. zeSa cunIlAla 5 umAkAnta, Do. 88 sAMDesarA prA. 65 1. zuM A granthanuM nAma tA nathI?
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa () grantha ane lekhe (a) jaina /- cuNiNa 5, 62-64, 67,. ayitazaya , , - vRtti 63, 68, 76 - vRtti 48 uttarajhayaNa 6 aNuogadAra 6, 7, 10-12, - curNi 78, 80 14, 19. 47, 93 - nijuti 79, 80 - bRhad vRtti (zAti) 79 - cuNi 17-19, 22-28,96 | - vRti nemika ) 83 - TIkA (hama) 15 upadezaprasAda 63 - hAribhadrIya vRtti 17-18, upamitibhavaprapaMcAkathA 84 22-27, 96 uvaesapaya 64 - haima vRtti 12, 18, 20 - TIkA (vRtti) 6, 64 28, 48, 96 RSabhavIrastavana 48 anekAntajayapatAkA 19 AvavAya 7, 47 abhidhAnacintAmaNi 4, 5, 12, kathAkeza 88. 31, 49, 5, 76 I kaSAyakAbhUta T - vikRti para, 92 1kasAyapAhuDa 1 - vRtti 4, 5 - TIkA 68 arthazAstra 85 , kAvilijaja 78 alaMkAramaMDana 87. kAvyamaMDana 88 AtmaprabaMdha 78 kuMthunAthajinagIta, zrI 83 AdinAtha-stavana 87" kumArapAlacariya 6, 53 AdipurANa 68, 85 kuvalayamAlA 80 Ahata jIvana jyoti 57. kRpArasakoza 49 gAvasmaya ' 14 keyala 12 1, A citathI aMkita ti te lekha che. . . ,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIje] vizeSanAmanI sUcI 10 ja zI vASyi 8, 101 ThANa 6, 7, 10, 10, 16, 28, gandharvazAstra 85 29, 32, 42, 53 * gujarAtI jaina bhaktisAhityaH - vRtta 12, 14, 19, 22pUjA ane pUjanavidhi 102 30, 32, 54 caupannamahApurisacariya 91 tanyAliya 41 carI 80 ja carcarI tivAkarama 85 caturvizatiprabandha 86. ja tIrthamAlAstavana 101 prabandhakoza triSaSTizalAkApuruSacaritra, haima 50capUmaDana 88 51, 77 carcarI 83. juo caracarI didivAya 2, 3 4 carcarI (carcarikA) 83 dvAdazAMgI 1, 2 cosaThaprakArI pUjA 40 dharmilahicchI 66 jabudIva5ti 6, 60 : nadI 47 - vRtti ( zAnti) 47 nATyadarpaNa 88, 90 jayAnandakevalicaritra ka2, 7ra - pajJa vikRti 88-8jinabhaktibhAvanA pada 78 nATyavidhi pa7 jinaratna koza 86 nATyazAstra 85.- jue bharata' jayaka5 2 nAbheyajinastuti 38, 101 jIvAjIvAbhigama 28, 29, 83 nAyAdhammakahA 6, 4, 48, - - vRtta (malaya) 15, 16, 53, 62. jao jJAtAdharmakathA ra9, 10, 6, 84 | paumariya 77 jaina granthAvalI 88 5jesavaNAka5 91 jaina saMskRta sAhityane ItihAsa pahAvAgaraNa 6, 36 pariziSTaparva 67 jJAtAdharmakathA 28 jue nAyA- pAchayaTIkA 99-81 dhammakahA pAIyasamANa 14, 6
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 saMgIta, nRtya ane nATya [ pasizae pADagatajinendraratuti 39. juo ! rayagvalI 53 3 zrIsamavasaraNugati thAya (pArzvajinastuti 28, 99 rAjakazrIya 62. jue rAyapapicchanijajutti 77 teNuI jaja pudgalane khela 44 rAmAyaNa, haima 78 puphiyA 62 rAyapaseija 30, 41, 47, puNvagaya 3, 28 54. juo rAjaprazrIya te pUrve gata 3 - vRtti 57, 61, 76 badhakeza 81. jae caturvi- | rAsaka 81 zatiprabaMdha lokaprakAza 43, 44 pradhaTIkA 49 vavahAra 6, 53 prabhAvakatryarita 81 vasudevacariya 64 prameyaranamaMjUSA 47, 48 vasudevahiraDI 9, 44, 46, prazamarati 20 praznottarasamuccaya 42, 4, juo | - bhASAMtara 65 hIraprazna * vAjinI vaNajAra 76 bRha dipanikA 1 vicArazreNi 2 bhagavatI satra. juo vivAharaNati vimukti ra9 - anuvAda 60 vivAgaya 6, 7 bhagavAna mahAvIranI dharmakathAo 48 vivAhapatti 1, 64. ja bharata 85. juo nATayazAstra bhagavatIsUtra bhuvanabhAnu vilicaritra 43 - vRtti 61 mahApurANa (di. ) 8 vikharugIta 41, 46, 47 mahAvIracariya para vItarAgastotra para mahAvIravRhakala 102 - paMjikA para ratnasAra, zrI 58 | zake keTala nATaka vimurthI 14
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ triIjuM ] vizeSanamAnI sUcI 109 zaaparikSA 28 sajajanasanmitra 4, 38, 70, 83 zicha Tara samavasaraNagarbhita thAya, thI 39 zrIpAla rAjAne rAjAne rAsa 82 | juo pADagatajinendrastuti saMgItadIpaka 88 : samavAya 47, 4, 5, 75 saMgItamaMDana 85, 87 - vRtti 48, 75 saMgIta ratnAkara 86 ] sarapAhuDa 28, 85 saMgItaratnAbdhi | sarvArthasiddhanI sajhAya 43, 44 ke - vRtti 87. siddhapAvaDa 42 saMgItaratnAvalI 88 saMgItasamayasAra 85-87. jao | sipAhuDakara saMgItasArasaMgraha 1 siddhaprAbhUta 42 saMgItasahapiMgala 88 siddhahemacandra saMgItasArasaMgraha 85. juo - svapajJa vRtti 6 saMgItasamayasAra sirivAlakahA 82, 85 saMgItasArahAra - 06. juo saMgIte paniSatsAra, saMgItapa supAsanahacariya 6, 53 niSatsAhAra ane saMgItapa- surasundarIcariya niSadgathasArahAra * sUtra viSe parAmarza 18 saMgItApaniSasAra 86. juo | virAvalIcarita 67 U saMgItasAroddhAra sthAna 43. juo ThANa saMgItapaniSatsAhAra 85, - vRtti 8, 75 1 86, 91. | svaraprAbhUta 30 - prastAvanA 88 svastika, zrIvatsa ane pada saMgItapaniSada 86 hIraprazna 43. juo praznottarasaMgItapaniSadragranthasArahAra 86. | samuracaya jae saMgItasArodvAra ) D 0 M 38, 12
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa Jaina Data about M usi | Ollobladae al cal Instruments, They gAhAsattasaI Life in Ancient India cUDAmaNi 86 as depicted in the Juin Canous 8C dazakumAracarita 47 divyAvahAna bauddha) 47 Music of India, The dhanurveda 25 Natyadarpuna of Rama. nATyazAstra (bharatakRta) 5, 19 candra and Gunaogo 59, 60 dra: A Critical Study, nya videza 80. The to bhagavadagItA dara (A) ajaina mahAbhArata 56 mAlavikAgnimitra 53 . aMguttaranikAya ratnAkara 20 - TIkA pada rAmAyaNa 78 amarakeza 18. rukimaNasvayaMvara 96 aSTa chApa ke vAdyayaMtra 5 ( vizAkhila 48 veda 25 3 vaizAkhila 28 kapUramaMjarI 53 vyAkhyAdhA 13 zizupAlavadha 95 kAdambarI 47 - vyAkhyA 20, 24 95 kAmazAstra 47 zyAmalA-navaratnamAlikA 95 kumArasaMbhava saMgItacUDAmaNi 86 - vyAkhyA 25 | saMgIta pArijAta 87 1 A kRti "gA pautramAM kanyAMka 28 tarIke prasiddha karAI che.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ trI ] vizeSAnI sUcI 111 saMgItamAra6 87 sararavatIkaMThAbharaNa 76 saMgItarAjanRtyaranAza 91 sarvekaSA 20, 95 saMgItazAstra 16 sAmaveda 8 - prastAvanA 14. saMgItAhAra 86 selebalpa 50 saMjIvanI 25 |Indian Aesthetion 12 (4) prakIka aMga , 47 mAlamasAha 87 ayapAla 99. ASADha, mAya 80, 81 rasanADhaya dara ASADhabhUti 77 anAhata 62 iDadAsa 78 anuttara (vimAna) 41 indra (ka) 68-71 abhayaca% (di0) 86 indrajALa 70, 71 abhayacandrasUri 87 I IzAna 61, 62 a. bhA braja sAhityamaMDala 5 1 IzAnendra 61 amadAvAda 91 udAyana 67, 68 amaracandrasUri 87 urvazI 45, 83 avatAre, cAvIsa 92 kaSabhadeva 68, 70, 78 avatAra, dasa 92 kapila 79, 80 aSTApada 77, 78 kalAvilAsa 32 asaI 41 kalikAlasarvajJa (biruda) 4, Agama 2, 47 29, para, 67 ADhaya 41 kalyANakuzala 101 AtmAnanda prakAza 102 kAmonmatta 66 1. A kRti "gA pI. 2."mAM maLyAMka 16 tarIke chapAI che,
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa kinnarI , hA kinAre 51 kumArapAla 90 kumbha 41, 42 kulaparvata 70 | jayAnanda 33, 73 jitazatru 64. jaina satya prakAza 18, 44, 63, 83 jaina siddhAnta bhAskara 86 gaNadhara (padavI) 2 gadharvadarA 39-41, 47 4 - gandharva--sundarIo 91 gadha 5, 68 . gAyakavADa paulya granthamAlA 86 | gItasundarI ka2, 34, 8, 74 gujarAtamitra tathA gujarAta darpaNa tapA ga7 101 tAlarAsaka 81 tilottamA 45 gburu 39, 45, 46 tripRSTha 51, 5ra trivendrama saMskRta granthamAlA 85 guNacandragaNi 89 guNasundarI 82 gApAlika 79 gautama (gotra) 39 gautamasvAmI 56, 62 caracarI 80 candra 62 candrahAsa 77 cazmA 39 cArudatta 9, 40 citta dara citramaya jagata 56 jayagrIva 39 dayAkula 101 dayAvimala 91 dazArNabhadra 62, 63 devarkiMgaNi kSamAzramaNa 2 devazAne pADe 41 devasUri, vRDavAdI 81 drAviDa 85 dhamikala 64, 65 dharmanAtha 45 dhindiNI ( cha%) 81 dhruvaka 80 dhavA 5 nandIzvara dIpa 42 namuci 45
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ trI ] vizeSanAmonI sUcI 113 naracandrasUri 83 bahurUpiNa 70 nATyasundarI 32, 72-74 IT bI. bI. 4. juo e nAdasundarI 32, 74, 75 . baraDA eNnDa senTrala inDiyA nAti 38, 10 3 reve ane W.I. R. nArada 39 L bI. bI. enDa sI.Ai. relave niti 91 1 nevui 81 buddhiprakAza 12 nyAyAcArya 82 bombe baroDA enDa senTrala inDiyA patya 41, paNa patra 7, juo rAmacandra ane relve 94. juo bI. bI. sItApati bharata (cakravartI) 77, 70, 85 paraNya 45 bharUca 81 paramathI 86 bhArata 1 pazcima bhArata 87 : bhAratIya jJAnapITha, kAzI 38 pasaI 41 bhagukaccha 81 pATalIputra 6, 77 bheja 86 pArSadeva (di.) 86. juo pAzvacandra magadha 45 pAhuDa . juo prAbhUta puSya 3. jae pUrva madhyapradeza 87 pUrNabhadra 62 mandara 4pa. juo meru pUrva 3, 30, 57. juo puSya mandAdara 78, 78 prabhAvatI 67, 68 mAladhArI 87 prAbhUta 3, 57. juo pAhuDa mahattara 78 "bala 62 mahAkAla 81 balabhadra 79 mahAdeva 48. juo ziva bahuputrikA 62 mahAdevArya (dive) 86 mathurA 5
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 mahApadma 45, 46 mahAala 9 mahAvIrasvAmI 1, 50, 51, 54, 55, 5, 6, 63, 27, 25, 91 azuibha kara bhADavagaDha 87 mAdevasUri 91 saMgIta, nRtya ane nATya mAla(1)vA 97, 28 maMtravatI 67 citrasenA 69 meSakumAra 62 menakA 45 meru 45. jue mandara yunAiTeDa nezansa ejyukezanala sAyanTiphrika enDa kalcarala ArgenAIjhezana 94, jue sayukta. ane Unesco. raMbhA 45 rAjagRha 99 rAjazekharasUri 86 rAmayantra 77. juA padma rAmacandrasUri 102 rAvaNu 77-99 labdhi 45 dhavarattama 44 vardhamAna 102 [ pariziSa vasanta 4, pa vasantatilakA 64, 65 vasudeva 46, 66 vAdivetAla 79 vAmana 92, 93 vAli 77 vijayadeva 61 vijayasenA 66 vinayavijayagaNui 42 vizvAbharAja para vizvavasa 46 viSNu ghara viSNukumAra 44-46 vIrasena ( di.) 18 vRSabhasena 85 vaidika 4. vairAdhyA 102 zaka 50, 63, 64 zatrumana 64 ziva ra ziva 95. jue mahAdeva zukra ra zyAmalI 46 zrI kraeN zrIpati 33, 34, 72, 74 zrIpAla 81, 82
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIja] vizeSanAnI sUcI 15 saMyukta rASTrasaMdhanI keLavaNI, saurASTra 40 vijJAna ane saMskRtinI saMsthA Rdila 3, 41 94. e yunAITeDa sthUlabhadra 67 saMgama 50 hara 49 sadbhUta 82 hastinApura 45 sarvArthasiddha 43, 44 hAhA 7, 46 sAgaropama 40 sAba 61 hiMdu milana maMdira para siMhakumAra 88 hiraNyA 65 siMharAja 80 ha6 77, 46. siddhasena divAkara 81 hemacandra 81 sItApati 77. juo pas hemacandrasUri (kali) 4, ra9 sugrIva 8, 40, 41, 54, ThAzima gherI 88 55 57, 60, 62 Chinese 92 suharI 82, Journal of the OriensurASTra 40 tal Institute, They sahiraNyA 65 Monographs on Music y -sUrya 62 Negroes 92 . sUryAla (deva) 30, 41 Sangeet kala vihar sekasa 41 senA 66 English Supplementy sAmezvara 86 Unesco 94. jo yunAiTeDa saudharma 45 W.I.R. 94 jue bI bI. . ane pR. 56-59gata keTalAka 1, pR. 37gata bhASAonAM nAme abhinayanAM nAme jatAM karAyAM che.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAK ADaMbara 8, 13 *zikA 26 kAMsI 26 { kAhala 103 gAdhikA 13 { gAhiyA 8 gAmukhI 13 gAmuhI cha jayaka 103 jIllarI 7, 13, 103 DhAla 83 ted 9 tanti 4 Lera tantI 25, 30 sagIta, nRtya ane nATya vAghonAM nAmeA tantrI 19, 25, 26, 36, 77 tamburA 78 tAla 49, 74, 103 tikkhara 48 tila 103 trisarikA 35 trisarI 35 dundubhi 83, 91, 103 puSkara 9 pAhe 91 pAvA 31 bhujavINA 118 bhUMgaLa 72 bherI 87, 91 [ pariziSTa mala 103. juA mAdala mahAbherI 8, 13 mAla 8. jummA madya suIMga cha. jummA muba suraja ra mRga 13, 21, 51, 12, 83, 84, 91, juA muga meralI 31, 69 vasa 30, 49, jummA veNu vAMsaLI 17, 25, 27, 35, 51, 94 vISNu 83, 103. jue vIzvA 1 AnA cAra prakAra mATe jue pR. 57.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjuM ] vizeSanAmonI sUcI 117 viNa 19, 26, 27, 28, 31, 1 - nI vizuddhi 35,40,74, 75 33-35, 30, 41, 47, | as a vaza 50, 51, 68, 19, 74, 75, 77-7, 81, 2, | kha 10 84, 95. juo vINa !ii saMkha 7, 103 - nAM avayavo 33-35, 40, sAraMgI 35 74-75 sAla (?) 103 1. gayA. taMtrI (tAMta che, tuMbaDuM, daMDa (dAMDa) ane nAla (dAMDa)
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTa pariziSTa 4 saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabdo . aMzasthara 25. juo tANa | abhinayikA 76 ane tAna abhiru ' aphakharasama 10 abhirugatA 16 ne akSarasama 26 { abhirU5 15, 16 aMgamaroDa 91 abhirUvA 9 aMgavikSepa 49 alaMkAra 29, 20 aMgahAra(2) 49-51, 5, 69, avaroha ra4 70, 84 avasamana 56 aMgahAra 49 azvakAntA 16 1 aMgahAraka 48 AveDika 76 aMgahArikA 76 i Agamika gIta 36 ( aMcie 53, 54 1 Agamiya gIya 36 1 aMcita 53, 5, 61 AMgika abhinaya 4, paha anubhAva 71 , vikAre 51 anuvAdI svara 27 Adhvaga 86 abhibhuta 54 Ananda nATaka 68, 71 U abhinaya( ) 4, 51, 23, AbhIrI 37 54, 56-61, 65, 68, ArabhaTa 54, 58 -nA cAra prakAro 4, 54, 57 ] [ ArabhaTi vRtti 53 abhinayakaLA 3, 4 1 ArabhaTI , 61 | 70, 7, 86 1. AthI gIta, nRtya ane vAgha e traNe abhipreta che. 2. Ane artha ucA sUra uparathI nIcA sUra upara AvavuM te.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothuM ] saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabda 119 1 kazya 28 mArabhaDa 54 RSabha 11-14, 20, 21 Araha 24 elAmakriya 36 AlApa 65 I kaltha 6, 29 AlApinI 16 i AzakAtA 15, 16 kakubhA 37 1 AsakattA 9 karaNa(B) 47, 50, 51, 23, 69, 72-74, 84, 101, AhArya abhinaya , 59 karNATI 37 ukhittaya 28, 32 kalyANa 7 uccatAla 76 I uttaragadhArA 9, 16 kAkalI 69, 84 1 uttaragAndhArA 15, 16 kAsArita 53 uttaramadA 4, 15, 16, 28, 83 kedAraka 37 uttaramandrA 16 kemedA 37 *uttarA 9, 15, 16 i koraviyA 9 ( uttarAyatA kaTimA 15, 16 ! keravhIyA 9 uttarAyatA keDimA 9,15, 16 ! kolAhala 36 uttarAyatA kaDImA 9 karavIyA 15, 16 uttarAsamA , 15, 16 kauzikI rAga 37 UMkSipta 34, 57 , vRtti 53 ukSitaka 29, 30 phalepanatA 16 udArata 84 - kRddhimAM 15, 16 uddavRtta karaNa 5 kharaja 11 | unnamana 56 khuTi6i)mAM 16 - 1. jayAM pAThaya zabda ane saMskRta zabda abhinna hoya tyAM te bhegA apAyA che..
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa I khuphiA 9 e khudimA 9 gajadanta 51, 60 I gajaja 6 1 gadya 28 i gandharva 66 | gabdhava 6 gandhazvadhara 6 gadhabrasAlA 6 gadhevia 6 gadhAra 7, 8, 21 gandhAra-gAma 9 gahasama 11, 27. juo grahama | gIta 5, 6, 15, 16, 25, 3335, 37, 46, 47,50-53, 62, 65, 6, 72, 77-79 81, 84, 91, 92, 96 -nA avAMtara guNe 17 -nA ATha guNa 17 -nA guNo 18 -nA cAra prakAra ane tenA artha 32, 57 -nA cauda deze 49 -nA traNa AkAro 16 -nA parIsa deva 49 -nA prakAro ane upaprakAro 36 -nA sAta deza 17 -no prabhAva 37 -ne viSaya 37 gItakaLA 48 gIti 5, 6. juo gaI gIya 6, 36, 48. juo gIta gIyaramAM 7 gucchakRti 37 gurjarI 37 nea 6, 32 ge(ga)jaja 29 geya 5, 9, 58 nA AkAre 10 | gAna 5, 6, 5, 45, 47, 50,51, 5, 6, 78, ( 81 gAndharva 5, 34, 35 gAdharvakaLa 88 gAdharvavidyA 6 gAndhAra 11-14, 20, 21 24, 46 gAndhAra-grAma 14, 15,47, 50 | gAma 11, 24. juo grAma gIo 6, 9 juo gati
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAthuM ] saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabda 121 -nA ATha guNa 10 | tanisama 11 -nA ATha prakAro 28, 28 tannIsamutha 88 -nA cAra prakAra 32 tAtAI 50 -nA cha deSa 10 tAtAyA 50 hasama 10 sAthe 50 gaurI 36 tANa 11, 25. juo aMdaravara graha 19 tADava 51-5, 68-71, 76 grahama ra7, 31, 47. juo tAna(no) 19, 25, 26, 48, mahesama 50, 82, juo aMzasvara grAma 9, 11, 14, 19, ! tAboTA 80 | 24, 23, 36, 48, 50, tAla 5, 6, 17, 19, 30, 0 82. juo gAma 31, 50, 65, 6, 80, (grAmaka 24 81, 86, 87 grAma-rAga para tAlama 10, 27, 28, 47 dhAlanA 23, 31, 82 cacarI 82 - toDI 37 chalika 76 tautrika 5 chalika-mArga 48 triguNa 37 jImUta 24. thaI 50 Do(Da)bilikA pa thaIkAra 50 thaI thaI pa0 ( @sAya 7, 8 rASTratika paTa { sAta 7 . ditita 54 tata theI 50 duvaI 36 1. mU nAnA AzrayarUpa sama ( a scale in music : 2. Ane artha rAga kheMce te" che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa duviliyA 36 nakAra (1) 50 devagAndhArI 36 na 53 devI 37 namyaga paka devAlA 37 naccaNI 53 naTanArAyaNa 35, 37 dazya 76 dezaja kapha na 48, 5, 75 nArAyaNa 36 zAkhI 37 naTTapAla 55 dezika 36 naTTA 37 I dezya gIta . desi gIya 36 naTTAriya 53 deSazATikA 37 nakha 80 kaviDI 36 nake 76 kuta 61 nartana 49, 76 kutA 61 - nA cha bheda 49 dumamaMjarI 37 nandI 15, 16 dipadI 36 nadyAvarta 24 dhaivata 48 nAca 83 dhanAthI 7 nATaka(ke) 5, 55, 69, 7-80, dhArI 36 82, 84 - nA prakAre 61, 62 dhuma 45 5 dhavata 7 nATaka, nava 81, 82 1 dhaivata 12, 13, 21 nATake, batrIsa 60-62, 64 nATArambha 8. dhruva 45 nATaya para-54, 65, 68, 19, kuvA 5 75, 78 baeNkAra 50
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 zuM] saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabdo 123. - nA cAra prakAre 5ka nIsiesasiasama 10 - nA kara prakAra (bheda ). vRta para, 53 ' 54, 15 nRtya 33, 45, 4-53, 55,. nATayakaLA 65, 72, 75, 76 57 64-74, 76, 70, 81 - nA traNa prakAro 75, 76 nATayamikA 5 - nA cAra prakAra 59 nATayavidhi 55, 6, 76 - nA traNa prakAra 76 nATayavRte 67 - nA pAMca paryA para nATayAcArya 65 - nA sAta bheda 49 nATayopahAra 66 nRtyakaLA 73 nAda() 5, 36, 44, pa0, nRtyavidhi 65 74, 75, 86 nesAa 6 pajaja 6, 28. juo para - nA traNa prakAra 88 paMcama (rAga) 36, 37 - nA prakAra 36 paMcama (svara) 7, 8, 12-14, 2 nAdakaLA 74 pattA 32 nAdI 68 nAlikAgalaka 65 padabaddha 28, 30 nibandha mArga 48 padasama 10, 27 nizvasiSNavasitasama 28 para 28, juo 5jaja I niSada 92 payavida 28 niSadha 12 parivarta 65 niSAda. 12-14, 20, 21 pavanaya 28 nisAta 7 pATa 87 nIsisilasiyasama 11 pATaNa 87
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhAjImruta 54 pAda6 29, 30 pAsama 11 pAdAna kara pAviddha 29 pukharaya 4 puSpamAjIva pacha pUrNimA 9, 15, 16 pUrva raMga 69 pUvika 37 pauravI 16 pratyutzeSa-sama 26 prAvezinI dhruvA 5 pravRttaka 29, 30 prANu 5 prAtyantika pa prekSaSNu pa prekSaNuka 84 prekSya 76 Dow 'gIta, nRtya ane nATya nA cha prakAra cha gAlA 37 bhANuM cha khimmAka 65, 84 bela 7 y , bhArata 77 bharata-mArga upa bhasela 54, 59 bhANuka bhAya 6 bhANikA 36 bhASTriyA 36 bhAratIya bhASA 37 bhAva 49, 71 bhinna mArga 48 bhisela 54 bhairava 36, 37 bhairavI 37 bhramara 1 makara ( abhinaya ) 60 mI 9 mAMgI. 9, 28 jhima cha majhimagAma 9 makRitA 16 | pariziSTa madhukarI gIta 77 madhurI 37 madhyama 11-14, 21, 24 madhyama-grAma 14, 15 manujasamutyu 88 mA 30, 42 mu6 32 sakala
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothuM] saMgIta saMbaMdhI pAribhASika zabda 12 majAya 28 rakta 47 ma% 35 raktahaMsA ka7 mallI 27 raMgabhUmi 71 mahAnaTa 69 raMgamaMDapa 69 mahAsara 66 raMgita 27 maharIya gIya 76, 77 rajatanI 15, 16 mANuvaka 57 rajanI 15, 16 raMjanI 16 mAtrA (zruti 85 TuvAla 77 mArga 15, 16, 28 , rayaNI 9 mA-gIta 87 rayataNI 9 mAgatAla 87 vasa 28, 30, 71 mAlathiI 36 rAga 5, 3, 5, 6, 44. mAlava 57 50, 51, 6, 7, 85, 8. mAlavazikI 52 I rAgaNI 44, 66 mAlavI 37 1 sAgiNI 36 muchANA 9, 11, 24 rAmagrI 37 rAsa 76, 81 mUrchA 24 riMgita 23 mUcchanA 15, 19, 24, 2, | [ ribhi 10, 54 36, 47, 48, 50, 82, 3 ribhita 17, 23,53, 58 ( ribhiya 29, 30, 53 megha a6, 37 I risabha 7, 8 maTakarI 37 1 risaha 7 : '1, Rise and fall of sounds in music, modulation, melody.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 gIta, nRtya ane nAhya [ pariziSTa reva. 7 5 revata 8. ] revatita 8. raivata 12-14, 21 rAcitAvasAna 2 rAda 32 rohiNI 16 laya 19, 27, 30, 31, 61, 70, 101 layasama 10, 27, 47. hAsya 52, 5, 70, 71, 76 bhAsya-vidhAna 76 lekamadhyAvasanika pada gamambhAvasita 54 varSamAna (abhinaya) 60 visata 36, 37 vasaMkherI 37 I vAdhaya 48 1 vAcika 59 vAcika abhinaya 4 vAdI svara 27 vAghakaLA - nA cAra prakAra 76 vicitrA 16 viparIDI 37 viDaMbanA 25 vizlama 49 vivAdI svara 27 vizAkhA 16 vIrajayatikA 76 veNumulya 88 velAkulA 37 vaitAlikI 83 virADI 37 vyaMjaka 4 vyAyApikA 76 zuda-gAdhArA 15, 16 zuhamadhyA 16 zuddha- 15, 16 zrI 36, 37 zrIbhUpAlA priyA ka7 zruti 20, 40, 85 1)jAti 101 vaja 11-17, 20-22, 24, ja-grAma 14, 15 vAdi jAti 50 saMyama 76 saMvAdI svara 27 saMgata 56 saMgaya 76 I saMgIma 6 1 saMgIta 6
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthu* ] gItAlaya H sajja 7, 8, 24 sAgAma 9 sajja0nisAya 97-98 saMcArasama 10, 27 { saMkenakAvartana 55 samatAla 26,48 kramapratikSepa 26 samapratyutzepa 26 samANuz ka { sapA 76 sara 79, 11. jugma svara saragamapannunI 100 samaya 48 sagIta sa'nI pAribhASika zabdo sAttvika pa sAttvika abhinaya 4 sAmantAvANita 54 sAmAnyatApanipAtanika pa samutkrAnta 15 samAntA 9 sarakANu 22 saramANu cha { saritrama 97, 98 saragamana hara, 97 aNimadenI 98 sayuta hasta 60 sahita 56 { sArasI 9, 15, 16 sArIgama 92, 97, 98 sArIgamadhanI 96 sAregama hara, 197 sArakatA sArakAntA 15, 16 sAli cha sADA 36 su' 49 sakhA 16 sukRtarAyAmAM 9 saddagandhArA 9, 16 susajja subhadra 24 sumukhI 16 sahetarAyAmAM 15, 16 sumuttarAyAmAM 16 sUcInATya 70, 93 127 >>
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 saMgIta, nRtya ane nATya [ pariziSTa sUtranA ATha guNe 17 svara, sAta 78, 82, 85 seyAmaNI 76-77 svastika 56, 57 sevIrA 9 hariNASA 16 saudAminI 77 hirita 15 sauvIrA 15, 16 haritA 15 sauvIrI 16 harita 16 stambhatIrtha 37 hariyA 9 timita 56 harI 8 sthAna 47 hallIsaka 76 sthAna, svaranAM 12, 2 hastaka(ke) 72, 72 sthirahasta 48 hastaka, coTha 73 spabdita 84 hastAbhinaya 61 svara 5, 6,48, 49. hAva 49 -nA cAra prakAra 27 . hiraDelA 37 svaranA maMDaLa 51 kubaDako 81 svaramaMDaLa 7 haSyakA 16 tA. ka. pR. 60gata nATakonAM nAmo jatAM karAyAM che. 1. A note of the musical scale, gamut.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrti : sadgata gaNivarya ane suriratna (lekha che. hIrAlAla 2, kApaDiyA ema. e.) Aje keTalAMka varSothI "zrImukti-kamala-jaina-mehanamAlAgata "mukti ane "kamalathI zuM abhipreta che tenI mane jijJAsA rahetI hatI kemake e viSe A granthamAlAnA keI pupama e mArI jijJAsAne tRpta kare tevuM lakhANa kareluM jaNAyuM na hatuM sadbhAgye munizrI yazovijayajIne A vAta kahI. e uparathI emaNe mane devabhaktimAlA nAmanuM pustaka mekalAvyuM ane mukti ane kamalathI nirdI zAyelA be munivarone saMkSipta paricaya lakhI ApavA sUcavyuM. bA muktivijayajI gaNivaryanA praziSya ane pravijayakamalasarijInA ziSya zrIdevavijayaNie uparyukta devabhaktimAlAmAM lagabhaga prAraMbhamAM 5 1-17mAM gaNithI muktivijayajI u zrI mULacaMdrajI mahArAjanuM jIvanacaritra AlekhyuM che, tyAra bAda emaNe pR 18-5mAM pitAnA gara mAvajayakamalarijanuM vistRta jIvanacaritra aTha prakaraNamAM rajU karyuM che. enA AdhAre huM sauthI prathama maNivarya muktivijayajInI jIvanajhalaka rajU karuM chuM. mukhya prasaMge: janma ziyALakoTamAM vi. saM. 1886mAM, sthAnakavAsI saMpradAyamAM dIkSA vi. saM. 1902mAM sagI dIkSA maNivijayajI pAse amadAvAdamAM vi. saM. 1912mAM. gaNipadavI amadAvAdamAM vi. saM. 1923mAM ane svargavAsa bhAvanagaramA vi. saM. 1945mAM.] A gaNivaryane janma paMjAbanA ziyALakeTa' nagaramAM savArajJAtIya sthAnakavAsI sukhAzAnI patnI barabAInI kukSie vi. saM. 1886mAM thayela hatuM. emanuM nAma "mULacaMda' paDAyuM hatuM. cauda varSa : sudhImAM emaNe vyAvahArika jJAna prApta karyuM hatuM ane koI eka
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 sagIta, nRtya ane nATya sthAnakavAsI sAdhu pAse dhArmika abhyAsa karyo hatA. emaNe 16me varSe sthAnakavAsI byuTerAyajI mahArAjazrI pAse dIkSA lIdhI hatI, ane guru-ziSyAne sthAnakavAsI matathyeA yeAgya na jaNAtAM vi. saM. 1907mAM e bannee 'vegI' mata svIkAryAM. ATha varSa sudhI e baMnee zuddha praSaNA karI ane matAbhinivezIo taraphanA upasargo sahana karyAM. vi. sa. 1911mAM baMnee gujarAtamAM AvI siddhagirinI yAtrA karI. * mULa sthAnakavAsI yuTerAyajIe 'dAdA' tarIke suprasiddha miivajayajI pAse amadAvAdamAM vi. saM. 1912mAM dIkSA lIdhI te samaye mULa chae paNu tema karyuM. e baMnenAM nAma anukrame buddhivijaya ane muktivijaya rakhAyuM. kAtire muktivijayajI mAravADa gayA ane AgaLa upara pAlaSNupura ane kherUgAmamAM keTalAka samaya rahI amadAvAda AvyA ceDA samayamAM keTalAka sthAnakava.sI sAdhue e paMtha cheADI buTerAyajIne anusaryAM. AthI khAsa karIne muktivijayajInA parivAramAM lagabhaga 75 munie thayA. yAvimalajI munivare muktivijayajIne yAgeAddahana karAvI vi. sa 1924mAM Na' padavI ApI. emane prabhAva eTalA badhA hatA ke vRddhicandrajI, AtmArAmajI ane averasAgarajI emanI AjJAnusAra vartatA hatA. e gaNivaryane pAMca ziSyA hatA : huMsavijayajI, gulAbavijayajI, DhAnavijayajI, mAtIvijayajI ane kamavijayajI, emanA khAsa bhAvanagaramAM pa9 varSanI vaye vi. sa. 1945mAM thaye. 1. emane aMge nimnalikhita mAkhatA jANavAmAM nathI :-- emanuM janmavarSe, emanuM janmasthaLa, emanAM mAtA-pitAnAM nAma, buTerAya' e emanuM mULa nAma na hoya te e nAma ane buTerAya'nA a teme emanA thAnakavAsI gurunuM nAma. 2, e AgamehkAra AnadasAgarasUrijInA guru thAya che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddagata gaNivarya ane cUriyana zrAvijayakamalasUrinanI jIvanajharamara [noMdhapAtra banAvo : janma pAlItANAmAM vi. saM. 1913mAM, dIkSA amadAvAdamAM vi. saM. 1936mAM, vaDI dIkSA amadAvAdamAM vi. saM. 1937mAM, gaNi- vyAsa padavI labaDImAM vi. saM. 1947mAM, AcArya' padavI amadAvAdamAM vi. saM. 1974mAM ane svargagamana bAraDolImAM vi. saM. 1974mAM 3 rAdhanapuranA nivAsI "koraDiyA" kuTuMbamAMnA nemacaMda nAgajI keTalAka varSothI pAlItANAmAM rahetA hatA. emane traNa putro hatA. temAMnA ekanuM nAma devacaMda' hatuM. enAM lagna meghabAI sAthe karAtAM e suzIla nArIe vi. saM. 181 mAM eka putraratnane jama Ave ane enuM nAma "kalyANacaMdI paDAyuM. emane cAra bhAI ane eka bena hatAM. kalyANacaMda sAta varSanA thatAM emanA pitA bhAvanagaramAM AvI vasyA. tyAM kalyANacaMde tera varSanI umaramAM gujarAtI cha copaDIo ane be aMgrejI pustako pUratuM vyAvahArika jJAna prApta karyuM. AgaLa umara "paravaDI gAmamAM rahevAnuM thatAM vizeSa abhyAsa teo karI zakyA nahi. temane avAranavAra pAlItANA javA AvavAnuM thatAM temane vRddhayajInA samAgamane vizeSa lAbha maLato hato kAlAMtare temane A lAbha e ja mahArAjanI talphathI bhAvanagaramAM paNa go. ahIM dIkSA apAya tema na lAgavAthI vRddhicandrajIe pitAnA "Dala gurumAI mukitavijayajI gaNivarya pAse kayANacaMdane dIkSA vAte amadAvAda mokalyA e gaNiye pitAnA mukhya ziSya gulAbavijayajI sAthe vi. saM. 1836mAM emane najIkanA gAmaDAmAM mokalI dIdhA ane tyAM e ja varSamAM gaNivarya muktavijayajInA ziSya tarIke emane dIkSA A pAI ane emanuM nAma " kamalavijaya" paDAyuM. vi. saM. 187mAM emane vaDI dIkSA paNa amadAvAdamAM apAI. vi. saM. 1938nuM cAturmAsa paNa amadAvAdamAM ja thatAM emane bhaNavAnI sAthe
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra sagIta, nRtya ane nATya ceAgaDhahananeA paNu lAbha maLyA. 1949mAM ee kapaDavaMja gayA. tyAM candrikA vyAkaraNA emaNe abhyAsa karyAM. 1960mAM emaNe potAnA gurubhAi dAnavijayajI pAse vaDedarAmAM rahI nyAyanA bhyAsa karyo. kAlAMtare ee bhAvanagara gayA to tyAM emaNe jhaverasAgarajI pAse AyAra vagere vividha Agame tema ja anya keTalAka mahattvanA granthA vAMcyA. cAritra lIdhA pachI aMtima avasthA sudhI emane paDhanapAThana cAlu rAkhyuM. pAtAnA vidvAna ziSyA pAsethI pazu jJAna meLavatAM temane jarA pazu sakrAya thatu nahi. averasAgarajIe 5. haitavijayajI dvArA kramavijayajIne lIMbaDImAM bhagavatIsUtranA yega karAvyA. e pU thatAM lIMbaDImAM ja emane vi. saM. 1947mAM bhutI tema ja panyAsanI padavI apAi. AgaLa jAM emaNe dhAM sAdhu-sAdhvIone meTAM yeAge dahana karAvyAM, ee grAmAnumAma vidyAra karatAM vi. sa. 1972mAM amadAvAda padhAryAM. matra AgamavAcanA thai, vi. sa. 1974mAM gaNivarya 5. kramavijayajIne amadAvAdamAM AcArya ' padavI thaI. e varSamAM suratamAM 5. AnaMdasAgarajIne AcArya padavI ApavAnuM nakkI thatuM e jhaverasAgarajInA RNumAMthI aMzataH mukta thavAnA irAde vRddhAvasthA ane grISma Rtu hevA chatAM pAlItANuAthI ca vihAra karI surata padhAryA ane e padavI ApI pachI ee khAraDAlI gayA ane tyAM e ja varSamAM Azvina mAsanI zukla dasamIe pratikramaNAthe karelA legassanA kAyetsaga daramyAna svage sidhAvyA. eka divasa AgaLa emaNe peAtAnI nAMdhAyI jovA 5. lAvijayajIne bhalAmaNa karI hatI. emanA eka ziSya te vijayame hanasUrijI ke jeo zrIvijayapratApasarijInA guru thAya che. :" : . 1 emanAM janma, dIkSA, ' gaNi-pa'nyAsa ' paTTI, AcArya' ' padavI ... ane stravAsa anukrame vi. sa. 1931, 1950, 1973, 1980 ane 2001mAM thayAM hatAM. *
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhipatraka 5. 7, 5. 14. aMtabhA bhe : 0 pUrva amara vi.sa. 2006mA prati "manamA [zrI minendra-rata gumita]"nI prastAvanA (pa. 7-14mAM prastuta paricaya Apyo hato. mR. 16, 5. 14. umere cha rAga ane chatrIsa rAgiNa zrI. pA. . je bAlAvabodha yAne spaSTIkaraNa sahita bhImasiMha mANeke sane 1884mAM prasiddha karma che temAM patra 85-864mAM chaye rAga ane chatrIse rAgiNI aMge anukrame nimnalikhita pavo apAya che - "zrIzrIrAgo vatantazca bhairavaH paJcamastathA / megharAgazca vijJeyaH SaSTho naTTanArAyaNaH // " "goDI kAlahA andhAlI drAviDI mAlakauzikA / . SaSThI syAd devagAndhArI zrIrAgAzca vinirgatAH / hiNDAlA kauzikI cava rAmagrI paTamaJjarI / gudagrozcaiva dezAkhI basantaprabhavA imAH / bhairavI gurjarI caiva bhASAvelI kulI tathA / karNATI raktahaMsI ca SaDetA bhairave matAH // triguNI stambhatIrthI ca AmarI kukkarI tathA / vegaDI caiva sAmerI SaDetAH paJcame matAH // bajhAlI madhukarI caiva kAmAdA doSazATikA / dambagrIvIca devAlA megharAgAyanAca SaT // toDi kA meDikA caiva DambIbhaTTA parA tathA / gandhArI sindhu mallArI na(nArAyaNojhavA // " * . .. sA. le. ( mA 5, pR. 117 mAM se mata 5mAle sonA nAma nIce mujaba darzAvAyAM che? - bhairava, bhAva, hiMga, sAra mana masAra.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 pR. 20, 1616mAM kA para garo- 2 ceche. rR. 42, 5*. 22. umeza : nAmAntA A pR. 42 gata yAdIne age e sUcavIza ke kedArAne kedAra' pazu kahe che. evI rIte TADhIne / ' ane malArane malhAra' paNa kahe che. . saMgIta, nRtya ane nATya " * 5. 3. pUrve pachI umerA : . huMsarAje vi. saM. 5 44, 5, 19. umerI H 5. upA. sakalacandre sattarabhedI pUjA uparAMta ' vAsupU'janapuNyaprakAzarAsa ' tema ja sAdhutranA vividha rAgamAM racyAM che. AnaMdadhanachA paTTA bhinna bhinna rAgAmAM che. pR. 106, 5, 7, 10 ane 12, 96' pachI umeza : 97'. pR. 107, 5. 2 ane 4. 53 pachI 93 ane para pachI 96' anukrame umersa, pR. 113, 5. 16. 79' pachI umerA : pA 9. pR 114, 5, 9, '42' pachI umerI H viSNeAra 94. pR 115, 5. 14. 62' pachI umerI : surazaila 99, pR. 117, 5, 7, '13' pachI umerA : 55 ane nIcalI lITI tarIke zRMga 55. pR 126 5, 18, 26' pachI umere : 92. pR 127, 5. 4. umerA H sajAdiyAma '98' pachI umerA : sArIgamana hara. pu, 127, 5. 8. pR. 128, 5. 17 aMtamAM umerI : AbhUSaNA dUdharI 1 jhAla 83 tilaka 54 nUpura 91 avahAra 42 ekavalI 55 kriTamekhalA 91 greveyaka 3 55 mugaDha 55 bhUkharAga 42 hAra 42 ane 81.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddhionuM zedhana A. D. pUrepUrI prastuta vyAkhyAna udaghAta ri 8 8 8 - 8 = 8 % % ja che 2 w e = = - praNa paMkti azuddha ke uSAnya A. pUrepurI 9 8 grantha praratuna 8 10 pustaka rU zIrSaka upalAta 22 11 nahI taMtuvAghe zrIbhakanA para 18 dulabhadAsa, harasanadAsa lakhamIzA kaI lagatI 35 DhALonA 7 4 sattara saja mitte 'bittI go 25 che satasIharaM vistAra taMtuvAdya zrI bhaktAmara harakisanadAsa, dulabhadAsa, lakhamIcaMdazA lagatI koI 34 DhALo ane kalazanA ogaNIsa sarja niramAne * vitta je 160 11 latasarasIharaM vissaraM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 "dhara 1} 18 12 25 25 2} 27 2 Re 28 Re 3. R 88 36 ak ka 41 ra paMkti 11 19 *. 23 ' 1 uSAnya 16 . 11 14 15 saMgIta, nRtya ane nATya azuddha niSaya = 21 1 " uddagama Aya mUrchAnAnAM vaDe parimita vA vA tehi pachI gIna payaviddhaM uSita0 sakuddaguMjata suNati / mAtA aova miubhiya0 upAnya E 11 14 ra tara sa dhu dhu dha dhoMraghaM ati ana gaNA prannanta viThTha zuddha - niSNa ' udgama Aya mUrkha nAnAM vaDe ) parimita svA sva sehi pachI gIta payaSiddhaM pAyaviddhaM uliyaM sakuharaguMjata0 suNati zAtA. antarbhAva siuribhiya pannate virda tAra ghughumi ghoM gheAravaM ati anantagaNA
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 56 azuddhionuM zodhana 17 pUcha paMkti azuddha 44 anya sabhya satya vizvavasu vizvAvasu 53 1 nRtya 53 9 nRta nATya 5 15 namyuga navacaga 55 1 be 55 20 vAghane vAdya vagADavAne nAcagAnanAM pitApitAnAM nAcagAnanAM 6 tipitAnAM 8 urathI urathI 2 " jagata jagatuM 56 upAjya aMgutaranidAyanI aMgutara-nikAyanI upAtya akSasane ja ja akSarAno 59 17 vadharAyA vaparAyA 17 lekamathyAvasanika - lekamadhyAvasanika 60 15 jaMbUya. jaMbUnI vRttima 61 upAjya pariddhi deviDiM kAnti 63 upAtya 10000 100 000 65 - 10 natya nRtya 70 5 vyApI hayAta 76 upAjya gujarAta gujarAta 80 19 tAre tAre devalokamAMthI AvI 81 19 dhinDiNI dhindiNI 58
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti saMgIta, nRtya ane nATya azuddha oLakhAtI oLakhAvAtI paramardI paramardi jagadevamale jagadekamale kartAnA rAmakRSNa kavinA 10 22 : 131 133 86 87 23 2 143 141 717 715 guNa-svara : jai zuM phaLa 6, 97 guNa-stara 9 upatya jai jai 106 6, : 121 1 82 2 24 127 23 sarigamapanI 127 sarigamapadheni