Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aJcalagacchIya-AcAryazrImahendrasiMhasUriviracitam manaHsthirIkaraNaprakaraNam (saTIkam)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ aJcalagacchIya AcAryazrImahendrasiMhasUriviracitam mana:sthirIkaraNaprakaraNam (saTIkam) zrutabhavana saMzodhana kendra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAma granthakartA TIkA sampAdaka patra prakAzana AvRtti lAbhArthI pUnA ahamadAbAda : manaHsthirIkaraNaprakaraNam (saTIkam ) : A. zrImahendrasiMhasUrijI ma. : A. zrImahendrasiMhasUrijI ma. : munizrI vairAgyarativijayajI gaNivara, rUpendrakumAra pagAriyA : 48 + 144 : zrutabhavana saMzodhana kendra - zubhAbhilASA rIlIjIyasa TrasTa : prathamA vi.saM. 2071, (I.sa. 2015) : zrI paMcamahAjana meramAMDavADA, rAja. prAptisthAna : zrutabhavana saMzodhana kendra 47-48, acala phArma, AgamamaMdira se Age, saccAi mAtA maMdira ke pAsa, kAtraja, pUNe - 411046 saMparka : Mo. 7744005728 (9-00am to 5-00pm) www.shrutbhavan.org Email : shrutbhavan@gmail.com : zrutabhavana ( ahamadAbAda zAkhA) C/o . umaMga zAha arham phleksIpeka prA.li., bI- 424, tIrtharAja kaoNmpaleksa, vI. esa. haoNspiTala ke sAmane mAdalapura, ahamadAbAda. mo. 09825128486
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya manaHsthirIkaraNaprakaraNa zrI saMgha ke karakamala meM samarpita karate hue hameM Ananda kI anubhUti ho rahI haiM / zrutabhavana saMzodhana kendra ke sanniSTha samarpita sahakArigaNa kI kaDI mehanata aura lagana se durgama kArya sampanna huA hai / isa avasara para zrutabhavana saMzodhana kendra ke saMzodhana prakalpa hetu guptadAna karane vAle dAtA evaM zrutabhavana saMzodhana kendra ke sAtha pratyakSa-apratyakSa rUpa se jur3e hue sabhI mahAnubhAvoM kA hArdika abhinandana karate hai / isa grantha ke prakAzana kA alabhyalAbha zrI paMcamahAjana meramAMDavADA zrI siroDakI tIrtha saMgha ne prApta kiyA hai / ApakI anumodanIya zrutabhakti ke lie hama Apake AbhArI hai / zrutabhavana saMzodhana kendra kI samasta gatividhiyoM ke mukhya AdhArastaMbha mAMgaroLa (gujarAta) nivAsI zrI caMdrakalAbena suMdaralAla zeTha parivAra evaM bhAIzrI (InTaranezanala jaina phAUnDezana, muMbaI) ke hama sadaiva RNI hai / -bharata zAha (mAnada adhyakSa)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jita-hIra vRddhi-tilaka zAMticandrasUrijI samudAyavartI, ___samyagjJAnapipAsu sva.parama pUjya AcAryadeva zrImad vijayaratnazekharasUrIzvarajI ma.sA. ke ziSyaratna marudhararatna pa.pU. AcAryadeva zrImad vijayaratnAkarasUrIzvarajI ma.sA. kI nizrA meM Ayojita zrImahAvIrasvAmI Adi jinabiMboM kI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava (di. 13-5-15 se 21-5-15) kI smRti meM zrI paMcamahAjana meramAMDavADA mu.po.meramAMDavADA, vAyA kAlandrI, jilA sirohI (rAjasthAna) 307802 zrI siroDakI tIrtha saMgha ApakI zrutabhakti kI hArdika anumodnaa|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya prati paricayaH manaHsthirIkaraNa prakaraNa kA saMpAdana tIna pratiyoM ke AdhAra para huA hai| hameM tInoM pratiyoM kI pratichAyA (jherokSakopI) hI upalabdha huI hai| prata e- yaha saMjJA pATaNa ke bhaNDAra kI tADapatrIya prati kI hai| mUlataH saMghavI pADA ke bhaMDAra kI yaha prata vartamAna meM zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnabhaMDAra meM vidyamAna hai| (DAbaDA naM.134/1) pUjya munizrI jaMbUvijayajI ma. sA. ke DIvIDI seTa meM isa prata kI kopI hai (DIvIDI naM.52 pAtAsaMghavI 134/1) / pUjya A.zrI municaMdrasU.ma kI kRpA se yaha kopI upalabdha huI hai| isa prati ke kula patra 16+178 haiN| pratyeka patra meM 5 paMktiyAM evaM pratyeka paMkti meM 58 akSara hai| hameM prati kI pratichAyA (jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH patra kA mApa evaM prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| prAraMbha ke 16 patra meM manaHsthirIkaraNa prakaraNa mUla hai usake bAda patra 1 se 178 taka TIkA likhI gaI hai| patra kramAMka 59+60 tathA 78+79 ekatra hai| patra kramAMka 130 do bAra likhA hai| patra kramAMka 75, 169 kA punarAvartana huA hai| prata pUrNa hai| isa prati ke aMta meM graMtha likhAnevAle kI prazasti nahIM hai| ataH grantha lekhana kA saMvat prati meM nahIM diyA gyaa| akSara sundara hai sAtha hI kAphI zuddha hai| isa prata ke jyAdAtara patra spaSTa evaM paDhane yogya hai aura kucha itane aspaSTa kAle dhabbe vAle hai ki jise par3hA nahIM jaataa| sampAdana ke lie mukhya rUpa se isa tADapatrIya prata kA hI upayoga kiyA hai| prata bI- yaha saMjJA pU.kAMtivi.zAstrasaMgraha, vaDodarA sthita kAgaja kI hastaprata kI hai| (naM. 2055) isakI pratichAyA (jherokSakopI) pU.munizrI sarvodayasAgarajI ke pAsa thI aura pU.A.zrI kalAprabhasAgarasU.ma.sA. kI kRpA se yaha kopI upalabdha huI hai| isake mUlapatra 53 haiN| pratyeka patra meM 14 paMktiyAM evaM pratyeka paMkti meM 55 akSara hai| hameM prati kI pratichAyA (jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH patra kA mApa evaM prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| lekhanakAla vi.saM. 1970 hai| prata ke aMta meM lekhaka puSpikA isa prakAra hai| idaM pustakaM zrImadaNahillapurapattanasthasaMghavIpATakacitkozagata-tADapatrapustakoparitaH saMvat 1970 varSe caitrakRSNanavamyAM mandavAsare pattanavAstavya-zrImALIjJAtIya-lakSmIzaMkarAtmajena govardhanena trivedinA pravartakazrImatkAntivijayamunikRte likhitm|| spaSTa hai ki yaha prata arvAcIna hai aura prata e ke kula kI hI hai| prata pUrNa hai| yaha prata pATaNa ke bhaNDAra kI tADapatrIya prati kI anukRti hai| ataH pATaNa ke bhaNDAra kI tADapatrIya prati kI taraha isa meM prathama mUla svataMtra rUpa meM likhA gayA hai| manaHsthirIkaraNa prakaraNa mUla ke sAtha isa prata meM A.zrI maheMdrasiMhasU.ma. racita AyuHsArasaMgraha nAmaka laghukRti bhI hai| isakA kramAMka 2056 hai| __ prata sI- yaha saMjJA A.zrIvi.kamalasU.jainahastalikhitapustakoddhAraphaMDa, jainAnandapustakAlaya,surata sthita kAgaja kI hastaprata kI hai| isakI pratichAyA (jherokSakopI) pU.A.zrI vi.nemisU.ma.sA.ke pU.A.zrI vi.somacaMdrasU.ma.sA. kI kRpA se upalabdha huI hai| isake mUlapatra 44 haiN| pratyeka patra meM 17 paMktiyAM evaM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 pratyeka paMkti meM 52 akSara hai| hameM prati kI pratichAyA ( jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH patra kA mApa evaM prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| lekhanakAla vi.saM. 19 vI sadI kA uttarArddha hai| prata ke aMta meM lekhaka puSpikA isa prakAra hai- vijayakamalasUri- prAcInapustakoddhAraphaMDa taraphI jainAnandapustakAlaya mATe lakhAvI / / gopIpurA, surata / / spaSTa hai ki yaha prata bhI arvAcIna hai aura prata e kula kI hai| prata pUrNa hai| ina tIna hastapratoM se atirikta manaH sthirIkaraNa prakaraNa kI anya hastaprata se hama avagata nahIM hai| prata bI aura sI arvAcIna hai / yaha donoM prata pATaNa ke bhaNDAra kI tADapatrIya prati ( = prata e ) ke kula kI hI hai| prata e kA lekhanakAla nizcita karane ke sAdhana nahI hai / lipikAra kI lekhanazailI evaM akSaroM ke AkAraprakAra se yaha anumAna hotA hai ki yaha prata caudahavIM sadI ke pUrvArddha meM likhI gaI hogii| paraMtu saMpAdana karate samaya yaha jJAta huA ki- prakaraNa kI mUla gAthAoM kA TIkA meM parivartana kiyA gayA hai| TIkA ke pAThoM kA bhI parimArjana huA hai| TIkAkAra ne apanI aura se TippaNI bhI likhI hai| ataH yaha anumAna hai ki yaha prata kartA ne svayaM apane hAthoM se likhI hai| yadi yaha anumAna saca hai to isa prata kA lekhanakAla terahavI sadI kA uttarArddha hai| manaH sthirIkaraNa prakaraNa kI isa prata se prAcIna prata koI nahIM hai / Azcarya kI bAta to yaha hai ki 700 sAla ke dIrgha kAlAvadhi meM itane mahattvapUrNa graMtha kI ora kisI kA dhyAna bhI nahIM gayA hai| isI kAraNa isa prakaraNa kI pratilipi nahI huI hai| yahAM taka ki bRhaTTippaNIkAkAra ne bhI isakA ullekha nahI kiyA hai| terahavI zatAbdI ke bAda bIsavI zatAbdI meM yaha graMtha prakAza meM aayaa| aisA bhI nahIM hai ki yaha graMtha vidvAnoM meM pracalita nahIM thaa| paMdrahavI zatAbdI meM AcAryazrI somasundarasU. ma. ne manaH sthirIkaraNa prakaraNa kA AdhAra lekara mArugurjara bhASA meM 'manaH sthirIkaraNa vicAra' nAmaka kRti kI racanA kI hai| ataH usakI upAdeyatA avazya thI kiMtu kisI agamya kAraNa se yaha graMtha pracalita nahIM ho paayaa| AcAryazrI mahendrasiMhasU. ma. aMcalagaccha ke hai ataH aMcalagaccha ke vartamAna purodhA vidyApremI manISIpravara AcAryazrI kalAprabhasAgarasU.ma. ne kucha varSa pUrva isa graMtha kA saMpAdanakArya prAraMbha kiyA thaa| isa kArya ke liye prAjJavarya zrI rUpeMdrakumAra pagAriyA ko niyukta kiyA thaa| pagAriyAjI ne parizramapUrvaka lipyaMtara, saMpAdana niSpanna kiyaa| prastAvanA Adi se sajja ho kara graMtha mudraNa ke liye taiyAra bhI ho cukA thA, paraMtu kisI kAraNavaza prakAzita na ho paayaa| pUjya AcAryazrI ne yaha kArya viduSI sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIjI ko sauNpaa| zrutabhavana isa graMtha kA saMpAdana ho rahA hai yaha jAnakara sAdhvIvaryA ne AcAryazrI kalAprabhasAgarasU.ma. kA nirdeza prApta kara pagAriyAjI dvArA saMpanna sAmagrI bheja dI / yaha sAmagrI prApta hone se pUrva tADapatra kI (pATaNa) prata ke AdhAra para lipyaMtara aura prAthamika saMpAdana ho cukA thA / pagAriyAjI dvArA saMpanna sAmagrI ke kAraNa saMzodhana aura saTIka ho skaa| ataH maiM AcAryazrIkalAprabhasAgarasU.ma., sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIjI ma. tathA zrI rUpeMdrakumAra pagAriyA kA RNa svIkAra karatA huuN| saMpAdana paddhatiH jaisA ki pUrva kahA hai- isa prakaraNa kI prAcInatama prata eka hI hai, anya prata arvAcIna hai aura usake kula kI hI hai| ataH pAThabheda ke prasaMga meM tADapatra kI (pATaNa) prata ko hI pradhAna kiyA hai aura pAThabheda ko svataMtra rUpa meM darzAnA jarurI nahIM samajhA hai| isa prakaraNa meM jo jo gAthAe~ evaM gadya bhAga uddharaNa ke rUpa meM diye gaye haiM una ke mUla graMthoM kI sahAyatA se azuddha pAThoM kI zuddhi karane kA prayAsa kiyA hai| Adarza prata
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 eka hI hai usakI lipigata azuddha pATha kI jagaha saMbhavita zuddha pATha vartulAkAra koSThaka () meM diyA hai| prata meM kvacit adhika akSara, pada Adi kA praveza ho gayA hai, use caurasa koSThaka meM diyA hai| prakaraNa kI mUla gAthAoM kA TIkA meM parivartana kiyA gayA hai / ( udA. gAthA 22, 41, 47, 82, 83, 84, 85, 91, 92, 93, 12, 133) mUla kI gAthA tathA vRtti kI gAthA ke krama meM bhI thoDA sA bheda dikhAI detA hai| mUla kI 169 gAthA hai tathA vRtti kI 170 gAthA hai| yahAM para vRtti sammata pATha ko aMtima mAnakara saMpAdana kiyA hai| TIkA ke pAThoM kA bhI parimArjana huA hai arthAt anabhISTa pATha ko TIkAkAra ne svayaM nikAla diyA hai| aise pATha ko nikAlanA hI ucita samajhA hai| kucha eka sthAna para TIkAkAra ne apanI ora se TippaNI bhI likhI hai| yaha TippaNI pAdaTIpa (phUTanoTa) meM dI hai| pariziSTa meM manaH sthirIkaraNa prakaraNa mUla (pari. 1), gAthArddha kA akArAdi anukrama (pari.2), uddharaNasthala saMketa (pari. 3) ke sAtha sAtha manaHsthirIkaraNa prakaraNa ke padArthoM ko vizada rUpa se samajhane ke liye pariziSTa 4 meM yaMtra koSThaka diye hai| = pariziSTa-5 meM AcAryazrI somasundarasU. ma. kRta 'manaH sthirIkaraNa vicAra' nAmaka kRti dI hai| isa meM manaHsthirIkaraNa prakaraNa ke padArtha usI krama se gujarAtI bhASA meM prastuta kiye gaye hai| ise hama manaHsthirIkaraNa prakaraNa kI gujarAtI AvRtti kaha sakate hai / 'manaH sthirIkaraNa vicAra' kI do hastaprata upalabdha huI hai| (1) pahalI prata jaina jJAnabhaMDAra, saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, amadAvAda kI hai (DA. naM. 129 - pra.naM. 4654 [24] ) / isa prata ke 12 patra hai| pratyeka patra meM 16 paMktiyAM evaM pratyeka paMkti meM 60 akSara hai| patra kA mApa 25/10.5 hai / hameM prati kI pratichAyA ( jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| mUlataH yaha prata zrI dayAvimala bhaMDAra, kALuzInI poLa amadAvAda kI thI aisA isa ke upara aMkita mudrA (sTempa) se lagatA hai| prata ke aMta meM lekhaka kI prazasti isa prakAra hai- paramagurubhaTTArakaprabhuzrIgacchanAyakasomasundarasUribhiH kRtaM munilAvaNyasAgarapaThanArtham / isa kA lekhanakAla saMbhavataH 18vI zatAbdI kA uttarArddha pratIta hotA hai| prata pUrNa hai / pU. A. zrI kalAprabhasAgarasU.ma.sA. kI kRpA se yaha kopI upalabdha huI hai| (2) dUsarI prata bhogIlAla laheracaMda saMzodhana saMsthAna, dillI kI hai (AC No. B 647/0/DL00000/ 30777, DVD 182) / aMta meM lekhaka kI prazasti isa prakAra hai- paramagurubhaTTArakaprabhuzrIgacchanAyakasomasundarasUribhiH kRtam / isa prata kA lekhanakAla saMbhavataH 18 vI zatAbdI kA uttarArddha pratIta hotA hai| amadAvAda kI prata se yaha arvAcIna lagatI hai| prata ke patra 32 hai| patra kA mApa 28 / 11.5 hai / / pratyeka patra meM 9 paMktiyAM evaM pratyeka paMkti meM 42 akSara hai| hameM prati kI pratichAyA ( jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| prata pUrNa hai| saMpAdana ke liye yaha pratI chAyAprati (jherokSa) pradAna karane ke liye saMsthA kA AbhArI huuN| pUjya A. zrI municaMdrasU.ma. kI kRpA se yaha kopI upalabdha huI hai| 6 graMthakAra kRta AyuHsArasaMgraha nAmaka kRti prastuta viSaya kI upayogI hai ataH usakA samAveza pariziSTa meM kiyA hai| 80 gAthA pramANa isa laghukRti meM cAra gati ke jIvoM ke AyuSya kA vicAra kiyA gayA hai| yaha kRti adyAvadhi apragaTa hai| isa kI hastaprata pATaNa ke saMghavI pADA sthita tADapatrIya bhaMDAra meM (kramAMka 118/2) hai| yaha 'ArdrakumAra kathAnaka Adi' nAmaka prata kI peTA - kRti hai, jo patra kramAMka 26 se zurU hokara patra kramAMka 31 pe samApta hotI hai| pratyeka patra meM 6 paMktiyAM evaM pratyeka paMkti meM 65 akSara hai| hameM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prati kI pratichAyA (jherokSakopI) hI upalabdha huI hai, ataH patra kA mApa evaM prata kI sthiti ke viSaya meM kahane ke liye akSama hai| isa prata kA 30vAM patra nahIM hai ataH 49 se 67 taka aThAraha gAthA aprApya hai| dardaiva se isakI dUsarI prAcIna hastaprata upalabdha nahIM hai| pravartaka zrI kAMtivi.ma. ne isI hastaprata kI pratilipi karavAI hai ataH usa meM bhI vicchinna pATha nahIM hai| (isakA kramAMka 2056 hai) isa prata meM patra 26/27 kA kucha bhAga avAcya ho gayA hai| kartA ne TippaNI bhI kI hai paraMtu vaha bhI avAcya hai| ___manaHsthirIkaraNa prakaraNa kI 74/75 vI gAthA meM graMthakAra ne prajJApanA sUtra ke teIsaveM pada ke tIsare uddeza se saMkalita ekendriyAdi ke 158 prakRtibandha kI vicAraNA prastuta kI hai vaha svataMtra kRti jaisI hai ataH usakA samAveza pariziSTa 7 meM kiyA hai| mere parama upakArI parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA, pitRgurudeva parama pUjya munipravarazrI saMvegarati vijayajI ma.sA.kI pAvana kRpA, baMdhumunivarazrI prazamarativijayajI ma.kA snehabhAva evaM parama pUjya sAdhvIjI zrIharSarekhAzrIjI ma.kI ziSyA sAdhvIjI zrIjinaratnAzrIjIma.kA nirapekSa sahAyakabhAva merI pratyeka pravRtti kI AdhArazilA hai| Apake upakAroM se uRNa honA saMbhava nahIM hai| saMpAdana ke isa kArya meM mujhe pUjya AcAryadeva zrImad vijaya municaMdrasU. ma. ke mArgadarzana, preraNA evaM sahAyatA prApta hotI rahI hai| ApakI udAracittatA ko zata zata nmn| saMpAdana kArya meM zrutabhavana saMzodhana kendra ke sabhI saMzodhana sahakarmI ne bhakti se sahakArya kiyA hai ataH ve sAdhuvAdAha hai| yadyapi karmagraMtha merA viSaya nahIM hai phira bhI anyAnya graMthoM kI sahAyatA se manaHsthirIkaraNa prakaraNa kA zuddha saMpAdana karane kA prayAsa kiyA hai| pramAdavaza kucha azuddhiyA~ raha gaI ho to vidvAna pAThakagaNa sampAdaka ke pramAda ko aura bhUla ko kSamA pradAna kareMge aisI vinamra prArthanA hai| - vairAgyarativijaya zrutabhavana, puNe 27.12.12
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya jaina darzana nirIzvaravAdI hai| vizva kI vyavasthA meM IzvaravAdI darzanoM ne jo sthAna Izvara ko diyA hai vaha sthAna jaina darzana ne karma ko diyA hai| vaidika IzvaravAdI darzanoM ne Izvara ke viSaya meM jitanA vicAra kiyA hai usase adhika jaina darzana ne karma kA vicAra kiyA hai| samagra jaina sAhitya meM Agama ke bAda sabase vistRta karmasAhitya hI hai| manaHsthirIkaraNa prakaraNa nAmaka prastuta kRti kA samAveza karmasAhitya meM hotA hai| manaHsthirIkaraNa prakaraNa isa nAma ke kAraNa yaha graMtha yogapradhAna pratIta hotA hai, kiMtu graMtha kA pradhAna vAcya karmagraMtha meM varNita viSaya hI hai ataH yaha graMtha karmasAhitya se saMbaddha hai / dravyAnuyoga kI taraha gaNitAnuyoga se bhI dhyAna ke dvArA mana kI sthiratA prApta hotI hai isaliye isa graMtha kI viSayavastu manaHsthiratA kA parama sAdhana hone se graMthakAra ne prastuta prakaraNa kA manaHsthirIkaraNa prakaraNa aisA sAnvartha nAmAbhidhAna kiyA hai| graMthakAra bhAratIya saMskRti kI antarAtmA hai saMta saMskRti / jo saMtoM kI sAdhanA-ArAdhanA se hI aMkurita pallavita, puSpita aura phalita huI hai| vastutaH saMtoM kI mahimAzAlinI caryA aura vANI kA itihAsa hI bhArata kI AdhyAtmika saMskRti kA itihAsa hai / atIta ke agaNita saMta mahAtmAoM kI jIvanI Aja bhI preraNA kA ajasra prakhara srota hai| aise hI the zramaNa saMskRti kI gauravamayI aMcalagaccha kI paramparA ke mahAna saMta AcArya zrI mahendrasiMhasUrIzvarajI mahArAja / ye prakhara ciMtaka, prauDha vaktA evaM kuzala sAhityakAra the| inakA janma marudezAntargata sarAnagara meM zrImAla jJAtIya devaprasAda kI patnI kSIradevI ke udara se saM. 1228 meM huaa| janma nAma mahendrakumAra thaa| dIkSA ke pazcAt ye mahendrasiMhasUri ke nAma se vikhyAta hue / zrI merutuMgasUri kI paTTAvalI meM ye audicya brAhmaNa paNDita devaprasAda ke putra the| kahA jAtA hai ki AcArya dharmaghoSasUri ne nAgaDa gotrIya ruNA zreSThI ke Agraha se sarAnagara meM cAturmAsa kiyaa| paNDita devaprasAda una dinoM muniyoM ko vyAkaraNa paDhA rahe the| mahendrakumAra kI bAlasulabha krIDA se AcArya zrI dharmaghoSasUri baDe prabhAvita the| yadA kadA vaha AcAryazrI kI goda meM baiTha jAtA aura apanI madhura evaM Anandaprada vANI se AcArya evaM anya muniyoM kA manoraMjana krtaa| bAlaka kI pratibhA evaM usake ujjvala bhaviSya ko dekhakara AcAryazrI ne paNDita devaprasAda se bAlaka kI yAcanA kii| paNDita devaprasAda ne prasannatApUrvaka bAlaka ko AcAryazrI ke caraNoM meM rakha diyaa| paM. devaprasAda kA evaM patnI kSIradevI kA saMgha ne khUba sanmAna kiyA / aMcalagacchadigdarzana ke anusAra mahendrakumAra brAhmaNaputra nahIM kintu zreSThIputra thaa| bAlaka jaba nau varSa kA huA taba vi.saM. 1237 meM khambhAta meM baDe utsavapUrvaka AcArya dharmaghoSasUri ne use dIkSA dii| alpakAla meM hI ye saMskRta-prAkRta bhASA ke prakhara vidvAn bne| unakI pratibhA se prabhAvita ho unheM vi.saM. 1257 meM upAdhyAya ke pada se vibhUSita kiyaa| saM. 1263 meM inheM AcArya pada pradAna kiyaa| ye vADmitA ke ananyatama dhanI the| unakI vANI meM zrotAoM ko udvelita kara dene vAlI cumbakIya zakti thii| gahare paiTha jAnevAlI upadezAtmaka pravRttiyoM se abhiprerita ho kara unhoMne ajJAniyoM, azikSitoM, bhUle-bhaTakoM, saMzayagrastoM ke mana meM saccaritratA aura niSThA kA akhaNDa dIpaka pradIpta kiyaa| kaccha, gujarAta evaM rAjasthAna ke adhikAMza janapadoM kA vihAra karake janatA janArdana meM AdhyAtmika cetanA jAgRta kii| Apake upadeza se aneka zreSThiyoM ne lAkhoM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 rUpayA kharca kara jinamandiroM kA nirmANa kiyA, aneka jinamandiroM kA jIrNoddhAra huaa| baDe utsavapUrvaka pratiSThAe~ huii| duSkAla pIDita lAkhoM ko sahAyatA milii| aneka mahAtIrthoM ke saMgha nikAle gye| inhoMne apane jIvanakAla meM rAje mahArAje, ThAkura, jAgIradAroM, sAhUkAroM ko upadeza de kara unheM jainadharma kA anurAgI bnaayaa| evaM kurItiyoM, andhavizvAsoM evaM sAmAjika virodha ko dUra karane kA prayatna kiyaa| ziSya parivAra kahA jAtA hai ki inake 16 pradhAna evaM vidvAn ziSya the| unameM prasiddha sAhityakAra evaM prakhara maMtrazAstrI AcArya bhuvanatuMgasUri bhI the| inhoMne aneka graMthoM kI racanA kara sAhityazrI kI samRddhi kI thI / anya ziSyoM meM candraprabhasUri bhI eka vidvAn ziSya the| jinhoMne candraprabhasvAmicaritra kI racanA kI thI / kavi dharmamuni ne saM.1266 meM jambUsvAmicaritra kI racanA kI / isa prakAra mahendrasiMhasUri ke kaI prakhara adhyayanazIla vidvAn ziSya ho gaye jinhoMne sAhitya jagata kI apUrva sevA kI / mahAna sAhityakAra saMskRta evaM prAkRta sAhitya ke vikAsa meM jina vidvAnoM ne apanI mahatvapUrNa kRtiyoM se asAdhAraNa yogadAna kiyA hai unameM AcArya zrImahendrasUrijI nAma savizeSa hai| inhoMne kaI mahatvapUrNa graMtha likhakara sAhitya kI anupama sevA kI hai| apane guru vidvAn dharmAcArya zrIdharmaghoSasUri ke sAnnidhya meM rahakara inhoMne uccakoTi kI vidvattA prApta kii| Apake dvArA racita kucha mahatvapUrNa graMtha ye haiM (1) zatapadI praznottarapaddhati - AcAryazrIdharmaghoSasUrijI dvArA racita zatapadI meM kucha vizeSa praznoM ko milAkara kucha kramapaddhati meM parivartana kara vi.saM. 1294 meM suzliSTa saMskRta meM zatapadI praznottarapaddhati kI racanA kii| aMcalagaccha kI samAcArI ko jAnane ke lie yaha atyanta upayogI evaM mahatvapUrNa graMtha hai| (2) aSTottarI tIrthamAlA- Apane apane jIvana kAla meM aneka tIrthoM kI yAtrA kii| apanI yAtrA ke anubhava ke nicoDa ke rUpa meM aSTottarI tIrthamAlA nAmaka 111 zloka pramANa prAkRta meM aitihAsika graMtha kI racanA kii| yaha tIrthamAlA aSTottarIstava ke nAma se prakAzita bhI huA hai| isI graMtha para AcArya zrImahendrasiMhasUri ne prAkRta meM 3000 zlokapramANa vRtti kI bhI racanA kii| (3-4)AturapratyAkhyAna tathA catuHzaraNa prakIrNaka avacUri- AcArya zrImahendrasiMhasUri ne AturapratyAkhyAna tathA catuHzaraNa payannA para avacUri kI bhI racanA kI / (5) manaHsthirIkaraNa prakaraNa - AcArya zrImahendrasiMhasUri ne manaHsthirIkaraNa prakaraNa nAmaka grantha kI racanA 1284 meM kii| yaha mUlagraMtha 170 prAkRta gAthA meM racA gayA hai| usa para Apane 2300 zloka pramANa svopajJa vRtti kI racanA kI / yaha graMtha pAThakoM ke hAtha meM hai / (6) vicArasaptatikA - isa graMtha meM bAraha vicAroM para carcA kI hai| isa graMtha kI 81 gAthA hai| isa para tapAgacchIya A.zrIdevasUrijI ke ziSya muni zrI vimalakuzala ne vRtti kI racanA kI hai ( vi.saM. 1652 ) / (7) AyuH sArasaMgraha - AcArya zrImahendrasiMhasUrijI ne vi. saM. 1284 meM prAkRta meM AyuH sArasaMgraha nAmaka graMtha kI racanA kI hai| yaha laghukRti 82 gAthA pramANa hai| isa meM sabhI jIvasthAnoM meM jaghanya Adi AyuSyakarma kA vicAra prastuta hai| saMbhavataH yaha kRti manaH sthirIkaraNa prakaraNa kI pUraka kRti hai| isake atirik
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ guruguNaSaTtriMzikA jaise sundara stotra sAhitya kI bhI Apane racanA kii| Apane anya bhI aneka choTe baDe grantha kI racanA kara sAhitya jagata kI apUrva sevA kii| svargavAsa 11 dIrghakAlIna saMyama jIvana meM Apane dhArmika sAmAjika evaM sAhitya kSetra meM jo pradAna kiyA hai vaha amUlya hai| isa prakAra Apa vihAra karate hue apane aMtima cAturmAsa ke lie khaMbhAta meM virAjamAna the| vi.saM. 1309 meM paryUSaNa parva meM kalpasUtra kA vAcana karate karate pATa para baiThe baiThe hI Apa samAdhipUrvaka svargavAsI ho gaye / manaHsthirIkaraNaprakaraNa sAra prathama granthakAra maMgalAcaraNa karate hue zrIvarddhamAna mahAvIra bhagavAna) kI vandanA karate haiN| pazcAt kahate hai ki yaha mana hAthI ke kAna kI taraha, ucca zikhara sthita dhvaja kI taraha atyaMta caMcala hai| isa caMcala mana ko sthira karane ke lie hI maiM isa grantha kI racanA karatA huuN| manuSya janma atyaMta durlabha hai| durlabha mAnava bhava meM jina dharma ko prApta kara karma kA nAza karane kA upAya karanA caahie| karmanAza karane ke Avazyaka svAdhyAya, dhyAna, dharma dezanA Adi aneka sAdhana haiM kintu karma ko nAza karane kA eka mAtra sAdhana dhyAnayoga hI hai| dhyAna sAdhanA ke kSetra meM dhyAna kA mahatva bahuta u~cA hai| dhyAna kI mahimA aparaMpAra hai| tInoM loka meM aisA koI bhI kArya nahI jo dhyAna ke dvArA sAdhya na ho| dhyAna ke pratApa se dhyAtA saMsAra ke tApa, saMtApa, paritApa evaM samasta pApa se mukti pAtA hai| kahA bhI hai jaha cirasaMcivamiMdhaNamaNalo pavanasahio huyaM ddhdd'| taha kammiMdhaNamamiyaM khaNeNa jhANAnalo Dahar3a || jaha vA ghaNasaMghAyA, khaNeNa pavaNAyA vilijjati / jjhANapavaNAvadhUyA, taha kammaghaNA vilijjaMti // (dhyAnazataka 101 / 102) 'jaise lambe samaya se saMgrahIta sUkhI lakaDI ke Dhera ko pavana sahita agni jalAkara naSTa kara detI hai vaise hI dhyAna rUpI agni cirakAla se saMcita karma ko naSTa kara detI haiN| jaise bAdaloM kA samUha pavana se naSTa ho jAtA hai vaise hI dhyAna rUpI pavana se karma rUpI bAdala naSTa ho jAte haiN| ' dhyAna eka pApa rahita sAdhanA hai| isa sAdhanA meM jarA sA bhI pApa kA aMza nahIM hotaa| pApa kyoM nahIM hotA? isakA uttara yaha hai ki dhyAna ke kAla meM cittavRtti zAnta rahatI hai, ataH navIna karmoM kA bandha nahIM hotaa| dhyAna karate samaya kisI kA bhI aniSTa cintana nahIM kiyA jAtA, pratyuta saba jIvoM ke zreya ke lie vizva kalyANa kI bhAvanA bhAI jAtI hai, phalataH AtmasvabhAva meM ramaNa karate karate sAdhaka adhyAtma vikAsa kI ucca zreNiyoM para caDhatA huA AtmanirIkSaNa karane laga jAtA hai, tathA azuddha vyavahAra, azuddha uccAra, azuddha vicAra ke prati pazcAtApa karatA hai unakA tyAga karatA hai, aThAraha pApoM se alaga ho kara Atma jAgRti 1 saMdarbha aMcalagacchanA itihAsanI jhalaka pR. 56, 2 saMdarbha - gAthA 1, 3 saMdarbha - gAthA 1, vRtti, 4 saMdarbha-gAthA 2, vRt -
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ke kSetra meM pavitra dhyAna ke dvArA karmoM kI nirjarA karatA hai| dhyAna se vizuddha haA AtmA jJAnAvaraNAdi ghAtikarmoM kA sarvathA nAza kara lokAlokaprakAzaka kevalajJAna ko prApta kara ananta sukha zAMti ko prApta karatA dhyAna kI sAdhanA ke lie prathama Avazyaka hai- bhaavshuddhi| bhAvazuddhi se abhiprAya hai mana, vacana aura zarIra kI zuddhi arthAt inakI ekaagrtaa| jaba taka sAdhaka mana, vacana aura kAyA ko ekAgra nahIM karatA taba taka vaha dhyAna kI prakriyA meM utkrAnti nahIM lA sktaa| mana kI gati baDI vicitra hai| eka prakAra se jIvana kA sArA bhAra hI mana ke Upara par3A huA hai| mahAbhAratakAra kahate haiM 'mana eva manuSyANAM kAraNaM bndhmokssyoH'| 'mana hI manuSyoM ke bandha aura mokSa kA kAraNa hai|' vAstava meM yaha bAta hai bhI tthiik| mana kA kAma vicAra karanA hai, phalataH AkarSaNa-vikarSaNa, kAryAkArya, sthitisthApakatA Adi saba kucha vicAra zakti para hI nirbhara hai| aura to kyA? hamArA sArA jIvana hI vicAra hai| vicAra hI hamArA janma hai, mRtyu hai, utthAna hai, patana hai, svarga hai, naraka hai, saba kucha hai| vicAroM kA vega anya saba vegoM kI apekSA adhika tIvra gatimAna hotA hai| Aja-kala ke vijJAna kA mata hai ki prakAza kA vega eka sekaNDa meM 18000 mIla hai| vidyuta kA vega 288000 mIla hai, jaba kI vicAroM kA vega 2265120 mIla hai| ukta kathana meM anumAna lagAyA jA sakatA hai ki manojanya vicAroM kA pravAha kitanA teja hai| vicArazakti ke mukhyatayA do bheda hai| eka kalpanAzakti aura dUsarI trkshkti| kalpanAzakti kA upayoga karane se mana meM aneka prakAra ke saMkalpa vikalpa uThane lagate haiN| mana caMcala aura vegavAna ho jAtA hai kisI bhI prakAra kI vyavasthA nahIM rhtii| indriyoM para jinakA rAjA mana hai, jina para vaha zAsana karatA hai, svayaM apanA niyaMtraNa kAyama nahIM rakha sktaa| jaba mana caMcala ho uThatA hai, to karmoM kA pravAha cAroM ora se antarAtmA kI ora umaDa paDatA hai| phalasvarUpa AtmA dIrghakAla taka karmaphala se Abaddha ho jAtA hai| mana kI dUsarI zakti tarkazakti hai, jisakA upayoga karane se kalpanAzakti para niyaMtraNa sthApita ho jAtA hai| vicAroM ko vyavasthita banAkara asatsaMkalpoM kA mArga choDA jAtA hai, evaM satsaMkalpoM kA mArga apanAyA jAtA hai| tarkazakti ke dvArA pavitra huI manobhUmi meM jJAna evaM kriyArUpI amRta jala se siMcana pAtA huA samabhAva rUpI kalpavRkSa bahuta hI zIghra phalazAlI ho jAtA hai| rAga, dveSa, bhaya, zoka, moha, mAyA Adi kA andhakAra kalpanA kA andhakAra hai, aura vaha zubha tarkazakti kA sUryaudaya hote hI tathA ahiMsA, dayA, satya, saMyama, zIla, saMtoSa Adi kI kiraNeM prasphurita hote hI apane Apa dhvasta-vidhvasta ho jAtA hai| prazna yaha hai ki- mana ko niyantrita kaise kiyA jAya? mana kA niyantraNa do prakAra se kiyA jA sakatA hai| eka to usakI gati kA mArga parivartana karane se aura dUsare use gatihIna kara dene se| yoga darzana meM mana ko gatihIna banAne kA vidhAna hai kintu manasthirIkaraNa ke lekhaka AcArya aisA nahIM mAnate, unakA vizvAsa mArga parivartana para hI hai| unakA kahanA hai ki mana jaba taka mana rUpa meM hai, gatizIla hI rhegaa| use gatihIna karanA sambhava nahIM hai| vaha kucha na kucha karatA hI rahatA hai| ataH mana ko vaza meM rakhane kA yahI eka upAya hai kiusako dAna se haTAkara sadhyAna, sacciMtana kI ora lagA diyA jaay|| 1 kapivacca bahirviSayavyApAraM vinA kadAcidapi sthiraM na bhavati / tataH tajinopadezarajjubhiH samyag niyamya zubhadhyAnArAme ramayitavyamiti zrutopadezaH /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 dhyAna kA sAmAnya artha vicAra hai| citta ke dvArA kisI vizeSa zuddha rUpa ke cintana karane ko dhyAna kahate hai| dhyAna meM mukhya tIna vastue~ hotI hai- dhyAtA, dhyeya aura dhyaan| dhyAna karanevAlA 'dhyAtA' hotA hai| dhyAna ke lie jisakA avalambana kiyA jAtA hai vaha 'dhyeya' hotA hai| aura jo kucha bhI cintana hotA hai, vaha 'dhyAna' kahalAtA hai| dhyAtA aura dhyAna kA mukhya AdhAra dhyeya hI hotA hai ataH dhyeya kA vicAra kiyA jAtA hai| dhyeya ke cAra prakAra haiM- piNDastha, padastha, rUpastha aura ruupaatiit|| piNDastha- zAnta, kAnta evaM ekAnta sthAna meM siddhAsana Adi kisI zreSTha Asana se baiThakara piNDastha dhyAna dhyAyA jAtA hai| piNDa yAnI zarIra meM virAjamAna AtmA rUpa dhyeya kA dhyAna piNDastha dhyAna hotA hai| padastha- dUsarA padastha dhyAna hai| yaha padoM ke dvArA kiyA jAtA hai| ataH ise padastha kahate haiN| isakA koI eka prakAra nahIM hai| sAdhaka apanI icchAnusAra isakA saMkalpa banA sakatA hai| rUpastha- rUpastha kI prakriyA meM mahApuruSa tIrthaMkaroM ke bhinna bhinna saMkalpacitra vicAre jAte haiN| mahApuruSoM ke saMkalpa se AtmA meM dRDha sAhasa, pauruSa evaM AdhyAtmika zakti kA saMcAra hotA hai| rUpAtIta- rUpAtIta kA artha hai rUpa se atIta arthAt rUpa raMga se sarvathA rhit| yaha antima prakAra hai| isameM karmamala se rahita azarIrI ajara, amara, siddha, bhagavAna ke rUpa meM apanI AtmA kA dRzya vicArA jAtA hai| yahA~ pahu~cakara saMkalpa karanA cAhie ki maiM deha nahIM hU~ kyoM ki deha dRzyamAna hotA hai, maiM dRSTA huuN| maiM indriya bhI nahIM hU~, kyoM ki indriyA~ bhautika haiM, maiM abhautika huuN| maiM prANa nahIM hU~ kyoM ki prANa aneka hai, maiM pUrNa sthira huuN| isa prakAra vicAra karate karate apane Apa ko siddha, buddha, mukta, nirvikAra, AnandarUpa, jyotirmaya vicAranA caahie| yaha rUpAtIta dhyAna hai| Agama sAhitya meM cAra dhyAnoM kA bhI ullekha AtA hai- ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna aura shukldhyaan| Arta aura raudradhyAna narakAdi ananta saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa hone se isakA sAdhaka ko tyAga karanA caahie| jaba taka sAdhaka ke mana para Arta aura raudra dhyAna ke duHsaMkalpa nahIM haTateM taba taka vaha Atma ke zuddha svarUpa ko prApta nahIM kara sktaa| ataH sAdhaka ina durdhyAna se AtmA ko sadaiva bacAkara rkheN| ___ AtmA ko sarvocca sthiti para pahu~cAnevAlA dhyAna dharmadhyAna aura zukladhyAna hai| dharmadhyAna ke cAra prakAra hai- AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura sNsthaanvicy| AjJA vicaya- bhagavAna kI AjJA kyA hai? usakA hamAre jIvana se kyA sambandha hai? bhagavAna kI AjJAoM kA ArAdhana kara hama apane jIvana ko pavitra banA sakate haiM? dUsare mata-pravartakoM kI vANI kI apekSA jinavANI kI kyA vizeSatA hai? Adi vicAroM kA talasparzI adhyayana karanA cintana karanA AjJAvicaya dharmadhyAna hai| apAyavicaya- apane meM kyA kyA doSa rahe hue hai? krodha, mAna, mAyA aura lobha kA vega kitanA kama huA hai kitanA bAkI hai? karma bandhana kyoM hotA hai? isase kaise chuTakArA ho sakatA hai? dUsare jIvoM ko bhI pApa mArga se kaise bacA sakatA hU~? yaha vicAra dhArA apAyavicaya hai| 1 Avazyaka cUrNi 4 a./yogazAstra7.1/jJAnArNava4.5, 2 yogazAstra7.5.1, 3 sthAnAMga 4.1.6
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vipAkavicaya- jIva sukhI kisa karma se hotA hai aura duHkhI kisa karma se hotA hai? kisa karma kA kyA phala hotA hai? yA phala tIvra yA manda kyoM kara ho sakatA hai? Adi gambhIra vicAra vipAkavicaya kahalAtA hai| ___ saMsthAnavicaya- loka kA kyA svarUpa hai? naraka aura svarga kA kyA svarUpa hai? mukti kA kyA saMsthAna hai? jaDa aura cetana meM kyA bheda hai? pudgala zubha se azubha aura azubha se zubha kaise badala jAtA hai? Adi vicAra saMsthAnavicaya kahA jAtA hai| cetanA kI nirupAdhika pariNati zukladhyAna hai| usake bhI cAra prakAra hai(1) pRthaktva-vitarka-savicAra, (2) ekatva-vitarka-avicAra. (3) sUkSma-kriyA-apratipAti, (4) samucchinna-kriyA-anivRtti (1) pRthaktva-vitarka-savicAra : eka dravya viSayaka aneka paryAyoM kA pRthak pRthak rUpa ke vistArapUrvaka pUrvagata zruta ke anusAra dravyArthika, paryAyArthika Adi nayoM se cintana karanA pRthaktvavitarkasavicAra hai| yaha dhyAna vicAra sahita hotA hai| vicAra kA svarUpa hai artha, vyaJjana(zabda) evaM yogoM meM sNkrmnn| arthAt isa dhyAna meM artha se zabda meM aura zabda se artha meM aura zabda se zabda meM, artha meM evaM yoga se dUsare yoga meM saMkramaNa hotA hai| pUrvagata zrata ke anusAra vividha nayoM se padArthoM ke paryAyoM kA bhinna bhinna rUpa se cintana rUpa yaha zukla dhyAna pUrvadhara ko hotA hai aura marudevI mAtA kI taraha jo pUrvadhara nahIM hai, unheM artha, vyaJjana evaM yogoM meM paraspara saMkramaNa rUpa yaha zukladhyAna hotA hai| (2) ekatva-vitarka-avicAra : jaba eka dravya ke kisI bhI paryAya kA abheda dRSTi se cintana kiyA jAtA hai aura pUrvazruta kA Alambana liyA jAtA hai vaha ekatva vitarka hai| isa dhyAna meM artha, vyaJjana evaM yogoM kA saMkramaNa nahIM hotA / nirvAta gRha meM rahe hue dIpaka kI taraha isa dhyAna meM citta vikSepa rahita arthAt sthira rahatA hai| (3) sUkSma-kriyA-apratipAti : nirvANa gamana ke pUrva kevalI bhagavAna mana, vacana, yogoM kA nirodha kara lete hai aura arddha kAya yoga kA bhI nirodha kara lete haiN| usa samaya kevalI ke kAyikI ucchvAsa Adi sUkSma kriyA hI rahatI hai| pariNAmoM ke vizeSa baDhe caDhe rahane se yahA~ se kevalI pIche nahIM httte| yaha tIsarA sUkSmakriyA apratipAti zukla dhyAna hai| (4) samucchinna-kriyA-anivRtti : zailezI avasthA ko prApta kevalI sabhI yogoM kA nirodha kara letA hai| yogoM ke nirodha se sabhI kriyAe~ naSTa ho jAtI hai| yaha dhyAna sadA banA rahatA hai isalie iseM samucchinna kriyA apratipAtI zukla dhyAna kahate haiN| prathama dhyAna sabhI yogoM meM rahatA hai| dvitIya dhyAna kisI eka hI yoga meM hotA hai| tRtIya dhyAna kevala kAyayoga meM hotA hai| cauthA dhyAna ayogI ko hI hotA hai| chadmastha ke mana ko nizcala karanA dhyAna kahalAtA hai| zukla dhyAna pUrvadhara evaM viziSTa saMhanana vAle hI kara sakate hai| ataH yahA~ dharmadhyAna kA hI vicAra karanA caahie| dhyAna ke lie nimnalikhita bAteM upayogI ho sakatI hai| 1 tattvArthasUtra - 9.4.1, dhyAnazataka - 77/78
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 sthAna zuddhi : sarvaprathama to jahA~ dhyAna karanA ho vaha sthAna pavitra vAtAvaraNa se zuddha honA caahie| jahA~ bAlaka kolAhala karate rahate ho; strI, puruSa, pazu Adi se yukta ho; makkhI, macchara, sarpa Adi se yukta ho vaha sthAna dhyAna ke lie ayogya mAnA gayA hai| dhyAna ke lie ekAnta-zAnta sthAna honA caahie| samaya : yadyapi koI samaya nizcita nahIM hai phira bhI dhyAna ke lie prabhAta kA samaya sundara mAnA gayA hai| yadi prabhAtakAla meM na ho sake to sAyaMkAla meM yA madhyarAtri ke samaya zAnta vAtAvaraNa meM dhyAna karane se citta kI prasannatA bar3hatI hai| Asana : yoga ke aMgoM meM se Asana tIsarA aMga mAnA gayA hai| dRDha Asana kA mana para baDA prabhAva hotA hai| Asana kI asthiratA se mana bhI asthira rahatA hai| ataH dhyAna ke lie siddhAsana, padmAsana yA paryaMkAsana saba se zreSTha mAnA gayA hai| pUrva yA uttara dizA kI ora mukhakara ke kASTha paTTikA yA zubha pavitra Asana para padmAsana yA paryaMkAsana se dhyAna karanA caahie| dhyAna kA kSetra bahuta vistRta hai| prAcIna AcAryoM ne dhyAna ke aneka prakAra hamAre sAmane rakhe hai jinake dvArA hama apane caMcala mana ko vaza meM kara sakateM haiN| vicAroM ke ekIkaraNa tathA pavitrIkaraNa kA sarvazreSTha sAtha hI sarala sAdhana hai dharmatattva kA cintn| tattvoM ke cintana se mana kI sthiratA, citta kI zuddhi evaM jJAna kI vRddhi hotI hai| granthakartA dhyAtA ko kyA cintana karanA cAhie use vistRta rUpa se batAteM haiN| prathama dhyAtA tattva kA cintana kreN| tattva kI paribhASA prazna hotA hai, jise hama 'tattva' zabda se pukArate haiM vaha tattva kyA hai? 'tasya bhaavstttvm| 'tat' zabda sarvanAma pada hai aura sarvanAma sAmAnya artha kA bodhaka hai| ataH isake anusAra vastu ko tattva kahA jAtA hai| arthAt jo padArtha jisa rUpa meM vidyamAna hai usakA usa rUpa meM honA yahI tattva zabda kA artha hai| zabda zAstra ke anusAra pratyeka sadbhUta vastu ko tattva zabda se sambodhita kiyA jAtA hai| jainAcAryoM ne zabda zAstra kI apekSA se tattva zabda kI adhika vyAkhyA karate hue kahA hai tattvaM sallAkSaNikaM sanmAnaM vA yataH svataH siddham / tattva kA lakSaNa sat hai athavA sat hI tattva hai| isalie vaha svabhAva se siddha hai| kisI bhAva yAnI sat kA kabhI nAza nahIM hotA hai aura asat kI utpatti nahIM hotI hai| isIlie AkAzakusuma kI taraha jo sarvathA asat hai vaha tattva nahIM ho sktaa| svayaM bhagavatIsUtrakAra kahate hai-'saddavvaM vaa'| arthAt dravya(tattva) kA lakSaNa sat hai| yaha sat svataH siddha hai aura navIna avasthAoM kI utpatti evaM purAnI avasthAoM kA vinAza hote rahane para bhI apane svabhAva kA kabhI parityAga nahIM karate hai| vAcaka mukhya umAsvAti ne sat kI vyAkhyA karate hue kahA hai-utpAdavyayadhrauvyayuktaM st| yAnI jo utpAda, vyaya aura dhrauvya ina tInoM se yukta arthAt tadAtmaka hai, use sat kahate haiN| bhagavAna mahAvIra kI vANI meM sat ke svarUpa kI vyAkhyA isa prakAra kI hai 1 saMdarbha-gAthA - 3 vRtti / 2 saMdarbha-gAthA - 2 / 3 tattvArthasUtra vRtti 4 tattvArthasUtra - 5.29
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 uppanne I vA nigame I vA dhuve I vaa| utpanna hone vAle, naSTa hone vAle aura dhruva rahane vAle ko sat kahate haiN| isIlie sat kI na to Adi hai aura na anta hai| usakA na to kabhI nAza hotA hai aura na kabhI nayA utpanna hotA hai| vaha sadaiva tInoM kAloM meM vidyamAna rahatA hai| yahI tattva hai| tattvoM kI saMracanA jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye nau tattva haiN| nau tattvoM meM saba se pahalA tattva jIva hai / usake 25 sthAna hai / ve ye haiM- (1) jIvasthAnaka (2) guNasthAnaka (3) yoga (4) upayoga (5) tanu (6) lezyA (7) dRSTi (8) paryApti (9) prANaH (10) AyuSka (11) Agati (12) gati (13) kulakoDi (14) yonilakSa (15) veda (16) kAryasthiti (17) saMhanana (18) saMsthAna (19) avagAhanA (20) mUlaprakRtibandha (21) uttaraprakRtibandha (22) samuddhAta (23) karmabandha mUlahetu (24) uttarahetu (25) kssaay| ina jIvatattva ke 25 sthAnoM kA dhyAna karanA caahie| sthAna prakAra nAma 1 jIvasthAnaka 14 jIva aura usake bheda guNasthAnaka mithyAtva guNasthAnAdi 3 yoga 15 mana, vacana, kAyA Adi 4 upayoga sAkAra, anAkAra upayogAdi zarIra audArikAdi 6 lezyA kRSNa, nIlAdi samyaga, mithyA, mizrAdi 8 paryApti AhAra, zarIrAdi prANa 10 zrotrAdi 10 Ayu 3 jaghanya, madhyama, utkRSTAdi 11 Agati deva, nAraka, manuSyAdi 12 gati 5 deva, nArakAdi 13 kula koDi 14 yoni 84 lakSa 15 veda strI, puruSa, napuMsaka 16 kAyasthiti jaghanya, utkRSTAdi 17 saMhanana vajraRSabhanArAcAdi 7 dRSTi my my w 1 AvazyakaniyuktimalayagiriTIkA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 wm 07 18 saMsthAna samacaturasrAdi 19 avagAhanA jaghanya, utkRSTAdi 20 mUlaprakRti jJAnAvaraNAdi 21 uttaraprakRti 120 matijJAnAvaraNAdi 22 samuddhAta vedanAdi 23 karmabandha ke mUla hetu 4 mithyAtvAdi 24 karmabandha ke hetu uttarabheda 57 Abhigrahika mithyAtvAdi 25 kaSAya 4 krodhAdi (1) jIvasthAna : prathama jIva kA vicAra kreN| jo cAra prANoM (indriya, bala, Ayu aura zvAsocchvAsa) se jItA hai use jIva kahate haiN| sattva, bhUta, prANI, AtmA Adi bhI jIva ke ekArthavAcI- paryAyavAcI dUsare nAma hai| lekina ina saba kA sArAMza yahI hai ki jisameM jJAna-darzanAtmaka upayoga hai vaha jIva hai| jIvake 14 prakAra ye haiM-sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturIndriya, asaMjJI paMcendriya aura saMjJI pNcendriy| ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha bheda hote haiN| pRthvIkAya Adi jina jIvoM ko sUkSma nAma karma kA udaya hotA hai ve sUkSma kahalAte haiN| ye sUkSma jIva AkhoM se dikhAI nahIM dete| jo jIva hameM dRSTigocara ho sakate haiM ve bAdara kahalAte hai| bAdara ekendriya jIva to saMsAra ke kisI kisI bhAga meM hI hote hai lekina sUkSma jIvoM se to yaha samasta loka kAjala kI DibiyAM meM bhare hue surame kI taraha khacAkhaca bharA huA hai| ekendriya jIvoM ko sirpha eka sparzanendriya hotI hai| ekendriya jIvoM ke pAMca prakAra hai- pRthvI, ap, teja, vAyu tathA vnspti| inake sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta ye cAra bheda hai| ekendriya jIva apane hitAhita ke lie pravRtti- nivRtti ke nimitta halana-calana karane meM samartha nahIM hai ataH unheM sthAvara kahate haiN| ye jIva asaMjJI (manarahita) hote haiN| dvIndriya jIvoM ko sparzana aura rasana yaha do indriyA~ hotI haiN| trIndriya jIvoM ko sparzana, rasana, aura ghrANa yaha tIna indriyA~ hotI haiN| caturindriya jIvoM ko sparzana, rasana, ghrANa, cakSu aura zrotra ye pA~coM indriyA~ hotI hai| deva, manuSya, nAraka evaM pazu, pakSI Adi garbhaja tiryaMca paMcendriya haiM , tathA samanaska hai| zeSa amanaska hai| tiryaMca paMcendriya ke jalacara, sthalacara aura khecara Adi bhI bheda pAye jAte haiN| isa prakAra dhyAtA jIva ke bheda-prabheda kA cintana kara jIvoM ke 14 guNasthAnoM kA vicAra kreN| (2) guNasthAna : guNoM(AtmazaktiyoM) ke sthAnoM arthAt kramika vikAsa kI avasthAoM ko guNasthAna kahate haiN| isake 14 prakAra haiM 1) mithyAdRSTi guNasthAna : mithyAtva mohanIya karma ke udaya se jisa avasthA meM jIva kI dRSTi (zraddhA yA jJAna) mithyA(ulTI) hotI hai use mithyAdRSTi guNasthAna kahate haiN| jaise dhatUre ke bIja ko khAnevAle athavA pIliyA rogavAle ko sapheda cIja bhI pIlI dikhAI detI hai athavA pitta ke prakopavAle rogI ko misarI bhI kaDavI lagatI hai| isI prakAra mithyAtvI jIva kudeva meM devabuddhi, kuguru meM gurubuddhi aura kudharma meM dharmabuddhi rakhatA hai| jIva kI isa avasthA ko mithyAdRSTi guNasthAna kahate haiN|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 prazna- mithyAtvI jIva ke svarUpavizeSa ko guNasthAna kaise kaha sakate haiM? kyoM ki usakI dRSTi mithyA (ayathArtha) hai| taba usakA svarUpa- vizeSa bhI vikRta arthAt doSAtmaka ho jAtA hai| uttara- yadyapi mithyAtvI kI dRSTi sarvathA yathArtha nahIM hotI phira bhI vaha kisI aMza meM yathArtha bhI hotI hai| kyoMki mithyAtvI jIva bhI manuSya, pazu, pakSI Adi rUpa se jAnatA tathA mAnatA hai| isIlie usake svarUpavizeSa ko guNasthAna kahA jAtA hai| jisa prakAra saghana bAdaloM kA AvaraNa hone para bhI sUrya kI prabhA sarvathA nahIM chipatI kintu kucha na kucha khulI rahatI hai jisase ki dinarAta kA vibhAga kiyA jA ske| isI prakAra mithyAtva mohanIya karma kA prabala udaya hone para bhI jIva kA dRSTi guNa sarvathA AvRtta nahIM hotaa| ata eva kisI na kisI aMza meM mithyAtvI kI dRSTi bhI yathArtha hotI hai| prazna- jaba mithyAtvI kI dRSTi kisI bhI aMza meM yathArtha ho sakatI hai, taba use samyag dRSTi kahane yA mAnane meM kyA doSa hai ? uttara - eka aMza mAtra kI yathArtha pratIti hone mAtra se jIva samyag dRSTi nahIM kahA jAtA, kyoM ki zAstra meM aisA kahA gayA hai ki- jo jIva sarvajJa ke kahe hue bAraha aMgoM para zraddhA rakhatA haiM parantu una aMgoM ke kisI eka akSara para vizvAsa nahIM karatA, vaha bhI mithyAdRSTi hI hai, jaise jamAli / mithyAvAdI kI apekSA samyaktva jIva meM yaha vizeSatA hai ki sarvajJa ke kathana para samyaktvI kA vizvAsa akhaMDita rahatA hai, kintu mithyAtvI kA nahIM rhtaa| 2) sAsvAdana samyagdRSTi guNasthAna : jo jIva aupazamika samyaktvavAlA hai parantu anantAnubandhi kaSAya ke udaya se samyaktva ko choDakara mithyAtva kI ora jhuka rahA hai, vaha jIva jaba taka mithyAtva prApta nahIM karatA taba taka sAsvAdana samyagdRSTi guNasthAna kahate haiN| isakI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa cha AvalikA hai| isa guNasthAna meM yadyapi jIva kA jhukAva mithyAtva kI ora hotA hai tathApi jisa prakAra khIra khAkara usakA vamana karanevAle manuSya ko khIra kA vilakSaNa svAda anubhava meM AtA hai isI prakAra samyaktva se gira kara mithyAtva kI ora jhuke hue jIva ko bhI kucha kAla ke lie samyaktva guNa kA AsvAda anubhava meM AtA hai| ata eva isa guNa sthAna ko sAsvAdana samyagdRSTi guNasthAna kahate haiM / aupazamika samyaktva - anantAnubandhi cAra kaSAya aura darzana mohanIya ke upazama se prakaTa honevAlA tattvarucirUpa AtmapariNAma aupazamika samyaktva hai| isake do bheda hai- granthibheda janya aura upazamazreNI bhAvI / granthi bhedajanya aupazamika samyaktva anAdi mithyAtvI bhavya jIvoM ko hotA hai| isake prApta hone kI prakriyA isa prakAra hai| jIva anAdikAla se saMsAra me ghUma rahA hai aura taraha taraha ke duHkha uThA rahA hai| jisa prakAra parvatIya nadI meM par3A huA patthara luDhakate luDhakate idhara udhara Takkara khAtA huA gola aura cikanA bana jAtA hai| isI prakAra jIva bhI anantakAla se duHkha sahate sahate komala aura zuddha pariNAmI bana jAtA hai| pariNAma zuddhi ke kAraNa jIva Ayukarma se atirikta zeSa sAta karmoM kI sthiti ko palyopama kI asaMkhyAtavAM bhAga kama eka koDA koDI sAgaropama jitanI kara detA hai| isI pariNAma ko zAstra meM yathApravRttikaraNa kahate haiN| yathApravRttikaraNavAlA jIva rAga-dveSa kI majabUta gA~Tha ke pAsa taka pahu~ca jAtA hai kintu use bheda nahIM sktaa| isI ko granthideza prApti kahate hai / karma aura rAga-dveSa kI yaha gA~Tha kramazaH dRDha aura gUDha rezamI gA~Tha ke samAna durbheda hai| yathApravRttikaraNa abhavya jIvoM ko bhI ho sakatA hai| ve karmoM kI sthiti ko koDAkoDI sAgaropama
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 ke andara karake granthideza ko prApta kara sakate haiM, kintu use bheda nahIM skte| bhavya jIva jisa pariNAma se rAga-dveSa kI durbheda granthi ko toDakara lAMgha jAtA hai, usa pariNAma ko zAstra meM apUrvakaraNa kahate haiN| isa prakAra kA pariNAma jIva ko bAra bAra nahIM AtA, kadAcit hI AtA hai isIlie ise apUrvakaraNa kahate haiN| yathApravRttikaraNa to abhavyoM ko bhI ananta bAra AtA hai kintu apUrvakaraNa to bhavya jIvoM ko bhI adhika bAra nahIM aataa| ___ apUrvakaraNa dvArA rAga-dveSa kI gAMTha TUTane para jIva ke pariNAma adhika zuddha ho jAte haiM, usa samaya anivRttikaraNa hotA hai| isa pariNAma ko prApta karane para jIva samyaktva prApta kiye binA nahIM lautttaa| isIlie ise anivRttikaraNa kahate haiN| usa samaya jIva kI zakti aura bar3ha jAtI hai| anivRttikaraNa kI sthiti antarmuhUrta pramANa hai| isakA eka bhAga zeSa rahane para antarakaraNa kI kriyA zuddha hotI hai arthAt a ke anta samaya meM mithyAtva mohanIya ke karma dalikoM ko Age pIche kara diyA jAtA hai kucha dalikoM ko anivRttikaraNa ke anta taka udaya meM AnevAle karma dalikoM ke sAtha kara diyA jAtA hai| aura kucha ke antarmuhUrta bItane ke bAda udaya meM AnevAle karmadalikoM ke sAtha kara diyA jAtA hai| isase anivRttikaraNa ke bAda kA eka muhUrta pramANa kAla aisA ho jAtA hai ki jisameM mithyAtva mohanIya kA koI karmadalika nahIM rhtaa| ata eva jisakA abAdhAkAla pUrA ho cUkA hai aise mithyAtva mohanIya karma ke do bhAga ho jAte haiN| eka vibhAga vaha jo anivRttikaraNa ke carama samaya paryanta udaya meM rahatA hai aura dUsarA vaha jo anivRttikaraNa ke bAda eka muhUrta bItane para udaya meM AtA hai| inameM se pahale vibhAga ko mithyAtva kI prathamasthiti aura dUsare ko mithyAtva kI dvitIyA sthiti kahate haiN| antarakaraNa kriyA ke prArambha hone para anivRttikaraNa ke anta taka to mithyAtva kA udaya rahatA hai pIche nahIM rhtaa| anivRttikaraNa bIta jAne para aupazamika samyaktva hotA hai| aupazamika samyaktva ke prApta hote hI jIva ko spaSTa yA asaMdigdha pratIti hone lagatI hai, jaise janmAndha puruSa ko netra milane para mithyAtva rUpa mahAna roga haTa jAne se jIva ko aisA Ananda AtA hai jaisA kisI purAne aura bhayaMkara rogI ko svastha ho jAne para hotA hai| usa samaya tattvoM para zraddhA dRDha ho jAtI hai| aupazamika samyaktva kI sthiti antarmuhUrta hotI hai, kyoMki isake bAda mithyAtva mohanIya ke ve pudgala jinheM antarakaraNa ke samaya antarmuhUrta ke bAda udaya honevAle batAyA hai, ve udaya meM A jAte haiM yA kSayopazama rUpa meM pariNata kara diye jAte haiN| aupazamika samyaktva ke kAla ko upazAntAddhA kahate hai| arthAt upazAntAddhA ke pUrvasamaya meM jIva vizuddhapariNAma se usa mithyAtva ke tIna puMja karatA hai jo aupazamika samyaktva ke bAda udaya meM AnevAlA hotA hai| vaha pahalA bhAga zuddha, dUsarA bhAga arddhazuddha aura tIsarA azuddha raha jAtA hai| isI dvitIya sthitigata mithyAtva mohanIya ke tIna puJjoM meM se eka puMja itanA zuddha ho jAtA hai ki usa meM samyaktvaghAtaka rasa nahIM rhtaa| jisa prakAra kodrava dhAnya ko auSadhiyoM se sApha karane se vaha itanA zuddha ho jAtA hai ki khAnevAle ko bilakula nazA nahIM aataa| dUsarA puMja AdhA zuddha aura tIsarA azuddha hI raha jAtA hai| aupazamika samyaktva pUrNa hone para jIva ke pariNAmAnusAra ukta tIna puMjo meM se koI eka udaya meM AtA hai| zuddha puMja ke udaya se samyaktva kA ghAta nahIM hotA ataH usa samaya prakaTa honevAloM samyaktva ko kSAyopazamika samyaktva kahate haiN| jIva ke pariNAma arddhavizuddha rahane para dUsare puMja kA udaya hotA hai aura jIva mizradRSTi kahalAtA hai| pariNAmoM ke azuddha hone para azuddha puMja kA udaya hotA hai aura usa samaya jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 antarmuhUrta pramANa upazAntAddhA meM jIva zAnta, prazAnta, sthira aura pUrNAnanda ho jAtA hai| jaghanya eka samaya aura utkRSTa cha AvalikAe~ bAkI rahane para kisI kisI aupazamika samyaktvavAle jIva ke caDhate pariNAmoM meM vighna paDa jAtA hai arthAt usakI zAnti bhaMga ho jAtI hai| usa samaya anantAnubandhI kaSAya kA udaya hone se jIva samyaktva pariNAma ko choDakara mithyAtva kI ora jhuka jAtA hai| jaba taka mithyAtva ko prApta nahIM karatA arthAt jaghanya eka samaya aura utkRSTa cha AvalikAoM taka sAsvAdana bhAva kA anubhava karatA hai| usa samaya jIva sAsvAdana samyagdRSTi kahA jAtA haiN| aupazamika samyaktvavAlA jIva hI sAsvAdana samyagdRSTi ho sakatA hai dUsarA nhiiN| 3) samyag-mithyAdRSTi (mizra) guNasthAna-mizramohanIya ke udaya se jaba jIva kI dRSTi kucha samyag(zuddha) aura kucha mithyA (azuddha) rahatI hai use samyag-mithyAdRSTi kahA jAtA hai aura jIva kI isa avasthA ko samyag-mithyAdRSTi (mizra) guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna meM anantAnubandhI kaSAya kA udaya na rahane se AtmA meM zuddhatA evaM mithyAtva mohanIya kA udaya rahane se azuddhatA rahatI hai| jaise guDa mile hue dahI kA svAda kucha mIThA ora kucha khaTTA rahatA hai| isI prakAra isa avasthA meM jIva kI zraddhA kucha saccI tathA kucha mithyA hotI hai| usa samaya jIva kisI bAta para dRDha hokara vizvAsa nahIM krtaa| isa guNasthAna ke samaya buddhi meM durbalatA sI A jAtI hai| isa kAraNa se jIva sarvajJa ke dvArA kahe gaye tattvoM para na to ekAnta ruci rakhatA hai aura na ekAnta aruci| jisa prakAra nArikela dvIpa nivAsI puruSa odana(bhAta) ke viSaya meM na ruci rakhate haiM na aruci, jisa dvIpa meM pradhAnatayA nAriyala paidA hote haiM, vahA~ ke nivAsiyoM ne cAvala Adi anna na to dekhA hai aura na sunA hai| isase pahale binA dekhe aura binA sune anna ko dekhakara ve na to ruci karate haiM aura na aruci| kintu samabhAva rakhate haiM isI prakAra samyaga-mithyAdRSTi jIva bhI sarvajJa kathita mArga para prIti yA aprIti kucha na kara ke samabhAva rakhatA hai| isa prakAra kI sthiti antamuhUrta kI rahatI hai| isake bAda samyaktva yA mithyAtva ina donoM meM se koI prabala ho jAtA hai, ata eva tIsare gaNasthAna kI sthiti antarmaharta mAnI gaI hai| 4) avirata samyagdRSTi guNasthAna- sAvadha vyApAroM ko choDa denA arthAt pApajanya vyApAroM se alaga ho jAnA virati hai| cAritra aura vrata virati kA nAma hai| jo jIva samyagdRSTi hokara bhI kisI prakAra ke vrata ko dhAraNa nahIM kara sakatA vaha jIva avirata samyagdRSTi hai aura usakA svarUpa vizeSa avirata samyagdRSTi guNasthAna hai| avirata samyagdRSTi jIva vrata niyamAdi ko yathAvat jAnate hue bhI svIkAra tathA pAlana nahIM kara sakate kyoM ki unheM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya rahatA hai| apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya cAritra ke grahaNa tathA pAlana ko rokatA hai| avirata samyagdRSTi koI jIva aupazamika samyaktva vAle hote haiM aura koI kSAyika samyaktva vAle hote haiN| 5) dezavirati guNasthAna- pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya se jo jIva pApajanaka kriyAoM se sarvathA nivRtta na ho kara ekadeza se nivRtta hote haiM ve dezavirata yA zrAvaka kahalAte haiN| aise jIvoM ke svarUpa ko dezavirata guNasthAna kahate haiN| 6) pramatta saMyata guNasthAna- jo jIva pApajanaka vyApAroM se sarvathA nivRtta ho jAte haiM ve saMyata(muni) hai| saMyata bhI jaba taka pramAda ko sevana karate haiM taba taka pramatta saMyata kahalAte haiN| aura unakA svarUpa vizeSa pramatta saMyata guNasthAna hai| saMyatI ko sAvadha vyApAra kA sarvathA tyAga hotA hai| ve saMvAsAnumati kA bhI sevana
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 nahIM krte| chaThe guNasthAna se lekara Age kisI guNasthAna meM pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya nahIM rahatA isIlie yahA~ sarvasAvadha vyApAra kA sarvathA tyAga hotA hai| 7) apramatta saMyata guNasthAna- jo muni nidrA, viSaya, kaSAya, vikathA Adi pramAdoM kA sevana nahIM karate ve apramatta saMyata hai aura unakA svarUpa vizeSa apramatta saMyata guNasthAna hai| pramAda sevana se hI AtmA uttarottara zuddha hone lagatA hai| sAtaveM guNasthAna se lekara Age sabhI guNasthAnoM meM vartamAna muni pramAda kA sevana nahIM krte| ve apane svarUpa meM sadA jAgRta rahate haiN| 8) nivRtti bAdara guNasthAna- jisa jIva ke anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA tathA lobha ye cAroM kaSAya nivRtta ho gaye haiM usake svarUpa vizeSa ko nivRtti (niyaTTI) bAdara guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna se do zreNiyA~ prArambha hotI haiM- upazamazreNI aura kSapaka shrennii| upazama zreNIvAlA jIva mohanIya kI prakRtiyoM kA upazama karatA huA gyArahaveM guNasthAna taka jAtA haiM aura kSapaka zreNIvAlA jIva dasaveM se sIdhA bArahaveM guNasthAna meM jAkara apratipAtI ho jAtA hai| jo jIva AThaveM guNasthAna ko prApta kara cuke haiM, jo prApta kara rahe haiM aura jo prApta kareMge una sabhI jIvoM ke adhyavasAya sthAnoM (pariNAma bhedoM) kI saMkhyA asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke tulya hai| isa prakAra dUsare tIsare Adi pratyeka samayavartI traikAlika jIvoM ke adhyavasAya bhI gaNanA meM asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke barAbara hI haiN| yadyapi AThaveM guNasthAna meM rahanevAle tInoM kAloM ke jIva ananta hai tathApi unake adhyavasAya asaMkhyAta hI hote haiN| AThaveM guNasthAna ke samaya jIva pA~ca apUrva vastuoM kA vidhAna karatA hai| jaisesthitighAta, rasaghAta, guNazreNI, guNasaMkramaNa aura apUrva sthitibndh| sthitighAta Adi padArthoM kA apUrva vidhAna hone se isa AThaveM gaNasthAna kA dUsarA nAma apUrvakaraNa guNasthAna bhI prasiddha hai| 9) anivRtti bAdara samparAya guNasthAna- saMjvalana krodha, mAna aura mAyA kaSAya se jahA~ nivRtti na huI ho aisI avasthA vizeSa ko anivRtti bAdara guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta pramANa hI hai| naveM guNasthAna ko prApta karanevAle jIva do prakAra ke hote haiM- eka upazamaka aura dUsarA ksspk| jo cAritra mohanIya karma kA upazamana karate haiM ve upazamaka kahalAte haiN| jo cAritra mohanIya karma kA kSaya karate haiM ve kSapaka kahalAte haiN| 10) sUkSma saMparAya guNasthAna- isa guNasthAna meM samparAya arthAt lobha kaSAya se sUkSma khaNDoM kA hI udaya rahatA hai| isa guNasthAna ke jIva bhI upazamaka aura kSapaka donoM prakAra ke hote haiN| saMjvalana lobhakaSAya ke sivAya bAkI kaSAyoM kA upazama yA kSaya to pahale hI ho jAtA hai| isalie dasaveM guNasthAna meM jIva saMjvalana lobha kA upazama yA kSaya karatA hai| upazama karanevAlA jIva upazamaka tathA kSaya karanevAlA jIva kSapaka kahalAtA hai| 11) upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha guNasthAna- jinake kaSAya upazAnta hue haiM, jina ko rAga arthAt mAyA aura lobha kA bhI bilakula udaya nahIM hai aura jinako chadma AvaraNa bhUta ghAtIkarma lage hue haiM ve jIva upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha kahalAte hai aura unake svarUpa ko upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha guNasthAna kahate haiN| gyArahaveM guNasthAna kI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa antarmuhUrta pramANa mAnI gaI hai|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 kSapaka zreNI ke binA koI jIva mokSa prApta nahIM kara sktaa| gyArahaveM guNasthAna meM upazama zreNIvAlA hI jAtA hai isalie vaha avazya giratA hai| eka janma meM do bAra se adhika upazama zreNI nahIM kI jA sktii| kSapaka zreNI to eka hI bAra hotI hai| jisane eka bAra upazama zreNI kI hai vaha usI janma meM kSapaka zreNI dvArA mokSa prApta kara sakatA hai parantu jo bAra upazama zreNI kara cukA hai vaha phira usI janma eka hI zreNI kara sakatA hai| ata eva jisane eka bAra upazama zreNI kI hai vaha phira usI janma meM kSapaka zreNI nahIM kara sktaa| upazama zreNI ke Arambha kA krama isa prakAra hai- cauthe, pA~caveM, chaThe aura sAtaveM guNasthAna meM se kisI bhI guNasthAna meM vartamAna jIva pahale cAra anantAnubandhI kaSAyoM kA upazama karatA hai| isake bAda antarmuhUrta meM eka sAtha darzanamoha kI tInoM prakRtiyoM kA upazama karatA hai| isake bAda vaha jIva chaThe tathA sAtaveM guNasthAna meM hokara naveM guNasthAna ko prApta karatA hai aura naveM guNasthAna meM cAritra mohanIya karma kI zeSa prakRtiyoM kA upazama zuru karatA hai| saba se pahale vaha napuMsaka veda kA upazama karatA hai| isake bAda strIveda kA upazama karatA hai| hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, puruSaveda, apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha tathA saMjvalana krodha, mAna, mAyA ina saba prakRtiyoM kA upazama naveM guNasthAna ke anta taka karatA hai| saMjvalana lobha ko dasaveM guNasthAna meM upazAnta karatA hai| 12- kSINakaSAya chadmastha vItarAga guNasthAna- jisa jIva ne mohanIya karma kA sarvathA kSaya kara diyA hai kintu zeSa chadma ( ghAtI karma) abhI vidyamAna haiM use kSINakaSAya vItarAga chadmastha kahate haiM aura usake svarUpa ko kSINakaSAya vItarAga chadmastha guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta hotI hai| ise kSapaka zreNIvAle jIva hI prApta karate haiN| kSapaka zreNI kA krama saMkSepa meM isa prakAra hai- jo jIva kSapaka zreNI karanevAlA hotA hai vaha cauthe guNasthAna se lekara sAtaveM guNasthAna taka ke kisI bhI guNasthAna meM saba se pahale anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kA eka sAtha kSaya karatA hai| isake bAda anantAnubandhI kaSAya ke avaziSTa anantaveM bhAga ko mithyAtva meM DAla kara donoM kA eka sAtha kSaya karatA isake bAda mizra mohanIya aura samyaktva mohanIya kA kSaya karatA hai| AThaveM guNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa tathA pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha ke kSaya kA prAraMbha karatA hai| ina ATha prakRtiyoM kA sarvathA kSaya hone se pahale hI naveM guNasthAna ko prAraMbha kara detA hai aura usI samaya nIce likhI 16 prakRtiyoM kA kSaya karatA hai| (1) nidrAnidrA (2) pracalApracalA (3) styAnagRddhi (4) narakagati (5) narakAnupUrvI (6) tiryaMcagati (7) tiryaMcAnupUrvI (8) ekendriyajAti nAmakarma (9) dvIndriya jAti nAmakarma (10) trIndriyajAti nAmakarma (11) caturindriya jAti nAmakarma (12) Atapa (13) udyota (14) sthAvara (15) sUkSma (16) sAdhAraNa / inake bAda apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha ke bAkI bace hue bhAga kA kSaya karatA hai| tadanantara krama se napuMsakaveda, strIveda, hAsya Adi cha, puruSaveda, saMjvalana lobha kA dasaveM guNasthAna meM kSaya karatA hai| 13) sayogI kevalI guNasthAna- jinhoneM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya cAra ghAtI karmoM kA kSaya karake kevalajJAna prApta kiyA hai unako sayogI kevalI kahate haiM aura unake svarUpa vizeSa ko sayogI kevalI guNasthAna kahate haiM / yoga kA artha hai- AtmA kI pravRtti yA vyApAra / isake tIna bheda haiM- manoyoga, vacanayoga aura kaayyog| kisI ko mana se uttara dene meM kevalI bhagavAna ko mana kA upayoga karanA paDatA hai| jisa samaya koI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 manaHparyAyajJAnI athavA anuttara vimAnavAsI deva bhagavAna ko zabda dvArA na pUchakara mana se hI pUchatA hai usa samaya kevalI bhagavAna bhI usa prazna kA uttara mana se hI dete haiN| prazna karanevAlA manaHparyAyajJAnI bhagavAna dvArA mana meM soce hae uttara ko pratyakSa jAna letA hai aura avadhijJAnI usa rUpa meM pariNata hae manovargaNA ke paramANuoM ko dekhakara mAlUma kara letA hai| upadeza dene ke lie kevalI bhagavAna vacana kA upayoga karate haiN| halana calana Adi kriyAoM meM kAyayoga kA upayoga karate haiN| 14) ayogI kevalI guNasthAna- jo kevalI bhagavAna yogoM se rahita haiM ve ayogI kahe jAte haiN| unake svarUpa vizeSa ko ayogI kevalI guNasthAna kahate haiN| tInoM prakAra ke yoga kA nirodha karane se ayogI avasthA prApta hotI hai| kevalI bhagavAna sayogI avasthA meM jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa kucha kama eka karoDa pUrva taka rahate haiN| isake bAda jisa kevalI ke Ayukarma kI sthiti aura pradeza kama raha jAte haiM tathA vedanIya, nAma aura gotra karma kI sthiti aura pradeza Ayukarma kI apekSA adhika baca jAte haiM ve kevalIsamuddhAta karate haiN| kevalIsamuddhAta ke dvArA vedanIya, nAma aura gotra karma kI sthiti Ayu ke barAbara kara lete haiN| jina kevaliyoM ke vedanIya Adi ukta tIna karma kI sthiti tathA paramANuoM meM Ayukarma ke barAbara hote haiM ve samuddhAta nahIM krte| sabhI kevalajJAnI sayogI avasthA ke anta meM eka aise dhyAna ke lie yogoM kA nirodha karate haiM jo parama nirjarA kA kAraNa, lezyA se rahita tathA atyanta sthiratA rUpa hotA hai| yoga ke nirodha kA krama isa prakAra hai- pahale bAdara kAyayoga se bAdara manoyoga tathA bAdara vacanayoga ko rokate haiN| isake bAda sUkSma kAyayoga se bAdara kAyayoga ko rokate haiM aura phira usI sUkSma kAyayoga se kramazaH sUkSma manoyoga tathA sUkSma vacanayoga ko rokate haiN| anta meM kevalI bhagavAna sUkSmakriyAanivRtti zukladhyAna ke bala se sUkSma kAyayoga ko bhI rokate haiN| isa prakAra saba yogoM kA nirodha ho jAne se kevalajJAnI bhagavAna ayogI bana jAte haiN| aura sUkSmakriyAanivRtti zukladhyAna kI sahAyatA se apane zarIra kI pole bhAga ko arthAt mukha, udara Adi ko AtmapradezoM se pUrNa kara dete haiN| isake bAda ayogI kevalI bhagavAna samucchinnakriyAapratipAtI zukladhyAna ko prApta karate haiM aura madhyama rIti se pA~ca hrasva svara akSaroM ke uccAraNa meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya kA zailezIkaraNa karate haiN| sumeru parvata ke samAna nizcala avasthA athavA sarva saMvara rUpa yoganirodha avasthA ko zailezI kahate haiN| zailezI avasthA meM vedanIya, nAma aura gotrakarma kI guNazreNI se aura Ayukarma kI yathAsthita zreNI se nirjarA karanA zailezIkaraNa hai| zailezIkaraNa ko prApta karake ayogI kevalajJAnI usake antima samaya meM vedanIya, nAma, gotra aura Ayu ina cAra bhavopagrAhI (jIva ko saMsAra meM bAndha kara rakhanevAle) karmoM ko sarvathA kSaya karake dete haiN| usa samaya unake Atma pradeza itane saMkucita ho jAte haiM ki ve unake zarIra ke 2/ 3 bhAga meM samA jAte haiN| ukta karmoM kA kSaya hote hI ve eka samaya meM Rju gati se Upara kI ora siddhikSetra meM cale jAte haiN| siddhikSetra loka ke agrabhAga para sthita hai| isake Age kisI AtmA yA paddhala kI gati nahIM hotii| isakA kAraNa yaha hai ki AtmA ko yA pudgala ko gati karane meM dharmAstikAya kI apekSA hotI hai aura loka ke Age isakA abhAva hai| karmamala ke haTa jAne se zuddha AtmA kI Urdhvagati isa prakAra hotI hai jisa prakAra ki miTTI ke lopoM se yukta tumbA lepoM ke haTa jAne se jala para calA jAtA hai| 1 saMdarbha-gAthA - 15 vRtti
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdara ekendriya, asaMjJi paMcendriya aura tIna vikalendriya ina pA~ca aparyApta jIvasthAnoM meM do guNasthAna kahe gaye hai| para isa viSaya meM yaha jAnanA cAhiye ki dUsarA guNasthAna karaNa-aparyApta meM hotA hai, labdhiaparyApta meM nahIM, kyoM ki sAsvAdana samyagdRSTi jIva labdhi aparyApta rUpa se paidA hotA hI nhii| isalie karaNa-aparyApta bAdara ekendriya Adi ukta pA~ca jIva sthAnoM meM do guNasthAna aura labdhi aparyApta bAdara ekendriya Adi pA~coM meM pahalA hI guNasthAna hai yaha mAnyatA karmagraMtha kI hai| siddhAnta meM ekendriya ko pahalA hI guNasthAna mAnA hai / isake pazcAt sAdhaka 15 yogoM kA cintana kreN| (3) yoga-(15) mana, vacana aura kAyA ke vyApAra ko yoga kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSaya yA upazama se mana-vacana aura kAyavargaNA ke pudgaloM kA Alambana lekara Atma pradezoM meM honevAle parispaMda, kaMpana yA halana-calana ko bhI yoga kahate haiN| Alambana ke bheda se inake tIna prakAra hai- mana, vacana aura kaayaa| ina meM mana ke cAra vacana ke cAra aura kAyA ke sAta isa prakAra kula paMdraha bheda ho jAte haiN| prajJApanA sUtra meM yoga ke sthAna para prayoga zabda hai| inhIM ko prayogagati bhI kahA jAtA hai| 1) satya manoyoga- mana kA jo vyApAra sat arthAt sajjana puruSa yA sAdhu puruSoM ke lie hitakArI ho, unheM mokSa kI ora le jAnevAlA ho use satya manoyoga kahate haiN| athavA jIvAdi padArthoM ke anekAntarUpa yathArtha vicAra ko satyamanoyoga kahate haiN| 2) asatya manoyoga- satya se viparIta arthAt saMsAra kI ora le jAne vAle mana ke vyApAra ko asatya manoyoga kahate haiN| athavA jIvAdi padArtha nahIM hai, ekAnta sat haiM ityAdi ekAnta rUpa mithyAvicAra asatya manoyoga hai| 3) satyamRSA manoyoga- vyavahAra naya se ThIka hone para bhI nizcayanaya se jo vicAra pUrNa satya na ho,jaise kisI upavana meM dhava, khaira, palAza Adi ke kucha peDa hone para bhI azokavRkSa adhika hone se azokavana kahanA- satyamRSA manoyoga hai| vana meM azoka vRkSa hone se yaha bAta satya hai aura dhava Adi ke vRkSa hone se mRSA (asatya) bhI hai| 4) asatyAmRSA manoyoga- jo vicAra satya nahIM haiM use asatyAmRSA manoyoga kahate haiN| kisI prakAra kA vivAda khaDA hone para vItarAga sarvajJa ke batAe hue siddhAnta ke anusAra vicAra karanevAlA ArAdhaka kahA jAtA hai usakA vicAra satya hai| jo vyakti sarvajJa ke siddhAnta se viparIta vicaratA hai, jIvAdi padArthoM ko ekAnta nitya Adi batAtA hai vaha virodhaka hai| usakA vicAra asatya hai| jahA~ vastu ko satya yA asatya kisI prakAra siddha karane kI icchA na ho kevala vastu kA svarUpa-mAtra dikhAyA jAya, jaise- devadatta! ghaDA lAo ityAdi cintana meM vahA~ satya asatya kucha nahIM hotaa| ArAdhaka virAdhaka kI kalpanA bhI vahA~ nahIM hotii| isa prakAra ke vicAra ko asatyAmRSA manoyoga kahate haiN| yaha bhI vyavahAra naya kI apekSA hai| nizcaya naya se to isakA satya yA asatya meM samAveza ho jAtA hai| vacanayoga ke bhI cAra prakAra hai- (1) satya vacanayoga (2) asatya vacanayoga (3) satyamRSA vacanayoga (4) asatyAmRSA vcnyog| satyavacana ke dasa prakAra hai| jo vastu jaisI hai, use vaisI hI batAnA satya vacana hai| eka jagaha eka 1 saMdarbha-gAthA - 16
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 zabda kisI artha ko batAtA hai aura dUsarI jagaha dUsare artha ko| aisI hAlata meM agara vaktA kI vivakSA ThIka hai to donoM hI arthoM meM vaha zabda satya hai| isa prakAra vivakSAoM ke bheda se satya vacana dasa prakAra kA hai| 1) janapada satya- jisa deza meM jisa vastu kA jo nAma hai, usa deza meM vaha nAma satya hai| dUsare kisI deza meM usa zabda kA dUsarA artha hone para bhI kisI bhI vivakSA meM vaha asatya nahIM hai- jaise- koMkaNa deza meM pAnI ko piccha kahate haiN| kisI deza meM pitA ko bhAI, sAsu ko AI ityAdi kahate haiN| bhAI aura AI kA dUsarA artha hone para bhI usa deza meM satya hI hai| 2) sammata satya- prAcIna AcAryoM athavA vidvAnoM ne jisa zabda kA jo artha mAna liyA hai usa artha meM vaha zabda sammata satya hai| jaise paMkaja kA yaugika artha hai kIcaDa se paidA haA pdaarth| kIcaDa meM meMDhaka, zaivAla, kamala Adi bahuta vastue~ utpanna hotI hai phira bhI zabdazAstra ke vidvAnoM ne paMkaja zabda kA artha sirpha kamala mAna liyA hai| isalie paMkaja zabda se kamala hI liyA jAtA hai, meMDhaka Adi nhiiN| yaha sammata satya hai| 3) sthApanA satya- sadRza yA visadRza AkAravAlI vastu meM kisI kI sthApanA karake use usa nAma se kahanA sthApanA satya hai| jaise zataraMja ke moharoM ko hAthI, ghoDA Adi khnaa| athavA 'ka' isa AkAra vizeSa ko 'ka' khnaa| vAstava meM ka Adi varNa dhvani rUpa hai| pustaka ke akSaroM se usa dhvani kI sthApanA kI jAtI hai, athavA AcArAMga Adi zrutajJAna rUpa hai, likhe hue zAstroM meM unakI sthApanA kI jAtI hai| jambadrIpa ke nakze ko jambUdvIpa kahanA sadRza AkAra vAle meM sthApanA hai| 4) nAma satya- guNa na hone para bhI vyakti vizeSa kA yA vastu vizeSa kA vaisA nAma rakhakara usa nAma se pukAranA nAma satya hai| jaise- amarAvatI devoM kI nagarI kA nAma hai| vaisI bAteM na hone para bhI kisI gAMva ko amarAvatI kahanA nAma satya hai| 5) rUpasatya- vAstavikatA na hone para bhI rUpa vizeSa ko dhAraNa karane se kisI vyakti yA vastu ko usa nAma se pukaarnaa| jaise- sAdhu ke guNa na hone para bhI sAdhuveSa vAle puruSa ko sAdhu khnaa| 6) pratItya satya- kisI apekSA se dUsarI vastu ko choTI baDI Adi kahanA apekSA satya yA pratItya satya hai| jaise- madhyamA a~gulI kI apekSA anAmikA ko choTI khnaa| 7) vyavahAra satya- jo bAta vyavahAra meM bolI jAtI hai| jaise- parvata para paDI huI lakar3iyoM ke jalane para bhI parvata jalatA hai, yaha kahanA vyavahAra satya hai| 8) bhAva satya- nizcaya kI apekSA kaI bAte hone para bhI kisI eka kI apekSA se usa meM vahIM btaanaa| jaise- tote meM kaI raMga hone para bhI use harA kahanA bhAva satya hai| 9) yoga satya- kisI cIja ke sambandha se vyakti vizeSa ko usa nAma se pukaarnaa| jaise- lakaDI DhonevAlo ko lakaDI ke nAma se pukAranA yogya hotA hai| 10) upamA satya- kisI bAta ke samAna hone para eka vastu kI dUsarI se tulanA karanA ora use usa nAma se pukAranA upamA satya hai| jaise kisI ke cahere ko candra kahanA / satyAmRSA (mizra) bhASA ke bhI dasa prakAra hai- jisa bhASA meM kucha aMza satya tathA kucha asatya ho use satyAmRSA(mizra) bhASA kahate haiN| isake dasa bheda haiM isa prakAra hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 1) utpanna mizritA- saMkhyA pUrI karane ke lie nahIM utpanna huoM ke sAtha utpanna huoM ko milA denA / jaise- kisI gAMva meM kama yA adhika bAlaka utpanna hone para bhI 'dasa bAlaka utpanna hue' yaha kahanA / 2) vigata mizritA - isI prakAra maraNa ke viSaya meM kahanA / 3) utpannavigata mizritA- janma aura mRtyu donoM ke viSaya meM ayathArtha kthn| 4) jIvamizritA- jIvita tathA mare hue bahuta zaMkha Adi ke Dhera ko dekhakara yaha kahanA - 'aho ! yaha kitanA baDA jIvoM kA Dhera hai'| jIvitoM ko lekara satya tathA mare huoM ko lene se asatya hone se yaha bhASA jIvamizritA satyAmRSA hai| 5) ajIva mizritA - usI rAzi ko ajIvoM kA Dhera batAnA / 6) jIvAjIva mizritA - usa rAzi meM ayathArtha rUpa se yaha batAnA ki itane jIva haiM aura itane ajIva / 7) ananta mizritA - anantakAyika tathA pratyeka zarIrI vanaspati kAya ke Dhera ko dekhakara kahanA ki"yaha anantakAya kA Dhera hai'| 8) pratyeka mizritA - usI Dhera ko kahanA ki yaha pratyeka vanaspati kAya kA Dhera hai / 9) addhA mizritA- dina yA rAta kAraNa koI dina rahate kahe- uTho rAta vagairaha kAla ke viSaya meM mizrita vAkya bolanA / jaise- jaldi ke gii| athavA rAta rahate kahe- sUraja nikala AyA / 10) addhAddhA mizritA- dina yA rAta ke eka bhAga ko addhAddhA kahate haiN| una donoM ke lie mizrita vacana bolanA addhAddhA mizrita hai, jaise- jaldI karane vAlA koI manuSya dina ke pahale pahara meM bhI kahe- dopahara ho gii| asatya vacana ko mRSAvAda kahate haiN| isake dasa prakAra hai 1) krodha niHsRta- jo asatyavacana krodha meM bolA jAya / jaise krodha meM koI dUsareM ko dAsa na hone para bhI dAsa kaha detA hai| 2) mAna niHsRta- mAna arthAt ghamaNDa meM bolA huA vacana / jaise- ghamaNDa meM Akara koI garIba bhI apane ko dhanavAna kahane lagatA hai| 3) mAyA niHsRta- kapaTa se arthAt dUsare ko dhokA dene ke lie bolA huA jhuutth| 4) lobha niHsRta- lobha meM Akara bolA huA vacana / jaise koI dukAnadAra thoDI kImata meM kharIdI huI vastu ko adhika mUlya kI batA detA hai| 5) prema niHsRta - atyanta prema meM nikalA huA vacana / jaise- prema meM Akara koI kahatA hai- maiM to ApakA dAsa huuN| 6) dveSa niHsRta- dveSa se nikalA huA vacana / jaise- dveSa meM Akara kisI ko bhI nirguNI kaha denaa| 7) hAsa niHsRta - haMsI meM jhUTha bolanA / 8) bhaya niHsRta- cora vagairaha se Darakara asatya vacana bolnaa|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 9) AkhyAyikA niHsRta- kahAnI vagairaha kahate samaya usa meM gappa lagAnA / 10) upaghAta niHsRta- prANiyoM kI hiMsA ke lie bolA gayA asatya vacana / jaise- bhale AdamI ko bhI cora kaha denaa| kAyayoga ke sAta bheda haiN| 1) audArika zarIra kAyayoga- kAya kA artha hai samUha / audArika zarIra pudgala skandhoM kA samUha hai, isaliye kAya hai| isa meM honevAle vyApAra ko audArika zarIra kAyayoga kahate haiN| yaha yoga paryApta tiryaMca aura manuSyoM ko hotA hai| 2) audArika mizra zarIra kAya yoga- vaikriya AhAraka aura kArmaNa ke sAtha mile hue audArika ko audArika mizra kahate haiN| audArika mizra ke vyApAra ko audArika mizra zarIra kAyayoga kahate haiN| 3) vaikriya zarIra kAyayoga - vaikriya zarIra paryApti ke kAraNa paryApta jIvoM ke honevAlA vaikriya zarIra kA vyApAra vaikriya zarIra kAyayoga hai| 4) vaikriya mizra zarIra kAyayoga - deva aura nArakI jIvoM ke aparyApta avasthA meM honevAlA kAya yoga vaikriya mizra zarIra kAya yoga hai| yahA~ vaikriya aura kArmaNa kI apekSA mizra yoga hotA hai| 5) AhAraka zarIra kAyayoga- AhAraka zarIra ke dvArA paryApta jIvoM ko AhAraka zarIra kAya yoga hotA 6) AhAraka mizra zarIra kAyayoga - jisa samaya AhAraka zarIra apanA kArya karake vApisa Akara audArika zarIra meM praveza karatA hai usa samaya AhAraka mizra zarIra kAya yoga hotA hai| 7) taijasa kArmaNa zarIra yoga - vigraha gati meM tathA sayogI kevali ko samuddhAta ke tIsare cauthe aura pA~caveM samaya meM taijasa kArmaNa zarIra yoga hotA hai / taijasa aura kArmaNa sadA eka sAtha rahate haiM, isalie unake vyApAra rUpa kAya yoga ko bhI eka hI mAnA hai| vyavahAra bhASA- asatyAmRSA ke anya bAraha bheda bhI pAye jAte haiN| 1) AmaMtraNI - AmantraNa karanA / jaise- he devadatta ! ityAdi / 2) AjJApanI - dUsare ko kisI kArya meM prerita karanevAlI bhASA AjJApanI kahalAtI hai| jaise- 'jAo amuka kArya karo' ityAdi / 3) yAcanI- yAcanA karane ke lie kahI jAne vAlI bhASA yAcanI hai | 4) pRcchanI- ajJAta tathA saMdigdha padArthoM ko jAnane ke lie prayukta bhASA pRcchanI kahalAtI hai| 5) prajJApanI - vinIta ziSya ko upadeza dene rUpa bhASA prajJApanI hai| jaise- 'prANiyoM kI hiMsA se nivRtta puruSa bhavAntara meM dIrghAyu aura niroga hotA hai'| 6) pratyAkhyAnI - niSedhAtmaka bhASA / 7) icchAnulomA - dUsare ko icchA kA anusaraNa karanA / jaise- kisI ke dvArA pUche jAne para uttara denA ki- jo tuma karate ho vaha mujhe bhI abhISTa hai| 8) anabhigRhItA - pratiniyata (nizcita ) artha kA jJAna na hone para usake lie pUchanA / 9) abhigRhItA - pratiniyata artha kA bodha karAnevAlI bhASA abhigRhItA hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10) saMzayakaraNI - aneka arthoM ke vAcaka zabdoM kA jahA~ para prayoga kiyA gayA ho aura jise sunakara zrotA saMzaya meM paDa jAya vaha bhASA saMzayakaraNI hai| jaise- saiMdhava zabda sunakara zrotA saMzaya meM paDa jAtA hai kinamaka lAyA jAya yA ghoDA ? 28 11) vyAkRtA - spaSTa arthavAlI bhASA vyAkRtA kahalAtI hai / 12) avyAkRtA- atigambhIra arthavAlI athavA aspaSTa uccAraNavAlI bhASA avyAkRtA kahalAtI hai' aparyApta sUkSma ekendriya, aparyApta bAdara ekendriya, aparyApta vikalatrika aura aparyApta asaMjJi paMcendriya, ina chaha prakAra ke jIvoM meM kArmaNa, audArika ye do hI yoga hote hai| aparyApta saMjJi paMcendriya meM kArmaNa, audArika mizra aura vaikriya mizra ye tIna yoga pAye jAte haiN| paryApta saMjJI meM saba yoga pAye jAte haiN| paryApta sUkSma ekendriya meM audArika kAyayoga hI hotA hai| paryApta vikalendriya-trika aura paryApta asaMjJi paMcendriya ina cAra jIva sthAnoM meM audArika aura asatyAmRSA vacana, ye do yoga hote haiN| paryApta bAdara ekendriya meM audArika, vaikriya tathA vaikriya mizra ye tIna kAya yoga hote haiM / (4) upayoga 12 - jisake dvArA sAmAnya yA vizeSa rUpa se vastu kA jJAna kiyA jAya use upayoga kahate haiN| upayoga do prakAra kA hai- eka sAkAropayoga aura dUsarA nirAkAropayoga (anAkAropayoga ) / jisake dvArA padArthoM ke vizeSa dharmoM kA arthAt jAti, guNa, kriyA Adi kA jJAna ho vaha sAkAropayoga hai| arthAt sacetana aura acetana padArthoM ko paryAya sahita jAnanA sAkAropayoga hai| ise jJAnopayoga bhI kahate haiN| jisake dvArA padArthoM ke sAmAnya dharma- sattA Adi kA jJAna kiyA jAya use nirAkAropayoga kahate haiN| ise darzanopayoga bhI kahA jAtA hai| chadmasthoM kI apekSA sAkAropayoga kA samaya antarmuhUrta hai aura kevalI kI apekSA eka samaya hai| anAkAropayoga kA samaya chadmasthoM kI apekSA antarmuhUrta hai kintu sAkAropayoga kA samaya isase saMkhyAta guNA adhika hai kyoMki AkAra ( paryAya) sahita vastu kA jJAna karane meM bahuta samaya lagatA hai| kevalI kI apekSA anAkAropayoga kA samaya eka samaya mAtra hai| sAkAropayoga ke ATha bheda hai 1) Abhinibodhika-sAkAropayoga - indriya aura mana kI sahAyatA se yogya sthAna meM rahe hue padArthoM ko spaSTarUpa se viSaya karanevAlA Abhinibodhika ( matijJAna) sAkAropayoga hai| 2) zrutajJAna sAkAropayoga- vAcyavAcakabhAva sambandhapUrvaka zabda ke sAtha sambandha rakhanevAle artha kA grahaNa karanevAle zrutajJAna kahalAtA hai| jaise- kambugrIvAdi AkAravAlI, jaladhAraNAdi kriyA meM samartha vastu ghaTa zabda vAcya hai arthAt ghaTa zabda se kahI jAtI hai| zrutajJAna bhI indriyamanonimittika hotA hai aura indriya tathA mana kI sahAyatA se hI padArthoM kA viSaya karatA hai| ataH yaha zrutajJAna sAkAropayoga hai| 3) avadhijJAna sAkAropayoga - maryAdA pUrvaka rUpI dravyoM ko viSaya karanevAlA avadhijJAna sAkAropayoga kahalAtA hai| yaha jJAna indriya aura mana kI sahAyatA ke binA hI rUpI padArthoM ko viSaya karatA hai| 4) manaHparyavajJAna sAkAropayoga - DhAI dvIpa aura samudroM meM rahe hue saMjJI paMcendriya jIvoM ke manogata 1 2 saMdarbha - gAthA - 17 vRtti saMdarbha-gAthA - 18/19
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 bhAvoM ko jAnane vAlA manaH paryavajJAna sAkAropayoga kahalAtA hai| ise manaHparyAya aura mana:paryaya bhI kahate haiN| 5) kevalajJAna sAkAropayoga - mati Adi jJAnoM ke sahAyatA ke binA bhUta, bhaviSya aura vartamAna tathA tInoM logavartI samasta padArthoM ko viSaya karanevAlA kevalajJAna sAkAropayoga hai| isakA viSaya ananta hai| 6) 7) 8) matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna jaba mithyAtva mohanIya se saMyukta ho jAte haiM usa avasthA meM ve anukrama se ajJAna bana jAte haiN| ataH ye mati ajJAna sAkAropayoga, zruta ajJAna sAkAropayoga aura vibhaMga jJAna sAkAropayoga kahalAte haiN| anAkAropayoga ke cAra bheda haiN| 1) cakSudarzana anAkAropayoga - A~kha dvArA padArthoM kA jo sAmAnya jJAna hotA hai use cakSudarzana anAkAropayoga kahate haiN| 2) acakSudarzana anAkAropayoga - cakSu indriya ko choDakara zeSa cAroM indriyoM aura mana ke dvArA honevAlA padArthoM kA sAmAnya jJAna acakSudarzana anAkAropayoga hai| 3) avadhidarzana anAkAropayoga- maryAdita kSetra meM rUpI dravyoM kA sAmAnya jJAna avadhidarzana anakAropayoga hai| 4) kevaladarzana anAkAropayoga - dUsare jJAna kI apekSA binA sampUrNa saMsAra ke padArthoM kA sAmAnya jJAna rUpa darzana anAkAra upayoga kahalAtA hai| paryApta saMjJi paMcendriya meM sabhI upayoga pAye jAte haiN| paryApta caturindriya tathA paryApta asaMjJi paMcendriya meM cakSu-acakSu do darzana aura mati, zruta do ajJAna kula cAra upayoga hote haiN| sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, dvIndriya aura trIndriya ye cAroM paryApta tathA aparyApta caturindriya tathA aparyApta asaMjJi paMcendriya ina dasa prakAra ke jIvoM meM mati, ajJAna, zruta ajJAna aura acakSudarzana ye tIna upayoga hote hai| aparyApta saMjJi paMcendriyoM meM manaHparyAyajJAna, cakSudarzana, kevaladarzana, kevalajJAna ina cAra ko choDakara zeSa ATha- matijJAna, zrutajJAna, avadhi darzana, mati ajJAna, zruta ajJAna, vibhaMga jJAna aura acakSu darzana- upayoga hote haiM / isake pazcAt dhyAtA zarIra kA cintana kareM (5) zarIra- 5 jo utpatti samaya se lekara pratikSaNa jIrNa-zIrNa hotA rahatA hai tathA zarIra nAma karma ke udaya se utpanna hotA hai vaha zarIra hai| isake pA~ca prakAra haiM (1) audArika zarIra, (2) vaikriya zarIra ( 3 ) AhAraka zarIra (4) taijasa zarIra (5) kArmaNa zarIra / 1) audArika- udAra arthAt pradhAna athavA sthUla pudgaloM se banA huA zarIra audArika hai| tIrthaMkara, gaNadharAdi kA zarIra pradhAna pudgaloM se banatA hai aura sarvasAdhAraNa kA zarIra sthUla aura asAra pudgaloM se banA huA hotA hai| athavA anya zarIroM kI apekSA avasthita rUpa se vizAla arthAt baDe parimANa vAlA hone se yaha audArika zarIra kahA jAtA hai| vanaspati kAya kI apekSA audArika zarIra kI eka sahasra yojana kI avasthita avagAhanA isase kama hai| vaikriya zarIra kI uttaravaikriya kI apekSA anavasthita avagAhanA lAkha yojana kI hai| parantu bhavadhAraNIya vaikriya zarIra kI avagAhanA to pA~ca sau dhanuSa se adhika nahIM hai| athavAanya zarIroM kI apekSA alpapradeza vAlA tathA pariNAma meM bar3A hone se yaha audArika zarIra kahalAtA hai| athavA- mAMsa, rudhira, asthi Adi dhAtuoM se banA huA zarIra audArika kahalAtA hai| audArika zarIra manuSya 1 saMdarbha-gAthA - 22
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 aura tiryaMca ko hotA hai| 2) vaikriya zarIra- jisa zarIra se vividha athavA viziSTa prakAra kI kriyAe~ hotI haiN| vaha vaikriya zarIra kahalAtA hai| jaise eka rUpa hokara aneka rUpa dhAraNa karanA, aneka rUpa hokara eka rUpa dhAraNa karanA, choTe zarIra se baDA zarIra banAnA aura bar3e se choTA banAnA, pRthvI aura AkAza para calane yogya zarIra dhAraNa karanA, dRzya, adRzya rUpa banAnA aadi| vaikriya zarIra do prakAra kA hai- aupapAtika vaikriya zarIra aura dUsarA labdhipratyaya vaikriya shriir| janma se hI jo vaikriya zarIra milatA hai vaha aupapAtika vaikriya zarIra hai| devatA aura nArakI ke zarIra janma se hI vaikriya zarIradhArI hote haiN| tapa Adi dvArA prApta labdhi vizeSa se prApta honevAlA vaikriya zarIra labdhipratyaya vaikriya zarIra hai| manuSya aura tiryaMca meM labdhipratyaya vaikriya zarIra hotA hai| 3) AhAraka zarIra- prANidayA, tIrthaMkara bhagavAna kI Rddhi kA darzana tathA saMzaya nivAraNa Adi prayojanoM se caudaha pUrvadhArI munirAja, anya kSetra- mahAvideha kSetra meM virAjamAna tIrthaMkara bhagavAna ke samIpa bhejane ke lie, labdhi vizeSa se ativizuddha sphaTika ke sadRza eka hAtha kA jo zarIra nikAlate hai vaha AhAraka zarIra kahalAtA hai| ukta prayojanoM ke siddha ho jAne para ve munirAja usa zarIra ko chor3a dete haiN| 4) tejasa zarIra-teja pudgaloM se banA huA zarIra tejas kahalAtA hai| prANiyoM ke zarIra meM vidyamAna uSNatA se isa zarIra kA astitva siddha hotA hai| yaha zarIra AhAra kA pAcana karatA hai| tapovizeSa se prApta tejasa labdhi kA kAraNa bhI yahI zarIra hai| 5) kArmaNa zarIra- karmoM se banA huA zarIra kArmaNa kahalAtA hai athavA jIva ke pradezoM ke sAtha lage hue ATha prakAra ke karmapudgaloM ko kArmaNa zarIra kahate haiN| yaha zarIra hI saba zarIroM kA bIja hai| ina pA~coM zarIra Age Age ke pichale kI apekSA pradeza bahula adhika pradeza vAle haiM evaM parimANa me sUkSmatara haiN| taijasa aura kArmaNa zarIra sabhI saMsArI jIvoM ke hote haiN| ina donoM zarIroM ke sAtha hI jIva maraNa deza ko choDakara utpatti sthAna ko jAtA hai| ___ ina pA~coM zarIroM kA kAraNa, pradeza, svAmi, viSaya, prayojana, pramANa, sthiti, alpabahutva evaM antara alpabahutva kA vicAra kiyA jAtA hai kAraNa- saba se sUkSma pudgala kArmaNa zarIra ke hai, usakI apekSA tejasa zarIra ke pudgala bAdara hai, usakI apekSA AhAraka zarIra ke padala bAdara hai. usakI apekSA vaikriya zarIra ke padala bAdara hai. usa audArika zarIra ke pula bAdara hai| saba se bAdara pudgala audArika zarIra ke, usake apekSA vaikriya zarIra ke sUkSma, usakI apekSA AhAraka zarIra ke sUkSma, usakI apekSA tejasa ke sUkSma aura usakI apekSA kArmaNa zarIra ke sUkSma hai| pradeza- pradeza kI apekSA se AhAraka zarIra saba se thoDe hai, usase vaikriya zarIra pradeza kI apekSA asaMkhyAta guNA, usase audArika zarIra pradeza kI apekSA asaMkhyAta guNA, usase taijasa zarIra pradeza kI apekSA ananta guNA, usase kArmaNa zarIra pradeza kI apekSA ananta guNA hotA hai| 1 saMdarbha-gAthA - 25
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 svAmI- audArika zarIra ke svAmI manuSya aura tiryaMca hai| nairayika aura deva vaikriya zarIra ke svAmI hai| caudaha pUrvadhArI labdhi munirAja AhAraka zarIra ke svAmI hote hai / taijasa aura kArmaNa zarIra ke svAmI cAroM hI gati ke jIva hote haiN| saMsthAna - audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra meM chahoM saMsthAna pAte haiN| vaikriya meM samacaturasra aura huMDaka ye do saMsthAna pAye jAte haiN| avagAhanA- audArika zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTa eka hajAra yojana se kucha adhika,padmadrahasthita bRhat kamala kI apekSA / vaikriya zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga; utkRSTa eka lAkha yojana se kucha adhika, uttara vaikriya kI apekSA / AhAraka zarIra kI avagAhanA jaghanya - kucha kama eka hAtha (muMDa hAtha ) kI, utkRSTa eka hAtha kii| tejasa - kArmaNa zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTa lokAnta taka arthAt sampUrNa loka prmaann| viSaya - audArika zarIra kA viSaya rucaka dvIpa taka, vaikriya zarIra kA viSaya asaMkhyAta dvIpa samudra taka, AhAraka zarIra kA viSaya DhAI dvIpa taka, tathA taijasa kArmaNa kA viSaya ( kevalI samuddhAta kI apekSA ) caudaha rAjaloka pramANa hai| audArika zarIra meM vaikriya zarIra, AhAraka zarIra kI bhajanA hotI hai arthAt audArika zarIra meM vaikriya zarIra, AhAraka zarIra kabhI hotA hai aura kabhI nahIM hotA / tathA audArika zarIra ke sAtha AhAraka zarIra bhI kabhI hotA hai aura kabhI nahIM hotaa| audArika zarIra ke sAtha taijasa-kArmaNa zarIra niyamapUrvaka hote haiN| vaikriya ke sAtha AhAraka zarIra nahIM hotA, kintu taijasa aura kArmaNa niyamapUrvaka hotA hI hai| AhAraka ke sAtha vaikriya zarIra nahIM hotaa| taijasa ke sAtha kArmaNa nizcita hotA hai| kintu inake sAtha audArika, vaikriya aura AhAraka zarIra kabhI hotA hai aura kabhI nahIM bhI hotA hai| sthiti- audArika zarIra kI sthiti jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa tIna palyopama kI( yugalika manuSya kI apekssaa)| vaikriya zarIra kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI / AhAraka kI jaghanya evaM utkRSTa antarmuhUrta kI / taijasa kArmaNa zarIra kI sthiti ke do bhaMga hai- anAdi aparyavasita aura anAdi saparyavasita (anAdi sAnta) | alpabahutva - sabase thoDe AhAraka zarIra; dravyArtha kI apekSA, usase vaikriya zarIra asaMkhyAta guNA, usase audArika zarIra ananta guNA, usase vaikriya zarIra; pradeza kI apekSA asaMkhyAta guNA, usase audArika zarIra; pradeza kI apekSA asaMkhyAta guNA, usase taijasa- kArmaNa zarIra ananta guNA dravyArtha kI apekSA se tulya / usase taijasa zarIra pradeza kI apekSA ananta guNA, usase kArmaNa zarIra pradeza kI apekSA ananta guNA / prayojana - audArika zarIra kA prayojana - tIrthaMkara, gaNadhara ke zarIra kI apekSA audArika zarIra pradhAna kahA gayA hai| tIrthaMkara, gaNadhara ke zarIra kI apekSA dUsare zarIra anantaguNa hIna hote haiN| isa audArika se tIrthaMkara, gaNadhara evaM anya carama zarIrI kI ATha karma kA kSaya kara siddhi prApta karate haiN| vaikriya zarIra kA prayojana acche bUre rUpa banAnA hai| viziSTa padArtha ke bodha, saMzaya nivAraNa Adi prayojana se viziSTa AhAraka labdhidhArI caudaha pUrvadhara muni kevalI bhagavAna ke pAsa bhejane ke lie AhAraka zarIra banAte haiM jo eka hAtha pramANa hotA hai| bhagavAna ke pAsa bhejA huA AhAraka zarIra jahA~ kevalI bhagavAna virAjateM haiM vahA~ jAtA hai aura kevalI bhagavAna kI samIpa prayojana siddha kara vApasa AtA hai aura munirAja ke zarIra meM praveza karatA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAraka zarIra ke dvArA munirAja apanA samAdhAna prApta kara lete haiN| taijasa zarIra kA prayojana- AhAra pacAnA hai| taijasalabdhi kA prayoga bhI taijasa zarIra ke dvArA hI hotA hai| kArmaNa zarIra ATha karmoM kA khajAnA hai| yaha zarIra jIva ko cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karavAtA hai| 32 antara- audArika zarIra kA antara jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa taiMtIsa saagropm| vaikriya kA jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa ananta kAla kA / AhAraka zarIra kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona arddhapudgala parAvarta kaa| taijasa kArmaNa zarIra kA antara nahIM hotaa| donoM zarIra saMsArI jIva ke sadA sAtha meM rahate haiM / isa ke bAda sAdhaka lezyA kA vicAra kreN| (6) lezyA - lezyA ke dravya aura bhAva isa prakAra do bheda hai / dravya lezyA, pudgala vizeSAtmaka hai| isake svarUpa ke sambandha meM mukhyatayA tIna mata hai / (1) karma vargaNA niSpanna, (2) karmaniSyanda aura (3)yoga prinnaam| prathama mata ke anusAra lezyA dravya, karma-vargaNA se bane hue~ hai, phira bhI ve ATha karma se bhinna hai, jaise ki kArmaNa shriir| dUsare mata ke anusAra lezyA dravya, karmaniSyanda rUpa ( badhyamAna karma pravAha rUpa) hai| caudahaveM guNasthAna meM karma ke hone para bhI usakA niSyanda na hone se lezyA ke abhAva kI upapatti ho jAtI hai| prajJApanA ke TIkAkAra A. zrI malayagiri sU. lezyA - dravya ko yogavargaNA - antargata svataMtra dravya mAnate bhAvalezyA AtmA kA pariNAma vizeSa hai, jo saMkleza aura yoga se anugata hai| saMkleza ke tIvra, tIvratara, tIvratama, manda, mandatara, mandatama Adi aneka bheda hone se vastutaH bhAvalezyA asaMkhya prakAra kI hai| phira bhI saMkSepa meM usake chaha vibhAga kiye haiM- kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla / ina chaha bhedoM kA svarUpa samajhane ke lie zAstra meM isa prakAra kA dRSTAnta haiM 1 kRSNa lezyI- koI chaha puruSa jambUphala (jAmuna) khAne kI icchA karate hue cale jA rahe the| itane meM jambU vRkSa ko dekha una se eka puruSa bolA- 'lIjie vRkSa to A gyaa| aba phaloM ke lie Upara caDhane kI apekSA phaloM se ladI huI baDI baDI zAkhAvAle isa vRkSa ko kATa girAnA hI acchA hai'| 2- nIla lezyI yaha sunakara dUsare ne kahA- 'vRkSa kATane se kyA lAbha ? kevala zAkhA kATa do' / 3 - kApota lezyI tIsare puruSa ne kahA- yaha bhI ThIka nahIM, choTI choTI zAkhAoM ke kATa lene se bhI to kAma nikAlA jA sakatA hai'| 4- tejolezyI cauthe ne kahA- 'zAkhAe~ bhI kyoM kATanA ? phaloM ke gucchoM ko toDa lIjie' / 5- padma lezyI pAMcavA~ bolA- 'gucchoM se kyA prayojana ? unameM se kucha phaloM ko hI le lenA acchA hai'| 6- zukla lezyI anta meM chaThe puruSa ne kahA- 'ye saba vicAra nirarthaka haiN| kyoM ki hama loga jinheM cAhate haiM phala to nIce bhI gire hue~ haiN| kyA inhIM se hamArA prayojana siddha nahIM ho sakatA ? ' / isa dRSTAnta se lezyA kA vAstavika svarUpa samajha meM AtA hai| isa dRSTAnta meM pUrva pUrva ke puruSa ke pariNAmoM kI apekSA 1 lezyAkoza / 2 prajJApanAsUtra lezyApada TIkA /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 uttara uttara puruSa ke pariNAma zubha, zubhatara aura zubhatama pAye jAte haiN| uttara uttara puruSa ke pariNAmoM meM saMkleza kI nyUnatA aura mRdutA kI adhikatA pAI jAtI hai| saMjJi dvika meM aparyApta tathA paryApta saMjJi paMcendriya meM chahoM lezyAe~ hotI hai| aparyApta bAdara ekendriya meM kRSNa Adi pahalI cAra lezyAe~ pAI jAtI hai| zeSa gyAraha jIva sthAnoM meM- aparyApta tathA paryApta sUkSmaekendriya, paryApta bAdara ekendriya, aparyApta-paryApta dvIndriya, aparyApta-paryApta trIndriya, aparyApta-paryApta caturindriya meM aura aparyApta-paryApta asaMjJi paMcendriyoM meM kRSNa, nIla aura kApota ye tIna lezyAe~ hotI hai| aparyApta bAdara ekendriya meM tejolezyA bhI pAI jAtI hai| prathama aura dvitIya naraka meM kApota lezyA, tRtIya naraka meM kapota aura nIla, cauthI naraka meM nIla, pAMcavI meM kRSNa aura nIla, chaThI naraka meM kRSNa, sAtavI meM mahAkRSNa lezyA pAI jAtI hai| bhavanapati aura vANavyaMtara meM kRSNa, nIla, kApota aura tejo leshyaa| jyotiSI evaM prathama dvitIya devaloka meM padma lezyA;tIsare,cauthe aura pAMcaveM devaloka meM padma lezyA; chaThe devaloka se nau greveyaka taka meM eka zukla lezyA evaM pA~ca anuttara meM paramazukla lezyA hotI hai| tatpazcAt dRSTiyoM para vicAra kreN| (7) dRSTi-3 dRSTiyA~ tIna haiM- samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura mizra dRsstti| sAta nArakI ke nairayika, dasa bhavanapati, tiryaMca paMcendriya, manuSya, vyantara, jyotiSI aura vaimAnika ina solaha daNDaka meM tInoM dRSTiyA~ pAI jAtI hai| pAMca sthAvara mithyAdaSTi hote haiN| tIna vikalendriya aura nava graiveyaka samyagdRSTi aura mithyAdaSTi hote haiN| pAMca anuttara vimAna aura siddha bhagavAna samyagdRSTi hote haiN| (8) paryAptiyA~- 6 jisa karma ke udaya se jIva apanI apanI paryAptiyoM se yukta hote haiM vaha paryApti nAma karma hai| jIva kI usa zakti ko paryApti kahate haiM jisake dvArA pudgaloM ko grahaNa karane tathA unako AhAra, zarIra Adi ke rUpa meM badala dene kA kArya hotA hai, arthAt pudgaloM ke upacaya se jIva kI pudgaloM ke grahaNa karane kI tathA pariNamana kI zakti ko paryApti kahate hai| viSaya bheda se paryApti ke cha bheda hai- AhAra paryApti, zarIra paryApti, indriya paryApti, ucchvAsa paryApti, bhASA paryApti aura mnHpryaapti| mRtyu ke bAda jIva, utpatti-sthAna meM pahu~cakara kArmaNa-zarIra ke dvArA jina pudgaloM ko prathama samaya meM grahaNa karatA hai unake chaha vibhAga hote haiM aura unake dvArA eka sAtha, chahoM paryAptiyoM kA bananA zuru ho jAtA hai parantu unakI pUrNatA kramazaH hotI hai| jo audArika zarIradhArI jIva haiM unakI AhAra-paryApti eka samaya meM pUrNa hotI hai, aura anya pA~ca paryAptiyA~ antarmuhUrta meM kramazaH pUrNa hotI hai / vaikriya zarIradhArI jIvoM kI zarIra-paryApti ke pUrNa hone meM antarmuhUrta samaya lagatA hai aura anya pAMca paryAptiyoM ke pUrNa hone meM eka eka samaya lagatA hai| 1) jisa zakti ke dvArA jIva bAhya AhAra ko grahaNa kara use khala aura rasa ke rUpa meM badala detA hai use AhAra paryApti kahate haiN| 2) jisa zakti dvArA jIva rasa ke rUpa meM badala diye hue AhAra ko sAta dhAtu ke rUpa meM badala detA 1 2 saMdarbha gAthA - 27 saMdarbha gAthA - 28
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 hai use zarIra paryApti kahate haiN| ___3) jisa zakti ke dvArA jIva dhAtuoM ke rUpa meM pariNata AhAra ko indriyoM ke rUpa meM pariNata karatA hai use indriya paryApti kahate haiN| 4) jisa zakti ke dvArA jIva zvAsocchrAsa yogya pudgaloM ko grahaNa kara unako zvAsocchrAsa ke rUpa meM badala kara tathA avalambana kara detA hai use zvAsocchvAsa paryApti kahate haiN| 5) jisa zakti ke dvArA jIva bhASAyogya pudgaloM ko lekara unako bhASA ke rUpa meM badala detA hai use bhASA paryApti kahate hai| 6) jisa zakti ke dvArA jIva manoyogya pudgaloM ko lekara unako mana ke rUpa meM badala detA hai use manaHparyApti kahate haiN| ina chaH paryAptiyoM meM se prathama cAra paryAptiyA~ ekendriya jIva ko, pA~ca paryAptiyAM vikalendriya tathA asaMjJi- paMcendriya ko, aura chaha paryAptiyA~ saMjJi paMcendriya ko hotI hai| paryApta jIvoM ke do bheda haiM-1- labdhiparyApta aura 2- krnnpryaapt| 1) jo jIva apanI apanI paryAptiyoM ke pUrNa kara ke marate haiM, pahale nahIM ve labdhi paryApta hai| 2) karaNa kA artha hai indriy| jina jIvoM ne indriya paryApti pUrNa kara lI hai- arthAt AhAra, zarIra aura indriya tIna paryAptiyA~ pUrNa kara lI hai ve karaNa paryApta hai, kyoM ki AhAra paryApti aura zarIra paryApti pUrNa kiye binA indriya paryApti pUrNa nahIM ho sakatI isalie tInoM paryAptiyA~ lI gaI hai| (9) prANa- 10 jina se prANI jIvita raheM unheM prANa kahate haiN| ve dasa hai- (1) sparzanendriyabala prANa (2) rasanendriyabala prANa (3) ghrANendriyabala prANa (4) cakSurindriyabala prANa (5) zrotrendriyabala prANa (6) kAyabala prANa (7) vacanabala prANa (8) manabala prANa (9) zvAsocchAsabala prANa (10) AyuSyabala praann| ekendriya jIvoM meM cAra prANa hote haiN| sparzanendriyabala prANa, kAyabala prANa, zvAsocchvAsabala prANa aura AyuSyabala praann| dvi indriya meM cha prANa hote haiN| cAra pUrvokta tathA rasanendriya aura vacanabala praann| tri indriya meM sAta prANa hote haiN| chaH pUrvokta aura ghrANendriyabala praann| caturindriya meM ATha prANa hote haiM- pUrvokta sAta aura cakSurindriyabala praann| asaMjJI paMcendriya meM nau prANa hote haiM- pUrvokta ATha aura zrotrendriyabala praann| saMjJI paMcendriya meM dasa prANa hote haiN| pUrvokta nau aura manabala praann| (10) Ayu- 4 jisa karma ke astitva se prANI jItA hai aura kSaya se maratA hai, use Ayu kahate haiN| isake cAra prakAra hai- manuSyAyu, tiryaMcAyu, devAyu tathA nrkaayu| Ayu mukhyataH do prakAra kI hai- apavartanIya aura anpvrtniiy| bAhya nimitta se jo Ayu kama ho jAtI hai usako apavartanIya yA apavartya Ayu kahate haiN| jaise jala, zastra coTa, viSa prayoga Adi bAhya nimitta vyakti maratA hai vaha apavartya Ayu hai| jo Ayu kisI bhI kAraNa se kama na ho sake arthAt jitane kAla kI Ayu bAndhI gaI hai utane kAla taka bhogI jAve, usa Ayu ko anapavartya Ayu kahate haiN| ina Ayu ko hama jaghanya aura utkRSTa aise do vibhAgoM meM vibhakta kara sakate haiN| 1 2 saMdarbha gAthA-30 saMdarbha gAthA-32/33
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 AyuSya bandha- nArakI ke nairayika, bhavanapati, vyantara jyotiSI aura vaimAnika deva apanI apanI Ayu ke chaha mAha zeSa rahane parabhava kI Ayu bAMdhate haiN| pRthvI, apa, teja, vAyu tathA vanaspati kAya, tIna vikalendriya ke jIva kI sopakrama aura nirupakrama do prakAra kI Ayu hotI hai| ina meM jo nirupakrama AyuvAle hote haiM ve apanI apanI Ayu kA tisarA bhAga zeSa rahane para parabhava kI Ayu bAMdhate haiN| sopakrama Ayu vAle kabhI apane Ayu kA tIsarA bhAga zeSa rahane para, kabhI apanI Ayu ke tIsare bhAga kA tIsarA bhAga yAne navA~ bhAga zeSa rahane para aura kabhI apanI Ayu ke tIsare bhAga ke tIsare bhAga kA tIsarA bhAga yAnI sattAIsavA~ bhAga zeSa rahane para parabhava kI Ayu bA~dhate hai| kabhI apanI Ayu ke sattAIsaveM bhAga kA tIsarA bhAga yAnI ikyAsIvA~ bhAga zeSa rahane para, kabhI ikyAsIveM bhAga kA tIsarA bhAga yAnI 243 vA~ bhAga zeSa rahane para yAvat antarmuhUrta zeSa rahane para parabhava kI Ayu bAMdhate hai| tiryaMca paMcendriya aura manuSya saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aura asaMkhyAta varNa kI AyuvAle hote haiN| asaMkhyAta varSa kI AyuvAle tiryaMca paMcendriya aura manuSya nirupakrama AyuvAle hote haiN| ve apane Ayu ke chaha mAsa zeSa rahane para parabhava kI Ayu bAMdhate hai| saMkhyAta varSa kI AyuvAle tiryaMca paMcendriya aura manuSya nirupakrama aura sopakrama donoM prakAra kI Ayu vAle hote haiN| pRthvIkAya kI bhavasthiti jaghanya antamuhUrta evaM utkRSTa 22 hajAra varSa kii| apkAya kI utkRSTa sthiti sAta hajAra varSa kii| agni kI utkRSTa sthiti tIna ahoraatr| vAyu kAya kI tIna hajAra varSa kii| vanaspati kAya kI dasa hajAra varSa kii| dvIndriya kI utkRSTa sthiti bAraha varSa kii| trIndriya kI 49 divasa, caturindriya kI chaha mAsa, nArakI jaghanya sthiti 10,000 varSa, utkRSTa 33 sAgaropama, tiryaMca paMcendriya palyopama, manuSya 3 palyopama, devatA utkRSTa sthiti 33 sAgaropama evaM jaghanya 10,000 vrss| deva aura nArakI ko choDa zeSa jIvoM kI jaghanyasthiti antarmuhUrta ityaadi| 11- Agati- 4 nAraka, tiryaMca, manuSya aura deva rUpa se AgatiyA~ cAra prakAra kI hai| unakA grantha ke anusAra cintana kiyA jaay| 12- gati- 4 nAraka, deva, manuSya, tiryaMca evaM mokSa gati ye pA~ca gatiyA~ hai| unakA granthAnusAreNa cintana kreN| 13- kula- jIvoM ke utpatti sthAna ko yoni kahate hai| varNAdi ke bheda eka hI yoni meM utpanna vAle vividha jIvoM ke samUha ko kula kahate haiN| isakI saMkhyA eka koTAkoTi sattAnaveM lAkha pacAsa hajAra hai| pRthvIkAya kI bAraha lAkha kulkotti| apkAya kI sAta lAkha kulkotti| teukAya kI tIna lAkha kulakoTi / vAyukAya kI sAta lAkha kulkotti| dvIndriya kI sAta lAkha kulkotti| trIndriya kI ATha lAka kulkotti| caturindriya kI nau lAkha kulkotti| vanaspati kI aTThAvIsa lAkha kulkotti| jalacara kI sADhe bAraha lAkha kulkotti| pakSiyoM kI bAraha lAkha kulkotti| catuSpadoM kI dasa lAkha kulkotti| ura:parisaoNM kI nau lAkha kulkotti| bhujaparisaroM kI nau lAkha kulkotti| devoM kI 26 lAkha kulkotti| nArakoM kI paccIsa lAkha kulkotti| manuSyoM kI bAraha lAkha kulakoTi hotI hai| (14) yoni- pUrvabhava samApta hone para saMsArI jIva nayA bhava dhAraNa karate hai| isake lie unheM janma 1 3 saMdarbha gAthA-34/35, saMdarbha gAthA-36/37 2 saMdarbha gAthA-36 4 saMdarbha gAthA-43/44/45/46
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 lenA paDatA hai para janma sabakA eka sA nahIM hotA / pUrvabhava kA sthUla zarIra choDane ke bAda antarAla gati se kevala tejasa-kArmaNa zarIra ke sAtha Akara navIna bhava ke yogya sthUla zarIra ke lie pahale pahale yogya pudgaloM ko grahaNa karanA janma hai| janma ke tIna prakAra haiM- saMmUrchana, garbha aura upapAta / mAtA - pitA ke sambandha ke binA hI utpattisthAna meM sthita audArika pudgaloM ko pahale pahale zarIra rUpa pariNata karanA saMmUrcchana janma hai| utpatti sthAna meM sthita zukra aura zoNita ke pudgaloM ko pahale pahale zarIra ke lie grahaNa karanA garbha janma hai| utpatti sthAna meM sthita vaikriya pudgaloM ko pahale pahale zarIra rUpa meM pariNata karanA upapAta janma hai| yoni ke prakAra- janma ke lie sthAna Avazyaka hai / jisa sthAna meM pahale pahale sthUla zarIra ke lie grahaNa kiye gae pudgala kArmaNa zarIra ke sAtha garama lohe meM pAnI kI taraha mila jAte haiM usI ko yoni kahate haiN| yoni nau prakAra kI hai| sacitta, zIta, saMvRta, acitta, uSNa, vivRta, sacittAcitta, zItoSNa aura sNvRt-vivRt| sacitta- jo jIva pradezoM se adhiSThita ho / acitta- jo jIva pradezoM se adhiSThita na ho| mizra-jo kucha bhAga meM jIva pradezoM se adhiSThita ho kucha bhAga meM na ho| zIta- jisa utpatti sthAna meM zIta sparza ho| uSNa- jisameM uSNa sparza ho / mizra- jisake kucha bhAga meM zIta tathA kucha bhAga meM uSNa sparza ho / saMvRta- jo utpatti sthAna DhakA yA dabA ho / vivRta- jo DhakA na ho khulA ho / mizra- jo DhakA tathA kucha khulA ho / kisa sthAna meM kauna kauna se jIva utpanna hote haiM so batAte haiM nAraka aura deva, garbhaja manuSya aura tiryaMca kI acitta aura mizra yoni ( = sacittAcitta) hotI hai, zeSa saba jIva arthAt pAMca sthAvara, tIna vikalendriya aura agarbhaja paMcendriya tiryaMca tathA manuSya kI trividha = sacitta, acitta tathA mizra ( sacittAcitta) yoni hotI hai| garbhaja manuSya aura tiryaMca tathA deva kI mizra (zItoSNa ) yoni hotI hai| tejaH kAyika (agni) uSNa, zeSa saba arthAt- cAra sthAvara, tIna vikalendriya agarbhaja paMcendriya tiryaMca aura manuSya tathA nAraka kI trividha yoni- zIta, uSNa aura mizra (zItoSNa ) yoni hotI hai| nAraka, deva aura ekendriya kI saMvRta yoni hotI hai| garbhaja paMcendriya tiryaMca aura manuSya kI mizra (saMvRta vivRta) yoni hotI hai| zeSa saba kI arthAt tIna vikalendriya, agarbhaja paMcendriya manuSya aura tiryaMca kI vivRta yoni hotI hai| prazna- yoni aura janma meM kyA antara hai? uttara- yoni AdhAra hai aura janma Adheya / arthAt sthUla zarIra ke lie yogya pudgaloM kA prAthamika grahaNa janma hai| aura grahaNa jisa jagaha ho vaha yoni hai| yoniyA~ - pRthvIkAya 7 lAkha, apkAya 7 lAkha, tejaskAya 7 lAkha, vAyukAya 7 lAkha, pratyeka vanaspati kAya 10 lAkha, sAdhAraNa vanaspati kAya 14 lAkha, pratyeka vikalendriyoM kI do-do lAkha, devatA, naraka, tiryaMca paMcendriya kI cAra cAra lAkha, 14 lAkha manuSya / isa prakAra kula yoniyA~ 84 lAkha hai| 1 saMdarbha gAthA - 42 / 43/44, 2 saMdarbha gAthA - 47 / 48
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 prazna.- yoniyA~ to caurAsI lAkha mAnI jAtI haiM phira yahA~ nau hI kyoM batAI gaI hai? uttara.- caurAsI lAkha yoniyoM kA kathana vistAra kI apekSA se kiyA gayA hai| pRthvIkAya Adi jisa jisa nikAya ke varNa, gandha, rasa aura sparza ke taratama bhAva vAle jitane jitane utpattisthAna hai usa usa nikAya kI utanI hI yoniyA~ caurAsI lAkha yoni meM ginI gaI hai| yahAM unhIM caurAsI lAkha yoni ke sacittAdi saMkSipta yoni ke anya prakAra se bhI tIna bheda hai- 1- kUrmonnata yoni ( kachue ke pITha kI taraha unnata yoni) 2- zaMkhAvarta yoni ( zaMkha kI taraha AvartavAlI yoni) 3- vaMzIpatra yoni ( mile hue bA~sa ke do patra ke AkAravAlI yoni)| tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, vAsudeva ina 54 uttama puruSoM kI mAtA kI kUrmonnata yoni hotI hai| cakravartI kI strIratna kI zaMkhAvarta yoni hotI hai| zaMkhAvarta yoni meM jIva Ate haiM garbha rUpa se utpanna hote haiM, saMcita hote hai kintu utpanna nahIM hote| vaMzIpatra yoni sAmAnya puruSoM kI mAtA kI hotI hai| (15) veda- veda ke tIna bheda hai- strIveda, puruSaveda aura npuNskved| 1) strIveda- jisa karma ke udaya se strI ko puruSa ke sAtha bhoga karane kI icchA hotI hai vaha strIveda hai| isa kI kAmAbhilASA karISAgni kI taraha hotI hai| karISa sUkhe gobara ko kahate haiM usakI agni jaisI jaisI jalAI jAya vaisI vaisI hI baDhatI jAtI hai, usI prakAra puruSa ke karasparzAdi vyApAra se strI kI abhilASA baDhatI hai| 2) puruSaveda- jisa karma ke udaya se puruSa ko strI ke sAtha bhoga karane icchA hotI hai vaha puruSaveda hai| isakI kAmAbhilASA tRNAgni kI taraha hai| tRNa kI agni zIghra hI jalatI hai aura zIghra hI bujhatI hai, usI prakAra puruSa ko abhilASA zIghra hotI hai aura strIsevana ke bAda zIghra hI zAnta hotI hai| 3) napuMsakaveda- jisa karma ke udaya se strI aura puruSa donoM ke sAtha bhoga karane kI icchA hotI hai, vaha napuMsakaveda hai| isa kI kAmAbhilASA nagara ke dAha ke samAna hai| zahara meM Aga lage to bahuta dinoM taka nagara ko jalAtI hai aura usa Aga ko bujhAne meM bhI bahuta dina lagate haiN| usI prakAra napuMsakaveda ke udaya se utpanna huI abhilASA cirakAla taka nivRtta nahIM hotI aura viSaya sevana se tRpti bhI nahIM hotii| nAraka aura sammUrchima jIvoM ko napuMsakaveda hotA hai| devoM ko napuMsakaveda nahIM hotA, zeSa do hote haiN| zeSa saba arthAt garbhaja manuSyoM tathA tiryaMcoM ke tInoM veda hote haiN| ye tInoM veda dravya aura bhAva rUpa se do-do prakAra ke hai dravya veda arthAt upara kA cihna, aura bhAvaveda arthAt abhilASA vizeSa / kina jIvoM ke kitane veda hai unakA granthAnusAreNa cintana kreN| (16) kAyasthiti- kAya kA artha paryAya hai| paryAya sAmAnya- vizeSa ke bheda se do prakAra kA hai| jIva kA jIvatva rUpa paryAya sAmAnya hai aura naraka, tiryaMca, manuSya aura deva rUpa paryAya vizeSa paryAya hai| sAmAnya athavA vizeSa paryAya kI apekSA jIva kA nirantara honA kAyasthiti hai| yaha sthiti jaghanya aura utkRSTa rUpa se do prakAra kI hai| athavA pRthvI Adi eka hI vivakSita kAya meM eka hI jIva kI mara mara kara nirantara punaH punaH usI kAya meM utpatti kAyasthiti hai| kina jIvoM kI kitanI kAyasthiti hai unakA granthAnusAreNa cintana kreN| 1 saMdarbha gAthA - 49/50, 2 saMdarbha gAthA - 52/53/54/55/56
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 (17) saMhanana- 6 hADoM kA Apasa meM jur3a jAnA saMhanana hai| usake chaH prakAra hai- (1) vajraRSabhanArAca saMhanana (2) RSabhanArAca saMhanana (3) nArAca saMhanana (4) arddhanArAca saMhanana (5) kIlikA saMhanana (6) evaM sevArta yA chedavRtta sNhnn| 1) vajra kA artha hai khIlA, RSabha kA artha hai veSTana, aura nArAca kA artha hai donoM tarapha markaTa bndh| markaTa bandha se bandhI huI do haDDiyoM ke Upara tIsarI haDDI kA veSTana ho, aura tIna ko bhedane vAlA haDDI kA khIlA jisa saMhanana meM pAyA jAya use vajraRSabhanArAca saMhanana kahate haiN| 2) donoM tarapha hADoM kA markaTa bandha ho, tIsare hADa kA veSTana bhI ho, lekina tInoM ko bhedane vAlA hADa kA khIlA na ho to RSabhanArAca saMhanana hai| 3) jisa racanA se donoM tarapha markaTabandha ho lekina veSTana aura khIlA na ho use nArAca saMhanana kahate 4) ardhanArAca saMhanana- jisa racanA meM eka tarapha markaTa bandha ho aura dUsarI tarapha khIlA ho use nArAca saMhanana kahate haiN| 5) kIlikA saMhanana- jisa racanA meM markaTa bandha aura veSTana na ho kintu khIle se haDDiyA~ Apasa meM juDI huI ho vaha kIlikA saMhanana hai| 6) sevA saMhanana- jisa racanA meM markaTa, bandhana, veSTana, khIlA na hokara yoM hI haDDiyA~ Apasa meM juDI ho vaha sevA saMhanana hai| deva aura nAraka asaMhananI hote haiN| ityAdi jina jIvoM meM jo jo saMhanana pAye jAte haiM unakA zAstrAnusAreNa cintana kreN| (18) saMsthAna- 6 zarIra ke AkAra ko saMsthAna kahate haiN| isake chaha bheda hai 1) samacaturasra saMsthAna- sama kA artha hai koNa arthAt palathI mArakara baiThane se jisa zarIra ke cAra koNa samAna ho, arthAt Asana aura kapAla kA antara, donoM jAnuoM kA antara, dakSiNa skandha aura vAmajAnu kA antara tathA vAma skandha aura dakSiNa jAnu kA antara samAna ho to vaha samacaturasra saMsthAna hai| 2) nyagrodhaparimaMDala saMsthAna- baDa ke vRkSa ko nyagrodha kahate hai| usa ke samAna jisa zarIra meM nAbhi se upara ke avayava pUrNa ho kintu nAbhi se nIce avayava hIna ho to vaha nyagrodhaparimaMDala saMsthAna hai| 3) sAdi saMsthAna- jisa zarIra meM nAbhi se nIce ke avayava pUrNa aura nAbhi se Upara ke avayava hIna hote haiM use sAdi saMsthAna kahate haiN| 4) kabja saMsthAna- jisa zarIra ke hAtha, paira, sira, gardana Adi avayava ThIka hoM kinta chAtI, pITha, peTa hIna ho use kubja saMsthAna kahate haiN| 5) vAmana saMsthAna- jisa zarIra meM hAtha, paira Adi avayava hIna, choTe ho aura chAtI peTa Adi pUrNa ho use vAmana saMsthAna kahate hai| 6) huNDa saMsthAna- jisake samasta avayava beDhaMga ho- pramANa zUnya ho, use huNDa saMsthAna kahate hai| garbhaja paMcendriya, tiryaMca aura manuSya uparokta chahoM saMsthAna vAle hote haiN| deva samacaturasra saMsthAna vAle 1 saMdarbha gAthA - 57/58/59/60/61, 2 saMdarbha gAthA - 62/63/54
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 hote haiN| zeSa jIva- ekendriya, nAraka, vikalendriya ye sabhI huNDaka saMsthAna vAle hote hai| pRthvIkAya kA saMsthAna masUra jaisA hai| pAnI sibukAkAra hai| agnikAya sUI ke AkAra kI hotI hai| vAyukAya patAkAkAra hai / evaM vanaspatiyoM vividha AkAra vAlI hotI hai / (19) avagAhanA - 3 / zarIrapramANa ko avagAhanA kahate haiN| yaha avagAhanA jaghanya aura utkRSTa ke bheda se paryAya kI apekSA se do prakAra kI hai| tathA viSaya ke bheda se yaha tIna prakAra kI hai- jaise audArika zarIra viSayaka, bhavadhArivaikriyazarIra viSayaka evaM uttaravaikriyazarIra vissyk| jina jIvoM kI jitanI avagAhanA hotI hai unakA granthAnusAreNa cintana kareM / (20) karmoM kI mUla prakRti bandha- ATha karmoM kI mUla prakRtiyA~ ATha hai| kauna sA jIva kisa samaya ATha karmoM kI prakRtiyoM kA bandha karatA hai usa kA cintana kreN| (21) karmoM kI uttara prakRtiyA~ - karmoM kI 120 uttara prakRtiyoM kA cintana kareM / (22) samuddhAta - 7 / vedanA Adi ke sAtha ekIbhAva yAnI tadrUpa ho kara prabalatA ke sAtha azAtA vedanIya Adi karmoM ko nAza karanA samuddhAta hai| yaha samuddhAta sAta prakAra kA hai - (1) vedanA (2) kaSAya (3) mAraNAntika (4) vaikriya (5) taijasa (6) AhAraka (7) kevalI / prathama chaha samuddhAta chadmastha jIvoM ke hote haiN| sAtavA~ samuddhAta kevalI kA hotA hai| nArakI meM prathama cAra samuddhAta pAye jAte hai| devatA ke 13 daNDaka meM prathama ke pA~ca samuddhAta pAye jAte hai| vAyu meM cAra samuddhAta pAye jAte hai| cAra sthAvara evaM tIna vikalendriyoM meM prathama ke tIna samuddhAta pAye jAte hai| tiryaMca paMcendriya meM prathama pA~ca samuddhAta pAye jAte hai| evaM manuSya meM sAtoM samuddhAta hote haiN| kevalI samuddhAta - kisI kevalI bhagavAna ke Ayu karma kI sthiti thoDI rahatI hai aura zeSa tInavedanIya nAma, gotra karmoM kI sthiti adhika hotI hai usa viSama sthiti ko Ayukarma kI sthiti ke barAbara karane ke lie kevalI bhagavAna kevalI samuddhAta karate haiN| jo kevalI bhagavAna kevalI samuddhAta karate hai ve pahale AvarjIkaraNa karate hai| usake bAda hI samuddhAta kI prakriyA karate hai| AvarjIkaraNa kA kAla asaMkhyAta samaya pramANa antarmuhUrta kA hai| AvarjIkaraNa kA artha hai AtmA ko mokSa kI aura abhimukha karanA / kevalI samuddhAta meM ATha samaya lagate haiN| pahale samaya meM kevalI bhagavAna Upara aura nIce loka paryanta cauDAI meM apane zarIra pramANa daNDa karate haiN| dUsare samaya meM kapATa, tIsare samaya manthAna karate haiM aura cauthe samaya meM sArA loka bhara dete haiN| pA~caveM samaya meM loka kA saMharaNa karate hai, chaThe samaya meM manthAna kA sAtaveM samaya meM kapATa kA aura ATha veM samaya meM daNDa kA saMharaNa kara kevalI bhagavAna zarIrastha ho jAte haiN| kevalI samuddhAta meM kevala kAyayoga kI hI pravRtti hotI hai| kAyayoga meM bhI audArika, audArikamizra aura kArmaNa kAyayoga ina tIna kI hI pravRtti hotI hai, zeSa cAra kAyayoga kI nhiiN| pahale aura AThaveM samaya meM audArika kAyayoga pravartatA hai; dUsare, chaThe, sAtaveM samaya meM audArikamizra kAyayoga pravartatA hai aura tIsare cauthe va pA~caveM samaya meM kArmaNa kAyayoga pravartatA hai / kevalI; samuddhAta avasthA meM mukta nahIM hote / samuddhAta kI samApti ke bAda hI nirvANa ko prApta hote haiM / 1 saMdarbha gAthA - 65/66/67/68/69/70, 3 saMdarbha gAthA - 100 se 121 taka tathA 129 se 152 taka, 5 saMdarbha gAthA - 125/126/127/128 2 saMdarbha gAthA - 71 se 99 taka 4 saMdarbha gAthA - 122 / 123 / 124
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 (24) karma bandha ke mUla hetu - 4 / karma bandha ke mUla hetu cAra hai - (1) mithyAtva (2) avirati (3) kaSAya ( 4 ) aura yoga' / (25) bandha hetuoM ke uttara bheda - 57 / mithyAtva - viparIta zraddhAnarUpa jIva ke pariNAma ko mithyAtva kahate hai isake pA~ca bheda hai - (1) Abhigrahika (2) anAbhigrahika (3) Abhinivezika (4) sAMzayika (5) anaabhogik| 1) tattva kI parIkSA kiye binA hI pakSapAta pUrvaka eka siddhAnta kA Agraha karanA aura anya pakSa kA khaNDana karanA Abhigrahika mithyAtva hai| 2) guNa doSa kI parIkSA kiye binA hI saba pakSoM ko barAbara samajhanA anAbhigrahika mithyAtva hai| 3) apane pakSa ko asatya jAnate hue bhI usakI sthApanA ke lie durabhiniveza karanA Abhinivezika 4) isa svarUpavAlA deva hogA yA anya svarUpa kA ? isI taraha guru aura dharma ke viSaya meM saMdehazIla bane rahA sAMzayika mithyAtva hai| 5) vicAra zUnya ekendriyAdi tathA vizeSa jJAna vikala jIvoM ko jo mithyAtva hotA hai vaha anAbhogika avirati ke bAraha bheda hote hai / kaSAya ke nau aura solaha, kula paccIsa bheda hai| yoga ke pandraha bhed| isa prakAra saba milAkara bandha hetuoM ke uttara bheda sattAvana hote haiN| azAtA vedanIya kA bandha mithyAtva Adi cAroM kAraNoM se hotA hai| naraka trika Adi solaha prakRtiyoM kA bandha mithyAtvamAtra se hotA hai / tiryaMca-trika Adi paitIsa prakRtiyoM kA bandha mithyAtva aura avirati se hotA hai| tIrthaMkara aura AhAraka dvika ko choDakara zeSa saba jJAnAvaraNAdi paiMsaTha prakRtiyoM kA bandha mithyAtva, avirati aura kaSAya ina tIna hetuoM se hotA hai ' / ityAdi granthAnusoraNa cintana kareM / (23) kaSAya- kaSa kA artha hai janma-maraNa rUpa saMsAra, usakI Aya arthAt prApti jisase ho, use kaSAya kahate haiN| athavA kaSAya mohanIya karma ke udaya se hone vAle krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa AtmA ke pariNAma vizeSa jo samyaktva, dezasthiti, sarvavirati aura yathAkhyAta cAritra kA ghAta karate haiM, ve kaSAya kahalAte haiN| isake cAra bheda haiM- krodha, mAna, mAyA aura lobha / pratyeka kaSAya ke cAra bheda hai (1) anantAnubandhI (2) apratyAkhyAnAvaraNa ( 3 ) pratyAkhyAnAvaraNa ( 4 ) saMjvalana / 1) anantAnubandhI- jisa kaSAya ke prabhAva se jIva anantakAla taka saMsAra meM paribhramaNa karatA hai usa kaSAya ko anantAnubandhI kaSAya kahate haiN| yaha kaSAya samyaktva kA ghAta karatA hai evaM jIvana paryanta rahatA hai| isa kaSAya se jIva naraka gati yogya karmoM kA bandha karatA hai| 2) apratyAkhAnAvaraNa- jisa kaSAya ke udaya se dezavirati rUpa alpa sA bhI pratyAkhyAna nahIM hotA use apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kahate haiN| isa kaSAya ke zrAvaka dharma kI prApti nahIM hotI yaha kaSAya eka varSa taka rahatA hai| aura isase tiryaMcagati yogya karmoM kA bandha karatA hai| saMdarbha gAthA - 129 se 152 taka 1
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 3) pratyAkhyAnAvaraNa- jisa kaSAya ke udaya se sarvaviratirUpa pratyAkhyAna ruka jAtA hai arthAt sAdhudharma kI prApti nahIM hotI vaha pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya hai| yaha kaSAya cAra mAsa taka banA rahatA hai| isa ke udaya se manuSya gati yogya karmoM kA bandha hotA hai| 4) saMjvalana- jo kaSAya pariSaha tathA upasarga ke A jAne para yatiyoM ko bhI thoDA sA jalAtA hai| arthAt una para bhI thoDA sA asara dikhAtA hai use saMjvalana kaSAya kahate haiN| yaha kaSAya sarvavirati rUpa sAdhudharma meM bAdhA nahIM pahu~cAtA kintu saba se u~ce yathAkhyAta cAritra meM bAdhA pahu~cAtA hai| yaha kaSAya eka pakSa taka banA rahatA hai aura isase devagati yogya karmoM kA bandha hotA hai| Upara jo kaSAyoM kI sthiti evaM nArakAdi gati dI gaI hai| vaha bAhulyatA kI apekSA se hai| kyoM ki bAhubali muni ko saMjvalana kaSAya eka varSa taka rahA thA aura prasannacandra rAjarSi kA anantAnubandhI kaSAya antarmuharta taka rahA thaa| isI prakAra anantAnubandhI kaSAya ke rahate hue mithyAdRSTiyoM kA nava graiveyaka taka meM utpanna honA zAstra meM varNita hai| krodha ke cAra prakAra aura unakI upamAe~ (1) anantAnubandhI krodha (2) apratyAkhyAna krodha (3) pratyAkhyAna krodha (4) aura saMjvalana krodh| isa prakAra isake cAra bheda hai| 1) anantAnubandhI krodha- parvata ke phaTane para jo darAra hotI hai usakA punaH juDanA kaThina hai| usI prakAra jo krodha kisI upAya se bhI zAnta nahIM hotA, vaha anantAnubandhI krodha hai| 2) apratyAkhyAna krodha- sUkhe tAlAba Adi meM miTTI ke phaTa jAne para darAra ho jAtI hai| jaba varSA hotI hai taba vaha phira mila jAtI hai| usI prakAra jo krodha vizeSa parizrama se zAnta hotA hai vaha apratyAkhyAna krodha hai| ___3) pratyAkhyAna krodha- bAlU meM lakIra khIMcane para kucha samaya meM havA se vaha lakIra vApisa bhara jAtI hai| usI prakAra jo krodha upAya se zAnta ho vaha pratyAkhyAnAvaraNa krodha hai| 4) saMjvalana krodha- pAnI meM khIMcI huI lakIra jaise khIMcane ke sAtha hI miTa jAtI hai| usI prakAra kisI kAraNa se udaya meM AyA huA jo krodha, zIghra hI zAnta ho jAve, use saMjvalana krodha kahate haiN| mAna ke cAra prakAra(1) anantAnubandhI mAna (2) apratyAkhyAna mAna (3) pratyAkhyAnAvaraNa mAna (4) saMjvalana mAna / 1) anantAnubandhI mAna- jaise patthara kA khambhA aneka upAya karane para bhI nahIM nmtaa| usI prakAra jo mAna kisI bhI upAya se dUra na kiyA jA sake vaha anantAnubandhI mAna hai| 2) apratyAkhyAna mAna- jaise haDDI aneka upAyoM se namatI hai| usI prakAra jo mAna aneka upAyoM aura ati parizrama se dUra kiyA jA sake vaha apratyAkhyAna mAna hai| 3) pratyAkhyAna mAna- jaise kASTha, taila vagairaha kI mAliza se nama jAtA hai| usI prakAra jo mAna thoDe upAyoM se namAyA jA sake vaha pratyAkhyAnAvaraNa mAna hai| 4) saMjvalana mAna- jaise latA yA tinakA binA mehanata ke sahaja hI nama jAtA hai| usI prakAra jo mAna sahaja hI chUTa jAtA hai vaha saMjvalana mAna hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 mAyA ke cAra prakAra (1) anantAnubandhI mAyA (2) apratyAkhyAna mAyA 3) pratyAkhyAna mAyA evaM ( 4 ) saMjvalana mAyA / 1) anantAnubandhI mAyA- jaise bAMsa kI kaThina jaDa kA TeDhApana kisI bhI upAya se dUra nahIM kiyA jA sktaa| usI prakAra jo mAyA kisI bhI prakAra dUra na ho, arthAt saralatA rUpa meM pariNata na ho vaha anantAnubandhI mAyA hai| 42 2) apratyAkhyAna mAyA- jaise meMDheM kA TeDhA sIMga aneka upAya karane para bhI baDI muzkila se sIdhA hotA hai| usI prakAra jo mAyA atyanta parizrama se dUra kI jA sake vaha apratyAkhyAna mAyA hai| 3) pratyAkhyAna mAyA- jaise calate hue baila se mUtra kI TeDhI lakIra sUkha jAne para pavanAdi se miTa jAtI hai usI prakAra jo mAyA saralatA pUrvaka dUra ho sake vaha pratyAkhyAna mAyA hai| 4) saMjvalana mAyA - chIle jAte hue bAMsa ke chilake kA TeDhApana binA prayatna ke sahaja hI miTa jAtA hai| usI prakAra jo mAyA binA parizrama ke zIghra hI apane Apa dUra ho jAya vaha saMjvalana mAyA hai| lobha ke cAra prakAra- ( 1 ) anantAnubandhI lobha (2) apratyAkhyAna lobha (3) pratyAkhyAna lobha evaM (4) saMjvalana lobha / 1) anantAnubandhI lobha- jaise kiramacI kA raMga kisI bhI upAya se nahI chuutttaa| usI prakAra jo lobha kisI bhI upAya dUra na ho vaha anantAnubandhI lobha hai| 2) apratyAkhyAna lobha- jaise gADI ke pahie kA kITA (khaMjana) parizrama karane para ati kaSTapUrvaka chUTatA hai| usI prakAra jo lobha ati parizrama se kaSTapUrvaka dUra kiyA jA sake vaha apratyAkhyAna lobha hai| 3) pratyAkhyAna lobha- jaise kAjala kA raMga alpa parizrama se chUTatA hai / usI taraha jo lobha alpa parizrama se kiyA jA sake vaha pratyAkhyAna lobha hai| dUra 4) saMjvalana lobha- jaise haldi kA raMga sahaja hI chUTa jAtA hai| usI prakAra jo lobha AsAnI se svayaM dUra ho jAya vaha saMjvalana lobha hai| (1) Abhoga nivartita (2) anAbhoganivartita (3) evaM upazAnta tathA (4) anupazAnta rUpa se bhI krodha cAra prakAra kA kahA gayA hai| 1) Abhoga nivartita - puSTa kAraNa hone para yaha soca kara ki aisA kiye binA ise zikSA nahIM milegI aisA krodha kiyA hai vaha Abhoga nivartita krodha hai / athavA krodha kA duSpariNAma jAnatA huA bhI krodha karatA hai vaha Abhoga nivartita hai / 1 2) anAbhoga nivartita- guNa-doSa kA vicAra kiye binA hI krodha karatA hai use anAbhoga nivartita kahate hai| saMdarbha gAthA - 153 se 165 taka 3) upazAnta- jo krodha sattA meM ho lekina udayAvasthA meM na ho vaha upazAnta krodha hai| 4) anupazAnta- udayAvasthA meM rahA huA krodha anupazAnta hai|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 isI prakAra mAna, mAyA aura lobha ke cAra cAra prakAra haiN| isa dvAra meM guNasthAna ke AdhAra para kaSAya ke baMdha, udaya aura sattA ke viSaya meM vicAra kiyA hai| ___ isa prakAra saMsArI jIva ke viSaya meM 25 dvAroM kA varNana kara granthakAra siddhoM ke viSaya meM 25 dvAroM kA varNana karate hai| siddha jIva ke viSaya meM 25 dvAra meM se pAMca dvAra hI hote hai| siddha ko upayoga dvAra meM kevalajJAna kevaladarzana rUpa do upayoga hote haiM / dRSTi dvAra meM kSAyika-samyaktvarUpa eka hI dRSTi hote hai| AgatidvAra meM manuSyagati se hI Agati hotI hai| sthitidvAra meM sAdi ananta kAlarUpa sthiti hotI hai| avagAhadvAra meM jaghanya aura utkRSTa avagAha hotA hai| zeSa bIsa dvAra siddhoM ko nahIM hote| kyoMki siddhoM meM mithyAtva Adi kI saMbhAvanA nahI hotii| isa prakAra granthakAra jIva ke viSaya meM 25 dvAroM kA varNana kara grantha ko samApta karate hue kahate haiM ki-isa prakAra pRthvI Adi padoM ke AdhAra para jIva,gaNasthAnaka Adi dvAroM kA ciMtana karane se zubhadhyAna siddha hotA hai| zubhadhyAna se karma kA nAza hotA hai aura saMsAra kA aMta hotA hai| ataH malIna AtmA ko zuddha dhyAna se vizuddha kara jIvana ko janma, jarA, maraNa Adi ke duHkhoM se mukta kreN| aMcalagaccha ke yugapradhAna AcArya zrI AryarakSita sUrijI kI paraMparA meM AcArya zrI jayasiMha sUrijI hue| unake ziSya AcArya zrI dharmaghoSa sUrijI ke ziSya AcArya zrI mahendrasiMhasUrijI ne vi.saM. 1284 meM svapara ke kalyANa ke lie yaha grantha kI racanA kI hai| mUla graMtha 170 gAthA pramANa hai aura TIkA 2300 zloka pramANa hai| isa kA adhyayana paThana pAThana zravaNa karanevAle bhavyAtmA sadA vijaya ko prApta kreN| - rUpendrakumAra pagAriyA 1 2 saMdarbha gAthA - 167/168 saMdarbha gAthA - 169/170
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama - gAthA viSaya 4-5-6 7-8-9 10 11-12-13 18-19 20 21-22 23-24 mngglaacrnnm| pRthivyaaditryodshpdaani| vRttiH-dhyaansmpaadnvidhiH| pnycviNshtidhyeysthaanaani| dhyeyyntrnirmaannvidhiH| prathamaM dvAraM- caturdaza jiivsthaanaani| lbdhypryaapt-krnnaapryaaptvicaarH| pRthivyAdipadeSu jiivsthaanaani| dvitIyaM dvAraM- caturdaza gunnsthaankaani| vRttiH- cturdshgunnsthaankvivrnnm| pRthivyAdipadeSu cturdshgunnsthaanaani| tRtIyaM dvAraM- paJcadaza yogaaH| vRttiH- dvictvaariNshdvidhbhaassaavicaarH| pRthivyAdipadeSu yogaaH| caturthaM- dvaadshvidhopyogdvaarm| pRthivyAdipadeSu upyogaaH| upayogaviSaye saiddhaantik-kaarmgrnthikmtbhedH| paJcamaM pnycvidhshriirdvaarm| vattiH- paJcAnAM zarIrANAM kAraNAdibhiraSTabhiH bhedH| pRthivyAdipadeSu shriiraanni| SaSThaM ssddvidhleshyaadvaarm| pRthivyAdipadeSu leshyaaH| saptamaM trividhdRssttidvaarm| pRthivyAdipadeSu dRssttyH| aSTamaM ssddvidhpryaaptidvaarm| pRthivyAdipadeSu pryaaptyH| navamaM dshvidhpraanndvaarm| 28-29 30 30-31 32
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 32-33 34 34-35 37-38 40-41-42 43 44-45-46 47-48 49-50 52-53 pRthivyAdipadeSu praannaaH| dazamaM dvividhaayurm| pRthivyAdipadeSu jaghanyotkRSTAyuH ekAdazaM gatidvAraM c| dvAdazam aagtidvaarm| gati-Agati vyaakhyaa| pRthivyAdipadAnAm gtyaagtii| trayodazaM kuldvaarm| yoni-kulsvruupvrnnnm| kulAnAM sngkhyaa| pRthivyAdipadeSu kulaani| caturdazaM yonidvaarm| pRthivyAdipadeSu yonyH| paJcadazaM trividhveddvaarm| vedvyaakhyaa| pRthivyAdipadeSu vedaaH| SoDazaM kaaysthitidvaarm| pRthivyAdipadeSu jaghanyotkRSTA kaaysthitiH| asaGkhyAtAnantasaGkhyayoH prmaannm| pRthivyAdipadeSu kaaysthitiH| saptadazaM ssddvidhsNhnndvaarm| pRthivyAdiSu sNhnnaani| aSTAdazaM ssdd'vidhsNsthaandvaarm| pRthivyAdipadeSu sNsthaanm| ekonaviMzatitama dvividh-avgaahnaadvaarm| pRthivyAdipadeSu avgaahnaa| bhvdhaari-uttrvaikriytnumaanm| viMzatitamaM karmaNAM muulprkRtibndhdvaarm| pRthivyAdipadeSu muulprkRtibndhH| jJAnadarzanAvaraNAntarAyakarmaNAM ekendriye bndhsthitiH| vRttiH- mUlottaraprakRtyoH jghnyotkRssttsthitibndhvicaarH| vedanIya karmaNaH bndhsthitiH| mohanIya karmaNaH bndhsthitiH| nAmagotrakarmaNoH bndhsthitiH| 54 55-56 57-58-59 60-61 62-63 64 66-67 68-69-70 72-73 74-75 76 77-78-79 80-81 82-83-84-85-86
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 99 87-88 abAdhAkAlodayakAlasahitAyuHkarmaNaH bndhsthitiH| 89-90-91-92-93 laghumadhyaguru-abAdhAtraya-laghumadhyaguru-AyubandhatrayAbhyAM nvbhnggikaa| aayurbndhgtvishessH| 95-96 pRthivyAdipadeSu aayurbndhsthitiH| 97-98 sthitiviSayam, abAdhAviSayam, udayaviSayaM kaalprmaannm| ekaviMzatitamaM viNshtyuttrshtvidhottrprkRtibndhsngkhyaadvaarm| 100-101-102 paJcaviMzatinAM, SoDazAnAM ca prakRtInAM niruupnnm| 103-104 siddhAntAbhiprAyeNa karmagranthAbhiprAyeNa ca AdyaguNasthAnakadvaye uttrprkRtibndhsngkhyaa| 105-106-107 tejo-vAyu-dvIndriyAdipadAnAM prkRtibndhsngkhyaa| 108-109 tirazcAM prkRtibndhsngkhyaa| 110-111-112-113114-115-116-117- manuSyANAM prakRtibandhasaGkhyA / 118-119-120-121 guNasthAnakAnyAzritya surANAM nArakANAM ca prkRtibndhsngkhyaa| 122-123 dvAviMzatimamaM sptvidhsmuddhaatdvaarm| pRthivyAdipadeSu smuddhaataaH| 124 kevalisamuddhAtakartuH vicaarH| karmabandhe cturvidhmuulhetudvaarm| 126-127-128 guNasthAnakAnyAzritya pRthivyAdipadeSu muulhetvH| 129-130 karmabandhe sptpnycaashdvidhottrhetudvaarm| 131-132 siddhAntAbhiprAyeNa pRthivyAdipadeSu uttrhetvH| kArmagranthikamatena pRthivyAdipadeSu uttrhetvH| 134-135 ekendriyANAM hAsAdhudayasambandhinI zaGkA tatsamAdhAnaM ca 136-137-138 dvIndriyAdiSu uttrhetvH| 138-139-140 vikalAmanaskeSu sAsvAdanaguNasthAnake audArika kAyendriyayoH niSedhaviSaye zaGkA ttsmaadhaanshc| 141-142-143 guNasthAnakAnyAzritya saJjitiryakSu uttrhetvH| 144 guNasthAnakAnyAzritya nareSu uttrhetvH| 145-146-147148-149-150-151 SaSThAdiguNasthAnakAnyAzritya nareSu uttrhetvH| 151(vRtti) zataka-tadvRttyanusAreNa bandhajanakA vishesshetvH| 153-154-155 156-157-158 pRthivyAdipadeSu kaSAyANAM guNasthAnakamAzritya bndhodysttaavicaarH| 82 125
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 159-160 161-162-163-164 165-166-167 ksspkaashritkssaaysttaavicaarH| upshmkaashritkssaaysttaavicaarH| siddhAnAM jiivsthaankaadivicaarH| prkrnnopsNhaarH| prakaraNakartRparicayaH rcnaakaalshc| antimopdeshH| 168 169 170 95 100 pariziSTAni 1. manaHsthirIkaraNaprakaraNaM muulmaatrm| 2. manaHsthirIkaraNaprakaraNasya shlokaarddhaanukrmH| 3. uddhrnnsthlsngketH| 4. mnHsthiriikrnnyntrkaanni| 5. mnHsthiriikrnnvicaarH| (A.zrI somasundarasUriH) 6. prakRtibandhavicAraH (A.zrI mahendrasiMhasUriH) 7. AyuHsArasaGgrahaH (A.zrI mahendrasiMhasUriH) 8. smpaadnopyuktgrnthsuuciH| 111 142
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ aJcalagacchIya AcAryazrImahendrasUrikRtaM svopajJavRttiyutaM // mn:sthiriikrnnprkrnnm|| ||shrii|| namaH shriimddevgurupdpngkjebhyH|| praNipatya jinaM vIraM mn:sthiriikrnndurgmpdaanaam| paryAyamAtralikhanaM vidadhe svpropkaaraay|| iha mana:sthirIkaraNaprakaraNaprArambhe ziSTasamayaparipAlanArthaM maGgalAbhidheyaprayojanasambandhapratipAdikA tAvadAdAvimAM gAthAmAha [mUla] namiUNa vaddhamANaM, calassa cittassa kiMci thirakaraNaM / saparovayAraheDaM, gurUvaeseNa vocchAmi / / 1 / / vyAkhyA] nmiuunntti| natvA zrIvardhamAnaM = zrIsiddhArthabhUpAlanandanaM cturviNshtitmjinm| cletyaadi| iha hi samadakarikarNAghAta iva, nijaraGgaraGgattuGgaturaGgavAladhiriva mahAkallolinIhRdayadayitakallolamAleva, prAsAdoccastarazikharaziro'grabhAgapratiSThitadhvajadaNDAgrAvasthitAkhaNDavaijayantIpaTaprAnta iva prAyeNa sarvasyApi caJcalasvabhAvaM cetH| kapivacca bahirviSayavyApAra vinA kadAcidapi sthiraM na bhvti| tataH tajjinopadezarajjubhiH samyag niyamya zubhadhyAnArAme ramayitavyamiti shrutopdeshH| tato'trApi tasyaiva sadaiva caJcalasvabhAvasya viSayavyAparaNazIlasya cetasaH, kiJciditi alpAlpaM na punarvistareNa sthirIkaraNamiti sthairyahetuM upadezaM svaparopakArahetave gurUpadezena vakSyAmIti smbndhH| yasmAcca mana:sthiratayA saddhyAnavRddhistayA ca krameNa duSTASTakarmakSayaH tasmAcca nityAnandamayamahAnandapadaprAptirityato bhavati mana:sthirIkaraNaprakaraNaM svpropkaarkaarnnmiti| atra ca prathamapAdena vighnavrAtavighAtanimitteneSTadevatAstavanena mngglmuktm| dvitIyena prekssaavtprvRttyrthmbhidheymbhydhaayi| tRtIyena tu prayojanam, tacca dvidhA-kartRgataM zrotRgataM c| dvividhamapi anantaraparamparabhedAt punrdvidhaa| tatra karturanantaraprayojanaM sttvaanugrhH| zrotuzca mn:sthiriikrnnprkrnnaarthaadhigmH| paramparantu dvayorapi mana:sthiratAhetUnAM prakAzanaparijJAnAbhyAM prmpdpraaptiriti| caturthAMzena punarAgamAnusAriNaH prati guruparvakramalakSaNaH sambandhaH sAkSAdAkhyAtaH, tarkAnusAriNaH prati tu prakaraNaprayojanayorupAyopeyalakSaNaH prakaraNAbhidheyayozca vAcyavAcakasvarUpa: svata eva bhaNanIya iti gaathaarthH||1|| iha hi ati gambhIrApArasaMsArapArAvAravihAriNA bhavyajantunA kathamapi collakAdibhirdarzabhirdRSTAntairatinibiDa - zaivalavalayAcchAditamahAhRdavivaravinirgatagrIvakacchapeneva niravakarakaranikaraprasaravidhuritAndhakAratAratArakanikara-parikaritakaumudIzazAGkamaNDaladarzanamivAvApyAtiduHprApAM jinadharmAnvitAM mAnuSatvAdikAM samagrasAmagrI sapadi nityA-nandaparamAnandapadaprAptaye karmakSapaNAya ytitvym| tasya ca yadyapi
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam joge joge jiNasAsaNaMmi dukkhakkhayA puNjNte| ekkekkammi aNaMtA vaTuMtA kevalI jAyA / / (oghaniyukti-278) iti vacanAdAvazyakasvAdhyAyadhyAnadharmadezanApratyupekSaNAyadisamitiguptidAnazIlacaraNakaraNasamAcaraNAdayo bahavo'pyupAyAH santi tathApi teSu sarveSvapi dhyAnarUpa evopAyo viziSTatara ityAha mUla] kammassa khavaNaheU, paramo jhANaM jiNehiM niddiTTho / jheyaM ca tattanavagaM, tatthavi jiyatattamAitao / / 2 / / vyAkhyA] iha paropakAraikanistandrairjinendracandrairduSTASTakarmArivargakSapaNAya tIkSNatarazastrasadRzaM dhyaanmuktm| tathAhi- saMvaravinijarAo mokkhassa paho tavo paho taasiN| jhANaM ca pahANaMgaM tavassa to mokkhaheU tN|| aMbaralohamahINaM kamaso jaha mlklNkpNkaannN| sojjhAvaNayaNa so se sAheti jlaanlaaiccaa|| taha sojjhAi samatthA jIvaM vrlohmeinnigyaannN| jhANajalAnalasUrA kmmmlklNkpNkaannN|| tAvo soso bheo jogANaM jhANao jahA nniyyN| taha tAvasosabheyA kammassa vijjhAiNo niymaa|| atra tApo duHkhaM tata eva zoSo [tata eva] daurbalyaM tata eva bhedaH = aGgopAGgAnAM piiddnm| jaha rogAsayasamaNaM visosnnvireynnoshvihiihiN| taha kammAmayasamaNaM jhaannaannsnnaaijogehiN|| (dhyAnazatakam-96-100) yathA rogAzayazamanaroganidAnaM cikitsA vizoSaNavirecanauSadhividhibhiH = abhojanavirecanauSadhaprakAraistathA karmAmayazamana = karmarogacikitsA dhyAnA'nazanAdirbhiryogairAdizabdAd dhyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaNamiti gaathaarth:| jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo pavaNasahio duyaM ddhi| taha kammiMdhaNamamiyaM khaNeNa jhANAnalo ddhi|| jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijNti| jhANapavaNAvadhUyA taha kammaghaNA vilijNti|| (dhyAnazatakam-101-102) ityAdi kiyaducyate? tasya ca dhyAnasya caturvidhatve'pyAtaraudrayostiryaggatinarakagatihetutvena tyAjyatvAt, zukladhyAnasya ca pUrvagatazrutadharaiH prazastasaMhananAdibhizca dhyeyatvAt pArizeSyAdihAdhunA dharmadhyAnameva vidheytyaavshissyte| tasya ca yadyapi khiivlydiivsaagrniryvimaannbhvnnaaisNtthaannN| vomAipaiTThANaM niyayaM logttttiiivihiinnN|| (dhyAnazatakam-54) ityAdayo bahavo'pi dhyeyavizeSAH santi tathApi jheyaM cetyaadi| iha kSitivalayAdiSu bahuSvapi dhyAtavyeSu prathamaM tAvajjIvAjIvapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbandhamokSAkhyaM tattvanavakameva dhyeym| tatrApi ca tattvanavake jIvatattvamAdibhUtaM = prthmaasnikm| tau tti| tato'sya ca tataH zabdasyottaragAthayA smbndhH||2|| sA ceyaM[mUla] puDhavIjalaggimarutarubiticaukhaduvihapaNiMditiriesuM / maNunirasuresu jhAyasu, jiyaguNaThANAi jIvaguNe / / 3 / / vyAkhyA] ihAtisaGkSiptatare vivaraNake gAthAnAmakSarArthaH zabdavyutpattisaMskArazca svayameva vyAkhyAtR
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam shrotbhirvidheyH| kevalamiha samudAyArthamAtrameva kAsAJcideva gAthAnAM bhaNiSyate, na sarvAsAm / tatrApi prAkRtatvAtsUtre sAmastyenAnibaddhasya sUcAmAtreNa sUcitasya vivakSitArthasya kriyAkArakasambandhena sampUrNIkRtya pradarzane prAkRtagranthavyAkhyAnalakSaNaM hetustaccedam / nanvatra sUtre etadanabhihitamapi anyathAbhihitamapi vA kasmAditthaM vyAkhyAyate? iti ceducyate, prAkRtatvAt, kvApi sUcAmAtrakRttvAtsUtrasya, kvApyupalakSaNavyAkhyAnAt, evaM padaikadeze padasamudAyo-pacArAt, vibhaktivyatyayAt, vacanavyatyayAt, liGgavyatyayAt, vibhaktilopAt, kriyAdhyAhArAt, sambhavaccazabdA-dyadhyAhArAt, hrasvAnusvAradvirbhAvAnAM yathaucityena bhAvAbhAvAbhyAm, bahuvacanaprayoge'pi dvivacanasya SaSThIsthAne'pi caturthI vyAkhyAnAt, akAraprazleSAt, evamanyAnyA prAkRtaM bahulamiti (siddhahema.8.1.2) vacanAllabdhebhyaH pUrvavidvajjanapratipAditebhyo vizeSalakSaNebhyaH sUtre sAkSAdanabhihitApi vivikSatArthasaGgatirvidheyeti / tathA bhagavatIvRttau zrImadabhayadevasUribhirapyuktam kvacitsautryA zailyA kvacidadhikRtaprAkRtavazAt kvaciccArthApattyA kvacidapi samAropavidhinA / kvaciccAdhyAhAraM kvacidavikalaprakramabalAdiyaM vyAkhyA jJeyA kvacidapi tathAmnAyavazataH / / (bhagavatIvRttiH ? ) tathA vibhaktyantapadAvasAne kevalayorekAraukArayoH kvApi laghutApItyAdi / atha prastutagAthArthaH pratanyate / yasmAttattvanavake jIvatattvamAdibhUtaM pUrvamuktaM tatastasyaiva jIvatattvasyeha jIvasthAnakaguNasthAnakAdIn paJcaviMzatisaGkhyAn jIvaguNAn jIvaparyAyAn dhyAya = manovAkkAyAn samyagekAgrIkRtya cintayeti sambandhaH / atha keSvAdhAreSu cintayAmItyAha - puDhavItyAdi / pRthavyudakAgnimaruttarudvitricaturindriyAsaJjJipaJcendriyatiryaksaJjJipaJcendriyatiryaGmanuSyanArakadevalakSaNeSu trayodazasu sthAneSviti gaathaakssraarthH| atha 'jIvatattvasvarUpaM dhyAya' ityanena dharmadhyAnaM vidheytyoktm| tataH pUrvamanabhyastadhyAnena tatprathamatayA dhyAnAbhyAsaM cikIrSatA strIpazupaNDakavivarjitaH tadutthAgantukaharitabIjAdikunthupipIlikAdaMzamazakAdijantusaGghAtasampAtarahito janasaJcArAbhAvAt nirAkulo manojJetarazabdAdipaJcakadhyAnakaNTakasampAtamuktaH tathAvidhazItavAtAtapAdyAbAdhAsambandhaparityakta ekAntarUpaH kSetravibhAgaH samAzrayaNIyaH / tathA kAlo'pi madhyarAtrarajanIpazcimayAmAdirdinamadhyAhnarUpo vA anyAnyakAryavidhividhAnasandhAnarahitaH / kiM bahunA ? sarvairapi vyAkSepahetubhirnidrApracalA''lasyAdibhI rahito dhyAnapravartanahetuH / tathA dehAvasthAyAM ca dhyAtA svayaM pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA / paryaGkAsanastho nAbheradhastAt parasparAbhimukhamUrdhvAdho bhAvena vyavasthApitottAnIkRtasaralitAGgulikarakamalayugalo nAsAgrabhAganivezitasthirataratAra- kanInikAnugatalocanadvitayo, manasA prastutadhyeyaM vinA anyat kimapi acintayan, vacasA ca kimapyajalpan, vapuSA cAnyat kimapyaceSTamAnaH, cakSuH zrotrAdyupayogaM cAnyamakurvANaH, kevalamanovRttyaiva jIvAjIvAditattvagatasvabhAvabhAvanatatparaH syAditi / itthaM ca satatavihitadhyAnAbhyAsAccikIrSAnantarameva pravartamAnadharmadhyAnaH san yatrApi tatrApi deze janazUnye vA janAkIrNe vA, kAle'pi yatra tatra vA divasanizAvibhAge, yadA kSaNika : (sanikaH) zarIrAvasthAyAmapyUrdhvasthito niSaNNo nirviNNo vA nizcalIkRtayogayo dharmadhyAnaM vidadhyAditi / uktaM cAtra nicvaM ciya juvai pasu napuMsaga kusIla vajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesao jhaannkaalNmi|| thirakayajogANaM puNa muNINa jhANesu niccalamaNANaM / gAmaMmi jaNAiNNe suNNe raNNe va na viseso|| to jattha samAhANaM hoi maNovAyakAyajogANa / bhUuvaroharahio so deso jhAyamANassa / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 kAlovi succiya jahiM jogasamAhANamuttamaM lahar3a u / divasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / jacciya dehAvatthA jiyA na jhANovvarohiNI ho / jhAijjA tayavattho Thio nisaNNo nivaNNo vA / / savvAsu vaTTamANA muNao jaM kAladesaciTThAsu / varakevalAilAbhaM pattA bahuso samayapAvA / / to desakAlaciTThAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiavvaM // / (dhyAnazatakam - 35 -41 ) ityAdIti gAthArthaH / / 3 / / atha yaduktaM- 'jIvaguNasthAnakAdIn jIvatattvaguNAn dhyAya' iti tatra ke te jIvaguNAH saGkhyAzceti gAthAdvayena darzayati manaHsthirIkaraNaprakaraNam 1 [mUla] jiyaguNaThANA jogovaoga taNu lesa diThThi pajjatti / pANAu AgaigaI, kula joNI veya kAyaThiI ||4|| saMghayaNaM saMThANAvagAha mUliyarapayaDibaMdhadugaM / samughAya duvihaU, kasAya ii jheyapaNavIsA // 5 // [vyAkhyA] iha sthAnazabdasya pratyekamabhisambandhAt jIvasthAnaka - guNasthAnaka-yoga-upayoga-tanulezyA-dRSTi-paryApti-prANa- AyuSka- Agati-gati-kulakoTi-yonilakSa-veda-kAyasthiti-saMhanana-saMsthAnaavagAha-mUlaprakRtibandha-uttaraprakRtibandha-samuddhAta - karmabandhamUlahetu-uttarahetu-kaSAya (yA:) ityevaMrUpA jIvatattvaguNAH paJcaviMzatisaGkhyA iha dhyAtavyA iti sambandhasUtra (m) / jIvasthAnAni sUkSmAparyAptaikendriyAdIni caturdaza, guNasthAnAni mithyAdRSTiguNasthAnAdIni caturdaza, yogAH satyamanaHprabhRtaya paJcadaza, upayogAH matijJAnAdayo dvAdaza, tanava audArikAdyAH paJca, lezyAH kRSNAdikAH SaT, dRSTayaH samyagdRSTyAdikAstisraH, paryAptaya AhAraparyAptyAdikAH SaT, prANAH sparzanendriyAdayo daza, AyurjaghanyAdikaM trividhaM, Agatayo nArakAgatyAdyAzcatasraH, gatayo narakatiryaDnarAmarazivagatirUpAH paJca, kulAnIhaiva trayodazamadvAre vakSyamANasvarUpANi ekakoTikoTi-saptanavatikoTilakSapaJcAzatkoTisahasrapramANAni 1975 zUnyAni - 11, yonayo'pi tatraiva dvAre vakSyamANA caturazItilakSasaGkhyA 84 zUnyAni -5, vedAH strIvedAdayastrayaH, kAyasthitiH pRthivyAdInAM mRtvA mRtvA punaH punastatraiva kAye janmarUpA jaghanyAdikA trividhA, saMhananAni asthisambandharacanAvizeSarUpANi vajraRSabha - nArAcAdIni SaT, saMsthAnAni zarIrAkAravizeSarUpANi samacaturasrAdIni SaT, avagAhastanupramANaM jaghanyAdi trividham, mUlaprakRtayo jJAnAvaraNAdyA aSTau, uttaraprakRtayo bandhamAzritya matijJAnAvaraNAdikA viMzatyuttarazatasaGkhyA:, samuddhAtA vedanAdikAH sapta, karmabandhasya mUlahetavo mithyAtvAdayazcatvAraH, uttarabhedAstu AbhigrahikamithyAtvAdayaH saptapaJcAzat kaSAyA anantAnubandhikrodhAdayaH SoDazeti paJcaviMzaterapi dvArANAM saGkSepArthaH, vistarArthastu pratidvAraM yathAvasaraM punarbhaNiSyata iti gaathaadvyaarthH||4||5|| atha nirvizeSatayA paJcaviMzatau dvAreSu dhyeyatayA ukteSvapi ekAdazasu dvAreSu sArddhagAthayA vizeSamAha[mUla] tattha viguNauvaogA diTThI muNa suttakammagaMthehiM / AuThiIkAyaThiIvagAhakammANi lahuguruttehiM / / 6 / / gItiH' / / uttarapayaDi taha duha heU ya kasAya paiguNaM cauro / AryAprathamadaloktaM yadi kathamapi lakSaNaM bhavedubhayoH / dalayoH kRtayatizobhAM tAM gItiM gItavAn bhujaGgeza: / / vRttaratnAkaraH-8 /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vyAkhyA] tatrApi = paJcaviMzatidvArANAM madhye guNasthAnaka-upayoga-dRSTilakSaNAni trINi dvArANi sUtrAbhiprAyeNa karmagranthAbhiprAyeNa ca dvidhA muNa = jaaniihi| tatastathaiva dhyAyeti smbndhH| tathA AyuH sthitiH kAyasthitiravagAhaH karmANIti catvAri dvArANi gurutvalaghutvAbhyAM jaghanyatvotkRSTatvAbhyAM cintayeti saNTakaH / / 6 / / tathA uttretyaadi| uttaraprakRtayastathA dvidhA hetava iti karmabandhasya mUlahetava uttarahetavazca kaSAyAzceti catvAri dvArANi prtigunnsthaanmiti| ayamabhiprAya:- iha pRthivyAdike gRhatrayodazake yatra yatra gRhe yAvanti guNasthAnAni bhavanti tatra tatra gRhe tAvatsu guNasthAnakeSu pRthak pRthag uttaraprakRtyAdIni catvAri dvArANi dhyeyAnIti smbndhH| tathaiSa mana:sthirIkaraNArtha: sUtreNa samyag bhaNyamAno'pi yadi yantrakAlekhanena aGkato'pi pradarzyate tadA vizeSeNa zrotRRNAM pratItimAyAti dhyAtR-vyAkhyAtRRNAM ca trividhayoganirodhena sampUrNadhyAnavidhAyI ca syaad| uktaM camaNasA vAvAriMto kAyaM vAyaM ca tppriinnaamo| bhaMgiyasuyaM guNaMto vaTTai tivihevi jhaannNmi|| (Avazyakaniyukti-1478) tathAatthohAe tasseva mANasaM bhAsaNeNa puNa vynnN| hoi cciya sunirUddho tallihaNAIhiM puNa kaao|| ( ) iti|| 6 / / yantrakalikhanopAya: sArddhagAthayA darzyate[mUla] caudasa uDDAhagihA, maMgalapuDhavIjalAIyA / / 7 / / maMgala jiyaguNamAI, tiriyaM paNatIsa jaM tihavagAho / aDamUlapayaDiegaM, mUlagihaM sesa tevIsA / / 8 / / vyAkhyA] bhUmipaTTakAdau tiryagAyatAbhiH paJcadazabhI rekhAbhirUjhyatAbhizca SaDatriMSatA rekhAbhirnavatyadhikacatu:zatIgRhAtmakaM prathamAyAmUrdhvAdha:paGktau maGgalapadapRthvIjalAdipadayuktAni caturdazagRhANi bhvnti| atha tiryakpaGktigRhasaGkhyAM saGkhyopAyaM cAha- mNgljiygunnetyaadi| tiryagAyataprathamapaGktau tu maGgalapadajIvasthAnakaguNasthAnakAdipadopetAni paJcatriMzadgRhANi bhvntiiti| nanu paJcaviMzatyA dvAraiH kathaM paJcatriMzad gRhANIti ? ucyate- jaM tihetyaadi| yasmAdavagAhanAdvAraM tridhA mUlakarmaprakRtidvAraM cASTadhA ekaM ca maulaM maGgalapadagRha trayoviMzatizca yathAvasthitadvArANIti sarvamIlane pnyctriNshditi||7||8|| athAnantaraM yadvidheyaM tadAha [mUla] iya bhUmipaTTagAisu, jaMtaM lihiUM paDaM va ThaviUNaM / ___ to gihaaMke diMto, ciMteto vA sarasu suttaM / / 9 / / vyAkhyA] sugamA / / 9 / / atha yathoddezaM tathA nirdezaH iti nyAyAt prathamaM jiivsthaandvaarmbhidhiiyte| tatra jIvati = prANAn dhArayatIti jiivH| ka itthambhUta ? iti ceducyate- yo mithyAtvAdikaluSitarUpatayA sAtavedanIyAdikarmaNAma1 caturthaM pariziSTaM draSTavyam /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 manaHsthirIkaraNaprakaraNam bhinivartakaH tatphalasya ca viziSTasAtAderupabhoktA, narakAdibhaveSu ca yathAkarmavipAkodayaM saMsartA, samyagdarzanAdiratnatrayAbhyAsaprakarSavazAccAzeSakarmAMzApagamataH parinirvAtA sa jIva AtmA / taduktam yaH kartA karmabhedAnAM bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA sa hyAtmA nAnyalakSaNaH / / (zAstravArtAsammuccayaH sta. 1 / 90 ) teSAM jIvAnAM sthAnAni sUkSmAparyApta - ekendriyatvAdayo'vAntaravizeSAstiSThantyeSu jIvA iti kRtvA jiivsthaanaani| teSAM svarUpaM saGkhyAM cAha [mUla] jiyaThANA suhameyaraigiMdibiticaupaNidisanniyarA / pajjaapajjA caudasa, apajja duha laddhikaraNehiM / / 10 / / [vyAkhyA] atra sUcAmAtrakAritvAt sUtrasya gAthAyAmanuktamapi vibhaktisambandhaM padasambandhaM ca kRtvA vyaakhyaayte| jIvasthAnAni caturdaza bhavanti / kathamityAha - suhumeyaraigiti / sUkSmA itare ca bAdarA ekendriyAH / biticau tti| dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyA iti / paNidi tti / paJcendriyAH saJjJina itare ca asaJjJinaH / etAni saptApi padAni paryAptAparyAptabhedAccaturdaza bhavanti / tatra sUkSmAH sUkSmanAmakarmodayavartinaH pRthivyAdayaH paJca sarvalokavyApinaste ca bahavo'pi tathAvidhasvAbhAvyAnna dRzyante / bAdaranAmakarmodayAd bAdarAste ca loke pratiniyatadezavartinaH / nanviha cakSurgrAhyatvaM bAdaratvamiSTaM bAdarasyApyekaikasya pRthivyAdizarIrasya ckssurgraahytvaabhaavaat| tasmAjjIvavipAkitvena jIvasyaiva kaJcidvAdarapariNAmaM janayatyetanna zarIrapudgaleSu, kintu jIvavipAkyapye- taccharIrapudgaleSvapi kAJcidapyabhivyaktiM darzayati tena bAdarANAM bahutarasamuditapRthivyAdInAM cakSuSA grahaNaM bhavati, na sUkSmANAm, jIvavipAkikarmaNaH zarIre svazaktiprakaTanamayuktamiti cait, naivam, yato jIvavipAkyapi, krodho bhrUbhaGgatrivalItaraGgitAlikaphalIkakSaratprasvedajalakaNanetrAdyAtAmratvaparUSavacanavepathuprabhRtivikAraM kupitanarazarIre'pi darzayati, vicitratvAtkarmazakteriti / apajjaha tti / anyatra hi AyurvicArAdAvaparyAptazabdena labdhyaparyAptA eva gRhyante, iha punarjIvasthAnakavicAre labdhikaraNAbhyAM dvidhApyaparyAptA gRhynte||10|| kathamidamityAha [mUla] jaM nirasuramihuNesuM, jiyaThANadugaM pae pae bhaNiyaM / na ya te laddhiapajjA, to iha apajjatta duvihAvi / / 11 / / [vyAkhyA] yataH siddhAnte nArakANAM devAnAM asaGkhyAyustiryaGmanuSyANAM ca sthAnasthAneSu jiivsthaankdvymuktm| na ca te labdhyaparyAptAH kathamapi syustasmAdatra nArakAdikAraNena dvidhApyaparyAptA adhikriyanta iti||11 // atha karaNAparyAptalabdhyaparyAptayoH paryAptAnAM ca gAthAdvayena svarUpamAha [mUla] niyaniyapajjattINaM, aMtaM ehiMti na puNa tA pattA / te karaNe apajjattA, je uNa niyaniyapajjattINaM / / 12 / / aMtaM na jaMti aMtaramaraMti te huMti laddhiapajjattA / niyaniyapajjattiaMtaM, je pattA te u pajjattA ||13|| [vyAkhyA] nijanijaparyAptInAM catuHpaJcaSaTsaGkhyAnAM krameNa ye ekendriyAH, vikalAsaJjJipaJcendriyAH,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam sajJipaJcendriyAzca antameSyanti na punastAvatprAptAH kintu gacchantaH santi te karaNAparyAptA ucyanta iti| zeSa sugmm||12||13|| atha jIvasthAnAni pRthivyAdipadeSvAha[mUla] Aimacauegidisu, niyaniyajiyaTThANa du dugavigalamaNe / tirinirayasuraMtadugaM, nari aMtadugaM tahekkAraM / / 14 / / vyAkhyA] sUkSmAparyAptasUkSmaparyAptabAdarAparyAptabAdaraparyAptaikendriyarUpam AdimaM jIvasthAnakacatuSTayam ekendriyeSu pRthivyAdiSu paJcasu gRhessu| tathA nijaM nijaM jIvasthAnakadvayaM dvitricaturindriyAmanastiryagRheSu pRthak pRthag bhvti| tadyathA- dvIndriyo'paryAptaH paryAptazceti, trIndriyo'paryAptaH paryAptazcAzceti, cAturindriyo'paryAptaH paryAptazceti, asajJipaJcendriyo'paryAptaH pryaaptshceti| tathA saJjitiryaDnArakasuragRheSu- aMtadugaM ti| antyadvikaM sajhipaJcendriyo'paryAptaH pryaaptshceti| tathA nari tti| mnussygRhe| aMtadugaM ti| tadeva pUrvoktamantyaM dvikaM snyipnycendriyaapryaaptpryaaptruupm| tathA ekAdazamiti asajJipaJcendriyAparyAptalakSaNaM tRtIyamapi jIvasthAnakaM bhvtiiti| gataM jiivsthaankdvaarm||14|| atha gunnsthaankdvaarm| tAni caturdazemAni[mUla] guNamicchasANamIsA, avirayadesA pamattaapamattA / niyaTTianiyaTTisuhamovasaMtakhINA sajogiyarA // 15 // [vyAkhyA] iha prAkRtazailIvazAt sUcanAt sUtramiti nyAyAdvA padaikadeze'pi padasamudAyopacArAdvA evaM vyaakhyaayte| guNa tti| guNasthAnakAni tAni cAmUni caturdaza, tadyathA- mithyAdRSTiguNasthAnam, sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnam, samyamithyAdRSTiguNasthAnam, aviratasamyagdRSTiguNasthAnam, dezavirataguNasthAnam, pramattasaMyataguNasthAnam, apramattasaMyataguNasthAnam, apUrvakaraNaguNasthAnam, anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnam, sUkSmasamparAyaguNasthAnam, upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnam, kSINakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnam, syogikevligunnsthaanm| iyara tti| ayogikevaliguNasthAnaM ceti| ___ tatra mithyA = viparyastA dRSTiH = jIvAjIvAdivastupratipattiryasya bhakSitahRtpUrapuruSasya site pItapratipattivat sa mithyaadRssttiH| mithyAtvamohanIyakarmodayAjinadRSTayathAvasthitatattvArthazraddhAnarahita ityrthH| guNA: = jJAnadarzanacAritrarUpAH jiivsvbhaavvishessaaH| tiSThanti guNA asminniti sthaanm| jJAnAdiguNAnAmevopacayApacayakRtaH svruupbhedH| guNAnAM sthAnaM gunnsthaanm| mithyaadRssttergunnsthaanm| sAsvAdanAdyapekSayA jJAnAdiguNAnAmapacayakRtaH svarUpabhedo mithyaadRssttigunnsthaanm| nanu yadi mithyAdRSTistataH kathaM tasya guNasthAnasambhavaH? guNA hi jJAnadarzanacAritrarUpAstatkathaM te dRSTau viparyastAyAM bhaveyuriti? ucyate, iha yadyapi tattvArthazraddhAnalakSaNAtmaguNasarvaghAtiprabalamithyAtvamohanIyavipAkodayAt jIvAjIvAdivastupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA bhavati tathApi kAcinmanuSyapazvAdipratipattiAvannigodAvasthAyAmapi tathAbhUtAvyaktasparzanamAtrapratipattiraviparyastApi bhvti| yathAtibahalaghanapaTalasamAcchAditAyAmapi candrArkaprabhAyAM kAcit prbhaa| tathAhi- samunnatAtibahalajImUtapaTalena divAkararajanIkarakaranikaratiraskAre'pi naikAntena tatprabhAnAza: sampAdyate, prtipraanniprsiddhdinrjniivibhaagaabhaavprsnggaat| uktaM ca suTTavi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANamiti / (nandIsUtra -77, karmagrantha pR.68)
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam evamihApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastApi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi gunnsthaanksmbhvH| yadyevaM tataH kathamasau mithyAdRSTireva manuSyapazvAdipratipattyapekSayA yAvat nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtAvyaktasparzamAtrapratipattyapekSayA vA samyagdRSTitvAdapi, atrocyate, naiSa doSo, yato bhagavadarhatpraNItaM sakalamapi dvAdazAGgArthamabhirocayamAno'pi yadi tadtamekamapyakSaraM na rocayati tadAnImapyeSa mithyaadRssttirevocyte| tasya bhagavati sarvajJe prtyynaashaat| taduktam sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinaabhihitm|| () iti kiM puna: zeSo bhagavadarhadabhihitayathAvajjIvAjIvAdivastutattvapratipattivikalaH ? iti| tathaiva tasmin mithyAdaSTigaNasthAnake sarvajIvAnantatamabhAgena siddhasAsvAdanAdyayogyantajIvarAzirUpeNa rahitAH sarve'pi saMsAriNo jIvA vrtnte| tathA Ayam = aupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati = apanayatIti AsAdanam = anantAnabandhikaSAyavedanam, atra pRSodarAditvAt 'y'shbdlopH| sati hi tasmin paramAnandarUpAnantasukhaphalado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyata: samayena utkRSTataH ssddbhiraavlikaabhirpgcchtiiti| tataH saha AsAdanena vartata iti saasaadnH| samyag = aviparyayastA dRSTiH = jinapraNItavastupratipattiryasya sa smygdRssttiH| sAsAdanazcAsau samyagdRSTizceti sAsAdanasamyagdRSTiH tasya guNasthAnaM saasaadnsmygdRssttigunnsthaanm| athavA A = samantAt zAtayati = spheTayatyaupazamika: samyaktvamiti AzAtanam = anntaanubndhikssaayvednmev| sahAzAtanena vartata iti sAzAtanaH, sa cAsau samyagdRSTizceti sAzAtanasamyagdRSTiH, tasya gunnsthaanm| yadi vA saha samyaktvalakSaNatattvarasAsvAdanena vartate, samyaktvarasaM nAdyApi sarvathA tyajatIti kRtvA saasvaadnH| yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacitta: puruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudvaman tdrsmaasvaadyti| tataH sa cAsau samyagdRSTizca tasya guNasthAnaM saasvaadnsmygdRssttigunnsthaanm| etaccaivaM bhavati- iha gambhIrApArasaMsArapArAvAramadhyaparivartI jantuH sakaladuHkhapAdapabIjabhUtamithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anekazArIrikamAnasikaduHkhalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpena anAbhoganivartitena yathApravRttikaraNena 'karaNaM pariNAmo'tra' (yogabindu-264) iti vacanAd, adhyavasAyavizeSarUpeNa jJAnAvaraNAdikarmANi AyurvarjAni sarvANyapi pRthak pRthak palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnaikasAgaropamakoTIkoTisthitikAni kroti| atrAntare tathAvidhakarmamalapaTalatiraskRtavIryavizeSANAmasumatAM durbhedyaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilagranthivat karmapariNAmajanito rAgadveSapariNAmarUpo abhinnpuurvokt)grnthirbhvti| taduktamtihiaMtIya viya thevamette khavietaraMmi jiivss| havai hu abhinnapuvvo, gaMThI evaM jiNA biNti|| (dharmasaGgrahaNI-752, zrAvakaprajJapti-32) tIe viya tti|| tasyA api plyosngkhyeybhaagonsaagrkottiikottai(ttibhi)riti|| gaMThi tti sudubbheo, kkkhddghnnruuddhguuddhgNtthivv| jIvassa kammajaNio, ghnnraagddosprinnaamo|| (vizeSAvazyakabhASyam-1195)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam imaM ca granthiM yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA anantaza: smaagcchntyev| atrAvasare kecana arhadAdidarzanataH zrutasAmAyikalAbhaM labhante, vratamapyaGgIkurvanti, ekAdazAGgAni paThanti, navamagraiveyakaM yaavdyaanti| ete cApratipatitaitatpariNAmA granthikasattvA ucynte| te ca karmasaptakamapi sAgarAnta:koTIkoTisthitikameva badhnanti, na punrdhikm| tataH pratipatatpratipadetatpariNAmAzca (pratipatadetatpariNAmA) abhavyAH sarve'pi; bhavyA api kecana granthibhedaM kartumasamarthAH punarapi vyAvRtya saGklezavazAt karmasthitiM varddhayanti yAvadutkRSTasthitIni saptApi karmANi kurvnti| ya: punargranthibhedaM kartuM samarthaH sa mahAtmA samAsannaparamanirvRttisukha: samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva apUrvakaraNasajJitayA paramavizuddhyA yathoktasvarUpasya grantherbhidAM vidhAya mithyAtvamohanIyakarmasthiterantarmuhurtamudayakSaNAduparyatikramya anivRttikaraNasajJitena vizuddhivizeSeNAntarmuhurtakAlapramANaM tatpradezavedyamithyAtvadalikavedanAbhAvarUpamantarakaraNaM kroti| atra ca yathApravRttakaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramo veditavyo yathAjA gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao havai biiyN| aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jiive|| (vizeSAvazyakabhASyam-1203) gaMThI samaicchao tti| granthiM samatikrAmato = bhindAnasyeti yaavt| sammatta purakkhaDa tti| samyaktvaM puraskRtaM yena sa tathA, tasminnAsannasamyaktva eva jIve anivRttikaraNaM bhvtiityrthH| etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvamohanIyasya karmaNaH sthitidvayaM bhvti| antarakaraNAdadhastanI antarmuhUrtapramANA prathamA sthitiH| tasmAdeva cAntarakaraNAduparitanI antarmuhUrtAnAnta:sAgaropamakoTIkoTipramANA zeSA dvitIyA sthitiH| sthApanA ceyam - antarmuhUrtAvAntaH sAgaropamakoTIkoTiH / antarmuhUrtam / tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antarmuhUrtena punastasyAmadhastanasthitAvapagatAyAm antarakaraNaprathamasamaya eva mithyAtvadalikavedanAbhAvAdaupazamikaM smyktvmvaapnoti| yathA hi vanadAvAnala: pUrva dagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanadavo'pi antarakaraNa(Ne) vidhyaayti| tathA ca sati tsyaupshmiksmyktvlaabh:| uktaM caUsaradesaM daDhellayaM ca vijjhAi vaNadavo ppp| iya micchatta'Nudae, uvasamasammaM lahai jiivo|| iti| (vizeSAvazyakabhASyam-2734) tasyAM cAntarmuhurtikyAmupazamAddhAyAM paramanidhikalpAyAM jaghanyena samayamAtrazeSAyAmutkRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM satyAM kasyacinmahAbibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhikaSAyodayo bhvti| tadudaye cAsau sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnake vrtte| upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsAdanatvaM yaati| taduttarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdasau mithyaadRssttirbhvtiiti| ete ca sAsAdanasamyagdRSTayaH kadAcidutkRSTato'saGkhyeyA prApyanta iti| tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasya sa samyagmithyAdRSTistasya guNasthAnaM smygmithyaadRssttigunnsthaanm| idamatra hRdayam-varNitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvenauSadhavizeSakalpena madanakodravavadazuddha darzanamohanIyaM karma jIva: zodhayitvA tridhA kroti| tadyathA-zuddhamarddhavizuddhamazuddhazceti sthApanA- O0.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam trayANAM ca eteSAM puJjAnAM madhye yadArddhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayavazAdarddhavizuddhamarhadRSTatattvazraddhAnaM bhavati jIvasya, tena tadAsau samyagmithyAdRSTiguNasthAnamantarmuhurta spRshti| tata UrddhamavazyaM samyaktvaM mithyAtvaM vA gcchtiiti| Aha camicchattA saMkaMtI, aviruddhA hoi smmmiisesu| mIsAU vA dosuM, sammAmicchaM na uNa missN|| (vizeSAvazyakabhASyam-2734, bRka.bhA.1, gAthA-114, sArddhazatakabhASyam-4) siddhAntAbhiprAyo'yam, karmagranthAbhiprAyeNa mizre'pi sngkraantirbhvti| ata eva taiH micchassa be chasaTThI tti ( ) mizrAntarite dve ataraSaTSaSThI mithyAtvodayasya antrmuktm| ete'pi mizradRSTayaH kadAcidutkRSTato'sakhyeyAH prApyanta iti| tathA vira(ma)ti sma sAvadhayogebhyo nivartate sma (sme)ti virata: tathA'virato (virto'tthaa'virto)| athavA viramaNaM = virataM = sAvadyayogapratyAkhyAnameva, nAsya viratamastItyavirataH, sa cAsau smygdRssttishcetyvirtsmygdRssttiH| yadyapi samyagdRSTitvena sAvadyayogapratyAkhyAnaM jAnAti, ajJAnina: samyaktvAyogAt tathApi tadasau nAbhyupagacchati, na ca pAlayati aprtyaakhyaanaavrnnkssaayodyaat| te hyalpamapi pratyAkhyAna-mAvRNvantIti apratyAkhyAnAvaraNA ucyante, nnyo'lpaarthtvaat| idamuktaM bhavati- yaH pUrvopavarNita aupazamika: samyagdRSTiH, zuddhadarzanamohapuJjodayavartI vA kSAyopazamikasamyagdRSTiH, kSINadarzanasaptako vA kSAyikasamyagdRSTiH paramamunipraNItAM sAvadyayogaviratiM siddhisaudhAdhyArohaNanizreNikalpAM jAnannapyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayavini-tatvAnnAbhyupagacchati, na ca tatpAlanAya yatata ity-saavvirtsmygdRssttirucyte| tasya gunnsthaanmvirtsmy-gdRssttigunnsthaanm| uktaM ca baMdhaM avirayaheDe, jANaMto rAgadosadukkhaM c| viraisuhaM icchaMto, viraI kAuM ca asmttho|| esa asaMjayasammo niMdato pAvakammakaraNaM c| ahigayajIvAjIvo, acaliyadiTThi cliymoho|| ( ) ete cAviratasamyagdRSTayo'saGkhyAtAH sarvadaiva prApyante, devAnAM nArakANAM saJipaJcendriyatirazcAM ca samyagdRSTinAM pRthak pRthag asaGkhyeyAnAM sadaiva laabhaat| tathA sarvasAvadyayogasya deze ekavrataviSayasthUlasAvadyayogAdau sarvavrataviSayAnumativarjasAvadyayogAnte virataM viratiryasyAsau deshvirtH| sarvasAvadyayogaviratistvasya nAsti. pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAta. sarvavirati pratyAkhyAnAmAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNA ucynte| dezaviratasya guNasthAnaM deshvirtgunnsthaanm| uktaM ca sammaiMsaNasahio, giNhato virimppsttiie| egavvayAicarimo, aNumaimitto tti desjii|| parimiyamavasevaMto, ayaramiyamaNaMtayaM prihrNto| pAvar3a paraMmi loe, aparamiyamaNaMtayaM sokkhN| ete'pi dezaviratasamyagdRSTayo'saGkhyAtAH sarvadaiva labhyante, yato dezaviratAH tiryaJcaH sadaiva asaGkhyeyA loke labhyanta iti| tathA pramAdyati sma = saMyamayogeSu sIdati smeti prmttH| athavA pramadanaM = pramattaM pramAdaH, sa ca madirAviSayakaSAyAnidrAvikathAnAM paJcAnAmanyatamaH sarve vaa| tatastat pramattamasyAstItyarzaAditvAt atprtyyH| pramattaH prmaadvaanityrthH| sa cAsau saMyatazceti pramattasaMyatastasya sambandhinAM guNAnAM sthAnam = tadupacayApacayakRtaH svruupvishessH| tathAhi-dezavirataguNApekSayA etadguNAnAmupacayo'pramattasaMyataguNApekSayA tvapacaya ityevamanyeSvapi guNasthAnakeSu pUrvottarapekSayA upacayApacayayojanA krtvyeti| ete ca pramattA vakSyamANAzcApramattA ubhaye'pi yathAsvaM
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam jaghanyato'pi utkRSTato'pi koTisahasrapRthaktvamAnAH, param apramattapRthaktvaM laghu, pramattapRthaktvaM tu saGkhyAtaguNam, yataH pramAdabhAvo bahUnAM bahukAlaM ca labhyate, viparyayeNa tu apramAdabhAva iti| tathA na pramatto'pramatto nAsti vA pramattamasyetyapramatto madirAdipramAdarahito, apramattazcAsau saMyatazcetyapramattasaMyatastasya gunnsthaanmprmttsNytgunnsthaanm| niyaTTi tti| nivRttibAdaro'sya ca apUrvakaraNa iti sjnyaantrmpysti| tatra apUrvakaraNatAM vyAkhyAya pazcAnnivRttibAdaratvaM vyaakhyaasyte| tatra sthitighAta-rasaghAta-guNazreNi-guNasaGkrama-sthitibandhAdipadArthAnAmapUrvaM = tatprathamatayAbhinavaM karaNaM = kriyA yeSu te apuurvkrnnaaH| tathAhi-bRhatpramANAyA jJAnAvaraNAdikarma-sthiteH apavartanAkaraNena khaNDanamalpIkaraNaM sthitighAta ucyte| rasasyApi karmaparamANugatasnigdhatvalakSaNasya tenaiva karaNena khaNDanaM = ghAto rsghaat:| etau ca dvAvapi pUrvaguNasthAneSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavanto'tra punarvizuddhavRhatpramANatvAdapUrvAvimau kurvnti| tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartanAkaraNenAvatAritasya dalikasyAntarmuhUrtapramANamudayalakSaNAdupari kSipratarakSapaNAya pratikSaNaM guNenAsaGkhyeyaguNavRddhyA viracanaM gunnshrennirityucyte| sthApanA TITL uktaM capUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAt kAlato dIrghA dalikaviracanAmAzrityAprathIyasI dalikasyAlpasyApavartanAd viracitavanto'tra tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvAM kAlato hrasvatarAM dalikaviracanAmaGgIkRtya punaH pRthutarAM bhutrdliksyaapvrtnaadvircyntiiti|( ) tathA badhyamAnazubhaprakRtiSu pUrvavadvA(baddhA)zubhaprakRtidalikasya pratikSaNaM guNenAsaGkhyeyaguNavRddhyA vizuddhivazAtsaGkramaNaM = saJcAraNaM = nayanaM guNasaGkramaH tamapyete viziSTataratvAdihApUrvaM kurvnti| tathA sthitiM ca karmaNAmazuddhatvAtprAg dIrghA baddhavanto, atra tu tAmeva vizuddhiprakarSato hrasvatayApUrvAM badhnantItyevaM sthitighAtAdInAmihApUrvakaraNatA drssttvyaa| uktaM caThiighAo rasaghAo, guNaseDhI saMkamo gunnennevN| ThiibaMdho u apuvvo, paMca apuvvA apuvvNmi|| (karmaprakRti-333,sammuttuppAyavihIkulaka-16) upalakSaNaM caitad udayodvartanAdInAm, teSAmapi hyatra srvessaampuurvtvaaditi| ayaM cApUrvakaraNo dvidhA bhavatikSapaka upazamako vaa| kSapaNopazamanArhatvAd rAjyArhakumArarAjavanna punarasau kimapi kSama(pa)yati upazamayati vaa| tasya gunnsthaanmpuurvkrnngunnsthaanm| tathA yugapadetadguNasthAnaM praviSTAnAM parasparamadhyavasAyasthAnasya bhedalakSaNA nivttirpysti| na punarvakSyamANAnivRttibAdaravadekasamayapraviSTAnAm adhyvsaaysyaiktvmev| tatazca nivRttiyogaanivRttibaadrmpiidmucyte| ete ca apUrvakaraNA vakSyamANAzcAnivRttibAdarAH sUkSmasamparAyAzca trayo'pi yathAsthAnaM jaghanyata ekadvitryAdikSapakopazamakayoraSTazatacatuHpaJcAzatsaGkhyayormIlanAt, dviSaSThyadhikazatasaGkhyA (162) bhvntiiti|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha nivRttibaadraaH| tatra yugapadetadguNasthAnaM praviSTAnAM bahUnAM jIvAnAM parasparasambandhino'dhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH = vailakSaNyaM nivRttirihaabhipretaa| tthaavidhaanivRttiressaamitynivRttyH| ayamabhiprAya:samakAlamevaitadguNasthAnakaM praviSTasyaikasya vivakSitaprathamAdyanyatarasamaye yadadhyavasAyasthAnam, anyo'pi vivakSitaH kazcit tadA tddhyvsaayvyaiveti| sampareti = paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH = kaSAyodayaH, bAdaraH = sUkSmasamparAyApekSayA sthUra: samparAyo yeSAM te baadrsmpraayaaH| anivRttayazca te baadrsmpraayaashcaanivRttibaadrsmpraayaa:| ete'pi dvidhAH-kSapakA upshmkaashc| tatra kSapakA mohasya aSTAviMzatermadhyAt saptakakSayasya pUrvaM kRtatvAt sajvalanalobhasya cAgrato'pi gAmitvAt zeSA viMzatiprakRtI: styAnarddhitrikam, trayodaza nAmaprakRtIzcetyevaM prakRtiSaTkatriMzataM ksspynti| kathamiti ceducyate- prathamaM tAvadapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAkhyAnaSTau kaSAyAn yugapadeva ksspyitumaarbhnte| teSu cArddhakSapiteSvevAtivizuddhivazAd antarAla eva styAnarddhitrikaM naamnshcetaastryodshprkRtirucchaadynti| tadyathA- narakadvikam, tiryagdvikam, ekadvitricaturindriyajAtayaH, Atapam, udyotam, sthAvaram, sAdhAraNam, suukssmmiti| etAsu ca SoDazasu prakRtiSu kSapitAsu punaH kaSAyASTakasya kSapitazeSa ksspynti| tato napuMsakavedam, tato'pi strIvedam, tadanantaramapi ca hAsyAdiSaTkam, tato'pi puruSavedam, tata UrdhvaM sajvalanaM krodham, tato mAnam, tato'pi mAyAM ksspynti| ityevaM mohasya viMzatiprakRtI: ksspynti| lobhamapi bAdaraM ksspynti| sUkSmasya sUkSmasamparAya eva ksspnnaat| darzanasaptakaM tu prAgeva aviratAdyapramattAntAvasthAyAM kSapitamiti kSapakavyApAro drshitH| ye tUpazamakAstaiH pUrvamaviratAdyapramattAntAvasthAyAM drshnsptkmupshmitmsti| tato'trAnivRttibAdarAvasthAyAM tathAvidhapariNAmazuddhyA prathamaM npuNskvedmupshmynti| tataH strIvedam, tato'pi hAsyAdiSaTkam, tataH puruSavedam, tato yugapadapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodhau, tataH sajvalanakrodhama, tataH samakAlameva dvitIyatRtIyau mAnau, tataH sajvalanaM mAnam, tato helayaiva dvitIyatRtIye mAye, tataH sajvalanAM mAyAm, tatazcaikadaiva dvitIyatRtIyau lobhaavupshmynti| sajvalanalobhopazamastu dazamaguNe bhnnissyte| tadevaM navamaguNe mohasya viNshtiprkRtiirupshmynti| ko'rthaH ? apavartanAdikaraNAnAM sarveSAmapyayogyAM kurvntiiti| taduktam uvasaMtaM jaM kammaM na tao kaDDhei na dei udae vi| na ya gamai parappagaI, na ceva ukkaDDae taM tu|| () sarvopazamena yadupazAntaM mohanIyakarma, anyasya srvopshmaayogaat| savvovasamo mohasseva' iti vacanAditi na tadapakarSayati-na tadapavartanAkaraNena sthitirasAbhyAM hInaM krotiityrthH| apizabdasya bhinnakramatvAnnApyudaye taddadAti, nApi tdvedytiityrthH| upalakSaNatvAttadavinAbhAvinyAmudIraNAyAmapi na dadAtItyapi mntvymiti| na ca tad badhyamAnasajAtIyA(ya)rUpAM paraprakRti saGkramakaraNena gmyti| na ca tatkarmopazAntaM sadutkarSayatyudvartanAkaraNena sthitirasAbhyAM vRddhi nyti| nidhattanikAcanayostu prAgapUrvakaraNakAla eva nivRttatvAnnehopazAntatvena taniSedhaH kriyate iti darzanatrikaM muktvA upazAntasya mohanIyakarmaNa: svarUpamanyatrApi bhaavniiym| darzanatrikasya tu saGakramakaraNamekaM pravartata eveti| tasya kSapakasya upazamakasya vA bAdarasamparAyasya gunnsthaanm| atha sUkSmasamparAyaH tatra sUkSmaH samparAyaH = kiTTIkRtalobhakaSAyodayarUpo yeSAM te suukssmsmpraayaaH| te'pi 1 etadvAkyaM karmaprakRtyAH 315 gAthAyAH saMvAdi / zatakanAmA paMcamakarmagraMtha-patra 131, svo.TI.gA.-98, saMpA.-mahendra jaina /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam dvividhAH kSapakA upazamakAzca / tatra kSapakA anivRttibAdareNa sUkSmakiTTIkRtaM lobhaM nirmUlata eva ksspynti| upazamakAstu tmevopshmyntiiti| 13 = athopazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnam / tatra zAntA = upazamaM nItA vidyamAnA eva saGkramaNodvarttanAdikaraNAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yaiste upazAntakaSAyAH / tatrAviratAdyapramattAntAvasthAyAM drshnsptkmupshmitm| tato anivRttibAdaravasthAyAM cAritramohasya viMzatiprakRtIrupazamitAstato'pi (saJjvalanamAyAlobhau' tato(taH)sUkSmasamparAyAvasthAyAM saJjvalanalobhamapyupazamayya sarvathaivopazAntamohatvaM pratipadyanta ityevamupazAntA (nta) kaSAyA amI procyanta iti / tadevamanyeSvapi guNasthAneSu kvApi kvApi kiyatAmapi kaSAyANAmupazAntatvasambhavAdupazAntakaSAyavyapadeza: sambhavatIti tatastadvyavacchedArthamupazAntakaSAyagrahaNe satyapi vItarAgagrahaNaM krtvym| upazAntakaSAyavItarAga iti caitAvataiveSTasiddhau chadmasthagrahaNaM svarUpakathanArtham, vyvcchedyaabhaavaat| na hyachadmastha upazAntakaSAyavItarAga sambhavati yasya chadmasthagrahaNena vyavacchedaH syAditi / tasya upazAntakaSAyavItarAgachadmasthasya guNasthAnamiti / ete ca upazAntamohA vakSyamANAzca kSINamohA bhavasthA yoginazca jaghanyatastrayo'pi ekadvitryAdikA, utkRSTataH punarupazAntAzcatuHpaJcAzat, kSINamohA aSTazataM bhavasthA yogino'pi aSTazatamiti / atha kssiinnkssaayviitraagchdmsthgunnsthaanm| kSINAH = sarvathA abhAvamApannAH kaSAyA yasya sa kssiinnkssaayH| tatrAnantAnubandhikaSAyAn prathamamaviratasamyagdRSTyAdyapramattAntaguNasthAneSu kSapayati / tataH zeSAn saJjvalanalobhavarjyAn nivRttibAdarasamparAyaguNasthAne krameNa ksspyti| saJjvalanalobhaM sUkSmasamparAyaguNasthAna iti| tadevamanyeSvapi sarAgeSu kSINakaSAyavyapadezaH sambhavati / kvApi kiyatAmapi kaSAyANAM kSINatvasambhavAdatastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / kSINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalino'pyastIti sta (ta) dvyavacchedArthaM chdmsthgrhnnm| tasya kSINamohavItarAgachadmasthasya guNasthAnam / atra ca upazAntakSINamohayorayaM vizeSa: jalamiva pasaMtakalusaM, pasaMtamoho bhave u uvasaMto / gayakalusaM jaha toyaM, gayamoho khINamoho vi|| ( ) tathA khINA nivvAhuyAsaNo vva chArapihiya vva uvasaMtA / daravijjhAyavihADiyajalaNovaM- (va)mA khaovasamA / / ( ) atha sayogikevaliguNasthAnam / tatra yogo vIryaM zaktirutsAhaH parAkrama iti cAnarthAntaram / sa ca manovAkkAyalakSaNakaraNatrayabhedAttisraH saJjJA labhate / manoyogaH, vAgyogaH, kAyayogazceti / sa cAyaM trividho'pi yogo bhagavataH prastutakevalinaH sambhavati / tathAhi - manoyogastAvanmana: paryAyajJAnAdibhiranuttarasurAdibhirvA jIvAjIvAditattvaM kiJcinmanaso pRSTasya manasaiva dezanAyAM sambhavati / vAgyogastu sAmAnyena dezanAdau / kAyayogastu cngkrmnnonmessnimessaadau| saha yogena vartata iti sambandhaH, sarvadhanAderAkRtigaNatvena matvarthIyenvidhAnAt sayoginaH / athavA saha yathoktena yogena vartata iti sayogAH / kevalaM = sampUrNajJeyagrAhitvena sampUrNajJAnameSAmiti kevalinaH, sayoginazca sayogAzca vA te kevalinazca sayogikevalinaH, sayogakevalino vA teSAM guNasthAnam / ca sayogino jaghanyato'pi utkRSTato'pi kottipRthktvsngkhyaaH| 1 ayaM pAThaH niSkAsita AbhAti /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 athAyogikevaliguNasthAnam / tatra nAsti pUrvokto yogo'syeti ayogo ayogIti vA zeSaM pUrvavaditi / ayogitvaM cetthmupjaayte| trividho'pi hi pUrvokto yogaH pratyekaM dvidhA bhavati / sUkSmo bAdarazca / kevalI ca kevalajJAnotpattyanantaraM jaghanyato'pi antarmuhUrtamutkRSTatastu dezonAM pUrvakoTIM vihRtyAntarmuhUrtAvazeSAyuSkaH zailezIM pratipitsuH prathamaM tAvad bAdarakAyayogena bAdaravAGmanoyogau niruNaddhi / tataH sUkSmakAyayogAvaSTambhena bAdarakAyayogaM nirunnddhi| sati tasmin sUkSmayogasya niroddhumazakyatvAt / tatazca sarvabAdarayoganirodhAnantaraM sUkSmakAyayogAvaSTambhena sUkSmavAGmanoyogau niruNaddhi / sUkSmakAyayogantu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM dhyAyan svAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyayogAntarasya tadA'sattvAditi / tannirodhAnantaraM samucchinnakriyamapratipAtizukladhyAnaM dhyAyan hrasvapaJcAkSarodriraNamAtrakAlaM zailezIkaraNaM pratiSTho (viSTo) bhavati / zIlasya = yogalezyA - kalaGkavipramuktayathAkhyAtacAritralakSaNasya ya IzaH sa zIlezastasyeyaM zailezI / tribhAgonasvadehAvagAhanAyAmudarAdirandhrapUraNavazAt saGkocitasvapradezasya zIlezasyAtmano'tyantasthirAvasthitirityarthaH / ityAdyatra bahu vaktavyaM yAvadayamayogI siddhatvaM prApto bhavatIti paraM tadatra noktaM grnthgaurvbhyaat| tato'syAyoginaH pUrvoktapramattAdiguNAnAM ca sarveSAmapi vyAsArthinA karmastava - SaDazItika - zataka ( paMcama karmagraMtha gA. 98-99 vRtti|) vRttayo'valokanIyAH / tato ayoginAm ayogAnAM vA kevalinAM guNasthAnakamiti vigrhH'| mana:sthirIkaraNaprakaraNam micchaM aNAinihaNaM, abhavve bhavve vi sivagamAjugge / sivagar3a aNAisaMtaM, sAIsaMtaM pitaM evaM / / lahU aMtamuhU guruaM, desUNamavaDDhapuggalaparaTTaM / sAsANaM lahu samao, AvalichakkaM ca ukkosaM / / ajahannamaNukkosaM, aMtamuhU mIsagaM aha cautthaM / samahiatittIsayare, ukkosaM aMtamuhu lahuyaM / / desUNapuvvakoDI, guruaM lahuaM ca aMtamuhu de / chaTTAigArasaMtA, lahu samayA aMtamuhu guruA / / aMtamuhuttaM egaM, alahukkosaM ajogikhINesu / desUNapuvvakoDI, guruaM lahu aMtamuhu jogI / / (vicArasaptatikA-73-77) micche sAsANe vA, aviraya sammaMmi ahava gahiyaMmi / jaMti jiyA paraloyaM, sesekkArasaguNe motuM / / (pravacanasAroddhAra - 1306 ) mIse khINi sajogo, na maratekArasesu ya maraMti / tesuvi tisu gahiesuM, paraloyagamo na aTThesu / / (vicArasaptatikA - 78) iti gAthArtha: / athaitAni pRthivyAdiSu darzayannAha - 1 [mUla] sutte micchamigiMdisu, guNaduga bhUdagavaNesu kammaigA / do vigalamaNe paNatiri nari caudasa caura nirayasure / / 16 / / [vyAkhyA] sUtrAbhiprAyeNa ekameva mithyAtvaguNasthAnakaM paJcasvapyekendriyeSu bhavati / na punaH sAsvAdanamapi, tasya samyaktvabhedatvAt, samyaktvasya sarvathApyekendriyeSu nissedhaat| tathAhi ubhayAbhAvo puDhavAiesa vigalesu hoja u pavanno / paMciMdiyatiriesuM, niyamA tiNhaM siya pavajje / / atra kazcit pATho niSkAsita iti AbhAti / sa ca evaM duvihaM kAlaM cauddasaguNeNaM / (bandhazatakam - 9 / ) jehi visa ha paralogo jesu a maraNaM na maraNaM vA / / aha caudasasu guNesuM, kAlapamANaM bhaNAmi duvihaMpi / na marai marai va jesuM, saha parabhave jehi~ no {jehiM} appabahU / / (vicArasaptatikA- 72) 2 avirayabhAvammi ahigae ahavA - iti mu.|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam Avazyake asyA bhAvArtha:- caturNAM sAmAyikAnAmekendriyeSu ubhayAbhAvo tti| na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnaka iti| vikalendriyeSu upalakSaNatvAdasaJjJiSvapi karaNato'paryAptAvasthA[ya] pArabhavike sAsvAdanabhAve sati kSaNamekaM samyaktvazrutayoH pUrvapratipanno bhavedapi, pratipadyamAnastu naiva / saJjJipaJcendriyatiryakSu trayANAM samyaktvazrutadezaviratirUpANAM vivakSitakAle pUrvapratipannA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhaajyaaH| guNadugetyAdi / kArmagranthikAH punarmithyAtvaM tAvat sarveSAmapyekendriyANAM saamaanym| keSucit punarbAdarabhUdakapratyekataruSu labdhyA paryApteSu karaNato aparyApteSu kSaNamekaM yAvat pArabhavikena sAsvAdanabhAvena dvitIyamapi guNasthAnakamabhyupagacchantIti / yataste kArmagranthikA evamAhuH 15 sAsaNabhAve nANaM, veuvvAhArage uralamissaM / negiMdisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaMpi / / (SaDazItinAmA navyaH caturthakarmagrantha : - 49 ) iyaM gAthottaratropayogadvAre vyAkhyAsyate / tathA bhUdagatarusuM do (do) egamagaNivAusu cauddasa tasesu / (SaDazItinAmA prAcInaH caturtha karmagraMtha :- 28, zatakaprakaraNa bhASyam - 96) guNasthAnakAnAnti(nAmiti) sambandhaH / do ityAdi / dve Adye guNasthAnake pratyekaM viklaamnsaam| paNatiri tti| mithyAdRSTyAdIni paJca guNasthAnakAni saJjJitiryakSu nareSu caturdazApi / nArakasureSu pRthak pRthak catvAryAdyAni guNasthAnAni bhavantIti gaathaabhaavaarthH|| atha yogadvAram te paJcadazetyAha [mUla] panarasa jogA saccaM, musamIsamasaccamosa maNavayaNaM / uralaviuvvAhArA, tammissatigaM ca kammo ya / / 17 / / [vyAkhyA] tatra yojanaM = yoga: jIvasya vIryaM parispanda iti yAvat / uktaM ca jogo viriyaM thAmo, ucchAha parakkamo tahA citttthaa| sattI sAmatthaM ti ya, jogassa ime upajjAyA / / (paJcasaGgraha - 396) yujyate = dhAvanavalganAdikriyAsu vyApAryata iti vA yogaH / karmaNi ghaJ / yathA (dvA) yujyate = sambadhyate dhAvanavalganAdikriyAsu jIvo'neneti yogaH / sa ca manovAkkAyabhedAtprathamaM tredhA / punaH pratibhedApekSayA paJcadazadhA / tadyathA- satya-asatya-mizra-asatyAmRSAbhedAnmanazcaturvidham, evaM vaco'pi cturvidhm| tathA audArikatanmizra-vaikriya-tanmizrAhAraka- tanmizra - kArmaNabhedAtsaptavidhaH kAyayoga iti / tatra saccamityAdi / santo = munayaH prANinaH padArthA vA, teSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatvena rakSAvidhAyakatvena yathAvasthitavastusvarUpacintanena ca sAdhu satyam / yathA 'asti jIvaH, sadasadrUpo dehamAtravyApI' ityaadi| tathA dehAdanno mutto, nicco kattA taheva bhuttA ya / naNumitto guNamaMto, uDDagaI vannio jIvA ( vo ) / / tathAuvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sarIrAu / jIvamaruviM kAriM, bhoI ca sayassa kammassa / / ityAdi / (dhyAnazatakam - 55, sambodhaprakaraNam - 1369) yaH kartAH karmabhedAnAM bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA sa hyAtmA nAnyalakSaNaH / / (zAstravArtAsamuccaya-1/90)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam ythaavsthitvstucintnprm| tdvipriitmstym| yathA 'nAsti jIvaH, ekAntasadrUpazca' ityAdi aythaavsthitvstuviklpnprm| tathA satyaM ca mRSA ceti mizram, yathA- dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSu azokavRkSeSu 'azokavanamevedam' iti viklpnprm| tathA yanna satyaM nApi mRSA tdstyaamRssm| iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa yadvikalpya yathA 'asti jIvaH sadasadrUpa' ityAdi tatkila satyaM paribhASitam, aaraadhktvaat| yatpunarvipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNaM vikalpyate, yathA 'nAsti jIvaH, ekAntanityo vA' ityAdi tadasatyaM, viraadhktvaat| yatpunarvastupratiSThAsAmantareNa svarUpamAtraparyAlocanaparaM yathA- 'he ! devadatta! ghaTamAnaya', 'gAM dehi mahyam' ityAdi cintanaparaM tdstyaamRssm| idaM hi vastusvarUpamAtraparyAlocanaparatvAnna yathoktalakSaNaM satyaM bhavati nApi mRssaa| vayaNa tti| manovad vaco'pi satyAdibhedAccatu / udAharaNAni atrApi tAnyeva puurvoktaani| navaramayaM vizeSo-hRdayAntazcintanarUpaM mano, vacastu manazcintitasyaiva bhirbhaassnnsvruupmiti| tatra satyabhASA dshdhaa| jaNavaya sammaya ThavaNA, nAme rUve paDuccasacce y| vavahAra bhAva joge, dasame ovammasacce y|| (prajJApanA-194, sthAnA-150, dazavaikAlikaniyukti-273) asatyApi dshdhaa| kohe mANe mAyA, lobhe pije taheva dose y| hAsa bhae akkhAiya, uvaghAyanissiyA dsmaa|| (prajJApanA-195, dazavaikAlikaniyukti-274) mizrApi dshdhaa| uppaNNa vigaya mIsiya, jIva ajIve ya jiivajjiive| taha mIsagA aNaMtA paritta addhA ya addhddhaa|| (sambodhaprakaraNam-560, dazavaikAlikaniyukti 275) asatyAmRSA punaadshdhaa| AmaMtaNi ANavaNI, jAyaNi taha pucchaNI ya pnnnnvnnii| paccakkhANI bhAsA, bhAsA icchANulomA y|| (prajJApanA-196, dazavaikAlikaniyukti-276) aNabhiggahiyA bhAsA, bhAsA ya abbhiggahammi bodhvvaa| saMsayakaraNI bhAsA, voyaDa avvoyaDA cev|| (prajJApanA-197, dazavaikAlikaniyukti-277) arthatasya bhASAcatuSTayasyApyuttarabhedAnAM dvicatvAriMzato'pi krmennodaahrnnaanyucynte| jaNavaya gaahaa| tatra janapadasatyaM janapadeSu = dezeSu yad yadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tat tadarthavAcakatayA prayujyamAnaM satyamapi vitathamiti jnpdstym| yathA kokaNAdiSu payaH piccaM, niirmudkmityaadi| satyatvaM cAsyA du(i)ssttvivkssaahetutvaat| nAnAjanapadeSu iSTArthapratipattijanakatvAt vyvhaarprvRtteH| evaM zeSeSvapi bhAvanA kaaryeti| sammaya tti| sammataM ca tatsatyaM ceti smmtstym| tathAhi- kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne'pi
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam paGkajAtatve gopAlAdInAmapi sammatamaravindameva pngkjm| tatraiva satyaH paGkajazabdo, na punaH kuvlyaadaavsmmttvaat| tathA zubhraM yazaH, zuklo dharmaH, kRSNaM pApam, kRssnnmaakaashm| jesimavaTTha poggala, pariyaTTo sesao ya sNsaaro| te sukkapakkhiyA khalu, sesA puNa kinnhpkkhiyaa|| ityaadi| (zrAvakaprajJapti-72, gAthAsahasrI-350) ThavaNa tti| sthApyata iti sthaapnaa| yallepyAdikarma arhadAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthaapnaastym| yathA ajino'pi 'jino'yam' anAcAryo'pi 'aacaaryo'ym'| AlekhyamAtre'pi 'jambUdvIpo'yam' ityaadi| nAme tti| nAmAbhidhAnaM satsatyaM naamstym| yathA kulamavarddhayannapi kulvrddhnH| jraamRtyusdbhaave'pyjraamrH| evaM devadatta Izvara iti| ruuvetti| rUpApekSayA satyaM ruupstym| yathA prapaJcayatirapi pravrajitarUpaM dhArayan zramaNa ucyte| paDuccasacce tti| pratItya = Azritya vastvantaraM satyaM prtiitystym| yathA anAmikAyA jyeSThAGgalikaniSThike pratItya hrasvatvaM dIrghatvaM ceti| eko'pi puruSo'patyApekSayA pitA sa eva ca nijajanakApekSayA putra iti dvidhApyucyamAnaM stym| vyavahAreNa satyaM vyvhaarstym| 'grAma(maH) samAyAtaH', 'dahyate giriH' galati bhAjanam / ayaM ca katipayapradhAnanarAgame'pi girigatatRNAdidAhe vyavahArataH pravartate, udake ca galati stiiti| evaM grAmo dagdhaH' 'paTo dagdhaH' ityaadi| bhAvi tti| bhAvaM bhUyiSThaM zuklAdiparyAyamAzritya satyaM bhaavstym| yathA nizcayataH sarveSvapi bAdaraskandheSu paJcavarNatvam, dvigandhatvam, paJcarasatvam, aSTasparzatvaM cAsti; paraM vyavahArato ya eva varNAdiko bhAvo yasya yasya prabhUto bhavati, tasya tenaivaikenApi bhAvena vyapadezaH satya ev| yathA- 'zuklA balAkA', 'pItaM kanakam', 'raktaM vidrumam', 'nIlamutpalam', 'kRSNo bhramaraH', 'surabhiH mRgamadaH' ityaadi| tathA vyavahArato kezadantauSThAdiSu nAnAvarNatve'pi sarvAvayavavyApakaM varNabhAvamapekSya 'paJcavarNAstIrthakRtaH', 'kRSNA viSNavaH', 'zubhrA zIriNaH' ityaadi| tathA vaNi (g)grAmo'yam' 'dvijasthAnam' ityAdi vividhavarNavAse'pi baahulyaapekssyeti| yogi tti| yogataH = sambandhataH satyaM yogstym| daNDayogAddaNDaH puruSaH ityaadi| yathA amukasya khalmalakSaM milti| AtapatrasahasraM vA, etAvanti vA pharikAsahasrANi, etAvantyo vA kprikaaH| amukasya vyaakhyaane(?)| aupmystymiti| upamaivaupamyaM tena stymaupmystym| yathA samudravattaDAgaH, candravanmukham, purusssiNhstiirthkrH| kaMsapAI vva mukktoe| (kalpasUtra-117) ityaadi| kaMse saMkhe jIve, gagaNe vAU ya sArae slile| pukkharapatte kumme, vihage khagge ya bhaaruNdde|| kuMjara vasabhe sIhe, nagarAyA ceva saagrmkhobhe| caMde sUre kaNage, vasuMdharA ceva suhyhue|| (sthAnAGga-138/139,sU.693) atha mRssaa| kohe gaahaa| tatra krodhaadstym| yathA krodhAbhibhUtaH parasya vizrambhApAdanabuddhyA tiraskArArthaM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vA bahuvidhaM bhASamANo yadi kimapi ghuNAkSaranyAyena satyamapi brUte tadapi asatyameva, dussttaashytvaat| athavA saguNamapi krodhAbhibhUto nirguNaM vdti| yathA sAdhumapi cauram, adAsamapi dAsaM, paNDitamapi muurkhmityaadi| maanaadstym| yathA mAnAdhmAtaH kazcidalpavibhavo'pi kenacit pRSTaH san AtmotkarSeNa ananubhUtamapi vibhavAdi anubhUtamiti prkaashyti| __mAyayA astym| yathA parasya vaJcanArthaM nAtrakANi' yojyti| kUTaM krayaM kathayati, svakIyaM krayANakaM prazaMsati, parakIyaM nindti| indrjaalikvesskrdRssttibndhaadi| lobhaadstym| yathA lubdhanandasyeva suvarNamapi loha bhnntH| ajJAnadAtRRNAM vA satkaM ratnamapi pASANam, karpUramapi lavaNam, paTTasUtramapi saNa(zaNa) iti bhnntH| premto'stym| yathA- aipemeNaM dAso'haM tava tti| dvessaadstym| yathA tIrthakarAdInAmapi nindA kroti| adinnadANA khu ee varAyA kevalameesiM satthayAyAreNa galao ceva na moDio tti| () haasaadstym| yathA hAsyena sArthavAham akAlagatamapi sArthavAhinyA agrataH kAlagatamiti bhaNatAM tanmitrANAm, kandarpikANAM vidUSakANAM (nAM) ca hAsyAdabhUtaM vdtaam| bhyaadstym| yathA svAmyapi taskarAdibhayena 'karmakaro'ham' iti vdti| 'prAhuNako'ham' iti| rAjapuruSagRhItacauro vadati 'nAhaM caurH'| yathA rauhiNeyaH asadbhUtAni bahuvidhAni bhaasste| aakhyaayikaaruupmstym| AkhyAyikA = kalpitakathA tatpratibaddho'satpralApaH srvo'pi| yathA vA dhUrtAkhyAyikAsu kamaNDalamadhye SaNmAsAnagrato ni teSAM kaTataTabhraSTairgajAnAM madavAribhiH / prAvartata nadI ghorA hstyshvrthvaahinii| ( ) upaghAtanizritA yathA 'caura eSa yAti,' 'ete hariNA gacchanti', mahArAjikatvAdi sarvamapi caabhyaakhyaanvcnm| 'sarve jIvA na hantavyAH' iti vA vaktavye 'brAhmaNo na hantavyaH', 'gauravadhyA' ityAdi vadan zeSajIvavadham arthApattyA possyti| atha mishrm| tatra utpAdAzritaM mishrm| yathA 'atra nagare adya daza dArakA utpannAH' ityabhidadhatastanyUnAdhikatve asya mishrtaa| vyavahAre vA kasyacit shtmutpnnm| dvitIyo vadati anena paJcazatAni vivpitaani| zatasyotpannatvAt mishrtaa| vigatAzritaM mishrm| yathA- 'atrAdya daza vRddhA vigatAH' iti bhaNatastannyUnAdhikatve mishrtaa| yathA vA mArge patite stoke'pi gate 'bahataraM gatama' iti vdti| utpAdavigamobhayAzritaM mishritm| yathA- 'atrAdya daza dArakA utpannA daza ca vRddhA vigatAH' iti bhaNatastannyUnAdhikatve ubhymishrtaa| jIvAzritaM mizraM jIvaviSayaM styaastyruupm| yathA jIvanmRtakakRmirAzau- 'sarve (o)'pi jIvarAzirayam ' iti bhnntH| ajIvAzritaM mizram / yathA tasminneva prabhUtamRtakama(mi)rAzau 'ajIvarAzirayam' iti bhnntH| 1 nAtarAM (=sambandhaH) iti bhASAyAm /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam jIvAjIvobhayAzritaM mizram / yathA tasminneva jIvanmRtakRmirAzau pramANaniyamena 'etAvanto jIvantyetAvantazca mRtAH' ityabhidadhatastannyUnAdhikatve mishrtaa| athavA jiivmishrm| yathA- zuliteSu kaNeSu 'kITakA eva kevalASTalavalantaH santi' iti krAyikavacaH? ajiivmishrm| yathA dhAnyasvAmI vadati- tanduleSu svalpavizodhitakatipayajIveSu tandulA eva ete kevalA, nAsti atra eko'pi trasajIvaH' iti| jiivaajiivobhymishrm| yathA tasminneva zulitadhAnye 'arddhapramANA kITakAH' iti vadataH pramANasya nyUnAdhikatve ubhymishrtaa| anntmishrm| yathA mRSTavaNasya patrANi anantakAyikAni, na tu skandhAdistataH 'sarvo'pi vaNo anantakAyaH' iti vdtH| prtyekmishrm| yathA sarvo'pi 'vaNaH pratyekaH' iti| addhaamishrm| addhA = divasarajanIlakSaNaH kAlastadviSaye mizraM styaastyruupm| yathA kazcit paraM prerayan ghaTikAdvayazeSe'pi dine 'rAtriH patitA' ityaadi| addhaaddhaamishrm| addhA = divaso rajanI vA tadaikadezaH = praharAdiraddhAddhA tadviSayaM styaastym| yathA kazcit paraM prerayannuditamAtre'pi sUrye 'ghaTikAdvayaM caTitam' iti, praharamAtre vApyahni madhyAhnaH samajani' ityaadi| asatyAmRSA dvaadshdhaa| AmaMtaNI gaahaadvym| tatra AmantraNI he ! devadatta !' ityaadikaa| eSA ca kila vastuno'vidhAyakatvAdaniSedhakatvAcca satyAdibhASAtrayalakSaNaviyogatazca astyaamRsseti| AjJApanI kArye parasya prvrtnm| yathA 'kaTaM kuru'| yAcanI vastuvizeSasya 'dehi' ityevaM maargnnruupaa| pRcchanI avijJAtasya sandigdhasya vA arthasya jnyaanaarthm| yathA- 'kIdRzo jIvo mokSo vA ?' 'kathaM vA dharmo bhavati ?' ityAdi prshnruupaa| prajJApanI vineysyopdeshdaanruupaa| yathApANavahAu niyattA, bhavaMti dIhAuyA arogA y| emAI pannavaNI, paNNattA viiyraagehiN|| niyadavvamauvva jinniNdbhvnnvrpitttthaasu| viyarai pasattha potthayasu titthyrpuuyaasu|| (ratnasaJcaya-332) tathAparisuddhajalaggahaNaM, dAru ya dhaNNAiyANa taha cev| gahiyANa ya paribhogo, vihIe tsrkkhnntttthaae|| (zrAvakaprajJapti-259) jiNabhavaNakAraNavihI, suddhA bhUmi dalaM ca ktttthaaii| bhayagA'natisaMdhANaM, AsayavuDDI thccev|| (paJcAzaka-303) tathA- 'sati vibhave zrAvakeNa zrIbharatacakrinyAyena gaganatalAvalambizikharadhvajakalazaparyantaM jinabhavana vidhApya, tatra ca maNiratnakanakasphaTikarajatavidrumAdibhiH supramANasallakSaNaprAsAdanIyApratimAH pratimAH pratiSThApya, tAsAJca pratidinamapi trisandhyaM kaNThasnAnaM dezasnAnaM vA vidhAya, anupahatasitavAsAMsi paridhAya, yathAvibhavaM sampadyamAnasarvasAmagyA pradhAnapradhAnatarairmRgamada-karpUra-malayaja-kAzmIraja-puSpa-mAlya-gandha-vastrAkSata-dhUpAdibhiH zreNikamahAnupativat sptdshprkaaro'rcnaavidhividheyH| tathA tIrthayAtrA-sAdharmikavAtsalya-pustakalekhana
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 mana:sthirIkaraNaprakaraNam tIrthaprabhAvanAdikAriNA zuddhavyavahAriNA sadAcAriNA bhavitavyam' ityAdikA sarvApi prajJApanI / na caivamupadizyamAne karaNakAraNAnumatyAdikaM kimapi sAdhUnAM syAt / yadi punarevamapi tadabhaviSyat tatkathamidamevamuktamAvazyakacUrNikRtA baMdho duviho dupayANaM cauppayANaM ca aTThAe aNaTThAe ya / aNaTThAe na vtttti| aTThAe sAvikkho niravikkho y| niravikkho niccalaM dhaNiyaM jaM bajjhai / sAvekkho na ( jaM) saMsarapAsaeNaM AlI - vaNagAisu y| jaM sakkei muciyaM vA chiMdiuM vA dAmagaMThiNA evaM cauppayANaM / duppayANaM dAso dAsI vA coro vA pu vA na pddhNto| teNa savikkammANi baMdheyavvANi rakkhiyavvANi jahA aggibhayAisu na viNassaMti / tArisayANi kira dupaya- cauppayANi sAvaeNa giNhiyavvANi jAI abaddhANi ceva acchaMtIti / va ityAdi jAva sAvekkho puvvaM bhIyapuriseNa hoyavvaM / jar3a na karejjA tAhe mammaM muttUNaM layAe dAreNa vA egaM do tinni vA vAre tADejjA evamAi vibhAsA / chavicheu aNaTThAe ityAdi / jAva sAvekkho gaMDaM vA araI vA chiMdijja dahejja vA ityAdi jAva dupao jaM sayaM ukkhivei oyara / evaM vAhijjai baillAiNaM jahA sAbhAviyAo vi bhArAo UNao kIrai halasagaDesu vi velAe muyai ityAdi / bhattapANavoccheo na kAvvo ityAdi jAva sAvekkho roganimittaM vAyAe vA bhaNejja-ajja te na demi, saMtinimittaM vA uvavAsaM kaarvijjaa| (AvazyakacUrNi bhAga - 2 pR. 84) ityAdi kiyaducyate'treti ? tadatra tAtparyamidaM - prayojane upasthite sAdhubhiH zrAvakAn prati sAvadyaM dharmakRtyamapi nopadeSTavyaM yat zrutvA zrAddhastadAtva eva tatra pravartate / yadA tu zAstraM vyAkhyAyate sAmAnyena vA zrAvakadharmakRtyamupadizyate tadA dravyastavaviSayamapi dharmakRtyaM zuddhavyavahArasadAcArAdikaM ca prarUpayitaM prajJApanIbhASAtve na dossH| yato yadyatkimapi dharmaviSaye vidheyaM vastu zrAvakANAM tatsarvamapi sadgurUpadezenaiva jJAyata iti / pratyAkhyAnI yathA anyaM yAcamAnaM nirAkaroti- 'mA mAM yAcasva, na mama dAtumicchA' iti / icchAnulomA yathA pratipAdaya ( yi ) turyA icchA tadanulomA = tadanukUlA icchAnulomA / yathA kArye preritasya 'evamastu mamApyabhipretametad' iti vacaH / yathA vA kenacit kazciduktaH 'sAdhusakAzaM gacchAmaH / sa prAha 'zobhanamidaM mamApyabhipretam' ityevaMrUpA / yathA anabhigRhItA yathA arthAnabhigraheNa yocyate, sa Dittha Adivat / yasyAM vA bhASyamANAyAM na ko'pyarthanizcayo, yathA bAlagrahilamadirAmattAdInAm / abhigRhItA yA'rthanizcayaM karoti / yathA 'eSa ghaTaH paTaH' ityAdi / saMzayakaraNI anekArthasAdhAraNI / yathA - saindhavamAnaya iti / saindhavazabdo hi puruSavastralavaNavAjiSu vrtte| yathA vA 'navakambalo devadattaH / atra hi navazabdaH pratyagravacanaH sngkhyaavcnshceti| vyAkRtA spaSTAkSarA / yathA devamanuSyazukasArikAdInAm / 'devadatta ! eSa te bhrAtA sameti' ityAdikA / spaSTArthA vA 'dhammo maMgalamukkiTTha' (dazavaikAlika 1.1) ityAdi / avyAkRtA aspssttaakssraa| mammanalalluravacanAdikA / dvIndrIyAditirazcAM vA sarveSAmapi ye kecana zabdavizeSAH athavA aspaSTArthA vyAsakaSTAdikA / yathA adRzvalA janapadAH zivazvalAzcatuSpathAH / vanItAH kezazUlinyo bhaviSyanti kalau yuge / ( ) ityaadi|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam ityukto dvicatvAriMzadbhedabhinno manoyogo vAgyogazca / samprati saptavidhaM kAyayogamAha - uraletyAdi / udAraM = pradhAnam, prAdhAnyaM ca tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA draSTavyam; tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApyanantaguNahInarUpatvAd; udAraM vA sAtirekayojanasahasramAnatvAt sahajazeSazarIrApekSayA bRhatpramANam; udAraM vA sphAranAmAtrasAraM vaikriyAdizarIra - pudgalApekSayA sthUlamityarthaH / udArameva audaarikm| cIyata iti kAyaH, audArikameva kAyastena sahakArikAraNabhUtena tadviSayo vA yoga audArikakAyayogaH / tathA audArikApekSayA vividhA = nAnAprakArA viziSTA vA vilakSaNA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriym| uttaravaikriyaM tvapekSya vividhA vaikriyA samuddhAtakaraNa - nijajIvapradezadaNDanisarjana-bAhyapudgalagrahaNazarIravikurvA (rva) NAdikA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyam / vaikriyaM cAsau kAyazca tena tadviSayo vA yogaH sa ttheti| tathA caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAditathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhiva-zAdAhriyate = nirvartyata iti nipAtanAdAhArakam, tadeva kAyastena tadviSayo vA yoga iti| 21 tammissatigaM ca (ce) tti / teSAM audArikavaikriyAhArakANAM mizratrikam / tadyathA - audArikamizro vaikriyamizra AhArakamizrazceti / tatra audArikaM mizraM yatra kArmaNena sa tathA / sa ca audArikazarIriNAm aparyAptAvasthAyAm, kevalinAM ca kevalisamudghAtAvasthAyAM ca bhavatIti / tatra utpattideze pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaudArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvaccha-rIrasya niSpattiriti / uktaM ca joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa nipphattI / / (sUtrakRdaGganiryukti-177) tathA kevalisamuddhAtAvasthAyAmapi dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikaM pratItameva / uktaM camizraudArikayoktA saptama - SaSTha-1 - dvitIyeSu / ( prazamaratiH - 276 ) iti karmagranthAbhiprAyaH / siddhAntAbhiprAyeNa tu- audArikamizraM caturddhA / tatra bhedadvayaM pUrvoktameva, tRtIyaM tUttaravaikriyaprArambhe uttaravaikriyeNa, caturthaM tvAhArakaprArambhe AhArakeNApi / etaccAnantaramevopayogadvAre vyaktIkariSyate / tata audArikamizrameva kAyastena tatra vA yoga iti / tathA vaikriyaM mizraM yatra kArmaNena audArikeNa vA tat tathA / tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM prathamasamayAdanantaraM drssttvym| bAdaraparyAptaka ( kAnAM) tathA keSAJcit vAyUnAM saJjJipaJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyaM kRtvA tatparityajatAmaudArikaM ca gRhNatAM vaikriymishrmaudaarikenneti| SaDazItikacUrNau tu punarevamabhANi - savvesiM' vA uttaravaikriyArambhakAle kammaNA saha jao te viuvviyakaraNakAle viuvviyasamugghAyaM samohannaMti samugdhAe ya kammaNasarIreNa veuvviyapoggale aadaayNti| AdAiesu vi jAva sarIrapajjattI na pUrar3a tAva veuvviyamissa sannissa labbhai / (SaDazItikacUrNiH ) tadeva kAyastena tatra vA yogH| AhAragamissa tti / AhArakaM mizraM yatra audArikeNeti gamyate / tacca siddhaprayojanasya caturdazapUrvavida AhArakaM parityajata audArikamupAdadAnasyeti / tadeva kAyastena tatra vA yogaH / kammaNa tti| karmaiva karmaNAM vA vikAraH kArmaNam / saMsAryAtmanAM gatyantarasaGkramaNakAle sAdhakatamaM karaNam / kArmaNameva kAyastena tadviSayo vA yogaH kArmaNakAyayogaH / / 17 / / 1 granthakRtaH devanArakatiryagmanuSyavAyUnAm /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam athaitAneva yogAn pRthivyAdiSu gAthAdvayenAha[mUla] kammorala dugajogA, tinnegiMdisu viuvvidugajuttA / paNa marusu bivigalamaNe, kammuraladugaM vaI turiyA / / 18 / / AhAradugaM vajjiya, terasa tiriesu panarasa naresu / uraladugAhAradurga, vajiya ekkAra nirayasure / / 19 / / vyAkhyA] kammi tti| kaarmnnH| uraladu tti| audArikadvikaM audArika audaarikmishrruupmiti| trayo yogA ekendriyagRhapaJcake syuH| punasta eva trayo yogA vaikriyatanmizradvayayuktAH santaH paJca marutsu vaikriyalabdhimadbAdaraparyAptapavaneSu, tathA vikalAmanaskeSu pratyekaM kArmaNaudArikadvikam, turyA vAk tu satyAmRSAbhASArUpeti catvAro yogA bhvntiiti|| AhAragAthA tu sugmaa||18-19|| athopayogadvAram, te ca dvAdazetyAha [mUla] nANaM paMcavihaM taha, annANatigaM ca aTTha sAgArA / ___ caudasaNamaNagArA, bArasa jiyalakkhaNuvaogA / / 20 / / vyAkhyA] upayojanamupayogaH = bodharUpo jiivvyaapaarH| athavA upayujyate = vastuparicchedaM prati vyApa(pA)ryate yaH sa upyogH| yadvA upayujyate = vastuparicchedaM prati jIvo'nena krnnbhuutenetyupyogH| sarvatra jIvasvatattvabhUto bodha evopayogo mntvyH| sa ca dvidhA saakaaro'naakaarshc| tatra vastUnAM vizeSarUpagrAhakaH sAkAropayogaH, saha viziSTAkAreNa vartata iti kRtvaa| sAmAnyarUpaviSayastu anAkAropayogaH, sAmAnyAkArayuktatve satyapi vishissttvyktaakaarrhittvaaditi| tatra prathamo jnyaanpnyckaajnyaantrikbhedaadssttdhaa| dvitIyastu cakSurAdidarzanacca(ca)tuSTaya bhedAccaturddhA, militA dvaadsh| jiyalakkhaNa tti| jIvasya lakSaNabhUtA jiivlkssnnaaH| upayogalakSaNo jIva (tatvArthAdhigamasUtram-2/8) iti vcnaat| lakSyate jIva ebhiriti kRtvaa|| 20 / / athopayogAn pRthivyAdiSu gAthAdvayenAha [mUla] annANadugamacakkhudaMsaNa egidi tinni uvaogA / ___ maisuyanANaanANA, acakkhu iya paMca dutikaraNe / / 21 / / vyAkhyA] matyajJAnazrutAjJAnadvikam acakSurdarzanaM cetyupayogAstrayaH ekendriyagRheSu pnycsu| tathA matizrutajJAne dve, matyajJAnazrutAjJAne ca dve, acakSurdarzanaM ceti paJcopayogA dvikaraNeSu trikrnnessvpiiti||21|| tathA [mUla] ee sacakkhudaMsA, cauriMdi asanniesu chacceva / / nari' bArasa kevaladugamUNa nava tiriyanirayasure / / 22 / / vyAkhyA] eta eva pUrvoktA paJcopayogAzcakSurdarzanasahitAzcaturindriyeSu asajJipaJcendriyeSvapi ca SaDeva bhvnti| nareSu dvaadshaapi| tathA ta eva dvAdaza kevalajJAnakevaladarzanamanaHparyAyairUnA nava nava saJipaJcendriyatiryakSu nArakeSu deveSu ca bhveyuriti||22|| 1 mUlagAthAyAM 'nari' ityasya sthAne 'navari' iti pATho dRshyte|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha dvitricaturindriyAsaciSu upayogaviSaye saiddhAntikakArmagranthikayormatabhedamAha[mUla] sutte dutikaraNANaM, paNa paNa cha chacca amaNa caukaraNe / kamma igA ti ti cau cau, nANaduguNA jao tesiM / / 23 / / vyAkhyA] sUtre prajJApanAdau dvitricaturendriyAsajhinAM krameNa paJca paJca SaT SaT upayogAH smbhiddhire| tathAhi jeNaM beMdiyA AbhiNibohiyanANasuyanANamaiannANasuyaannANovauttA teNaM beiMdiyA saagaarovuttaa| jeNaM beMdiyA acakkhudaMsaNovauttA teNaM beMdiyA annaagaarovuttaa| se teNaTeNaM evaM vucci0| evaM jAva cauridiyA navaraM cakkhudaMsaNaM abbhhiyN| (prajJApanApada-29, sUtra-1932) prajJApanApade 29 / ayaM cArtho jiivaabhigme'pi| tathAhite NaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi, je nANI te niyamA dunaannii| taM jahA- AbhiNibohiyanANI ya suyanANI y| je annANI te niyamA duannaannii| taM jahA-maiannANI suyaannANI y| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-28) iti| dvi-tri-caturindriyadaNDakeSu tathAdo diTThI do daMsaNA do nANA do annANA duvihe joge y| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-35) ityAdi sammUrcchimatiryakpaJcendriyadaNDake jIvAbhigame prthmprtipttau| kArmagranthikAstveteSAM caturNAmapi etAneva paJca paJca SaT SaT jJAnadvikena matijJAnazrutajJAnalakSaNena UnAn trIn trIn caturazcaturazca prtipaadynti| jao tesiM ti| yatasteSAM matamidamastIti shessH| tadevAha [mUla] sAsaNabhAve nANaM, viuvvAhArage uralamissaM / negiMdisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaMpi / / 24 / / vyAkhyA] sUtre = prajJApanAdau matizrutarUpaM jJAnadvayaM bhvtiityuktm| tathaudArikazarIribhirvaikriya AhArake ca zarIre prArabhyamANe ubhayatrApyaudArikaM mizraM bhavati, vaikriye ca mucyamAne vaikriyaM mizram, AhArake ca mucyamAne aahaarkmiti| tathA ekendriyeSa na sAsvAdanamityetadidatayaM satroktamapIha kArmagranthikA nAbhyapagacchanti. kiM tvevamAhuH- saasvaadnbhaave'jnyaanmev| tathA vaikriyasya prArambhe mocane'pi vaikriymishrmev| AhArakasyApi prArambhe mokSe caahaarkmishrmiti| tathA ekendriyeSu sAsvAdanaM bhavatIti gAthAsa paarthH| vistarArthaH punarayamSaDazItikabRhadvRttau paraM(ri)tAtparyavRtyA sAsAdanasamyagdRSTitve matijJAnaM matizrutarUpaM bhavati, na punrjnyaanmiti| tathAhi beiMdiyANi bhaMte kiM nANI annANI? goyamA ! NANI vi annANI vi| je nANI te niyamA dunaannii| taM jahA- AbhiNibohiyanANI suynaannii| je annANI te niyamA duannANI taM jahAmaiannANI suyaannANI y| (bhagavatIzataka-83.2, sUtra-27) ityAdisUtre yad dvIndriyAdInAM jJAnitvamuktaM tatsAsvAdanApekSameva, na punrnythaa| uktaM ca prajJApanATIkAyAm
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam beiMdiyassa do NANA kahaM labbhaMti? bhannai, sAsAyaNaM pdducc| tassApajjattayassa do NANA labbhaMtI tti| (prajJApanA TIkA) ataH sAsAdanabhAve jJAnaM shrutsmmtmev| parametatkArmagranthikA na mnynte| te hyevamAhuH- sAsAdanasya mithyAtvAbhimukhatayA tatsamyaktvasya malImasatvena tannibandhanasyApi malImasatvAdajJAnarUpateti / tathA vaikriye AhArake ca prArabhyamANe tAbhyAM sahaudArikasya mizrIbhavanAdaudArikamizraM bhvtiiti| tathA cAha prajJApanATIkAkAra: 'yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno manuSyaH sajJipaJcendriyatiryagyoniko vA paryAptabAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadaudArikazarIrayoga eva vartamAnaH nijajIvapradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnAdAya yAvadvaikriyazarIraparyAptA paryAptiM na gacchati tAvadaudArikasya vaikriyeNa saha mizratAvyapadezaH caudArikamizra ityevaMrUpaH, audArikasya vyApriyamANatvena prdhaantvaat| evamAhArakeNApi saha mizratA drssttvyaa| AhArayati ca tenaiveti tasyaiva vyapadeza iti'| ___ AhArayati cetyAdi vAkyasyAyamarthaH- AhArakazarIrayogyAn pudgalAn AhArayati gRhNAti tenaiveti audArikakAyayogena tatastasyaiveti audArikasya vyapadezaH audArikamizra ityevaMrUpa iti| parityAgakAle ca vaikriyasyAhArasya ca yathAkramaM vaikriyamizraM AharakamizraM c| uktaM ca- prajJApanATIkAyAmevAhArakamadhikRtya 'yadA AhArakazarIrIbhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA AhArakasya pradhAnatvAdaudArikapravezaM prati vyApArabhAvAt na parityajati yAvatsarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa saha mizrateti AhArakamizrazarIrakAyaprayoga iti'| taccettham-vaikriyAhArakArambhakAle audArikamizraM sUtre'bhihitamapi kArmagranthikairyenAbhiprAyeNAbhyupagamyate so'bhiprAyo bhshrutbhyo'vseyH| tathA na = naivaikendriyessu| sAsANo tti| sAsAdanabhAvaH sUtre mataH, anyathA dvIndriyAdInAmivaikendriyANAmapi jnyaanitvmucyet| na cocyate, kintu vizeSataH prtissidhyte| tathAhiegiMdiyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annaanniiti| (bhagavatIzataka-83.2, sUtra-27) tadevaM ekendriyANAM jJAnaniSedhena sAsAdanabhAvo'pi niSiddho draSTavyo, yato dvIndriyAdiSu yo jJAnabhAvaH sa sAsvAdanAvyabhicAryeva, paramasAvapi kArmagranthikai driyte| so'pyanAdarastadgamya eveti| tathA nehaahiityaadi| tadevaM sAsAdanabhAve jJAnaM, vaikriyAhArakayoH prArambhe audArikamizram, ekendriyeSu sAsAdananiSedha ityatetritayaM sUtrAbhimatamapi na naiveha karmavicAre kArmagranthikairadhikRtamabhyupagatamiti' gAthArthaH / / 24 / / atha tnudvaarm| tanavazca kiM nAmadheyAH ? kati ca ? iti kiJcidUnagAthApUrvArddhanAha [mUla] uralaviuvvAhAragateyasakammA taNu tti nari paNa vi| (25 pU.) vyAkhyA] tatra tanoti vistArayati jIvaH svapradezAn saGkhyeyAnasaGkhyeyAn yasyAM pratipradezaM sA tanuH = 1. granthakartR: ttiippnnii-ssddshiitibRhdvRttiriti|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam zarIram / tacca paJcadhA- audaarikvaikriyaahaarktaijskaarmnnbhedaat| tatra udAraM = pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA tto'nysyaanuttrsurshriirsyaapynntgunnhiinruuptvaat| udAraM vA sAtirekayojanasahasrapramANatvAd bRhtprmaannm| uktaM cajoyaNasahassamahiyaM, uhaya egidie trugnnesu| macchajuyale sahassaM uragesu ya gbbhjaaiisu|| (pravacanasAroddhAra-1099) etaccaudArikasya bRhattvaM zeSasahajazarIrApekSam, ata eva sahajatvAbhAvAduttaravaikriyaM smdhikyojnlkssmpi| athavA uralam = alpapradezopacitatvAd bRhattvAcca bhiNDavaditi, tadeva orAlikaM nipaatnaat| athavA uralam = mAMsAsthisnAyvAdyavabaddhaM tadeva uraalikmiti| uktaM ca tatthodAramurAlaM, uralaorAla mahava vineyN| odAriyaMti paDhamaM, paDucca titthesrsriirN|| bhannai ya tahorAlaM, vittharavaMtaM vaNassaINa syaa| pagaIe natthi annaM, iddahamettaM visaaletti| uralaM thevaI sovaciyaMpi mahallagaM jahA bhiNddN| maMsATThiNhArubaddhaM, UrAlaM smypribhaasaa|| ( ) udArameva audaarikm| tacca cakSuragrAhyaM grAhyaM ca dvidhApi bhvti| tatra sUkSmAnAM pRthivyaptejovAyunigodAnAmaudArikapudgalamayatve satyapi sUkSmanAmakarmodayAt bahUnyapyekatrAvasthitAnyapi zarIrANi cakSurgocare na bhvnti| bAdarANAmapi pRthivyaptejovAyUnAmekaikAni na dRzyante, kintu / egaM va do va tinni va, saMkhijANi va na pAsiuM skkaa| dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asNkhaaii| () evmptejovaayuunaampi| tathA bAdarAnantavanaspatInAM pratyekatarUNAM skandamUlaskandhatvakzAkhApratizAkhApravAlAnyasaGkhyeyazarIrAtmakAni tAlasaralanAlikerIskandhAH punarekaika zarIrAtmakA eva locnaaspdiibhvnti| uktaM ca khaMdhA vi egajIvA tAla-sarala-nAlierINaM ti| () tathA padmanAlAni vallayo latAzca kAzcana jalodbhavA utsedhAGgulena samadhikasahasrayojanamAnA api ekaikazarIrAtmakA dRzyanta iti| nanu kathamiha anantavanaspatInAmapi kandamUlAdiSvasaGkhyeyAnyeva zarIrANyuktAni, na punaranantAni ? ucyate, anantakAyikAnAmanantAnAmapi zarIrANyasaGkhyeyAnyeva bhavanti, na tvnntaani| yata uktaMgolA ya asaMkhejjA, asaMkhaniggoya golao bhnnio| ekkekkaMmi nigoe, aNaMtajIvA munneyvvaa|| (bRhatsaMgrahaNI-301) nigodo'nntkaayikshriirm| tathedamaudArikaM roga-pA(bA)lya-jarA-zIta-vAtAtapepa-(tapa)cayApacayaprahAra-pAka-zotha-asthibhaGga-gatibhaGgAvayavacchedendriyaghAtApamRtyuprabhRtyapAyAnAM viSaya iti|| tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriym| tathAhi- tadekaM bhUtvA'nekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekm| aNu bhUtvA mahadbhavati, mahad bhuutvaannu| tathA khacaraM bhUtvA bhUcaraM bhavati, bhUcaraM bhUtvA khcrm| adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, dRzyaM bhuutvaadRshymiti| audArikApekSayA vA viziSTA vilakSaNA garbhavAsAda visaMvRtagavAkSakalpeSu ghaTikAlayeSu devazayanIye devadUSyAntare ca utpAdAdikA visadRzA kriyA = vikriyA tasyAM bhavaM vaikriym| uttaravaikriyaM tvapekSya vividhA = vaikriya-samuddhAtakaraNa-nijajIvapradezadaNDanisarjana-bAhyapudgalagrahaNa-zarIravikurvA(va)NAdikA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriym| uktaM ca
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vivihA va visiTThA vA, vikkiriyA tIe jaM bhavaM tmih| veuvviyaM tayaM puNa nAragadevANa pgiie|| (prajJApanA malavR.pa.408) idaM ca vaikriyazarIraM carmacakSuSAM prAyeNAgrAhyaM bhavati, kathaJcid graahympi| tathA bAlya-roga-jarAdInAM pUrvoktApAyAnAM srvthaivaavissyH| uktaM ca vaikriyAhArakataijasakArmaNAni maaryitumshkyaani| ( ) tathA caturdazavi(zAdi)pUrvavidA viziSTalabdha(bdhi)vazAttIrthakarasphAtidarzanAditathAvidhaprayojanotpattau satyAmAhArakasamuddhAtajIvapradezadaNDanisarjanakrameNa AhArakavargaNAta AhArakapudgalAnAdAyAdAyAhriyate nivartyate ityaahaarkm| yadvA Ahriyante = gRhyante sUkSmA jIvAdayaH padArthA kevalisamIpe'neneti nipaatnaadaahaarkm| uktaM cakajaMmi samupanne, suyakevaliNA visitttthlddhiie| jaM ittha Aharijjai, bhaNiyaM AhAragaM taM tu|| (prajJApanA malavR.pa.409) kAryANi cAmUnipANidayariddhisaMdasaNattha atthovagahaNaheuM vaa| saMsayavoccheyatthaM, gamaNaM jinnpaaymuulNmi|| cattAri ya vArA u, caudasapuvvI karei aahaarN| saMsArami vasaMto, egabhave donni vaaraao|| (prajJApanA malavR.pa.409) tacca vaikriyApekSayAtyantazubhaM svacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakaM c| tathedaM tathAsvAbhAvyAdevotpadyamAnamapi prathamato'pi dezonahastameva milati, utkRSTaM tu sampUrNaM hstmaanm| tathA jaghanyato'pi utkRSTato'pi antrmuhuurtsthitikmev| tathedaM loke na sarvadApi praapyte| yadApi prApyate tadApi jaghanyata ekadvitryAdikam, utkRSTatastu shsrpRthktvmaanm| tathAsyAntaramapi jaghanyaM samayaH, utkRSTaM tu SaNmAsA iti| tathedaM carmacakSuSAM prAyeNa [aagmym| shiitaatprogaadyvissyshceti| tathA tejovargaNAntaHpAtibhirAhArapAkatanUSmAdijanakai(:) tejonisargahetubhistejaHpudgalainirvRtaM taijsm| uktaM casavvassa uNhasiddhaM, rasAiAhArapAkajaNagaM c| teyagaladdhinimittaM ca, teyagaM hoI naayvvN|| (prajJApanA malavR.pa.409) etaccAhArakapAka-tanUSmAdiliGgenAtizayajJAnena vA gamyate, na punshckssuraadibhirgRhyte| etatprakope ca jvaradAha-paritApAdayaH prvrtnte| tathA karmaNo'dhikAraH (vikAraH) kaarmnnm| karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravad anyonyAnugatAH santaH kArmaNaM shriirm| taduktamkammavigAro kmmnnmtttthvihvicittkmmnipphnnN| savvesiM sarIrANaM, kAraNabhUyaM munneyvvN|| (anuyogadvAra hAri.TI.pR.87) atra savvesiM iti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM = bIjabhUtaM kaarmnnshriirm| na khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi shessshriirsmbhvH| idaM ca kArmaNazarIraM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam jantorgatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM krnnm| tathAhi- kArmaNenaiva vapuSA parikarito jnturmrnndeshmphaayotpttideshm-bhisrpti| nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchanvA kasmAnnopalabhyate ?, ucyate, karmapudgalAnAmatisUkSmatayA ckssurindriyaagocrtvaat| Aha ca prajJAkaragupto'pi antarAbhavadeho'pi suukssmtvaannoplbhyte| niHkrAman pravizanvApi naabhaavo'niikssnnaadpi|| () nanu kArmaNAkhyAyA nAmakarmaNa uttaraprakRte(:) kArmaNazarIrasya ca kaH prativizeSaH ? ubhayorapi kArmaNavargaNAniSpannatvA (t) cakSurAdyagrAhyatvAcceti, satyam, etasmin sAmye satyapi mahAn vishesso'sti| tathAhi- yeyaM kArmaNAkhyA nAmakarmottaraprakRtiH sA ekaiva satI kArmaNazarIrasya kAraNaM bhavati, kArmaNazarIraM tu tadudayasambhavitvAt tatkAryam, tacca niHzeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhAro vA, sarvasaMsAriNAM ca gatyantarasaGkramaNe sAdhakatamaM krnnmitynyorvishessH| ayaM caudArikAdikramo yathottaraM sUkSmatvAt prdeshbaahulyaacceti| arthateSAM paJcAnAmapi zarIrANAM parasparaM kAraNa-pradezasaGkhyA -svAmi-viSaya-prayojana-pramANa-sthitialpabahutvakRto bhedaH prdrshyte| tatra kAraNakRto bhedo yathA- audArikavargaNayA sthUlapariNAmavatpudgalaskandhavatyA niSpannamaudArikaM shriirm| evaM vaikriyAhArakataijasakArmaNavargaNAbhiH paraM paraM sUkSmamiti (tattvArtha 2.38) vacanAd yathottaraM sUkSmasUkSmatarapariNAmavad bahu-bahutarapradezapudgalaskandhavatIbhiH krameNa niSpannAni vaikriyaahaarktaijskaarmnnshriiraanniiti| pradezasaGkhyAkRto bhedo yathA- pradezataH paraM paramasaGkhyeyaguNaM prAk taijasAt, tataH paramanantaguNe taijasakArmaNe iti| svAmikRto bhedo yathA- audArikaM sarveSAmapi tiryaGmanuSyANAm, bhavadhArivaikriyaM devanArakANAm, uttaravaikriyamapi devanArakANAM vaikriyalabdhimatAM keSAzcid bAdaravAyusajJipaJcendriyatiryaGmanuSyANAM ca, AhArakaM caturdazapUrvavidAm, taijasakArmaNe srvsNsaarinnaamiti| viSayakRto bhedo yathA- audArikasya tiryagutkRSTo viSayo vidyAdharAnAzritya AnandIzvarAt, jaGghAcAraNAn prati aaruckaadreH| UrddhamubhayAn prati aapaannddukvnaat| vaikriyasyAsaGkhyeyA dviipoddhyH| AhArakasya mhaavidehaaH| taijasakArmaNayoH sarvaloka iti| prayojanakRto bhedo yathA- audArikasya dharmAdharma-sukha-duHkha-kevalajJAnAvAptyAdi prayojanam, vaikriyasya sthUlasUkSmaikAnekatvavyomakSitigamanAdyanekarUpA vibhuutiH| AhArakasya caturdazapUrvavidAm apkAyAdiprANirakSaNArthaM vA,tIrthakarasphAtidarzanArthaM vA, apUrvApUrvasUkSmasUkSmatarArthazravaNArthaM vA, saMzItivyavacchedArthaM vA, niSpAditaM san(t) mahAvidehAdiSvapi tIrthakRtyA(dA)dermUle gatvA samavasaraNAditIrthakaraddhimavalokya (a)pUrvApUrvArthAn samAkarNya sarvapraznanirNayaM ca vidhAya punariha smetiiti| taijasasyAhArapAkaH shaapaanugrhshktistejoleshyaanisrgshceti| kArmaNasya bhavAntare gtiH| pramANakRto bhedo yathA- audArikazarIraM sarveSAmapi pRthivyAdInAM manuSyAntAnAM jaghanyamaGgalAsaGkhyeyabhAgamAtram, utkRSTantu vicitrm| tathAhi- pRthivyaptejovAyunigodAnAM sUkSmAnAM bAdarANAM cAGgulAsa khyeyaM bhAgamAnam, pratyekataruSu padmanAlAni valyo(llayo) latAzca kAzcana jalodbhavA utsedhAGgulena yojanasahasraM smdhikm| atra praznataduttarasAdhikA vizeSaNavatIgAthA imA(:)joyaNasahassaga (ma)hiyaM, vaNassaI dehmaannumuddi(kki)ttuN| taM ca kila samuddagayaM, jalaruhanAlaM havai nnnN|| (pravacanasAroddhAra-1099)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam ussehaMgulao taM, hoi pamANaMguleNa ya smuddo| avaropparao donnivi kahamavirohINi hojjA hu|| (vizeSa-NavatiH-6) puDhavIpariNAmAI, tAI kira sirinivAsapaumaM c| gotitthesu vaNassai pariNAmAI tu hojAhi(NAmAI pi hojja nnu)| (vizeSa-NavatiH-7) jatthussehaMgulao, sahassamavasesa esu ya jlesu| vallIlayAdao vi ya, sahassamAyAmao hoNti|| (vizeSa-NavatiH-8, sthAnAMga-265) dvi-tri-caturindriyANAM krameNa dvAdazayojanAni, gavyUtatrayam, yojanaM ceti| garbhajAnAM jalacarANAM yojanasahasram, sthalacarANAM gavyUtaSaTkam, ura:sarpiNAM yojanasahasram, bhujasarpiNAM krozapRthaktvam, pakSiNAM dhanuHpRthaktvam, sammUrcchajAnAM tveteSAM krameNa yojanasahasram, gavyUtapRthaktvam, yojanapRthaktvam, dhanuHpRthaktvam, punardhanuHpRthaktvaM ceti| manuSyANAM gvyuutitrymaanm| vaikriyaM devanArakayorbhavadhAri jaghanyamaGgulAsaGkhyeyabhAgamAnam, utkRSTaM tu devAnAM spthstmaanm| nArakANAM paJcadhanuHzatImAnam, uttaravaikriyaM tu vaikriyalabdhimatAM vAyuvarja sarveSAmapi jaghanyamaGgulasaGkhyeyabhAgamAnam, utkRSTaM tu nArakANAM dhanuHsahasram, devatAnAM yojanalakSam, saJjipaJcendriyatirazcAM yojanazatapRthaktvam, nRNAM samadhikaM yojanalakSam, vAyorjaghanyamutkRSTaM caanggulaasngkhyeybhaagmaanm| uktaM ca lakkhaM surANa ahiyaM, narANa tiriyANa sayapahuttaM tu| naraesu sataNuduguNaM bhAe aNgulasNkhNso|| ( ) AhArakaM tu tathAvidhasvAbhAvyAjaghanyato'pi prathamameva dezonaratnipramANameva bhvti| utkRSTatastu smpuurnnrtniprmaannmiti| uktaM ca prajJApanAsUtre - __AhAragasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAlIyA sarIrogAhaNA paM0(paNNattA) ? go0 (goyamA!) jahanneNaM desUNA rayaNI ukkoseNaM paDipunnA rayaNi tti|| (prajJApanA pada-21, suutr-1535)| atra vRttiH- tathAvidhaprayatnavizeSatastadArambhakadravyavizeSatazca praarmbhkaale'pyuktprmaannbhaavaaditi| tathA taijasakArmaNe jaghanye'GgulAsaGkhyeyabhAgamAne utkRSTe tu kevalisamuddhAte pratipradezavyAptyA smstlokaakaashvyaapke| sthitikRto bhedo- audArikasya sthitirjaghanyArmuhUrtamutkRSTA trINi plyopmaani| vaikriyasya bhavadhAraNIyasya jaghanyA dazavarSasahasrANyutkRSTA trystriNshtsaagraanni| uttaravaikriyasya jaghanyAntarmuhUrtam, yA punarvaikriyatadubhayamAzrityoktA saMghAyaNaparisADo, jahannao ekkasamaio hoi| () ityAdikA sAtra svalpatvAnna vivkssitaa| utkRSTA punarevaM jIvAbhigame'bhihitAaMtamuhattaM naraesu hoi cattAri tiriymnnuesu| devesu addhamAso, ukkosa viuvvnnaakaalo|| (ratnasaJcaya-17, jIvAbhigama, pravacanasAroddhAra-1310) bhagavatyAM tu vAyukAyikasya paJcendriyatiryaGmanuSyANAM cotkrssto'pyntrmuhuurtprmaannaivokteti| aahaarksyobhythaapyntrmuhuurtm| taijasakArmaNe pravAhataH srvessaamnaadii| bhavyAnAM keSAJcit saparyavasAne tathA keSAJcidbhavyAnAM zivagamA(manA)yogyAnAmapyabhavyAnAM ca srvessaampryvsaane| uktaM ca'1 atra 'bhavaMti saMti' iti pATho dRshyte|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam sAmaggiabhAvAu, vavahAriyarAsiappavesA u| bhavvAvi te aNaMtA, je siddhisuhaM Na paaviNti|| (gAthAsahasrI-121, saGgrahazatakam-71) alpabahatvakRtastu bhedo yathA- sarvastokamAhArakaM kaadaacitktvaat| yadA ca sambhavati tadApi jaghanyena ekaM dve vA utkarSataH shsrpRthktvm| antaraM cAhArakasya jaghanyamekaH samaya utkRSTaM ssnnmaasaaH| yathoktam AhAragANi loge, chammAse jA na haMti vikkiyaaii| ukkoseNaM niyamA, ekko samao jhnnennN|| tAI ya jahanneNaM, ekkaM do tinni paMca va hvNti| ukkoseNaM jugavaM, puhuttamittaM shssaannN|| () AhArakazarIrebhyo vaikriyANyasaGkhyeyaguNAni surnaarkaannaamsngkhyaattvaat| tebhya audArikazarIrANyasaGkhyeyaguNAni, sakalatiryaDnarANAM ttsmbhvaat| iha ca dvidhA tiryazca:- pratyekazarIrAH saadhaarnnshriiraashc| tatra pratyekazarIrANAmasaGkhyAtAnAM jIvaM jIvaM pratyekaikazarIrabhAvAdasaGkhyAtAni shriiraanni| ye tu sAdhAraNazarIrA anantAsteSAmapyanantAnAmanantAnAmekaikazarIrabhAvAdasaGkhyAtAnyeva shriiraanni| tato yadyapyanantAstiryazcastathApi srvaannypyskheyaanyevaudaarikshriiraanni| tebhyo'nantagaNAni taijasakArmaNAni, sarvasaMsArijIveSa pratyekaM tayoravazya bhaavaat||25|| arthatAstanUH pRthivyAdigRheSu saGkepArthaM vyatikrameNApi kiJcidadhikena pAdacatuSTayenAha mUla] nari paNavi kammoralateyatigaM a vAuegidivigalamaNe / / 25 / / ___ marutiri taM saviuvvaM, veuvviyateyakamma surnire| daarN| vyAkhyA] nari paNavI tti| paJcApi pUrvoktasvarUpAstanavo manuSyagRhe bhvnti| tathA kArmaNataijasaudArikarUpaM tanutrikaM vAyurahiteSvekendriyeSu vikalAmanaskeSu c|| 25 / / tathA- maru tiriityaadi| marutsu sajJipaJcendriyatiryakSu ca tadeva pUrvoktaM tanutrikaM vaikriyasahitaM catuSTayaM bhvti| ayamabhiprAyo- vAyUnAM saJjitirazcAM vaikriyalabdhirahitAnAM pUrvoktameva tanutrayam, vaikriyalabdhimatAM tu vaikriyeNa sahitaM tcctussttympiiti| tathA vaikriyataijasakArmaNarUpaM trikaM nArakeSu sureSu c||26|| atha leshyaadvaarm| tAsAM nAmAni saGkhyAM ca gAthottarArddhanAha mUla] kiNhA nIlA kAU, teU pamha sukka challesA / / 26 / / vyAkhyA] tatra liSyate zliSyate karmaNA sahAtmAnayeti leshyaa| kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH zubhAzubharUpaH prinnaamvishessH| yaduktaM kRSNAdidravyasAcivyAtpariNAmo ya aatmnH| sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH pravartate iti|| () atra kecidvadanti- kaSAyaniSyando lezyA iti| anye tu- aSTaprakArakarmapariNAmo lezyA iti| apare punaH- yogapariNAmo lezyA iti| yogatrayajanakasya paryAptinAmakarmaNaH pariNAma ityrthH| paramatra kaSAyAbhAve'pi kSINakaSAyAdiSu zuklalezyAyAH sadbhAvAt, tathA ayogikevalini karmacatuSTayasadbhAve'pi lezyAyA abhAvAcca matadvayam aprmaannm| tRtIyaM tvanvayavyatirekAbhyAM nirvhti| tathAhi- yAvadyogAH santi tAvallezyA apyanuvartante sayogikevalinaM yAvad, yogAbhAve tu lezyAnAmapyabhAvo yathA ayogigunnsthaane| uktaM ca pratikramaNabhASye jogapariNAmo lesA jaM selesI aleso| (pratikramaNabhASyam ?) tAsAM ca svarUpaM jambUphalakhAdakapuruSaSaTkadRSTAntena grAmaghAtakacaurAdhipatiSaTkanidarzane(na) c|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam jaha jaMbupAyavego (saMbodhaprakaraNam-1283) ityAdigAthAbhiH prtikrmnnbhaassyaadvgntvym| athavA saGghapAd dRSTAntadvayamapyevam mUlaM sAha pasAhA, gucchaphale paDiyajaMbu bhkkhnnyaa| savvaM mANusa purise sAuha jujhaMta dhnnhrnnaa|| iti (darzanazuddhiprakaraNam-226, saMbodhaprakaraNam-1290) athaitAH pRthivyAdiSu darzyante[mUla] Aicau bhUdagavaNe, sihimaruvigalesu amaNaniraesu / AitigaM taha sannI, tirimaNudevesu challesA / / 27 / / vyAkhyA] AdyAzcatasraH kRSNanIlakApotatejolezyArUpAH bhUdagavaneSu triSvapi bhvnti| tatra sAmAnyena sarveSvapyekendriyeSu sUkSmabAdaraparyAptAparyAptabhedeSvAdyaM lezyAtrayaM bhavapratyayAdeva bhvti| keSucit punarbAdarazubheSu ratnakSIrodajalakamalAdiSu bhUdakavaneSu labdhyA paryApteSu karaNato'paryApteSu kSaNamekaM pArabhavikI bhavanapatyAdi-IzAnAntadevasambandhinI caturthyapi tejolezyA bhvti| yato bhavanavanajyotiHsaudharmezAnadevAH kecinmithyAdRSTayastejolezyAvanta etessvpyutpdynte| uktaM capuDhavI Au vaNassai, gabbhe pajjatta sNkhjiiviisu| saggabhuyANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA iti|| (pravacanasAroddhAra-1174) tathA tejovAyudvitricaturindriyAsajJipaJcendriyatiryaDnArakeSu bhavasvabhAvAdevAdyaM lezyAtrayaM bhavati, na punastejolezyApi, yatasteSAM sA nehabhavikI tthaavidhvishissttprinnaamaasmbhvaat| nApyaparyAptAvasthAyAM pArabhavikI, tejolezyAvatAM jntuunaametessuutpaadaabhaavaaditi| tathA sajhipaJcendriyatiryaGmanuSyANAM pariNAmavaicitryAd antarmuhUrtAntarmuhartasthitayaH SaDapi bhvnti| devAnAM caturvidhAnAmapi samuditAnAmavasthitA dravyalezyAH SaDapi bhvnti| bhAvaparAvRttyA punarekaikasyApi SaDapi bhvnti| uktaM cakiNhA nIlA kAU, teU lesA ya bhvnnvNtriyaa| joisa-sohammIsANa teulesA munneyvvaa|| (pravacanasAroddhAra-1159, bRhatsaM.-176, trailokyadI.-282) kappe saNaMkumAre, mAhiMde ceva baMbhaloge y| eesu pamhalesA, teNa paraM sukkalesA u|| (pravacanasAroddhAra-1160, trailokyadI.(bRhatsaM.)-283, pra.pR.-409) tathAdevANa nArayANa ya, davvA lesA havaMti eyaao| bhAvaparAvattIe, suraneraiyANa chllesaa|| (trailokyadI.(bRhatsaM.)-405, jIvasamAsaH-74) atha dRSTidvAram[mUla] samma micchaM mIsaM, diTThitigaM tattha suttaAesA / puDhavAi paMca micchA, bhUdavaNe diTThiduga kammA / / 28 / / vyAkhyA] samyagdRSTirmizradRSTirmithyAdRSTizceti dRSTitrayaM bhavatIti smbndhH| tatra darzanaM dRssttirvstvvbodhH| tatra samyag = aviparItA yathAvasthitaiva jinapraNItavastutattvAnAM samyaktvapuJjasya udayena vA, upazamena vA, kSayeNa vA krameNAvizuddha-vizuddhatara-vizuddhatamAvabodharUpA dRSTiH smygdRssttiH| tathA mizrasya = arddhavizuddhasya darzanamohanIya
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam puJjasyodayAt jinapraNItatattvAnAM arddhavizuddhapratipattirUpA dRSTiH mishrdRssttiH| tathA mithyAtvapuJjodayAt bhakSitahRtpUrapuruSasyeva site pItapratipattivat mithyA = viparyastA yathAvasthitajinapraNItavastutattvaviparItapratipattirUpA dRssttirmithyaadRssttiH| __arthatAH pRthivyAdiSu yojayannAha- ttthetyaadi| tatreti dRssttitrye| sUtrAdezAt paJcApi pRthivyAdayo mithyAdRSTaya ev| uktaM ca prajJApanAyAM samyaktvAbhidhAne ekonaviMzatitamapade puDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! puDhavikkAiyA no sammaTTiI, micchadiTThI, no smmaamicchditttthii| evaM jAva vaNapphaikAiyA iti| (prajJApanA pada-19, sUtra-1402) kArmagranthikAH punaH bAdarabhUdagavaneSu labdhyA paryApteSu karaNato'paryAptAvasthAyAM kSaNamekaM pArabhavikena sAsvAdanabhAvena samyaktvasyApi sadbhAvAd dRSTidvayamapi bhUdagavaneSu triSu mnynte| te hyevamAhuH bhUdagatarusu do do, igamagaNivAusu caudasa tsesu| (SaDazItikanAmA caturthaprAcInakarmagranthaH-28) ssddshiitike| guNasthAnakAnIti smbndhH||28|| tathA - [mUla] micchaM sAsaNa sammaM, dividugaM vigalaamaNatiriesu / ___ sannitirimaNuyanArayadevesuM hoi diTThitigaM / / 29 / / vyAkhyA] mithyAtvaM tAvadvikalAmanasAM sarveSAmapi sAmAnyena suprtiitmev| sAsAdanasamyaktvaM punaH keSAJcideva vikalAmanasAM labdhyA paryAptAnAM karaNataH punaraparyAptAnAM kSaNamekaM pArabhavikena sAsvAdanabhAve bhvtiiti| uktaM cAvazyake- vigalesu duja uvavanno ( ) iti| pUrvapratipannasAsvAdanasya uplkssnntvaadsnyjissvpi| zeSa sugmm||29|| atha pryaaptidvaarm| tAzca SaT pAdadvayenAha [mUla] AhAra taNU iMdiya UsAse vaya maNe cha pajattI / vyAkhyA] tatra paryAptirAhArAdipudgaladalikagrahaNapariNamanahetuH pudgalopacayajaH shktivishessH| sA ca sAdhyabhedAt ssoddhaa| tatrAhAraparyAptiryayA zaktyA karaNabhUtayA janturAhAramAdAya khalarasarUpatayA prinnmyti| zarIraparyAptiryayA rasIbhUtamAhAramaudArikavaikriyAhArakazarIratrayayogyapudgalarUpaM rasAsRGmAMsamedo(dA)'sthimajjAzukrarUpasaptadhAtutayA yathAsambhavaM prinnmyti| indriyaparyAptiryayA dhAturUpatayA pariNamitAdAhArAdekasya dvayostrayANAM caturNAM paJcAnAM vA indriyANAM yogyAn pudgalAnAdAya svasvendriyarUpatayA pariNamayya ca svaM svaM viSayaM parijJAtuM prbhurbhvti| prANApAnaparyAptiryayocchAsanizvAsayogyaM dalikamAdAya tathA pariNamayyAlambya ca nisraSTuM samartho bhvti| bhASAparyAptiryayA bhASAyogyaM dalikamAdAya bhASAtvena pariNamayyAlambya ca mushcti| manaHparyAptistu yayA manovargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamayyAlambya ca mananasamartho bhvti| taduktamAhArasarIridiya, uusaasvomnnobhinivvttii| hoi jao daliyAo, karaNaM par3a sA u pjjttii|| (vicArasaptatikAH-42, bRhatsaM.-339) AhArazarIrendriyocchvAsavacomanasAmabhinirvRttiH niSpattirbhavati yato dalikAd = AhArazarIrAdInAM niSpattiyogyavargaNApudgalasamUharUpAt tasya dalikasya gRhItasya tAmevAhArAdyabhinirvRttisvasvaviSayapariNamanarUpAM prati yatkaraNaM jIvasambandhizaktirUpaM sA pryaaptiH|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha prasaGgataH karaNAparyApta-paryApta-labdhyaparyAptAnAM krameNa svarUpamAha- tatra ye ekendriyA, ye ca dvitricaturindriyAsajhino, ye ca sajhino yathAsvamAhArAdicatuHpaJcaSaTparyAptIrna samApitavantaH kiM tvadyApi samApayantaH santi samApayiSyanti ca te labdhyA paryAptAH karaNato'paryAptA ucynte| yadA punasta eva ekendriyAdayo yathAsvaM catuHpaJcaSaTparyAptInAM paryantaM gatAstadA te paryAptA bhnnynte| te ca jaghanyato'ntarmuhUrta kAlam utkRSTatastu antarmaharmonAni trystriNshdtraanniiti| ye panaraparyAptA eva santo niyante, na punaH svasvayogyAH paryAptI: sarvA api samarthayante te lbdhyaapryaaptkaaH| paraM te'pi niyamAdAhArazarIrendriyarUpaM paryAptitrayaM parisamApya tato'ntarmuhUrtena parabhavAyurbaddhA tadanantaramabAdhAkAlarUpamantarmuhUrtaM jIvitvaiva ca mriyanta iti| etena ca paryAptitrayasamApanaAyurbandhana-abAdhAkAlarUpeNa avasthAtrayeNApyekamevAntarmuhUrtam, kintu pUrvebhyaH svishessm| etAzca paryAptayaH sarvA apyatpattiprathamasamaya eva yathAsvaM yagapajjantanA niSpAdayitamArabhyante kramAcca nisstthaampyaanti| tadyathA- prathamamAhAraparyAptistataH shriirpryaaptirityaadi| AhAraparyAptizca prathamasamaya eva niSpadyate. zeSAstu paJcApi audArikazarIriNAM pratyekamasaGkhyAtasamayapramANenAntarmuhUrtena nisspdynte| tatheha antarmuhUrtAnAmasaGkhyeyabhedatvAt SaNNAmapyAsAM parisamAptikAlo'pyantarmuhUrtameva, parametatpUrvebhyaH kiJcid gurukmiti| vaikriyAhArakazarIriNAM tu AhAraparyAptistathaiva prathamasamayena zarIraparyAptirantarmuhUrtena zeSAH catasro'pi yathottaraM pRthak pRthak smyeneti||29|| arthatAH pRthivyAdiSu yojyante [mUla] egidisu Aicau, paMca u vigalesu amaNe ya / / 30 / / vyAkhyA] ekendriyeSu pRthivyAdiSu paJcasu AdyAzcatasraH paryAptayo bhvnti| tathA vigaleSu amanaHpaJcendriyatiryakSu ca AdyA eva paJca bhvnti| tathA ca saGgrahaNimUlaTIkAyAM haribhadrasUriH sammucchimANa vi paMca havaMti asnnittnno| jaM puNa sammucchimamacchA mahallappamANA samudde AhAranimittaM mugghADaNaM samiLaNaM ca kriti| sA AhArasanneva tesiN| ahavA thovamaNodavvaladdhimattaNao asanniNo pavuccaMti tti|| (saGgrahaNImUlaTIkA?) / / 30 / / tathA[mUla] paNa pajati suresuM, bhAsamaNA jugava hoti jaM tesiM / tirimaNunirae chappiaya, jIvAbhigamAi bhaNiyamiyaM tu ||31||(giitiH) vyAkhyA] nanu sureSu kiM mAnasI SaSThI paryAptirna bhavati? yenocyate paJcaparyAptayaH sureSveti, ucyate, devA api paryAptiSaTkamapi samameva praarmbh(bh)te| tataH samayamAtreNa AhAraparyAptiH pramANIbhavati, tato'nantaramantarmuhUrtena zarIraparyAptiH, tato samayena tRtIyA, tato'pi ca samayena caturthI, tata Urdhvam ekenaiva samayena yugapadeva dve api bhASAmanaHparyAptI smaaptimupgcchtH| tata ekasamayasAdhyatvAd dve api paryAptI ekatvena gaNayitvA deveSu paJca paryAptayo bhavantItyuktam, na punasteSAM manaHparyAptirna bhvtiiti| zeSa sugmm| navaraM devAnAM paryAptipaJcaka nArakANAM ca tat SaTkaM jiivaabhigmsuutre| tadyathA itthiveyA vi purisaveyA vi no napuMsagaveyA vi / pajjattI pajjattIo paMca diTThI tivihaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.42) ityAdi devdnnddke| nairayikadaNDake tu- napuMsakaveyagA chpjjttiio| chapjttiio| tivihA ditttthii| (jIvAbhigama pra.1, sU.32) ityAdi prthmprtipttau| tathA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam tae NaM se vijae deve ahuNovavannamittae ceva samANe paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gcchi| taM jahA - AhArapajjattIe sarIrapajjattIe iMdiyapajjattIe ANapANapajjattIe bhAsAmaNapajjattIe / ( jIvAbhigama pra.3, sU.141) caturthapratipattau / ayaM ca paryAptivicAro vineyAnugrahAya gAthAbhirapi pradarzyate AhArasarIriMdiya, UsAse vayamaNe cha pajjattI / cau paMca paMca chappiya, igavigalAmaNasamaNatirie / / gabbhayamaNuniraesuM, chappI pajjatI paMca devesu / jaM tesi vayamaNANaM, doNha vi pajjatti smkaalN|| uralaviuvvAhAro, chaNhavi pajjatti jugavamAraMbho / tIsu vi paDhamigasamae, bIyA puNa a (aM) ttmohttii|| piha piha asaMkhasamai ya, aMtamuhattA urAli cauro vi / piha piha samayA cauravi, huMtI veuvviaahaare|| chaNha vi samamAraMbho, paDhamAsamae vi yaMtamohattI / tituriyasamae samae, suresu paNa chaTTha iga sme|| (vicArapaJcAzikA-33-37, vicArasaptatikA-43-46) iha SaNNAmapi paryAptInAM triSvapi sparddhakeSu yugapadeva prArambhaH, samAptistu krameNa / tathAhi - triSvapi sparddhakeSu yathAsvaM prathamasamaya eva AhAraparyAptiH samApyate / tato'nantaraM punarantarmuhUrte gate triSvapi sparddhakeSu shriirpryaaptiH| tato'nantaramaudArikasparddhake punarantarmuhUrte gate indriyaparyAptiH / tato'pyanantaraM punarantarmuhUrte gate aanpraannpryaaptiH| tato'pyanantaraM punarantarmuhUrte gate bhASAparyAptiH / tato'pyanantaraM punarantarmuhUrte gate manaHparyAptiH samApyata iti / vaikriyAhArakasparddhakayostu tanuparyApteranantaraM punaH samaye gate indriyaparyAptiH samApyate / tato'pyanantaraM punaH samaye gate AnaprANaparyAptiH / tato'pyanantaraM punaH samaye gate bhASAparyAptiH / tato'pyanantaraM punaH samaye ga manaH paryAptiH samApyata iti / devasparddhake tu tanuparyApteranantaraM samaye gate indriyaparyAptiH samApyate / tato'pyanantaraM punaH samaye gate aanpraannpryaaptiH| tato'pyanantaraM punaH samaye gate bhASA manaH paryAptI dve api yugapadeva samApyete iti / iha ca paryAptivicAre antarmuhUrtaM sarvatra asaGkhyAtasAmayikameva grAhyam, na punaraSTasamayAdi yaavtsngkhyaatsmyaantm| yantrakasthApanA ceyam (1) audArikazarIriNAM sarvatirazcAM manuSyANAM ca / 1 samaya AhAraH 33 antarmuhUrta 1 samaya zarIram antarmuhUrta antarmuhUrta 1 samaya indriyam antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta 1 samaya AnaprANaH antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta 1 samaya 1 samaya bhASA manaH
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam (2) vaikriyazarIriNAM nArakamanuSyasajhitiryagbAdaravAyUnAmAhArakANAM mnussyaannaamev| samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya antarmuhUrta | antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta samaya samaya samaya samaya samaya samaya AhAra: zarIram indriyam AnaprANaH bhASA manaH (3) devAnAM caturvidhAnAmapi pryaaptyH| samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya samaya antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta antarmuhUrta samaya samaya samaya samaya samaya samaya AhAra: zarIram indriyam / AnaprANaH bhASA manaH eSa paryAptivibhAgo'rthataH snggrhnnivRttidvye'pi||31|| atha praanndvaarm| te ca dazaite - [mUla] paNaiMdiyamaNavayataNuUsAsAUNi huMti dasa pANA / egidisu te cauro, phAsAUtaNubalussAsA / / 32 / / vyAkhyA] tatra paJcabhirindriyaiH paJca praannaaH| tathA maNavaitaNu tti| iha sUcakatvAt sUtrasyeti balazabdasyAdhyAhArAttasya ca pratyekaM sambandhAt manobalaM vAkbalaM tanubalaM ceti tryH| UsAsa tti| sAhacaryAducchvAsaniHzvAsAbhyAM dvAbhyAmapyeka eva Ayuzceti daza praannaaH| nanu tanubalasparzanendriyayoH kaH prativizeSaH? ubhayorapi samastazarIravyApakatvAd, ucyate, tanubalaM tAvat samastasyApi zarIrasya sabAhyAbhyantarataH pratyavayavaM vyApakam, sparzanendriyaM tu zarIraparyantasparzi tvaGmAtraviSayaM dIrghatvaparidhibhyAM zarIramAnaM bAhyalpana(bAhalyena) tu aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtram, na punaH shriiraabhyntrvyaapiiti| ata eva zarIrAbhyantare kaNTakazastrapravezasekapradAnAdau yakA pIDA sA cakSuHzrotrazira:udarazUlAdivedanAvadasAtarUpA kaayblsNvedyaa| yA tu
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam zItoSNasparzarUpA sA zarIrAdbahiH tvaGmAtreNaiva saMvedyA sparzanendriyaviSayA aparaiveti / yadyevamudarakoSTakAbhyantare kathaM zItoSNajalAnnAdInAM tAdRk tAdRk sparzAnubhavaH ?, satyam, zarIramadhye yatra yatra karNanAsAvadanagalodarakaNThAdiSu zuSiraM tatra tatra sarvazarIrAbhyantarato'pi sparzanendriyaM valayAkAraM samasti, tena ca shiitossnnsprshsNvedneti| atha prANAn pRthivyAdiSvAha- egiMdItyAdi / sugamam ||32|| [mUla] sarasaNavayaNA te cha u, saghANa satta usaneta te aTTha / sasavaNa nava vigalamaNe, samaNA dasa pANa sesesu ||33|| 35 [vyAkhyA] ta eva pUrvoktAzcatvAraH prANAH rasanendriyavacanabalasahitAH / vigalamaNa tti| uttarapadasambandhAd dvIndriyeSu SaT bhvnti| punaH SaDapi saghrANAH santaH trIndriyeSu spt| te ca sapta cakSuSA saha caturindriyeSvaSTau / te'pyaSTau zrotrasahitAH amanastiryakpaJcendriyeSu nv| te'pi nava manaH sahitAH zeSeSu saJjJitiryaGnaranArakasureSu daza prANA bhavantIti / / 33 // athaayurdvaarm| tacca jaghanyotkRSTatvAbhyAM dvividhamapi pRthivyAdiSvAha [mUla] puDhavAikArasesuM, lahu aMtamuhUttahA nirasurANaM / dasasamasahassa lahuyaM, tetIsayarAI gurumAuM // 34 // [vyAkhyA] AyAtyAgacchati pratibandhakatAM svakRtakarmAvAptanarakAdikugaterniHkramitumanaso'pi jntorityaayuH| asya ca bandhe laghusaGgrahaNIsUtravRttyorvidheriyaM (vidhirayam) baMdhaMti devanAraya, asaMkhatirinara chammAsasesAU / parabhaviyAuM sesA, niruvakkama tibhAga sesAU / / (bRhatsaGgrahaNI-327) devanArakA asaGkhyAtavarSAyutiryaGnarAzca SaNmAsAvazeSAyuSaH santaH pArabhavikamAyurbadhnanti / zeSAH saGkhyAtAyustiryaGnarA ekadvitricatuHpaJcendriyA nirupakramAyuSo niyamataH svajIvitatRtIyabhAgazeSAyuSaH parabhavAyurbadhnanti / sovakkamAuyA puNa, sesa tibhAge'havA navamabhAge / sattAvIsaime vA antamuhUttaMtime vA vi / / (bRhatsaGgrahaNI - 328) sopakramAyuSaH punareta eva ekadvitricatuHpaJcendriyAH svAyuSastribhAge zeSe parabhavAyurbadhnanti / athavA navamabhAge, tribhAgasya ca tribhAge ityarthaH / saptaviMzatitamabhAge vA navamabhAgasyApi tribhAgarUpe / tathA ca prajJApanAyAm siya ttibhaage| siya ttibhAgattibhAge / siya ttibhAgattibhAgattibhAge tti / (prajJApanA pada - 6, sU. 681) tatrApi bandhAccyutA niyamAdantime'ntarmuhUrte badhnanti / keSucitsaptaviMzatitamabhAgAdUrdhvamapi tribhAgakalpanAM tAvad varNayanti yAvadantyo'ntarmuhUrta iti maladhArisaGgrahaNivRttau / bhagavatIvRttau punaH - navaraM nArakAdevAzca SaNmAsAvazeSAyuSaH santo bhavapratyayAt tiryaGmanuSyAyuSI eva kurvanti / matAntareNa tu SaNmAsAvazeSe utkarSato jaghanyato'ntarmuhUrte zeSe iti / samprati pRthivyAdiSu manuSyAnteSu tadevotkRSTamAha [mUla] bAvIsa satta samasahasa, tidiNa tidasasamasahasa bArasamA / uNapannadiNa chammAsA, puvvakoDi tipalla pallutiyaM / / 35 / / [vyAkhyA] atra prAkRtatvAt sUtrasya ca sUcAmAtranibandhanatvAd yathAyogaM vibhaktisambandhaM padasambandhaM ca
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 mana:sthirIkaraNaprakaraNam vidhAya samudAyArthaH prdrshyte| tadyathA-bAvIsa tti| atra samAsahasrazabdasya pratyekamabhisambandhAd dvAviMzatisamAsahasrANi pRthiviikaaysyotkRssttmaayuH| evaM saptasamAsahasrANi jlsy| trINi dinAni tejsH| tidasa tti| atrApi samAsahasra zabdasya pratyekamabhisambandhAt trINi samAsahasrANi vaayoH| dazasamAsahasrANi truunnaam| dvAdazavarSANi dviindriyaannaam| evamuttarArddha'pi tricaturendriyAsaJisajhitiryaGmanuSyAH krameNa utkRSTasyAyuSaH svAmitvena vaacyaaH||35|| athaagtidvaarm| tatrAgatestatsahacAritvAd gatezca svarUpaM tAvatprathamaM pAdadvayenAha[mUla] puDhavAi iMti jatto, sA iha Agai gaI u jahiM jaMti / nirayAi Agai caU, sannitirinarANa cauro vi / / 36 / / bhUdagataravo tirinarasurehiM sesa? tiriyamaNuehiM / gai paMcaha niratirimaNusurasivarUvA paNa vi maNue / / 37 / / vyAkhyA] iha nAnAgatigatA api jIvAH baddhAgAmipRthivyAdibhavAyuSaH santo bhaviSyatpRthivyAdiparyAyA apyupacArAt pRthivyAdaya ucynte| tato'yamarthaH- ye pRthivyAdayo bhaviSyatpRthivyAdiparyAyA yasmAd yasmAd bhavAntarAdAgatya sAkSAt pRthivyAditvenocya(tpadya)nte teSAM pRthivyAdInAM tattatpUrvabhavAgamanarUpA ihAgatirabhidhIyata ev| tathA- gaI u jahiM jaMti tti| gatiH punaH ta eva pRthivyAdayo vartamAnaM pRthivyAdiparyAyaM vimucya yasmin yasmin bhavAntare gacchanti tttdbhvaantrgmnruupeti| atha kimabhidhAnAH kati saGkhyAzcAgatayaH ? ityAhanirayAi Agai caU tti| nirayebhya aagtirniryaagtiH| evaM tiryngmnussydevaagtyo'pi| sampratyAgatIH pRthivyAdiSu yojayan saGkepArthaM vyatikrameNApyAha- sannitirinarANa cauro vi| yasmAccatasRbhyo'pi nArakAdigatibhya Agatya jIvAH sajhitiryaktvena naratvena cotpadyante, pRthivyabvanaspatikAyikAH tiryanaradevebhya aagtyotpdynte| sesa? tti| zeSA aSTau tejovAyudvIndriyatrIndriyacaturindriyaasajhitiryakpaJcendriyanarakadevarUpAH tiryagbhyo manuSyebhyazcAgatyotpadyanta iti aagtiruktaa| atha gatimAha- gai tti| iha gatirnArakatiryaGmanuSyadevamokSabhedena pnycdhaa| nanu mokSa AgatidvAre kasmAnnokta ? ucyate, mokSAtpunarAgamanAbhAvAdAgatirnAstIti tatra noktH| paNa vi tti| manuSyA mRtvA paJcasvapi gatiSu gacchantIti pUrvoktAH paJcApi gatayo manuSye bhavantIti gaathaarthH||37|| tathA[mUla] sihimaravo tirigaIyA, caugaiyA sannasanniNo tiriyA / bhUdagataruvigalanArayasurA ya jaMti tirinaresuM / / 38 / / vyAkhyA] tejaso vAyavazca tiryakSveva gcchntiityekgtikaaH| tathA sajhino'sajJinazca paJcendriyatiryaJco mRtAH santazcatasRSvapi gatiSu gacchantIti cturgtikaaH| tathA bhUdagataruvikalA nArakAH surAzca krameNa mRtvodvartya cyutvA cASTAvapi tiryakSu vA manuSyeSu vA gacchantIti dvigtikaaH| nanu ke jIvA manuSyAdayaH surAdiSu gacchanti ? ke vA surAdi gatibhya udvRttyeha manuSyAdiSu samAgacchantIti ? bRhatsaGgrahaNivRttau malayagiriNoktAt tathA maladhArisaGgrahaNivRttau ca ke jIvA devAdiSu gacchantIti? devAdayo vA cyutAH keSu jIveSvAgacchanti ? 1 naratvena ityArabhya tathA paryantaH pAThaH bhraSTa iti tatsthAne prapUrito'yaM pAThaH /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 37 ityevaMrUpAt catustriMzadvAravyAkhyAne sAmAnyatayoktAd gatyAgatilakSaNAd ihatyaM puDhavAi iMti jatto sA iha Agai gaI u jahi jaMti ityevaMrUpamAgatigatilakSaNamanyatheti tadetatkatham ?, atrAyamabhiprAyaH- iha vRttidvaye'pi devAdibhavane gatirdevAdicyavane tvaagtirbhydhaayi| iha punardevAdibhavane AgatirdevAdicyavane tu gatirukteti tat kathamayaM na virodha ? iti, satyam, ihatyaM lakSaNaM jiivaabhigmaanurodhaaduktm| tathA ca tatprathamapratipattau bAdarapRthvIkAyadaNDake te NaM jIvA kaigaiyA ? kaiAgaiyA ? goyamA ! dugaiyA tiaagiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.15) tathA bAdara-apkAyadaNDake'pinavaraM thivugasaMThiyA pnnttaa| sesaM taM ceva jAva dugaiyA tiaagiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.16) tathA bAdaravanaspatikAyadaNDake'piThiI jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM dasavAsasahassAiM jAva dugaiyA tiaagiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.21) tathA tejasAM vAyUnAM ca sUkSmabAdaradaNDakadvaye'pi- ekkagaiyA duAgaiya tti| (jIvAbhigama pra.1, sU.25,26) tathA dvitricaturindriyadaNDakeSu- dugaIyA duAgaiya tti| (jIvAbhigama pra.1, sU.28,29,30) tathA sammUrcchajapaJcendriyatiryagyonidaNDakeSu paJcasvapi jalacarAdiSu- caugaiyA duaagiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.35,36) tathA saJipaJcendriyajalacarAdi daNDakapaJcake'pi- caugaiyA cauAgaiya tti| (jIvAbhigama pra.1, sU.38) tathA manuSyadaNDake'pite NaM bhaMte ! jIvA kaigaiyA? kaiAgaiyA? goyamA! cauAgaiyA pNcgiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sU.42) tadatra yaduktam- bhUdagatarUNAM dve gatI tisra AgatayaH, tejovAyUnAM ca ekA gatirdai AgatI, tathA sajhinAM catasro gatayo dve AgatI, tathA manuSyANAM paJca gatayazcatasra Agataya ityAdikaM tavRttidvayasyApi vyAkhyAnena saha viruddhyte| yato vRtterabhiprAyeNa atrApyevaM vyAkhyeyaM syAd- yaduta ke jIvAH pRthivyAdiSu gacchantIti gatistathaite pRthivyAdayaH pRthivyAditvaM vihAya kvAgacchantItyAgatistatazcaivaM vyAkhyAyamAne pRthivyAdInAM trigatitvaM dviAgatitvaM ca praapnoti| atha caiteSAM jIvAbhigame dvigatitvaM tri-AgatitvaM bhaNitamastIti sphuTa eva virodhastasmAdatretthaM saGgrahaNivRttyorviparyayeNa gatyAgatyorlakSaNaM proktmiti||38|| atha kuldvaarm| paraM lAghavArthaM yonikuladvayasyApi prathamaM tAvallakSaNamAha- yuvanti taijasakArmaNazarIravantaH santo jIvA audArikAdizarIraprAyogyapudgalaskandhairmizrIbhavantyAsviti yonaya = utpttisthaanaani| tAzca pratijIvarAzi varNagandharasasparzabhedAdanekavidhAstA api vyaktirUpA na gRhynte| vyaktInAmAnantyena parigaNayitumazakyatvAt, kintu jaatiruupaaH| tato'nantA api vyaktayaH samAnavarNagandharasasparzA ekA yonijaatiH| uktaM casamavannAi same yA, bahavo vi hu joNibheyalakkhA u| sAmaNNA dhippaMtIha, ekkagajoNIe ghnnennN|| (pravacanasAroddhAra-970)
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam samprati kulaani| tAni ca yoniprvhaani| tathA hyekasyAmapi yonAvanekAni kulAni bhvnti| yathA chagaNayonau kRmikulam, kITakakulam, vRshcikkulmityaadi| bRhallaghusaGgrahaNivRttyoretAvadeva yonikulayorlakSaNamuktam, parametadatisaGkSiptamiti kRtvA vyutpannamatInAM saGkSiptarucInAM copakAri tataH prapaJcitajJaziSyAvabodhAya ayamevA'tra kizcit savistaraH sayuktikaH sadRSTAntazcaturbhaGgIsahitazca gAthAcatuSTayena pradarzyate [mUla] uppattiThANa joNI, kulANi uppajjamANa taNubheyA / __ joNegattapuhattaM, vannAicauvisesehiM / / 39 / / vyAkhyA] iha yeSAmekendriyAdijIvAnAM yasmin yasminnAdhAradravye kRmINAmivacchagaNAdau utpattirbhavati tattadAdhAradravyaM teSAM yoniH| yeSAmapi ca sUkSmapRthivyAdInAM bAdarANAmapi ca jalavAyuvidhudulkAdInAmutpAtavRSTyAdau matsyodarAdInAM ca tathAvidhopalakSyamANadravyAdhAratvaM na dRzyate, paraM teSAmapi nijanijAdhArakSetre yAni tAnyapi pudgaladravyANyavazyaMbhAvena santi tAnyeva teSAM yonirbhvtyeveti| ata evoktam aJjanacUrNa-pUrNa-samudrakavannirantaraM pudgaladravyanicito loka iti| () ata eva ca zItoSNadva(SNobha)yasparzavatA yonitrayeNa sarvajIvotpattisthAnasaGgrahaH,sarvatra shiitaadisprshvtpudglsdbhaavaat| atha kulasvarUpamAha- kulaanniityaadi| iha pUrvoktasvarUpAsu yoniSu jIvA utpadyante teSAM ye tanubhedAstAni kulaani| atrArthe nidarzanam- yathA ekasminnapi chagaNe utpadyamAnAnAM jIvAnAM ekendriyeSu nAnAvidhAnAM tRNaprarohANAM vicitrANAM ca dhAnyAkurANAm, dvIndriyeSu ca kRmigaDDarakelika(kA)meharakaprabhRtInAm, trIndriyeSu ca kITikAgardabhakoddehikAghRtatailikAgulmImarkoTakamaTakakunthukITakAdInAm, caturindriyeSu vRzcikakuttikAdaMzama-zakabhramarakakaMsArikApramukhANAm, paJcendriyeSu gRhagodhikAmrakSaNikAhirUpAdInAM pratijAti ye tanUnAM nAnAvidhairvarNa-gandharasasparzervizeSitA nAnAprakArA AkRtivizeSAste sarve'pi pRthak pRthak kulaaniiti| atha yonInAmeva kaJcidvizeSamAha-joNe ityaadi| yonInAM pUrvoktasvarUpANAM kAsAJcit pRthaktvaM kAsAJcita bahvInAmapyekatvaM bhvtiiti| kathamityAha- vnnetyaadi| parasparavibhinnairvarNAdibhirvayovizeSaizca yonInAM pRthktvm| samAnarUpaiH punrvrnnaadibhirektvmiti||39|| atrArthe manuSyIstrIdRSTAntamAha [mUla] etto cciya bahugINa vi, egA joNI igitthie NegA / ___ joNikule caubhaMgo, igabahuvannAijAikao / / 40 / / vyAkhyA] yataH pUrvoktayuktyA yonInAmekatvabahutve ata eva bahvInAmapi manuSyINAM samAnavarNAdikA ekaiva yonirgnnyte| tata eva ca samayakSetravartinInAM anekakoTIkoTisaGkhyAnAmapi strINAM caturdazaiva lakSA yoniinaamuktaa| aparaM ca na kevalaM varNAdibhedAd bahvInAM bahuyonitvaM kintu kadAcidekasyA api saruk-nIruksausthya-dausthyatAruNyArddhajaratItvAdivizeSAd bahuyonitvamapi syaaditi| tathA yonikulayozca cturbhnggii| ekA yonirekaM kulmityaadi| kathamityAha- egetyaadi| ekabahubhirvarNAdibhirekabahvIbhizca jAtibhiH kRta iti||4|| atha caturbhaGgImevodAharannAha
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 39 [mUla] paDhamo jaha igachagaNe, jIvA igajAi egavannAI / bitio' tammi vi biticaubahujAI bahugavaNNAI // 41 / / vyAkhyA] sugmaa| navaraM dvitIyo bhaGgaH tasminneva chagaNe dvitricaturindriyANAM baDhyo jAtayaH pratijAti ca bahavo vrnngndhrssprshaakRtibhedaaH||41|| [mUla] vivihachagaNesu taio samavannAI samANajAijIyA / turio tesu vi Nege bahujAI NegavaNNAI / / 42 / / / vyAkhyA] sugmaa| navaraM Nege iti| aneke jiivaaH| atha yoniprasaGgAt saMvRtAdiko dvAdazavidho'pi yonibhedo laghusaGgrahaNItaH prdrshyte| saMvuDajoNi suregidinArayA viyaDa viglgbbhubhyaa| (laghusaGgrahaNI) surAzcaturvidhAH, ekendriyA pRthivyaptejovAyuvanaspatayo, nArakAzca pRthvIsaptakavartinaH sNvRtyonyH| tatra devAnAM saMvRtA yoniH, devazayanIye devadUSyAntaritAnAM tessaamutpaadaat| ekendriyANAM saMvRtA yoniH spssttmnuplkssymaanntvaat| nArakANAM tu saMvRtA yoniH| saMvRtagavAkSakalpeSu ghttikaalyessuutpaadaat| vikalAH dvitricaturindriyasammUrcchimapaJcendriyA tiryaDnarA vivRtayonayaH, teSAmutpattisthAnasya jalAzayAdeH spssttmuplkssymaanntvaat| garbhajAH paJcendriyatiryaDnarAH sNvRtvivRtobhyyonyH| garbhasya sNvRtvivRtruuptvaat| garbho hyantaH svarUpato nopalabhyate bahistUdaravRddhyAdinopalakSyata iti| tathA acittajoNi suraniraya, mIsaM gabbhe tibheya sesaannN| sIusiNa nirayasura gabbhamIsa te usiNa sesa tihaa|| (bRhatsaGgrahaNI-324) surANAM nairayikANAM ca yoniracittA = sarvathA jiivprdeshviprmuktaa| yadyapi ca sUkSmaikendriyAH sakalalokavyApinastathApi na tatpradezairupaghAtapudgalA anyonyAnugamena sambaddhA ityacittaiva teSAM yoniH| ___ gabbhe tti| garbhajatiryaDnarANAM yoniH mizrA scittaacittruupaa| tathAhi- ye zukramizrAH zoNitapudgalA yonyA''tmasAtkRtAste sacittA, anye tvcittaaH| zeSANAM devanArakagarbhajatiryaDnaravyatiriktAnAM ekadvitricaturIndriyasammUrcchimatiryaDnarANAM yonistribhedA sacittA acittA mizrA c| tatra jIvati gavAdAvutpadyamAnAnAM kRmyAdInAM scittaa| acitte kASThe ghunnaadiinaamcittaa| sacittAcitte kASThe gokSatAdau ghuNakRmyAdInAmeva mishreti|| tathA nairayikANAM yoniH zItA uSNA ca tatrAdyAsUSNavedanAsu tisUSu pRthvISu shiitaa| caturthyAM bahuSUparitaneSUSNavedaneSu narakAvAseSu zItA, adhaH stokeSu shiitvednessuussnnaa| paJcamyAM bahuSu zItavedaneSUSNA stokessuussnnshiitaa| SaSThI-saptamyozca zItavedanayo rakAnAM yonirUSNaiva zItayonikAnAM ghuSNavedanA'tyantaduHsahA uSNayonikAnAM tu shiitvedneti| tathA surANAM garbhajatiryaDnarANAM mizrA zItoSNarUpobhayasvabhAvAstadutpAdakSetrasya shiitossnnsprshprinnttvaaditi| naikAntena zItaM nApyuSNaM kintvanuSNazIta(SNAzItaM) tadutpAdakSetramiti bhaavH| tejaskAyikAnAmuSNA, 1 bIo tammi vi iti mUle / 2 vyAkhyAkartuH TippaNI - narakaniHkuTA (niSkuTAH) saMvRtagavAkSakalpAsteSu ca jAtAste varddhamAnamUrtayo, tebhyaH patanti zItebhyo niHkuTebhya (niSkuTebhyaH) uSNeSu narakeSu uSNebhyastu zIteSviti |bh.sh.32|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam uSNasparzapariNata eva kSetre tessaamutptteH| zeSANAM pRthivyambuvAyuvanaspativikalendriyasammUrcchimatiryaDnarANAM tridhaa| tatra keSAJcicchItasparzapariNatakSetrotpannAnAM shiitaa| keSAJciduSNasparzavatpradezajAtAnAM tUSNA, keSAzcicchItoSNasparzAnvita-sthAnasambhUtAnAM punaH zItoSNA yoniriti| atha manuSyANAM yonivizeSamAhahayagabbhasaMkhavattA, joNi kummunnayAe jaannNti| ariha hari cakki rAmA, vaMsIpattAe sesnraa|| (bRhatsaGgrahaNI-328) trividhA yonirmnussyaannaam| tadyathA- zAvartA kUrmonnatA vaMzIpatrA c| tatra zaGkhasyevAvarto yasyAmiti shngkhaavrtaa| kUrmapRSThimivonnatA kuurmonntaa| zaGkhayuktavaMzIpatradvayAkAratvAd vNshiiptraa| tAsu ca zaGkhAvartA hatagarbhA, niyamAdasyAmutpanno'pi garbho niSpattiM na yAti, atiprabalakAmAgniparitApato dhvaMsata iti vRddhi(ddh)vaadH| iyaM ca yoniH strIratnasya boddhvyaa| tathA ca prajJApanA saMkhAvattA NaM joNI itthirynnss| (prajJApanA pada-9, sU.153, ma.pR.-228) tathA'rhanto vAsudevAzcakravarttino baladevAzca kUrmonnatAyAmeva jAyante, vaMzIpatrAyAM tu zeSanarAH sAmAnyamanuSyA eva jAyanta ityrthH||42|| atha kulAnAM sarvasaGkhyAM pRthivyAdiSu tadyojanAM cAhamUla] kulaegakoDi koDIsanavaI koDilakkhapannAsaM / koDisahassA tatthigavigalesuM koDilakkhakamA / / 43 / / vyAkhyA] kulAnAM pUrvoktasvarUpANAM sarvasaGgraheNa ekA koTAkoTIH saptanavatikoTilakSANi paJcAzacca kottishsraanni| 1975 zUnya 11(197500000000000) / tthetyaadi| tatreti teSAM kulAnAM viSayavibhAge kriyamANe ekendriyeSu paJcasu vikaleSu ca triSu kulakoTilakSA krameNa uttaragAthArdoktasaGkhyAkA bhvntiiti||43|| tAne(me)va saGkhyAmAha mUla] bArasa satta ti sattaga, aDavIsa satta aTTha nava ceva / ___mucchiyaratirisu dosu, saDDatipannA jao sutte / / 44 / / vyAkhyA] pUrvArddhaM sugmm| mucchiityaadi| sammUrcchimeSu itareSu ca garbhajeSu tiryakSu dosu vi tti| dvividheSvapi sArddhAstripaJcAzat kulakoTilakSA bhvntiiti| nanvatra kulakoTilakSANAM uttaratrApi yonilakSANAm asacisaJcitiryakSu kimiti viSayavibhAgo na pradarzyate ? ityAha- jao ityaadi| yasmAt sUtre = prajJApanAyAM na dRSTa iti||44|| etadevAha[mUla] kulakoDijoNilakkhA, gabbhiyaratirINa pihu pihu na uttA / teNeha vi na viseso, ghaDaMti puNa doNhavi savve / / 45 / / vyAkhyA] kulAnAM yonInAM ca garbhajetaratiryakSu na ko'pi prajJApanAyAM pRthak pRthag vibhaagH| kintvetAvadeva tatrAbhANi jalacaradaNDakaparyante
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 41 se taM suMsumArA je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA pnnttaa| taM jahA- saMmucchimA ya gabbhavakkaMtiyA y| tattha NaM je te saMmucchimA te savve npuNsgaa| tattha NaM je te gabbhavakvaMtiyA te tivihA pnnttaa| taM [jahA-] itthI purisA npuNsgaa| eesi NaM evamAiyANaM jalacarapaMceMdiyatirakkhajoNiyANaM pajjattApajjattANaM addhaterasajAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavaMtIti mkkhaayN| (prajJApanA pada-1, sUtra-67/68) tathA sthalacaradaNDakaparyante'pi se taM saNapphayA je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA pnnttaa| taM jahA- samucchimA ya gabbhavavaMtiyA y| tattha NaM je te saMmucchimA te savve npuNsgaa| tattha NaM je te gabbhavakvaMtiyA te tivihA pnntaa| taM jahA-] itthI purisA npuNsgaa| eesi NaM evamAiyANaM thalayarapaMceMdiyatirakkhajoNiyANaM pajjattANaM dasajAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavaMtIti mkkhaayN| (prajJApanA pada-1, sUtra-74) ayaM ca je yAvanne thppgaaraa| (prajJApanA pada-1, sUtra-74) ityAdirAlApakaH samagro'pi ura:parisarpasUtre'pi bhujaparisarpasUtre'pi khacarasUtre'pi sammUJjejagarbhajamizrIbhAvena ekarUpa eva samasti, na punaH kimapi paarthkymuktm| navaraM kulakoTisaGkhyAyAM dazanavadvAdazarUpo vizeSa evoktaH prjnyaapnaaprthmpde| (prajJApanA pada-1, sUtra-69-91) ___atha prastutam ucyte| teNeha viityaadi| yasmAt kAraNAt prajJApanAyAM garbhajetaratiryakSu kulakoTInAM yonilakSANAM ca saGkhyAyAM na pArthakyamuktaM tena kAraNenehApi prakaraNe vizeSo naabhaanniiti| ghaTante punaH sarve kulakoTilakSAH yonilakSAzca yathAsvamuktAH pazcendriyatiryagAzritAH dvayeSAmapi garbhajAnAM sammUrcchajAnAM ca tirshcaamiti||45|| atha yathaite sArddhAstripaJcAzat kulakoTilakSAH paJcendriyatirazcAM bhavanti tathAha[mUla] adhatera bAra dasa dasa, nava jalavithalorubhuja tti vaNNeyaM / saDDAha maNunira sure, bArasa paNavIsa chavvIsA / / 46 / / vyAkhyA] atra sUcakatvAt sUtrasya prAkRtatvAcca padaikadeze'pi padasamudAyopacArAcca yathAyogyaM padAntarasambandhaM vibhaktisambandhaM ca kRtvaartho'bhidhiiyte| arddhatrayodaza-dvAdaza-daza-daza-navakulakoTilakSA yathAsaGkhyena bhavantIti smbndhH| keSAmityAha- jala tti| jlcaarinn(nnaam)| vi tti| viyccaarinnN(nnaam)| thala tti| sthlcaarinnaam| ura tti| ura:parisarpANAm / bhuja tti| bhujsaannaam| eteSAM ca mIlane saDDa ityuttarapadasaMyojane ca sA stripaJcAzat kulakoTilakSA tirazcAmevaM bhavantIti snnttkH| saDDAha tti| atra sArddhati padaM pUrvArddha yojitmev| athetyuttaravAkyopakSepe maNu (i)tyaadi| manujanArakasureSu krameNa dvAdazapaJcaviMzatiSaDviMzatikulakoTilakSA bhvntiiti||46|| atha yonidvaarm| tAsAM ca svarUpaM pUrvaM kuladvAre vrnnitm| atha tAsAM sarvasaGkhyAM pRthivyAdiyojanAM cAha[mUla] culasIi joNilakkhA, saga saga puDhavIjalaggipavaNesu / tarusu cauvIsa jaM dasa, caudasa patteyaiyaresu // 47 // biticauriMdisu do do, cauro duha tirisu caudasa naresu / cauro cauro nAraya, devesuM joNilakkhA u / / 48 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam [vyAkhyA] gAthAdvayamapi sugamam / / / 47 / / 48 / / atha vedadvAram[mUla] itthI purisa napuMsaga, veyA tinnI kameNa tesudae / itthIe purisovari, abhilAso phuphuyaggivva / / 49 / / itthiM par3a purisassa vi, rAgo sukkhataNapUlajalaNasamo / mahanagaradAhasariso, ubhayabhilAso napuMsassa / / 50 / / vyAkhyA] vedyata iti vedH| tatra yadudaye striyaH puMsyabhilASaH pittodaye madhuradravyAbhilASavat sa phumphukAgnisamaH striivedH| yadudayAcca puMsaH striyAmabhilASaH zleSmodaye'mlAbhilASavat sa zuSkatRNapUlajvAlAsamAnaH puNvedH| yadudaye napuMsakasyobhayorapi strIpuruSayorabhilASaH zleSma-pittayorudaye majjikA (madyakA)bhilASavat sa mahAnagaradAhAgnisadRzaH sarvAvasthAsu sarvaprakAraM tIvramadanadAhada(ka)tvAt napuMsakaveda iti||5||| atha vedAn pRthivyAdiSu yojayan vyatikrameNApyAha[mUla] sannitirinara tiveyA, asanni saMThAgii tiveyA vi / devA pumitthiveyA, napuveyA nirayaigavigalA / / 51 / / vyAkhyA] prathamAMdbhi(prathamArddhaH) sugmH| asnniityaadi| iha prajJaptyAdisUtreSvasajJinaH sarve'pi sAmAnyena napuMsakavedA evoktaaH| kArmagranthikaiH punarAkRtyA = bahiHzarIrAvayavApekSayA trivedA apybhidhiiynte| tathA ca tadvacaH pumitthavee carimacauro tti| purisavee itthIvee crmcuro| asannI sannI y| pajattApajattabheeNa curo| asanni-pajattApajjattagANa kaha purisitthiveya saMbhavo? jao napuMsagA eva sutte paDhiyA, bhaNNai, aakaarmaatrmaashrity| iti ssddshiitikcuurnniH| tathA- yadyapi ca siddhAnte'sajhiparyApto'paryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH; tathA coktaM prajJaptau te NaM bhaMte! asaJi(asanni)paMceMdiyatirikkhajoNiyA kiM itthiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA? goyamA! no itthiveyagA no purisavegA napuMsagaveyaga tti| tathApIha strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIvede puMvede ca asajJi nirdiSTa itydossH| taduktaM paJcasaGgrahamUlaTIkAyAm-yadyapi cAsajJiparyAptAparyAptau napuMsakau tathApi strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strii-puNsaayu(yu)ktaaviti| (SaDazItikabRhadvRttiH, paJcasaGgrahamUlaTIkA) iti ssddshiitikbRhdvRttiH| zeSaM gAthApAdadvayaM sugmm||51|| atha kAyasthitidvAram[mUla] puDhavAiegakAe, puNa puNa uppatti esa kAyaThiI / sA lahu tirigihadasage, nare ya aMtamuhubhavajumme / / 52 / / 1 vyAkhyAkartuH TippaNI - navaraM prathamagAthAyAM saptasapteti vIpsAbhidhAyi tato pRthivyaptejovAyucatuHSvapi pratyekaM saptasapteti kAryam, tataH pRthivyabagnivAyucaturdhvapi pratyekaM sapta sapteti / 2 vyAkhyAkartuH TippaNI, primlndaahrtvaat| 3 vyAkhyAkartuH ttippnnii-avaacyaa|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 43 vyAkhyA] pRthivyAdike ekasminneva vivakSitakAye ekasyaiva jIvasya mRtvA mRtvA nairantaryeNa punaH punastatraiva kAye utpattiH kaaysthitiH| sA ca dvidhA- jaghanyA utkRSTA c| tatra laghvI pRthavyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSke manuSyagRhaivai(he cai)kAdaze antrmuhuurtruupaa| bhavajumma tti| bhavadvayagame sati bhvtiiti| yataH kAyasthitirjaghanyato'pi nirantareNa bhavadvayena, utkRSTatastu krameNa pRthivyaptejovAyUnAM vanaspatInAM vikalatrikasya asajJinAM sajJipaJcendriyatiryaGmanuSyANAM ca avyavahitairasaGkhyeyairanantaiH saGkhyeyaiH saptabhiH saptASTabhizca bhavairvakSyamANasaGkhyAsvarUpA bhvtiiti||52|| atha tAmevAha[mUla] guru bhUdagaggipavaNe, asaMkha usappiNI u kAyaThiI / tarusu aNaMtA biticauriMdisu saMkhijjasamasahasA / / 53 / / vyAkhyA] iha yathA 'paJcabhirahobhiridaM kartavyaM paJcarAtreNa ca' ityukte divasarajanyoH parasparamavinAbhAvAt paJcAhorAtrANi lbhynte| evamatrANi(pi) sarvatra utsarpiNya ityukte sahabhAvAdavasarpiNyo'pi labhyanta ev| tato'yamarthaH- pRthavyudakAgnipavanAnAM caturNAmapi pRthak pRthag asaGkhyAtA utsarpiNyavasarpiNyaH, tathA taruSu anantAH, dvitricaturindriyeSu pratyekaM saGkhyAtAni varSasahasrANi utkRSTA kaaysthitiriti||53|| athaitAsAmutsarpiNyavasarpiNInAM pRthivyAdyAzritaM yadasaGkhyAtatvam, yacca vanaspatyAzrityamAnantyaM tatrAsaGkhyeyasyAsaGkhyeyabhedatvAd anantasya cAnantasvarUpatvAcca kiyatpramANe atraite ityAha [mUla] samayapaesavahAre, asaMkhaloge haraMti jAvaiyA / tattiya asaMkhaNaMtA, U'NaMtaloge'ha tAhiM tu / / 54 / / vyAkhyA] ekekaina samayena yatraikeko nabhaHpradezo'pahIyate sa smyprdeshaaphaarH| tena ca samayapradezApahAreNa yAvatIbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirasaGkhyeyA lokA apahrIyante tAvatpramANam atraasaamsngkhyaattvm| uktaM ca jIvAbhigamadvitIyadazavidhapratipattau puDhavIkAieNaM bhaMte ! puDhavikAiya tti kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNa asaMkhenaM kaalN| asaMkhijAu usappiNio kAlao, khittao asaMkhejjA logaa| evaM AukAie vi, teukAie vi, vAukAie vi y| (jIvAbhigama pra.5, sUtra-228) vanaspatyAzritaM yaccAsAmAnantyaM tadapi samayapradezApahAreNa yAvatIbhistAbhiranantA lokA apahrIyante tAvatpramANaM jnyaatvymiti| ata evAha- aNaMtA u ityaadi| anantAH punastAvatpramANA yAvatyo'nantAn lokaanphrnti| athetyarthAntarasamuccaye padam uttaragAthArddhana saha sambandhya vyaakhyaasyte||54|| taccedam [mUla] poggalaparaTTa te puNa, AvaliyasamayaasaMkhabhAgaMmi / vyAkhyA] tato'yamarthaH- tAbhiH punaranantAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH pudgalaparAvartA bhvnti| te cAvalikAsamayA (ya)rAzerasaGkhyeyabhAge yAvantaH smyaastaavtprmaannaaH| uktaM ca vaNassaikAieNaM bhaMte ! vaNassaikAiya tti kAlao kevaciraM hoi ? jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM aNaMtaM kaalN| aNaMtAu ussappiNiosappiNIo kAlao, khettao aNaMtA logA, asaMkhijjA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam poggalapariyaTTA (te NaM poggalapariyaTTA) AvaliyAe asNkhejjibhaage| (jIvAbhigama pra.5, sUtra-228, jIvAbhigama pra.1, sUtra-43) iti jiivaabhigme||54 puu.|| atha kramaprAptAmasajJikAyasthitiM gAthottarArddhanAha mUla] asannItiriyANaMya, puvvakoDIo satteva / / 5 / / vyAkhyA] asajJipaJcendriyatirazcAmutkRSTA kAyasthitiH saptaiva pUrvakoTayo, yata utkRSTAyAH kaaysthiterbhnnymaantvaat| saptApyasajJibhavA nirantarA utkRSTAyuSa eva gRhiitaaH| asacino hyutkRSTato'pi pUrvakoTyAyuSa eva bhvnti| tathA yadyapyutkarSatastiryakpaJcendriyANAM nairantaryeNASTau bhavA bhavanti tathApyaSTamabhavo'vazya yugaladhArmikeSu sajJirUpa eva bhvtiiti||55|| tathA [mUla] sannisu tirisu naresu ya, satipallA sattapuvvakoDIo / bhavaThii jA suranarae, duhAvi sacceva kAyaThiI // 56 / / vyAkhyA] iha saJipaJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca ye saptASTau bhavA kAyasthitiruktA tatra sptsngkhyaataayurbhvaaH| teSu cotkRSTeSu saptapUrvakoTayo aSTamastvavazyam asaGkhyAtAyurbhavo bhvtiiti| sa cotkRSTastripalya iti| tathA nArakasurANAM yakA jaghanyA utkRSTA ca bhavasthitiH saiva kAyasthitiH, na punrbhvdvityaadikaa| yatastAvanantarameva na nijanijabhave syaataamiti||56|| atha sNhnndvaarm| tallakSaNaM cedam-saMhanyante saha vizeSaM prApyante zarIrAsthyavayavAH kapATaphalakAnIva lohapaTTikAdinicayena tatsaMhananam asthiracanAvizeSAtmakaH zarIre sndherbndhH| sa caudArikazarIra eva tdvytirikt-shriiressvsthybhaavaat| tacca SoDhetyAha [mUla] vajarisahanArAyaM, paDhamaM bIyaM ca risahanArAyaM / ___ nArAyamaddhanArAya, kIliyA taha ya chevaTuM // 57 / / vyAkhyA] sugmaa||57|| athAsyaiva saMhananaSaTkasya svarUpavyAkhyAnaM gAthAdvayena sArddhanAha[mUla] kIliyapaTTayamakkaDabaMdhA iha vajarisahanArAyA / eyatiyajutta paDhama, biiyamavajaM arisahaM vA / / 58 / / vajayarisahadugUNaM, makkaDabaMdhadugasaMjuyaM taiyaM / turiyamigapAsabaddhaM, biiyaMte kIliyAviddhaM // 59 / / nArAcaM tRtIyam / ekato maz2aTabandhabaddhaM dvitIyapAdhai kIlikAviddhamarddha nArAcaM caturtham / RSabhanArAcavarja kIlikAviddhAsthidvayasaJcitaM kIlikAkhyaM paJcamam / sevarTeti / asthidvaparyantaM sparzalakSaNam / saivAGkRtaM(tadeva RtaM) gataM nipAtanAt sevArtam / athavA nityamapi sevayA snehAbhyaGgAdiparizIlanarUpayA RtaM vyAptaM nipAtanAt sevArtam / cchevaTuMti pAThe dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAmasthiparyantAnAM vRttaM parasparasambandhamAtralakSaNaM vartanaM vRttiryatra tacchedavRttaM vajrAditrayarahitamasthiparyantamAtrasaMsparzItyarthaH / cchevaTuMti pAThe chedAbhyAM spRSTam-iti zatakasArddhazatakalaghusaGgahiNIvRttitrayasaGgrahaH / atha prapaJcitajJAnugrahAyAmumevArthaM kiJcit savizeSam gAthAdvayena sArdunAhakIliyapaTTayamakkaDabaMdhA iha vajjarisahanArAyA / eyatigajutta paDhama bitiyamavajjaM arisaMha vA / / 58 / / ) mUle 'vaddha' ityasya sthAne 'juttaM' iti dRzyate / atra vyAkhyAkRtA gAtheyaM pUrvavyAkhyAtApi kutazcitkAraNAt niSkASiteti smbhaavyte| niSkAsitaH pAThazcAyam /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam paMcamamabaddhapaTTaM, sakIliyaM chaTTamaM tadugapuTThe / [vyAkhyA] iha kIlikApaTTakamarkaTabandhazabdairvajraRSabhanArAcAH samabhidhIyante / tato'yamarthaH- iha sandhibandhakAriNo mUlastha UrdhvAdhobhAvena vyavasthitasyobhayapArzvayorekaikAsthiparyante dvidhAbhUtAbhyAmasthyavayavAbhyAM nijanijadvitIyAsthyoryaH saMdaMzakAkAreNa saGgrahaH sa nArAcAparaparyAyo markaTabandhaH / yazca tasyaiva mUlAsthidvayasya UrdhvAdhobhAvena vyavasthitasya pUrvoktasvarUpAbhyAM markaTabandhAbhyAmubhayato baddhasya madhyavibhAge ca valayAkAreNa veSTakavidhAyI yo'sthivizeSaH RSabhAparaparyAyaH sa paTTakaH / yazca tasyaivAsthidvayasyobhayato markaTabandhabaddhasya pUrvoktasvarUpeNa paTTakena madhye veSTitasya tadasthitrayasya bhedakArI kIlikAparaparyAyo'sthivizeSaH sa vajrAbhidhaH / etaizca tribhirvizeSairyugapad vizeSitaM vajrarSabhanArAcam, vajraRSabhAbhyAM yukto nArAco yatreti kRtvA / bIyetyAdi / yatra []devAsthidvayam urdhvAdhobhAvena vyavasthitaM vajrarahitam RSabhanArAcAbhyAM sahitaM tad RSabhanArAcAbhidhaM dvitIyam / athavA RSabharahitaM vajranArAcAbhyAM sahitaM vjrnaaraacsnyjnym| tathA yatra tadeva mUlAsthidvayaM vajraRSabhadvikonaM kevalenaiva markaTabandhadvikenobhayapArzvayoH saMyuktaM tannArAcAbhidhAnaM tRtiiym| yatra punastadeva mUlAsthidvayaM vajraRSabhAbhyAM rahitam ekasmin paryante markaTabandhena baddhaM dvitIyaparyante ca kaivalayaiva kIlikayA viddhaM tadarddhanArAcAkhyaM caturtham / / 59 / / tathA yatra tadeva mUlAsthidvayamUrdhvAdhobhAvena sthitaM markaTabandhadvayena paTTakena ca rahitaM madhyabhAge ca kevalakIlikAviddhaM tatkIlikAkhyaM pnycmm| yatra punaH sandhibandhakAriNo'sthidvayasyordhvAdhobhAvAbhAvena nijanijavibhAgayorevAvasthitasya paryantabhAgamAtrAbhyAM spRSTaM sparzanamAtramevAsti ttsssstthm| tatheha SaSThaM sevaTTaM chevaTTaM chevaTTaM caabhidhiiyte| tatrAsthidvayaparyantasaMsparzalakSaNAM sevAm RtaM gataM nipAtanAt sevaartm| athavA nityamapi sevayA snehAbhyaGgAdiparizIlanarUpayA RtaM vyAptaM nipAtanAt sevaartm| chevaTTaM ti pAThe dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAmasthiparyantAnAM vRttaM parasparasambandhalakSaNaM vartanaM vRttiryatra tat chedavRttaM vjraaditryrhitmsthipryntmaatrsNsprshiityrthH| chevaTTaM ti pAThe chedAbhyAM spRSTam ||60 [puu.]|| atha saMhananAni pAdacatuSTayena pRthivyAdiSu darzayati [mUla] carimamigavigalaamaNe, sannItiri mANavA chaddhA / / 60 / / 45 [vyAkhyA] caramaM SaSThasaMhananaM chedaspRSTAkhyamekendriyeSu pRthivyAdiSu paJcasu vikaleSu triSu amana ca sammUrcchajajalacarAdipaJcake ca bhavati / tathA saJjJitiryaJco garbhajajalasthalakhacaroraHparisarpabhujaparisarparUpAH paJcApi, tathA maanvaashc| chaddha tti / SaDvidhasaMhananA bhavanti / / 60 / / = [mUla] suraniraya asaMghayaNI, jIvAbhigamammi bhaNiyameyaM tu / saMghayaNi kammagaMthe, igiMdiyA vi asaMghayaNA / / 61 / / [vyAkhyA] tathA surA nArakAzca asthyabhAvAt SaDvidhenApi saMhananena rahitAH / ayaM ca pRthivyAdInAM surAntAnAM yaH saMhananavibhAgaH sa jiivaabhigmprthmprtipttau| tathAhi tesi NaM bhaMte ! jIvA NaM sarIrA kiM saMghayaNA pannattA ? go/yamA ] ! cchevaTThasaMghayaNA pannattA / ( jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 13 ) ayaM cAlApakaH paJcAnAmapyekendriyANAM sUkSmabAdararUpadaNDakadazake'pi / tathA dvitricaturindriyasammUrcchajajalacarAdidaNDakeSu
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 cchevaTTa saMghayaNI (jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 28,35) ityeka eva aalaapkH| tathA garbhajajalacarAdipaJcakadaNDakeSu tesi NaM bhaMte ! jIvA NaM kaisaMghayaNA pannattA ? go/yamA ] ! chasaMghayaNA paNNattA / taM jahAvairosa bhanArAyasaMghayaNe, risahanArAyasaMghayaNe, nArAyasaMghayaNe, arddhanArAyasaMghayaNe, kIliyAsaMghayaNe, chevtttthsNghynne| (jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 13 ) tathA manuSyadaNDake chacceva saMghayaNA (jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 41 ) iti / tathA nairayikadaNDake devadaNDake ca tesi NaM jIvANaM sarIrA kiMsaMghayaNI (NA) pannatA ? go/yamA ] ! chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNI / nevaTThI nevasirA neva hAruM 1 neva saMghayaNamatthi tti / ( jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 32,42) manaHsthirIkaraNaprakaraNam atha gAthottarArddhaM- saMghayaNItyAdi / tatra laghusaGgrahaNyAm chaggabbhatirinarANaM, saMmucchapaNidivigala chevaTThe / suraneraiyA egiMdiyA ya savve asaMghayaNA / / (laghusaGgrahaNI ?, bRhatsaGgrahaNI - 161 ) suranArakaikendriyA asthyabhAvAdasaMhananAH / yattu kvacidekendriyANAM sevArttaM kvacicca devAnAM vajraRSabhanArAcamuktaM tadaupacArikam / tathAhi - asthyAtmanaH saMhananAdyaH zaktivizeSaH so'pyupcaaraatsNhnnm| zaktivizeSazcAtyantamalpIyAnekendriyANAmapyasti / jaghanyA ca zaktiH sevArtaviSayaH iti teSAM sevArtamuktam / devAnAM tu cakravartyAdibhyo'pyatyantamahatI zaktiH / sA cAdyasaMhananaviSaya iti teSAmAdyamuktam iti tdvRttibhaavaarthH| nanu yo vikalendriyANAM pipIlikAdInAM cchedavRttasaMhananodayo'bhyupagataH so'sthyabhAve kathaM saGgacchate ? ityatrocyate, yo'yamasthivinyAsaprayatno'bhihito'sau balaprakarSakhyApako'ta eva sUtre zaktivizeSaH saMhananamuktam, anyathobhaya-markaTagrahapaTTakIlikAprayatne sati gAtrasaGkocavikAzA (sA) bhAvo bhAvyeta, ataH pipIlikAdInAM kSudrasattvAnAM yadyapyasthIni na bhAvyante tathApi kAyabalama (dhi) kRtya saMhananamucyate / tathAhi loke'sthisadbhAve'pyalpabalaH puruSo'saMhanana eva vypdishyte| ataH zaktimapekSya teSAM saMhananaM veditavyam / athavA zaGkhAdInAM dvIndriyANAmapi dRzyanta evAsthIni, pippIlikAdInAM tu sUkSmatvAt kevaligamyAnIti na kazcidvirodha iti paJcasaGgrahAbhiprAyaH sArddhazatakavRttau / tathA - kammagaMthi tti / sutte sattiviseso saMghayaNamihaTThinicau tti / sArddhazatake / / 61 / / 1 atha sNsthaandvaarm| tatra santiSThante prANina eteSvAkAravizeSeSviti saMsthAnAni / avayavaracanAtmakazarIrAkRtisvarUpANi zarIreSu triSvapi syuriti saNTaGkaH / tAni ca kimabhidhAnAni kati saGkhyAni ca bhaveyuriti gAthApAdatrayeNAha - hAru=snAyuH / [mUla] samacauraMse naggohamaMDale sAikhujjavAmaNae / huMDitti cha saMThANA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vyAkhyA] samacaturasraM nyagrodhaparimaNDalaM sAdi kubjaM vAmanaM huNDaM ceti SaT saMsthAnAni bhvnti| tatra samA = zarIralakSaNazAstroktapramANalakSaNAvisaMvAdinyaH, asrayazceha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAstataH samAzcatasro'srayo yasyeti samAsAntAtpratyaye smctursrmiti| kimuktaM bhavati ? yasya zarIrasya sarve'pyavayavAH zAstroktalakSaNapramANAvyabhicAriNo, na tu nyUnAdhikapramANA apalakSaNA kulakSaNA vA ttsmctursrm| yadvA sama nAbherupari adhazca sakalalakSaNopetAvayavatayA tulyaM tacca taccaturasraM ca pradhAnaM smctursrm| ata eva sarvAvayaveSu lakSaNAdibhistulyatvAt tulympiidmucyte| athavA asrayaH paryaDkAsanopaviSTasya jAnunorantaram, Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaram, dakSiNaskandhazca(sya) vAmajAnunazca antaram, vAmaskandhasya dkssinnjaanunshcaantrmiti| tataH samA anyUnAdhikAzcatasro'pi asrayo yatra tatra() smctursrmiti| tathA nyagrodhavatparimaNDalaM nygrodhmnnddlm| yathA nyagrodho = vaTavRkSa upari sampUrNAvayavo'dhastanabhAge tu na tathA, tathedamapi nAbherupari vistarabahulaM sampUrNalakSaNAdibhAgam, adhastu hiinaadhikprmaannmiti| ___ AdirihotsedhAkhyo nAbheradhastano dehabhAgo gRhyte| tenAdinA zAstroktazarIralakSaNapramANabhAjA saha vartate yaccharIraM ttsaadi| sarvameva zarIramaviziSTenAdinA saha vartate iti sAditvavizeSaNAnyathAnupapatteradhastanakAyasya samacaturasralakSaNaM vaiziSTyaM lbhyte| sA hi utsedhabahulaM cocyte| idamuktaM bhavati- nAbheradhaH paripUrNalakSaNAdiyutotsedhaM, nAbhestUpari prmaannlkssnnvisNvaadiiti| kubjaM mddhkosstthm| yatra pANipAdazirogrIvaM yathoktalakSaNAdiyuktam, zeSaM tu koSTha zarIramadhyamuraudarapRSThAdirUpaM maDaha lakSaNAdirahitaM nyUnAdhikapramANaM ca bhavati tat kubjmiti| vAmanam adhstnkaaymddhm| yatra pANipAdAdiko'dhastanakAya upalakSaNatvAduparitanazca zirogrIvAdiko maDaho lakSaNAdivisaMvAdI bhavati, zeSaM tu madhyakoSThaM yathoktalakSaNAdiyuktaM tdvaamnm| anye tu sAdi vAmanaM kubjamiti kramamabhimanyamAnAH kubjavAmanayoH pradarzitaM lakSaNaM maDahakoSThaM vAmanamadhastanakAyamaDahaM kubjamiti vyatyayena yojynti| huNDaM sarvAvayaveSu prAyo lakSaNAdivinirmuktaM yasyaiko'pyavayavaH prAyo lakSaNAdiyukto na bhavati tatsarvatrAsaMsthitaM hunnddmiti| atha saMsthAnamAzritya paryAyagAtheyamtullaM vitthaDabahulaM, ussehabahulaM ca maDahakoTheM c| heDillakAyamaDahaM, savvatthAsaMThiyaM huNddN|| (trailokyadIpikA,bRhatsaGgrahaNI-264) iti|| 62 [puu.]|| tadevaM saMsthAnaSaTkasyAbhidhAnamAzritya vyutpattiH praadrshi| samprati punastasyaivAvyutpannavineyAnugrahAya saGghapAdekaikamarthamAtraM pAdapaJcakenAha [mUla] savvattha salakkhaNaM paDhamaM / / 62 / / nAbhuvari nAbhiaho, urapuTThiuyaravajjavayavesu / karapayasiragIvaviNA, salakkhaNaM katthavi na chaTuM / / 63 / / vyAkhyA] savvathi tti| yat sarvazarIrasya pUrvAparavAmetarordhvAdhobhAgavyavasthiteSu samagrAvayaveSu sAmudrikazAstroktaiH pramANairlakSaNairvyaJjanaizca yuktaM sarvatra salakSaNaM tatprathamaM smctursrmiti|| 62 / / nAbhu gaahaa| iha caturNAmapi saMhananAnAM gAthAcaturthapAdoktaM sallakSaNazabdaM saMyojya vyAkhyA kriyatenAbhuvari ti| yannAbherUpari sarvAvayaveSu sampUrNaiH lakSaNaiH pramANaizca yuktaM na punarnAbheradho vibhAgeSu (tad) dvitIya nygrodhprimnnddlm|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam tathA nAbhiaho tti| yannAbheradhastAt sarvAvayaveSu sampUrNalakSaNaM nAbherUz2a ca sarvatra hInalakSaNaM tattRtIyaM saadiiti| tathA urputttthiityaadi| yat(d) ura:pRSThajaTharavarjiteSu zeSeSu karacaraNazirogrIvAdyavayaveSu lakSaNopetaM taccaturthaM kubjm| __ tathA krpyetyaadi| yat karacaraNazirogrIvAdyavayavAn muktvA madhyakoSThe yathoktalakSaNopetaM tatpaJcamaM vaamnmiti| tathA katthavi na chaTuM ti| sarvAvayavAnA(nAM) madhye yat prAyeNa na = naiva kvApi lakSaNopetaM tatSaSThaM hunnddmiti||63|| atha saMsthAnAni pRthivyAdiSu prayojayannAha[mUla] huMDaM ciya puDhavAisu, niyayaM vivihaM tarusu vigalamaNe / samaNatirimaNusu chappiya, narae bhavajeyare huMDe / / 64 / / vyAkhyA] sAmAnyarUpatayA huNDameva saMsthAnaM pRthivyAdiSu caturSu niyayaM ti| pratiniyataM nizcitAkAreNa vyvsthitm| yathA pRthivIkAyo'rddhamasuracandrakAkAra ev| apkAyaH sthibukAkAra ev| tejaskAyaH sUcIkalApAkAra ev| vAyurvAtodbhUtapatAkAkAra eveti| tatheha prasaGgAt vanaspatiranitthaMsthasaMsthAna eveti| tatra itthaM = niyatenaivAkAreNa tiSThatIti itthaMstham, na itthaMsthamanitthaMsthaM = vicitram, tadevaMrUpaM saMsthAnaM yasya sa(tad) anitthaMsthasaMsthAnaM ttheti| addhamasUraM thivugo, sUikalAvo pddaagnnitthNtthN| puDhavAisu saMThANaM, bhgvijiivaabhigmpmuhesu|| () iti| vivihmityaadi| taruSu, vikaleSu triSu, amanaskeSu ca sammUrcchajajalacarAdiSu paJcaSu tadeva pUrvoktameva huNDaM saMsthAnaM vicitram = anekAkAraM bhvtiiti| niryetyaadi| nrke| bhavaja tti| bhvdhaarishriirm| iyara tti| uttrvaikriym| dve api zarIre huNDe iti||64|| tathA [mUla] deve samacauraMsaM, bhavadhArisarIramuttaraM naannaa| daarN| vyAkhyA] sugmaa| navaraM nANe tti naanaaprkaarm| ayaM hi pRthivyAdInAM surAntAnAM saMsthAnavibhAgo jiivaabhigmaadyprtipttaavitthmbhaanni| tadyathA- sUkSmabAdarapRthivIkAyadaNDakayoHtesi NaM bhaMte ! jIvANaM sarIrA kiMsaMTThiyA paNNattA ? goyamA! masUracaMdasaMThiyA pnnttaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-13,14) evamapkAyadaNDakadviko(ke)'pi, navaram- thibugasaMThiyA pnnttaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-16,17) tejaskAyadaNDakadrike'pi- sarIragA sUikalAvasaMThiyA (jIvAbhigama pra.1, sUtra-24,25) vAyukAyadaNDakadvike- sarIragA pddaagaasNtthiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-26) vanaspatikAyadaNDakadvike- annitthNtthsNtthiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-18,21) tathA vikalatrikasammUrcchajajalacarAdipaJcakadaNDakeSu- huNddsNtthiyaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-28,35)
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 49 ityeka aalaapkH| tathA garbhajajalasthalakhacaroegAbhujasarpadaNDakeSu paJcasvapichavvihasaMThiyA pnnnnttaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-38) manuSyadaNDake'pi- chavvihasaMThiyA (chassaMThANA iti- jIvAbhigama pra.1, sUtra-41) nArakadaNDake tesi NaM bhaMte ! jIvANaM sarIrA kiMsaMThiyA pannattA ? goyamA ! duvihA pnnttaa| taM [jahA] bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvviyA y| tattha NaM je te bhavadhAraNijjA te hNddsNtthiyaa| tattha NaM je te uttaraveuvviyA te vi huMDasaMThiyA pnnttaa| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-32) devadaNDakekiM saMThiyA pannattA ? goyamA ! duvihA pnnttaa| taM jahA bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvviyA y| tattha NaM je te bhavadhAraNijjA te samacauraMsasaMThiyA pnnttaa| tattha NaM je te uttaraveuvviyA te naannaasNtthaannsNtthiyaa|| (jIvAbhigama pra.1, sUtra-42) athaavgaahnaadvaarm| tatrottarArddham mUla] avagAho taNumANaM, urale taha duviha viuvve ya / / 65 / / vyAkhyA] avgaahstnumaanm| tatra saGgrahaNyAmavagAhanAdvAravyAkhyAne zarIrapramANasyoktatvAd atrAvagAhaH tanumAnamiti pryaayo'daayi| tacca dvidhA jaghanyamutkRSTaM c| tacca dvidhApi punarviSayabhedAt tridhaa| tadyathAaudArikazarIraviSayam, bhavadhArivaikriyaviSayam, uttaravaikriyaviSayaM ceti| arthatattanupramANaM pRthivyAdiSu manujAnteSu dvividhamapi gAthAdvayenAha[mUla] puDhavAikAra lahuyaM, uralaM bhUdaggimarusu guruyaM pi / aMgulaasaMkhabhAgo, aha gurujoyaNasahassahiyaM / / 66 / / tarusuM vigale joyaNa, bArasakosatiga joyaNaM ekkaM / samaNAmaNatiri joyaNasahasaM maNuesu kosatigaM / / 67 / / vyAkhyA] pRthivyAdiSu manujAnteSu ekAdazasu gRheSu jghnymaudaarikshriirprmaannm| tathA bhUdakAgnivAyuSu utkRSTamapi zarIrapramANam anggulaasngkhyeybhaagmaatrm| kevalamasaGkhyeyasyAsaGkhyeyabhedatvAt jaghanyazarIrasambandhino' mulAsaGkhyeyabhAgAdutkRSTazarIrasambandhI aGgulAsaGkhyeyabhAgo'saGkhyAtaguNo drssttvyH| atra ca sUkSmANAM ca bAdarAnAM ca pRthivyAdInAM paJcAnAM pratyekataruvarjitAnAM zarIrapramANaM lghusnggrhinnyaamevmbhydhaayi| aMgulaasaMkhabhAgo, suhumanigoo asaMkhaguNi vaauu| to agaNi tao AU, tatto suhumA bhave puddhvii|| (laghusaGgrahaNI-224) to bAyara-vAya-agaNI-AU-puDhavI-nigoya annukmso| patteyavaNasarIraM, ahiyaM joyaNasahassaM tu|| (laghusaGgrahaNI-294) dvedhA vanaspatiH pratyekaH saadhaarnnshc| sAdhAraNo nigodo'nantakAyika ityekaarthaaH| tatra pratyeko bAdara eva, pRthivyaptejovAyunigodAstu sUkSmA baadraashc| tatrAdyaM tayornigodapRthivyoH sUkSmavizeSaNAttadantavartinAM vAyvagnijalA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam nAmapi sUkSmAnAM grahaNAdayamarthaH- sUkSmanigodazarIramaGgulAsaGkhyeyabhAgaH anggulaasngkhyaatbhaagprmaannmityrthH| tadasaGkhyAtaguNamekaM suukssmvaayukaayikshriirm| tato'saGkhyAtaguNamekaM suukssmtejskaayikshriirm| tato'saGkhyAtaguNamekaM suukssmaapkaayikshriirm| tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM sUkSma pRthviikaayikshriirm| tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM baadrvaayushriirm| tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM baadraagnishriirm| tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM baadraapkaayshriirm| tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM baadrpRthviishriirm| tasmAdapyasaGkhyAtaguNamekaM baadrnigodshriirm| svasthAne tu srvaannypynggulaasngkhyeybhaagmaatraanniiti| thevetyaadi| tathaiva- yojanasahasraM smdhikm| tarusumityuttaragAthAvayavena sambandha iti prthmgaathaarthH||66|| atha dvitIyA- trusumityaadi| vyaktA c| navaramiha saGgyasaJcitiryakSu dvAradvaye'pi sAmAnyena yojnshsrmuktm| vizeSaH punarayam jalathalaurabhuyapakkhisu, taNumANa mucchimesu jhkmso| joynnshss-gaauy-joynn-dhnnudhnnupuhttaaii| joyaNasahassamegaM, gAuyachakkaM ca joynnshssN| kamaso sannisarIraM, kosapuhuttaM dhnnuphuttN|| (IryApathikImithyAduSkRtakulakam-5) manuSyagRhe'pyutkRSTazarIramAne vishesso'sti| sa cAyam- paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu saGkhyAtajIvinAM pnycdhnuHshtaani| tathA eteSveva kSetreSvasaGkhyAtajIvinAM trINi gvyuutaani| tathA videhapaJcake'pi yugalabhAvAt sadaiva pnycdhnuHshtaani| tathA yugaladharmiNAM niyatameva tnuprmaannm| tatrAntaradvIpeSu SaTpaJcAzatsu aSTau dhanuHzatAni, haimavatairaNyavatadazake gavyUtamekaM, harivarSaramyakadazake dve gavyUte, devakuru-uttarakurudazake trINi gvyuutaani|| 67 / / atha bhavadhArivaikriyatanumAnamAha[mUla] nirasurabhavaveuvvaM, lahuyaM aMgulaasaMkhabhAgo u / nirae paMcadhaNussaya, suresu karasatta ukkosaM / / 68 / / vyAkhyA ] sugmaa||68|| atha vaikriyalabdhimatAM bAdaravAyUnAM saJipaJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca, tathA devanArakANAM cottaravaikriyatanumAnamAha [mUla] uttarave(vi)uvvi pavaNe, aMgulabhAgo asaMkhu duvihaM pi / sannitirimaNuyanirasura, aMgulasaMkhaM salahu sataNU / / 69 / / vyAkhyA] duvihaM pi tti| jaghanyamutkRSTaM ceti| navaraM laghutanusatkAdaGgulAsaGkhyeyabhAgAd utkRSTo'sau samadhika iti| zeSaM sugmm||69||| atha sajhitiryagAdyuttaravaikriyANAM gurupramANamAha [mUla] guru sannitirisu joyaNasayapoha(puhu)ttaM naresu lakkhahiyaM / ___naraesu dhaNusahassaM, joyaNalakkhaM tu devesu / / 70 / / vyAkhyA ] sugmaa||70||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha karmaNAM mUlaprakRtibandhadvAram[mUla] nANassa daMsaNassa ya, AvaraNaM veyaNIyamohaNIyaM / AuyanAma goyaMtarAya iya mUla aDapayaDI / / 71 / / vyAkhyA] sugmaa||71|| arthatAsvaSTasu mUlaprakRtiSu pRthivyAdInAM dvividhAM bandhasthitimAha[mUla] AvaraNaduge vigghe, baMdhahi egidiyA hu ayarassa / sattaM sagatigamUNaM, jahannamukkosao punnaM / / 72 / / vyAkhyA] AvaraNadvike jnyaanaavrnn-drshnaavrnnlkssnne| viggha tti| vighne hyntraayke| tasya cAdyakarmadvayena bandhasthityA bandhodayodIraNAsattAvyavacchedaizca samAnatvAd vyatikrameNa apIha grhnnm| ekendriyAH pRthivyAdayaH pshcaapi| huriti nishcye| yAdRzaiH saptabhirbhAgaiH sAgaraM sampUrNaM bhavati tAdRzamatarasya saptAMzakatrayaM jghnyplyaasngkhyeybhaagenonm| utkRSTatastu sampUrNaM badhnantIti smbndhH||72|| tathA[mUla] dasa igavIsa bicattA, causayaaDavIsa ayara vigalamaNe / sattaMsa paNa ti cha caU, kiMcUNa lahU gurU punnA / / 73 / / vyAkhyA] sAgarANi daza-ekaviMzati-dvicatvAriMzat-catvArizatAnyaSTAviMzatyadhikAni upari ca sAgarasaptAMzakAt paJca trIn SaT caturazca krameNa dvitricaturindriyAmanasaH karmatraye bdhnnti| navaraM sAgarasAgarabhAgAdikaM nijanijaM ythoktmaanm| palyAsaGkhyeyabhAgenonaM sjghnysthititven| tadeva sampUrNa sadutkRSTasthititveneti vishessH||73|| athAyaM bandhasthiterviSayavibhAgaH kuto labhyate?, ucyate, krnnvshaat| tacca gAthAdvayAtmakamidam[mUla] mUliyara payaDi niyaniyaguruThii hara sayarikoDikoDie / jaM laddhaM tamigiMdiyaguruThiI kiMcUNa sA lahuI / / 74 / / eyaM ciya egidiyabaMdhaM vigalAmaNesu jANAhi / paNuvIsA pannAsA, saeNa sahaseNa guNiUNaM / / 75 / / vyAkhyA] ihaikendriyAdInAM garIyasyA laghIyasyAzca bandhasthiterAnayanAya krnnmidm| asyArthaHmUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM ca yakA yakA nijanijA gurusthitistasyAH sAgarakoTIkoTIsaptatyA bhAge datte yallabhyate tatsampUrNaM bAdaraparyAptaikendriyANAM garIyasI bandhasthitistadeva palyAsaGkhyeyabhAgonaM lghiiysiiti| tadyathAjJAnAvaraNasya gurusthiteH sAgaratriMzatkoTIkoTIrUpAyAH sAgarakoTIkoTIsaptatyA bhAge datte bhAgAbhAvAcca samazUnyApagame kRte AgataM sAgarasya trayaH saptabhAgAH tato'yamartho bAdaraparyAptaikendriyA jJAnAvaraNasya karmaNa utkRSTataH sAgarasya saptamAMstrIn bhAgAn sampUrNAn badhnanti, jaghanyatastu tAneva trIn saptabhAgAn plyaasngkhyeybhaagenonaaniti| nanu kimiti sUtre nirupapade ekendriyopAdAne sati teSAM bAdarA iti paryAptA iti ca vRttau vizeSaNadvayaM kriyate ? kathaM vA sarvaikendriyabhedasaGgrahAya sAmAnyena nirvizeSaNA eva te nAdriyanta ? iti, 1 vyAkhyAkartuH TippaNI- etacca ekavikalAmanogRhanavakaM yatheha karmatraye prAdarzi / tathA vedya-moha-nAma-gotreSvapi pRthak pRthag darzayiSyate / saJjitiryagAdigRhacatuSTayaM tu karmasaptake'pi lAghavArthaM pazcAdihaiva bhaNiSyate /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 mana:sthirIkaraNaprakaraNam satyam, ihaikendriyabandho'STadhA samasti, tatazca yathoktau bandhau yathoktavizeSaNeSvevaikendriyeSu labhyete, na punaH zeSeSvapIti jnyaapnaarthm| ayaM cArtha: amaNukkosA ya viraya ukkoso| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-82) iti gAthAvyAkhyAne saarddhshtkvRttaavuktH| tathAhi- bAdaraparyAptaikendriyasya jaghanyasthitibandhaH stokaH, tato bAdarAparyAptaikendriyasya jaghanyabandho vizeSAdhikaH, tataH sUkSmaparyAptaikendriyasya jaghanyabandho vizeSAdhikaH, tataH sUkSmaparyAptaikendriyasya utkRSTasthitibandho'pi vizeSAdhikaH, tato bAdarAparyAptaikendriyasyotkRSTasthitibandho vizeSAdhikaH, tataH sUkSmaparyAptaikendriyasyotkRSTasthitibandho vizeSAdhikaH, tato bAdaraparyAptaikendriyasyotkRSTa-sthitibandho vizeSAdhikaH iti| tato'tra prathamA'STamabandhabhedasaGgrahArthamekendriyANAM bAdaraH paryAptazceti vishessnndvymuktm| atha 'eyaM ciya' ityAdikA dvitIyA karaNagAthA vyaakhyaayte| etadevaikendriyalabdhasAgarabhAgatrayaM paJcaviMzatiguNam, dvIndriyANAM paJcAzadguNam, trIndriyANAM zataguNam, caturindriyANAM sahasraguNam, saJipaJcendriyANAM bandhasthitau jAnIhIti smbndhH| eteSAM ca trayANAM paJcaviMzatyAdiguNitAgatabhAgAnAM saptabhirbhAge hRte jAtamidamasAgarANi daza, ekaviMzatiH, dvicatvAriMzat, catvArizatAnyaSTAviMzatyadhikAni, etadupari sAgarasaptabhAgAH paJca trayaH SaT catvArazca iti| etadapi yathAvasthitaM gurusthititvena, palyAsaGkhyeyabhAgena hInaM tu jghnysthititveneti| tadevaM mUlaprakRtitraye karaNaM bhAvitam, zeSaM mUlaprakRtiSUttaraprakRtiSvapyevameva bhaavyitvym| nanu jaghanyA sthitirmUlaprakRtInAMmuttumakasAya hussA, Thii veyaNIyassa baarsmuhuttaa| aTThaTTha nAmagoyANa sesayANaM muhttNto|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-65) ityevaMrUpA anyatrocyate tatkathamatra kiJcidUnasAgarabhAgatrayAdiketi ?, satyam, sA jaghanyA sthitiH kSapakamanuSyAzritA, iyaM tvekendriyAdyAzriteti vishessH| athAtrAyamevAnantaroktakaraNapratipAdito'rtho mUlottaraprakRtisamudayasatkasthitibandhadvayapradarzanadvAreNa vyAsataH catuHpaJcAzadgAthAbhiH prdrshyte| tathAhibhavabhavaduhadavanIraM, namiuM vIraM suriNdgiridhiirN| mUliyarapayaDisamudayaThiibaMdhamahaM lihe duvihN||1|| muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttaa| aTuTThanAmagoyANa, sesayANaM muhttNto||2|| mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa naamgoyaannN| tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAiM aauss||3|| (pravacanasAroddhAra-1280, sUkSmArthasAroddhAra-64) iti mUlaprakRtiSu oghataH sthitibandhadvayamuktam, vibhAgatastu svayameva jJAtavyamekendriyAdisvAmitayA / caUyAle pagaDisae, igavigalA sanniNaM duvihbNdh| nAuM guruThiisahiyA, paDhamaM liha payaDi baarshaa||4|| karaNAvi sayA titthaahaargsgsmmmiisaaucuu| caudasa muttuM aDavanasayA bhuyAlaM sayaM gahiyaM / / 5 / / sugmaa| atha pUrvagAthApakrAntAH sagurusthitikA dvAdazadhA prakRtaya imAHbAvIsaM dasigAu du, bAra du ddhatera dunni cudsigaa| cha pannAra du solA, du ddhaThArA aTTha atttthaaraa||6|| igasaTThI vIsikkA, vIsaMtIsikka sola caaliisaa| egA u sattarikkA, saguruThiI payaDi baarsimaa||7|| athaitasya dvAdazavidhaprakRtisamudayapratipAdakasya dvAragAthAdvayasya vivaraNarUpaM gaathaasptkmaahaaimsNghynnaagiihaasripumuccsugithirchkkN| siyamuhusurahimiulahurasuraduganihuNha baaviisaa||8||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 53 naggoharisahanArA, hAliddaM vilaya addha terAo / nArAya sAdi caudasa aruNitthikasAyamaNuyadugaM / / 9 / / sAyaM chappannArA, solasigaM kujjmddhnaaraayN| nIlakaDuyaddhaThArA, kiiliyvaamnnysuhumtigN||10|| vigalatigaM aTThArA, tasacau tirijuyala nirayajuyalaM c| teyaviuvviya uralANa sattagA huNddsNtthaannN||11|| paDhamaMtajAi kukhagai, kuvannanavagaM ca nIlakaDuvajjaM / patteyA ya atitthA, thAvara athirAichakkaM ca / / 12 / / chevaTTaM sogArai, bhayakucchanapuMsanIyagoyaM ca / igasaTThI vIsekkA, vigghAvaraNAiM assAyaM / / 13 / / vIsaMtisekkAo, solakasAyAu huMti cAlIsA / micchegasattarikkA, payaDivibhAge sa bArasahA / / 14 / / athaitadeva vivaraNagAthAsaptakaM gAthAdvayasatkadvAroccArapUrvakaM kvApi samagrAM vivaraNagAthAM kvApi kvApi vivaraNagAthAnAM ekaikAn avayavAn kvApi ca tAsAmeva bahUn pAdAn abhigRhya vivriyte| tadyathA bAvIsaM dasigAu tti / Aima gAhA / AdimaM saMhananaM vjrrssbhnaaraacm| AdimA AkRtiH smctursrsNsthaanm| sthiraSaTkamidaM - sthiraM subhagaM susvaram AdeyaM yazaH kIrtizceti / tathA suradvikaM devagatiH devAnupUrvI ceti| evametA dvAviMzatiprakRtayo dshsaagrkottiikottiisthitikaa| du bAra tti| naggoharisaha bAra tti / nyagrodhamaNDala - RSabhanArAcarUpe dve prakRtI dvAdazAtarakoTIkoTI sthitike| dudhatera tti| hAliddetyAdi / hAridravarNa-AcAmlarasarUpe dve prakRtI arddhtryodshaatrkottiikottiisthitike| dunni caudasiMga tti| nArAyetyAdi / nArAcasaMhanana - sAdisaMsthAnarUpe dve prakRtI cturdshaatrkottiikottiisthitike| cha pannAra tti| aruNetyAdi / aruNavarNa-strIveda - kaSAyarasa - manuSyagati-manuSyAnupUrvI-sAtavedanIyarUpAH SaT prkRtyo'trpnycdshkkottiikottiisthitikaaH| du solati / solasigetyAdi / arddhanArAcasaMhanana - kubjasaMsthAnarUpe dve prakRtI SoDazAtarakoTIkoTI sthitike| du ddhaThAra tti| niiletyaadi| nIlavarNa kaTukarasarUpe dve prakRtI saarddhsptdshaatrkottiikottiisthitike| aTTha aTThAra tti / kIliyavAmaNayetyAdi / kIlikAsaMhanana - vAmanasaMsthAna - sUkSma-aparyApta-sAdhAraNavikalatrikarUpA aSTau prakRtayo'STAdazAtarakoTIkoTIsthitikAH / igasaTThI vIsikka tti| tasacautirijuyala ityAdi gAthApAdadazakam / trasaM bAdaraM paryAptaM pratyekaM ceti trsctusskm| tathA tiryaggatiH, tiryagAnupUrvI, narakagatiH, narakAnupUrvI ceti ctsrH| tathA taijasasaptakamidaM - taijasazarIram, kArmaNazarIram, taijasaH saGghAtaH, kArmaNaH saGghAtaH, taijasataijasabandhanam, kArmaNakArmaNabandhanam, taijasakArmaNabandhanaM ceti / vaikriyasaptakaM tu- vaikriyaM zarIram, vaikriyAGgopAGgam, vaikriyaH saGghAtaH, vaikriyavaikriyabandhanam, vaikriyataijasabandhanam, vaikriyakArmaNabandhanam, vaikriyataijasakArmaNabandhanaM ceti / audArika saptakamidam - audArikaM zarIram, audArikAGgopAGgam, audArikasaGghAtaH, audArikaaudArikabandhanam, audArikataijasabandhanam, audArikakArmaNabandhanam, audArikataijasakArmaNabandhanaM ceti| tathA kuvarNanavakamidam- nIlam, kRSNam, durgandhaM (ndhaH), tya(ti) ktam, kaTukam, guru, kharam, rUkSyaM(kSam), zItaM ceti| azubhanavakamapIdamucyate - etanmadhyAnnIlaM kaTukaM ca varjayitvA zeSaM prakRtisaptakaM gRhyte| tathA pratyekaprakRtayo'STAvimAH- parAghAtam, udyotam, Atapam, ucchvAsam, agurulaghu, tIrthakaram, nirmANam, upaghAtaM ceti /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 mana:sthirIkaraNaprakaraNam etA api tIrthakararahitAH sapta prakRtayo gRhyante / tathA asthiraSaTkamidam - asthiram, azubham, durbhagam, duHsvaram, anAdeyam, ayshHkiirtishceti| chedaspRSTa-zokArati-bhaya-jugupsA-napuMsakaveda - nIcairgotramityevametA ekaSaSThiprakRtayo viNshtytrkottiikottiisthitikaaH| vIsaM tIsikka tti| vigghA ityAdi / vighnAni paJca, jJAnAvaraNAni paJca, darzanAvaraNAni nava, asAtaM cetyetA viMzatiprakRtayastriMzadatarakoTIkoTIsthitikAH / sola cAlIsa tti / sola kasAyetyAdi / anantAnubandhi-a svabhAvAH krodha-mAna-mAyA - lobharUpA: SoDaza prakRtayaH ctvaariNshdtrkottiikottiisthitikaaH| -apratyAkhyAna - pratyAkhyAnAvaraNa-saJjvalana - egA u sattarikta tti / micchega tti / mithyAtvamohanIyarUpA ekA prakRtiH spttytrkottiikottiisthitikaaH(kaa)| prakRtivibhAga eSa dvAdazadhApi vyaakhyaatH| tataH bArasahaThAviyANaM, puvvuttappayaDiguruThiINaM tu / hara bhAga micchaThiie, egiNdiymaaibNdhke||15|| athaitAsAM dvAdazAnAM gurusthitInAM mithyAtvasthityA bhAge datte yadvidheyaM tagAthAdvayenAha savvatthavi samasunnAvagame sai bArasolasaThAresu / dohiM kuNa uvaTTaM sarvatrApi - dvAdazasvapi prakRtisamudayagRheSu yathAsvaM nijanijagurusthitInAM mithyAtvasthitezca pratyekaM samazUnyApagame kRte sati tato'pi dvAdazaSoDazASTAdazAtarakoTIkoTIsthitikaprakRtisamudayagRhatrike dvikena bhAjyabhAgahArakarAzyorapavartanAM kuru / tathA payaDicaukkaMmi puNa evaM / / 16 / / adhatereM paNavIsAe, caudase caudasehiM uvaTTe | paMcahiM pannarase adhaThAre paNasattarisaeNaM / / 17 / / ardhatrayodazacaturdazapaJcadazasArdhasaptadazAtarakoTIkoTIsthitike prakRtisamudayagRhacatuSke punaH paJcaviMzatyA caturdazakena paJcakena paJcasaptatizatena ca bhAjya bhAgahArakarAzidvayasyApi paJcaviMzatizatasaptazatIrUpasya, caturdazaka - saptatirUpasya, paJcadazakasaptatirUpasya paJcasaptatizatasaptazatIrUpasya cApavartanAM kuru / tadevaM gRhadvAdazake'pi samazUnyApagame gRhatrike ca dvikApavartane gRhacatuSke ca paJcaviMzatyAdibhirapavartane kRte sati dvAdazasvapi gRheSu yajjAtaM tadgAthAdvayenAha dasa vIsa tIsa cattA, sayari suladdhega du ti ca sagaaMsA / bArasa solaTThAre, paNatIsaMsA cha [satta] aTTha nava / / 18 / / aDavIsaMsA paMca u, adhatere caudasesu paMcaso / caudasamaaMsa tinni u, pannAre pAu adhaThAre / / 19 // eyaM igiMdiyehiM, laddhaM iNameva vigala amnnaavi| kamasolahaM ti paNavIsa, panna saya sahasaguNiyaM tu / / 20 / / iya karaNavasAdAgaya, baMdhaTThiINa paccayanimittaM / muddhANa jaM tayamiNaM, padaMsimo suhvibohtthN||21|| aha liha jaMtaM tiri nava, uDDAho caudareha aTThagihaM / payaDIsaMkhA payaDI, guruThiI bhAgo ya tiygihe||22||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam turi egiMdiyabaMdha, paMcami beiMdi chaThi teiNdii| sattami cariMdiThiI, amaNaThiI aTThame lihsu||23||1 yantrakasthApaneyam 22 2 2 16 prakRtInAM saMkhyA prakRtyutkRSTa sthitayaH sAgara koTA(TI)koTi 1mU 12 / 125 / 14 15 / bhAgahAraH sAgara 7 70 700 70 70 | 70 700 707 saptati koTikoTi ekendriyabandhaH saptatiza | 5* au au au saptati sAgarame zatyA | bhirapava | rapavartane | apavartane tane 3/14 kRte 28/1/5 nApavarta ne1/4 dvIndriyabandhaH | sA 3 | 4|bhA | 4Abha | sAga5 bhA4/ trIndriyabandhaH sA 7 8|bhaa | 8/bhA | sA | 10 // 10 // 10/ 10/ 12 // 12 // 14 // 2/4 | 20/ 2/7 caturindriyabandhaH sA 17 / 17 / / sA 21 22 2 amanaskatiryaga bandhaH | 171 / | 278 / sA | 214 / 228 / / 142/ bhA bhA | 200 bhA bhA bhA 15/ 16/ 6/7 35 28 1 24-25 tamaM gAthAdvayaM na dRshyte|, + = ekenApavartane kRte * dvAbhyAmapavartane kRte
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha karaNavazAdekavikalAmanobhiryallabdhaM tat sukhAvabodhAya saGkalayya gAthAdvAdazakenAhadasigAsigavigalamaNA, sattaM samayara tisattacaudasagaM / bAyAlasayaM uvariM, cau iga duga chacca sattase / / 26 / / bArasisiga vigalamaNA, chappaNa tIsaMsa ayara cau aTTha / satarasa igasayari saya, dasavIsaM paMca pnnrsaa||27|| adhaterigavigalamaNA, paNaaDavIsaM saayara cau aTTha / satarasa aDa sayarisayaM, tera chavIsa cauvIsa solaMsA / / 28 / / giitiriym| caudasigigavigalamaNA, paMcaMso ayara paMca dasa vIsaM / dunni sayA saMpunnA, aMsA uvariM ihaM natthi / / 29 / / paNadasi sigavigalamaNA, tinni u caudaMsa ayarapaNadasagaM / igavIsa caudasuttara, bisaI paNadasa ccha cauraMsA / / 30 / / solasisigavigalamaNA, aDapaNatIsaM sayrpnnigaaraa| bAvIsaDavIsahiyA, dusaI paNavIsa panara tisa vIsaM / / 31 / / gItiH / adhaThArigavigalamaNA, pAu chaccayara pAyasaMjuttA / saDDhA bArasa paNavIsa, saGghadusaI u saMpunnA / / 32 / / aTThArigavigalamaNA, nava paNatIsaM saayara ccha bbArA / paNavIsa dusayasagavanna, panara tIsa paNavIsa paNa aMsA // 33 // vIsisu igavigalamaNA, sattaMsa dugaM ca ayarasagacaudA / aDavIsaM paNasIyA, dusaI iga du cau paMca sattaMsA / / 34 / / gItiH / tIsisu igavigalamaNA, sagaMsa tigamayara dasigavIsaM ca / bAyAlaDavIsahiyA, causaya paNa tiga ccha cauraMsA / / 35 / / cattAsigavigalamaNA, sagaMsa caumayara cauda aDavIsaM / sagavannigasayarijuyA, paNasaya duga cau iga tigNsaa|| 36 / / sairisu igavigalamaNA, ayarigapaNavIsa panna sayasahasaM / saMpannaM baMdhaMti, bhAgA iha natthi uvariM tu / / 37 / / igavigalA sannIhiM, karaNavasA jamiha laddha taM punnaM / guruThii tesiM sacciya paliyAsaMkhaM saUNalahU / / 38 / / atha yantrokta evAmanaskabandhe kaJcidvizeSamAha igavigalA'baMdhA u, viuvvie paDhamu baMdhu amaNakao / dunni sayA paNasIyA, aMsA paMceva uvariM 'tu / / 39 / / ekendriyavikalendriyANAM vaikriyaikAdazake bandhaniSedhAt prathamata eva tadbandho'manaskakRta eva syAt / sa ca vaikriyasaptakasya narakadvikasya ca viMzatikoTIkoTIsthitikatvAd atarasaptamabhAgasahasradvayarUpaH tasya ca saptabhirbho(rbhA)ge jAte dve zate paJcAzItyadhike saptamabhAgapaJcakaM ca / devadvike punardazakoTIkoTIsthitikatvAd atarasaptamabhAgaikasahasrarUpaH tasyApi saptabhirbhAge jAtaM dvicatvAriMzataM atarazataM saptamabhAgaSaTkaM ceti| etacca bandhadvayamapi utkRSTam, jaghanyantu dvitayamapi pRthak pRthak palyAsaGkhyeyabhAgenonaM jJAtavyam / ' samprati prasaGgata eva ye jIvA yakAH prakRtIH svabhAvAdeva na badhnanti tA gAthAdvayenAha baMdhaMti na igavigalA veuvviyachakka devanirayAuM / tiriyA titthAhAraM gaittasA naratiguccaM ca / / 41 / / (40) viuvviyachakvaM ti| vaikriyazarIram, vaikriyAGgopAGgam, devagatiH, devAnupUrvIm, narakagatiH, narakAnupUrvI ceti vaikriyssttkm| gatitrasAstejovAyavaH / naratrikaM manuSyagatiH, manuSyAnupUrvI, manuSyAyu (yU ) ruupm| tathA narayasurasuhumavigalattigANi AhAraduga viuvvidugaM / baMdhahi na surA sAyava, thAvaregiMdineraiyA / / 42 / / (41) etatprakRtiSoDazakaM devA na badhnanti / nArakAH punaretadeva prakRtiSoDazakaM Atapa - sthAvaraekendriyajAtisahitaM svabhAvAdeva na badhnantIti / ahuNA bhaNimo mUliyarapayaDiNa Thir3abaMdhaduvihaMpi / sannihiMpaNidiehiM jaha kar3a kiirikrissiy[||42||] 1 na dRzyate catvAriMzattamI gAthA / kramaH vismRto dRzyate / baMdhaMti na / / 40 / / narayasura ||41 || ahuNA bhaNimo / / 42 / / ityevaMprakAraH kramaH bhAvyaH /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 57 atha saJjJibhirbadhyamAnasya mUlaprakRtyaSTakasya gAthAdvayena, uttaraprakRtInAM ca catuzcatvAriMzacchatasya gAthASaTkena ca bandhasthitidvayamAha muttumakasAya hussA gAhA / (muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttA / aTThaTThanAmagoyANa, sesayANaM muhuttNto||43||) mohe koDAkoDIu sattarI gAhA / (mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa nAmagoyANaM / tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAI Aussa / / 44 / (pravacanasAroddhAra - 1280, sUkSmArthasAroddhAra -64)) daMsaNa cauvigghAvaraNalohasaMjalaNahussa tthiiibNdho| aMtamuhuttaM te aTTha jasucce bArasayasAe / / 45 / / (sUkSmArthasAroddhAra-64) darzanAni catvAri cakSuracakSuravadhikevalarUpANi, vighnAni paJca, darzanAni catvAri cakSuracakSuravadhikevalarUpANi, vighnAni paJca, AvaraNAni matijJAnAvaraNAdIni paJca / do mAsA addhaddhaM, saMjalaNatige pumaTTavarisANi / bAvIsA payaDINaM, lahu Thii sannINa khavagANaM / / 46 / / (sUkSmArthavicArasAroddhAra-74, karmaprakRti-77) dvau mAsau tasyArdhaM mAsastasyApyardhaM pakSaH saJjvalanakrodhamAnamAyAsthitiH / sese sae igAre, veuvvikkArase ya sannINaM / ayaraMtakoDikoDI, lahuThii niyamA ihaM jamhA / / 47 / / vaikriyaikAdazakasya ekavikalendriyayoH bandhAbhAvAt prathamato'pi amanaskakRta eva bandho bhavatIti vizeSajJApanAya pRthagupAdanam / tacca vaikriyaikAdazakametad- vaikriyazarIram, vaikriyAGgopAGgam, vaikriyaH saGghAtaH, vaikriyavaikriyabandhanam, vaikriyataijasa-vaikriyakArmaNa-vaikriyataijasakArmaNarUpaM bandhanacatuSTayamiti, devagatidevAnupUrvI, narakagatiH, narakAnupUrvI ceti / nanu dvAviMzatyadhikasya prakRtizatasya jaghanyAd atarAntaHkoTIkoTIrUpAd aparaH ko'pi laghutaraH sthitibandhaH kasmAnnokta ? ucyate, iha jamha tti / iha sthitibandhAdhikAre yasmAt kAraNAt sarvaprakRtiviSaye saJjJinAmabhavyAnAM bhavyAnAmapi saJjJimithyAdRSTInAM atarAntaHkoTIkoTIto hInataro'paraH sarvo'pi sthitibandho niSiddho'stItyAha sannINamabhavvANaM, bhavvANaM vi sannimicchadiTThINaM / ayaraMtakoDIhINu, [atthi ?] jahanno vi no bNdho|| nanvayamapi niSedhaH kutaH ? ucyate, saardhshtkaat| tathAhi ayaraMto koDAkoDIu ahigo sAsaNAisu na bNdho| hINo na apuvvaMtesu neva ya abhvvsnnimi|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-81) atra pAdatrayaM sugamam, turyastu vyAkhyAyate / neva yetyAdi / abhavye saJjJinyAyurvarjitAnAM saptAnAM karmaNAM sAgaropamAntaHkoTIkoTIto hIno bandho naiva bhavati / neva yatti cazabdena bhavye'pi mithyAdRSTau saJjJini na bhavatItyAcaSTe iti tadvRttiH / atha pUrvoktaH catuzcatvAriMzacchatasaGkhyAprakRtInAM gurusthitimAha cauyAle payaDisae, guruyaM taM sanniNo kuNaMti tthiiN| bAvIsaM dasigAo iccAiNa jA bhaNiyapuvviM / / 47 / / atra pUrvArddhena tAM sthitiM kurvantItyuktam, tatra sA kiMrUpetyAha
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam baaviismityaadi| bAvIsaM dasigAo, duvAra dudha(kha)tera dunni cudsigaa| ityAdinA dvAragAthAdvayena (gA. 6, 7) atraiva prakaraNe pUrvapradarzitena yakA yakA bhaNitapUrvAstAmiti smbndhH| atha bhAgAnahaprakRticaturdazakasya bandhadvayaM gAthASaTkenAhaaMto koDAkoDI, titthAhArANa jitttthtthiibNdho| aMtamuttamabAhA iyaro sNkhijgunnhiinno||48|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-70, zatakaprakaraNabhASyam-340,356) nanu tIrthakaranAmnaH sAgarAntaHkoTIkoTIrUpA sthitiruktA, sA ca tiryagatigamanaM vinA na pUryate, tiryaggatau ca tiriyA titthAhAramiti ( ) vacanAt tasya bandhaniSedhaH, tatkathamidam ? atrocyate, tIrthakaranAma hi dvidhAavazyavedyam anavazyavedyaM c| tatra yadavazyavedyaM tribhuvanAdhipatyarUpatayA tattiryaggatau na praapyte| anavazyavedyaM tu prApyata eva, yatastatprabhRtasthitikam api apavartanAkaraNena laghusthitikaM kriyate, udvartanayA vA tdnyprkRtitvenaavsthaapyte| taduktaMjamiha nikAiya titthaM, tiriyabhave taM nisehiyaM sNtN| iyaraMmi natthi doso, uvvttttovttttnnaasjjho|| (paJcasaGgrahaH-251) nikAcitamityavazyavedyaM = tIrthakarabhavAtprAk tRtIyabhave yadRDhabandhanIkRtam ityrthH| tasya ca dvidhApyabAdhA = bandhottaramanudayAvasthArUpA antrmuhuurtmaanaa| tataH paraM dalikaracanAyAH sadbhAvenAvazyaM pradezodayasya smbhvaaditi| kecitpunaH tIrthakaranAmAntarmuhUrtAdUrdhvaM kasyacitpradezata udeti, tadudaye cAjJaizvaryAdaya RddhivizeSA anyajIvebhyo viziSTatarAstasya bhavantIti sambhAvayAma iti vyaacksste| iyaro ityaadi| tIrthakarAhArakadvikayorutkRSTasthitibandha eva saGkhyeyaguNahInaH san itaro jaghanyasthitibandho bhvtiiti| idamuktaM bhavati- yAvatA palyopamAsaGkhyeyabhAgena UnaH sAgaropamakoTIkoTIrUpa utkRSTasthitibandha uktaH sa eva tenaiva palyopamAsaGkhyeyabhAgena saGkhyeyaguNena hInaH san itaro bhvtiiti| atha caturgatigatajIvAnAM yathAsambhavaM gaticatuSTayaviSayaM AyurbandhadvayamAha- tatrApi prathamaM jghnym| suranirayamihuNavajA, jIvA baMdhaMti Aulahu khuddddN| suranirayA aMtamuhU, dasavAsasahassamihuNA vi||49|| suranArakamithunakavarjitAH saGkhyAtAyuSaH sarvatiryaJco manuSyAzca tiryaGmanuSyagatidvayaviSayaM kSullakabhavagrahaNarUpam, devAH pRthivyabvanaspatisaJjitiryaksajJimanuSyaviSaye, nArakAstu sajhitiryaksajhimanuSyaviSayam evAntamuhUrtarUpam, mithunakA api bhavanapativyantaraviSayaM varSasahasradazakarUpaM jaghanyaM prbhvaayurbdhnntiiti| atha teSAmeva utkRSTamAhaigavigala puvvakoDiM, parAyu amaNo asNkhpllNsN| saMkhAo tiriyamaNuyA, tirinaravisayaM tu plltig||50|| (zatakanAmA paJcamaprAcInakarmagranthaH-34) te dovi titIsayare, nirae maNuyA suresu tetiisN| tIriyAThAra suresu, jaM taggai jA shssaar||51|| ekendriyAH paJcApi vikalendriyAstrayo'pi bhavasvabhAvAt tiryaGmanuSyaviSayam Ayurdvayameva bdhnnti| 1 'aMto koDAkoDI' ityAdi gAthAyAm /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam taccotkRSTaM pUrvakoTirUpam amanasko'sajhitiryagutkRSTatazcastasRSvapi gatiSu palyAsaGkhyeyAMzarUpam, tathA saGkhyAtAyuSaH sajhitiryaJco manuSyAzca tiryagatau manuSyagatau ca palyatrayarUpam, narakagatau tu ete ubhaye'pi trayastriMzadatararUpam, devagatau punaH manuSyAH trayastriMzadatararUpam, tiryaJcastu sahasrArAntagAmitvAt sAgarASTAdazakarUpam utkRSTaM parabhavAyurbadhnantIti smbndhH| sammUrchimamanuSyAstu jaghanyato'pi utkRSTato'pi antamuhUrtarUpameva prbhvaayurbdhnntiiti| atha mithunakanArakasurAnadhikRtyAha tirinaramihuNa surAuM, ekaM ciya taM paraM tipllmiyN| suranirayA uko (kko)saM, puvvakoDi tirinaresu [punn||52|| tatra tiryaJco narAzca mithunakA suraayuuruupmekmevaayurbdhnntiiti| tacca plytrymitm| ete bhavasvabhAvAdeva tiryaGmanuSyanArakAyUMSi na bdhnntyev| devanArakA punaH tiryaggatau manuSyagatau vA puurvkottiruupmevaayurbdhnntiiti| ete'pi bhavasvabhAvAdeva devanArakAyuSAM dve api na bdhnntiiti| atha samyaktvamizrayorbandhadvayamAhasamme lahu aMtamuhU, samahiya chAvaTThi ayara gurutthiii| aMtamuha duha vimIse, bhaNiyaM pannavaNa tiiviispe||53|| taccedamsammattaveyaNijassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM chAvaTThi sAgarovamANi saairegaaii| tathA- sammAmicchattaveyaNijassa jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aNtomuttmiti| (prajJApanA pada-23,sUtra-1700) samyaktvavedanIyasya yato(t) jaghanyataH sthitiparimANamantarmuhUrtamutkarSataH SaTSaSTisAgaropamANi sAtirekANi tat vedanamadhikRtya veditavyam, na bandhamAzritya, smyktvsmygmithyaatvyorbndhaabhaavaat| mithyAtvapudgalA eva hi jIvena samyaktvAnuguNavizodhibalatastridhA kriynte| tadyathA- sarvavizuddhA, ardhavizuddhA, avishuddhaashc| tatra ye sarva vizuddhAste samyaktvavedanIyavyapadezaM labhante, ye ardhavizuddhAste samyaGmithyAtvavedanIyavyapadezamavizuddhA mithyAtvavedanIyavyapadezamato na tyorbndhsmbhvH| yadA tu teSAM samyaktvasya samyagmithyAtvapudgalAnAM ca svarUpataH sthitizcintyate tadA antarmuhUrtonasaptatisAgaropamakoTIkoTIpramANA veditvyaa| sA ca tAvatI yathA bhavati tathA karmaprakRtiTIkAyAM saGkramakaraNe bhAviteti tato avdhaaryaa| iti prjnyaapnaasuutryormlygirivRttiH| athopasaMhAramAhaegidimAibaMdho, duhAvi lihio'ddvnnpyddise| pannavaNativIsapayA tiuddesA sirimhiNdehi||54|| gataM prsnggaagtm|| 74 / / 75 / / atha prastutatamidam- karmatraye ekendriyAdInAM bndhsthitidvymuktm| tatra ca laghusthitau kiJcidUnatvamabhANi tacconatvaM kiyatpramANamityAha mUla] kammA asaMkhugiMdisu, saMkho vigalAmaNesu UNatte / pannavaNa tivIsapae, savvesi asaMkhu pallaMso / / 76 / / vyAkhyA] kArmagranthikA ekendriyANAM sthiterUnatve palyAsoyaM bhAgam, vikalAmanasAM tu palyasya saGkhyeyaM bhAgamAhurbhaNanti ca
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam esa egidiya jeTTho, pallA saMkhaMsahINa lhubNdho| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-75) tathAkamaso vigala asannINa, pallaM saMkhasaUNao Daharu tti| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-76, karmaprakRtiH-81) siddhAnte tvekendriyavikalAmanasAM sarveSAmapyUnatve eka eva palyasyAsaGkhyeyabhAga uktH| tathAhi egiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhaMti ? go[yamA!] jahanneNaM sAgarovamassa tinni sattabhAge paliovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNae, ukkoseNaM te ceva paDipanne bNdhNtiityaadi| (prajJApanA pada-23, sUtra-1705) tathA dvIndriyadaNDake beiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kammassa kiM baMdhaMti ? goyamA ! jahanneNaM sAgarovamapaNuvIsAe tini sattabhAgA paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA, ukkosseNaM te ceva paDipunne baMdhaMti ityaadi| (prajJApanA pada-23, sUtra-1715) tathA- teiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhaMti ? goyamA ! jahanneNaM sAgarovamapannAsAe tinni sattabhAgA paliovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA ityaadi| (prajJApanA pada-23, sUtra-1721) evaM cturindriydnnddke'pi|(suutr-1725) asjnyipshcendriydnnddke'pi| (sUtra-1728) sarvAsAmapi prakRtInAM jaghanyasthiterUnatvaM palyAsaGkhyeyabhAgenaivoktam, na tu kvApi sngkhyeybhaageneti| prajJApanAyAstrayoviMzapadesAgarovamapaNuvIsAe tinni sattabhAgi tti| (prajJApanA pada-23, sUtra-1715) asya vAkyasyAyamarthaH- dazasAgarANi paJca saptabhAgA iti| kathamidamiti cet, ucyate, sAgarapaJcaviMzateH saptabhirbhAge trikena cotthApitairlabdhaM sAgaratrikaM catvArazca sAgarasaptabhAgAH(344/7) tata etatviguNitaM yathoktamAnaM bhvtiiti| evam teMdiyA NaM sAgarapannAsAe sattatinnibhAgi tti| (prajJApanA pada-23, sUtra-1721) trIndriyANAM sAgarapaJcAzato'pi saptabhirbhAgaH, labdhaM sAgarasaptakam ekazca bhAga iti| etadapi triguNitamekaviMzatisAgarANi saptamabhAgatrayaM ca bhvtiiti| evam caturiMdiyA NaM sAgarasayassa sattatinnibhAgi tti| (prajJApanA pada-23, sUtra-1725) caturindriyANAM sAgarazatasyApi saptabhirbhAge labdhaM caturdazasAgarANi saptamabhAgadvayaM c| punaretat triguNitaM dvicatvAriMzatsAgarANi SaT ca saptabhAgA bhvntiiti| evam asannINaM sAgarasahassa satta tinnibhAgi tti| (prajJApanA pada-23, sUtra-1728) asajJinAM sAgarasahassassa satta tinnibhAgi tti| 1 tiNNisattabhAgA iti pAThaH / 2 sAgarovamasayassa tiNNi sattabhAgA iti pAThaH / mu. 3 sAgarovamasayassa tiNNi sattabhAgA iti pAThaH / mu.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam asajJinAM sAgarasahasrasyApi saptabhirbhAge labdhaM dvicatvAriMzadadhikaM sAgarazataM sAgarabhAgAzca SaT, punaretattriguNitaM sAgarazatAni catvAri aSTAviMzatyadhikAni sAgarabhAgAzcatvAra iti|| 76 / / uktaM saprasaGgaM karmatrayam, atha kramaprAptaM vedanIyamAha[mUla] caudasaMgatigamUNaM, sattaMsA punna tinni veyaNIe / lahuguruThii igiMdisu, vigalamaNe ayara paNa dasa ya / / 7 / / igavIsA cau da(du)ttara, dusaI caudaMsa paMca dasa cha caU / kiMcUNA hussaThiI, guruI jA NANavaraNijje / / 78 / / sA puNa dasa igavIsA, ayarapi(bi)cattA taha 8vIsahiyA / sayacauro uvariM paNa, ti cha cau sattaMsayA puNNA / / 79 / / vyAkhyA] tisro'pi gAthA sugmaa| navaramatra gAthoktAGkAnAmanayane krnnmidm| vedanIyasya prathamagRhe sAtasatkasAgarakoTIkoTIpaJcadazakasya, dvitIyagRhe asAtasatkatriMzatkoTIkoTerubhayatrApi koTIkoTIsaptatyA bhAge, bhAgAlAbhAcca samazUnyApagame prathamagRhe ca rAzidvaye'pi paJcabhirapavartane kRte labdhaM sAgarasya cturdshaaNshktrym| dvitIye tvapavartanAbhAve'pi sptaaNshktrym| tadeva ca pRthak pRthak paJcaviMzatyAdibhiH caturbhirguNakArairguNitaM yathoktamakamAnaM bhvtiiti||77||78||79|| atha mohanIye[mUla] sattaMso kiMcUNo, mohe egidi baMdhaThiI hussA / guru ayaraM saMpunnaM, vigalamaNe ayara tiga satta / / 8 / / caudasa bAyAlasayaM, aMsA cau iga du chacca UNa lahU / punnaM parNeivIsa pannA, sayaM sahassaM ca ayara gurU / / 81 / / vyAkhyA ] sugme| navaramatrApi prathamagRhe hAsyaratyAdisatkasAgarakoTIkoTIdazakasya, dvitIyagRhe mithyAtva-satkakoTIkoTIsaptaterubhayatrApi koTIkoTIsaptatyA bhAge, bhAgAbhAvAcca samazUnyApagame kRte labdhaM prathamagRhe saptAMzaka eko dvitIyagRhe saptamAMzAH spt| tatastatraikenotthApite labdhaM sAgaramekaM tatastaddvayamapi pRthak pRthak paJcaviMzatyAdizcaturbhirguNitaM yathoktamekamAnaM syaaditi||8|||81|| atha bahuvaktavyatvAdAyuSaH tadatikramya nAmagotre aah| tatrApi gAthAtrayeNa nAmakarmauccairgotranIcairgotrANAM laghusthitim, caturthagAthayA tu nAmagotrakarmaNordvayorapi samuditayorgurusthitiM ca pratipAdayitumAha [mUla] nAme igi sattaMsaM, vigalamaNa ayara tisatta caudasagaM / bAyAlasayaM uvariM, cauiga du cha aMsa Una lahU / / 82 / / vyAkhyA] iha gAthAtraye'pi igIti zabdena ekendriyAH paJceti jnyaatvym||82|| [mUla] bhUdavaNA sattaMsaM, ucce vigalamaNa ayaratigasatta / 1 kevalaM mUle bhinnAni gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA - nAme sattaM segaM paMcavi egidi goyakammesu / bhUdagataravo ikvaM sihitaravo dunni sattaMse / / 82 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 caudasa bAyAlasayaM, lahu cau iga du cha ya UNaMsA / / 83 / / 1 [vyAkhyA] atra tejovAyudvikaM nAbhANi / tayoruccairgotrasya bndhaabhaavaat||83|| [mUla] tIigi sattaMsadugaM, vigalamaNA ayarasatta caudasagaM / aDavIsa dusaya paNasI, iga du caupaNaM saUNalahU / / 84 / / 2 guru nAma goi igi do, sagaMsa vigalamaNa ayara saga cauda / aDavIsa sapaNasIyA dusaI punnaM saiga du cau paMca / / 85 / / 3 [vyAkhyA] giitiH||84 / / 85 / / ityevaM saptasvapi karmasvekendriyavikalAsaJjJinAM dvidhApi bandhasthitiruktA / samprati narasaJjJitiryaGnArakasurANAM dvidhApitAmAha [vyAkhyA ] nritti| manuSyagRhe ghAtiSu jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohAntarAyarUpeSu catuSSu karmasu jghnybndho'ntrmuhuurtm| tathA muhUrtA aSTau nAmagotre ca / tathA - bArega tti / SaNNAM bhaNitatvAd AyuSazca bhaNiSyamA - NatvAd uccaritanyAyAdekasminve (nnapi, ve)danIyakarmaNi dvAdazamuhUrtA laghu bandhasthitiriti sambandhaH / tathAayaraMta ityaadi| atarANAmantaH koTA (TI) koTI ekaikA saptasu karmasu pratyekaM laghubandhaH / saJjJitiryaggRhe, nArakagRhe, suragRhe ceti / / 86 / / tathA [mUla] nari ghAisuM aMtamuhU, muhutta aDa nAmagoya bArege / ayaraMtakoDikoDI, sattasu lahu tiriyanirayasure / / 86 / / 2 3 mana:sthirIkaraNaprakaraNam [mUla] guru ayarakoDikoDI sayarI, mohaMmi nAmagoe / vIsaM tIsaM causuM, sannI tirimaNunirasurANaM / / 87 / / [vyAkhyA] sugamA / / 87 / / athAyuSorbandhasthitidvayaM bibhaNiSurAdau tAvattasya navabhaGgikAmAha [vyAkhyA] atra sUcakatvAt sUtrasyeti padAdhyAhAraH / tato'yamarthaH - laghumadhyagururUpasyAbAdhAtrayasya pratyekaM laghumadhyagururUpairAyurbandhaistribhiH saha sambandhAt navabhaGgA bhavanti / te ceha na sAmAnyena padadvayamIlanamAtreNaiva 1 kevalaM mUle bhinnAni gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA - UNa lahugurU paMcavi kammaduge punnadunni sattaMse / vigalamaNA kammaduge ayaratigaM satta caudasagaM ||83|| kevalaM mUle bhinnAni gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA - bAyAlasayaM uvariM, cauro ega duga chacca sattaMsA / kiMcUNa lahU aha gurU ayarA satteva caudasa ya // 84 // kevalaM mUle bhilAti gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA - [mUla] lahu majjha guru abAhA, Au tti baMdhehiM huMti navabhaMgA / paDhama cau paMcamaTTama, navame muNe sayaM cauro te / / 88 / / 5 aTThAvIsaM tatto, paNasIsaM juttayA sayA dunnI / sattaMsA egadugaM, cauro paMceva se punnA / / 85 / / 4 mUle yadyapi 'bhaNihaM' pATho dRzyate, parantu vyAkhyAkArasya 'muNe' pATha eva abhISTaH draSTavyA gAthA - 94 / 5 mUle bhinnAni gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA lahu majjha gurU abAhA AuttibaMdhehiM huMti navabhaMgA / paDhamaMtime bhaNissaM, suNijja sayameva sattatte ||88||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam bhaNitavyA, kiM tvabAdhAkAlodayakAlobhayAtmakatvavizeSitA ev| tadyathA- jaghanyA abAdhAntarmuhUrtAtmikA jaghanyazcAyurbandho lghvbaadhaantrmuhuurtshitpaarbhviklghvntrmuhuurtmaanaayurbndhruupH| jaghanyAbAdhA antarmuhUrtAtmikA Ayurbandhastu utkRSTo lghvbaadhaashitstrystriNshdtrruupH| madhyamA abAdhA aniyatamAnA Ayurbandhastu (ja)ghanyo aniytaa(t)abaadhaashitpaarbhvikaantrmuhuurtmaanaayurbndhruupH| madhyamA abAdhA aniyatarUpA Ayurbandho'pi madhyamo aniyatAbAdhasahita aniytaayurbndhruupH| madhyamA abAdhA aniyatarUpA Ayurbandhastu utkRSTo madhyamAbAdhAsahitatrayastriMzadatararUpAH (pH)| utkRSTAbAdhA pUrvakoTitribhAgarUpA Ayurbandhastu jaghanyaH pUrvakoTitribhAgasahitaH paarbhvikaantrmuhuurtmaanaayurbndhruupH| utkRSTAbAdhA pUrvakoTitribhAgarUpA Ayurbandhastu madhyamaH pUrvakoTitribhAgasahita aniytaayurbndhruupH| utkRSTAbAdhA pUrvakoTitribhAgarUpA Ayurbandho'pyutkRSTaH puurvkottitribhaagaadhiktrystriNshdtrruupH| atra ca yena kAraNenaite bhaGgakA evaM vaiSamyena vyAkhyAtAstatkAraNamatraivAgre bhaGgakanavakodAharaNAnantaraM svayameva vyktiikrissyte| nanvabAdhAkAlodayakAlayoH kaH prativizeSaH? ucyate- iha vartamAnabhavasya tribhAganavamabhA(gA)dau yAvadantimAntarmuhUrte vA sarve'pi prANinaH parabhavAyurbadhnantIti sthitiH| paraM na tadAyurbandhAnantaraM tatkSaNameva udeti, kiM tviha bhavAdUrdhvaM parabhavAdyasamaya eva smudeti| tatazcehatyAyurbandhasya pArabhavikAyurudayasya ca yo yo vyavadhAnakAlo jaghanyato antarmuhUrtamAtra utkRSTatastu pUrvakoTitribhAgarUpaH sa sarvo'pi abaadhaakaalo'bhidhiiyte| udayakAlaH punastasminneva pUrvabhavabaddhe parabhavAyuSi anubhUyamAne jaghanyato'ntarmuhUrtamAtra utkRSTatastu trayastriMzadatararUpa iti mahAn vishessstyoriti| nanu attamuttamabAhA savvAsiM savvahiM ddhrbNdhe| ( ) iti vacanAd atra navabhaGgikAyAM yakA dvitIyatRtIyabhaGgayorjaghanyA abAdhA madhyamotkRSTAyurbandhayoryA ca caturthabhaGge madhyamAbAdhA jaghanyAyuSi ya(yA)pi ca saptame bhane utkRSTAbAdhA jaghanyAyuSi sA na yujyata iti cet, satyam, etadabAdhAlakSaNaM AyuSo'nyatra jnyeym| yata uktaM sArddhazatakavRttau AyuSastu cturbhirbhnggkairbaadheti| tadyathA- jyeSThe jyeSThA, jyeSThe jaghanyA, jaghanyo(nye) jyeSThA, jaghanye jaghanyA abaadheti| () gAthottarArddhaM tu vyktmev||88|| atha prathamabhaGgodAharaNamAha mUla] puDhavAi ekkArasa, baMdhahiM lahu parabhavAU aMtamuhU / puvvabhava lahu abAhA, aMtamuhuttaM pi iha majjhe / / 89 / / vyAkhyA] pRthivyAdayo manuSyaparyantA ekAdazApi parabhavAyurjaghanyato'ntarmuhUrtaM badhnantIti smbndhH| nanu jaghanyA'ntarmuhUrtAtmikA abAdhA Ayurbandho'pi jaghanyo'ntarmuhUrtarUpa etadvitayarUpasya jaghanyAntarmuhUrtadvayAtmakasya 1 atrAyaM pAThaH sambhAvyaH - Ayurbandho'pi madhyamo laghvabAdhAsahita aniyatAyurbandharUpaH / jaghanyAbAdhAntarmuhUrtAtmikA...
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 mana:sthirIkaraNaprakaraNam prathamabhaGgasya prastutatvAt kathamekamevAntarmuhUrtamuktam?, ucyate, puvvbhvetyaadi| pUrvabhavasambandhinI yA laghvI abAdhA tasyAH sambandhi yajaghanyamantarmuhUrtaM tadapyasya madhye astyev| paramantarmuhUrtAnAmasaGkhyeyabhedatvAt jaghanyAbhyAm abAdhAparabhavAyurantarmuhUrtAbhyAM dvAbhyAmapyekamevAntarmuhUrtaM vivakSitamiti bhaavH||89|| athavA [paJca]camASTamanavamabhaGgAn bibhaNiSuH prathamaM tAvat pRthivyAdInAmutkRSTAn parabhavAyurbandhAn pRthivyAdisambandhivakSyamANasvarUpAbAdhAsUcAM cAha [mUla] igavigala puvvakoDiM, parAu amaNo asaMkhapallaMsaM / __ tirinaratetIsayare, baMdhahiM esiM abAha imA / / 10 / / vyAkhyA ] atra tAvat tvametAn pRthivyAdyutkRSTaparabhavAyurbandhAna tathA pRthivyAdisambandhyabAdhAzcemA vakSyamANasvarUpA pRthak pRthaga jAnIhi iti smbndhH||10|| tAzcaitA: mUla] satibhAgasattasahasA, vAsANaM dunni sahasa satibhAgA / diNamega vAsasahaso, satibhAgA tinni samasahasA / / 91 / / vAsacaukkaM solasa, satibhAgadiNA taheva mAsadugaM / puvvakoDitibhAgo, duhatiri mA(ma)Nue sasa abAhA / / 92 / / vyAkhyA] / / 91 / / 92 / / / evametAH pRthivyAdInAM yathAsvaM nijanijapUrvabhavatribhAgarUpA abAdhA pradarzya vivakSitabhaGgakAnAM yojanAmAha [mUla] eyANa u abAhANa, jogibhaMgA bhavaMti tinnee / aTThasu gihesu paMcasu, navamiTThasu gihiduge navamo / / 93 // vyAkhyA] eteSAM pUrvagAthAtrayoktAyurbandhAbAdhAnAM yathAsvaM yoge sati pRthivyAdInAM gRhASTake bhaGgakanavakamadhyAt madhyamAbAdhA madhyamAyurbandharUpaH paJcamo bhaGgaH, navamagRhe ca utkRSTAbAdhA madhyamAyurbandharUpo'STamo bhaGgaH, dazamaikAdazagRhayostu utkRSTAbAdhA utkRSTAyurbandharUpo navamazca bhaGgakaH syaaditi| athAyamevArthaH savyaktataraH punaH prdrshyte| pRthivIkAyikAH satribhAgavarSasahasrasaptAdhikAM pUrvakoTimutkRSTaM prbhvaayurbdhnntiiti| evamapkAyikAH satribhAgavarSasahasradvayAdhikAM pUrvakoTim, tejaso'horAtrAdhikA pUrvakoTim, vAyavo varSasahasrAdhikA pUrvakoTim, taravaH satribhAgavarSasahasratrayAdhikA pUrvakoTim, taravaH satribhAgavarSasahasratrayAdhikA pUrvakoTim, dvIndriyA varSacatuSTayAdhikA pUrvakoTim, trIndriyAH satribhAgadinaSoDazAdhikA pUrvakoTim, caturindriyA mAsadvayAdhikA pUrvakoTim, asajhitiryaJcaH pUrvakoTitribhAgAdhikaM palyopamAsaGkhyeyabhAgam, sajhitiryaJco manuSyAzca pUrvakoTitribhAgAdhikAni trayastriMzasAgarANyutkRSTaM parabhavAyurbadhnantIti snnttngkH||13|| 1 mUle bhinnAni gAthAkSarANi dRzyante / tadyathA - igavigala puvvakoDiM, parAu amaNo asaMkhapallaMsaM / tirinaratetIsayare, savvesuvari guru abAhA / / 10 / / 2 duhatiri maNue guru abAhA / iti mUle / 3 eSA gAthA mUle na dRzyate /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha nArakadevayormadhyamAbAdhA jaghanyAyurbandharUpaM caturthaM bhaGgaM madhyamAbAdhA madhyamAyurbandharUpaM paJcamaM ca bhAga(bhaGga)mAha mUla] nArayasurA jahannaM, parabhava AuM kariti aMtamuhU / guruyaM pi puvvakoDiM, duvihe vi abAha chammAsA / / 94 / / vyAkhyA] sugmaa| kecit punardevanArakayoH parabhavAyurbandhe abAdhAmantarmuhUrtarUpAmapIcchanti iti teSAM mate devanArakANAM prathamo'pi bhaGgaH syAditi udAhRtAH prthmcturthpnycmaassttmnv(m)bhnggkaaH| atha yaduktaM- muNe sayaM cauro te| iti| (gA.88) ime kSullakabhavagrahaNI(Ne) aniyataM parabhavAyurbadhnanti dvitIyo bhnggH| antarmuhUrtAyustandulamatsyastrayastriMzadatarANi badhnAtIti tRtiiyH| madhyamAyustiryaGmanuSyo vA trayastriMzadatarANi badhnAtIti sssstthH| pUrvakoTitribhAguzeSAyuH tiryaGmanuSyo vA jaghanyamantarmuhUrtaM badhnAtIti sptmH||94|| athAyurbandhagatameva kiJcidvizeSamAha [mUla] Ausi jaivIya pAyaM, suvvai paDivayaNamudayamitteNaM / ___ tahavi ya pannavaNAe, abAhaudaehiMto iha vi / / 95 / / vyAkhyA] nanu AyuSi kiyatI parabhavabandhasthitiriti prazne parabhavagatAnAM ya eva AyuHkarmadalikAn bhavanakAlastenaivaikenAbAdhArahitena prAyeNa sthAnasthAneSu prativacanaM shruuyte| tadyathA- pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyAsajJisajJipaJcendriyatiryaGmanuSyA sarve'pi parabhavAyurjaghanyamantarmuhUrtaM badhnanti, utkRSTaM tu krameNa pRthivyAdayo aSTau pUrvakoTim, asajhitiryaJcastu tiryaGmanuSyanArakadevAyuSAM palyAsaGkhyeyabhAgam, saJjitiryaJco manuSyAzca tiryaGmanuSyeSu palyatrayam, nArakadeveSu punarjaghanyato dazavarSasahasrANi utkRSTatastu trayastriMzatsAgarANIti, nArakadevAH tiryaGmanuSyeSu jaghanyato antarmuhUrtam utkRSTaM tu puurvkottim| ete ca nArakadeveSu svabhAvAdeva notpadyanta iti tadAyuSI na badhnanti iti| tadevam iyatApi yadi sAdhyasiddhiH tatkathamatra pRthivyAdInAM devAntAnAmabAdhAkAlodaya kAladvayAtmaka eva parabhavAyusthitibandhaH prAdarzi ? satyametat, paraM prajJApanAyAM sarvo'pi parabhavAyusthitibandhAbAdhodayakAladvayAtmaka evAbhyadhAyi tata ihApi prakaraNe tathaivAsau prtypaadiiti| tathA ca trayoviMzatipadadritIyoddezake karmASTakasyApi jaghanyotkaSTasthitibandhapratipAdi(da)kAH ogha-eka-dri-tricaturindriyAsajJipaJcendriya-sajJipaJcendriyAzritAH sapta daNDakAH snti| tatra iha prastute ekasyaivAyuHkarmaNo daNDakasaptakAzrite jaghanyotkRSTasthitI prdrshyte| tatraughadaNDake neraiyAuyassa NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM Thii pannattA? go[yamA]! jahaNNeNaM dasavAsasahassAI aNtomuttmbbhhiyaaii| ukkoseNaM tetIsaM sAgarovamAI puvvkodditibhaagmbbhhiyaaii| tirikkhajoNiyAuyassa pucchA go[yamA]! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAI puvvkodditibhaagmbbhhiyaaii| evaM maNussAuyassa vi| devAuyassa jahA neraDyAuyassa tthii| (prajJApanA pada 23.2, sU.1701) ityaadi| ekendriyadaNDake tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDiM sattahiM vAsasahassehiM vAsasahassatibhAgeNa ya ahiyaM bNdhNti| evaM maNuyAUyassa vi| (prajJApanA pada 23.2, sU.1710) dviindriiydnnddke|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDiM cauhiM vAsehiM ahiyaM bNdhNti| evaM maNuyAuyassa vi| (prajJApanA pada 23.2, sU.1719) teiMdiyadaMDake (triindriydnnddke)| tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM antomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDisolasahiM rAidiehiM rAtiMditibhAgeNa ya ahiyaM bNdhNti| evaM maNussAuyassa vi| (prajJApanA pada 23.2, sU.1723) cariMdiyadaMDake (cturindriydnnddke)| tirikkhajoNiyAuyassa kammassa jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDiM dohiM mAsehiM ahiyN| evaM maNussAuyassa vi| (prajJApanA pada 23.2, sU.1726) asaGkSipaJcedi(dri)yadaNDake nerayAuyassa jahanneNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhattaM abbhiyAiM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM puvvakoDitibhAgahiyaM bNdhNti| evaM tirikkhajoNiyAuyassa vi| navaraM jahanneNaM aMtomuhattaM / evaM maNuyAuyassa vi| devAuyassa jahA neriyaauyss| (prajJApanA pada 23.2, sU.1730) sjnyipnycendriydnnddke| cauNha vi AuyANaM jA ohiyA TThii bhaNiyA taM bNdhNti| (prajJApanA pada 23.2, sU.1738) sA ca oghasthitirevam neraiyAuyassa NaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsasahassAI aMtomuttamabbhahiyAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM puvvkoddittibbhaagmbbhhiyaaii| tirikkhajoNiyAiM tirikkhajoNiyAuyassa pucchA goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinnipalitovamAI puvvkoddittibbhaagmbbhhiyaaii| evaM maNuyAuyassa vi devAuyAuyassa neraiyAuyassa tthiii| (prajJApanA pada 23.2, sU.1701) ityevaM daNDakasaptake'pi Ayurbandho'bAdhodayakAladvayAtmakaH evoktH||95|| ityevaM prajJApanAnusAreNa pUrvabhavasambandhinaM abAdhAkAlaM bhaviSyadbhavasambandhinaM AyurudayakAlaM ca sampiNDya tata etaddvayAtmakaH parabhavAyurbandha uktH| atha mugdhamatyapekSayA aparazAstrAnusAreNa abAdhAM vimucya kevalamevAgAmibhavasatkam Aya:pagalAnubhavarUpam udayakAlamAzu (zritya trayodazasvapi padeSu jaghanyamutkRSTaM cAyUrbandhaM gAthAdvayenAha [mUla] aha udayamittavikkhaM, bhannaya aMtamuha kuNahi terA vi / lahu parabhavAo aha guru, igavigalA puvvakoDiM tu / / 16 / / pallassa [u] assaMkhaM, asannitiriyAu sannitirimaNuyA / tetisayare nirasura, puvvakoDiM tu baMdhaMti / / 97 / / vyAkhyA] gAthAdvayamapi vyktm| navaraM terA vi tti| trayodazavidhA api pRthvIjalAdijantavaH / / 96 / / 97 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam [mUla] iya kammasu baMdhaTTitI, vRttA tivihaM bhaNAmi ahuNA U / ThIbaMdhAbAhodaya, visayakAlappamANaM tu / / 98 / / [vyAkhyA] iya tti| ityevamaSTAnAmapi karmaNAM sthitibandhastAvat pUrvoktaprakAreNa dvidhApi pradarzitaH / adhunA sthitiviSayamabAdhAviSayamudayaviSayaM ca trividhamapi kAlapramANaM bhaNAmIti smbndhH|| 98 / / taccedam [mUla] ThiibaMdhu abAhudayA, dunni vi baMdhodayaMtaramabAhA / udao abAhu uvariM, kammaNu puggalarasANubhavo / / 99 / / 67 [vyAkhyA ] iha sUcAmAtrakAritvAt sUtrasya yathAyuktapadAdhyAhAreNa kriyAkArakasambandhaM kRtvA gAthArthaH prtnyte| abAdhAkAlodayakAlau dvAvapi samuditau sthitibandhakAlaH / tathA karmaNAM bandhakAlAduttaraM udayakAlAcca pUrvaM yadantaraM sa abAdhAkAlaH / tathA abAdhAkAlAdupari yaH kArmaNapudgalAnAM tadrasasya cAnubhavanAdvA sa udayakAla iti gAthA sngkssepaarthH| vyAsaH punarayaM - sthitibandhakAlo jaghanyastAvadAyuSi kSullakabhavagrahaNam, ghAticatuSTaye antarmuhUrtAH, nAmagotrayoraSTau muhUrtam, sakaSAyavedanIyasya dvAdazamuhUrtA iti / ayameva ca yathAsvaM samayottaravRddhyA pravarddhamAnastAvad varddhate yAvadAyuSi pUrvakoTitribhAgAdhikAni trystriNshtraanni| tathA sAgarakoTIkoTInAM viMzatirnAmagotrayoH, triMzat jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedyavighneSu, saptatirmohanIye / ityevaMrUpa abAdhAkAlodayakAladvayAtmaka utkRSTasthitibandhakAlo bhavatIti abaadhaakaalH| iha nijanijahetubhiH karmaNAM yathAsvaM jaghanyamadhyamotkRSTasthitibaddhAnAM ca bandhAnantarameva udayo na bhvti| kintu kiyatApi vyavadhAnena yacca vyavadhAnaM so'bAdhAkAlaH / sa ca jaghanyaH sarveSAmapi karmaNAM jaghanyAyAM sthitau'ntrmuhuurtruupo| yadAha aMtamuhuttamabAhA, savvAsiM savvahiM DaharabaMdhe iti / ( ) tataH sa eva samayottaravRddhyA pravarddhamAnastAvadvarddhate yAvadAyuSi pUrvakoTitribhAgarUpaH / nAmagotrayordve vrssshsre| jJAnadarzanAvaraNavedyavighneSu trINi varSasahasrANi / mohanIye saptavarSasahasrANi utkRSTo'bAdhAkAla iti| athodykaalH| tatra karmASTakasya yathAsvaM jaghanyamadhyamotkRSTasthitibhirbaddhasya sambandhI yo'bAdhAkAlodayakAladvayAtmakasthitibandhakAlaH / sa eva yathAsvam abAdhAkAlenonIkRto nijanijakarmadalikatadrasAnubhavanavizeSita udayakAlo'bhidhIyate / sa ca muttumakasAya hussetyAdi (sUkSmArthavicArasAroddhAra - 65) gAthokto yathAsvaM laghIyasA abAdhAntarmuhUrtenono jghnyH| tataH so'pi yathAsvamaSTasvapi prakRtiSu samayottaravRddhyA pravarddhamAnastAvadvarddhate yAvadAyuSi sarvAbAdhArahitaH AyuH karmadalikatadrasAnubhavanarUpasampUrNaH trayastriMzadatarAtmaka utkRSTa udayakAlo bhavatIti / evaM nAmagotrayorvarSasahasradvayarUpAbAdhono viMzativiMzatisAgarakoTIkoTIrUpaH / tathA jJAnadarzanAvaraNavedyavighneSu varSasahasratrAtmaka abAdhonastriMzadatarakoTIkoTIrUpaH / tathA mohe varSasahasrasaptakasvarUpAbAdhonaH saptaptyatarakoTIkoTIrUpa iti gAthArthaH / / 99 / / athottaraprakRtibandhasaGkhyAdvAram [mUla] paNa nava duga chavvIsA, cauro sattaTThi dunni paMceva / uttarapayaDINevaM, vIsasayaM baMdhamAsajja / / 100 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vyAkhyA] knntthyaa| navaraM samyaktvamizrayorbandhAbhAvAnmohe ssddviNshtiH| tathA piNDaprakRtyuttarabhedaikonacatvAriMzataH prakRtyaSTakasya trasAdiviMzatezca mIlane nAmakarmaNi sptssssttiH||10||| iha pRthivyAdInAmuttaraprakRtibandhasaGkhyAdvAre bhaNyamAne sthAne sthAne mithyAtvAntena prakRtiSoDazakena sAsvAdanAntena ca prakRtipaJcaviMzatikena prayojanaM bhaaviiti| tataH prathamata eva prakRtInAM SoDazakasya paJcaviMzatezcaikaikagAthayA saGgrahamAha [mUla] micchaM napunirayatigaM, huMDaM chevaTTha thAvaracaukkaM / igivigalatigaM Ayavamii payaDI sola micchaMtA / / 101 // vyAkhyA] kaNThyA / navaraM nirayatigaM ti| nrkgtinrkaanupuurviinaarkaayuuruupm| thAvaracauk ti| sthaavrsuukssm-apryaapt-saadhaarnnruupm| micchaMta tti| mithye = mithyAtve anto yAsAM tA mithyaatvaantaaH||101|| [mUla] thINatigitthItiritiga, aNa nI kukhagai ujoya dubhagatigaM / majjhimasaMghayaNAgii, cau cau paNavIsa sANaMtA / / 102 / / vyAkhyA] sugmaa| navaraM thINatigaM ti| nidraanidraa-prclaaprclaa-styaanrddhiruupm| tiratigaM ca tiryggti-tirygaanupuurvii-tirygaayuuruupm| dubhagatigaM ti| durbhg-dusvraanaadeyruupm| mjjhiityaadi| prathamaSaSThavarjAni dvitIya-tRtIya-caturtha-paJcamAni saMhananAni madhyamAni ctvaari| Agii tti| AkRtayo'pi saMsthAnAparaparyAyA mdhymaashctsrH| ityevaM paJcaviMzatiH prakRtayaH sANaMta tti| sAsvAdanaguNasthAne'nto yAsAM taastthaa| ayamabhiprAyaHsAsvAdanaguNasthAne viramati sati etAH paJcaviMzatiprakRtayo bandhamAsR(zri)tya vyavacchidyanta iti|| 102 / / tatheha sUtrAdau saptamagAthAyAm- uttarapayaDi taha duhA, heU ya kasAya paiguNaM curo| (manaHsthirIkaraNam-7) ityanenottaraprakRtayo mUlahetavaH uttarahetavaH kaSAyAzceti catvAryapi sthAnAni nijanijadvAreSu pRthivyAdigRhatrayodazake yathAsambhaviSu guNeSu yathA bhUdagatarUNAM sUtrAbhiprAyeNa guNadvaye, tejovAdyo(yvo)matadvaye'pi mithyAtve, vikalAsaJjitirazcAM guNadvaye, saJjitirazcAM guNapaJcake, narANAM guNacaturdazake, nArakadevAnAM guNacatuSTaye pratyekaM vaktavyAnIti kRtvA prathama(ma) bhUdakatarUNAM sUtrAbhiprAyeNa mithyAtve, karmagranthAbhiprAyeNa guNadvaye cottaraprakRtibandhasaGkhyAmAha [mUla] nirayasurAuviuvviyachakkAhAradugatittha muttUNa / baMdhahiM navaahiyasayaM, bhUdavaNA uttarA payaDI / / 103 / / kammA bhUdagatarUsuM, sANe cauNavai sA tirinarAU / narayatigUNA micchaMtasola muttuM navasayAo / / 104 / / vyAkhyA] dve api sugme| navaraM mithyAtve matadvaye'pi navAdhikaM shtm||104|| atha tejovAyUnAM dvIndriyAdidevAntasarvapadAnAM ca gAthApaJcadazakena prakRtibandhasaGkhyAmAha[mUla] gaitasa anaratiguccaM, paMcahiyasayaM tahA vigalamicchA / navahiyasayamaha sANA, cauNavaI do vi jaha puvviM / / 105 / / 1 mithyAtve karmagranthAbhiprAyeNa
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 6 vyAkhyA] iha dvitricatuHpaJcendriyAH vasA abhidhiiynte| gatitrasAstu tejovaayvH| tathAhitrasanAmakarmodayAt trasyanti = uSNAdyabhitaptAH tasmAdudvijante cchAyAdyabhisarpantIti sA dviindriyaadyH| tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye calanaM svAbhAvikameva, na tUSNAdyabhitApena dvIndriyAdInAmiva viziSTamiti, ataste gatyA = calanamAtreNa, na tu vasanAmakarmodayena trasAH gtitrsaaH| te cAtra pUrvoktameva navottaraM zataM naratrikoccairgotrarahitaM sat paJcottaram uttaraprakRtizataM badhnantIti snnttngkH| tathA tahA vigaletyAdi sugamaM c| navaraM dovi tti navottarazatacaturnavatirUpe dve api pade yathA pUrvamekendriyeSUkte tathAtrApi vAcye iti||105|| tathA [mUla] titthAhAradugujjhiya, satarasayaM amaNamiccha aha sANA / micchaMtasola suranaratiriyAuM muttu aDanavaI / / 106 / / naNu sANaguNe AugabaMdhe satthaMtare sa kiM neh| bhannai ee sANA, bhavAie nAu baMdhaMsi / / 107 / / vyAkhyA] nanu aNubaMdhodayamAugabaMdhaM kAlaM ca sAsaNo kunni| uvasammadiTThI cauNhamekkaMpi no kunni||() ityAdinA zAstrAntareSu sAsvAdanabhAve Ayurbandho'bhyupagato'pi kimityatra kammAbhUdetyAdi gAthAtraye'pi (104/105/106) sAsvAdanavatAM bhUdagataruvikalAmanasAmasau niSidhyata ? ityatrocyate, ete ekendriyA vikalAH amanasazca pArabhavikenAtyantAlpakAlabhAvinA sAsvAdanabhAvena vartamAnabhavAnAmAdikSaNeSvaparyAptAvasthAyAmeva sANa tti| sAsvAdanaguNopetA nAu baMdhaMsi tti| na punasteSAM paryAptAvasthAyAM AyurbandhAMze = AyurbandhavibhAge, bhavati bhAgAdau tatsadbhAva iti| tasmAdyukta eva nissedhH| kiJca, yeyamekendriyeSu sAsvAdanabhAvaniSedhayuktiH sA krmgrnthaabhipraayennaiv| yata Agame- ubhayAbhAvo puDhavAiesu tti ( ) vacanAt sarvathApyekendriyeSu sAsvAdanaM nissiddhmev| yastu sAsvAdanabhAve Ayurbandho'bhANi sa sajJipaJcendriyANAM paryAptAnAM bhavatribhAgAdike AyurbandhakAle sAsvAdanavatAM satAM boddhavya iti||106||107|| tathA[mUla] titthAhAradugaviNA, satarasayaM sanniNo tiriyamicchA / sANA egahiyasayaM, micchaMtA sola muttUNaM / / 108 / / sANaMtaM paNavIsaM, usabhoraladugasurAu maNuyatigaM / muttu guNasayari mIsA, sasurAuM sattaraM sammA / / 109 / / vyAkhyA] gAthe sugme||108||109|| [mUla] bIyakasAe vajjiya, chasaTThi desA tirivva guNa paMca / maNue vi navari titthaM, ajae dese ya khiva ahiyaM1 // 110 / / vyAkhyA] tirivvetyaadi| yathA tirazcAM guNapaJcakamuktaM manuSyANAmapi tattathaiva vktvym| ayamabhiprAyaHyakA yAvantyazca tirazcAM guNapaJcake prakRtaya uktA manuSyaguNapaJcake'pi tA eva tathaivAvagantavyA iti| navaram ayate deze ca tIrthakaranAmakarmAdhikaM kSipa, tato labdhamidam- manuSyANAmapi mithyAdRSTiguNe saptadazottaraM zatam, sAsvAdane 1 mUle'dhikaH pAThaH dRzyate / narANAM mi 117 sA 101 mi 69 a 71 de 67 /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 mana:sthirIkaraNaprakaraNam ekottaraM zatam, mizre ekonasaptatiH, ayate ekasaptatiH, deze sptsssstthiriti||110|| [mUla] taiyakasAUNa tisaThi, chaTThae sogaaraiathiradugaM / ajasaasAe hiccA, AhAradugaMmi khittammi / / 111 / / vyAkhyA] spssttaa||111|| [mUla] apamatto jo surAuM, pamatta AraddhayaM tu jA pure / tAva guNaddhiM taduvari, aDavanamiyaro ya tAmeva / / 112 / / vyAkhyA] apramatto hi mUlata ekamapyAyu! bdhnaati| kevalaM pramattAvasthAyAM baddhamArabdhaM tato'pramattaH san ekameva surAyuH svaguNasthAnakAlasya saGkhyeyabhAgena samApayatIti sthitiH| iti gAthArthaH / apramatto yaH pramattArabdhaM surAyuryAvatpUrayati taavdsaavekonsssstthim| taduvari tti| surAyurbandhasamApteranantaraM aSTapaJcAzataM bdhnaatiiti| itarastu yo'pramattaH sarvathApyAyurabandhakaH sa tAmevaikAmaSTapaJcAzataM krotiiti||112|| tathA [mUla] apuvve sattaMsA, eseva Davanna paDhamabhAgaMmi / biticaupaNachaTTesuM, niddadugaM muttu chappaNNA / / 113 / / suraviuvvAhAradugA, jasUNatasadasagatitthasuhakhagaI / aguruvvagghAussAsa, paraghAya paNiMdi namiNa smcur||114|| vyAkhyA] giitiriym||113||114|| [mUla] vannacau teyakammi, ttitIsa muttuM chavvIsa carimaMse / vyAkhyA] etad guNasthAnamantarmuhUrtamAnamapi karmastavaTIkAbhiprAyeNa sAmAnyena saptabhAgAn kRtvA vyaakhyaanm| tatheha yazaHkIrterdazamaguNe vyavacchedo bhaviSyatIti kRtvA tadUnaM trsdshkmuktm| zatakAbhiprAyeNa tu saGkhyeyAn bhAgAn kriyte| tataH prathame saGkhyeye bhAge'STapaJcAzato bandhastadanu saGkhyeyeSu saGkhyeyatamabhAgeSu pRthak pRthak SaTpaJcAzatastato'pi carime saGkhyeyabhAge ssddviNshteriti| tathottarArddham [mUla] bhayakuccharaihAsUNa, bAvIsA navamapaDhamaMse / / 115 / / tathA[mUla] anara igavIsa bIe, taie vIsA akoDa aha turie / mANUNA guNavIsA, moUNaTThAra paMcamae // 116 / / vyAkhyA] etadapi guNasthAnakam antarmuhUrtamAnamapi karmastavaTIkAkUtena sAmAnyena paJcabhAgAn kRtvA vyaakhyaatm| zatakaTIkAbhiprAyeNa tu saGkhyeyAn bhAgAn ekena carameNa saGkhyeyabhAgenonAn yAvad viMzaterbandhastataH so'pi caramaH saGkhyeyo bhAgaH punaH paJcabhAgIkriyate, tatasteSu paJcasu bhAgeSu yathAkramaM dvAviMzatyAdInAmaSTAdazAntAnAM prakRtInAM bandha iti||116|| tathA[mUla] lobhUNa satara suhume, jasuccacaudaMsavigghanANaviNA / uvasaMta khINajogA, sA ega ajogi na hu baMdho / / 117 / / [vyAkhyA] sugmaa||117||
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 71 tathA [mUla] vigalasurasuhamanArayatigANi AhAradugaviuvvidgaM / tattha igi thAvarAyava, muttUNa sayaM nari ya micchA / / 118 / / veuvvAhAragaM, nArayasuhamavigalatiyagANi / titthaM ca muttu tigahiyasayamiha baMdhaMti micchasurA / / 119 / / vyAkhyA] nanu nArakANAM sAsvAdanAdinyanabhidhAya kathaM devAnAM mithyAdRSTiguNasthAnakam ucyate? satyam, eteSAM prathamaguNa eva saGkhyAvizeSo na tu saasvaadnaaditrye| ato'sau prathamaM pRthak pRthak prAdarzIti / / 118 / / 119 / / [mUla] huMchenapumiccha viNA, channavaI niraya sANa surasANA / napumicchAyavahuMche, igathAvaraUNa chnnvii||120|| mIsA nirasurasayariM, narAu sANaMta paMcavIsa vinnaa| titthanarAugasahiyaM, pigasayariM smmnirysuraa||121|| vyAkhyA] spR(sp)ssttaashctsro'pi||120||121|| atha smuddhaatdvaarm| te ca saptAmI[mUla] veyaNakasAyamaraNA veuvviteyahArakevaliyA / samugghAyA nari satta vi, bhUdataruvigalaamaNa AitigaM / / 122 / / giitiH|| saviuvvaM marunirae, sateyasamugghAya paMca tiriyasure / aDasamayA kevalie, asaMkhasamayaMtamuha chasu vi / / 123 / / vyAkhyA] atha samuddhAta iti kaH zabdArthaH? ucyate, samityekIbhAve ut = praablye| ekIbhAvena prAbalyena ca ghAtaH smuddhaatH| kena saha ekIbhAvagamanamiti ced ? ucyate, arthaadvednaadibhiH| tathAhi- yadA AtmA vedanAdisamuddhAtagato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavati, naanyjnyaanprinntH| prApa(ba)lyena kathaM ghAta iti ced ? ucyate, iha vedanIyAdisamuddhAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSya udayAvalikAyAM prakSipyAnubhUya ca nirjarayati = AtmapradezaiH saha saMzliSTAna zAtayatIti bhaavH| ___ete ca samuddhAtAH saptApi krameNA'sadvedyakrodhAdikaSAyacAritramohanIya-antarmuhUrtazeSAyuHkarma-vaikriyazarIranAmakarma-tejasa-zarIranAmakarma-AhArakazarIranAmakarmaNAm, sadasadadvedyazubhAzubhanAmoccainIcairgotrakarmaNAM ca prishaatkaarinnH| ___ tatra vedanAsamuddhAtagata AtmA'sadvedyakarmapudgalAnAm, tathA krodhAdikaSAyasamuddhAtagataH krodhAdikaSAyacAritra-mohanIyapudgalAnAm, tathA maraNasamuddhAtagato'ntarmuhUrtAyu:zeSakarmapudgalAnAM parizAtaM kroti| tathAhivedanA" jIvastathA kaSAyAkulastathA maraNasamudghAtagatazca svapradezAnanantAnantakarmaskandhaveSTitAn zarIrAdahirvikSipya 1 mUle 'niraya' zabdo na dRshyte| 2 TIkAyAm eSA gAthA na dRzyate /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 mana:sthirIkaraNaprakaraNam vaktrodarAdirandhrANi karNaskandhAdyapAntarAlAni cArpUyA''yAmato vistaratazca zarIramAtraM kSetramabhivyApyAntarmuhUrtaM yaavdvtisstthte| tasmiMzcAntarmuhUrte yathAsvaM prabhUtAsadvedyakarmapudgalAnAM kaSAyakarmapudgalAnAmAyuHkarmapudgalAnAM ca parizAtaM kroti| etatsarvaM triSvapi samam / maraNasamuddhAte tvayaM vizeSaH - AyAmataH svazarIrAtirekaM jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgam utkarSato'saGkhye-yayojanAnyekadizi kSetramabhivyApya vartata iti / vaikriyasamuddhAtagataH punarjIvapradezAn zarIrAdbahirnikA(SkA)zya zarIraviSkambhabAhulyamAnamAyAmataH saGkhyeyayojanapramANaM daNDaM nisRjati / nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriya-zarIranAma-karmapudgalAn prAgvacchAtayati / tathA coktam veuvviyasamugghAeNaM samohaNai samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI daMDa nisarai nisarittA ahAbAyare poggale prisaaddei| (kalpasUtram - 26) iti| evamAhArakataijasasamudghAtAvapi bhAvanIyau / tathAhi - AhArakasamudghAtagato jIvapradezAn zarIrAdbahirniHSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAnamAyAmataH saGkhyeyayojanapramANaM daNDaM nisRjati / nisRjya ca yathAsthUlAnAhArakazarIranAmakarmapudgalAn prAgvacchAtayati / tathA ca (co) ktam AhAragasamugdhAeNaM samohaNai samohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMDa nisarai | ( ) [evaM taijasasamuddhAte'pi tathAhi - taijasasamuddhAtagato jIvapradezAn zarIrAdbahirniHkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAnamAyAmataH saGkhyeyayojanapramANaM daNDaM nisRjati / ] nisRjya ca yathAsthUlAn taijasazarIra-nAmakarmapudgalAn prAgvat shaatyti| tathA coktam teya (sa) samugdhAeNaM samohannar3a samohannittA saMkhijjAI joyaNAI daMDa nisarai nisarittA ahA bAyare puggale parisADe iti / ( ) iha ca samuddhAtatrayo(yaM) yaM (aM) tamuhu chasu vi| saviuvvaM ti| Adyameva samuddhAtatrayaM vaikriyasahitaM pvnnaarkyoH| tathA pUrvoktA eva catvArastaijasasamuddhAtasahitAH paJca tiryksuryoH| atha prasaGgataH samuddhAtAnAM kAlapramANamAha- aDetyAdi / aSTau samayAH kevlismuddhaate| uktaM ca sthAnAGgASTamAdhyayane asamaIe kevala samugdhAe paM taM pannatte taMjahA - ] / paDhame samae daMDa karei, bitie samae kavADaM karei, taie samae maMthaM karei, cautthe samae logaMtaM pUrei, paMca (me) samae logaM paDisAharei, chaTThe samae maMtha paDisAharei, sattame samae kavADaM paDisAharei, aTTame samae daMDaM paDisAharei / (sthAnAGgam a.8, sU. 652 ) atttthe(dde)tyaadi| tatra samuddhAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti AntarmauhUrtikam udIraNAvalikAyAM krmprkssepvyaapaarruupmityrthH| tataH samuddhAtaM gacchati / tatra cAdyasamaye svadehaviSkambhamUrdhvamadhazcAyatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghAtaM daNDamiva daNDaM kevalI jJAnAbhogataH karoti / dvitIyasamaye pUrvAparaM dakSiNottaraM cAtmapradezAnAM prasAraNAtpArzvato lokAntagAmi kapATamiva kapATaM karotIti / tRtIye samaye tadeva kapATaM dakSiNottaraM pUrvAparaM vA digdvayaprasAraNAt manthisadRzaM manthAnaM lokAntaprApiNamAracayati / evaM ca prAyo lokasya bahu pUritaM bhavati manthAntarANi cApUritAni bhavanti, anuzreNigamanAjjIvapradezAnAmiti / caturthe tu samaye manthAntarANyapi sakalalokaniSkuTaiH saha pUrayati / tatazca sakalalokaH pUrito bhavatIti / tadanantarameva paJcamasamae (ye) 1 TIkAyAm eSa pATho na dRzyate /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam yathoktapratilomaM manthAntarANi saMharati, jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati / SaSThe manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocAn(t), saptame kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocAt, aSTame daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati / uktaM ca 73 daNDaH (NDaM) prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApi caturthe tu / / (prazamaratiH - 273 ) saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam / / tatra ca audArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu / / kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niymaat|| ( prazamaratiH - 275 - 277) vAGmanasostvaprayoktaiva prayojanAbhAvAditi / parityaktasamudghAtaH kAraNavazAdyogatrayamapi vyaapaaryti| tathAhi- anuttarasuramanaHparyavajJAnyAdibhiH pRSTaH san satyamasatyAmRSaM vA mano yogaM prayuGkte, AmantraNAdau satyamasatyamRSaM vA vAgyogam, kAyayogamapyaudArikaM prAtihAryapIThaphalakAdipratyarpaNAdau vyApArayati / antarmuhUrtamAtre ca kAle zeSe bhagavAn yoganirodhaM karoti / 2 atra kazcidAha- jaghanyata evA (tA )vatA kAlena utkarSatastu SaDbhirmAsaiH, taccAyuktam, prajJApanAyAM samuddhAtapade evamabhidhAnAt - kAyajogaM juMjamANe Agacchijja vA gacchijja vA ciTThijja vA nisIeja vA tuyaTTijja vA ullaMghijja vA pallaMghijja vA pADihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paccappiNijja iti| (prajJApanA pada-36, sUtra- 2174) atra hi samuddhAtAnantaraM pIThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktam, na tvAdAnamapi / yadi punaH SaNmAsAnapi yAvad bhagavA~stiSThet tata AdAnamapi varSAkAlAdau sambhavatIti tadapyucyeta, na coktam, tsmaadpvyaakhyaanmetditi| tatheha daNDaM kurvan kevalI jIvamadhyapradezAn parasparAviyogino rucakasaJjJitAn aSTau jIvapradezAn tathAkathaJcidracayati yathA kasyApi kapATasamaye'pi manthAnasamaye punaravazyameva sarvasyApi te jIvamadhyarucasyakasyaSTApi ( rucakasyASTAvapi ) ? jIvapradezA merumadhyavyavasthitasya kSetrarucakasya sambandhiSvaSTasvapi nabhaH pradezeSvekaikabhAvena samavayantIti / iha ca tiryaglokasya madhyabhAge AyAmaviSkambhAbhyAM rajjupramANau sarvapratarANAM kSullakau dvau nabhaH pradezapratarau, tayozca merumadhyapradezamadhyam, tatra ca madhye uparitanapratarasya ye catvAro nabhaHpradezA ye cAdhastanasya catvAraH teSAmaSTAnAmapi gostanAkArarUpatayA vyavasthitAnAmAkAzapradezAnAM samaye ca iti paribhASeti / samprati prastutamabhidhIyate / asaMkhe ityAdi / kevalisamuddhAtavarjiteSu vedanAdiSu SaTsvapi kAlapramANamantarmuhUrtam, tAni cAntarmuhUrttAni - aSTau samayAnAdi kRtvA samayonaghaTikAdvayaM yAvatsamayottaravRddhyA asaGkhyeyabhedAni atastadvizeSArthamAha- asaMkhetyAdi / iha vibhaktilopAt padaikadeze padasamudAyopacArAd 1 atra sthAnAGgavRttiH abhayadevasUrikRtAdvitIye tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmi kapATamiva kapATaM karoti / tRtIye tadeva dakSiNottaradigdvaya prasAraNAt manthAnaM karoti / atra kapATasamaye pUrvAparadigdvayam, manthAnasamaye dakSiNottaradigdvayasya prasAraNaM uktm| manaHsthirIkaraNaprakaraNe punaH dvayorapi samayayoH dikcatuSTaye prasAraNaM kapATaM coktamiti vishessH| nAvagamyate'syArthaH /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam vyaakhyaa| asaGkhyAH = saGkhyAtItAH samayA yatra tadasaGkhyasamayaM tacca tadantamuhUrtaM ceti smaasH| tadiha samuddhAtaSaTke pramANatvena jnyaatvym| uktaM ca prajJApanAyAM samuddhAtapade veyaNAsamugghAe NaM bhaMte ! kai samaIe pannatte? go/yamA!] asaMkhejasamaIe aMtomuhuttie evaM jAva AhArasamugghAe iti| (prajJApanA pada-36, suutr-2087)||122||123|| atha kevalisamuddhAtaM kaH karoti ko vA na karoti ? ityAzaGkyAha [mUla] chammAsavasesAU, niyamA na karei so samugghAyaM / hINe karei niyamA, ahie bhayaNA u kevaliNo / / 124 / / vyAkhyA] yasya SaTsu mAseSu samayenApyanyUnAdhikeSu kevalajJAnamutpannaM so'vazyaM samuddhAtaM na kroti| yatastasya tathAsvAbhAvyAdAyuSaH zeSakarmabhirveSamyaM nAsti tato na kroti| uktaM ca prajJApanAyAmaagaMtUNa samugghAyaM, aNaMtA kevalI jinnaa| jaramaraNavippamukkA, siddhivaragaI gyaa|| (prajJApanA pada-36, sUtra-2170, gAthA-230) hIne punarAyuSi karoti, tasyAvazyaM karmaNAM vaissmysmbhvaat| SaNmAsebhyo'dhike punrbhjnaa| yasya tathA svAbhAvyAtkarmasAmyaM bhavati sa na(nai)va kroti| itare tu nAUNa veyaNijjaM, aibahuyaM AuyaM ca thovaagN| gaMtUNa samugghAyaM, khavaMti kammaM nirvsesN|| () / / 124 / / atha karmabandhe mUlahetudvAramAha[mUla] baMdhassa micchaaviraikasAyajogo tti mUla heucaU / puDhavAiterasesu vi, paesu micchaMmi te savve / / 125 / / vyAkhyA] pUrvArddhaM sugmm| athaitAn mUlahetUn pRthivyAdigRheSu pratiguNasthAnaM cintayannAha- puDhavAi ityaadi| sugamaM c|| 125 / / / [mUla] kammA bhUdavaNesuM, sANaM pi tahiM amicchayA tinni / aha biMdimAi aTThasu, gihesu sANaMmi heutigaM / / 126 / / vyAkhyA ] vyktaa| navaraM tejovAyvoH sAsvAdanAbhAvAnnAtra snggrhH||126|| tathA [mUla] sannitirimaNuyanArayasurANa mIsaMmi taha ya ajiyaMmi / taha tirimaNu dese vi ya, heutinneva miccha viNA / / 127 / / vyAkhyA] spssttaa||127|| [mUla] chaTThAi dasaMtesuM, kasAyajogA naresu do heU / guNatiyage jogu cciya, heuabhAvo ajogammi / / 128 / / vyAkhyA] sugmaa| iha ca pUrvameva nArakadevayoH puDhavAi ityAdinA (gA. 125), tathA biMdiyamAi ityAdinA (gA. 126), tathA sannitiriyamaNue ityAdinA (gA. 127) ca guNacatuSke'pi mUlahetubhaNanAnneha manuSyAnantaraM tau cintitaaviti||128||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha karmabandhottarahetudvAram / te ca saptapaJcAzadityAha [mUla] micchAi heuuttarabheyA' sagavanna paMcahA micchaM / abhiggaha- aNabhiggaha- saMsayabhinivesa - aNabhogA / / 129 / / [vyAkhyA] mithyAtvAdInAM mUlahetUnAM caturNAmuttarabhedAH saptapaJcAzadbhavanti / tatra mithyAtvam AbhigrahikAnAbhigrahikAbhinivezikasAMzayikAnAbhogikabhedAt paJcadhA / tatsvarUpam idam 1 2 3 na kevalaM vikalAnAmupalakSaNAtvAdekendriyANAmasaJjJinAM ca anaabhogm||129|| [mUla] bArasavihA aviraI, maNaiMdiyaaniyamo chakAyavaho / nava ya kasAyA kiriyA paNavIsaM pannarasa jogA / / 130 / / [vyAkhyA] sugmaa| navaraM paJcAnAmindriyANAM SaSThasya ca manasaH svasvaviSaye pravartamAnasya yadaniyamanam aniyntrnnm| tathA yogA paJcadaza te ca pUrvaM tRtIyadvAre vyAkhyAtAH santi / / 130 / / athaitAnuttarahetUn pRthivyAdiSu pratiguNaM yojayannAha tu| AbhiggahiyaM kila dikkhiyANa, aNabhiggahaM tu iyarANa / guTThAmAhilamAINa, jaM abhinivesiyaM taM saMsaiyaM micchattaM, sAsaMkA jiNavaruttatattesu / vigaliMdiyANa jaM puNa, taNAbhogaM tu nidiTThe / ( navatattvabhASyam - 101 ) [mUla] aNabhogaM micchattaM, phAsiMdicchakAyaaviraIu ya / kammoralatammissA, anaritthi kasAyatevIsA / / 131 / / iya cautIsaM heU, igiMdipaNagaMmi micchaguNaThANe / veuvviyatammissayajuttA chattIsa vI marusu / / 132 / / 75 [vyAkhyA] navaraM veuvvityAdi / vaikriyatanmizradvayasahitA pUrvoktaiva catustriMzadvAdaravAyUnAm, vaikriyalabdhimatAM SaDviMzadbhavanti vaikriyalabdhirahitAnAM tu pUrvoktaiva catustriMzaditi / / 131 / / 132 / / [mUla] kammaigA puNa sAsaNabhAve bhUdagavaNANa igatIsaM / cautIsA u hiccA uralaM phAsiMdi micchaM ca / / 133 / / [vyAkhyA] sugamA / / 133 / / [mUla] naNu heU udiyacciya, bhannaMtI kammabaMdhiNo to kiM / igabiticauramaNANa vi, atthi hu hAsAiNaM udao / / 134 / / [vyAkhyA] nanu karmabandhahetavaH sarve'pi udayaprAptA eva santaH karmASTakabandhanibandhanatvena bhaNyanta iti, tatkiM ekendriyANAM vakSyamANAnAM ca vikalAmanasAmapi hAsAdyudayaH samasti ? ityAzaGkyAha = padaM TIkAgatagAthAyAM na dRzyate / atra prapUrito'yaM pAThaH / paJcasvapyekendriyAdiSu = pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyeSu, mithyAtvaguNasthAnavartiSvetAH catustriMzaduttarahetUnAM bhavanti / tadyathA - anAbhogaM mithyAtvamekam, sparzanendriyaSaTkAyavadharUpA saptavidhAviratiH kArmaNa audArikatanmizrarUpAH kAyayogAstrayaH, puruSastrIvedavarjAstrayoviMzatikaSAyAzceti / mUle cauvIsA iti pATho dRzyate /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam mUla] saccaM esiM udao, bhaNio jiyaThANamohasaMvehe / __sayarIgaMthe aTThasu, paMcasu egi tti gAhAe / / 135 / / vyAkhyA] satyam, ekendriyavikalAmanasaH samAzritya eteSAM hAsyAdInAmudayaH sattarIgranthe jIvasthAneSu mohanIyakarmasamvedhe vicaarymaanne| aTThasu paMcasu ege ityAdigAthAyAM bhaNita evaaste| tathAhiaTThasu paMcasu ege, egadugaM dasa ya mohbNdhge| tigacaunavaudayagae, tiga tiga pannarasa sNtmmi|| (saptatikAbhidhaH SaSThaH karmagranthaH-40) asyAzca gAthAyA vRttivistaramupajIvya katicitpadAnAmeva prastutopayoginAM gamanikAmAnaM prdrshyte| aTThasu tti| aparyAptaparyAptasUkSmAparyAptabAdaraikendriyadvitricaturindriyAsajJirUpeSu aSTasu jiivsthaanessu| tathA- paMcasu tti| paryAptabAdara-ekendriyadvitricaturindriyAsaJirUpeSu paJcasu jiivsthaanessu| tigcunvudyge| atraivaM sambandhaH- aSTasu jIvasthAneSu pratyekaM mohasya aSTanavadazarUpANi tiga tti| trINi udayasthAnAni bhvnti| tadyathA- mithyAtvaM kaSAyacatuSTayaM napuMsakavedo hAsyaratirUpam, zokAratirUpaM vA anyataradyugalaM ceti aSTodayaH, punaratraiva bhayajugupsayoranyataraprakSepe nvodyH| yugapadetadubhayaprakSepe dazodaya iti|| tathA paJcasa paryAptabAdaraikendriyAdiSu jIvasthAneSu pratyekaM mohasya saptASTanavadazarUpANi cau tti| catvAryudayasthAnAni bhvnti| tadyathA- eSAM paJcAnAmapi sAsAdanabhAvakAle kaSAyacatuSTayaM napuMsakavedo'nyataradyugalaM ceti saptodayaH, punaratraiva bhayajugupsayoranyataraprakSepe assttodyH| yugapadetadubhayaprakSepe nvodyH| sAsAdanAbhAve'pi eteSAM paJcAnAmapi aSTanavadazarUpAstrayo vikalpAstava(tadyathA)- mithyAtvaM kaSAyacatuSTayaM napuMsakavedo'nyataradyugalaM cetyssttodyH| atraiva bhayajugupsayoranyataraprakSepe nvodyH| yugapadubhayaprakSepe dazodaya iti| ityevaM sAsvAdanabhAvAbhAvabhAvyudayasthAnasaGgraheNa saptASTanavadazarUpANi catvAri udayasthAnAni paJcasu jIvasthAneSu bhvntiiti| navaraM aSTanavarUpe(Na) dvidhaa| saptadazarUpe ekdheti| etena prastutam ekendriyavikalAmanasAM hAsyAdInAmudayo'stIti saadhitm| aparaM cAsyA gAthAyAH aTThasu paMcasu tti| tiga cau tti| etAvadeva prastutopayogitvAd vyAkhyAtam, zeSapadAni bahuvyAkhyeyatvAt prastutAnupayogitvAcca muktAni, tadarthinA tu spttikaavRttirvlokniiyeti||135|| tathA [mUla] puvvuttA cautIsA, saturiyavayarasaNa puNa vi chattIsA / ghANeNa cakkhusuiNA, sagatIsaDatIsa guNacattA / / 136 / / biticauramaNANaM, micche sANe u cauhi vi uralaM / micchattaturiyavayaNaM, hiccA nahaiMdiyAI kamA / / 137 / / dugatigacaupaNa muttuM, to savvahi hoi heuigatIsaM / vyAkhyA] puvvatta tti| yA ekendriyeSu pUrvamuktA catustriMzat sA turyabhASArasanendriyAbhyAM sahitA sstttriNshdjni| tatastasyAmeva ghrANena, ghrANopari cakSuSA, tadaparyapi zravaNena kSiptena krameNa saptatriMzata, aSTatriMzata, ekonacatvAriMzad bhvntiiti| tAzca catasro'pi saGkhyA dvitricaturindriya(yA)manasAM mithyAtvaguNasthAne krameNa bhvntiiti| tathA- sANe u ti| sAsAdane punaH cauhi vi tti| catasabhyo'pi saGkhyAbhya audArikayogamithyAtvaturyabhASArUpaM hetutrayaM yugpttyktvaa| tathA indriyANyapi para krameNa dve trINi catvAri paJca muktvA tataH pazcAccintyamAnA savvahiM ti| caturdhvapi saGkhyAsthAneSu hetuunaamektriNshdbhvtiiti||135|| 136 / /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 77 [mUla] naNu kaha uralaniseho, karaNaniseho ya sANesu / / 138 / / vyAkhyA] gaathaarddhm| nanu kimiti pUrvamekendriyeSu tato'pIha vikalAmanaskeSu sAsvAdanabhAve vartamAneSu audArikakAyasyendriyANAM ca niSedhaH kriyAta] iti||137|| atrottaram[mUla] bhannai itthaM suNasu, bhaNiyamiNaM jaha ya baMdhasAmitte / igivigaliMdiyasANA, taNupajjattiM na jaMti tti / / 139 / / to pajjatiabhAvA, kiha taNujogo kahaM ca karaNAiM? / jai evaM kiha tesiM, egabiMdiyamAi vavaeso? / / 140 / / bhannai so vavaeso, igiM biMdiyamAi AurudayAu / aha sannitiriya micche, AhAradugUNa paNapaNNA / / 141 / / micchUNa paNNa sANe, aNakammoralaviuvvi mIsadugaM / vajjiya ticatta mIse, kammaNa viuvvuralamissadugaM / / 142 / / khiviuM chacatta ajae, tasaavirai kamma uralamIsehiM / bIyakasAehiM viNA, guNacattA desajaitirie / / 143 / / nari heu paNapannA, panna-ti-cattA-chacatta-guNacattA / chaccau dugahiyavIsA, solasa dasa nava navaya satta / / 144 / / [vyAkhyA] gAthASaTkaM spssttm||139||140||141||142||143||144|| atha pUrvoktasya tiryaguNapaJcakasyAtidezaM narANAM guNapaJcake gAthAprathamapAdenAha [mUla] guNapaMca tiri va nare, vyAkhyA] nare iti(tti)| yathA pUrvaM tirazcAM paJcasu guNasthAnakeSu ye yAvantazcottarahetava uktAstathAtrApi manuSyaguNapaJcake'pi te etAvatsaGkhyA eva tathaiva vaktavyA itytideshaarthH| atha kevalanarasambandhiSu SaSThAdiSvAha[mUla] chaTe ekkAra avirai kasAe / taie muttu chavIsA, khette AhAratammisse / / 145 / / sAhAramIsa viuvviyamIse muttu cauvIsamapamatte / appuvve bAvIsA, veuvvahArataNuUNA / / 146 / / chakkUNa sola navame, tiveyasaMjalatigUNa dasa dasame / saMjalaNalobhaUNA, nava nava uvasaMtakhINesu / / 147 / / saccaM asaccamosaM, duvihamaNaM duhagaI ya uraladugaM / kammaNa satta sajoge, heuabhAve(vo) ajogammi / / 148 / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam AhAroraladugaduga, itthIpurisUNa heuigavannA / nirae micche sANe, u micchapaNagUNa chAyAlA / / 149 / / aNa-kammaNa-veuvviyamIsaM caiUNa mIsae cattA / saveuvvi mIsakammA, bAyAlA samma neraIe / / 150 / / uraladugAhAradurga, napuveyaM caiya heubAvannaM / micchasure sANe puNa, sagacattA micchapaNagUNA / / 151 / / kammaNa'NaMta-veuvviyamisUNA mIsayammi igacattA / veuvvi mIsakammaNajuttA tigacatta sammasure / / 152 / / vyAkhyA] sarvA api gAthAH spssttaaH| navaraM yo'tra devanArakeSu pUrvaM ca sajhitiryaDmanuSyeSu anAbhogikamithyAtvasadbhAvo vihitaH sa tasyaiva anAbhogikamithyAtvasya dvitIyavyutpattyapekSayA draSTavyastathAhi aNAbhogaM egidiyAINa vi| jamhA Abhogo nANaM uvaogo bhnni| eyaM kerisaM ? eyaM vatti ? esA puNa tesiM natthi teNa tesiM aNAbhogaM micchttN| ahavA suddhaM paruvaissAmi aNuvaogAo asuddhaM paruviyaMta pi aNAbhogaM paresiM micchattakAraNatteNaM ti| (SaDazItikacUrNiH) tadevam aSTAnAmapi karmaNAmavizeSeNa bandhajanakatvAt sAmAnyarUpA mUlahetava uttarahetavazca prtipaaditaaH| atha jJAnAvaraNAdikAyA ekaikasyAH prakRteryathAsvaM bandhajanakAjJAnapratyanIkatAdayo vizeSahetavo dvAragAthAyAmanupAttA api hetutvasAmAnyena vineyAnugrahAya zatakasUtravRttibhyAM pradarzyantepaDaNIyamaMtarAiya, uvaghAe tpposninnhvnne| AvaraNadugaM bhUo, baMdhai accAsaNAe y|| (bandhazatakam-16) iha prAkRtatvAdArSatvAcca vibhaktivyatyayAdinA tAtparyavyAkhyA kriyte| tatrAvaraNadvikaM jnyaanaavrnndrshnaavrnnruupm| atra ca jJAnasya = matyAderzAninAM = sAdhvAdInAM jJAnasAdhakasya ca pustakAdeH pratyanIkatayA = tadaniSTAcaraNarUpayA jJAnAvaraNaM karma bhUyo = atitIvra badhnAtIti snnttkH| tathA antarAyeNa = bhaktapAnavastropAzrayalAbhanivAraNAdirUpeNa, upaghAtena = nirmUlato vinAzasvarUpeNa, tatpradveSeNa = jJAnAdiviSaye AntarAprItirUpeNa, nihnavena = 'na mayA tatsamIpe'dhItamidam' ityaadiruupenn| atyAzAtanayA ca jAtyAyuddhaTTanAdihIlArUpayA tIvra jJAnAvaraNaM badhnAtIti sarvatra drssttvym| etaccopalakSaNamAtramato jJAnAvarNavAdena, AcAryopAdhyAyAdyavinayena, akAlasvAdhyAyakaraNena, kAle ca svAdhyAyAvidhAnena, prANivadhA-nRtabhASaNastainyAbrahmAparigraharAtribhojanAviramaNAdibhizca jJAnAvaraNaM badhnAtItyAdyapi vktvymiti| evaM darzanAvaraNe'pi vAcyam, navaraM darzanAbhilApo vaacyH| tadyathA- darzanasya cakSurdarzanAderdarzaninAM sAdhvAdInAM darzanasAdhanasya ca zrotracakSurnAsikAdeH pratyanIkatayA tadaniSTAcaraNarUpayA darzanAvaraNaM bhUyo'titIvra badhnAtItyevamihApi smbndhH| evamantarAyAdayo'pi hetavastaducitatvenotprekSya yojniiyaaH| atrApyupalakSaNamAtramamI tato'lasatayA, svapna(pana)zIlatayA, nidrAbahumAnato, darzaninAM dUSaNagrahaNena, zravaNakartananetrotpATananAsAcchedanajihvAvikartanAdinA prANivadhAdibhizca darzanAvaraNaM badhnAtItyAdyapi vAcyamiti gaathaarthH| vedanIyasya dvividhasyApi bandhahetUnAhabhUyANukaMpavayajogaujjuo khNtidaanngurubhtto| baMdhar3a bhUo sAyaM, vivarIe baMdhae iyrN|| (bandhazatakam-17, prAcInapazcamakarmagrantha-19)
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam ___ bhUteSu = jantuSvanukampA yasya sa bhuutaanukmpH| vrateSu = mahAvratAdiSu yogeSu = cakravAlasAmAcAryAdyAcaraNarUpeSUdyato vrtyogodytH| khaMtidANa tti| luptmtvrthiiytvaatkssaantidaanvaanityrthH| gurubhktshc| kimityAha- badhnAti bhUyo'titIvra saatvedniiym| uktaguNavaiparItye tu badhnAti, kimityaahitrdsaatvedniiymityrthH| idamuktaM bhavati- sAnukampatayA, dRDhadharmatayA, saMyamayogakaraNazIlatayA, kaSAyajayatayA, yathoditadAnazraddhAlutayA, bAlavRddhaglAnAdivaiyAvRtyakaraNazIlatayA, mAtRpitRdharmAcAryAdibhaktito, jinacaityapUjayA, zubhapariNAmAdibhizca sAtavedanIyaM badhnAti iti| tathA niranukampatayA, zIlavratAdivilopato, hastyazvabalIvardAdinirdayadamanavAhananirlAJchanIkaraNAdibhiH, parasaGklezotpAdanena, saddharmakRtyapramAditayA, kaSAyotkaTatayA, kArpaNyabhAvAt, mAtApitRdharmAcAryAdipUjyajanAvajJayA prANivadhAdibhizca tIvramasAtavedanIyaM nivartayatIti gaathaarthH| mohanIyaM darzanacAritramohanIyabhedAd dvidhaa| tatra drshnmohhetuunaaharhNtsiddhceiytvsuygurusaahusNghpddnniio| baMdhai dasaNamohaM, aNaMtasaMsArio jenn|| (bandhazatakam-18) arhatsiddhacaityatapaHzrutagurusAdhusaGghAnAM pratyanIko = avarNavAdAdyaniSTanirvatako badhnAti darzanamohaM = mithyAtvamohanIyaM krm| yena kimityAha- anantasaMsAriko yena baddhena bhavati jiivH| anyacconmArgadezanayA, mArgavipratipattyA, dhArmikajanasandUSaNayA, adevagurutattveSu devagurutattvabuddhyA, nArakasurasiddhAdiviparItabhAvanayA caityadravyApahAramunighAtapravacanApabhrAjanAdibhistIvra darzanamohamuparacayatIti gaathaarthH| idAnIM cAritramohasyativvakasAo bahumohapariNao raagdossNjutto| baMdhai carittamohaM duvihaM pi crittgunnghaaii|| (bandhazatakam-19) tIvrAH kaSAyAH krodhAdayo yasya sa tthaa| mohazabdena tu viSayagAdhyAlambano mativibhramo vivakSita sUtrazca(statazca) bahumohapariNato vissygRddhivibhrmitmtirityrthH| rAgazabdena cehoddharitazeSA hAsyaratyAdayo vivakSyante, dveSazabdena ca jugupsaadyH| tatazcoktasvarUpAbhyAM rAgadveSAbhyAM sNyuktH| kimityAha- badhnAti cAritramohanIyaM vkssymaannshbdaarthm| katividhamityAha- dvividhamapi kaSAyacAritramohanIyaM nokaSAyacAritramohanIyaM cetyrthH| yatkathambhUtam ? atrAha- cAritraguNaM labdhamapi hantItyevaMzIlaM caritraguNaghAti yditi|| ayaM ca sAmAnyArthaH vizeSatastvevamavagantavyam- kaSAyacAritramohanIye krodhAdayazcatvAraH kssaayaaH| tatra ca tIvrakopopayuktastIvrakopameva bdhnaati| tIvramAnopayuktastu tIvramAnamevoparacayatyevaM mAyAlobhayorapi vaacym| nokaSAyacAritramohanIye tu vedatrayaM hAsyAdiSaTkaM c| atrApi kopano, ahaGkArI, paradAraratipriyo, nya(vya)lIkabhASI, IrSyAlurmAyApradhAnasamAcAraH strIvedam uprcytiiti| RjusamAcAro, mandakopo, mArdavasampannaH, svadAraratipriyo'mAyAvI puruSavedaM nivrtyti| pizuno, nirlAJchanabandhatADanAdirataH, strINAM nRNAmanaGgasevanazIlaH, zIlavratasusthitapAkhaNDinAM kuyuktibhyo bhogAbhilASAdyutpAdanena mArgabhraMzakArI, tIvraviSayaratiH napuMsakavedaM bdhnaati| svayaM hasanazIlaH, parAMzca hAsayati, bahuvidhaM ca paraviplavaM karoti, kandarparatizca hAsyamohanIyaM bdhnaati| svayaM ca krIDati, parAMzca krIDayati, duHkhAnutpAdakazca ratimohanIyaM bdhnaati| pareSAM rativighnakaro'ratyutpAdakaH, pApajanasaGgatiratizcArati mohAnIyaM bdhnaati| naSTamRtAdiSu svayaM zocati, parAMzca zocayati, paravyasanazokAbhinandI zokAmohAnIyaM badhnAti, svayaM bibheti, parAMzca bhISayate bhayamohanIyaM bdhnaati| svayaM sAdhujanAdikaM jugupsate, parasya jugupsAmutpAdayati, paraparivAdavidhizIlo jugupsAmohanIyamabhinivartayatIti gaathaarthH| nArakAdibhede
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 manaHsthirIkaraNaprakaraNam nAyuzcaturddhA / tatra nArakAyuSo hetU nAha micchAdiTThi mahAraMbhapariggaho tivvaloha nissIlo / nirayAuyaM nibaMdhar3a, pAvamaI ruddapariNAmo / (bandhazatakam - 20) = mithyAdRSTiH saddharmadUrIkRtastathA mahAntau bahujIvavighAtakatvenArambhaparigrahau yasya sa tthaa| tIvrA (vro'nantAnubandhi lobho, niHzIlo = nirmaryAdo vrataniyamamArgadUrIbhUtazcAgniriva sarvabhakSItyarthaH / sadaiva pApe'gamyagamanApeyapAnAbhakSyabhakSaNahiMsAdilakSaNe matiryasya sa tathA / raudrapariNAmo giribhedasamakaSAyai raudrdhyaanrussitcetovRttirityrthH| sa kimityAha - nArakAyurnitarAM badhnAtIti gAthArthaH / tiryagAyuSaH prAha ummaggadesao magganAsao gUDhahiyaya mAillo / saDhasIlo ya sasallo, tiriyAuM baMdhaI jiivo|| (bandhazatakam - 21) unmArgaM bhavahetuM mokSahetutvena dizati, mArgaM ca jJAnAdikaM nAzayi = aplpti| gUDhahRdayo nAma udAyinRpamArakAdivat, tathAtmAbhiprAyaM sarvathaiva nigUhati yathA nAparaH kazcidvetti / mAilla zabdena tu vakrabahizceSTo gRhyte| zaThazIlo nAma vacasA madhuraH pariNAme'tidAruNaH / sasallo tti / rAgAdivazAcIrNAnekavrataniyamAticAraH skhaladdantaHzalyo'nAlocitApratikrAnto jIvaH kSitibhedasamakaSAyo'lpArambho'pi tiryagAyurbadhnAtIti gAthArthaH / manuSyAyuSaH prAha payaiI taNukasAo, dANarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehi jutto, maNuyAU baMdhaI jIvo || bandhazatakam - -22) prakRtyA = svabhAvenaiva tanukaSAyo reNurAjisamAnakaSAya ityarthaH / upalakSaNaM caitattatazca prakRtyA bhadrako vinItaH sadayo'matsara ityapi draSTavyam / yatra tatra vA dAnarataH zIlasaMyamaviyuktaH, tadyukto hi bandhasambhave devAyureva badhnIyAditi bhaavH| kiM bahunA ? kSAntivinayAdibhirmadhyamaistaducitaiH kaizcid guNairyukto jIvo manuSyAyurbadhnAti / tato'dhamaguNasya narakatiryagAyuH sambhavAd, uttamaguNasya siddheH suralokAyuSo vA sambhavAditi bhAva iti gaathaarthH| idAnIM devAyuSaH prAha aNuvvayamahavvaehi ya, bAlatavAkAmanijjarAe y| devAuyaM nibaMdhai, sammaddiTThI ya jo jiivo|| (bandhazatakam - 23) aNuvratagrahaNena dezavirataH zrAvakaH sUcitaH / sa cAvirAdhitaviratiguNo devAyurnitarAM badhnAtIti yogaH / mahAvratagrahaNena tu sarAgasaMyato gRhItaH / so'pi devAyurbadhnAtIti / vItarAgastvativizuddhatvAdAyurna badhnAtyeva / gholanApariNAma eva tasya badhyamAnatvAditi / bAlatapograhaNena tvanadhigataparamArthasvabhAvA ajJAnapUrvakanivartitatapaHprabhRtikaSTavizeSA mithyAdRSTayo gRhyante / ete'pyAtmaguNAnurUpaM kiJcid devAyurbadhnanti, na tu smygdRssttivdvishissttmiti| tathA akAmasyAnicchato nirjarA = karmavicaTanam akAmanirjarA tayA c| etaduktaM bhavati akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaMsamasaga aNhANaseyajallamalapaMkapariggaheNaM dIharogacAraganirohabaMdhaNayAe giritarusiharanivaDaNayAe jalajalaNapavesaNaaNasaNAIhiM ya / () udakarAjisamAnakaSAyatvena taducitazubhapariNAme sati vyantarAdiprAyogyaM kinyciddevaayurbdhyte| samyagdRSTigrahaNena tvvirtsmygdRssttirgRhyte| so'pyavirAdhitasamyaktvaguNo devAyurbadhnAtIti gAthArthaH /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 81 nAmakarma yadyapi dvicatvAriMzadAdibhedAd anekadhA tathApi zubhAzubhavivakSayA dvividhameveti dvividhasyApi bandhahetUnAha maNa - vayaNa- kAyavaMko, mAillo gAravehiM paDibaddho / asuhaM baMdhai nAmaM, tappaDivakkhehiM suhanAmaM / / (bandhazatakam - 24) manovAkkAyavakraH kaSAyacatuSTayAvezapUrvakacintanabhASaNaceSTApravRttirityarthaH / tatrApi mAyAkaSAyasyAdhikyapradarzanArthamAha- mAillo tti / sarvatra mAyApradhAnasamAcAra ityarthaH / gauraveSu = RddhirasasAtalakSaNeSu pratibaddho'zubhaM narakagatyayazaHkIrtyekendriyajAtyAdirUpaM nAmakarma badhnAti / uktadoSapratipakSaistu prAJjalamanovyApArAdibhirdevagatyAdikaM zubhanAma badhnAti / etaduktaM bhavati - krodhAdyutkaTatayA prANigaNAGgopAGgAdikartanayA, paravairUpyApAdanena, paranirIkSitabhASitagatyAdiceSTopahAsena, viziSTadravyAntargatakudravyavikrayeNa, svabhAvato varNagandhAdirahitadravyANAM kRtrimatadutpAdanena, kRtrimahemaratnaghusRNaghanasArAdinirvartanena, sarvatra visaMvAdivyavahAratayA, prANivadhAdibhizcAzubhaM nAma nirvrtyti| viparyaye tu viparyaya iti gAthArthaH / gotrasya dvividhasyApi bandhahetUnAha arahattAisu bhatto, suttarur3a payaNumANa guNapehI / baMdhar3a uccAgoyaM, vivarIe baMdhae nIyaM / / (bandhazatakam - 25) = bahumAnaparastathA arhatAmAdizabdAtsiddhAcAryopAdhyAyasAdhucaityAnAmanyeSAM ca guNagariSThAnAM bhakto sUtraruciH, kimuktaM bhavati- jinavacanamanavarataM svayaM paThati, parAMzca pAThayatyarthatazca svayamabhIkSNaM vimRzati, pareSAM ca vyaakhyaanyti| asatyAM vA tatpaThanAdizaktau tIvrabahumAnatastaduktamarthaM zraddadhAno'pi suutrruucirityucyte| tathA pratanumAno = viziSTajAtikularUpaizvaryAdisampanno'pi nirahaGkAraH, praa'pribhvnshiilH| tathA guNaprekSI = yasya yAvantaM guNaM pazyati tasya tameva prekSate = puraskaroti, doSeSu satsvapi udAste ityrthH| guNAdhikeSu ca nIcairvRttyA vartamAnaH, paraparivAdAdidoSarahitazca uccairgotraM badhnAti / bhaNitaguNaviparyaye tu nIcairgotraM badhnAtIti gaathaarthH| sAmpratamantarAyasya bandhahetUnAha pANivahAIsu rao, jinnpuuyaamokkhmggvigghkro| ajjei aMtarAyaM, na lahai jeNacchiyaM lAbhaM / / (bandhazatakam - 26) prANAtipAtAnRtabhASaNAdirato, jinapUjAvighnakaraH = 'sAvadyAdidoSopetatvAdgRhiNAmapyeSA avidheyA' ityAdi kudezanAdibhiH samayAntastattvadUrIkRto jinapUjAniSedhaka ityarthaH / tathA - mokSamArgasya jJAnAdervighnakarastaddoSagrahaNAdinA kenacitprakAreNa tasya vighnaM karoti / sAdhubhyo vA bhaktapAnopAzrayopakaraNabhaiSajAdikaM dIyamAnaM nivaaryti| tena caitatkurvatA mokSamArgaH sarvo'pi vighnito bhavati / tathA - apareSAmapi sattvAnAM dAnalAbhabhogaparibhogavighnaM karoti, mantrAdiprayogeNa parasya vIryamapaharati, haThAcca vadhabandhAdibhiH paraM nizceSTaM karoti, chedanabhedanAdibhizca parasyendriyazaktimupahanti / sa kimityAha- arjayati = nirvartayati paJcaprakAramapyantarAyikaM karma, yenArjitena satA dAnabhogAdilAbhabhimIpsitaM kiJcinna labhate iti gAthArthaH / / 145 / / 146 / / 147 / / 148 / / 149 / / 150 / / 151 / / 152 // gataM prsnggaagtm| atha prastutaM kaSAyadvAram / te ca kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAzcatvAraH, punasta eva pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajva (va) lanabhedAccaturddhati SoDaza / uktaM ca koho mANa mAyA, lobho cauro ya huMti caubheyA / aNa appaccakkhANA, paccakkhANA ya saMjalaNA / / jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNasalayAkaTThaTThiya, selatthaMbhovamo mANo / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam mAyA vlehigomuttimiNddhsiNgghnnvNsimuulsmaa| loho hlidkhNjnnkddmkimiraagsaariccho|| pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kmso| devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhnniyaa|| (pravacanasAroddhAra-561,828,1256; uvaesamAlA-301) nanu yadi sajvalanAdayaH krameNa devamAnavatiryaDnarakagatihetavaH tatkathaM saGgamAdayo nityAnantodayino'pi svargam, zreNikAdayastu dvitIyakaSAyodayino'pi narakaM jagmuH? satyam, ete anantAnubandhikrodhAdayaH SoDazApi punaryathAsvaM catuzcatUrUpatvAt catuHSaSThidhA bhvnti| tadyathA- anantAnubandhI krodho anantAnubandhikrodhapratirUpaH, atynttiivrtmtvaat| anantAnubandhI krodho apratyAkhyAnAvaraNakrodhapratirUpaH, kishcinmndtvaat| anantAnubandhI krodhaH pratyAkhyAnAvaraNakrodhapratirUpaH, mndtrtvaat| anantAnubandhI krodhaH sajvalanakrodhapratirUpaH, mndtmtvaat| evam apratyAkhyAnAvaraNo'pi krodho anntaanubndhkrodhprtiruupo'tyntmutktttvaat| apratyAkhyAnAvaraNakrodhaH pratyAkhyAnAvaraNakrodhapratirUpaH, kishcidutktttvaat| apratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH pratyAkhyAnAvaraNakrodhapratirUpaH, kiJcit mndtvaat| apratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH sajvalanakrodhapratirUpo mndtmtvaat| evaM pratyAkhyAnAvaraNakrodho'pi anantAnubandhyAdikrodhacatuSkapratirUpatayA caturddhA vaacyH| evaM sajvalanakrodho'pi anantAnubandhyAdikrodhacatuSkapratirUpatayA caturkI vaacyH| tadevamayaM krodhaH SoDazadhApi praadrshi| evam anantAnubandhyAdicaturvidhamAno'pi pratyekam anantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-sajvalanamAnacatuSkapratirUpatvaiH SoDazadhA vaacyH| evam anantAnubanyAdhadicaturvidhamAyA'pi pratyekam anantAnubandhiapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-sajvalanamAyAcatuSkapratirUpatvaiH SoDazadhA vaacyaa| evam anantAnubandhyAdicaturvidhalobho'pi pratyekam anantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-sajvalanalobhacatuSkapratirUpatvaistAvadvAcyo yAvanmUlAbhihitacatuHSaSThibhedApekSayA ekaSaSThitamabhede sajvalanalobho anantAnubandhilobhapratirUpo, atynttiivrtmtvaat| sajvalanalobho'pratyAkhyAnAvaraNalobhapratirUpaH kiJcit tiivrtmtvaat| sajvalanalobhaH pratyAkhyAnAvaraNalobhapratirUpo mndtvaat| sajvalanalobhaH sajvalanalobhapratirUpo'tyantaM mndtmtvaat| tataH saGgamakAdayo'nantAnubandhibhirapi sajvalanapratirUpaiH svargam, zreNikAdayastu apratyAkhyAnairapi anantAnubandhitulyairnarakaM jgmuriti| athaitAn SoDazApi pRthivyAdigRheSu bandhaM udayaM sattAM cAzritya pratiguNasthAnaM bhAvayannAha[mUla] solasakasAya tesiM, baMdhodaya saMtae bhaNe kamaso / savvagihesu vi micche, biMdiyapamuhaTThasU sANe // 153 / / mayavasao bhUdavaNe, patteyaM sola baMdhudaya saMte / tirimaNunirasuramIse, baMdhudae bAra sati sola / / 154 / / vyAkhyA] sugmm| navaraM sati solasa tti| sacchabdena sttocyte| tatazca sattAyAM SoDazetyarthaH / / 153 / / / / 154 / / tathA[mUla] causu vi gihesu ajae, baMdhudae bAra taha ya saMtammi / khayasaMmi bAra solasa, uvasamakhAuvasamasamme / / 155 / / vyAkhyA] sajhitiryaGmanuSyanArakadevasambandhiSu caturdhvapi gRheSvayataguNasthAnake bandhodayayorapratyAkhyA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 82 nAdayo dvAdaza kssaayaaH| sattAyAM punaH kSAyikasamyagdRSTAdaza, kSAyopazamikaupazamikadRSTyostu ssoddsheti||155|| [mUla] tirimaNu dese aTTha u, baMdhudae saMti bAra khayasamme / sola dusamme nari cau, pamatta apamatta baMdhudae / / 156 / / vyAkhyA] tiryaGmanuSyagRhadvaye dezaviratiguNasthAne pratyAkhyAnAvaraNasajvalanarUpA(pA aSTau kaSAyAH bandhodayayoH, sattAyAM punaH kSAyike dvaadsh| sola dusammi tti| aupazamikakSAyopazamikarUpe samyaktve dvaye ssoddsheti| ata UrdhvaM kevalamanuSyagRhavaktavyatocyate- nari cau ityaadi||156|| tathA [mUla] sati bAra khayagi solasa, iyara dusamme ha puvvabaMdhudae / ___ cau taha saMte bArasa khayage solovasamasamme / / 157 / / vyAkhyA] sugmaa| navaraM kSAyopazamikasamyaktvodayasya apramatte vyavacchedAnna tasya cintAtra kRteti / / 157 / / tathA [mUla] navamaguNe baMdhudayA, bhAgadge taiyaturiyapaMcamae / cautadugikkANa kamA, aha saMte khavagaseDhIe / / 158 / / vyAkhyA] asmin guNasthAnake karmastavAbhiprAyeNa sAmAnyena paJcabhAgIkRte, zatakAbhiprAyeNa tu saGkhyeyabhAgIkRtya punastasyaiva carame saGkhyeyabhAge paJcabhAgIkRte prastutau kaSAyabandhodayau cintyete| tatra navamaguNasya prathamabhAge sampUrNe'pi dvitIyabhAge'pi yAvatkrodhasya bandho na vyavacchidyate tAvaccaturNA prastAvAt kaSAyANAM bandhodayau sahabhAvinau stH| evaM tRtIyabhAge yAvanmAnasya bandho na truTyati tAvattrayANAm, caturthe'pi yAvanmAyAyA bandho nApasarati tAvad dvayoH, paJcame'pi yAvadvAdaralobhasya bandho na vyavacchidyate tAvadekasyaiva lobhasya bandhodayau sta iti sthitiH| atha sattA cintyte| sA ca sattA kSapakopazamakasambandhitvena dvidhaa| tatra kSapakAzritA tAvad ucyte| iha hi navamaguNasthAnake SaTtriMzataH prakRtinAM sttaavyvcchedH| sa ca na yugapat kintu navasu bhAgeSu solasa aTekkikkaM, chikkekvekkikka khiinnmniyttttii| (karmastavAkhyaH dvitIya prAcIna karmagranthaH-7) iti krmenn| ___ etadeva bhAvayati- ihAnivRttibAdaraH prathamaM tAvad apratyAkhyAnAvaraNakrodhAdicatuSkapratyAkhyAnAvaraNakrodhAdicatuSkarUpaM kaSAyASTakaM yugapat ksspyitumaarbhte| teSu cArddhakSapiteSvevAtivizuddhivazAt savvattha sAvasese maggille laggai purille| () iti vacanAcca antarAla eva styAnardvitrikam, narakadvikam, tiryagdvikam, ekendriyAdijAticatuSTayam, Atapam, udyotam, sthAvaram, sAdhAraNam, sUkSmaM ceti SoDazaprakRtIH kSapayati prthmbhaage| tato dvitIyabhAge kaSAyASTakasya ksspitshessmucchedyti| tatastRtIyabhAge napuMsakavedam, caturthabhAge strIvedam, paJcamabhAge hAsyaratyaratizokabhayajugupsArUpaM SaTkam, SaSThabhAge puMvedam, saptamabhAge sajvalanakrodham, aSTamabhAge sajvalana 1 atra paGktidvayapramANaH pATho'vAcya AbhAti /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam mAnam, navamabhAge sajvalanamAyAM vyvcchedytiiti| iha ca SoDazaprakRtayaH krmgrnthaabhipraayennaivoktaa| Avazyake tu gai ANupuvvi do do, jAInAmaM ca jAva curiNdii| AyAvaM ujjoyaM, thAvaranAmaM ca suhamaM c|| sAhAraNamapajattaM, niddAnidaM ca payalapayalaM c| thINaM khavei tAhe, avasesaM jaM tu aTThanhaM (nnhN)| (paJcasaGgraha-916) ityanena tA eva SoDaza aparyAptanAmAdhikA sptdsheti||158|| samprati prastutA kaSAyasattocyate[mUla] solasaaDekkAisu, cheyavibhAgesu navasu jahakamaso / dusu paMcasu ekkakke, bAracautigaM taha dugekkaM / / 159 / / vyAkhyA] iha SoDazASTAdInAM navAnAM prakRtichedavibhAgAnAM madhye Adyadvaye kaSAyANAM dvAdazAnAm, tRtIyAdisaptamAnte vibhAgapaJcake caturNAm, aSTame trayANAm, navame tu prathamaM dvayoH pazcAdekasya satteti tadevAha [mUla] navamaMse jo niyaDI, no chijjai tAva dunni paramego / pA(bA)yaralobho ciTThai, jA navamaguNassa pajaMto / / 160 / / [vyAkhyA] spssttaa||159||160|| tadevamuktA kSapakAzritA kssaaysttaa| athopazamazreNimAzritya bandhodayAtidezapUrvakaM sattAsvarUpamAha[mUla] uvasamaseDhIe vi ya, taheva baMdhudaya navari saMtammi / uvasamasamme solasa, sayalaguNe bArakhayasamme / / 161 / / vyAkhyA] upazamazreNAvapi kaSAyANAM bandhodayau kSapakasyeva pUrvavat vyaakhyeyau| sattAyAM tu vizeSaH, yataH kSapakasya navasu vibhAgeSu pRthak pRthak sttaabhaanni| iha punaH samagre'pi navamaguNasthAnake upazamasamyagdRSTeH SoDaza, kSAyikadRSTestu dvAdaza kaSAyAH sattAyAM labhyanta iti||161|| tathA[mUla] dasame taNulobhudao na hu baMdho tattha saMti jahasaMkhaM / ego bArasa solasa khavage khaMDe ya uvasamage / / 162 / / vyAkhyA] bAdarasajvalanalobhasyAnivRttibAdarasamparAyaguNe udayavyavacchedAdi(t) sUkSmasyaiva sajvalanalobhasyodayaH, na tu bndhH| sattAyAM punaH kSapakazreNAveka eva sUkSmaH lobhH| tathA yaH kSAyikasamyagdRSTiH sa tu upazamazreNiM vidhatte sa khaNDazreNikastasmin pratyAkhyAnAdayo dvaadsh| yastUpazamikasamyagdRSTiH sa tUpazamazreNimadhirohati, tatra SoDazApi kaSAyAH sntiiti||162|| [mUla] naNu je veyai se baMdhar3a tti to kimiha loha na hu baMdho / saccaM eso nAo, thUlakasAe na uNa suhume / / 163 / / na ya baMdho na ya udao, uvasaMte bAra sola saMtaMmi / khaMDovasamagaseDhisu, khINAitigaM tu akasAyaM / / 164 / / vyAkhyA] ete spsstte| navaraM khaMDi tti| khnnddshrennike| tathAtra manuSyAnantaraM prastutAvapi nArakadevau nAbhANi,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam pUrvametayoH savvagihesu vi micche (gAthA 153) ityAdI grahaNAt / / 163 / / 164 / / [mUla] iya saMsArijiyANaM, bhaNiyamiNaM iNhi tavvivakkhANaM / siddhANaM jahasaMbhavameyANi payANi ciMtemA / / 165 / / [vyAkhyA] ityevaM saMsArijIvAnAM pRthivyAdidevAntAnAmidaM jIvaguNasthAnAdidhyeyasthAnakadambakaM bhnnitm| atha saMsAribhyo niSkarmatvena vipakSANAM siddhAnAM yathAsambhavametAnyeva jIvasthAnAdIni padAni cintayAmaH / etadevAha [mUla] kevalauvaogadugaM, diTThI sammega Agai narehiM / sAI anaMtA ThiI, duhAvagAho ya siddhANaM / / 166 / / [vyAkhyA] iha siddhAnAmupayogadvAre kevalajJAnakevaladarzanalakSaNamupayogadvayamasti / dRSTidvAre kSAyikasamyaktvarUpA ekaiva dRssttiH| AgatidvAre manuSyagaterevAgatiH / sthitidvAre sAdyanantakAlarUpA sthitiH / avagAhadvAre avagAho dvidhA / / 166 / / sa cAya [mUla] ukkosa dhanutisaI, tetIsahiyA dhaNuttibhAgo ya / satibhAgarayaNi lahuo, siddhesu na sesu vIsapayA / / 167 / / 85 [vyAkhyA] tatrotkRSTo'vagAho dhanuSAM trizatI trayastriMzadadhikA dhanustribhAgazca dvAtriMzadaGgularUpaH jaghanyaH, punaraGgulASTakA ekaiva ratniH / zeSANi punarjIvaguNasthAnAdIni viMzatirapi padAni siddheSu zarIrasya mithyAtvAdInAM cAbhAvAnnaiva sambhavantIti / / 167 / / atha prakaraNasamAptau etatprakaraNArthasya satatodyatatayAdhyayanacintanaparivartanadhyAnaparizIlanazravaNavyAkhyAnAdiSu svayaM pravartamAnAH parAMzcaitatprakaraNAdhyayanAdiSu pravartayanto adhyetAraH, zrotAraH, vyAkhyAtAraH, dhyAtArazca yatphalamApnuvanti tadAha [mUla] iya puDhavAipaesuM, jiyaguNamAINi ciMtayaMtANaM / kammavaNagahaNadahaNaM, bhavamahaNaM hoi sujhANaM / / 168 / / = [vyAkhyA] ityevaM pRthivyAdipadeSu trayodazasvapi sarvANyapi jIvaguNasthAnAdIni / siddheSu punastAnyeva yathAsambhavaM sUtrAdAvuktatRtIyagAthAvyAkhyAnapradarzitadhyAnavidhinA dhyAyatAM bhavyaprANinAM karmANyevASTASTapaJcAzadadhikazatasaGkhyAni mUlottaraprakRtirUpANi vanagahanaM tasya dahanamiva jvAlAjAlajaTAlakarAlajvalanasadRzam, eva saMsArataruprarohapravarabIjabhUtasya caturvidhasyApi nArakatiryagaDnarAmararUpasya bhavabhramaNasya mathanaM nirnAzakaM bhavati zubhaM dhyAnaM dhrmdhyaanruupm| tatazca vizuddhadharmadhyAnasaMsiddhau krameNa zukladhyAnamupasampadyate / tato'pi sayogyayogiguNasthAnakArohaNakrameNa apArasaMsArapArAvArapAramAsAdya sarvAtmanA niHkarmIbhUya nityAnandamayaM mahAnandapadaM bhavyajantavaH sapadi samAsAdayantIti / atra ca bhASyamahodadhibhiH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyairdhyAnazatake zubhadhyAnasya phalamidamabhANi saMvaraviNijjarAo, mukkhassa paho tao paho taasiN| jhANaM ca pahANaM gaMtavvassa to mokkhaheU taM / / aMbaralohamaINaM, kamaso jaha malakalaMkapaMkANaM / so jhAvaNayaNasoso, sAhiMti jalAnalAiccA / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam taha so jjhAi samatthA, jiivNbrlohmeinnigyaannN| jhANajalAnalasUrA, kmmmlklNkpNkaannN|| tAvo soso bheo, jogANaM jhANao jahA niyyN| taha tAvasosabheyA, kammassa vi jjhAiNo niymaa|| jaha rogAsayasamaNaM, visosnn-viro(r)ynnosh-vihiihiN| taha kammAmayasamaNaM, jhaannaannsnnaaijoehiN|| jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo pavaNasahio duyaM ddhi| taha kammiMdhaNamamiyaM, khaNeNa jhANAnalo ddhi|| jaha vA ghaNasaMghAyA, khaNeNa pavaNAhayA vilijNti| jhANapavaNAvadhUyA, taha kammaghaNA vilijNti|| na kasAyasamutthehiM ya, bAhijjai mANasehiM dukkhehi| IsAvisAyasogAIehiM jhaannovgycitto|| sIyAyavAIehiM ya, sArIrehiM ya subhuppgaarehi| jhANasuniccalacitto, na va(bA)hijjai nijjraapehii|| iya savvaguNAhANaM, diTThAdiTThasuhasAhaNaM jhaannN| supasattaM saddheyaM, neyaM jheyaM ca niccaM pi|| (dhyAnazatakam- 96-104) iha ca saMvaretyAdi gAthAH saptApi sUtrAdau dvitIyagAthAvyAkhyAnoktA api vismaraNazIlaziSyANAmanugrahAya, paTutaramatInAnta(nAM tu) dhyAnamAhAtmyaprakarSaprakAzanena dhyAnAcalacUlikAzikharAdhirohe punaH punaH pravRttyarthaM ca punarapi likhitaaH| na caivaM paunaruktyam, yato'bhANi anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvastaI (tvsuuyaasu)yaasu| iisstsmbhrmvismygnnnaasmrnnessvpunruktm|| iti / / 168 / / atha yadupadezAdyairyasmin saMvatsare manaHsthirIkaraNaprakaraNamidaM saGkalitaM tadetadAha mUla] siridhammasUrisugurUvaesao sirimahiMdasUrihiM / maNathirakaraNapagaraNaM, saMkaliyaM bAraculasIe / / 169 / / vyAkhyA] iha hi jagatitaleyaH sphUrjatkalikAlatAmasabharacchannAM caritrakriyAm, siddhaantdyutibhirvikaashmnyttigmaaNshutulyaakRtiH| so'yaM tIvratapaHpratApavasatiniHsImamedhAgRham, gotrAlaGkRtirAryarakSitaguruH pUrvaM babhUva kssitau||1|| yo viMzatipramitavaryapadapratiSThAm, nirmAya nirmamapatiH prtipkssjetaa| pIyUSarociriva vArinidhiM tatAna, gacchaM tataH sa smbhuujysiNhsuuriH||2|| teSAM ca sadvineyAH vidyAcatuSTayaniSNAtamatayaH, sahabhAvisUri siddhAntagranthArthavyAkhyAtRtve samprAptApratimakhyAtayaH, nAnAdezeSu vihArAH, sarvatra ca svaparavAdibhirapratihatasUkSmasUkSmataravicArAcArapracArAH, prabhUtAdbhutagaNiguNagaNamaNibhUrayaH zrImaddharmaghoSasUrayaH smbhuuvn| teSAM ca zrutAntevAsibhirapi tatpaTTapratiSThitaiH zrImahendrasiMhasUribhiH teSAmeva sadgurUNAM pAdAnte zAstropadezarahasyamabhigamya vikramanRpAjaladhivasusUryasaMvatsare (1284) pUrvapUrvatarazrutadhara viracitagranthebhyaH sthUlasthUlatarAnavyutpannamatInAmapi sukhapratipAdyAn katipayavicAralavAnabhigRhyedaM prakaraNaM sngklitm| na punaratra kimapi svmniissikaavijRmbhitmsti| tadyadyevamapi kimapi vitathamajani tadvibudhaiH samyak parijJAya shodhniiymiti||169|| athaitatprakaraNakaraNakAraNAviHkaraNapUrvakametadadhyayanAdiSu ziSyAn pravartayannAha
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam [mUla] maNakavicavalo visaesu dhAvae tassa niyamaNaM paramaM / maNathirakaraNaM eyaM, to paDha guNa ciMta sayakAlaM / / 170 / / vyAkhyA] yathA kapiH prakRtyaiva satatamapi caJcalasvabhAvo bhvti| evaM manaHkapirapi divA vA, rAtrau vA, ekAkI vA, bahujanaparivRto vA, araNye vA, grAmAdau vA, roge vA, viprayoge vA, harSe vA, zoke vA, jAgradvA, nidrAgato vA, cchAto vA, dhrAto vA, prAyeNa satatamapi viSayAnuvrajanazIlo bhvti| tatastasya viSayavanaM prati pradhAvamAnasya samyagetatprakaraNamapi yujyamAnaM niyamanamiva svecchaaprcaarnivrtkshRngkhlaadaamev| tasmAdAyuSman ! tvametat prakaraNaM paTha = satatamudghoSaNena svAyattaM vidhehi, guNa = svanAmeva paricitaM kuru, cintaya = nirantarametadarthAnAM dhyAnamAcara, upalakSaNatvAd vyAkhyAnaya = anyAnapi paThanAdiSu pravartaya, param ayogyaparihAreNa yogyaanev| uktaM ca kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti mithyApathapratyarthIti vinIta ityazaTha ityaucityakArIti c| dAkSiNyIti damIti nItibhRditi sthairdIti dhairuti saddharmArthIti vivekavAniti sudhIrityucyase tvaM myaa|| (saGghapaTTakaH-2) iti manaHsthirIkaraNasya katipayAnAM viSamaviSamataragAthAnAM bhAvArthamAtrapradarzakaM saGkSiptataraM vivaraNamapi taireva shriimhendrsiNhsuuribhirvihitmiti|| / / maGgalamastu etddhyetR-adhyaapy(yi)tR-shrotR-vyaakhyaatRbhyH|| / vijayatAM caturvidho'pi zrIsaGghabhaTTAraka iti|| yAvannandati saGgho yAvacca vrddhmaanjintiirthm| tAvatprakaraNamidamapi, budhajanamanasi sthiraM bhvtu|| grN2300|| iti manaHsthirIkaraNavivaraNaM smaaptm|| / / maGgalaM mhaashriiH|| / / zubhaM bhavatu cturvidhsngghsy||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 / / mnHsthiriikrnnprkrnnmuulmaatrm|| namiUNa vaddhamANaM, calassa cittassa kiMci thirkrnnN| saparovayAraheuM gurUvaeseNa vocchaami||1|| kammassa khavaNaheU, paramo jhANaM jiNehiM niddittttho| jheyaM ca tattanavagaM, tatthavi jiytttmaaito||2|| puddhviijlggimrutrubiticukhduvihpnniditiriesuN| maNunirasuresu jhAyasu, jiyaguNaThANAi jiivgunne||3|| jiyaguNaThANA jogovaoga taNu lesa dichi pjjtti| pANAu AgaigaI, kula joNI veya kaaytthiii||4|| saMghayaNaM saMThANAvagAha muuliyrpyddibNdhdurg| samughAya duvihaheU, kasAya ii jheypnnviisaa||5|| tattha vi guNauvaogA, diTThI muNa suttkmmgNthehiN| AuThiI kAyaThiI vagAhakammANi lhuguruttehiN||6|| uttarapayaDi taha duha, heU ya kasAya paDguNaM curo| caudasa uDDAhagihA, mNglpuddhviijlaaiiyaa||7|| maMgala jiyaguNamAI, tiriyaM paNatIsa jaM tihvgaaho| aDamUlapayaDiegaM, mUlagihaM sesa teviisaa||8|| iya bhUmipaTTagAisu, jaMtaM lihiU paDaM va tthviuunnN| to gihaaMke dito, ciMteto vA sarasu suttaM / / 9 / / jiyaThANA suhmeyrigiNdibiticupnniNdisnniyraa| pajjaapajjA caudasa, apajja duha lddhikrnnehiN||10|| jaM nirasuramihaNesuM, jiyaThANadugaM pae~ pae bhnniyN| na ya te laddhiapajjA, to iha apajjatta duvihaavi||11|| niyaniyapajjattINaM, aMtaM ehiti na puNa tA pttaa| te karaNe apajattA, je uNa niyniypjttiinnN||12|| aMtaM na jaMti aMtaramaraMti te haMti lddhiapjttaa| niyaniyapajjattiaMtaM, je pattA te u pjjttaa||13|| Aimacauegidisu, niyaniyajiyaTThANa du dugviglmnne| tirinirayasuraMtadurga, nari aMtadugaM thekkaarN||14|| guNamicchasANamIsA, avirayadesA pmttapmttaa| niyaTTianiyaTTisuhamovasaMtakhINA sjogiyraa||15|| sutte micchamigidisu, guNaduga bhUdagavaNesu kmmigaa| do vigalamaNe paNatiri, nari caudasa caura nirysure||16|| panarasa jogA saccaM, musamIsamasaccamosa mnnvynnN| uralaviuvvAhArA, tammissatigaM ca kammo y||17|| kammorala dugajogA, tinnegiMdisu viuvvidugjuttaa| paNa marusu bi vigalamaNe, kammuraladugaM vaI turiyaa||18|| AhAradurga vajiya, terasa tiriesu panarasa nresu| uraladugAhAradurga, vajjiya ekkAra nirysure||19|| nANaM paMcavihaM taha, annANatigaM ca aTTha saagaaraa| caudaMsaNamaNagArA, bArasa jiylkkhnnuvogaa||20|| annANadugamacakkhudasaNa egidi tinni uvogaa| maisuyanANaanANA, acakkhu iya paMca dutikrnne||21|| ee sacakkhudaMsA, cauriMdi asanniesu chccev| nari bArasa kevaladugamUNa nava tiriynirysure||22|| sutte dutikaraNANaM, paNa paNa cha chacca amaNa cukrnne| kamma igA ti ti cau cau, nANaduguNA jao tesiN||23|| sAsaNabhAve nANaM, viuvvagAhArage urlmissN| negiMdisu sAsANo, nehAhigayaM suymyNpi||24|| uralaviuvvAhAragateyasakammA taNu tti nari paNa vi| nari paNavi kammoralateyatigaM avaauegidiviglmnne||25|| marutiri taM saviuvvaM, veuvviyateyakamma surnire| (dAraM) kiNhA nIlA kAU teU pamha sukka chllesaa|| 26 / / Aicau bhUdagavaNe, sihimaruvigalesu amnnniresu| AitigaM taha sannI, tirimaNudevesu chllesaa|| 27 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam sammaM micchaM mIsaM, diTThitigaM tattha suttaaesaa| puDhavAi paMca micchA, bhUdavaNe diTThiduga kmmaa||28|| micchaM sAsaNa sammaM, diTThidugaM viglamnntiriesu| sannitirimaNuyanArayadevesuM hoi ditttthitigN||29|| AhAra taNU iMdiya, UsAse vaya maNe cha pjjttii| egidisu Aicau, paMca u vigalesu amaNe y||30|| paNa pajjati suresuM, bhAsamaNA jugava hoMti jaM tesiN| tirimaNunirae chappiaya, jIvAbhigamAi bhaNiyamiyaM tu||31|| paNaiMdiyamaNavayataNuUsAsAUNi huMti dasa paannaa| egidisu te cauro, phaasaauutnnublussaasaa||32|| sarasaNavayaNA te cha u, saghANa satta u sanetta te atttth| sasavaNa nava vigalamaNe, samaNA dasa pANa sesesu||33|| puDhavAikArasesuM, lahu aMtamuhUttahA nirsuraannN| dasasamasahassa lahuyaM, tetIsayarAiM gurumaauN||34|| bAvIsa satta samasahasa, tidiNa tidasasamasahasa baarsmaa| uNapannadiNa chammAsA, puvvakoDi tipalla pallatiyaM / / 35 / / puDhavAi iMti jatto, sA iha Agai gaI u jahiM jNti| nirayAi Agai caU, sannitirinarANa cauro vi||36|| bhUdagataravo tirinarasurehiM sesa? tiriymnnuehiN| gai paMcaha niratirimaNusurasivarUvA paNa vi mnnue||37|| sihimaravo tirigaIyA, caugaiyA sannasanniNo tiriyaa| bhUdagataruvigalanArayasurA ya jaMti tirinresuN||38|| uppattiThANa joNI, kulANi uppajjamANa tnnubheyaa| joNegattapuhattaM, vnnaaicuvisesehi||39|| etto ciya bahagINa vi, egA joNI igithie nnegaa| joNikale caubhaMgo, igbhvnnaaijaaiko||4|| paDhamo jaha igachagaNe, jIvA igajAi egvnnaaii| bitio tammi vi biticaubahujAI bhugvnnnnaaii||41|| vivihachagaNesu taio, samavannAI smaannjaaijiiyaa| turio tesu vi Nege, bahujAI nnegvnnnnaaii||42|| kulaegakoDi koDIsanavaI koddilkkhpnnaasN| koDisahassA tatthigavigalesuM koddilkkhkmaa||4|| bArasa satta ti sattaga, aDavIsa satta aTTha nava cev| mucchiyaratirisu dosu, saDDatipannA jao sutte||44|| kulakoDijoNilakkhA, gabbhiyaratirINa pihu pihu na uttaa| teNeha vi na viseso, ghaDaMti puNa doNhavi svve||5|| adhatera bAra dasa dasa, nava jalavithalorubhuja tti vnnnneyN| saDDAha maNunira sure, bArasa paNavIsa chvviisaa||46|| culasIi joNilakkhA , saga saga puddhviijlggipvnnesu| tarusu cauvIsa jaM dasa, caudasa ptteyiyresu||47|| biticauridisu do do, cauro duha tirisu caudasa nresu| cauro cauro nAraya, devesuM joNilakkhA u||8|| itthI purisa napuMsaga, veyA tinnI kameNa tesude| itthIe purisovari, abhilAso phuphuyggivv||49|| itthiM pai purisassa vi, rAgo sukkhtnnpuuljlnnsmo| mahanagaradAhasariso, ubhayabhilAso npuNsss||50|| sannitirinara tiveyA, asanni saMThAgii tiveyA vi| devA pumitthiveyA, napuveyA niryigviglaa||51|| puDhavAiegakAe, puNa puNa uppatti esa kaaytthiii| sA laha tirigihadasage, nare ya aNtmuhbhvjumme||52|| guru bhUdagaggipavaNe, asaMkha usappiNI u kaaytthiii| tarusu aNaMtA biticauridisu sNkhijsmshsaa||53|| samayapaesavahAre, asaMkhaloge haraMti jaaviyaa| tattiya asaMkhaNaMtA, UNaMtaloge'ha tAhiM tu||54|| poggalaparaTTa te puNa, aavliysmyasNkhbhaagNmi| asannItiriyANaM [ya,] puvvakoDIo sttev||5|| sannisu tirisu naresu ya, satipallA sttpuvvkoddiio| bhavaThii jA suranarae, duhAvi sacceva kaaytthiii||56|| vajarisahanArAyaM, paDhamaM bIyaM ca rishnaaraayN| nArAyamaddhanArAya, kIliyA taha ya chevddhe||57||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam kIliyapaTTayamakkaDabaMdhA iha vjrishnaaraayaa| eyatiyajutta paDhamaM, biIyamavajaM arisahaM vaa||58|| vajayarisahadugUNaM, makkaDabaMdhadugasaMjuyaM taiyaM' turiyamigapAsabaddhaM, biiyaMte kiiliyaaviddh||59|| paMcamamabaddhapaDheM, sakIliyaM chaTThamaM tdugputtuN| carimamigavigalaamaNe, sannItiri mANavA chddhaa||60|| suraniraya asaMghayaNI, jIvAbhigamammi bhaNiyameyaM tu| saMghayaNi kammagaMthe, igiMdiyA vi asNghynnaa||61|| samacauraMse naggohamaMDale saaikhujvaamnne| huMDitti cha saMThANA, savvattha salakkhaNaM pddhm||62|| nAbhuvari nAbhiaho, urputtttiuyrvjvyvesu| karapayasiragIvaviNA, salakkhaNaM katthavi na chttuN||63|| huMDaM ciya puDhavAisu, niyayaM vivihaM tarusu viglmnne| samaNatirimaNusu chappiya, narae bhavajeyare huNdde||64|| deve samacauraMsaM, bhavadhArisarIramuttaraM naannaa| (dAraM) avagAho taNumANaM, urale taha duviha viuvvey||5|| puDhavAikAra lahuyaM, uralaM bhUdaggimarusu guruyaM pi| aMgulaasaMkhabhAgo, aha gurujoyaNasahassahiyaM / / 6 / / tarusuM vigale joyaNa, bArasakosatiga joyaNaM ekvN| samaNAmaNatiri joyaNasahasaM maNuesu kostigN||67|| nirasurabhavaveuvvaM, lahuyaM aMgulaasaMkhabhAgo u| nirae paMcadhaNussaya, suresu karasatta ukkosN||68|| uttarave (vi)uvvi pavaNe, aMgulabhAgo asaMkhu duvihaM pi| sannitirimaNuyanirasura, aMgulasaMkhaM salahu stnnuu||69|| guru sannitirisu joyaNasayapohattaM naresu lkkhhiyN| naraesu dhaNusahassaM, joyaNalakkhaM tu devesu||70|| nANassa daMsaNassa ya, AvaraNaM veynniiymohnniiyN| AuyanAma goyaMtarAya iya mUla addpyddii||71|| AvaraNaduge vigghe, baMdhahi egidiyA hu ayrss| sattaM sagatigamUNaM, jahannamukkosao punnN||72|| dasa igavIsa bicattA, causayaaDavIsa ayara viglmnne| sattaMsa paNa ti cha caU, kiMcUNa lahU gurU punnaa||73|| mUliyara payaDi niyaniyaguruThii hara syrikoddikoddie| jaM laddhaM tamigiMdiyaguruThiI kiMcUNa sA lhuii||74|| eyaM ciya egidiyabaMdhaM vigalAmaNesu jaannaahi| paNuvIsA pannAsA, saeNa sahaseNa gunniuunnN||75|| kammA asaMkhugiMdisu, saMkho vigalAmaNesu uunntte| pannavaNa tivIsapae, savvesi asaMkhu pllNso||76|| caudasaMgatigamaNaM, sattaMsA punna tinni veynniie| lahaguruThir3a igiMdisu, vigalamaNe ayara paNa dasa y||77|| igavIsA cau da(du)ttara, dusaI caudaMsa paMca dasa cha cuu| kiMcUNA hussaThiI, guruI jA nnaannvrnnijje||78|| sA puNa dasa igavIsA, ayarapi(bi)cattA taha 8viishiyaa| sayacauro uvariM paNa, ti cha cau sattaMsayA punnnnaa||79|| sattaMso kiMcUNo, mohe egidi baMdhaThiI hussaa| guru ayaraM saMpunnaM, vigalamaNe ayara tiga stt||80|| caudasa bAyAlasayaM, aMsA cau iga du chacca UNa lhuu| punnaM pANAvIsa pannA, sayaM sahassaM ca ayara guruu||81|| nAma igi sattaMsaM, vigalamaNa ayara tisatta cudsgN| bAyAlasayaM uvariM, cauiga du cha aMsa Una lh||82|| bhUdavaNA sattaMsaM, ucce vigalamaNa ayrtigstt| caudasa bAyAlasayaM, lahu cau iga du cha ya uunnNsaa||83|| tIigi sattaMsadurga, vigalamaNA ayarasatta cudsgN| aDavIsa dusaya paNasI, iga du caupaNaM suunnlhuu||84|| guru nAmi goi igi do, sagaMsa vigalamaNa ayara saga cud| aDavIsa sapaNasIyA dusaI punnaM saiga du cau pNc|| 85 / / nari ghAisuM aMtamuhU, muhutta aDa nAmagoya baarege| ayaratakoDikoDI, sattasu lahu tiriynirysure||86|| guru ayarakoDikoDI sayarI, mohaMmi naamgoesu| vIsaM tIsaM causuM, sannI tirimnnunirsuraannN||87|| lahu majjha guru abAhA, Au tti baMdhehiM huMti nvbhNgaa| paDhama cau paMcamaTTama, navame muNe sayaM cauro te||8||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 manaHsthirIkaraNaprakaraNam puDhavAi ekkArasa, baMdhahiM lahu parabhavAU aMtamuhU / puvvabhava lahu abAhA, aMtamuhuttaM pi iha majjhe / / 89 / / igavigala puvvakoDiM, parAu amaNo asaMkhapalaMsaM / tirinaratetIsayare, baMdhahiM esiM abAha imaa|| 90 / / satibhAgasattasahasA, vAsANaM dunni sahasa satibhAgA / diNamega vAsasahaso, satibhAgA tinni samasahasA / / 91 / / vAsacaukkaM solasa, satibhAgadiNA taheva mAsadugaM / puvvakoDitibhAgo, duhatiri mA (ma) Nue sasa abAhA / 92 / / eyANa u abAhANa, jogibhaMgA bhavaMti tinnee / aTThasu gihesu paMcasu, navamiTThasu gihiduge navamo / / 93 / / nArayasurA jahannaM, parabhava AuM kariti aMtamuhU / guruyaM pi puvvakoDiM, duvihe vi abAha chmmaasaa||94|| Ausi jar3avIya pAyaM, suvvai paDivayaNamudayamitteNaM / tahavi ya pannavaNAe, abAhaudaehiMto iha vi||95|| aha udayamittavikkhaM, bhannaya aMtamuha kuNahi terA vi / lahu parabhavAo aha guru, igavigalA puvvakoDiM tu / / 96 / / pallassa [3] assaMkhaM, asannitiriyAu sannitirimaNuyA / tetisayare nirasura, puvvakoDiM tu baMdhaMti / / 97 / / iya kammasu baMdhaTThitI, vuttA tivihaM bhaNAmi ahuNA uu| ThIbaMdhAbAhodaya, visayakAlappamANaM tu|| 98 / / Thir3abaMdhu abAhudayA, dunni vi baMdhodayaMtaramabAhA / udao abAhu uvariM, kammaNu pugglrsaannubhvo||99|| paNa nava duga chavvIsA, cauro sattaTThi dunni paMceva / uttarapayaDINevaM, vIsasayaM baMdhamAsajja / / 100 / / micchaM napunirayatigaM, huMDaM chevaTTha thAvaracaukkaM / igivigalatigaM Ayavamii payaDI sola micchatA / / 101 / / thINatigitthItiritiga, aNa nI kukhagai ujoya dubhagatigaM / majjhimasaMghayaNAgir3a, cau cau paNavIsa sANaMtA / / 102 / / nirayasurAuviuvviyachakkAhAradugatittha muttUNa / baMdhahiM navaahiyasayaM, bhUdavaNA uttarA payaDI / / 103 / / kammA bhUdagatarUsuM, sANe cauNavar3a sA tirinarAU / narayatigUNA micchaMtasola muttuM nvsyaao|| 104 / / gaitasa anaratigucchaM, paMcahiyasayaM tahA viglmicchaa| navahiyasayamaha sANA, cauNavaI do vi jaha puvviM / / 105 / / titthAhAradugujjhiya, satarasayaM amaNamiccha aha sANA / micchaMtasola suranaratiriyAuM muttu aDanavaI / / 106 / / naNu sANaguNe AugabaMdhe satthaMtare sa kiM neha / bhannai ee sANA, bhavAie nAu bNdhNsi||107|| titthAhAradugaviNA, satarasayaM sanniNo tiriyamicchA / sANA egahiyasayaM, micchaMtA sola muttUNaM / / 108 / / sANaMtaM paNavIsaM, usabhoraladugasurAu maNuyatigaM / muttu guNasayari mIsA, sasurAuM sattariM sammA / / 109 / / bIyakasAe vajjiya, chasaTThi desA tirivva guNa pNc| maNue vi navari titthaM, ajae dese ya khiva ahiyaM / / 110 / / taiyakasAUNa tisaThi, chaTTae soga arai athiradugaM / ajasaasAe hiccA, AhAradugaMmi khittammi / / 111 / / apamattoM jo surAuM, pamatta AraddhayaM tu jA pure / tAva guNaTThi taduvari, aDavanamiyaro ya taamev||112|| apuvve sattaMsA, esevaDavanna paDhamabhAgaMmi / biticaupaNachaTThesuM, niddadugaM muttu chappaNNA / / 113 / / suraviuvvAhAradugA, jasUNatasadasagatitthasuhakhagaI / aguruvvagghAussAsaM paraghAya paNiMdi namiNa smcurN||114|| vannacau teyakammi ttitIsa muttuM chavvIsa carimaMse / bhayakuccharaihAsUNa, bAvIsA navamapaDhamaMse / / 115 / / anara igavIsa bIe, taie vIsA akoDa aha turie / mANUNA guNavIsA, moUNadvAra paMcamae / / 116 / / lobhUNa satara suhume, jasuccacaudaMsavigghanANaviNA / uvasaMta khINajogA, sA ega ajogina hu baMdho / / 117 / / vigalasurasuhamanArayatigANi AhAradugaviuvvidugaM / tattha igi thAvarAyava, muttUNa sayaM nari ya micchA / / 118 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 93 veuvvAhAradurga, naarysuhumvigltiygaanni| titthaM ca muttu tigahiyasayamiha baMdhaMti micchsuraa||119|| huMchenapumiccha viNA, channavaI niraya sANa sursaannaa| napumicchAyavahuMche, igathAvaraUNa chnnvii||120|| mIsA nirasurasayariM, narAu sANaMta paMcavIsa vinnaa| titthanarAugasahiyaM, pigasayariM smmnirysuraa||121|| veyaNakasAyamaraNA, veuvviteyhaarkevliyaa| samugghAyA nari satta vi, bhUdataruvigalaamaNa aaitigN||122|| giitiH|| saviuvvaM marunirae, sateyasamugghAya paMca tiriysure| aDasamayA kevalie, asaMkhasamayaMtamuha chasu vi|| 123 / / chammAsavasesAU, niyamA na karei so smugghaayN| hINe karei niyamA, ahie bhayaNA u kevlinno||124|| baMdhassa micchaaviraikasAyajogo tti mUla heucuu| puDhavAiterasesu vi, paesu micchaMmi te svve||125|| kammA bhUdavaNesuM, sANaM pi tahiM amicchayA tinni| aha biMdimAi aTThasu, gihesu sANaMmi heutigN||126|| sannitirimaNuyanArayasurANa mIsaMmi taha ya ajiyNmi| taha tirimaNu dese vi ya, heutinneva miccha vinnaa||127|| chaTThAi dasaMtesuM, kasAyajogA naresu do heuu| guNatiyage jogu cciya, heuabhAvo ajogmmi||128|| micchAi heuuttarabheyA sagavanna paMcahA micchN| aabhiggh-annbhiggh-sNsybhinives-annbhogaa||129|| bArasavihA aviraI, maNaiMdiyaaniyamo chkaayvho| nava ya kasAyA kiriyA, paNavIsaM pannarasa jogaa||130|| aNabhoga micchattaM, phAsidicchakAyaaviraIu y| kammoralatammissA, anaritthi ksaayteviisaa||131|| iya cautIsaM heU, igiMdipaNagaMmi micchgunntthaanne| veuvviyatammissayajuttA chattIsa vI mrusu||132|| kammaigA puNa sAsaNabhAve bhUdagavaNANa igtiisN| cautIsA u hiccA uralaM phAsiMdi micchaM c||133|| naNu heU udiyacciya, bhannaMtI kammabaMdhiNo to kiN| igabiticauramaNANa vi, asthi hu hAsAiNaM udo||134|| saccaM esiM udao, bhaNio jiytthaannmohsNvehe| sayarIgaMthe aTThasu, paMcasu egi tti gaahaae||135|| puvvuttA cautIsA, saturiyavayarasaNa puNa vi chttiisaa| ghANeNa cakkhusuiNA, sagatIsaDatIsa gunncttaa||136|| biticauramaNANaM, micche sANe u cauhi vi urlN| micchattaturiyavayaNaM, hiccA nahaiMdiyAI kmaa||137|| dugatigacaupaNa muttuM, to savvahi hoi heuigtiisN| naNu kaha uralaniseho, karaNaniseho ya saannesu||138|| bhannai itthaM suNasu, bhaNiyamiNaM jaha ya bNdhsaamitte| igivigaliMdiyasANA, taNupajattiM na jaMti tti||139|| to pajatiabhAvA, kiha taNujogo kahaM ca krnnaaiN| jai evaM kiha tesiM, egabiMdiyamAi vveso||140|| bhannai so vavaeso, igiM biMdiyamAi aaurudyaau| aha sannitiriya micche, AhAradugUNa pnnpnnnnaa||141|| micchUNa paNNa sANe, aNakammoralaviuvvi miisdugN| vajjiya ticatta mIse, kammaNa viuvvurlmissdugN||142|| khiviuM chacatta ajae, tasaavirai kamma urlmiisehiN| bIyakasAehiM viNA, guNacattA desjitirie||143|| nari heu paNapannA, pnn-ti-cttaa-chctt-gunncttaa| chaccau dugahiyavIsA, solasa dasa nava navaya stt||144|| guNa paMca tiri nare, chaTe ekkAra avirai ksaae| taie muttu chavIsA, khette aahaartmmisse||145|| sAhAramIsa viuvviyamIse muttu cuviismpmtte| appuvve bAvIsA, veuvvhaartnnuuunnaa||146|| chakkUNa sola navame, tiveyasaMjalatigUNa dasa dsme| saMjalaNalobhaUNA, nava nava uvsNtkhiinnesu||147|| saccaM asaccamosaM, duvihamaNaM duhagaI ya urldurg| kammaNa satta sajoge, heuabhAve(vo) ajogmmi||148||
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam AhAroraladugaduga, itthIpurisUNa heuigvnnaa| nirae micche sANe, u micchapaNagUNa chaayaalaa||149|| aNa-kammaNa-veuvviyamIsaM caiUNa mIsae cttaa| saveuvvi mIsakammA, bAyAlA samma neriie||150|| uraladugAhAradugaM, napuveyaM caiya heubaavnnN| micchasure sANe puNa, sagacattA micchpnnguunnaa||151|| kammaNa'NaMta-veuvviyamisUNA mIsayammi igcttaa| veuvvi mIsakammaNajuttA tigacatta smmsure|| 152 / / solasakasAya tesiM, baMdhodaya saMtae bhaNe kmso| savvagihesu vi micche, biMdiyapamuhaTThasU saanne||153|| mayavasao bhUdavaNe, patteyaM sola baMdhudaya sNte| tirimaNunirasuramIse, baMdhudae bAra sati sol||154|| causu vi gihesu ajae, baMdhudae bAra taha ya sNtmmi| khayasaMmi bAra solasa, uvsmkhaauvsmsmme||155|| tirimaNu dese aTTha u, baMdhudae saMti bAra khysmme| sola dusamme nari cau, pamatta apamatta bNdhude||156|| sati bAra khayagi solasa, iyara dusamme ha puvvbNdhude| cau taha saMte bArasa khayage solovsmsmme||157|| navamaguNe baMdhudayA, bhAgaduge tiyturiypNcme| cautadugikkANa kamA, aha saMte khvgseddhiie||158|| solasaaTekkAisu, cheyavibhAgesu navasu jhkmso| dusu paMcasu ekkakke, bAracautigaM taha dugekkaM / / 159 / / navamaMse jo niyaDI, no chijjai tAva dunni prmego| pA(bA)yaralobho ciTThai, jA navamaguNassa pjNto||160|| uvasamaseDhIe vi ya, taheva baMdhudaya navari sNtmmi| uvasamasamme solasa, sayalaguNe baarkhysmme||161|| dasame taNulobhudao, na hu baMdho tattha saMti jhsNkhN| ego bArasa solasa, khavage khaMDe ya uvsmge||162|| naNu je veyai se baMdhai tti to kimiha loha na hu bNdho| saccaM eso nAo, thUlakasAe na uNa suhume||163|| na ya baMdho na ya udao, uvasaMte bAra sola sNtNmi| khaMDovasamagaseDhisu, khINAitigaM tu aksaayN||164|| iya saMsArijiyANaM, bhaNiyamiNaM iNhi tvvivkkhaannN| siddhANaM jahasaMbhavameyANi payANi ciNtemo||165|| kevalauvaogadurga, diTThI sammega Agai nrehiN| sAI aNaMtA ThiI, duhAvagAho ya siddhaannN||166|| ukkoso dhanutisaI, tetIsahiyA dhaNuttibhAgo y| satibhAgarayaNi lahuo, siddhesu na sesu viispyaa||167|| iya puDhavAipaesuM, jiyaguNamAINi ciNtyNtaannN| kammavaNagahaNadahaNaM, bhavamahaNaM hoi suhjhaannN||168|| siridhammasUrisugurUvaesao sirimhiNdsuurihiN| maNathirakaraNapagaraNaM, saMkaliyaM baarculsiie|| 169 / / maNakavicavalo visaesu dhAvae tassa niyamaNaM prmN| maNathirakaraNaM eyaM, to paDha guNa ciMta sykaalN||170||
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 / / manaHsthirIkaraNaprakaraNasya zlokArddhAnukramaH / / gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha 66 hy mr h 114 111 h 149 134 | mw mw mw mw bh mw mw h h 90 h 8 84 h h lh 78 101 139 50 123 150 131 46 49 98 116 21 mw mw mw mw mw mw mw lh lh hh 112 aMgulaasaMkhabhAgo aMta na jaMti aguruvvagghAussAsaM ajasaasAe hiccA aTThasu gihesu paMcasu aDamUlapayaDiegaM aDavIsa dusaya aDavIsa sapaNasIyA aDasamayA kevalie aNa-kammaNa-veuvviya aNabhoga micchattaM adhatera bAra anara igavIsa annANadugamacakkhudaMsaNa apamatto jo surAuM apuvve sattaMsA appuvve bAvIsA ayaratakoDikoDI avagAho taNumANaM asaMghayaNI jIvA asannItiriyANaM aha udayamittavikkhaM aha biMdimAI aha sannitiriyamicche Aicau bhUdagavaNe AitigaM taha sannI Aimacauegidisu AuThiI kAyaThiI AuyanAma goyaMtarAya Ausi jaivIyaM Abhiggaha-aNabhiggaha 168 113 AvaraNaduge vigghe AhAra taNU iMdiya AhAradugaM vajjiya AhAroraladugadga igabiticauramaNANa igavigala puvvakoDiM igavIsA cau da(du)ttara igivigalatigaM igivigaliMdiyasANA itthiM pai purisassa itthI purisa itthIe purisovari iya kammasu baMdhaTThitI iya cautIsaM heU iya puDhavAipaesuM iya bhUmipaTTagAisu iya saMsArijiyANaM ukkoso dhanutisaI uNapannadiNa chammAsA uttarapayaDi taha duhA uttarapayaDINevaM uttarave(vi)uvvi udao abAhu uvariM uppattiThANa joNI uraladugAhAradugaM uraladugAhAradugaM uralaviuvvAhAra uralaviuvvAhArA uvasaMta khINajogA uvasamasamme solasa uvasamaseDhIe vi 146 6 165 167 35 ww h mw mw bh mw mw mw mw mw mw bh mw w mw bh mw mw bh mw h h mw bh 0 mw ph lh 0 0 0 For My Mov mw bh mw lh hh mw lh 117 161 129 161 h mw
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha 30 mw h h w my my my mr h h h h 158 133 23 h h 148 152 h mw mw bh mw bh mw bh mw bh mw mw mw mw mw h 168 76 104 126 48 ee sacakkhudaMsA egidisu Aicau egidisu te cauro ego bArasa solasa ettocciya bahugINa eyaM ciya egidiya eyatiyajutta paDhamaM eyANa u abAhANa kamma igA ti ti kammaigA puNa kammaNa satta sajoge kammaNaNaMtaveuvviya kammavaNagahaNadahaNaM kammassa khavaNaheU kammA asaMkhugidisu kammA bhUdagatarUsu kammA bhUdavaNesuM kammorala dugajogA kammoralatammissA karapayasiragIvaviNA kiMcUNA hussaThiI kiNhA nIlA kAU kIliyapaTTayamakkaDabaMdhA kulaegakoDi kulakoDijoNi kevalauvaogadugaM koDisahassA tatthi khaMDovasamagaseDhisu khayasaMmi bAra khiviuM chacatta gaitasa anaratiguccaM guNatiyage jogu guNapaMca tiri vva guNamicchasANa 155 guru ayaraM saMpunnaM guru ayarakoDikoDI guru nAmi goi guru bhUdagaggipavaNe guru sannitirisu guruyaM pi puvvakoDiM ghANeNa cakkhusuiNA cau taha saMte cautadugikkANaM cautIsA u hiccA caudasaNamaNagArA caudasa uDDAhagihA caudasa bAyAlasayaM caudasa bAyAlasayaM caudasaMgatigamUNaM cauro cauro nAraya causu vi gihesu carimamigavigalaamaNe culasIi joNilakkhA chakkUNa sola navame chaccau dugahiyavIsA chaTThAi dasatesuM chammAsavasesAU jaM nirasuramihuNesuM jaM laddhaM tamigidiya jai evaM kiha jiyaguNaThANA jiyaThANA suha joNikule caubhaMgo joNegattapuhattaM jheyaM ca tattanavagaM TThiibaMdhu abAhudayA ThIbaMdhAbAhodaya taie muttu chavvIsA 60 18 131 h mw bh mw bh mw h my mw bh mw mw mw w 147 h h 144 128 124 74 140 164 h mw mw mw mw h h h mw mw bh mw mw w mr mr h 155 143 105 128 h h mw h 145 15 145 y
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha pUrvArdha/uttarArdha | mr h mw bh mw bh mw h 138 3 h 107 h mw bh mw mw mw w mr h h h 118 119 120 h 108 106 h mw mw lh hh mw h h mw lh h taiyakasAUNa tisaTThi 111 tattiya asaMkha tattha vi guNauvaogA tarusu cauvIsa jaM __47 tarusaM vigale joyaNa taha tirimaNu dese tahavi ya pannavaNAe 95 tAva guNahi~ taduvari 112 tittha igi titthaM ca muttu titthanarAugasahiyaM 121 titthAhAradugaviNA titthAhAradugujjhiya tirinaratetIsayare 90 tirinirayasuraMtadugaM 14 tirimaNu dese aTTha 156 tirimaNunirae 31 tirimaNunirasuramIse tIigi sattaM sadugaM turio tesu vi turiyamigapAsabaddhaM te karaNe apajjattA teNeha vi na viseso tetisayare nirasura to gihaaMke dito to pajjatiabhAvA thINatigitthItiritiga dasa igavIsa bicattA 73 dasame taNulobhudao dasasamasahassa lahuyaM 34 diNamega vAsasahaso dugatigacaupaNa muttuM 138 dusu paMcasu ekkakke 159 devA pumitthiveyA gAthA krama deve samacauraMsaM do vigalamaNe na ya te laddhiapajjA 11 na ya baMdho na ya udao 164 naNu kaha uralaniseho naNu je veyai se naNu sANaguNe naNu heU udiyacciya napumicchAyavahuMchei namiUNa vaddhamANaM naraesu dhaNusahassaM 70 narayatigUNA 104 nari ghAisuM aMtamuhU 86 nari paNavi kammorala 25 nari bArasa kevaladugamaNU 22 nari satta vi bhUda(gaggi) 122 nari heu paNapannA 144 nava ya kasAyA 130 navamase jo niyaDI 160 navamaguNe baMdhudayA 158 navahiyasayamaha sANA 105 nANaM paMcavihaM taha nANassa daMsaNassa ya nAbhuvari nAbhiaho nAme igi sattaMsaM nArayasurA jahannaM nArAyamaddhanArAya niyaTTianiyaTTi niyaniyapajjattiaMta niyaniyapajjattINaM nirae paMcadhaNussaya nirae micche sANe nirayasurAuviuvvi 103 nirayAi Agai h h h h h h h h mw bh mw mw bh mw mw mw mw mw h h h my l hy tw hw 140 102 162 h mw mw mw mw mw bh mw h h
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam gAthA krama pUrvArdha/uttarArdha pUrvArdha/uttarArdha 24 60 10 mw bh mw lh hh mw mw mw bh 110 w bh mw mw mw bh mw bh mw lh 18 115 mw bh mw bh Wom nirasurabhavaveuvvaM negiMdisu sAsANo paMcamamabaddhapaTTa pajjaapajjA caudasa paDhama cau paMcamaTThama paDhamo jaha igachagaNe paNa nava duga chavvIsA paNa pajjati suresuM paNa marusu vvigalamaNe paNaiMdiyamaNa paNuvIsA pannAsA panarasa jogA saccaM pannavaNa tivIsapae pallassa asaMkhaM pA(bA)yaralobho pANAu AgaigaI puDhavAi iMti puDhavAi ekkArasa puDhavAi paMca micchA puDhavAiegakAe puDhavAikAra lahuyaM puDhavAikArasesu puDhavAiterasesu vi puDhavIjalaggimarutaru punna pavIsa pannA puvvakoDitibhAgo puvvabhava lahu puvvuttA cautIsA poggalaparaTTa te puNa baMdhassa micchaavirai baMdhahiM navaahiyasayaM bAyAlasayaM uvariM bArasa satta ti bArasavihA aviraI bAvIsa sattasamasahasa h h my my mw bh mw lh gAthA krama biMti caupaNachaThesuM 113 bitio tammi vi biticauramaNANaM 137 biticauridisu do 48 bIyakasAe vajjiya bIyakasAehiM bhannai itthaM suNasU bhannai ee sANA 107 bhannai so vavaeso 141 bhayakuccharaihasUNa bhavaThiI jA suranarae bhUdagataruvigala bhUdavaNA sattaMsaM ucce maMgala jiyaguNamAI maisuyanANaanANA majjhimasaMghayaNAgii maNakavicavalo visaesu 170 maNathirakaraNapagaraNaM 169 maNathirakaraNaM 170 maNue vi navari maNunirasuresu mayavasao bhUdavaNe 154 marutiri taM saviuvvaM mahanagaradAhasariso mANUNA guNavIsA 116 miccha nanirayatigaM 101 micchaM sAsaNa samma micchaMtasola 106 micchattaturiyavayaNaM 137 micchasure sANe puNa micchAi heuuttara 129 micchUNa paNNasANe mIsA nirasurasayariM mucchiyaratirisu 44 muttu guNasayari 109 h mw lh hh mw mw bh mw mw mw bh mw h Om N5WM or my No. 110 0 0 92 29 136 55 125 103 82 44 130 151 h @ mr mr h h mw mw h h h my mw mw w w h h mw mw mw lh hh mw mw mw 000 142
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam gAthA 74 mUliyara paDi rusu aNaMtA biti 53 lahu parabhavAo 96 lahu majjha guru abAhA 88 lahuguruThi igiMdi 77 117 bhUNa satara vajjayarisahadugUNaM vajjarasahArA saMghayaNaM saMThANAvagAha saMghayaNi kammagaMthe saMjalaNalobhaUNA saccaM asaccamosaM saccaM esiM udao saccaM eso nAo vajji ci vannacau teyakammi vAsaca ukkaM solasa vigalasurasuhamanArayati vivihachagaNesu taio 42 87 119 vIsaM tIsaM causuM veuvvAhAradugaM vevvimIsammaNa 152 veuvviyatammissayajuttA 132 veyaNakasAyamaraNA 122 saDDAha mani sati bAra khagi satibhAgarayaNi krama satibhAgasattasahasA sattaM sagatigaNaM sattaMsa paNa ti sattaMso kiMcUNo sannitirinara tiveyA 59 57 142 115 92 118 5 61 147 148 135 163 46 157 167 91 72 73 80 51 29 sannitirimaNuyanAraya sannitirimaNuyanAraya sannitirimaNuyanirasura 69 127 pUrvArdha/ uttarArdha pU. w va va va wl zrva ll zrva u. u. pU. u. pU. pU. pU. 3. pU. pU. pU. pU. 3. pU. u. u. pU. pU. u. 3. pU. pU. 3. lh w lb w lb lb mw tw lh mw lh u. pU. 3. pU. u. pU. pU. 3. pU. u. gAthA sanni tirisu naresu sarovArahe samacause naggo samaNatirima samaNAmaNatiri samayapaesavahAre samughAya duvihaheU samma micchaM mIsaM sacauro uvariM sayarIgaMthe aTThasu sarasaNavayaNA saviuvvaM marunirae saveuvvi mIsakammA savvagihe va sasavaNa nava vigala sA puNa dasa igavIsA sA lahu tirigihadage saI tA sANataM paNavIsaM sANA egahiyasayaM sAsaNabhAve nANaM sAhAramIsa siddhANaM jahasaMbhava siridhammasUrisugurUva sihimaravo rA micchamigiMdi suravivAhAdugA so samme solasa akkAisa solasakasAya tesiM hINe karei niyamA huchenapumiccha huDaM ciya puDhavAisu Ditti cha ThANA krama 56 1 62 64 67 54 5 28 79 135 33 123 150 153 33 79 52 166 109 108 24 146 165 169 38 23 16 114 156 159 153 124 120 64 62 pUrvArdha / uttarArdha pU. khw n khw b n khw b 3. pU. 3. u. pU. 3. pU. u. u. pU. pU. u. u. 3. pU. u. u. pU. u. pU. pU. u. pU. pU. pU. pU. pU. u. pU. khw jw n khw khwlh pU. u. pU. pU. 99 u.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-3 uddharaNasthalasaGketaH uddharaNa gA.kra. sthala kartA aMgulaasaMkhabhAgo suhumanigoo 66 laghusaGgrahaNI aMtamuhattaM naraesu hoi 25 jIvAbhigama, pravacanasAroddhAra 1310 ratnasaMcaya-17 aMtamuhuttamabAhA savvAsiM savvahiM 99 aMto koDAkoDI titthAhArANa 76 sUkSmArthavicArasAroddhAra-70, zatakaprakaraNabhASyam 340,356 aMttamuttamavAhA savvAsiM savvahiM 89 aMbaralohamaINa kamaso jaha 168 dhyAnazatakam-97 aMbaralohamahINaM 2 dhyAnazatam-97 akAmataNhAe akAmachuhAe akAma 152 agaMtUNa samugghAyaM aNaMtA kevalI 124 prajJApanA pada-36, sUtra-2170, gAthA-230 acittajoNisuraniraya mIsaM 42 bRhatsaGgrahaNI-324 ajahaNNamaNukkosaM 15 vicArasaptatikA-75 jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa zyAmAcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahendrasUri aJcalagacchIya(svayaM) sudharmAsvAmI (svayaM) (svayaM) 76 zyAmArya, zayyaMbhavasU. aJjanacUrNa-pUrNa aTThasamaIe kevali samugghAe pannatte 123 sthAnAGga a.8, sU.652 aTThasu paMcasu ege egadugaM dasa ya 135 saptatikAbhidhaH SaSThaH karmagranthaH-40 aTTAriMgavigalamaNA navapaNatIsaM aDavIsaM sA paMca u adhatere aNabhiggahiyA bhAsA 17 prajJApanA-197, dazavaikAlika niyukti-277 aNAbhogaM egidiyAINa vi jamhA 152 SaDazItikacUrNi aNitthaMtthasaMThiyA 65 jIvAbhigama pra.1, sUtra-18,21 aNubaMdhodaya mAuga baMdhaM kAlaM 106 aNuvvayamahavvaehi ya bAlatavA kamma 152 bandhazatakam-23 atthohAe tasseva adinnadANA khu ee adRzvalA janapadAH sudharmAsvAmI zivazarmasU.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 101 uddharaNa gA.kra. stha la kartA addhamasUraM thiyugo sUikalAvo 64 adhaThArigavigalamaNA pAu 76 (svayaM) adhaterigavigalamaNA paNaaDavIsaM 76 (svayaM) adhatere paNavIsAe caudasehiM 76 (svayaM) anuvAdAdara-vIpsA-bhRzArtha-viniyoga 168 antamuhuttaM egaM 15 vicArasaptatikA-77 mahendrasUri aJcalagacchIya(svayaM) antarAbhavadeho'pi sUkSma 25 amaNukkosA ya viraya ukkoso 75 sArddhazatakavRttI,sUkSmArthavicAra sAroddhAra-82 ayaraMto koDAkoDIuhigo sAsaNA 76 sUkSmArthavicArasAroddhAra-81 arahata-siddha-ceiya-tava-suya-guru-sAhu 152 bandhazatakam-18 zivazarmasU. arahattAisu bhatto suttarui payaNumANa 152 bandhazatakam-25 zivazarmasU. asannINaM sAgarasahassa satta 77 prajJApanA pada-23, sUtra-1728 zyAmAcArya aha caudasasu guNesuM 15 vicArasaptatikA-72 mahendrasUri aJcalagacchIya(svayaM) aha liha jaMtaM tiri nava uDDAho 76 (svayaM) ahuNA bhaNimo mUliyarapayaDiNa 76 AbhiggahiyaM kila dikkhiyANa 129 navatattvabhASya-101 AmaMtaNiANavaNI 17 prajJApanA-196, dazavaikAlika niyukti-276 zyAmArya, zayyaMbhavasU. Aya(i)masaMghayaNAgiihA svayaM) AyuSastu caturbhirbhaGgakairabAdheti 89 sArddhazatakavRtti AhAragasamugghAeNaM samohannai 123 AhAragasarIrassa NaM 25 prajJApanA pada-21, sUtra-1535 zyAmAcArya AhAragANi loge AhArasarIridiya UsAsavao 29 bRhatsaM.-339 vicArasaptatikAH-42 jinabhadragaNi kSamAzramaNa AhArasarIridiya UsAse 31 vicArapaJcAzikA-33 iga saTThIvIsikkA vIsaMtIsikka (svayaM) igavigala puvva koDiM parAyu 76 zatakanAmA paJcamaH prAcInakarmagranthaH-34 igavigalA sannIhiM karaNavasA (svayaM) igavigalA'baMdhA u viuvvie (svayaM) (svayaM) 76 76
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 mana:sthirIkaraNaprakaraNam uddharaNa gA.kra. sthala kartA 31 jIvAbhigama pra.1, sU.42 itthiveyAvi purisaveyAvi iya karaNavasAdAgayA baMdhaThiINa iya savvaguNAhANaM diTThAdiTTha sudharmAsvAmI (svayaM) 76 uttarapayaDi taha duhA heU ya kasAya upayogalakSaNo jIva uppaNNavigayamIsiya jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahendrasUri aJcalagacchIya umAsvAti 168 dhyAnazatakam -105, saMbodhaprakaraNam -1419 102 manaHsthirIkaraNa-7 20 tatvArthAdhigamasUtram -2/8 17 sambodha prakaraNam -560, dazavaikAlika niyukti 16 Avazyakaniyukti-1060 106,107 152 bandhazatakam -21 zayyaMbhavasU. bhadrabAhusU. zivazarmasU. ubhayAbhAvo puDhavAiesu ubhayAbhAvo puDhavAiesutti ummaggadesa-ummagganAsao uralaM thevaI uralaviuvvAhAro chaNhavi uvaogalakkhaNamaNA 31 vicArapazcAzikA-35, vicArasaptatikA-44 17 dhyAnazatakam -55, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, sambodhaprakaraNam -1369 haribhadrasU. 15 vizeSa-NavatiH-6 vizeSAvazyakabhASyam-2734 jIvAbhigama pra.1, sU.25,26 jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa sudharmAsvAmI 24 bhagavatIzataka-83.2, sUtra-27 prajJApanA pada-23, sUtra-1705 uvasaMtaM jaM kamma ussehaMgulao taM hoi UsaradesaM daDhellayaM ca ekkagaiyA duAgaiya tti ega va do va tinni egidimAibaMdho duhAvi lihiu egidiyA NaM bhaMte egidiyANaM bhaMte! jIvA nANAvaraNi eyaM igiMdiyehiM laddhaM iNameva evigalatigaM aTThArA tasacau esa asaMjayasaMmo ese egidiya jeTTopallA saMkhaM audArika prayoktA prathamASTama kaMsapAI vva mukkatoe kaMse saMkhe jIve gagaNe kajaMmi samupanne kappesaNaM kumAre mAhiMde (svayaM) sudharmAsvAmI zyAmAcArya (svayaM) 76 (svayaM) 77 sUkSmArthavicArasAroddhAra-75 123 prazamaratiH-275 17 kalpasUtra 17 sthAnAGga-138,sU.693 umAsvAtima. bhadrabAhUsUri sudharmAsvAmI 27 pravacanasAroddhAra1160,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 103 uddharaNa gA.kra. sthala kartA nemicandrasU. haribhadrasU. (svayaM) jinavallabhasU. zyAmAcArya umAsvAtima. jinabhadragaNi kSamAzramaNa sudharmAsvAmI nemicandrasU sudharmAsvAmI trailokyadI.(bRhatsaM.)-283 pra.pR.-409 kamaso vigala asannINa pallaM 77 sUkSmArthavicArasAroddhAra-76, karmaprakRtiH-81 kammavigAro kammaNa 25 anu.hAri.TI.pR.-87 karaNaM pariNAmo'treti 15 yogabindu-264 karaNAvi sayA titthAhAraga 76 kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti 170 saGghapaTTakaH kAyajogaM pauMjamANe Agacchijja 123 prajJApanA pada-36, sUtra-2174 kArmaNazarIrayogI caturthake 123 prazamaratiH-276-277 kAlo vi succiya dhyAnazataka-38 kiM saMThiyA pannattA goyamA! duvihA 65 jIvAbhigama pra.1, sUtra-42 kiNhA nIlA kAU teU pravacanasAroddhAra-1159, bRhatsaM.-176, trailokyadI282 kuMjara vasabhe sIhe 17 sthAnAGga-138/139,sU.693 kRSNAdi dravyasAcivya kohe mANe mAyA lobhe prajJApanA-195, dazavaikAlika niyukti-274 koho-mANo-mAyA-lobho cauro ya huMti / 152 uvaesamAlA-301 kvacitsautryA zailyA bhagavatIvRtti khaMdhI vi egajIve khiivalayadIvasAgara dhyAnazataka-54 khINA nivvAya gaMThi tti sudubbheo 15 vizeSAvazyakabhASyam -1195 gai ANupuvvi do do jAInAma ca/ sAhAraNamapajjattaM 158 paJcasaGgraha-916 gabbhayamaNuniraesuM chappI 31 vicArapaJcAzikA-35 golA ya asaMkhejjA 25 bRhatsaMgrahaNI-301 caugaiyA cauAgaiyatti 38 jIvAbhigama pra.1, sU.38 caugaiyA duAgaiyA jIvAbhigama pra.1, sU.35,36 cauNhavi AuyANaM jA ohiyA prajJApanA pada-23.2, sU.1738 zyAmArya, zayyaMbhavasU. pravacanasAroddhAra-561,828,1586, nemicandrasU. abhayadevasUri jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI zyAmAcArya
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 uddharaNa caudasigigavigalamaNA paMcaso cauyAle payaDisae gurUyaM taM caUyAlaM pagaDisae igavigalA caturiMdiyANAM sAgarasayassa cattAsigavigalamaNA sagaM cchevaTTa saMghayaNI chaggabbhatirinarANaM saMmuccha chacceva saMghayaNA chaNha vi samamAraMbho chavvihasaMThiyA chavvihasaMThiyA paNNattA chevaTTaM sogArai bhayakuccha jacciya dehAvatthA jaNavayasammayaThavaNA jatthussehaMgulao jamiha nikAiya titthaM tiriyabhave jalathalaurabhuyapakkhisu taNumANa jalamiva pasaMtakalusaM jaha cirasaMciyamiMdhaNa jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo jaha jaMbupAyavego jaha rogAmayasamaNaM jaha rogAsayasamaNaM visosaNa jaha vA ghaNasaMghAyA jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa jaha so jhAi samatthA jIvaM jA gaThi tA paDhamaM jAva dupao jaM sayaM jAva sAvekkho puvvaM bhIya jiNabhuvaNakAraNavihI je NaM beMdiyA AbhiNi gA.kra. 76 76 76 77 76 61 61 61 31 65 65 76 3 17 25 u z w w w w w I 2. 15 2 168 26 2 168 168 168 15 17 17 17 23 sthala prajJApanA pada - 23, sUtra - 1725 jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 28, 35 laghusaGgrahaNI-bRhatsaGgrahaNI- 161 jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 41 vicArapaJcAzikA - 37, vicArasaptatikA-46 jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 41 jIvAbhigama pra. 1, sUtra - 38 dhyAnazataka- 39 prajJApanA - 194, sthAnAGga- 150, dazavaikAlika niryukti-2 5- 273 vizeSa - NavatiH-8, sthAnAMga - 265 paJcasaGgraha - 251 dhyAnazataka - 101 dhyAnazatakam - 101 pratikramaNabhASya,saMbodhaprakaraNam-1283 dhyAnazatakam - 96, 100 dhyAnazatakam - 100 dhyAnazatakam - 102, 103 dhyAnazatakam - 102 dhyAnazatakam - 98 vizeSAvazyakabhASyam -1203 AvazyakacUNi AvazyakacUrNi paJcAzaka- 303 prajJApanApada - 29, sUtra - 1932 manaHsthirIkaraNaprakaraNam kartA (svayaM) (svayaM) (svayaM) zyAmAcArya (svayaM) sudharmAsvAmI jinabhadragaNi kSamAzramaNa sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI (svayaM) jinabhadragaNi kSamAzramaNa zyAmArya, sudharmAsvAmI, zayyaMbhavasU. jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa haribhadrasU. zyAmAcArya
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam uddharaNa gA.kra. sthala kartA zyAmAcArya bhadrabAhusUri bhadrabAhasU.ma. nemicandrasU. nemicandrasU. zivazarmasU. sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI jeyAvanne tahappagArA 45 prajJApanA pada-1, sUtra-69-91 jesimavaDDho apariyaTTo 17 zrAvakaprajJapti-72,gAthAsahasrI-350 joeNa kammaeNaM 17 AcArAMga niyukti jogapariNAmo lesA 26 pratikramaNabhASyam joge joge jiNasAsaNaMmi 1 oghaniyukti-278 jogo viriyaM thAmo paJcasaGgraha- 396 joyaNa sahassamahiyaM pravacana sAroddhAra-1099 joyaNasahassamahiyaM pravacanasAroddhAra-1099 joyaNasahassamegaM gAuyachakka IryApathikImithyAduSkRtakulakam -5 ThiighAo rasaghAo karmaprakRti-333 sammuttuppAyakihIkulaka-16 ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM 38 jIvAbhigama pra.1, sU.21 tae NaM se vijae deve 31 jIvAbhigama pra.3, sU.141 tatthodAramurAlaM taha sojjhAi dhyAnazataka-98 tAvo soso bheo dhyAnazataka-99 tAvo soso bheo jogANaM jhANao 168 dhyAnazataka-99 tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM 95 prajJApanA pada-23.2, sU.1710 tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM 95 prajJApanA pada-23.2, sU.1719 tirikkhajoNiyAuyassa jahanneNaM prajJApanA pada-23.2, sU.1726 tirinaramihuNa surAuM ekaM cciya 76 tiriyA titthAhAramiti 76 tivvakasAo bahumohapariNao rAga 152 bandhazatakam -19 tihiM aMtiya viya 15 dharmasaGgrahaNI-752, tIsisu igavigalamaNA sagaMsa 76 turi egidiyabaMdha paMcami beiMdi tullaM vitthaDabahulaM ussehabahuM 62 trailokyadIpikA(bRhatsaGgrahaNI)-264 te NaM bhaMte! asannipaMceMdiya 51 prajJapti te NaM bhaMte jIvA kiM nANI 23 jIvAbhigama pra.1, sUtra-28 te NaM bhaMte! jIvA kaigaiyA? 38 jIvAbhigama pra.1, sU.42 te dovi titIsayare nirae maNUyA teMdiyANAM sAgarapannAsAe 77 prajJApanA pada-23, sUtra-1721 jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa zyAmAcArya zyAmAcArya zyAmAcArya (svayaM) 95 praza haribhadrasU. 76 zivazarmasU. zrAvaka prajJapti-32 (svayaM) (svayaM) jinabhadragaNi kSamAzramaNa sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI (svayaM) zyAmAcArya
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 mana:sthirIkaraNaprakaraNam uddharaNa gA.kra. sthala kato teiMdiyANaM bhaMte! jIvA nANAvaraNi 77 prajJApanA pada-23, sUtra-1721 zyAmAcArya teNaM jIvA kaigaiyA 38 jIvAbhigama pra.1, sU.15 sudharmAsvAmI teyasasamugdhAeNaM samohannai 123 tesi NaM jIvANaM sarIrA kiM saMghayaNA 61 jIvAbhigama pra.1, sUtra-32,42 sudharmAsvAmI tesi NaM bhaMte! jIvA NaM kaisaMghayaNA 61 jIvAbhigama pra.1, sUtra-13 sudharmAsvAmI tesi NaM bhaMte! jIvA NaM sarIrA 61 jIvAbhigama pra.1, sUtra-13 sudharmAsvAmI tesi NaM bhaMte! jIvANaM sarIrA kiM 65 jIvAbhigama pra.1, sUtra-32 sudharmAsvAmI tesi NaM bhaMte! jIvANaM sarIrA kiM jIvAbhigama pra.1, sUtra-13,14 sudharmAsvAmI to jattha samAhANaM dhyAnazataka-37 jinabhadragaNi kSamAzramaNa to desakAlaciTThAniyamo dhyAnazataka-35, 41 jinabhadragaNi kSamAzramaNa to bAyaravAyamagaNI-AU laghusaGgrahaNI-294 thibugasaMThiyA pannattA jIvAbhigama pra.1, sUtra-16,17 sudharmAsvAmI thirakayajogANaM 3 dhyAnazataka-36 jinabhadragaNi kSamAzramaNa dasaNa cauvigyAvaraNa 76 sUkSmArthasAroddhAra-64 daNDaH prathame samaye kapATamatha cottare 123 prazamaratiH-273 umAsvAtima. dasa-vIsa-tIsa-cattA-sari suladdhe 76 (svayaM) dasigAsigavigalamaNA sattaM 76 (svayaM) dugaIyA duAgaiyatti 38 jIvAbhigama pra.1, sU.28,29,30 sudharmAsvAmI devANa nArayANa ya davvalesA 27 trailokyadI.(bRhatsaM.)-405, jIvasamAsaH-74 jinabhadragaNi kSamAzramaNa desUNa-puvvakoDI vicArasaptatikA-76 mahendrasUri- aJcalagacchIya(svayaM) dehAdanno mutto nicco do diTThI do dasaNA 23 jIvAbhigama pra.1, sUtra-35 sudharmAsvAmI domAsA addhadvaM saMjalaNatige 76 sUkSmArthavicArasAroddhAra-74,karmaprakRti-77 dhammo maMgalamukkiTTha 17 dazavaikAlika niyukti-1.1 bhadrabAhUsUri na kasAyasamucchehiM bAhijai 168 dhyAnazatakam -103, saMbodhaprakaraNam -1417 jinabhadragaNi kSamAzramaNa naggoha-risaha-vArA hAlidaM vilaya 76 (svayaM) napuMsakaveyagA chapajjattIo 31 jIvAbhigama pra.1, sU.32 sudharmAsvAmI narayasurasuhama vigalattigANi navaraM thiyugasaMThiyA pannattA 38 jIvAbhigama pra.1, sU.16 nAUNa veyaNijaM aibahuyaM AuyaM 124 17 76 (svayaM) sudharmAsvAmI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 107 uddharaNa gA.kra. sthala kartA jinabhadragaNi kSamAzramaNa 3 dhyAnazataka-35 ratnasaJcaya-332 prajJApanA pada-23.2, sU.1701 95 prajJApanA pada-23.2, sU.1701 prajJApanA pada-23.2, sU.1730 152 bandhazatakam -16 95 zyAmAcArya zyAmAcArya zyAmAcArya zivazarmasU. (svayaM) (svayaM) zivazarmasU. 152 bandhazatakam -22 25 tattvArthasUtram (2. umAsvAtima. 17 zrAvakaprajJapti-259 haribhadrasU. niccaM ciya juvai niyadavvamauvva neraiyAuyassa NaM pucchA goyamA! neraiyAuyassa NaM bhaMte! kevalaiyaM nerayAuyassa jahanneNaM dasavAsa paDaNIyamaMtarAiya uvaghAe tappao paDhamaMtajAi kukhagai kuvanna paNadasi sigavigalamaNA tinni payaIe taNukasAo dANarAo paraM paraM sUkSmamiti parisiyamuvasevaMto parisuddha-jalaggahaNaM pANavahAu niyattA pANidaya-riddhisaMdasaNattha pANivahAIsu rao jiNapUyAmokkha piha piha asaMkhasamai puDhavikAiyANaM pucchA goyamA puDhavI AuvaNassai gabbhe puDhavIkAieNaM bhaMte! puDhavikAiyatti puDhavIpariNAmAI tAI pumitthavee carimacaurotti prAkRtaM bahulamiti baMdha avirayahe baMdhaMti devanAraya asaMkhatirinara baMdhati ma igavigalA veuvviya baMdho duviho dupayANaM bArasahaThAviyANaM puvuttappayaDi bArasisiga vigalamaNA bAvIsaM dasigAuduvAradudha bAvIsaM dasigAo duvAra beiMdiyassa do NANA beiMdiyA NaM bhaMte kiM nemicandrasU 152 bandhazatakam -26 zivazarmasU. 31 vicArapaJcAzikA-36.vicArasaptatikA-45 28 prajJApanA-pada19, sUtra-1402 zyAmAcArya 27 pravacanasAroddhAra-1174 54 jIvAbhigama pra.5, sUtra-228 sudharmAsvAmI 25 vizeSa-NavatiH-7 jinabhadragaNi kSamAzramaNa 51 SaDazItikacUrNiH 3 siddhahema-8.1.2 hemacandrasU.ka.sa. bRhatsaGgrahaNI-327 31 76 17 (svayaM) AvazyakacUrNi 76 (svayaM) 76 (svayaM) 76 (svayaM) (svayaM) 76 24 prajJApanATIkA 24 bhagavatIzataka-83.2, sUtra-28 sudharmAsvAmI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 uddharaNa iMdiyANaM bhaMte! jIvA nANAvaraNi bhattapANavoccheu na bhannai tahorAlaM bhavabhavaduhadavanIraM namiuM vIraM bhUdagatarusu do do bhUdagatarusuM do do bhUyANukaMpa-vayajoga - ujjao khaMti maNa-vayaNa-kAyavaMko mAillo maNasA vAvAriMto micchaM aNAinihaNaM micchattA saMkaMtI micchassa be chasaTThI micchAdiTThi mahAraMbhapariggaho micche sAsA vA mizraudArikayoktA saptama mIsekhINisajogo muttukamasAya hassA Thii veyaNI muttumakasAyi hassA Thii muttumamakAsAyahassA mUlaM sAhapasAhAgucchaphale mohe koDAkoDI sattaraI vIsa mohe koDAkoDI sattarI yaH kartA karmabhedAnAM yaH kartAH karmabhedAnAM gA.kra. 77 17 25 76 28 16 2 2 zatakaprakaraNa bhASyam -96 152 bandhazatakam - 17, zatakasaMjJakaH paJcamaH prAcIna karmagranthaH - 19 7 sthala 152 bandhazatakam - 24 Avazyakaniryukti-1478 prajJApanA pada - 23, sUtra - 1715 AvazyakacUrNa 15 152 15 17 15 15 vicArasaptatikA- 73 15 vizeSAvazyakabhASyam-2734 SaDazItikanAmA caturtha prAcIna karmagrantha-28 SaDazItinAmA prAcInaH caturtha karmagraMtha: - 28, 76 bRka. bhA. bhA. - 1, gAthA - 114 sArddhazatakabhASyam-4 bandhazatakam - 20, bRhatsaGgrahaNI - 252 pravacanasAroddhAra - 1306 prazamaratiH - 276 vicArasaptatikA- 78 76 sUkSmArthavicArasAroddhAra-65 76 76 26 daMsaNasuddhipayaraNaM-226, saMbodhaprakaraNam-1290 pravacanasAroddhAra-1280, sUkSmArthasAroddhAra - 64 76 pravacanasAroddhAra - 1280, sUkSmArthasAroddhAra-64 9 zAstravArtA sammuccaya sta. 1/90 17 zAstravArtAsamuccaya-1/90 kartA zyAmAcArya (svayaM) manaHsthirIkaraNaprakaraNam zivazarmasU. zivazarmasU. bhadrabAhusU.ma. mahendrasUri - aJcalagacchIya (svayaM) jinabhadragaNi kSamAzramaNa zivazarmasU. nemicandrasUri umAsvAti mahendrasUriaJcalagacchIya(svayaM) (svayaM) (svayaM) nemicandrasU. nemicandrasU. haribhadrasU. haribhadrasU.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam uddharaNa gA.kra. sthala kartA 51 SaDazItikabRhadvRttiH,paJcasaGgrahamUlaTIkA yadyapi cAsajhiparyAptAparyAptau lakkhaM surANa ahiyaM lahU aMtamuhU guruaM 15 vicArasaptatikA-74 mahendrasUriaJcalagacchIya(svayaM) 55 sudharmAsvAmI (svayaM) (svayaM) zyAmAcArya zyAmAcArya 25 jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinabhadragaNi kSamAzramaNa vaNassaikAieNa bhaMte! vaNassai jIvAbhigama pra.5, sUtra-228, jIvAbhigama pra.1, sUtra-43 vigalesu duja upavanno Avazyaka vivihA va visiTThA vA vIsaMtisikkAo sola vIsisu igavigalamaNA sattaMsa 76 veuvviyasamugghAeNaM samohannai sama 123 veyaNAsamugdhAe NaM bhaMte ! kai samaIe 123 prajJApanA pada-36, sUtra2087 vaikriyAhArakataijasa saMkhAvattA NaM joNI itthi 42 prajJApanA pada-9, sU.153,ma.pR.-228 saMghAyaNaparisADo saMvaraviNijjarAo mukkhassa paho 168 dhyAnazatakam-96 saMvaravinijjarAo dhyAnazatakam-97 saMvuDajoNi suregidinArayA 42 laghusaGgrahaNI sairisu igavigalamaNA 76 sannINamabhavvANaM bhavvANaM vi samavannAi same yA bahavovi 38 pravacanasAroddhAra-970 sammattaveyaNijjassa pucchA prajJApanA pada-23, sUtra-1700 sammaiMsaNasahio mahendrasUrisammAmicchattaveyaNijassa jahanneNaM 76 sammucchimANa vi paMca 30 saGgrahaNimUlaTIkA samme laddha aMtasuha samahiya chAvaTThi 76 sarIragA paDAgAsaMThiyA 65 jIvAbhigama pra.1, sUtra-26 sarIragA sUikalAvasaMThiyA 65 jIvAbhigama pra.1, sUtra-24,25 savvattha sAvasese maggille laggai 158 savvatthavi samasunnAvagame savvassa uNhasiddhaM 25 pra.pR.409 savvAsu vaTTamANA dhyAnazataka-40 (svayaM) (svayaM) nemicandrasU. aJcalagacchIya(svayaM) (svayaM) haribhadrasUri (svayaM) sudharmAsvAmI sudharmAsvAmI 76 (svayaM) jinabhadragaNi kSamAzramaNa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam uddharaNa gA.kra. sthala kato savvesiM vA uttaravaikriya savvovasamo mohasseva 17 SaDazItikacUrNI 15 karmaprakRti-315,zatakanAmA svo.TI.-gA.-98 77 prajJApanA pada-23, sUtra-1715 25 gAthAsahasrI-121, saGgrahazatakam-71 paMcamakarmagranthaH-patra131, zivazarmasU. zyAmAcArya (svayaM) 16 SaDazItinAmA navyaH caturtha karmagraMthaH-49 34 prajJApanA pada-6, sU.681 168 dhyAnazatakam-104, zyAmAcArya saMbodhaprakaraNam-1418 jinabhadragaNi devavAcakaga. 15 61 nandIsUtra, patra-125, karmagranthaH pR.68 sArddhazataka (svayaM) sAgarovamapaNuvIsAe tinnisatta sAmaggiabhAvAu sAyaM chappaM nArA solasigaM sAsaNabhAve nANaM siya ttibhAge siya sIyAyavAIehiM ya sArIrehiM ya kSamAzramaNa suTThavi mehasamudae suttI sattivisesA saMghayaNami suranirayamihuNavajjA jIvA sUtroktasyaikasyA se taM saNapphayA je yAvanne se taM susumArA je yAvanne sese sae igAre veuvvikkArase solasa aTekkikka chikkekke solasisigavigalamaNA aDapaNatIsaM sovakkamAuyA puNa sesA hayagabbhasaMkhavattA joNi huMDasaMThiyA huMtAI jahanneNaM prajJApanA pada-1, sUtra-74 zyAmAcArya 45 prajJApanA pada-1, sUtra-67/68 zyAmAcArya 76 (svayaM) 158 karmastavAkhyaH dvitIya prAcInakarmagranthaH-7 76 (svayaM) 34 bRhatsaGgrahaNI-328 42 bRhatsaGgrahaNI-328 jinabhadragaNi kSamAzramaNa jIvAbhigama pra.1, sUtra-28,35 sudharmAsvAmI 65
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. jIvasthAnaka 14 4 2. guNasthAnaka siddhAnta-14. guNasthAnaka karmagrantha 14 3. yoga-15 dRSTi karmagrantha 8. paryApta 6 9. prANa- 10 10. Ayu jaghanya AyuH utkRSTa 11. Agati pRthvIkAya 12. gati 4. upayoga siddhAMta-12 upayoga karmagrantha 12 5. zarIra-5 6. lezyA-6 7. dRSTi siddhAnta-3 1 13. kula 1975+ 11 zUnya 2 3 00 3 3 4 2 4. * antarmuhUrta 22 hajAra varSa tirya. nara. deva. tirtha manu. 12 koTi lakSa apkAya 4 1 3 D 3 3 4. 1 2. 4 4. antarmuhUrta 7 hajAra varSa tirya. nara. deva tirya. manu. 7 koTi lakSa tejaskAya 4 3 3 13 1 1 4 4 antarmuhUrta 3 dina tirya. manu tiryaJca 3 koTi lakSa vAyukAya 4 1 3 (5) .. 3 3. 4 3. 1 1 4 4. antarmuhUrta 3 hajAra tirya. manu. tiryaJca pariziSTa-4 manaH sthirIkaraNadvAra yantram - 1 - 1 ( gAthA - 7/8/9 ) 7 koTi lakSa vanaspatikAya 4 2 3 3 4 1. 2 4 4 antarmuhUrta 10 hajAra varSa tirya. nara. deva tirtha manu. 28 koTi lakSa beindriya 2 2 4 3 3 2 2 5. 6 antarmuhUrta 12 varSa tirya. manu. tirya. manu. 7 koTi lakSa trIndriya 2 2 2. 4 3 3 3 2. 2. 5. antarmuhUrta 49 dina tirya. manu. tirya. manu. 8 koTi lakSa caturindriya 2 4 0 6 4 3 13 2 2 5 8. antarmuhUrta cha mAha tirya. manu. tirya. manu. 9 koTi lakSa asaJjJitiryak 2 2. 2. 4 1 6 4 3. 3. 2 2 5 9. antarmuhUrta pUrva kroDa varSa tirya. manu. tirya. manu. nara. deva 53-1/2 koTi lakSa saJjJitiryak 13 4. 4 9 9 4 6 3 3 6 10 antarmuhUrta 3 palyopama tirya. manu. nara. deva. tirya. manu. nara. deva. 53-1/2 koTi lakSa naraka 2 4 4 11 4 4. 9 9 3 3 3. 3. 6 10 10 33 sAgaropama tirya. manu. hajAra varSa tirya. manu. 25 koTi lakSa deva 2 4 4 11 4 4 9 13 6 3 3 6 10 10 hajAra varSa 33 sAgaropama tirtha manu. tirya. manu. 26 koTi lakSa manuSya 3 14. 14 15 4 4 12 12 5 6 3 3 6 10 antarmuhUrta 3 palyopama tirya. manu. nara. deva. tirya. manu. nara. deva. 12 koTi lakSa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14.yoni 84 lakSa 7 lakSa 7 lakSa 7 lakSa 7lakSa 2 lakSa 2 lakSa 4 lakSa 4 lakSa 4 lakSa 14 lakSa 10pra.14sA. lakSa 2 lakSa napu. 4 lakSa puM.khI. napu. napu. napu. napu. napu. napu.(saMsthAne 3) | 3 napuM. 3 15. veda-3 16. kAyasthiti jaghanya | utkRSTa anta. anta. anta. asaGkhya utsa. | asaGkhya utsa. | asaGkhya utsa. | asaGkhya.utsa. | ananta utsa.. anta. anta. | saGkhyeya varSa | saGkhyeya varSa | saGkhyeya varSa anta. | 7/8 bhava - | anta. 7/8 bhava 7 bhava 7 pUrvakroDa vaSa 1-SaSTham | 1-SaSTham / 1-SaSTham | 1-SaSTham 6 17.saMhanana- 6 18.saMsthAna-6 1 -SaSTham | arddhamasUra 1 huNDam 1-SaSTham stibuka 1 / huNDam 1-SaSTham / sUcIkalApa / 1 DuNDam | 1-SaSTham | patAkA 1 / huNDam | 1-SaSTham anitthaMca 1 huNDam 1 huNDam 1 samacaturasra 19 avagAhanA jaghanya aGgulAsaGkhyAtabhAga | aM.a.bhA. aM.a.bhA. aM.a.bhA. aM.a.bhA. aM.a.bhA. | aM.a.bhA. a.bhA. aM.a.bhA. aM.a.bhA. a.a.bhA. aM.a.bhA aM.a.bhA. aM.a.bhA. utkRSTa aGgalAsaGkhyAtabhAga | aM.a.bhA. aM.a.bhA. aM.a.bhA. | 12 yojana | 3 gavyUta 1 yojana 2000 yojana | 1000 yojana 500 dhanu 7 hAtha | 3 gavyUta 1000 yojana sAdhika 3 ve.ka.ma. 3 ve.ka.ma. 4 ve.ka.ma.vai / ve.ka.ma.3 3ve.ka.ma. 3ve.ka.ma. 3 ve.ka.ma. 3ve.ka.ma. 5 ve.ka.ma.vai.te. 4 ve.ka.ma.vai. | 5ve.ka.ma.vai.te. 7 57 a 20.samuddhAta-7 3 ve.ka.ma. 21 karmabandha mUlahetu-5 pratiguNasthAnam 22. karmabandha uttarahetu-57 pratiguNasthAnam 23.kaSAya 4/16 / pratiguNasthAnam cintitam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasthAnaka sUkSma ekendriya paryApta sUkSma ekendriya aparyApta bAdara ekendriya paryApta bAdara ekendriya aparyApta dvIndriya paryApta dvIndriya aparyApta trIndriya paryApta trIndriya aparyApta caturindriya paryApta caturindriya aparyApta asajjJi paJce paryApta asaji pace. aparyApta saJjJi pace paryApta saJjJi pathe. aparyApta yoga - pRthvIkAya V V V 4 apkAya V 4 tejaskAya V V 4. vAyukAya 4 manaH sthirIkaraNayantram - 2 pRthivyAdiSu jIvasthAnAni ( gAthA 10 ) vanaspatikAya dvIndriya trIndriya caturindriya asaJjJitiryak saJjJi tiryak V V 4 V v V V 2 V 2 V 2 manuSya v v 3 naraka 77 V 2 deva V yoga yoga 5 1 2 4. 4 mana:sthirIkaraNaprakaraNam 113
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 manaHsthirIkaraNayantram-3 pRthivyAdiSu guNasthAnAni (gAthA 16) pRthvIkAya apkAya / tejaskAya | vAyukAya | vanaspatikAya | dvIndriya zrIndriya | caturindriya | asaJcitiryak | saJji tiryak | manuSya naraka mithyAtva sAsvAdana | x (ka) x (ka) mizra samyaktva dezavirati pramatta saMyata apramatta nivRtti bAdara anivRtti bAdara sUkSma samparAya upazAnta kSINamoha sayogikevalI ayogikevalI . 1(2) / 1(1) / 1 / / 11) / 2 mana:sthirIkaraNaprakaraNam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyamanoyoga asatyamanoyoga mizramamanoyoga asatyAmRSA manoyoga satyavacanayoga asatyavacanayoga mizravacanayoga asatyAmRSA vacanayoga audArikakAya yoga audArika mizra vaikriya vaikriya mizra AhAraka AhAraka mizra kArmaNa pRthvIkAya apkAya tejaskAya V V V 3. V V 3 V A V 3 vAyukAya v A 5. manaH sthirIkaraNayantram - 4 pRthivyAdiSu 15 yogA: (gAthA 17) vanaspatikAya dvIndriya trIndriya caturindriya asajjitiryak V V 3. V A Ia A Ia V >> V V V 4 V v V V 4. sajjJi tiryak manuSya V V M V V V M V V A V 13 A V V M V V 15. naraka V V V A A A V 11 deva A A A A V A 11 manaHsthirIkaraNaprakaraNam 115
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaHsthirIkaraNayantram-5 pRthivyAdiSu upayogAH (gAthA 20) 116 pudhvIkAya / apkAya / tejaskAya / vAyukAya / vanaspatikAya | dvIndriya / zrIndriya / caturindriya / asaJjitiryak | saji tiryak / naraka matijJAna avadhijJAna manaHparyAyajJAna kevalajJAna matiajJAna zrutaajJAna vibhaGgajJAna cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana kevaladarzana yoga - mana:sthirIkaraNaprakaraNam
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmagranthamatena mana:sthirIkaraNaprakaraNam pRthvIkAya | apkAya / tejaskAya / vAyukAya / vanaspatikAya | dvIndriya / zrIndriya / caturindriya | asajitiryak | saji tiryak | manuSya naraka matijJAna zrutajJAna avadhijJAna manaHparyAyajJAna kevalajJAna matiajJAna zrutaajJAna vibhaGgajJAna cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana kevaladarzana yoga - 117
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaHsthirIkaraNam guNasthAnakamAzritya pRthivyAdiSu uttaraprakRtibandhasya yantram-6 (gAthA.19) uttaraprakRtayaH jJA.-5, da.-9, ve.-2, mo.-26, A.-4, nA.-67, go-2, aM.-5 = 120 118 pRthvIkAya / apkAya tejaskAya | vAyukAya / vanaspatikAya | dvIndriya / caturindriya | asajitiryak | saji tiryak manuSya deva midhyAtva 109 105 109 105 100 / sAsvAdana 109 / 109 98 101 101 mizra 100(1) samyaktva 70 deza virati pramatta saMyata 63 apramatta 58/59 nivRtti bAdara apUrvakaraNa 2-56 4-56 5-56 6-56 7-26 anivRtti bAdara 1-22 2-21 4-19 5-18 upazAnta kSINamoha sayogike valI ayogikevalI mana:sthirIkaraNaprakaraNam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaHsthirIkaraNam pRthivyAdiSu karmabandha-uttarahetuyantram-7 (gAthA.129/130) karmabandhottarahetavaH mithyAtva-5, avirati-12 (mana, indriya-5 kAya-6), kaSAya-25 (16 kaSAya + 9 nokaSAya), yoga-15 (4 mana, 4 vacana, 7 kAya) = 57 mana:sthirIkaraNaprakaraNam pRthvIkAya | tejaskAya / vAyukAya vanaspatikAya | dvIndriya / jIndriya | caturindriya | asaJjitiryak | saji tiryak / manuSya / naraka / midhyAtva 34 ___34 sAsvAdana mizra 40 samyaktva dezavirati pramatta saMyata apramatta saMyata apUrvakaraNa anivRtti bAdara sUkSma samparAya 10 upazAnta moha kSINamoha sayogikevalI ayogikevalI 14
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaHsthirIkaraNam pRthivyAdiSu pratiguNasthAnakaM kaSAyabandha-udaya-sattAyantram-8 (gAthA-156/157/158) 120 pRthvIkAya | apkAya | tejaskAya vAyukAya | vanaspatikAya | dvIndriya | trIndriya | caturindriya | asajitiryak | saji tiryak manuSya naraka mithyAtva sAsvAdana 16/16/16 | 16/16/16 16/16/16 - 16/16/16 | 16/16/16 | 16/16/16 | 16/16/16 | 16/16/16 | 16/16/16 mizra 12/16/16 samyaktya 12/12/ 12kSa./16u 12kSa./16u dezavirati pramatta saMyata 12/12/ 12/12/ 12kSa./16u | 12kSa./16u 8/8/ 8/4/ 12kSa./16u | 12kSa./16u 4/4/12kSa./16u 4/4/12kSa./16u 1/24/4/12kSa./163 3/3/12kSa./16u 42/2/12kSa./16u 5 1/1/12kSa./16u apramatta saMbata apUrvakaraNa anivRtti bAdara kSapaka upazamaka 12kSa./16u 0/1/1 12kSa./16u / sUkSma samparAya upazAnta mAha kSINamoha sayogikevalI ayogikevalI mana:sthirIkaraNaprakaraNam bandha/udaya/sattA kSa. = kSAyika samyagdRSTiH, u = aupazamika samyagdRSTi kSAyopazamika samyagdRSTi
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-5 AcAryazrIsomasundarasUrikRta // mana:sthirIkaraNavicAra / / // OM namo viitraagaay|| vIraM guruzca natvA zrI somsundrsuuribhiH| vArtAbhireva likhyante vicArAH kecidaagmaat|| pRthvI 1 apa 2 teu 3 vAu 4 vanaspati 5 beMdriya 6 ceMdriya 7 cauriMdriya 8 asaMjJiA tiryaMcapaMceMdriya 9 saMjiyA tiryaMcapaMceMdriya 10 manaSya 11 nArakI 12 deva 13 ehe tere sthAnake jIvasthAnAdika vicAra likhIiM chii| tatra prathamaM jiivsthaankvicaarH| yathA- jIvasthAnaka kahIiM jIvanA bheda te 14 khiiiN| ekeMdriyanA bi bheda je saghale jagI chii| dRSTigocari nAvaI te sUkSma khiiiN| 1 je pRthivyAdika dRSTigocari AvaiM te bAdara khiiiN| tathA beMdriya 3 ceMdriya 4 cauridriya 5 / paMceMdriya nA biM bheda je garbhaja jehanai mana huI te saMjJiyA khiiiN| je (saM)mUrchima paMceMdriya jehanai mana na huI te asaMjJiyA khiiiN| 7 e sAtai jIvanA bheda paryApta huii| je pUrA zarIrAdika karI AUkhU pUrI maraiM te pryaaptaa| je apUre marai te aparyAptA khiiiN| e jIvanA 14 bhed| e pRthivyapkAyAdika 13 sthAnake vicArIiM chiN| jIvanA bheda pRthvIkAyamAMhi 4 huii| sUkSmapRthvIkAya aparyApta 1, sUkSmapRthvIkAya paryApta 2, bAdarapRthvIkAya aparyApta 3, bAdarapRthvIkAya paryApta 4 / ima ap-teuvAyu-vanaspatikAyaimAMhi eha cyAriji cyAri bheda jaannivaa| beMdriya keMdriya caturiMdriya paMceMdriya mAMhi asaMnIyA paMceMdriya bibida(bhida) e paryAptau anai apryaaptch(u)| manuSyamAMhi jIvabheda triNi-eka manuSya paryAptA 1 eki aparyAptA 2 anai nirodhAdikamAMhi je manuSya UpajaI te asaMjJiyA aparyAptAiji maraI 3 evaM bheda 3 / tathA nArakI anaiM devamAMhi bihai ja bheda UpajavAnI velAI aparyAptA 1 pacchai paryAptA 2 / ima 13 sthAnake jIvasthAnaki vicaariyaaN|1 atha gunnsthaankvicaarH| je zrIjinadharmanauM jANivU teha Upari aruci te mithyAtva guNaThANauM kahIiM 1 / anaMtanubaMdhiyAM kaSAyanai udayi samyaktva vamatAM eka samaya athavA chaAvalI pramANa sAsvAdana samyaktva bIjauM guNaThANauM khiii| jima ko eka kSIrakhAMDa jimIanai te vamatAM kAIlagAra AsvAda jANaiM teha tau pachai mithyAtviiMji jAi 2 / jinadharma upari rAgadveSai nahI jINaiM pariNAmiiM te mizra guNaThANauM khiiiN| jima nAlikera dvIpavAsI manuSya haI janmA pUrva annaUpari kSaNa eka rAgadveSai nahI jINai aNolavIta(?) bhaNI 3 / cauthauM avirata guNaThANauM jeha huI virati pAkhai kevalauM samyaktva huI te INai guNaThANaI vartaI 4 / jeha huiM samyaktva sahita vrata huI teha huI dezavirati guNaThANauM kahIi 5 / je nidrAdipramAdasahita cAritra te pramatta guNaThANauM 6 / pramAda rahita cAritra te apramatta guNaThANauM 7 /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 mana:sthirIkaraNaprakaraNam nivRttibAdara 8, anivRttibAdara 9, sUkSmasaMparAya 10 e triNi guNaThANAM ekekepAhiM ghanauM cokhA adhyavasAya rUpa upazamazreNi anai kSapakazreNi caDatAM huii| ehe guNaThANe upazamazreNi karatau mohanIya karma saMghaluhuI upshmaavii| puNa sattAMhuI puNa udaya naaviN| anai kSapakazreNi karatAM mohanIya karma saghaluM kSapai potAthakauM troddii| igyAramauM upazAMtamoha guNaThANauM upazamazreNinai mAthai huii| tihAM thakau paDiu pAchau mithyAtva lagai jaaii| jai tihAMji rahiuM maraI tau anuttara vimAni jAi 11 / bAramauM kSINamoha guNaThANauM tihAM jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI, aMtarAya e triNi karma kSepaI mohanIya karma Aga(la)I sUkSmasaMparAya guNaThANaiM ji rahiuM 12 / teramauM sayogiguNaThA-NauM kevalajJAna UpanA puThiiM 13 / caudamauM ayogiguNaThANauM te mokSi jAtAM sairanA vistAranau trIjau bhAga saMkocIi bibhAganai vistAri AtmAiM rahiiM huI jetalI velAM pAca a-i-u-R-la hRsva akSara uccarIiM tetI velAM pramANa hui 14 / e guNaThANAM 14 khii| pRthvIkAyamAMhi pahilA bi guNaThANAM huii| ekatAM mithyAtva 1 bIju -samyaktva vamatau marai pRthvIkAyamAhi jAi tehahuI dhuri dasa huii| puNa te DahulI' bhaNI siddhAMtavAdI lekhai na gaNai, mithyAtvaiji khi| ima apkAyamAMhi eha ji bi guNaThANA jANivAM 2 / teukAya-vAukAyamAMhi mithyAtvarUpa ekaijiM guNaThANuM khiii| jeha bhaNI samyaktva vamatau tihAM na jAi 3-4 / vanaspatikAyamAMhi pRthvIkAyanI pari pahilAiMji bi guNaThANA huii|5 beMdriya keMdriya cauriMdriya anai asaMjJiyAM tiryaMca paMceMdriyamAMhi pahilAiji bi guNaThANAM huI, jeha bhaNI samyaktva vamatau ko ko jaai| teha bhaNI ehamAMhi bi guNaThANAM siddhAMtanA jANaI mAnaI 6-7-8-9 / saMjJiyA paMceMdriya tiryaMcamAMhi mithyAtva-sAsvAdana-mizra-avirata-dezavirata e pAMca guNaThANA huI, jeNa bhaNI ke ke tiryaMca jAMtismaraNAdike karI dezaviratii paDivajaI 10 / saMjJiyA manuSyamAMhi caUdaI guNaThANA huii| asaMjJiyA manuSyamAMhi eka mithyAtva ji huii| samyaktva vamatau tehamAMhi na jAi 11 / nArakI anai devamAhi mithyAtva sAsvAdana-mizra- avirata e cAriji guNaThANA huii| evaM tera 13 thAnake guNaThANAM vicaariyaaN| atha yogvicaarH| yoga kahIyaI sAcI vastu mani cItavItavIiM jagamAMhi 'jIva chaI' ityAdi e satyamanoyoga khiiiN| je vastu kUDI manamAMhi cIMtavai 'jIva nathI' ityAdi e asatya manoyoga 2 / ghaNI jUjuI jAtinA vRkSanauM vana dekhI ima cItavai 'e AMbAijinau vana' e satyAmRSAvAda manoyoga khiii| jeha bhaNI kAMI sAcauM kAI kUDauM 'tehamAMhi ghaNAI AMbA chaI' teha bhaNI sAcauM anarAi dhava-khaira-palAsAdika vRkSa chaiM teha bhaNI kUDauM 3 / je Adeza nirdezAdikanA vacana manicItavaI he! devadatta! ghaDau ANi' 'amukauM mUharai dii' ityAdika AdezanirdezanA mana te asatyAmRSA manoyoga khiii| jeha bhaNI e sAcauMi nahI anai kUDauM nahI vyavahAravacana bhaNI 4 / iMma ciha prakAri vacanayoga jANivau 8 / sAta kAyayoga khii| audArika sarIra huI te audArika kAyayoga 9 paraloka thakau jIva Avai manuSya tiryaMca mAMhi UpajaI tivAraI kArmaNasiuM audArikanA pudgala mizra huI teha bhaNI audArika mizrakAyayoga 10 / jIvahuI paraloki jAtAM vicAlai kArmaNa kAyayoga 11 / devaloki anai naraki UpajatAM jIvahuI vaikriyamizrakAyayoga hui 12 / devanArakInai sarIra nIpanA pUThiI vaikriya 1 = zarIra 2 = alpa
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam kAyayoga hui 13 / caUdapUrvadhara saMdeha Upanai te bhAMjavAM bhaNI tIrthaMkara kaMhaI mokalivA hAthapramANa AhAraka zarIra karaiM te karatAM mizra hui 14 / kIdhA pUThiiM AhAraka kahIiM 15 / yoga tere sthAnake vicArIiM cchii| pRthvIkAyamAMhi 3 kAyayoga huii| aMtarAla gatiiM kArmaNa 1 UpajatAM audArika mizra 2 saira nIpanya pUThiI audArika kahIiM 3 / ima apkAya, teukAya, vanaspatikAya mAMhi eha ji triNI huii| aMnai vAukAyamAMhi pAMca yoga khiiiN| triNi pAchalAi ji yoga anai vaikriya karatAM vaikriyamizra 4 kIdhA pUThiI vaikriya kahIi 5 / vAukAyahUI bhavasvabhAviiM vaikriya karivAnI labdhi hui| beMdriyA, teMdriyA, caridriyA, asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya mAMhi cyAri cyAri yoga huii| aMtarAla gatiiM kArmaNa 1 upajatAM audArika mizra 2 pachai zarIra nIpanA paThiiM audArika 3 bhASAparyApti haI paThiI asatyAmaSA bhASA 4 / saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI AhAraka mizra 1 AhAraka 2 e bi yoga na huI, bIjA terai yoga huii| jeha bhaNI aDhaI dvIpa bAhara ketalAi paMceMdriya tiryaMcahuI vaikriyazarIra karavAnI labdhI huI, krmvishessiiN| manuSyamAMhi 4 manoyoga 4 vacanayoga 7 kAyayogarUpa 15 yoga huii| asaMjJiyA manuSyahui triNi yoga hui| kehA kehA kArmaNa 1 audArika mizra 2 yoga huii| zarIraparyApti hui pUThiiM audArikayogai trIjau hui ima ketalA AcArya khiN| nArakI anai devamAMhi 4 manoyoga, 4 vacanayoga, kArmaNa; vaikriyamizra; vaikriya 3 kAyayoga evaM 11 yoga huii| iti tere thAnake yoga vicaariyaa|| atha upyogvicaarH| upayoga 12 khiiiN| jIvahaI ekako upayoga sadaiva hi| upayogarahita jIva kivAraI na huii| te e matijJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 manaHparyavajJAna 4 kevalajJAna 5 mithyAtvI huI matiajJAna 1 zrutaajJAna 2 avadhiajJAna te vibhaMgajJAna 3-6,7,8 cakSurdarzana 9 acakSurdarzana 10 avadhidarzana 11 kevaladarzana 12 / pRthvIkAyahaI matiajJAna, acakSurdarzana, zrRtaajJAna 3 e triNi upayoga avyaktajJAnarUpa hiN| apkAya, teukAya,vAukAya,vanaspatikAyamAMhi eha ja triNi upayoga huii| beMdriya, veMdriya mAMhi matiajJAna, zrutaajJAna acakSurdarzana 3 e triNi upayoga huii| siddhAMtanA dhaNI sAsvAdana guNaThANAnI velAM jJAna mAnaiM teha bhaNI matijJAna, zrutajJAna e bihu karI upayoga huii| karmagraMthanA dhaNI sAsvAdanaI tINai velAI 1 DahulI jJAna bhaNI ajJAnaji khii| cauridriya, saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi matiajJAna 1 zrutaajJAna 2 cakSurdarzana 3 acakSurdarzana 4 karmagraMthanai abhiprAiyiI e cyAri upayoga huii| siddhAMtanaiM abhiprAI sAsvAdananI velAI matijJAna zrutajJAna gaNIMI tava 6 upayoga huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi matiajJAna 1 zrutaajJAna 2 vibhaMgajJAna 3 matijJAna 4 zrutajJAna 5 avadhijJAna 6 cakSurdarzana 7 acakSurdarzana 8 avadhidarzana 9 e nava upayoga huii| saMjJiyA manuSyanaiM 12 upayoga huii| asaMjJiyA manuSyahuI matiajJAna 1 zrutaajJAna 2 acakSurdarzana 3 e triNi upayoga huii| nArakI anaiM deva huI nava nava upayoga huii| matiajJAna 1 zrutaajJAna 2 vibhaMgajJAna 3 matijJAna 4 zrutajJAna 5 avadhijJAna 6 cakSurdarzana 7 acakSurdarzana 8 avadhidarzana 9 e nava upayoga huii| imaM tere thAnake upayoga vicaariyaa| atha leshyaavicaarH| manovargaNAdi yogadravyamAMhi kRSNalezyAdi yogya pudgaladravya huii| tehanai saMyogi je AtmA naiM rUDau virUu pariNAmaM hui te lezyA khiii| jima sphuTikaratnahaI jisiuM pAchali kAlau, nIlau, rAtau, mUkIi tehavau varNa thaaii| te lezyA 6 khiiiN| kRSNa lezyA 1 nIla lezyA 2 kApota lezyA 3 / gADhI virUI hui| tejo lezyA 4 padma lezyA 5 zukla lezyA 6 e triNi lezyA rUDI khiiiN| jambU khAdakanaiM dRSTAMtiI 6 lezyAnAM svarUpa jaannivaaN| jima 6 puruSa koeka aTavImAMhi jAtAM bhUkhyA thiyaa| jambU vRkSa gADhau phaliu dekhI kRSNa lezyAnau dhaNI eka puruSa kahIi 'mUla lagai cIdI pADI phala khAII' 1 / bIjau nIla lezyAnau
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 mana:sthirIkaraNaprakaraNam dhaNI kahai mUlagI chAla(?) pADI phala khAII' 2 / trIjau kApota lezyAnau dhaNI kahai paDiDAla pADI phala khAII 3 / cauthauM tejo lezyAnau dhaNI kahai 'kaurakhAM pADI phala khAII' 4 / pAMcamau padmalezyAnau dhaNI kahai phala pADI khAII 5 / chaTuMu zuklalezyA nau dhaNI kahai paDiyAM ti phala khAII 6 / e cha lezyA khiiiN| eha ji tere thAnaki vicArIi chi| pRthvIkAya 1 apkAya 2 vanaspatikAya 3mAMhi cyAri lezyA huii| kRSNa 1 nIla 2 kApota 3 anai tejolezyAnu dhaNI saudharmAdika deva marI jetIvAraI ehamAMhi UpajaMi tetIvArai thoDIsI velA cauthI tejolezyAi 4 prA(pA)mIi tea(u)kAya,vAukAya, beMdriya,driya,cauriMdriya, asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi UpajaI tetIvAraI kRSNa 1 nIla 2 kApota 3 lezyA e triNi ji huii| jeha bhaNI deva ko tejo lezyAvaMtA ehamAMhi na uupjii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya, saMjJiyA manuSya anai devamAMhi kRSNa nIlAdika chai huii| asaMjJiyA manuSya anai nArakI huI kRSNa 1 nIla 2 kApota 3 e triNi ji huii| lezyA tere thAnake vicaarii|| atha shriirvicaarH| zarIra pAMca kahIi chii| audArika 1 vaikriya 2 AhAraka 3 taijasa 4 kArmaNa 5 e pAMca zarIra khiiiN| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vanaspatikAya 4 beMdriya 5 ceMdriya 6 cauriMdriya 7 asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi sadaiva audArika 1 taijasa 2 kArmaNa 3 eha ji triNi saira huii| vAukAya saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya mAMhi audArika 1 vaikriya 2 taijasa 3 kArmaNa 4 e cyAri saira huii| jeha bhaNI ketalA vAukAya anai saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI vaikriyakAya karavAnI zakti hui| aparyApta manuSyahuI audArika 1 taijasa 2 kArmaNa 3 e triNiji saira huii| saMjJiyA manuSyahuI audArika 1 vaikriya 2 taijasa 3 AhAraka 4 kArmaNa 5 e pAMcai saira huii| nArakI anai devahuI vaikriya 1 taijasa 2 kArmaNa 3 e triNiji saira huii| ima tere sthAnake zarIra vicaariyaaN| atha paryAptivicAra likhii chi| paryApti cha khiiiN| jIvahuI bhavAMtari UpajatAM pahilai samai AhAraparyApti huii| AhAra pudgala lii tivAra pUThiI aMtarmuhUrtii zarIraparyApti hui| sayara' karai tivAra pUThiiM iMdriya pryaapti| iMdriya karei tivAra pUThiiM aMtarmuhartai AnaprANaparyApti = sAsaUsAsa levAnI zakti upji| tivAra pUThiI aMtarmuhUrtai vacananI zakti upji| tivAra pUThiI aMtarmuhUrtaI manaHparyApti = maniI vastu cItavivAnI zakti upjiN| ehaji cha paryApti tere sthAnaki vicArIi chii| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 e pAMcamAMhi cyAri cyAri paryApti huii| yathA pahilI AhAraparyApti 1 bIjI zarIraparyApti 2 trIjI iMdriyaparyApti 3 cauthI AnaprANaparyApti 4 e cyAri paryApti huii| beMdriya,driya,cauriMdriya, saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya mAMhi cyAri ehaji anai bhASAparyApti pAMcamI e paaNc| manuSya nArakI devahuI chai paryApti hui| puNa etaluM vizeSa devahaI bhASAparyApti pAMcamI anai chaTI manaHparyApti e bihvaI samakAla ekaI vAraI, bIjA anukramiiM aMtarmuhUrtanai AMtarai pahilaM bhASAparyApti pachai manaHparyApti huii| ima tere thAnake paryApti vicaarii| atha praannvicaarH| prANa 10 khiiiN| kAna 1 AMkhi 2 nAsikA 3 jIbha 4 sayara 5 e pAMca iMdriya, pAMca prANa, triNi bala mananau bala 1 vacananauM bala 2 kAyabala 3 triNi prANa 8, navamau prANa sAsaUsAsa 9 dasamau prANa AUkhauM 10 / e dasa praann| __ havaI tere thAnake dasa prANa vicArIiM chii| pRthvIkAya 1 apkAya 2 tea(u)kAya 3 vAukAya 4 1 = zarIra 2 = sparza
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 125 vanaspatikAya 5 e pAMca mAMhi cyAri prANa huii| eka sparzaneMdriya 1 bIjauM kAyabala 2 trIjau sAsaUsAsa 3 cauthaLa AUkhauM 4 e cyAri prANa huii| beMdriyamAMhi sparzaneMdriya 1 rasaneMdriya 2 kAyabala 3 vacanabala 4 zvAsocchvAsa 5 AUkhauM 6 e cha prANa huii| teMdriyamAMhi nAsikAnauM iMdriya adhikauM teha bhaNI sAta prANa huii| cauridriyamAMhi AMkhinauM iMdriya adhikauM teha bhaNI ATha prANa huii| aMsaMjJiyA paMceMdriyahuI kAnanauM iMdriya adhikauM teha bhaNI nava prANa huii| saMjJiyA paMceMdriyahuI manobala sahita dasa prANa huii| manuSya,nArakI deva e trihuhuI puNa e 10 prANa huii| ima tere sthAnake prANa 10 vicaariyaaN| havai tere sthAnake jaghanya, madhyama anai utkRSTauM AUkhauM vicArIi chi| pRthvIkAyamAMhi jaghanya AUkhauM aMtarmaharta: utkaSTauM AUkhauM bAvIsa varSasahasra 220001 apkAyamAMhi jaghanya AUkhauM aMtarmuhUrtaji; utkRSTauM sAta varSasahasra 7000 / tea(u)kAyamAMhi jaghanya aMtarmuhUrta; utkRSTauM triNiji diihaaddaa| vAukAyamAMhi jaghanya aMtarmuhUrta AUkhauM; utkRSTauM triNi 3 varSasahasra (3000) / vanaspatikAyahuI jaghanya aMtarmuhUrta Ayu; utkRSTauM 10 daza varSasahasra (10000) / beMdriyamAhi jaghanya aMtarmuhUrta Ayu; utkRSTauM 12 bAra vrs| driyahuI jaghanya aMtamuhUrta; utkRSTauM iguNapaMcAsa 49 dIhADA Ayu hui| cauridriyamAhi jaghanya aMtamuhUrtau; utkRSTa cha 6 maas| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAhi jaghanya aMtamuhUrta Ayu; utkRSTauM eka pUrva koDi 1 sattari koDi nAlA pa (nava lAkha) chapana koDi sahasra etale varase eka pUrva hui| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI jaghanya aMtarmuhUrta Ayu; utkRSTauM 3 plyopm| manuSyahuI jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTauM 3 plyopm| nArakIhuI jaghanya 10 sahasra varSa; utkRSTauM 33 saagropm| devahuI jaghanya 10 varSa sahasra ; utkRSTauM AUkhauM 33 saagropm| evaM tere thAnake AUkhauM vicaariuN| hiva kehI gatinA AvyA pRthvIkAyAdika 13 huI te vAta vicArii ch|| pRthvIkAya 1 apkAya 2 vanaspatikAya 3 e triNi tiryaMcagatimAhitau, manuSyagatimAhitau, devagati mAhitau AvyA hatA hii| jeha bhaNI saudharma, IzAna lagai deva ratna 1 vAvi 2 kalpadruma 3 e triNihuMnaimAhiM marI anukramiiM pRthvIkAya 1 apkAya 2 vanaspatikAyamAMhi 3 uupjii| teukAya, vAukAya anai beMdriya, traMdriya, caridriya, asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi bihu gatijinA AvyA huii| eka tiryaMcagati 1 anai bIjI manuSyagati 2 e bihuMjinA AvyA huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya anai manuSya e bihuM gatithau AvyA huI 2 / nArakI anai deva tiryaMcagati,1 manuSyagati 2 e bihuM jathA (jitA) AvyA huii| hava 13 thAnakatau marI kihAM jAi? te vAta vicArIi chi| pRthvIkAya 1 apkAya 2 vanaspatikAya 3 beMdriya 4 ceMdriya 5 cauridriya 6 etalA marI bihaji gatimAMhi jAI- ki tiryaMcamAMhi ki mnssymaaNhiN| teukAya 1 vAukAya 2 e bi marI tiryaMcaijimAhi jaai| manuSya tathAI asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya, saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya cihaM gatimAMhi jaaiN| manuSyai cihaM gatiM jaaii| pAMcamI mokSagatiiM jaaii| nArakI anai deva marI tiryaMca ki manuSyaijimAhi; bIjI gati na jaaiN| ima gati tere thAnake 13 vicaarii|| atha 84 lAkha jiivaajonivicaarH| yoni = jIvana utpttisthaank| jehiM yoninA varNa-gaMdha-rasa-sparza sarIkhA te eka yoni jaannivii| te yoninA bheda pRthvIkAyamAMhi sAta lAkha, apkAyamAMhi 7 lAkha, teukAyamAhi sAta lAkha, vAukAyamAMhi sAta lAkha, pratyeka vanaspatikAyamAMhi 10 lAkha, anaMtakAyamAMhi 14 lAkha, evaM vanaspatikAyamAMhi 24 lAkha, beMdriya-driya-cauriMdriyamAMhi bi bi lAkha, tiryaMca paMceMdriya asaMjJiyA anai saMjJiyA thaI 4 cyAri lAkha, manuSyamAMhi 14 laakh| nArakI anai deva mAMhi 4-4 cyAri-yAri lAkha evaM 84 lAkha jIvayoni khiiiN|
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 atha kulsNkhyaavicaarH| ikekI yoni kula ghaNAM huI / eka jima chANanI yonimAMhi kRmikula ghaNA juAM' huIM, kIDanA kula juAM huI, vIMchInA kula juAM huii| isI pariI yoniiM kula ghaNA huii| vanaspatikAyamAMhi 28 lAkha kulakoDi, beMdriyamAMhi 7 sAta lAkha kulakoDi, trIMdriyamAMhi 8 lAkha kulakoDi, cauMdri (ridri)yamAMhi 9 lAkha kulakoDi, jalacaramAMhi sADhAbAra lAkha kulakoDi, khecaramAMhi 12 lAkha kulakoDi, sthalacaramAMhi 10 lAkha (kula) koDi, goha-nakulAdika bhujaparisarpamAMhi 9 lAkha (kula) koDi, urasarpajAtimAMhi 10 lAkha kulakoDi, evaM saMjJiyA asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi sADha 53 lAkha kulakoDi, manuSyamAMhi 10 lAkha (kula) koDi, nArakImAMhi 25 lAkha kulakoDi, devamAMhi 26 chavIsa lAkha (kula) koDi evaMkArai eka koDAkoDi, sattANu lAkha koDi, paMcA sa ] sahasra koDi kula huI / 1,97,50,000,000,0000 iti kulasaMkhyAvicAraH / mana:sthirIkaraNaprakaraNam atha vedvicaarH| puruSahuiM strI Upari abhilASa te tRNapUlAgnijvAlAsamAna puruSaveda kahII 1 / strI huI puruSa Upari abhilASa te kArisanA agni sarIkhauM strIveda kahIi 2 / puruSastrI bihuM Upari je abhilASa te napuMsakaveda nagaradAhasamAna / pRthvI(kAya) 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 beMdriya 6 kreMdriya 7 cauriMdriya 8 huI napuMsakavedaji huii| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya huI napuMsaka vedaji hui / puNa AkAra mAtra triNai huI / jima chapI gaMgedi ADeDika (?) ityAdi / saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuiM anai manuSyanaiM strIveda 1 puruSaveda 2 napuMsakaveda 3 huii| asaMjJiyA manuSyahuiM napuMsakaji huii| nArakI huI eka napuMsakaji huI / devahuI strIveda 1 puruSaveda 2 hui| ima tere thAnake veda vicAriA / atha kaaysthitivicaarH| kAyasthiti te kahIi je pRthvIkAyAdika ekaji jAtimAMhi valI valI marai valI valI uupji| jetalau kAla ekaji jAtimAMhi bhava - pUratau rahai, anerI jAti na jAi tetalA kAlahuI kAyasthiti khiii| te jaghanya utkRSTa kahI / e kAyasthiti tere thAnake vicArIi chai / khaDI, vAnI, araNeTA mATI pramukha pRthvIkAyajinI jAtimAMhi ko jIva valI valI marai valI valI Upajai / ima pRthvIkAyamAMhi ketalau kAla hui ? jaghanyata bibhava ba aNtrmuhuurt| bihu bhave 1 aMtarmuhUrta hui / jaghanyata kAyasthiti bihu bhava pAkhai na khiiiN| eka bhava bhavasthitiji khiii| pRthvIkAyamAMhi utkRSTI kAyasthiti asaMkhyAtAbhava / kAla AzrI asaMkhyA te caUda rajvAtmaka loka jevaDe khaMDe jetalA AkAza pradeza huI tetalI utsarpiNI avasarpiNI jANivI / imaji apkAya, teukAya, vAukAyaimAMhi jaghanya utkRSTau kAyasthiti hui / vanaspatikAyamAMhi jaghanya kAyasthiti bi bhava kAla AzrI aMtarmuhUrta, utkRSTI kAyasthiti anaMtA bhv| anante caUdarajvAtmaka loka jevaDe AkAzakhaMDe jetalA AkAzapradeza tetalI utsarpiNI avasarpiNI huii| pudgalaparAvartA ju joIi tau eka AvalInai asaMkhyAtamai bhAgi jetalA samaya huI tetalA asaMkhyAta pudgalaparAvartta vanaspatikAyamAMhi kAyasthiti kAla jANivau / beMdriya 2 trIMdriya 3 cauriMdriya 4mAMhi jaghanya kAyasthiti bi bii bhava; bihu bhave thaI aMtarmuhUrta kAla, utkRSTa kAyasthiti saMkhyAtA bhava; kAla AzrI saMkhyAtAM varSasahasra jANivI / asaMjJiyA tiryaMca paMceMdrimAMhi jaghanya kAyasthiti bi bhava; kAla AzrI aMtarmuhUrta, utkRSTI kAyasthiti sAta bhava / sAte bhave sAta pUrvakoDi / AThamao bhava na hui, ji AThamai bhavi jAi tau yugaliyAmAMhi jAi, tehAM te saMjJiuji hui / saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi jaghanya 1 = judA, bhinna
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 127 kAyasthiti bibhava; kAla AzrI aMtarmuhUrta, utkRSTI kAyasthiti sAta ATha bhava; kAla AzrI triNi palyopama sAta pUrvakoDi shit| nArakI anai deva mAMhi kAyasthiti hui nhii| jeha bhaNI nArakI marI valI lAgaTa nArakI na thAI, deva marI valI lAgaTa deva na thaaii| e bihu mAMhi bhavasthitiji hui jaghanya bhavasthiti dazavarSasahasra, utkRSTI bhavasthiti tetrIsa sAgaropama huii| iti kAyasthiti tere thAnake vicaarii| atha saMghayaNa vicaarH| sarIri je hADanau baMdhANa te saMghayaNa khiiiN| te saMghayaNa chai e prakAri hui vajraRSabhanArAca (1 RSabhanArAca) 2 nArAca 3 arddhanArAca 4 kIlikA 5 sevArta 6 / jINai sairi sarva saMdhi hADa markaTabaMdhimAhimAMhi baMdhANa hui Upari eka hADanau pATau hui, teha Upari bihu hADahuI vedhaka khIlI te vajraRSabhanArAca 1 / jihAM khIlI na haI te RSabha nArAca 2 / jihAM pATaui na haI te nArAca 3 / jihAM ekaI pAsaI markaTabaMdha hui ekai gamaI na hui te arddhanArAca 4 / jihAM markaTabaMdha na hui bihuM hADa vedhaka khIlI mAtra hui te kIlIkA 5 / jihAM hADa hADiiM miliuMji huI ; kAMI baMdha na huI te sevArta 6 / saMghayaNa kahIi tere thAnake vicArIi chi| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 mAMhi saMghayaNa na huii| jeha bhaNI tehanai sarIri hADa na huii| beMdriya 1 ceMdriya 2 cauriMdriya 3 asaMjJiyAM tiryaMca paMceMdriya 4 anai ekaja sevA saMghayaNa hui| saMjJiyA paMceMdriya tiryaMca anai manuSyanai chai saMghayaNa huii| nArakI anai devahuI saMghayaNa nhii| jeha bhaNI tehataNA saira mAMsa-asthi-rudhirAdike karI rahita huii| iti tere thAnake saMghayaNa vicaariyaaN| atha sNsthaanvicaarH| sarIranA AkAra vizeSahui saMsthAna khiii| te saMsthAna 6 khiiiN| samacaturasra 1 nyagrodhaparimaNDala 2 sAdi 3 vAmana 4 kubja 5 huMDa 6 / je sarvAMgi lakSaNopeta hui te samacaturasra saMsthAna kahII 1 / je saira nAbhiUpahiraUM lakSaNopeta huI jima vaTavRkSa Upari pUrauM nAbhi heThauM hIna nirlakSaNa hui te nyagrodha parimaNDala 2 / je nAbhi heThauM lakSaNopeta hui te sAdi saMsthAna 3 / pUThi peTahiyai nirlakSaNa, mAthauM koTa, hAtha, paga etalA avayava lakSaNopeta huI te vAmana (saMsthAna} saMsthAna 4 / jihAM mAthauM koTa paga nirlakSaNa bIjA avayava save lakSaNopeta te kubja saMsthAna 5 / jihAM sarva avayava nirlakSaNa haI te haMDa saMsthAna 6 / pRthvIkAyamAMhi huMDa puNa masUradhAnanA cAMdalA sarIkhauM 1 / apkAyarnu huMDa saMsthAna pANInA popaTA sarIkhauM 2 / teukAyanauM huMDa saMsthAna suina sarIrakhauM 3 / vAukAyanauM huMDa saMsthAna dhvajapatAkA sarIkhauM 4 / vanaspatikAya-beMdriya-keMdriya-cauridriya-asaMjJiyA tiryakpaMceMdriya(nau) huMDasaMsthAna vicitra prakAri huI 5-6-78-9 / saMjJiyA paMceMdriya anai manuSyahaI chai saMsthAna hai 10-11 nArakInai mula vaikriya 1 uttara vaikriya biha haMDa saMsthAnaji hui 2 / devanai mUlavaikriya samacaurasa hui, uttara vaikriya puNa vicitra saMsthAna huI 13 / ima cha saMsthAna tere thAnake vicAriyAM athakAra?|| atha jaghanya utkRSTa sriirvicaarH| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 jaghanya audArika zarIra aMgalanau asaMkhyAtamau bhAga anai utkRSTauM aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, puNa jaghanyapAhi utkRSTau asakhyAtamau bhAga moTeraDau jaannivu| jeha bhaNI asakhyAtau asakhyAtabhede hui| vAyukAyamAMhi vaikriya saira hui| tehU jaghanya nai utkRSTatauM aMgulauM asaMkhyAtamau bhAga jaannivuN| jaghanyapAhiiM utkRSTauM motterdduN| vanaspatikAya anantakAyanauM saira utkRSTauMi aMgulanauM asaMkhyAtamau bhaag| pratyeka vanaspatinUM sarIra jaghanyataH aMgulanauM asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM sahasrajoaNa kmlaadiknuN| beMdriyanauM dhuri UpajatAM jaghanya saira aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM bAra joaNa samudragata shNkhaadiknuN| trIMdriyanauM dhuri UpajatAM aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM [teiMdrinuM sarIra dhuriM upajatAM aMgulanAM asaMkhyAtamo bhAga] utkRSTauM 3
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 mana:sthirIkaraNaprakaraNam kosa UdehI prmukhnu| cauriMdriyanauM saira dhuri UpajaitAM aMgulanauM asaMkhyAtamau bhAga utkRSTauM 1 joaNa bhmraadiknuN| asaMjJiyA paMceMdriya anai saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyanauM saira jaghanya dhuri UpajatAM aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM sahasra joaNa mtsyaadiknuN| e tiryaMca paMceMdriya saMjJiyAmAMhi ketalAhuiM vaikriya labdhi hui; te vaikriya saira dhuri karatAM AMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM navasaya joaNa hui| manuSyanauM jaghanya sarIra dhuri UpajatAM aMgalanau asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTauM 3 kosa yugliiyaadiknuN| manuSyanauM vaikriya saira dhuri UpajatAM aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga hui, utkRSTauM lAkha joaNa vaikriya saira hui| nArakIhuI mUlivaikriya zarIra UpajatAM aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, uttaravaikriya aMgulanau saMkhyAtamau bhAga pachai pahilI pRthvI pahilai pAthaDi 2 haath| Agile bAre pAthaDe sADha chappanna aMgula vadhAratAM jAIi; teramai pAthaDi 7 dhanuSa 3 hAtha 6 aMgula evaDauM zarIra hui| bIjIiM pRthvIiM utkRSTauM saira bimaNau 15 dhanuSa 2 hAtha 12 aaNgul| trIjII tehapAhiM bimaNauM 31 dhanuSa 1 haath| ima bimaNauM karatAM sAtamI naraka pRthvIiM pAMcasaI dhanuSa jaannivaa| jihAM jevaDau mUlagau saira teNaiM naragi tehapAhiiM bimaNauM uttaravaikriya jaannivuN| 12 devaloki devatAnai dhuri UpajatAM mUlauttaravaikriya sarIra aMgulanau asaMkhyAtamau bhAga, uttaravaikriya dhuri aMgulanau saMkhyAtamau bhaag| bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI anai pahile bihu devaloke mUla vaikriyasarIra 7 hAtha Upale devaloke mauDai mauDai khUTaitau jaai| cauthai devaloki chehilai bAramai pAthaDi 6 haath| chaThaivai devaloki chehalaI pAMcasa(ma)iM pAthaDI 5 hAtha, AThamai devaloki chellilai cauthai pAthaDi 4 hAtha, bAramai devaloki chehilai cauthai pAthaDi 3 haath| navamaI graiveyaki bi haath| sarvArthasiddhi vimAni 1 hAtha zarIrapramANa hui| uttaravaikriya devanauM utkRSTauM lAkha 1,00,000 joaNa pramANa hii| nava graiveyake anai anuttara vimAni uttaravaikriya zarIra haiji nhii| zarIra prmaannvicaarH| atha smuddhaatvicaarH| samuddhAta sAta khiiiN| vedanA samuddhAta 1 kaSAya samuddhAta 2 maraNa samuddhAta 3 vaikriya samuddhAta 4 taijasa samuddhAta 5 AhAraka samuddhAta 6 kevali samuddhAta 7 / e sAta smuddhaat| jivAraI jIvahuI gaDagUMbaDajvarAdika athavA zastrAdighAtAdikanI gADhI vedanA hui tivAraiM jIva pradeza bAhiri kaaddhi| peTamukha-nAsikA-kAnAdikanAM vivara jIva niyapradezi karI bharai, jevaDauM sayara chai tevaDau AkAza kSetra bAhiri puNa ApaNe pradeza vyApI karI aMtarmuhUrta rhii| ghaNI asAtavedanIya karma pudgala kssipi| pachai valI sayara(rI)jimAMhi Avai e vedanA samuddhAta khiiyi| ima jeti vAraiM jIva roSAdikaSAyanai vasi tIvra udayai vartai tetI vAraI mukha-nAsikA-karNAdikanA vivara pUri svazarIrapramANa bAhari AkAzakSetra vyApai kaSAya karmanA pudgala vei valI aMtarmuhUrta pUThi sayarajimAMhi Avai e kaSAya samuddhAta kahIai 2 / maraNanai samai aMtarmuhUrta thAkatai ketalAi jIva maraNa samuddhAta krii| maraNa samuddhAta karatau ApaNA jIvapradeza bAhiri kaaddhi| jaghanyatau agulanau asakhyAtamau bhAga utkRSTau asakhyAtA joann| jINai thAnaki Avatai bhavi Upajasi tahA jIvapradeza ghaali| Rju gati karaitau ekaji samai ghAlaI vigrahagati karaitau utkRSTata pAMcamai samai ghaali| INaiji ghaNA ghaNA AUkhAnA pudgala veInai kssipi| e maraNa samuddhAta khiiyi]| ehU samuddhAta aMtarmuhUrta pramANa hui| vaikriya labdhinaui dhaNI jetIvArai vaikriyazarIra karai tetIvAraI ApaNa jevaDau puda(thu)lapaNi anai lAmbapaNi jaghanyatau aMgula Hu] asaMkhyAtamau bhAga, utkRSTautau asaMkhyAtAM joaNa pramANa jIvapradeza daNDa sayara bAhari kaaddhiii| vaikriya yogya pudgala leI karI vaikriya zarIra karai tivAraI vaikriya samuddhAta hui| tihAI potAnAM vaikriya zarIranAmakarmanA pudgala ghaNA veI kssipi| e vaikriya samuddhAta kahIyai tejolezyA labdhinau dhaNI ko mahAtmAdika kahaiM Upari kupiu hUM tau pihulapaNI = jADapaNi ApaNA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 129 sayara pramANa; lAmbapaNi jaghanyatau asaMkhyAtamau bhAgau utkRSTata saMkhyAtA joaNa lagai taijasa saira sahita jIvapradeza daNDa bAhiri kaaddhi| tINai karI jeha Upari rIsa hui teha manuSyAdikahuI baali| e taijasa samuddhAta aMtarmuhUrta pramANa hui 5 / vaikriya samuddhAtanI pariI AhAraka samuddhAta jaannivu| te caUda pUrvadharanai AhAraka zarIra karatA hui 6 / jeha kevalInai vedanIyAdikanA karmapudgala ghaNA huIAU thoDauM huI te pudgalasiuM AUSAhuI samA karavAnai kevali samuddhAta kri| tehanai vedaniyAdika pudgalasiuM AUkhu samauM huI te na kriN| kevali samuddhAta karatau pahilai samai pihulapaNi = jADapaNi ApaNA zarIra jevaDau Upari heThali lokAMta lAgau ApaNA jIvapradezanau daNDa karai 1 / bIjai samai ApaNA zarIrapramANa pUrva-pazcima lokAMti lAgau kapATa karai 2 / trIjai samai uttara-dakSiNa daNDa pramANa jIvapradeza vistArI maMthANau ravAiu karai 3 / cauthai samai AMtarAM pUrI ApaNe jIvapradeze karI caUda rajvAtmaka lokavyApI thAi 4 / pAMcamai AMtarA saMharai 5 / chaThui maMthANau saMharai 6 / sAtamai samai kapATa saMharai 7 / AThamai samai valI sayarajimAhi Avai 8 / ima kevali samuddhAta karatA ATha samaya laagii| tehanai pahilau anai AThamai samai audArika yoga hui| bIjai, chaTTai, sAtamai samai audArikamizrayoga hui| trIjai, cauthai, pAMcamai samai kArmaNayoga hui| ehe trihuM samaye anAhAraka hui| bIje savihU samaye AhAraka hui| e sAta samuddhAta tere thAnake vicArII chii| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vanaspatikAya 4 beMdriya 5 ceMdriya 6 cauridriya 7 asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya 8 mAMhi triNi 3 samuddhAta huI - vedanA samuddhAta 1 kaSAya samuddhAta 2 maraNa samuddhAta 3 / vAukAyamAMhi e triNi anai vaikriya samuddhAta huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi anai nArakI-devamAMhi AhAraka anai kevali samuddhAta TAlI bIjA pAMca pAMca samuddhAta huii| vedanA samuddhAta 1 kaSAya samuddhAta 2 maraNa 3 vaikriya 4 taijasa 5 samuddhAta huii| manuSyamAMhi sAtai samuddhAta praamiiaii| ema tere thAnake smuddhaatvicaarH| iti samuddhAta vicaarH| atha parabhavanA AUkhAnauM bNdhvicaar| pRthvIkAya paraloki pRthvIkAyamAhi jAtau jaghanya AUkhu aMtarmuhUrtapramANa baaNdhi| utkRSTauM manuSya athavAi tiryaMcamAMhi jAtau eka pUrvakoDi pramANa AUkhuM baaNdhi| ima apkAya-vAukAya-vanaspatikAyainai jaannivuu| puNa etaluM vizeSa - teukAya anai vAukAya manuSyanu AUSu na bAMdhai tiryaMcajai yogi pUrvakoDi pramANa AUkhu utkRSTauM baaNdhii| beMdriya-neMdriya-cauridriya paraloki pRthavyAdikamAMhi jAtAM jaghanya aMtarmuhUrta bAMdhai, manuSya-tiryaMca mAMhi jAtAM utkRSTauM eka pUrvakoDi AU baaNdhi| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyai jaghanya paraloki aMtarmuhUrta pramANa AU baaNdhi| bhuvanapatyAdikamAMhi jAtAM utkRSTauM palyopamanau asaMkhyAtamau bhAga AUkhu baaNdhii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya anai manuSya pRthivyAdika mAMhi jAtAM jaghanya AUkhaM aMtarmuhUrta pramANa baaNdhii| utkRSTauM tiryaMca sAtamai naragi anai manuSya sAtamai naragi anai anuttara vimAni jAtAM utkRSTauM tetrIsa sAgaropama AUkhaM baaNdhii| nArakI taMdulamatsyAdikamAMhi UpajatAM anai deva pRthivyAdikamAMhi UpajatAM jaghanya AUkhaM aMtarmuhUrta pramANa baaNdhi| nArakI anai devai utkRSTauM manuSya-tiryaMcamAMhi UpajatA eka pUrvakoDi pramANa AUkhaM baaNdhi| iti tere thAnake paraloki AUdhU bAMdhavAnau vicAra khiuN|| hiva AUkhAnI AbAdhAkAlanau vicAra kahIi chdd| jIva paraloka yogya AUkhauM ahAM bhavanA trIjai 1 TI.-yahA~ para 'saMjJiyA----manuSyamAM' taka kI paMkti kA punarAvartana huA hai / 2 = zRMkhalA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 mana:sthirIkaraNaprakaraNam bhAgi athavA navamai bhAgi athavA sattAvIsamai bhAgi 3 athavA chehilai aMtamuhUrti nizcaya baaNdhi| AUkhaM bAMdhatAM aMtarmuhUrta laagi| pachai je AUkhu potAMji thiku rahai, udaya nAvai jAM lagai te jIva na mri| mUA pUThiI RjugatiiM pahilaiji samai vakragatiM bIjai samai te AUkhaM udaya aavi| jetalu kAla te AUkhauM udaya na Avai te AbAdhAkAla khiii| te jaghanya ketalau hui anai utkRSTauM ketalauM hui? e vAta tere sthAnake vicArIi chi| pRthvIkAya 1 apkAya 2 tea(u)kAya 3 vAyukAya 4 vanaspatikAya 5 beMdriya 6 ceMdriya 7 cauridriya 8 asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya 10 manuSya e igyArae sthAnaki jau AUkhuM paralogauM chehaDai bAMdhai tau tehanu AbAdhAkAla jaghanya aMtarmuhUrta pramANa hui| utkRSTauM bAvIsa sahasravarSa pramANa AUkhAnaiu dhaNI pRthvIkAyanai ApaNA bhavanai trIjai bhAgi paralokanauM AUkhauM bAMdhai tau teha nau utkRSTau AbAdhAkAla sAtasahasa triNisaI tetrIsAM varasa anai cyArimAsa etaluM hui| apkAyamAMhi utkRSTau abAdhAkAla bi sahasra triNisai tetrIsAM varSa anai 4 mAsa trevIsasaI tretrIsAM etaluM hui| AMkathau tetala 2333,1/2 etaluM hui| teukAyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla eka dihaaddu| vAyukAyamAMhi eka sahasra varasa utkRSTau AbAdhAkAla hui| vanaspatimAMhi aMkatastu 3333 etaluM hui| beMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla cyAri varasa rhi| teMdriya mAMhi utkRSTau AbAdhAkAla sola divasa anai ekavIsa ghaDI anai ghaDInu trIjau bhaag| cauriMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla bimAsa hui| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla hui tetrIsa lAkha tetrIsa sahasra trinnisaI tetrIsAM etalA pUrva anai tevIsa koDi lAkha bAvana koDi sahasra etalAM varasa Upari jaannivaa| AMkathau 33,33,333 etalA pUrva 23,52,00,000,000,00 etalA varasa huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI anai manuSyamAMhi timaji pUrvakoDi nau trIjau bhAga utkRSTau AbAdhAkAla huii| anai yugo(ga)liyAM tiryaMca manuhuI tathA nArakI deva huI AUkhAnau AbAdhAkAla chehilA chamAsa AUkhAnu AbAdhAkAla jaannivu| ima ta(te)re sthAnake AUkhAnau AbAdhAkAla vicaariu| atha ATha karmabaMdha tere sthAnake vicArIi chi| ghaTapaTAdika vizeSarUpa vastunau jANivauM je Avarai = AcchAdai te jJAnAvaraNIya krm| A~khihuI ADai jima vastu hui teha sarIkhu jIvahuI e karma 1 / sAmAnya vastumAtra nauM jANivU darzana khiii| tehanu AvaraNa te darzanAvaraNIya khiiiN| rAyanuM darzana karivA vAMchatA puruSahui jima pratIhAra aMtrAya karma karai tima e karma jANivauM 2 / sukhaduHkhAdikanuM jINaI karmiiM veyavaM hai te vedanIya krm| madhukharaDI khAMDAnI dhAranA AsvAdivA sarikhauM jANivauM 3 / mithyAtva, kaSAya, rAga, hAsyAdika bhAva jINaI karmii karI hui te mohanIya krm| e karma madyapAna sarikhauM jaannivuN| jima madyi pIdhai avetathikau yathAsthita vastu na jANai, anerIi hui anerI jANaiM ima INai adeva deva bhaNai 4 / jINai karmiiM jIva jIvai te AUkhuM karma haDi' sarikhaM kahIi 5 / jINaI karmiiM manuSyAdika gati saira, saMghayaNa, varNa, svarAdika bhAva hui te anekabheda nAma karma khiii| e citrakara sarikhu jANivU 6 / jINaI karmii jIva ucca nIci gotri avatAriai te gotrakarma khiii| e kuMbhakAra sarikhaM jANivauM, jima kuMbhakAra ruDAi ghaDAdika karai anai bhUbhalAi karai tima e karma jIvanaI u~cAi kula Avai nIcAi kula karaI 7 / jINaI karmiiM lakSmI bhogAdikane saMyoge chate e dAna diI na sakaI, bhogAdika bhogavI na sakaI, vyavasAya karatA lAbha na hui, sayari moTai chatai balazakti na huI te aMbAya karma khiiiN| bhaMDArI sarIkhauM, jima bhaMDArI sAnukUla na haI tau rAjAdika dAna deI na sakaI tima teha e karma jANivU 8 / pRthvIkAya jIva ApaNA bhavanai trIjai bhAgi athavA namai bhAgi athavA sattAvIsamai bhAgi athavA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 131 chehalai aMtamuhUrti je tIvAraiM AvatA bhavanUM AUkhuM bAMdhaI tivAraiM AThai karmanau baMdha hui| anerI velA samai samai sAta karma bNdhi| ima apkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, beMdriya, keMdriya, cauridriya, paMceMdriya asaMjJiyA tiryaMca etalA jIva je vAraI AvatA bhavanuM AU bAMdhaI tivAraI ATha karma bAMdhai, anerI velA sadaiva samai samai sAta karma baaNdhi| manuSya pramattaguNaThANA lagai AUkhAbaMdhavelAI ATha karma bAMdhai anerI velAM sadaiva samai samai sAta karma baaNdhi| puNa etaluM vizeSa mizraguNaThANaI jIva marai nahI e svabhAva, tihAM AUkhaM paNi na bAMdhai sAtaiji karma baaNdhi| nivRttibAdara, anivRtti bAdara e bihu guNaThANe AUkhaM varjI bIjAM sAtakarma baaNdhi| sUkSmasamparAya guNaThANai AUkhuM anai mohanIya TAlI bIjAM cha karma baaNdhi| puNa upazAMtamoha, kSINamoha, sajogi ehe trihu guNaThANe eka sAtAvedanIyaji karma bAMdhai, bIjauM ekai na baaNdhii| ayogi guNaThANai ekU karma na baaNdhii| deva anai nArakI chehala chae mAse jivAraiM paraloka yogya AUkhaM bAMdhaI tivAraiM ATha karma bAMdhaI bIjI bIjI pari sadaiva sAtaji karma samai samai baaNdhii| ima tere sthAnake prkRtimuulbNdhvicaarH| hava e AThakarmanI uttaraprakRti bAMdhavAnauM vicAra likhIi chi| jJAnAvaraNIya karmi pAMca uttara prakRtimi(ma)tijJAnAvaraNa 1 zrutajJAnAvaraNa 2 avi(va)dhijJAnAvaraNa 3 manaHparyayajJAnAvaraNa 4 kevalajJAnAvaraNa 5 / darzanAvaraNIya navabheda - cakSurdarzanAvaraNa 1 acakSurdarzanAvaraNa 2 avi(va)dhi darzanAvaraNa 3 kevaladarzanAvaraNa 4 nidrA 5 nidrAnidrA 6 pracalA 7 pracalApracalA 8 styAnarddhi 9 / evaM navavidha drshnaavrnniiy| vedanIyanA bi bheda sAtAvedanIya 1 asAtAvedanIya 2 / mohanIyanA aTThAvIsa bheda mithyAtva 1 mizra 2 pudgalamaya samyaktva 3, anaMtAnubaMdhiyA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4, pratyAkhyAnA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4, apratyAkhyAnA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha jvalana krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 evaM kaSAya 16 / uttara prakRti 9 / hAsya 20 rati 21 arati 22 zoka 23 bhaya 24 jugupsA 25 puruSaveda 26 strIveda 27 napuMsakaveda 28 e aTThAvIsa bhedamAMhi chavvIsaji prakRti baaNdhi| jeha bhaNI samyaktva anai mizra jUAM na baaNdhi| mUli mithyAtvajiM eka baaNdhii| temAMhi ketalAI cokhA pudgala samyaktvarUpa thaaii| tehaji mAhilA arddha cokhA ketalA pudgala mizrarUpa thAI teha bhaNI eha bihunuM jUo baMdha na huii| AUkhuM karma cihuM bhede huii| deva- AUkhuM 1 tiryaMcanuM (AUkhu 2) manuSyanauM AUkhu 3 narakanu AUkhu 4 / nAmakarmanA sAtasaTThi bhed| manuSyagati 1 devagati 2 narakagati 3 tiryaMcagati 4, ekeMdriyajAti 5 beMdriyajAti 6 teMdriyajAti 7 cauridriya(jAti) 8 paMceMdriyajAti 9 audArikazarIra 10 vaikriyazarIra 11 AhArakazarIra 12 taijasa zarIra 13 kArmaNa(sarIra) 14 audArikazarIranA upAMga 15 vaikriyazarIranu upAMga 16 AhArakazarIranu upAMga 17 panara baMdhana anai pAca saMghAtana varNa-gaMdha-rasa-rasa-sparzanA sola bhed| e chatrIsa bheda sairajimAMhi AvyA jUA na gnniiai| vajraRSabhanArAca 18 RSabhanArAca 19 nArAca 20 arddhanArAca 21 kIlikA 23 sevA sNghynn| samacaturasra saMsthAna 24 nyagrodha parimaMDala (saMsthAna) 25 sAdi saMsthAna 26 vAmana saMsthAna 27 kubja saMsthAna 28 huMDa saMsthAna 29 eka varNa 30 eka gaMdha 31 eka rUpa 32 eka rasa 33 eka sparza 33 manuSyAnupUrvI 34 devAnupUrvI 35 narakAnupUrvI 36 tiryagAnupUrvI 37 zubhavihAyogati 38 azabhavihAyogati 39 parAghAta 40 UsAsa 41 Atapa 42 udyota 43 agurulaghu 44 tIrthakaranAma 45 nima 46 upaghAta 47 trasa 48 bAdara 49 paryApta 50 pratyeka 51 sthira 52 zubha 53 subhaga 54 susvara 55
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mana:sthirIkaraNaprakaraNam AdeyanAmakarma 56 yazonAmakarma 57 sthAvara 58 sUkSma 59 aparyApta 60 sAdhAraNa 61 asthira 62 azubha 63 durbhaga 64 duHsvara 65 anAdeya 66 ayazonAmakarma 67 / gotrakarmi bi bheda uccai gotra1 nIcai gautra 2 / aMtrAya karma pAMca bheda dAnAMtarAya 1 lAbhAMtarAya 2 bhogAMtarAya 3 upabhogAMtarAya 4 vIryAMtarAya 5 evaM AThe karme thaI 120 prakRti sarvajIvanI apekSAiM baaNdhii| ____ ko jIva kehI bAMdhai? kuNahaI guNaThANai? e uttara prakRtinu baMdha tere sthAnake vicArIi chi| pRthvIkAyamAMhi ekavIsottarasau prakRtimAMhi navottarasau baaNdhii| jinanAmakarma 1 devagati 2 devAnupUrvI3 vaikriyazarIra 4 vaikriyaaMgopAMga 5 AhArakazarIra 6 (AhAraka)aMgopAMga 7 devAyuSka 8 narakagati 9 narakAnupUrvI10 narakAyuSka 11 e igyAra prakRti na baaNdhiN| jeha bhaNI pRthvIkAya marI devaloki naragi na jaai| sAsvAdana guNaThANAnI velAM pRthvIkAya 94 prakRti baaNdhii| jeha bhaNI sUkSma 1 aparyApta 2 sAdhAraNa 3 beMdriya 4 teMdriya 5 cariMdriya 6 ekeMdriya jAti 7 thAvara nAma 8 Atapa 9 napuMsaka veda 10 mithyAtva 11 huMDa saMsthAna 12 sevA saMghayaNa 13 tiryAgAyu 14 narAyu 15 e panara prakRti na baaNdhi| mithyAtva pAhiM vizuddha pariNAma bhaNI apkAya jIvahuI eji bihu~ guNaThANe navottarasau prakRti anai caurANU chaMnU prakRti hui| teukAya vAukAyanA jIvahuI eka mithyAtvaji guNaThANau hui| tihAM paMcottarasau prakRti baaNdhii| manuSyagati 1 manuSyAnupUrvI 2 manuSyAyu 3 uccairgotra e cyAri prakRti pRthvIkAyanA pAhiM ochI baaNdhii| jeha bhaNI e marI manuSyagatiM na jaaii| vanaspatikAya beMdriya teMdriya cariMdriya jIva pRthvIkAyanI pari mithyAtvaguNaThANai navottarasau prakRti baaNdhii| sAsvAdana guNaThANai caurANU athavA chaMnU prakRti baaNdhi| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya mithyAtva guNaThANai sattottarasau prakRti baaNdhii| tIrthaMkara nAmakarma 1 AhAraka zarIra 2 AhAraka aMgopAMga e triNi prakRti na baaNdhi| sAsvAdana guNaThANAnI velAM narakagati 1 narakAnupUrvI 2 narakanau AU 3 sUkSma 4 aparyApta 5 sAdhAraNa 6 beMdriya jAti 7 teMdriya jAti] 8 cauriMdriya jAti] 9 ekeMdriya jAti 10 sthAvara 11 Atapa 12 napuMsakaveda 13 mithyAtva 14 huMDa saMsthAna 15 sevArta saMghayaNa 16 e sola prakRti na baaNdhi| bIjI ekottarasau prakRti baaNdhii| saMjJiyA paryAptA tiryaMca paMceMdriya huI pAMca gunntthaannaahuii| te mithyAtva guNaThANaI jina nAmakarma 1 AhAraka aMgopAMga 2 AhAraka zarIra 3 e triNi prakRti TAlI bIjI sattottarasau prakRti baaNdhii| sAsvAdana guNaThANai pAchilI pari ekottarasau prakRti baaNdhi| mizraguNaThANai devatAnu AUkhaM, cyAri anaMtAnubaMdhiyA, nyagrodhaparimaMDala saMsthAna; sAdi; vAmana; kubja e cyAri saMsthAna, RSabhanArAca; arddhanArAca; nArAca kIlikA e cyAri saMghayaNa, katsita vihAyogati, nIcairgotra, strIveda, darbhaga, daHsvara, anAdeya, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, styAnarddhi, udyota, tiryaMcagati, tiryagAnupUrvI, manuSyagati, manuSyAnupUrvI, manuSyAyu, audArikazarIra, audArikaaMgopAMga, vajraRSabhanArAca e chatrIsa prakRti na bAMdhaI, bIjI 69 prakRti baaNdhii| avirata guNaThANai deva- AUkhuM baaNdhii| teha bhaNI 70 prakRti (bAMdhai} dezavirati baaNdhi| dezavirati guNaThANaiM apratyAkhyAnA krodha, mAna, mAyA, lobha na baaNdhi| teha bhaNI tINai guNaThANai 66 prakRti baaNdhii| AgilA guNa(ThANA) tiryaMcahuI na huii| paryAptA manuSyanai 14 guNaThANA huii| te tiryaMcanI pari mithyAtva guNaThANai 117 prakRti baaNdhii| mizra guNaThANai 69 prakRti bAMdhaI, avirata guNaThANai jina nAmakarma adhikauM baaNdhii| teha bhaNI 71 prakRti baaNdhii| dezavirata guNaThANai 67 prakRti baaNdhi| pramatta guNaThANai pratyAkhyAnA krodha, mAna, mAyA, lobha na bAMdhaI teha bhaNI 63 prakRti baaNdhii| apramatta guNaThANai 59 athavA 58 prakRti baaNdhii| jeha bhaNI arati, zoka, asthira,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 133 azubha, ayaza, asAta e 6 prakRti na bAMdhaI anai AhAraka zarIra aMgopAMga 2 e bi prakRti adhikI bAMdha / jai devatAnauM AUkhuM pramatti bAMdhiuM huI tau 58 prakRti bAMdhai / nivRtti bAdara guNaThANAnA sAta bhAga kIjaiM / pahilai bhAgi aTThAvanaji bAMdhaI Agile pAMce bhAge nidrA, pracalA na bAMdhaI teha bhaNI 56na baMdha | sAtama bhAga devagati 1 devAnupUrvI 2 paMceMdriya jAti 3 zubhavihAyogati 4 trasa 5 bAdara 6 paryApta 7 pratyeka 8 sthira 9 zubha 10 subhaga 11 susvara 12 Adeya 13 vaikriyazarIra 14 vaikriyaaMgopAMga 15 AhAraka zarIra 16 AhArakaaMgopAMga 17 taijasa 18 kArmaNa zarIra 19 samacaturasrasaMsthAna 20 nirmANa nAma 21 jina nAma 22 varNa 23 gaMdha 24 rasa 25 sparza 26 agurulaghu 27 upaghAta 28 parAghAta 29 ucchvAsa 30 e trIsa prakRti na bAMdhaI thAkatI 26 baaNdhi| anivRtti bAdara guNaThANAnA pAMca bhAga kIjai / pahilai bhAgi hAsya 1 rati 2 jugupsA 3 bhaya 4 e cyAri na bAMdhaI bIjI bAvIsa prakRti baaNdhii| bIjai bhAgi puruSaveda varjI 21 bAMdhaI / trIjai bhAgi saMjvalana krodha TAlI 20 bAMdhaI / cauthaI bhAgi saMjvalana mAna TAlI 19 baaNdhii| pAMcamai bhAgi saMjvalana mAyA TAlI 18 baaNdhii| sUkSmasamparAya guNaThANai saMjvalana lobhavarjI 17 bAMdhaI / upazAMtamoha guNaThANai cakSurdarzana, acakSurdarzana, avadhidarzana, kevaladarzana, uccairgotra, yazonAma, pAMca jJAnAvaraNa, pAMca aMtrAya, e sola prakRti na baaNdhii| eka sAtA vedanIya karmaprakRti bAMdhaI / kSINamoha anai sayogi guNaThANai ehaji eka sAtavedanIya bAMdha | ayogi guNaThANai ekai prakRti na bAMdhaI / nArakI anai devahui pahilI cyAri guNaThANAM huii| mithyAtva guNaThANai nArakI 120 (100) prakRti baaNdhiN| devagati 1 devAnupUrvI 2 devatAnuM AUkhu 3 narakagati 4 narakAnupUrvI 5 narakanauM AUkhu 6 vaikriyazarIra (7), vaikriya aMgopAMga 8 AhAraka zarIra 9 AhAraka aMgopAMga 10 sUkSma 11 aparyApta 12 sAdhAraNa 13 ekeMdriyajAti 14 beMdriya 15 teMdriya 16 cauriMdriya jAti 17 sthAvara 18 Atapa 19 jinanAma karma e 20 prakRti na baaNdhi| jeha bhaNI nArakI marI valI nArakI na thAi, deva anai ekeMdriya, vikaleMdriya puNa na thAI / devahuriM etalau vizeSa - deva mithyAtva guNaThANai ekeMdriya 1 thAvara 2 Atapa 3 triNi prakRti adhikI bAMdhai, bIjI vIsa na bAMdhaI, teha bhaNI 103 prakRti huI / deva kalpadruma - ratnAdikanai mohi marI ekeMdriyamAMhi Upajai / sAsvAdana guNaThANai nArakI anai deva 96 athavA 94 prakRti bAMdhai / napuMsakaveda, mithyAtva, huMDasaMsthAna, sevArta saMghayaNa e cyAri na bAMdhai / mizra guNaThANai deva anai nArakI 70 prakRti bAMdhai / anaMtAnubaMdhiyA cyAri, RSabha nArAcAdi 4 saMghayaNa cyAri, nyagrodhaparimaNDalAdi saMsthAna 4, azubha vihAyogati 13, nIcairgotra 14, strIveda 15, durbhaga 17(16), du:svara 18 (17) anAdeya 19 (18) nidrAnidrA 19 pracalApracalA 20 styAnarddhi 12(21) udyota 22 tiryaggati 23 tiryagAnupUrvI 24 tiryagAyu 25 manuSyAyu 26 e chavIsa prakRti na bAMdha / avirata guNaThANai nArakI anai deva 22 prakRti bAMdhai / jeha bhaNI jina nAma karma anai manuSyanuM AUkhuM e bi prakRti adhikI baaNdhi| ima tere thAnake uttaraprakRtinau baMdha vicAriu / jehe kAraNa jIvakarma bAMdhai te karmabaMdhanA kAraNanau vicAra likhIi cha / pahilauM karmabaMdhanauM kAraNa mithyAtva khiii| tehanA pAMca bheda / 'mAharauji darzana rUDau bIjau kAMI nahI' isiu ApaNA darzananuM kadAgraha te abhigrahika mithyAtva kahI / mithyAzAstranA bhaNanahAra brAhmaNAdikanI pari 1 / jehanau isiu abhiprAya'saghalAi darzana rUDAM, sarve dharma bhalA' ityAdi te anAbhigrahika mithyAtva kahIi / madhyasthamAnI mithyAtvI gopAlAdikanI pari 2 / je ahaMkAra karI kAI ApaNau mata thApara jamAli-goSThAmAMhilanI pari te abhiniveza mithyAtva kahIi 3 / kUDInai sAcIi vastunau nizcau na jANai tINai karI sAcAi jIvAjIvAdika padArthana viSai sandeha aanni| 'na (sAcau ki na kuDau) i ki kUDauM' ityAdi e syAMzayika mithyAtva / ajANa jIvahuI huI pAMcamauM anAbhogika mithyAtva sarva gahalarUpa acetana ekeMdriyAdikahaI huI 5 / e pAMca bheda mithyAtva
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 mana:sthirIkaraNaprakaraNam karmabaMdha kaarnn| bIjauM karmabaMdhanauM kAraNa avirati khiiai| tehanA 12 bheda / karNa 1 cakSuH 2 nAsikA 3 jihvA 4 sparzana 5 rUpa pAMca iMdriya, chaTThauM mananau aniyaMtraNa = mokalauM muukivuN| anaiM pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 trasakAya 6 e cha jIvanau viNAsa e bArabheda aviratinA karmabaMdhanauM kaarnn| trIjauM 16 kaSAya 9 no kaSAya karmabaMdhanauM kaarnn| je kaSAya tIvra pariNAma maraNi AvaI nivartai nahI varasa dIsa utkRSTauM jAvajIva rahaI te anaMtAnubaMdhiyA khiiiN| tehanai udai samyaktva na lhii| tehanai udai maranau naragiji jAi 1 / apratyAkhyAna kaSAya UpanA pUThiI jIvahuI cyArimAsa Upari utkRSTauM jAM varasa rhi| tehanai udai samyaktva lahaiM puNa dezavirati zrAvakapaNU na lhiN| tehanaiM udai mUo tiryaMcamAMhi jAiM 2 / je kaSAya Uparnu panara dihADA Upari utkRSTauM 4 mAsa rahaI te pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya khiiiN| ehanai udaya samyaktva dezavirati huI puNa sarvavirati cAritra na huii| tehanai udayi mUo manuSyagati lahaI 3 / je kaSAya Upanau aMtarmuhUrta Upari jAM utkRSTau panara dihADA lagai rahai te saMjvalana kaSAya khiii| tehanai udayai samyaktva, dezavirati, sarvavirati lahaI puNa kaSAyodaya rahita cAritra na lhi| tehanai udayai mUo devaloki jaaiN| mokSi na jAi 4 / e cyArai krodhai huI 5 mAnai huI lobhai huii| teha bhaNI kaSAyazabdaI e cyArai khiiiN| / STAMta likhIiM chii| saMjvalanauM krodha pANImAMhi lIhanI pari jaannivuN| jima pANI mAMhi lIha kADhI tatkAla milai tima ehU kaSAya tatkAla nivrti| pratyAkhyAnAvaraNa krodha dhUlimAMhi lIha sriikheN| jima dhUlinI lIha vaDIvAra rahai tima ehU krodha mouDau phITai 2 / apratyAkhyAna krodha sUkA talAvanI phATI mATInI rekhA srikhuN| jima te rekhA varasa dIsa megha vUThaI ji bhAjai tima eha krodha varasadIsi bhAjai 3 / anaMtAnubaMdhiyA krodha parvatarAi sriikhuN| jima te vivara jAvajIva rahaI, tima e krodha jAva jIva lagai rahai 4 / saMjvalana mAna netranI lAkaDI sriikhuN| jima te lAkaDI sukhiiM namADIiM tima ehavA ahaMkAranA dhaNI sukhiiM namaI 1 / pratyAkhyAnau kASTa sriikhuN| jima te kASTa copaDaNa-tApAdike karI gADhau dohilau namai tima ehanai udayi jIva kaSTaiM namai 2 / apratyAkhyAnau mAna hADa sriikhuN| jima sairanu hADa copaDivauM sekavauM copaDA bAMdhavAdika upAyaI karI gADhaI kaSTaiM namai tima ehUnai udayi jIva gADhai kaSTaI namaI 3 / anaMtAnubaMdhiu mAna pASANanA thAMbhA sriikhuN| jima te thAMbhau bhAvai te upAya karau puNa na namai tima ehanai udayai jIva bhAvai tevaDe upAye na namai 4 / saMjvalana mAyA zastrai karI je vAMsanI chAli paDai teu sriikhii| jima te chAli sUyAlI bhaNI sukhiI pAdharI karAi tima ehanai udayai sukhiiM hIyAnI kuTilatA jAi 1 / pratyAkhyAnAvaraNa mAyA- balada jAtao mUtarai te gomUtrikA kahIi -te sriikhii| jima tehanau vAkapaNa mauDau phITai tima ehanai udayai jI vakratA ghaNI anai dohilI 2 / apratyAkhyAnI mAyA mIDhA bokaDA athavA mIDhA baladanAM sIma sarIkhI jima tehanI vakratA gADhI hui ati gADhai kaSTai kAliMgaDA baMdhanAdika prayogaI phITai tima e mAyA jANivI 3 / anaMtAnubaMdhinI mAyA nivaDa vaMsIAlinA mUla srikhii| jima te mUlanI vakratA gADhI hui AgiiM valatAM na vliN| tima e mAyA kimai na jAi 4 / / saMjvalana lobha haliddanA rAga srikhuN| jima lUgaDai haliddanau raMga tAvaDAdikanai saMyogaI sukhaiM jaaii| tima ehU lobha sukhaI nivartaI 2 / pratyAkhyAnAvaraNa lobha dIvA gADalAnAM UgaNa khaMjaNa teha sarIkhu khiii| jima te lUgaDai lAgau gADhau dohilaGa phITai tima eha dohilau phITaI 2 / apratyAkhyAnA lobha nagaranA calAha kAdava
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 135 sriikhu| jima tehanau chAMTau lAgau atikaSTeI phITai tima e lobha ati mahAkaSTaI phITai 3 / anaMtAnubandhIu lobha kRmirAga sriikhu| jima te paTau lAna(ga)u kRmirAga kimhai na jAi bAliAi pUThiI rAkha rAtaDI thAI 4 tima e lobha kimhai na phITai 4 / evaM kaSAya sola nava no kaSAya karmabaMdhanauM kAraNa khiii| kaSAyasiuM sahacArI bhaNI nokaSAya khiii| kAMI hAsyanauM kAraNa dekhI athavA ImaI karmanaI vizeSiiM je hAsU Avai te karmabaMdhanauM kAraNa 1 / jaM jIvahuI kisIi vastu Upara sakAraNa niHkAraNa mananI samAdhi Upajai te rati kahIi karmabaMdhanauM kAraNa 2 / jaM kisIi vastu Upari sakAraNa athavA niHkAraNa mananI aprIti upajai te arati kahIyai karmabaMdhanauM kAraNa 3 / je kisIi vastunai viNAsi athavA Imhai viSAda duHkha upajai te zoka kahIyai karmabaMdhanauM kAraNa 4 / jaM jIva huI kAMI kAraNi athavA mananai saMkalpiI bhaya Upajai te bhaya kahIi karmabaMdhanauM kAraNa 5 / kAI azuci vastu dekhI athavA mananaI saMkalpiI sUga UpajaI te jugupsA kahIi karmabaMdhanauM kAraNaM 6 / je puruSahuI strI Upari rAganau abhilASa te puMveda kahIi karmabaMdhanauM kAraNa 7 / tRNa pUlAgni sriikhuN| jima tRNAnau pUlau lagADiu vAisiuM moTI jvAlA nIkalai pachai ulhAI jAi tima puruSavedai pahiluM abhilASa tIvra upajai pachai strIsevA pUThiI tatkAla nivartai 7 / strIhuI puruSa nai viSai abhilASa Upajai te strIveda khiii| strIveda kArisanA Agi sriikhuN| jima te kArisarnu Agi pahilauM manda hui jima jima halAvii tima tima adhika prajvalai tima strIvedai puruSane sparzAdike karI adhikau adhikau bAdhai 8 / puruSai Upari anai strI Upari je abhilASa Upajai te napusakavedaka nagaranA dAha sriikh| jima nagara balatau ghaNA kAla lagai rahai mauDau ulhAi tima napuMsakavedanai udayai rAga dohiMlau nivartai 9 / e nava no kaSAya karmabaMdhana kaarnn| evaM 25 kaSAya bI(trI)jau karmabaMdhanauM kAraNa 3 / karmabaMdhanauM kAraNa 15 yoga mana vacana kAya rUpa vyApAra khiii| te panarayoga Agai pAchali vakhANiyA chii| evaM kArai 57 bheda karmabaMdhanauM kaarnn| hiva e karmabaMdhanau kAraNa tere thAnake vicArIi chi| kihAM ketalA hui? isI pri| pRthvIkAyahaI mithyAtvamAMhi eka anAbhogi mithyAtva 1 bAra aviratimAMhi eka sparzaneMdriyanI aviratI anai cha jIvanI avirati jeha bhaNI pRthvIkAyaI karI chaI jIvanI virAdhanA huii| evaM avirati 7 sola kaSAya anai nava no kaSAyamAMhi puMveda anaiM strIveda na huii| evaM 23 kaSAya huii| panara yogamAMhi audArika 1 audArika mizra 2 kArmaNa 3 e triyoga huii| evaM 34 karmabaMdhanA kaarnn| pRthvIkAyahuI dhuri UpajatAM cha AvalI pramANa sAsvAdana guNaThANaiuM huI tINI velIajI zarIra anai iMdriya hUAM nthii| teha bhaNI mithyAtva 1 sparzaneMdriya 2 audArika 3 varjI thAkatA 31 te tIvAraiM huIkarmabaMdhanA kAraNa huii| ima apkAya vanaspatikAyamAMhi mithyAtva guNaThANai 34 sAsvAdana guNaThANAM nAM ve(va)lI 31 teukAya-vAukAyahuI eka mithyAtvaji guNaThANauM hui| tihAM pAchilA 34 karmabaMdhanAM kAraNa huii| valI evalau vizeSa jaM paryApti bAdara vAukAyahuI vaikriya karivAnI labdhi hui tehahuI vaikriyasarIra anai vaikriyamizra e 2 yoga adhikI(kA) huI teha bhaNI tehanai 36 huii| beMdriyahuI mithyAtva pRthvIkAyanA pAhiM jiheMdriyanI avirati, asatyAmRSA bhASA e bi adhikAIM teha bhaNI tihAM 36 huii| sAsvAdana velAM iMdriya,sarIra,bhASAdika kAMI hUAM nathI teha bhaNI 31 / teMdriyahuI mithyAtva guNaThANaI 38 huii| sAsvAdana guNaThANaI 37 / asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI karNedriya adhikuM tehabhaNI tehanaI 39, sAsvAdani 31 saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI mithyAtva guNaThANai AhAraka 1 zarIra AhArakamizra 2 e bi yoga varjI bIjI 55 prakRti huii| sAsvAdani 5 mithyAtvavarjI bIjI 50, mizra guNaThANai 4 cyAri anaMtAnubaMdhiyA anai audArikamizra 1 vaikriyamizra 2 kArmaNa 3 e sAta TAlI bIjA 43 karmabaMdha kAraNa huii| avirata guNaThANai audArikamizra 1 vaikriyamizra 2 kArmaNa 3 e triNii yoga huI tINai 46 / dezavirati guNaThANai apratyAkhyAnAvaraNa cyAri kaSAya
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 mana:sthirIkaraNaprakaraNam 4 audArikamizra 1 kArmaNa 2 trasa jIvanA vadhanI avirati 1 e sAta TAlI bIjI 39 huii| manuSyahuI tiryaMcanI pari e pAce guNaThANe sriikhuN| pramatta guNaThANaI pratyAkhyAnAvaraNa cyAri kaSAya thAkatI igyAra avirati e panara prakRti varjI AhAraka 1 AhArakamizra 1 e bi yoga sahita 26 huii| apramatta guNaThANai vaikriya mizra 1 AhArakamizra 2 e bi varjI 24 huii| nivRtti bAdara vaikriyazarIra 1 AhArakazarIra 2 e bi TAlI 22 huii| anivRtti bAdara guNaThANai] hAsya SaTka TAlI bIjI sola huii| sUkSmasaMparAya guNaThANai triNi veda anai sajvalana krodha 1 mAna 2 mAyA 3 e cha prakRti TAlI 10 hui| upazAtamoha anai kSINamoha (guNaThANai) saMjvalana lobha TAlI 9 huii| sayogi guNaThANai audArika 1, audArikamizra 2, kArmaNa 3, satya mana 4, asatyAmRSA mana 5 satyavacana 6 asatyAmRSA vacana 7 e sAtayoga hui| bIjA ekai karmabaMdhanA kAraNa na huI teha bhaNI eka sAtA vedanIya ekaI samaI bAMdhiuM bIjai samai veiuM trIjai samai khipAi evhaDaM baaNdhii| ayogi guNaThANai kAMI karma na bAMdhai teha bhaNI ekU karmabaMdhanauM kAraNa na huii| ___ nArakIhuI audArika 1 audArikamizra 2 AhAraka 3 AhAraka mizra 4 puruSaveda 5 strIveda 6 e cha prakRti TAlI thAkatI ekAvana prakRti karmabaMdhanAM kAraNa huii| sAsvAdana guNaThANaiM pAMca mithyAtva TAlI bIjI 46 huii| mizra guNaThANaI cyAri anaMtAnubaMdhiyA vaikriyamizra, kArmaNa e cha TAlI 40 karmabaMdhanAM kAraNa hui| avirata guNaThANai vaikriya kArmaNa yoga sahita 42 huii| devahuI mithyAtva guNaThANai audArika 1 audArikamizra 2 AhAraka 3] AhArakamizra 4 e cyAri yoga TAlI bIjAM 52 karmabaMdhanA kaarnn| sAsvAdani gaNaThANai pAMca mithyAtva TAlI bIjAM 47 huii| mizra guNaThANai cyAri anaMtAnubaMdhiyA 4 vaikriyamizra 4(5) kArmaNa 6 e cha varjI bIjI 41 karmabaMdhanA kaarnn| avirati guNaThANai vaikriyamizra kArmaNa sahita 43 karmabaMdhanA kAraNa huii| AgilA guNaThANAM devaihuI nArakIhuI na huii| isI pari karmabaMdhanA kAraNa jihAM jetalA huI te vicaariyaaN|| // iti mnsthiriikrnnvicaarH|| / / paramaguruH bhaTTArakaprabhuzrIgacchanAyaka zrI zrI zrI somasundarasUribhiH kRtm|| / / zubhaM bhuuyaat|| 1 munilAvaNyasAgarapaThanArtham / / iti saMvegIupAzrayagatajJAnabhaMDArasthapratau / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-6 A.zrImahendrasiMhasUriracitaH / prakRtibandhavicAraH // (prajJApanAyAH trayoviMzatitamapadasya tRtIyoddezAtsaGkalitaH ekendriyAdInAM zatAdhikASTapaJcAzatprakRtibandhavicAraH) bhavabhavaduhadavanIraM, namiuM vIraM suriNdgiridhiirN| mUliyarapayaDisamudayaThiibaMdhamahaM lihe duvih||1|| muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttaa| aTThaTTanAmagoyANa, sesayANaM muhuttNto||2|| mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa naamgoyaannN| tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAiM aauss||3|| (pravacanasAroddhAra-1280, sUkSmArthasAroddhAra-64) caUyAle pagaDisae, igavigalA sanniNaM duvihbNdh| nAuM guruThiisahiyA, paDhamaM liha payaDi baarshaa||4|| karaNAvi sayA titthaahaargsgsmmmiisaaucuu| caudasa muttuM aDavanasayA bhuyAlaM sayaM ghiy||5|| bAvIsaM dasigAu. da bAra da datera danni cudsigaa| cha pannAra da solA, da ddhaThArA aTTa attttaaraa||6|| igasaTThI vIsikkA, vIsaMtIsikka sola caaliisaa| egA u sattarikkA, saguruThiI payaDi baarsimaa||7|| aaimsNghynnaagiihaasripumuccsugithirchkkN| siyamuhusurahimiulahurasuraduganiDhuNha baaviisaa||8|| naggoharisahanArA, hAlidaM vilaya addha(?) teraao| nArAya sAdi caudasa, arunnitthiksaaymnnuydurg||9|| sAyaM chappannArA, solasigaM kujjmddhnaaraayN| nIlakaDuyaddhaThArA, kiiliyvaamnnysuhumtigN||10|| vigalatigaM aTThArA, tasacau tirijuyala nirayajuyalaM c| teyaviuvviya uralANa satta // 11 // paDhamaMtajAi kukhagai, kuvannanavagaM ca niilkdduvjN| patteyA ya atitthA, thAvara athirAichakkaM c||12|| chevaDhaM sogArai, bhayakucchanapuMsanIyagoyaM c| igasaTThI vIsakkA, vigghAvaraNAI assaayN||13|| vIsaMtisekkAo, solakasAyAu hu~ti caaliisaa| micchegasattarikkA, payaDivibhAge sa baarshaa||14|| bArasahaThAviyANaM, puvuttappayaDiguruThiINaM tu| hara bhAga micchaThiie, egidiymaaibNdhke||15|| savvatthavi samasunnAvagame sai baarsolstthaaresu| dohiM kuNa uvaDheM, payaDicaukkami puNa evN||16|| adhatere paNavIsAe, caudase caudasehiM uvtttte| paMcahiM pannarase, adhaThAre pnnsttrisennN||17|| dasa vIsa tIsa cattA, sari suladdhega du ti ca sgaNsaa| bArasa solaTThAre, paNatIsaMsA cha [satta] aTTha nv||18|| aDavIsaMsA paMca u, adhatere caudasesu pNcso| caudasamaaMsa tinni u, pannAre pAu adhtthaare||19|| eyaM igidiyehiM, laddhaM iNameva vigala amnnaavi| kamasolaha ti paNavIsa, panna saya sahasa gaNiyaM t||2 iya karaNavasAdAgaya, baMdhaTTiINa pccynimittN| muddhANa jaM tayamiNaM, padasimo suhvibohtthN||21|| aha liha jaMtaM tiri nava, uDDAho caudareha atttthgih| payaDIsaMkhA payaDI, guruTTiI bhAgo ya tiygihe||22|| turi egidiyabaMdha, paMcami beiMdi chaTTi teiNdii| sattami cauridiThiI amaNaThiiM aTThame lihsu||23|| dasigAsigavigalamaNA, sattaM samayara tisttcudsgN| bAyAlasayaM uvariM, cau iga duga chacca sttNse||26|| bArasisiga vigalamaNA, chappaNa tIsaMsa ayara cau atttth| satarasa igasayari saya, dasavIsaM paMca pnnrsaa||27|| adhaterigavigalamaNA, paNaaDavIsa saayara cau atttth| satarasa aDa sayarisayaM, tera chavIsa cauvIsa solNsaa||28|| giitiriym| 1. 24-25 tame gAthAdvaye na dRzyete /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 mana:sthirIkaraNaprakaraNam caudasigigavigalamaNA, paMcaso ayara paMca dasa viisN| dunni sayA saMpunnA aMsA uvariM ihaM ntthi||29|| paNadasi sigavigalamaNA, tinni u caudaMsa ayrpnndsgN| igavIsa caudasattarabisaI paNadasa ccha curNsaa||30|| solasisigavigalamaNA, aDapaNatIsaM sayrpnnigaaraa| bAvIsaDavIsahiyA, dasaI paNavIsa panara tisa viisN||31||giitiH| adhaThArigavigalamaNA, pAu chaccayara paaysNjuttaa| saDDA bArasa paNavIsa, sadasaI u sNpnnaa||32|| aTTArigavigalamaNA, nava paNatIsaM saayara ccha bbaaraa| paNavIsa dasayasagavanna, panara tIsa paNavIsa paNa aMsA vIsisu igavigalamaNA, sattaMsa dugaM ca ayrsgcudaa| aDavIsaM paNasIyA, dusaI iga du cau paMca sttNsaa||34|| giitiH| tIsisu igavigalamaNA, sagaMsa tigamayara dasigavIsaM c| bAyAlaDavIsahiyA, causaya paNa tiga ccha curNsaa||35|| cattAsigavigalamaNA, sagaMsa caumayara cauda addviisN| sagavannigasayarijuyA, paNasaya duga cau iga tigNsaa||36|| sairisu igavigalamaNA, ayarigapaNavIsa panna syshsN| saMpunnaM baMdhaMti, bhAgA iha natthi uvariM tu||37|| igavigalA sannIhiM, karaNavasA jamiha laddha taM punnN| guruThii tesiM sacciya, paliyAsaMkhaM suunnlhuu||38|| igavigalA'baMdhA u, viuvvie paDhama baMdha amnnko| dunni sayA paNasIyA, aMsA paMceva uvara t||39|| baMdhaMti na igavigalA, veuvviyachakka devniryaauN| tiriyA titthAhAraM, gaittasA naratiguccaM c||40|| narayasurasuhumavigalattigANi AhAraduga viuvvidugN| baMdhahiM na surA sAyava, thaavregidineriyaa||41|| ahuNA bhaNimo mUliyarapayaDiNa ThiibaMdhaduvihaM pi| sannihiM paNiMdiehiM, jaha kai kIrai karissai y||42|| muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttaa| aTTha nAmagoyANa, sesayANaM muhuttNto||43|| mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa naamgoyaannN| tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAiM aauss||44|| daMsaNa cauvigghAvaraNalohasaMjalaNahussa tthiiibNdho| aMtamuhuttaM te aTTha, jasucce baarsysaae||45|| (sUkSmArthasAroddhAra-64) do mAsA addhaddhaM, saMjalaNatige pumtttthvrisaanni| bAvIsA payaDINaM, lahu Thii sannINa khvgaannN||46|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-74, karmaprakRti-77) sese sae igAre, veuvvikkArase ya snniinnN| ayaratakoDikoDI, lahuThii niyamA ihaM jmhaa||47|| cauyAle payaDisae, guruyaM taM sanniNo kuNaMti tthiii| bAvIsaM dasigAo, iccAiNa jA bhnniypuvviN||48|| aMto koDAkoDI, titthAhArANa jitttthtthiibNdho| aMtamuhuttamabAhA, iyaro sNkhijgunnhiinno||49|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-70, zatakaprakaraNabhASya-340,356) suranirayamihuNavajjA, jIvA baMdhaMti Aulahu khudddd| suranirayA aMtamuhU, dasavAsasahassamihuNA vi||5|| igavigala puvvakoDiM, parAyu amaNo asNkhpllNsN| saMkhAo tiriyamaNuyA, tirinaravisayaM tu plltig||51|| (zatakanAmA paJcamaprAcInakarmagranthaH -34) te dovi titIsayare, nirae maNuyA suresu tetiisN| tIriyAThAra suresuM, jaM taggai jA sahassAraM / / 52 / / tirinaramihuNa surAuM, ekaM cciya taM paraM tipllmiyN| suranirayA uko(kko)saM, [puNa] puvvakoDi tirinresu||53|| samme lahu aMtamuhU, samahiya chAvaTThi ayara guruttttiii| aMtamuhu duha vimIse, bhaNiyaM pannavaNa tiiviispe||54|| egidimAibaMdho, duhAvi lihio'ddvnnpyddise| pannavaNativIsapayA, tiuddesA sirimhiNdehi||55|| (manaHsthirIkaraNa prakaraNa gAthA-74/75)
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-7 A.zrImahendrasiMhasUriracitaH aayuHsnggrhH|| siddhI kammAbhAve, so bha(ta)vasA tatthavI varaM jhaannN| taMpi ya saMpai dhamma, tattaviyAro tahiM saaro||1|| tassAima jiyatattaM, tassavi AuM smgggunntthaannN| te caugai jiyaAuM, lahuyaM garuyaM pi iha bhnnimo||2|| jIvA pajjaapajjA, niyaniyapajjattiM aMtagA pjjaa| karaNeNa ya laddhIya ya, apajja puNa hoMti chavihA uu||3|| niyaniyapajjattINaM, aMtaM ehiMti na puNa tA pttaa| te karaNe apajjattA, je uNa niyniypjjttiinnN||4|| aMtaM na jaMti aMtara, maraMti te haMti lddhiapjttaa| savvatthAuviyAre apajjaMte je u lddhiie||5|| tirinarasaMkhAUyA, laddhikaraNehiM hoMti apjjttaa| suranirayamihuNatirinara, karaNeNaM ceva apjjttaa||6|| suhamiyarabhUdagAgaNipavaNanigoyA(10) pihattarU vigalA (3) / samucchima taha gabbhA, jlthlnhurbhuyaacaarii||7|| iya thiri----pihaM, apajjapajjattaNeNa addcttaa| savvesimapajjANaM24 duvihaM piya aau[aaNtmuhuu||8|| pajjANa vi savvesiM24, jahannamatomuttamaha gruyN| paMcasu muhu ----- kanigoe ya aNtmuhuu||9|| bAyaradharAi bAvIsa, sattasa timaha satidiNa smshsaa| tinnidasavigalabArasa, samadiNaguNapanna chmmaasaa||10|| jalathalaurabhuyapakkhisu, mucchesuM puvvkoddismshsaa| culasIi 2 tevanna 3 bicatta 4 bAsayari jhsNkhN||11|| eesu gabbhaesuM, paramAuM puvvakoDi 1 plltigN2| puvakoMDi puvakoMDi, 4 pallassa asaMkhabhAgaM ca 5 / / 12 / / rayaNA 1 suddhA 2 vAluya 3 maNasila 4 sakkara 5 kharAsu puDhavIsu 6 / iga 1 bAra 2 cauda 3 solasa 4 ThArasa 5 bAvIsa 3 smshsaa||13|| narakhitti kammabhUmisu, nagarAI cakkimAi sibiraaho| punnakkhayA sammucchai jahanna aMgula asNkhso||14|| ukkosa bArajoyaNa, dIhA pihulatta tynnuruuvenn| urusappumicchatirae, aMtamuhU duhavi aasaalii||15|| bhogabhUvi neva vigalA, tiriyA caupAya pakkhiNo mihuNA sIhAi jugalasommA, ajugalasommA jlorbhuyaa||16|| caupaya 1 pakkhI 2 mihuNA, te tiha bharahAi khittdsgNmi1| aMtaradIvesu tahA 2 akammabhUmisu tiisaae||17|| samayahiyapuvvakoDIpabhiI kAlakkameNa taavtu| jA palla asaMkhaso, bharahAisu Au pkkhiinn||18|| paramAu jayA jaM jaM, tesiM lahumavi tameva kiNcuunn| evaM cauppayANa vi, navaraM tesiM tipllNt||19|| aMtaradIviga cupypkkhiinnmkmmbhuumipkkhiinnN| pallassa asaMkhaMso, guruyaM lahuyaM tu kiNcuunno||20|| hemavaerannesuM, harivAse rammaesu 10 kurusu 10 kmaa| igadutipallA caupaya gurulahu tmsNkhbhaaguunnN||21|| mihuNacauppayapakkhisu, gabbhaapajjA ya tahaya mucchA y| huMtI tesiM AuM, duvihaM pi ya hoi aNtmuhuu||22||iti tirygi|| bharahAi 10 videhaM 5 tara 56 akammabhUmI 30 bhavA narA cuhaa| paDhame mihuNaamihuNA 1, videha amihuNa 2 duge mihunnaa||23|| jA puvvakoDi AU, vA saMkhamasaMkhayaM tu teNa prN| amihuNa saMkhAUyA, mihuNA savve asNkhaauu||24|| saMkhAunarA tivihA, gabbhe pajiyara 2 mucchima apjjaa| tahiM mucchimasabbhAvA, calieK mnnuy'mnnuyvyvesuN||25|| uccAravamaNapasavaNapisiyAisu taha pumitthisNjoge| mucchahiM narigadugAI, jahannamukkosau asNkhaa||26|| sai saMbhavaMmi evaM, te puNa loe na labbhahiM syaavi| jaM mucchanaraMtaramavi, cauvIsamuhutta guru atthi||27|| uDukAle puNaahiyA, gabbhaya egAya jAva nvlkkhaa| tahi pajjA egAI, jA batIsaM apjjiiyre||28||
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 manaHsthirIkaraNaprakaraNam iya amihuNanara tivihA, mihuNA puNa gabbhapajja egavihA / tesu vi gabbhia pajjA, vaMtAisu muccha paraM na te mihunnaa||29|| gItiriyam / kammAkammagabhUmisu, aMtaradIvesu maNuya mucchaMti / gabbhayamaNuvayavesuM, iya pannavaNAe pddhmpe||30|| bharahAisu je mucchA, mihuNAmihuNANa vamaNamAIsu / je vi ya gabbhi apajjA, aMtamuhu duhavi tANAu / / 31 / / bharaherAvayagabbhaya, pajjanarAU jahannamaMtamuhU / guru solasavarisAI, jA vIsaM Aime arae / / 32 / / vIsAu jA'hiyasayaM bIe 2 taie u ahiyavAsasayA / jA puvvakoDI, turIe puvvakoDio jA pallaM / / 33 / / pallA dupalla paMcami 5, palladugAu tipalla jA chaTThe 6 / evaM ussappiNIe, osappiNIe vi vivariyaM / / 34 / / dasakhittayugala samayAhiyapuvvakoDIu jAva pallutigaM / ussappiNi guruAu, osappiNIe u paDilomaM / / 35 / / dasakhittImihuNANaM, jaM jaM AuM jayA jayA garuyaM / taM ciya tayAvi lahuyaM, niyaniyaThANammi kiNcuunnN||36|| vaidehamaNuyamucchimagabbhaapajjANa duhavi aMtamuhU / gabbhayapajjANa gurupuvvakoDi tahaMtamahulahuyaM / / 37 / / mihuNAU dIvesu, garuyaM punno ( pallo) lahuM tu kiMcUNo / pallAsaMkhaMsu tao, hemvernnvaasesuN|| 38 / / harivAsarammaesuM 10, kurusu 10 iga donni tinni pallakamA / punnA garuyaM lahu puNa, pallussa asaMkhaaMsUNA / / 39 / / mihuNayagabbhaapajjA, je je vi ya vaMtimAisuM mucchaa| aMtara akammabhUmisu, tANAu duhavi aMtamuhU / / 40 / / iti mnnuygii|| rayaNapahA lahuAU, dasavAsasahassa taha guru ayaraM / ayaregatigaM biyAe, taccapuDhavIe tiga satta / / 41 / / turiyAe sattadasagaM, dasasatarasa paMcamIe aha chaTThI / satarasa bAvIsayarA, sattami bAvIsa tettiisaa||42|| terikkArasa-nava-saga-paNa-tiga-ekko ya payaraguNapannaM / savvattha duvihamAuM, muttUNaM narayamapaiTTha / / 43 / / sImaMtapatthaDAU, dasanauI samasahassa lahu garuyaM / dasanauilakkha biie, taha lahu samalakkhanavaI u / / 44 / / gurupuvvakoDi taIe, turie puvakoDiayaradasabhAgo / ego donni dasaMsA, paMcami chaTThe u do tinni||45|| igaigadasaMsavuDDI, tA kajjA jAva terase payare / dasamaMsaga nava lahuyaM, guruAUM punnamayaraM tu / / 46 / / uvari khiiThiiviseso, sagapayaravihattha ittha saMguNio / uvarimakhiiThiisahio, icchiyapayaraMmi ukkoso|| 47 / / samprati dvitIyAdipRthivISu Ipsitapratare gurusthitiparijJAnAya karaNamAha -uvari khiiThi gAhA / vyAkhyA- uparitanoparitanakSitigurusthiteradhastanAdhastanakSitigurusthitibhyo yo vizleSaH saH svakIya pratarairvibhajyate tato yallabdhaM tadIpsitapratarasaGkhyayA guNyate / tata uparitanoparitanakSitisthiteryojane sati yadbhavati vyavakSata(vivakSita) pratare utkRSTA sthitiH / atrodAharaNam - kenacitpRSTam 'dvitIyapRthivyAM SaSThapratare kA gurusthitiH ?' tato dvitIyapRthivyAH sAgaratrikarUpA gurusthitiH sthApyate / tasyAzca prathamapRthivIsAgare vizleSite pazcAt sthitaM sAgaradvayaM tasya svakairekAdazabhiH pratarairbhAge labdhaM sAgarasya ekAdazaM bhAgadvayam / taccecchayA Ipsita - pratarasaGkhyayA SaTkena gunnyte| [A]yAtA dvAdazaekAdazabhAgAH / teSAmekAdazabhiH sAgare kRte eko bhAgo'vaziSyate / tatastasmin sAgare uparitanapRthvIsthitisAgaraM yojyate / tata AgataM SaSThapratare sAgaradvayam ekazca ekAdazo bhAgo garIyasI sthitiH / atra cAyaM pratyayo'vaziSTapratare paJcamapratarasatkaM sAgaraM sAgaraikAdazabhAgAzca daza laghvI sthitiH / evamanyeSvapi prazneSu (pratareSu ? ) karaNamevaM vidheyam / uvaridharA gurU ThiI, sA aha dharapaDhamapatthaDe lahuI / uvaruvaripayaraguruThiI, ahohapayaresu sA lhuii||48|| iti nirygii| asurAi devadevIe, dAhiNa vIsaM tahuttarA vIsaM / vaNaya' 1. eka patra nAsti /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 141 .............................. .................... .. cau duge duge cu| gevijjAisu dasagaM, chAvaTTI uddddlogmmi||67|| sohammapaDhamapayare, paramAuM ayaraterasaM sdugN| uvari du du bhAgavuDDI, jA ayaradugaMtime pyre||68|| evaM ciya IsANe, navaraM saccattha kiMci ahiyttN| bhaNiyavvaM taha kuNasU, uvarimakappesu krnnminnN||68|| surakappaTTiiviseso, sagapayaravihatta ittha sNgunnio| hiTThillaTThiisahio, icchiyapayaraMmi ukkosaa||69|| kenacitpRSTaM tRtIyakalpASTamapratare kiyatI gurusthitiriti? atra karaNam- surakappa gaahaa| prathamaM surakalpayoH sthitirvizleSa(sthitervizleSaH) kriyte| etaduktaM bhavati-tRtIyakalpasya sAgarasaptakarUpAyA gurusthitermadhyAdadhastanakalpasthitiH sAgaradvayamapahriyate tataH sthitAni pnycsaagraanni| tAni ca svakaiH dvAdazabhiH prtrairvibhjynte| tato labdhaM sAgarasya dvAdazatamAH pnycbhaagaaH| te cecchayA vivakSitapratarasaGkhyASTakarUpayA gunnynte| [AyAtA ctvaariNsht| SaTtriMzatA rUpatrayaM kRtaM bhAgacatuSkaM caavshissyte| tato'taratrayamadhastanakalpasthityataradvayena sahitaM kriyte| tata AgataM tRtIyakalpASTamapratare sAgara paJcakaM bhAgacatuSTayaM cotkRSTA sthitiH| pratyayazcAtra avaziSTaprataracatuSTayamapi viMzatibhAgAn lbhte| tatastaiH pUrvezcaturbhiH sAgaradvaye kRte saptAtarANi bhvntiiti| evaM sarveSvapi prazneSu(pratareSu?) karaNaM vidheym| uvaruvari payaragaruyaM, ahohapayaresu hoi lhunire| iha puNa ahakappa guru, uvarimakappe lahU syle||70|| kabbisasuhammIsANe, tituriyakappesu laMtae ya kmaa| paDhamaticaupayaresu, tipliysaartigteraauu||71|| anirayacaupaMcabhavo, jamAli laMtami tersaaraauu| kibbisiviyAra bhagavai, navasayatetIsa uddese||72|| sohamme IsANe, parigahiyANaM surINa lhumaauN| pallaM samahiyapallaM, satta ya navapalla ukkosN||72|| chalakkhA sohamme, cauro lakkhA vimAna iisaanne| kevala surINa vAsA, apariggahiyANa tANa unno||73|| paliyAu jA suhamme, samahiyapallAu jA u iisaanne| niyaniyakappasurANaM, aniyaicAreNa tA bhujaa||74|| jA puNa suhame palluvari, ahiyapallovariM tu iisaanne| ahiyAU igaduticau, saMkhamasaMkhehiM smehiN||75|| jA dasa panarasa pallA, tA kamaso tiyturiykppaannN| puvvuttavuDDhi puNaravi, jA vIsaM pllpnnviisN||76|| tA baMbhalaMtayANaM, puNa buDDhi jA btiispnntiisN| tA sukkasahassAre, uvariM puvvutta puNa vuddddii||77|| jA cattA paNacattA, tA ANayapANayANa puNa vuddddii| jA pannA paNapannA, tA AraNa accuyANaM tu||78|| baMbhe riTe aTThaNha, kaNharAINa aNtraalesu| aTThasAgarAU, navavihalogaMtiyA devaa||79|| iya dhammasUrisugurUvaesao sirimhiNdsuuriihiN| kaivayathUlapayAU, saMkaliyaM baarculsiie||80|| / / AusaMgaho smtto||
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhapRSTha paricaya prakRti ke prasiddha pAMca mUla tattva hai| pRthvI, jala, agni, vAyu, aakaash| bhArata kA pratyeka darzana yA dharma ina pAMca meM se kisI eka tattva ko keMdra meM rakhakara vikasita huA hai| jaina dharma kA keMdravartI tattva agni hai| agni tattva UrdhvagAmI, vizodhaka, laghu aura prakAzaka hai| zrutajJAna agni kI taraha ajJAna kA vizodhaka hai aura prakAzaka hai| agni ke ina do guNadharmoM ko keMdra meM rakhakara mukhapRSTha kA pRSThabhU (Theme) taiyAra kiyA gayA hai| kRSNa varNa ajJAna aura azuddhi kA pratIka hai| agni kA teja azuddhiyoM ko bhasma karate hue zuddha jJAna kI ora agrasara karatA hai / vizuddhi kI yaha prakriyA zrutabhavana kI keMdravartI saMkalpanA (Core Value) hai| agni prANa hai| agni jIvana kA pratIka hai| jIvana kI utpatti aura nirvAha agni ke kAraNa hote hai| zruta ke teja se hI jJAnarUpa kamala sadA vikasita rahatA hai aura vizva ko sauMdarya, zAMti evaM sugaMdha detA hai| citra meM sapheda varNa kA kamala isakA pratIka hai| zrutabhavana meM apragaTa, azuddha aura aspaSTa zAstroM kA zuddhikaraNa hotA hai| zuddhikaraNa ke phalasvarUpa zruta teja ke Aloka meM jJAnarUpI kamala kA udaya hotA hai|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 129 sayara pramANa; lAmbapaNi jaghanyatau asaMkhyAtamau bhAgau utkRSTata saMkhyAtA joaNa lagai taijasa saira sahita jIvapradeza daNDa bAhiri kaaddhi| tINai karI jeha Upari rIsa hui teha manuSyAdikahuI baali| e taijasa samuddhAta aMtarmuhUrta pramANa hui 5 / vaikriya samuddhAtanI pariI AhAraka samuddhAta jaannivu| te caUda pUrvadharanai AhAraka zarIra karatA hui 6 / jeha kevalInai vedanIyAdikanA karmapudgala ghaNA huIAU thoDauM huI te pudgalasiuM AUSAhuI samA karavAnai kevali samuddhAta kri| tehanai vedaniyAdika pudgalasiuM AUkhu samauM huI te na kriN| kevali samuddhAta karatau pahilai samai pihulapaNi = jADapaNi ApaNA zarIra jevaDau Upari heThali lokAMta lAgau ApaNA jIvapradezanau daNDa karai 1 / bIjai samai ApaNA zarIrapramANa pUrva-pazcima lokAMti lAgau kapATa karai 2 / trIjai samai uttara-dakSiNa daNDa pramANa jIvapradeza vistArI maMthANau ravAiu karai 3 / cauthai samai AMtarAM pUrI ApaNe jIvapradeze karI caUda rajvAtmaka lokavyApI thAi 4 / pAMcamai AMtarA saMharai 5 / chaThui maMthANau saMharai 6 / sAtamai samai kapATa saMharai 7 / AThamai samai valI sayarajimAhi Avai 8 / ima kevali samuddhAta karatA ATha samaya laagii| tehanai pahilau anai AThamai samai audArika yoga hui| bIjai, chaTTai, sAtamai samai audArikamizrayoga hui| trIjai, cauthai, pAMcamai samai kArmaNayoga hui| ehe trihuM samaye anAhAraka hui| bIje savihU samaye AhAraka hui| e sAta samuddhAta tere thAnake vicArII chii| pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vanaspatikAya 4 beMdriya 5 ceMdriya 6 cauridriya 7 asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya 8 mAMhi triNi 3 samuddhAta huI - vedanA samuddhAta 1 kaSAya samuddhAta 2 maraNa samuddhAta 3 / vAukAyamAMhi e triNi anai vaikriya samuddhAta huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi anai nArakI-devamAMhi AhAraka anai kevali samuddhAta TAlI bIjA pAMca pAMca samuddhAta huii| vedanA samuddhAta 1 kaSAya samuddhAta 2 maraNa 3 vaikriya 4 taijasa 5 samuddhAta huii| manuSyamAMhi sAtai samuddhAta praamiiaii| ema tere thAnake smuddhaatvicaarH| iti samuddhAta vicaarH| atha parabhavanA AUkhAnauM bNdhvicaar| pRthvIkAya paraloki pRthvIkAyamAhi jAtau jaghanya AUkhu aMtarmuhUrtapramANa baaNdhi| utkRSTauM manuSya athavAi tiryaMcamAMhi jAtau eka pUrvakoDi pramANa AUkhuM baaNdhi| ima apkAya-vAukAya-vanaspatikAyainai jaannivuu| puNa etaluM vizeSa - teukAya anai vAukAya manuSyanu AUSu na bAMdhai tiryaMcajai yogi pUrvakoDi pramANa AUkhu utkRSTauM baaNdhii| beMdriya-neMdriya-cauridriya paraloki pRthavyAdikamAMhi jAtAM jaghanya aMtarmuhUrta bAMdhai, manuSya-tiryaMca mAMhi jAtAM utkRSTauM eka pUrvakoDi AU baaNdhi| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyai jaghanya paraloki aMtarmuhUrta pramANa AU baaNdhi| bhuvanapatyAdikamAMhi jAtAM utkRSTauM palyopamanau asaMkhyAtamau bhAga AUkhu baaNdhii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriya anai manuSya pRthivyAdika mAMhi jAtAM jaghanya AUkhaM aMtarmuhUrta pramANa baaNdhii| utkRSTauM tiryaMca sAtamai naragi anai manuSya sAtamai naragi anai anuttara vimAni jAtAM utkRSTauM tetrIsa sAgaropama AUkhaM baaNdhii| nArakI taMdulamatsyAdikamAMhi UpajatAM anai deva pRthivyAdikamAMhi UpajatAM jaghanya AUkhaM aMtarmuhUrta pramANa baaNdhi| nArakI anai devai utkRSTauM manuSya-tiryaMcamAMhi UpajatA eka pUrvakoDi pramANa AUkhaM baaNdhi| iti tere thAnake paraloki AUdhU bAMdhavAnau vicAra khiuN|| hiva AUkhAnI AbAdhAkAlanau vicAra kahIi chdd| jIva paraloka yogya AUkhauM ahAM bhavanA trIjai 1 TI.-yahA~ para 'saMjJiyA----manuSyamAM' taka kI paMkti kA punarAvartana huA hai / 2 = zRMkhalA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 mana:sthirIkaraNaprakaraNam bhAgi athavA navamai bhAgi athavA sattAvIsamai bhAgi 3 athavA chehilai aMtamuhUrti nizcaya baaNdhi| AUkhaM bAMdhatAM aMtarmuhUrta laagi| pachai je AUkhu potAMji thiku rahai, udaya nAvai jAM lagai te jIva na mri| mUA pUThiI RjugatiiM pahilaiji samai vakragatiM bIjai samai te AUkhaM udaya aavi| jetalu kAla te AUkhauM udaya na Avai te AbAdhAkAla khiii| te jaghanya ketalau hui anai utkRSTauM ketalauM hui? e vAta tere sthAnake vicArIi chi| pRthvIkAya 1 apkAya 2 tea(u)kAya 3 vAyukAya 4 vanaspatikAya 5 beMdriya 6 ceMdriya 7 cauridriya 8 asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya 10 manuSya e igyArae sthAnaki jau AUkhuM paralogauM chehaDai bAMdhai tau tehanu AbAdhAkAla jaghanya aMtarmuhUrta pramANa hui| utkRSTauM bAvIsa sahasravarSa pramANa AUkhAnaiu dhaNI pRthvIkAyanai ApaNA bhavanai trIjai bhAgi paralokanauM AUkhauM bAMdhai tau teha nau utkRSTau AbAdhAkAla sAtasahasa triNisaI tetrIsAM varasa anai cyArimAsa etaluM hui| apkAyamAMhi utkRSTau abAdhAkAla bi sahasra triNisai tetrIsAM varSa anai 4 mAsa trevIsasaI tretrIsAM etaluM hui| AMkathau tetala 2333,1/2 etaluM hui| teukAyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla eka dihaaddu| vAyukAyamAMhi eka sahasra varasa utkRSTau AbAdhAkAla hui| vanaspatimAMhi aMkatastu 3333 etaluM hui| beMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla cyAri varasa rhi| teMdriya mAMhi utkRSTau AbAdhAkAla sola divasa anai ekavIsa ghaDI anai ghaDInu trIjau bhaag| cauriMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla bimAsa hui| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyamAMhi utkRSTau AbAdhAkAla hui tetrIsa lAkha tetrIsa sahasra trinnisaI tetrIsAM etalA pUrva anai tevIsa koDi lAkha bAvana koDi sahasra etalAM varasa Upari jaannivaa| AMkathau 33,33,333 etalA pUrva 23,52,00,000,000,00 etalA varasa huii| saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI anai manuSyamAMhi timaji pUrvakoDi nau trIjau bhAga utkRSTau AbAdhAkAla huii| anai yugo(ga)liyAM tiryaMca manuhuI tathA nArakI deva huI AUkhAnau AbAdhAkAla chehilA chamAsa AUkhAnu AbAdhAkAla jaannivu| ima ta(te)re sthAnake AUkhAnau AbAdhAkAla vicaariu| atha ATha karmabaMdha tere sthAnake vicArIi chi| ghaTapaTAdika vizeSarUpa vastunau jANivauM je Avarai = AcchAdai te jJAnAvaraNIya krm| A~khihuI ADai jima vastu hui teha sarIkhu jIvahuI e karma 1 / sAmAnya vastumAtra nauM jANivU darzana khiii| tehanu AvaraNa te darzanAvaraNIya khiiiN| rAyanuM darzana karivA vAMchatA puruSahui jima pratIhAra aMtrAya karma karai tima e karma jANivauM 2 / sukhaduHkhAdikanuM jINaI karmiiM veyavaM hai te vedanIya krm| madhukharaDI khAMDAnI dhAranA AsvAdivA sarikhauM jANivauM 3 / mithyAtva, kaSAya, rAga, hAsyAdika bhAva jINaI karmii karI hui te mohanIya krm| e karma madyapAna sarikhauM jaannivuN| jima madyi pIdhai avetathikau yathAsthita vastu na jANai, anerIi hui anerI jANaiM ima INai adeva deva bhaNai 4 / jINai karmiiM jIva jIvai te AUkhuM karma haDi' sarikhaM kahIi 5 / jINaI karmiiM manuSyAdika gati saira, saMghayaNa, varNa, svarAdika bhAva hui te anekabheda nAma karma khiii| e citrakara sarikhu jANivU 6 / jINaI karmii jIva ucca nIci gotri avatAriai te gotrakarma khiii| e kuMbhakAra sarikhaM jANivauM, jima kuMbhakAra ruDAi ghaDAdika karai anai bhUbhalAi karai tima e karma jIvanaI u~cAi kula Avai nIcAi kula karaI 7 / jINaI karmiiM lakSmI bhogAdikane saMyoge chate e dAna diI na sakaI, bhogAdika bhogavI na sakaI, vyavasAya karatA lAbha na hui, sayari moTai chatai balazakti na huI te aMbAya karma khiiiN| bhaMDArI sarIkhauM, jima bhaMDArI sAnukUla na haI tau rAjAdika dAna deI na sakaI tima teha e karma jANivU 8 / pRthvIkAya jIva ApaNA bhavanai trIjai bhAgi athavA namai bhAgi athavA sattAvIsamai bhAgi athavA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 131 chehalai aMtamuhUrti je tIvAraiM AvatA bhavanUM AUkhuM bAMdhaI tivAraiM AThai karmanau baMdha hui| anerI velA samai samai sAta karma bNdhi| ima apkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, beMdriya, keMdriya, cauridriya, paMceMdriya asaMjJiyA tiryaMca etalA jIva je vAraI AvatA bhavanuM AU bAMdhaI tivAraI ATha karma bAMdhai, anerI velA sadaiva samai samai sAta karma baaNdhi| manuSya pramattaguNaThANA lagai AUkhAbaMdhavelAI ATha karma bAMdhai anerI velAM sadaiva samai samai sAta karma baaNdhi| puNa etaluM vizeSa mizraguNaThANaI jIva marai nahI e svabhAva, tihAM AUkhaM paNi na bAMdhai sAtaiji karma baaNdhi| nivRttibAdara, anivRtti bAdara e bihu guNaThANe AUkhaM varjI bIjAM sAtakarma baaNdhi| sUkSmasamparAya guNaThANai AUkhuM anai mohanIya TAlI bIjAM cha karma baaNdhi| puNa upazAMtamoha, kSINamoha, sajogi ehe trihu guNaThANe eka sAtAvedanIyaji karma bAMdhai, bIjauM ekai na baaNdhii| ayogi guNaThANai ekU karma na baaNdhii| deva anai nArakI chehala chae mAse jivAraiM paraloka yogya AUkhaM bAMdhaI tivAraiM ATha karma bAMdhaI bIjI bIjI pari sadaiva sAtaji karma samai samai baaNdhii| ima tere sthAnake prkRtimuulbNdhvicaarH| hava e AThakarmanI uttaraprakRti bAMdhavAnauM vicAra likhIi chi| jJAnAvaraNIya karmi pAMca uttara prakRtimi(ma)tijJAnAvaraNa 1 zrutajJAnAvaraNa 2 avi(va)dhijJAnAvaraNa 3 manaHparyayajJAnAvaraNa 4 kevalajJAnAvaraNa 5 / darzanAvaraNIya navabheda - cakSurdarzanAvaraNa 1 acakSurdarzanAvaraNa 2 avi(va)dhi darzanAvaraNa 3 kevaladarzanAvaraNa 4 nidrA 5 nidrAnidrA 6 pracalA 7 pracalApracalA 8 styAnarddhi 9 / evaM navavidha drshnaavrnniiy| vedanIyanA bi bheda sAtAvedanIya 1 asAtAvedanIya 2 / mohanIyanA aTThAvIsa bheda mithyAtva 1 mizra 2 pudgalamaya samyaktva 3, anaMtAnubaMdhiyA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4, pratyAkhyAnA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4, apratyAkhyAnA krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha jvalana krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 evaM kaSAya 16 / uttara prakRti 9 / hAsya 20 rati 21 arati 22 zoka 23 bhaya 24 jugupsA 25 puruSaveda 26 strIveda 27 napuMsakaveda 28 e aTThAvIsa bhedamAMhi chavvIsaji prakRti baaNdhi| jeha bhaNI samyaktva anai mizra jUAM na baaNdhi| mUli mithyAtvajiM eka baaNdhii| temAMhi ketalAI cokhA pudgala samyaktvarUpa thaaii| tehaji mAhilA arddha cokhA ketalA pudgala mizrarUpa thAI teha bhaNI eha bihunuM jUo baMdha na huii| AUkhuM karma cihuM bhede huii| deva- AUkhuM 1 tiryaMcanuM (AUkhu 2) manuSyanauM AUkhu 3 narakanu AUkhu 4 / nAmakarmanA sAtasaTThi bhed| manuSyagati 1 devagati 2 narakagati 3 tiryaMcagati 4, ekeMdriyajAti 5 beMdriyajAti 6 teMdriyajAti 7 cauridriya(jAti) 8 paMceMdriyajAti 9 audArikazarIra 10 vaikriyazarIra 11 AhArakazarIra 12 taijasa zarIra 13 kArmaNa(sarIra) 14 audArikazarIranA upAMga 15 vaikriyazarIranu upAMga 16 AhArakazarIranu upAMga 17 panara baMdhana anai pAca saMghAtana varNa-gaMdha-rasa-rasa-sparzanA sola bhed| e chatrIsa bheda sairajimAMhi AvyA jUA na gnniiai| vajraRSabhanArAca 18 RSabhanArAca 19 nArAca 20 arddhanArAca 21 kIlikA 23 sevA sNghynn| samacaturasra saMsthAna 24 nyagrodha parimaMDala (saMsthAna) 25 sAdi saMsthAna 26 vAmana saMsthAna 27 kubja saMsthAna 28 huMDa saMsthAna 29 eka varNa 30 eka gaMdha 31 eka rUpa 32 eka rasa 33 eka sparza 33 manuSyAnupUrvI 34 devAnupUrvI 35 narakAnupUrvI 36 tiryagAnupUrvI 37 zubhavihAyogati 38 azabhavihAyogati 39 parAghAta 40 UsAsa 41 Atapa 42 udyota 43 agurulaghu 44 tIrthakaranAma 45 nima 46 upaghAta 47 trasa 48 bAdara 49 paryApta 50 pratyeka 51 sthira 52 zubha 53 subhaga 54 susvara 55
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mana:sthirIkaraNaprakaraNam AdeyanAmakarma 56 yazonAmakarma 57 sthAvara 58 sUkSma 59 aparyApta 60 sAdhAraNa 61 asthira 62 azubha 63 durbhaga 64 duHsvara 65 anAdeya 66 ayazonAmakarma 67 / gotrakarmi bi bheda uccai gotra1 nIcai gautra 2 / aMtrAya karma pAMca bheda dAnAMtarAya 1 lAbhAMtarAya 2 bhogAMtarAya 3 upabhogAMtarAya 4 vIryAMtarAya 5 evaM AThe karme thaI 120 prakRti sarvajIvanI apekSAiM baaNdhii| ____ ko jIva kehI bAMdhai? kuNahaI guNaThANai? e uttara prakRtinu baMdha tere sthAnake vicArIi chi| pRthvIkAyamAMhi ekavIsottarasau prakRtimAMhi navottarasau baaNdhii| jinanAmakarma 1 devagati 2 devAnupUrvI3 vaikriyazarIra 4 vaikriyaaMgopAMga 5 AhArakazarIra 6 (AhAraka)aMgopAMga 7 devAyuSka 8 narakagati 9 narakAnupUrvI10 narakAyuSka 11 e igyAra prakRti na baaNdhiN| jeha bhaNI pRthvIkAya marI devaloki naragi na jaai| sAsvAdana guNaThANAnI velAM pRthvIkAya 94 prakRti baaNdhii| jeha bhaNI sUkSma 1 aparyApta 2 sAdhAraNa 3 beMdriya 4 teMdriya 5 cariMdriya 6 ekeMdriya jAti 7 thAvara nAma 8 Atapa 9 napuMsaka veda 10 mithyAtva 11 huMDa saMsthAna 12 sevA saMghayaNa 13 tiryAgAyu 14 narAyu 15 e panara prakRti na baaNdhi| mithyAtva pAhiM vizuddha pariNAma bhaNI apkAya jIvahuI eji bihu~ guNaThANe navottarasau prakRti anai caurANU chaMnU prakRti hui| teukAya vAukAyanA jIvahuI eka mithyAtvaji guNaThANau hui| tihAM paMcottarasau prakRti baaNdhii| manuSyagati 1 manuSyAnupUrvI 2 manuSyAyu 3 uccairgotra e cyAri prakRti pRthvIkAyanA pAhiM ochI baaNdhii| jeha bhaNI e marI manuSyagatiM na jaaii| vanaspatikAya beMdriya teMdriya cariMdriya jIva pRthvIkAyanI pari mithyAtvaguNaThANai navottarasau prakRti baaNdhii| sAsvAdana guNaThANai caurANU athavA chaMnU prakRti baaNdhi| asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriya mithyAtva guNaThANai sattottarasau prakRti baaNdhii| tIrthaMkara nAmakarma 1 AhAraka zarIra 2 AhAraka aMgopAMga e triNi prakRti na baaNdhi| sAsvAdana guNaThANAnI velAM narakagati 1 narakAnupUrvI 2 narakanau AU 3 sUkSma 4 aparyApta 5 sAdhAraNa 6 beMdriya jAti 7 teMdriya jAti] 8 cauriMdriya jAti] 9 ekeMdriya jAti 10 sthAvara 11 Atapa 12 napuMsakaveda 13 mithyAtva 14 huMDa saMsthAna 15 sevArta saMghayaNa 16 e sola prakRti na baaNdhi| bIjI ekottarasau prakRti baaNdhii| saMjJiyA paryAptA tiryaMca paMceMdriya huI pAMca gunntthaannaahuii| te mithyAtva guNaThANaI jina nAmakarma 1 AhAraka aMgopAMga 2 AhAraka zarIra 3 e triNi prakRti TAlI bIjI sattottarasau prakRti baaNdhii| sAsvAdana guNaThANai pAchilI pari ekottarasau prakRti baaNdhi| mizraguNaThANai devatAnu AUkhaM, cyAri anaMtAnubaMdhiyA, nyagrodhaparimaMDala saMsthAna; sAdi; vAmana; kubja e cyAri saMsthAna, RSabhanArAca; arddhanArAca; nArAca kIlikA e cyAri saMghayaNa, katsita vihAyogati, nIcairgotra, strIveda, darbhaga, daHsvara, anAdeya, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, styAnarddhi, udyota, tiryaMcagati, tiryagAnupUrvI, manuSyagati, manuSyAnupUrvI, manuSyAyu, audArikazarIra, audArikaaMgopAMga, vajraRSabhanArAca e chatrIsa prakRti na bAMdhaI, bIjI 69 prakRti baaNdhii| avirata guNaThANai deva- AUkhuM baaNdhii| teha bhaNI 70 prakRti (bAMdhai} dezavirati baaNdhi| dezavirati guNaThANaiM apratyAkhyAnA krodha, mAna, mAyA, lobha na baaNdhi| teha bhaNI tINai guNaThANai 66 prakRti baaNdhii| AgilA guNa(ThANA) tiryaMcahuI na huii| paryAptA manuSyanai 14 guNaThANA huii| te tiryaMcanI pari mithyAtva guNaThANai 117 prakRti baaNdhii| mizra guNaThANai 69 prakRti bAMdhaI, avirata guNaThANai jina nAmakarma adhikauM baaNdhii| teha bhaNI 71 prakRti baaNdhii| dezavirata guNaThANai 67 prakRti baaNdhi| pramatta guNaThANai pratyAkhyAnA krodha, mAna, mAyA, lobha na bAMdhaI teha bhaNI 63 prakRti baaNdhii| apramatta guNaThANai 59 athavA 58 prakRti baaNdhii| jeha bhaNI arati, zoka, asthira,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 133 azubha, ayaza, asAta e 6 prakRti na bAMdhaI anai AhAraka zarIra aMgopAMga 2 e bi prakati adhikI baaNdhii| jai devatAnauM AUkhaM pramatti bAMdhiuM huI tau 58 prakRti baaNdhi| nivRtti bAdara guNaThANAnA sAta bhAga kiijii| pahilai bhAgi aTThAvanaji bAMdhaI Agile pAMce bhAge nidrA, pracalA na bAMdhaI teha bhaNI 56nau bNdh| sAtamai bhAgi devagati 1 devAnupUrvI 2 paMceMdriya jAti 3 zubhavihAyogati 4 trasa 5 bAdara 6 paryApta 7 pratyeka 8 sthira 9 zubha 10 subhaga 11 susvara 12 Adeya 13 vaikriyazarIra 14 vaikriyaaMgopAMga 15 AhAraka zarIra 16 AhArakaaMgopAMga 17 taijasa 18 kArmaNa zarIra 19 samacaturasrasaMsthAna 20 nirmANa nAma 21 jina nAma 22 varNa 23 gaMdha 24 rasa 25 sparza 26 agurulaghu 27 upaghAta 28 parAghAta 29 ucchrAsa 30 e trIsa prakRti na bAMdhaI thAkatI 26 baaNdhi| anivRtti bAdara guNaThANAnA pAMca bhAga kiiji| pahilai bhAgi hAsya 1 rati 2 jugupsA 3 bhaya 4 e cyAri na bAMdhaI bIjI bAvIsa prakRti baaNdhii| bIjai bhAgi puruSaveda varjI 21 baaNdhiN| trIjai bhAgi saMjvalana krodha TAlI 20 baaNdhii| cauthai bhAgi saMjvalana mAna TAlI 19 baaNdhii| pAMcamai bhAgi saMjvalana mAyA TAlI 18 baaNdhii| sUkSmasamparAya guNaThANai saMjvalana lobhavarjI 17 baaNdhii| upazAMtamoha guNaThANai cakSurdarzana, acakSurdarzana, avadhidarzana, kevaladarzana, uccairgotra, yazonAma, pAMca jJAnAvaraNa, pAMca aMbAya, e sola prakRti na baaNdhii| eka sAtA vedanIya karmaprakRti baaNdhii| kSINamoha anai sayogi guNaThANai ehaji eka sAtavedanIya baaNdhii| ayogi guNaThANai ekai prakRti na baaNdhii| nArakI anai devahui pahilI cyAri guNaThANAM huii| mithyAtva guNaThANai nArakI 120(100) prakRti baaNdhii| devagati 1 devAnaparvI 2 devatAnaM AUkhaM 3 narakagati 4 narakAnapUrvI 5 narakana AUkhaM 6 (7), vaikriya aMgopAMga 8 AhAraka zarIra 9 AhAraka aMgopAMga 10 sUkSma 11 aparyApta 12 sAdhAraNa 13 ekeMdriyajAti 14 beMdriya 15 teMdriya 16 cauridriya jAti 17 sthAvara 18 Atapa 19 jinanAma karma e 20 prakRti na baaNdhi| jeha bhaNI nArakI marI valI nArakI na thAi, deva anai ekeMdriya, vikaleMdriya puNa na thaaii| devahuI etalau vizeSa - deva mithyAtva guNaThANai ekeMdriya 1 thAvara 2 Atapa 3 triNi prakRti adhikI bAMdhai, bIjI vIsa na bAMdhaI, teha bhaNI 103 prakRti huii| deva kalpadruma-ratnAdikanai mohi marI ekeMdriyamAMhi uupji| sAsvAdana guNaThANai nArakI anai deva 96 athavA 94 prakRti baaNdhi| napuMsakaveda, mithyAtva, huMDasaMsthAna, sevArta saMghayaNa e cyAri na baaNdhi| mizra gaNaThANai deva anai nArakI 70 prakRti baaNdhi| anaMtAnubaMdhiyA cyAri, RSabha nArAcAdi 4 saMghayaNa cyAri, nyagrodhaparimaNDalAdi saMsthAna 4, azubha vihAyogati 13, nIcairgotra 14, strIveda 15, durbhaga 17(16), duHsvara 18(17) anAdeya 19(18) nidrAnidrA 19 pracalApracalA 20 styAnarddhi 12(21) udyota 22 tiryaggati 23 tiryagAnupUrvI 24 tiryagAyu 25 manuSyAyu 26 e chavIsa prakRti na baaNdhi| avirata guNaThANai nArakI anai deva 22 prakRti baaNdhi| jeha bhaNI jina nAma karma anai manuSya, AUkhu e bi prakRti adhikI baaNdhi| ima tere thAnake uttaraprakRtinau baMdha vicaariu| jehe kAraNi jIvakarma bAMdhai te karmabaMdhanA kAraNanau vicAra likhIi ch| pahilaGa karmabaMdhanauM kAraNa mithyAtva khiii| tehanA pAMca bhed| 'mAharauji darzana rUDau bIjau kAMI nahIM' isiu ApaNA darzananu kadAgraha te Abhigrahika mithyAtva khiii| mithyAzAstranA bhaNanahAra brAhmaNAdikanI pari 1 / jehanau isiu abhiprAya'saghalAi darzana rUDAM, sarve dharma bhalA' ityAdi te anAbhigrahika mithyAtva khiii| madhyasthamAnI mithyAtvI gopAlAdikanI pari 2 / je ahaMkAra karI kAI ApaNau mata thApai jamAli-goSThAmAMhilanI pari te abhinivezaka mithyAtva kahIi 3 / kUDInai sAcIi vastunau nizcau na jANai tINai karI sAcAi jIvAjIvAdika padArthanai viSai sandeha aanni| 'na (sAcau ki na kuDau) i ki kUDauM' ityAdi e syAMzayika mithyaatv| ajANa jIvahuI huI pAMcamauM anAbhogika mithyAtva sarva gahalarUpa acetana ekeMdriyAdikahaiM huI 5 / e pAMca bheda mithyAtva
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 mana:sthirIkaraNaprakaraNam karmabaMdha kaarnn| bIjauM karmabaMdhanauM kAraNa avirati khiiai| tehanA 12 bheda / karNa 1 cakSuH 2 nAsikA 3 jihvA 4 sparzana 5 rUpa pAMca iMdriya, chaTThauM mananau aniyaMtraNa = mokalauM muukivuN| anaiM pRthvIkAya 1 apkAya 2 teukAya 3 vAukAya 4 vanaspatikAya 5 trasakAya 6 e cha jIvanau viNAsa e bArabheda aviratinA karmabaMdhanauM kaarnn| trIjauM 16 kaSAya 9 no kaSAya karmabaMdhanauM kaarnn| je kaSAya tIvra pariNAma maraNi AvaI nivartai nahI varasa dIsa utkRSTauM jAvajIva rahaI te anaMtAnubaMdhiyA khiiiN| tehanai udai samyaktva na lhii| tehanai udai maranau naragiji jAi 1 / apratyAkhyAna kaSAya UpanA pUThiI jIvahuI cyArimAsa Upari utkRSTauM jAM varasa rhi| tehanai udai samyaktva lahaiM puNa dezavirati zrAvakapaNU na lhiN| tehanaiM udai mUo tiryaMcamAMhi jAiM 2 / je kaSAya Uparnu panara dihADA Upari utkRSTauM 4 mAsa rahaI te pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya khiiiN| ehanai udaya samyaktva dezavirati huI puNa sarvavirati cAritra na huii| tehanai udayi mUo manuSyagati lahaI 3 / je kaSAya Upanau aMtarmuhUrta Upari jAM utkRSTau panara dihADA lagai rahai te saMjvalana kaSAya khiii| tehanai udayai samyaktva, dezavirati, sarvavirati lahaI puNa kaSAyodaya rahita cAritra na lhi| tehanai udayai mUo devaloki jaaiN| mokSi na jAi 4 / e cyArai krodhai huI 5 mAnai huI lobhai huii| teha bhaNI kaSAyazabdaI e cyArai khiiiN| / STAMta likhIiM chii| saMjvalanauM krodha pANImAMhi lIhanI pari jaannivuN| jima pANI mAMhi lIha kADhI tatkAla milai tima ehU kaSAya tatkAla nivrti| pratyAkhyAnAvaraNa krodha dhUlimAMhi lIha sriikheN| jima dhUlinI lIha vaDIvAra rahai tima ehU krodha mouDau phITai 2 / apratyAkhyAna krodha sUkA talAvanI phATI mATInI rekhA srikhuN| jima te rekhA varasa dIsa megha vUThaI ji bhAjai tima eha krodha varasadIsi bhAjai 3 / anaMtAnubaMdhiyA krodha parvatarAi sriikhuN| jima te vivara jAvajIva rahaI, tima e krodha jAva jIva lagai rahai 4 / saMjvalana mAna netranI lAkaDI sriikhuN| jima te lAkaDI sukhiiM namADIiM tima ehavA ahaMkAranA dhaNI sukhiiM namaI 1 / pratyAkhyAnau kASTa sriikhuN| jima te kASTa copaDaNa-tApAdike karI gADhau dohilau namai tima ehanai udayi jIva kaSTaiM namai 2 / apratyAkhyAnau mAna hADa sriikhuN| jima sairanu hADa copaDivauM sekavauM copaDA bAMdhavAdika upAyaI karI gADhaI kaSTaiM namai tima ehUnai udayi jIva gADhai kaSTaI namaI 3 / anaMtAnubaMdhiu mAna pASANanA thAMbhA sriikhuN| jima te thAMbhau bhAvai te upAya karau puNa na namai tima ehanai udayai jIva bhAvai tevaDe upAye na namai 4 / saMjvalana mAyA zastrai karI je vAMsanI chAli paDai teu sriikhii| jima te chAli sUyAlI bhaNI sukhiI pAdharI karAi tima ehanai udayai sukhiiM hIyAnI kuTilatA jAi 1 / pratyAkhyAnAvaraNa mAyA- balada jAtao mUtarai te gomUtrikA kahIi -te sriikhii| jima tehanau vAkapaNa mauDau phITai tima ehanai udayai jI vakratA ghaNI anai dohilI 2 / apratyAkhyAnI mAyA mIDhA bokaDA athavA mIDhA baladanAM sIma sarIkhI jima tehanI vakratA gADhI hui ati gADhai kaSTai kAliMgaDA baMdhanAdika prayogaI phITai tima e mAyA jANivI 3 / anaMtAnubaMdhinI mAyA nivaDa vaMsIAlinA mUla srikhii| jima te mUlanI vakratA gADhI hui AgiiM valatAM na vliN| tima e mAyA kimai na jAi 4 / / saMjvalana lobha haliddanA rAga srikhuN| jima lUgaDai haliddanau raMga tAvaDAdikanai saMyogaI sukhaiM jaaii| tima ehU lobha sukhaI nivartaI 2 / pratyAkhyAnAvaraNa lobha dIvA gADalAnAM UgaNa khaMjaNa teha sarIkhu khiii| jima te lUgaDai lAgau gADhau dohilaGa phITai tima eha dohilau phITaI 2 / apratyAkhyAnA lobha nagaranA calAha kAdava
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 135 sriikhu| jima tehanau chAMTau lAgau atikaSTeiM phITai tima e lobha ati mahAkaSTaI phITai 3 / anaMtAnubandhIu lobha kRmirAga sarIkhau / jima te paTau lAna (ga) u kRmirAga kimhai na jAi bAliAi pUThiI rAkha rAtaDI thAI 4 tima e lobha kimhai na phITai 4 / evaM kaSAya sola nava no kaSAya karmabaMdhanauM kAraNa kahI / kaSAyasiuM sahacArI bhaNI nokaSAya kahI / kAMI hAsyanauM kAraNa dekhI athavA ImaI karmanaI vizeSinaM je hAsUM Avai te karmabaMdhanauM kAraNa 1 / jaM jIvahuI kisIi vastu Upari sakAraNa niHkAraNa mananI samAdhi Upajai te rati kahIi karmabaMdhanauM kAraNa 2 / jaM kisI vastu Upari sakAraNa athavA niHkAraNa mananI aprIti upajai te arati kahIyai karmabaMdhanauM kAraNa 3 / je kisIi vastunai viNAsi athavA Imhai viSAda duHkha upajai te zoka kahIyai karmabaMdhanauM kAraNa 4 / jaM jIva huI kAMI kAraNi athavA mananai saMkalpiiM bhaya Upajai te bhaya kahI karmabaMdhanauM kAraNa 5 / kAMI azuci vastu dekhI athavA mananaI saMkalpinaM sUga UpajaiM te jugupsA kahIi karmabaMdhanauM kAraNaM 6 / je puruSahuI strI Upari rAganau abhilASa te puMveda kahIi karmabaMdhanauM kAraNa 7 / tRNa pUlAgni sriikhuN| jima tRNAnau pUlau lagADiu vAisiuM moTI jvAlA nIkalai pachai ulhAI jAi tima puruSavedai pahiluM abhilASa tIvra upajai pachai strIsevA pUThiiM tatkAla nivartai 7 / strIhuI puruSa nai viSai abhilASa Upajai te strIveda khiii| strIveda kArisanA Agi sarIkhauM / jima te kArisanuM Agi pahilauM manda hui jima jima halAvi tima tima adhika prajvalai tima strIvedai puruSane sparzAdike karI adhikau adhikau bAdhai 8 / puruSai Upari anai strI Upari je abhilASa Upajai te napuMsakavedaka nagaranA dAha sarIkhauM / jima nagara balatauM ghaNA kAla lagai rahai mauDau ulhAi tima napuMsakavedanai udayai rAga dohiMlau nivartai 9 / e nava no kaSAya karmabaMdhanuM kaarnn| evaM 25 kaSAya bI (trI) jau karmabaMdhanauM kAraNa 3 | cauthau karmabaMdhanauM kAraNa 15 yoga mana vacana kAya rUpa vyApAra kahI / te panarayoga Agai pAchali vakhANiyA chaiM / evaM kArai 57 bheda karmabaMdhanauM kAraNa / hiva e karmabaMdhanau kAraNa tere thAnake vicArIi chai / kihAM ketalA hui ? isI pari / pRthvIkAyahuI mithyAtvamAMhi eka anAbhogi mithyAtva 1 bAra aviratimAMhi eka sparzaneMdriyanI aviratI anai cha jIvanI avirati jeha bhaNI pRthvIkAyaI karI chaI jIvanI virAdhanA huI / evaM avirati 7 sola kaSAya anai nava no kaSAyamAMhi puMveda anaiM strIveda na huI / evaM 23 kaSAya huii| panara yogamAMhi audArika 1 audArika mizra 2 kArmaNa 3 e triyoga huiN| evaM 34 karmabaMdhanA kAraNa / pRthvIkAyahuI dhuri UpajatAM cha AvalI pramANa sAsvAdana guNaThANaiuM huriM tINI velIajI zarIra anai iMdriya hUAM nathI / teha bhaNI mithyAtva 1 sparzaneMdriya 2 audArika 3 varjI thAkatA 31 te tIvAraI huiMkarmabaMdhanA kAraNa huI / ima apkAya vanaspatikAyamAMhi mithyAtva guNaThANa 34 sAsvAdana guNaThANAM nAM ve (va) lI 31 teukAya - vAukAyahuI eka mithyAtvaji guNaThANauM hui / tihAM pAchilA 34 karmabaMdhanAM kAraNa huiiN| valI evalau vizeSa jaM paryApti bAdara vAukAyahuI vaikriya karivAnI labdhi hui tehahuI vaikriyasarIra anai vaikriyamizra e 2 yoga adhikI (kA) huI teha bhaNI tehanai 36 huii| beMdriyahuiM mithyAtva pRthvIkAyanA pAhiM jihvedriyanI avirati, asatyAmRSA bhASA e bi adhikAIM teha bhaNI tihAM 36 huI / sAsvAdana velAM iMdriya, sarIra, bhASAdika kAMI hUAM nathI teha bhaNI 31 / teMdriyahuI mithyAtva guNaThANaI 38 huii| sAsvAdana guNaThANaI 37 / asaMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuI karmeMdriya adhikuM tehabhaNI tehanaI 39, sAsvAdani 31 saMjJiyA tiryaMca paMceMdriyahuiM mithyAtva guNaThANai AhAraka 1 zarIra AhArakamizra 2 e bi yoga varjI bIjI 55 prakRti huiN| sAsvAdani 5 mithyAtvavarjI bIjI 50, mizra guNaThANai 4 cyAri anaMtAnubaMdhiyA anai audArikamizra 1 vaikriyamizra 2 kArmaNa 3 e sAta TAlI bIjA 43 karmabaMdha kAraNa huii| avirata guNaThANai audArikamizra 1 vaikriyamizra 2 kArmaNa 3 e triNii yoga huI tINai 46 / dezavirati guNaThANai apratyAkhyAnAvaraNa cyAri kaSAya
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 mana:sthirIkaraNaprakaraNam 4 audArikamizra 1 kArmaNa 2 trasa jIvanA vadhanI avirati 1 e sAta TAlI bIjI 39 huii| manuSyahuI tiryaMcanI pari e pAce guNaThANe sriikhuN| pramatta guNaThANaI pratyAkhyAnAvaraNa cyAri kaSAya thAkatI igyAra avirati e panara prakRti varjI AhAraka 1 AhArakamizra 1 e bi yoga sahita 26 huii| apramatta guNaThANai vaikriya mizra 1 AhArakamizra 2 e bi varjI 24 huii| nivRtti bAdara vaikriyazarIra 1 AhArakazarIra 2 e bi TAlI 22 huii| anivRtti bAdara guNaThANai] hAsya SaTka TAlI bIjI sola huii| sUkSmasaMparAya guNaThANai triNi veda anai sajvalana krodha 1 mAna 2 mAyA 3 e cha prakRti TAlI 10 hui| upazAtamoha anai kSINamoha (guNaThANai) saMjvalana lobha TAlI 9 huii| sayogi guNaThANai audArika 1, audArikamizra 2, kArmaNa 3, satya mana 4, asatyAmRSA mana 5 satyavacana 6 asatyAmRSA vacana 7 e sAtayoga hui| bIjA ekai karmabaMdhanA kAraNa na huI teha bhaNI eka sAtA vedanIya ekaI samaI bAMdhiuM bIjai samai veiuM trIjai samai khipAi evhaDaM baaNdhii| ayogi guNaThANai kAMI karma na bAMdhai teha bhaNI ekU karmabaMdhanauM kAraNa na huii| ___ nArakIhuI audArika 1 audArikamizra 2 AhAraka 3 AhAraka mizra 4 puruSaveda 5 strIveda 6 e cha prakRti TAlI thAkatI ekAvana prakRti karmabaMdhanAM kAraNa huii| sAsvAdana guNaThANaiM pAMca mithyAtva TAlI bIjI 46 huii| mizra guNaThANaI cyAri anaMtAnubaMdhiyA vaikriyamizra, kArmaNa e cha TAlI 40 karmabaMdhanAM kAraNa hui| avirata guNaThANai vaikriya kArmaNa yoga sahita 42 huii| devahuI mithyAtva guNaThANai audArika 1 audArikamizra 2 AhAraka 3] AhArakamizra 4 e cyAri yoga TAlI bIjAM 52 karmabaMdhanA kaarnn| sAsvAdani gaNaThANai pAMca mithyAtva TAlI bIjAM 47 huii| mizra guNaThANai cyAri anaMtAnubaMdhiyA 4 vaikriyamizra 4(5) kArmaNa 6 e cha varjI bIjI 41 karmabaMdhanA kaarnn| avirati guNaThANai vaikriyamizra kArmaNa sahita 43 karmabaMdhanA kAraNa huii| AgilA guNaThANAM devaihuI nArakIhuI na huii| isI pari karmabaMdhanA kAraNa jihAM jetalA huI te vicaariyaaN|| // iti mnsthiriikrnnvicaarH|| / / paramaguruH bhaTTArakaprabhuzrIgacchanAyaka zrI zrI zrI somasundarasUribhiH kRtm|| / / zubhaM bhuuyaat|| 1 munilAvaNyasAgarapaThanArtham / / iti saMvegIupAzrayagatajJAnabhaMDArasthapratau / /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-6 A.zrImahendrasiMhasUriracitaH / prakRtibandhavicAraH // (prajJApanAyAH trayoviMzatitamapadasya tRtIyoddezAtsaGkalitaH ekendriyAdInAM zatAdhikASTapaJcAzatprakRtibandhavicAraH) bhavabhavaduhadavanIraM, namiuM vIraM suriNdgiridhiirN| mUliyarapayaDisamudayaThiibaMdhamahaM lihe duvih||1|| muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttaa| aTThaTTanAmagoyANa, sesayANaM muhuttNto||2|| mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa naamgoyaannN| tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAiM aauss||3|| (pravacanasAroddhAra-1280, sUkSmArthasAroddhAra-64) caUyAle pagaDisae, igavigalA sanniNaM duvihbNdh| nAuM guruThiisahiyA, paDhamaM liha payaDi baarshaa||4|| karaNAvi sayA titthaahaargsgsmmmiisaaucuu| caudasa muttuM aDavanasayA bhuyAlaM sayaM ghiy||5|| bAvIsaM dasigAu. da bAra da datera danni cudsigaa| cha pannAra da solA, da ddhaThArA aTTa attttaaraa||6|| igasaTThI vIsikkA, vIsaMtIsikka sola caaliisaa| egA u sattarikkA, saguruThiI payaDi baarsimaa||7|| aaimsNghynnaagiihaasripumuccsugithirchkkN| siyamuhusurahimiulahurasuraduganiDhuNha baaviisaa||8|| naggoharisahanArA, hAlidaM vilaya addha(?) teraao| nArAya sAdi caudasa, arunnitthiksaaymnnuydurg||9|| sAyaM chappannArA, solasigaM kujjmddhnaaraayN| nIlakaDuyaddhaThArA, kiiliyvaamnnysuhumtigN||10|| vigalatigaM aTThArA, tasacau tirijuyala nirayajuyalaM c| teyaviuvviya uralANa satta // 11 // paDhamaMtajAi kukhagai, kuvannanavagaM ca niilkdduvjN| patteyA ya atitthA, thAvara athirAichakkaM c||12|| chevaDhaM sogArai, bhayakucchanapuMsanIyagoyaM c| igasaTThI vIsakkA, vigghAvaraNAI assaayN||13|| vIsaMtisekkAo, solakasAyAu hu~ti caaliisaa| micchegasattarikkA, payaDivibhAge sa baarshaa||14|| bArasahaThAviyANaM, puvuttappayaDiguruThiINaM tu| hara bhAga micchaThiie, egidiymaaibNdhke||15|| savvatthavi samasunnAvagame sai baarsolstthaaresu| dohiM kuNa uvaDheM, payaDicaukkami puNa evN||16|| adhatere paNavIsAe, caudase caudasehiM uvtttte| paMcahiM pannarase, adhaThAre pnnsttrisennN||17|| dasa vIsa tIsa cattA, sari suladdhega du ti ca sgaNsaa| bArasa solaTThAre, paNatIsaMsA cha [satta] aTTha nv||18|| aDavIsaMsA paMca u, adhatere caudasesu pNcso| caudasamaaMsa tinni u, pannAre pAu adhtthaare||19|| eyaM igidiyehiM, laddhaM iNameva vigala amnnaavi| kamasolaha ti paNavIsa, panna saya sahasa gaNiyaM t||2 iya karaNavasAdAgaya, baMdhaTTiINa pccynimittN| muddhANa jaM tayamiNaM, padasimo suhvibohtthN||21|| aha liha jaMtaM tiri nava, uDDAho caudareha atttthgih| payaDIsaMkhA payaDI, guruTTiI bhAgo ya tiygihe||22|| turi egidiyabaMdha, paMcami beiMdi chaTTi teiNdii| sattami cauridiThiI amaNaThiiM aTThame lihsu||23|| dasigAsigavigalamaNA, sattaM samayara tisttcudsgN| bAyAlasayaM uvariM, cau iga duga chacca sttNse||26|| bArasisiga vigalamaNA, chappaNa tIsaMsa ayara cau atttth| satarasa igasayari saya, dasavIsaM paMca pnnrsaa||27|| adhaterigavigalamaNA, paNaaDavIsa saayara cau atttth| satarasa aDa sayarisayaM, tera chavIsa cauvIsa solNsaa||28|| giitiriym| 1. 24-25 tame gAthAdvaye na dRzyete /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 mana:sthirIkaraNaprakaraNam caudasigigavigalamaNA, paMcaso ayara paMca dasa viisN| dunni sayA saMpunnA aMsA uvariM ihaM ntthi||29|| paNadasi sigavigalamaNA, tinni u caudaMsa ayrpnndsgN| igavIsa caudasattarabisaI paNadasa ccha curNsaa||30|| solasisigavigalamaNA, aDapaNatIsaM sayrpnnigaaraa| bAvIsaDavIsahiyA, dasaI paNavIsa panara tisa viisN||31||giitiH| adhaThArigavigalamaNA, pAu chaccayara paaysNjuttaa| saDDA bArasa paNavIsa, sadasaI u sNpnnaa||32|| aTTArigavigalamaNA, nava paNatIsaM saayara ccha bbaaraa| paNavIsa dasayasagavanna, panara tIsa paNavIsa paNa aMsA vIsisu igavigalamaNA, sattaMsa dugaM ca ayrsgcudaa| aDavIsaM paNasIyA, dusaI iga du cau paMca sttNsaa||34|| giitiH| tIsisu igavigalamaNA, sagaMsa tigamayara dasigavIsaM c| bAyAlaDavIsahiyA, causaya paNa tiga ccha curNsaa||35|| cattAsigavigalamaNA, sagaMsa caumayara cauda addviisN| sagavannigasayarijuyA, paNasaya duga cau iga tigNsaa||36|| sairisu igavigalamaNA, ayarigapaNavIsa panna syshsN| saMpunnaM baMdhaMti, bhAgA iha natthi uvariM tu||37|| igavigalA sannIhiM, karaNavasA jamiha laddha taM punnN| guruThii tesiM sacciya, paliyAsaMkhaM suunnlhuu||38|| igavigalA'baMdhA u, viuvvie paDhama baMdha amnnko| dunni sayA paNasIyA, aMsA paMceva uvara t||39|| baMdhaMti na igavigalA, veuvviyachakka devniryaauN| tiriyA titthAhAraM, gaittasA naratiguccaM c||40|| narayasurasuhumavigalattigANi AhAraduga viuvvidugN| baMdhahiM na surA sAyava, thaavregidineriyaa||41|| ahuNA bhaNimo mUliyarapayaDiNa ThiibaMdhaduvihaM pi| sannihiM paNiMdiehiM, jaha kai kIrai karissai y||42|| muttumakasAyi hussA, Thii veyaNiyassa bArasaM muhuttaa| aTTha nAmagoyANa, sesayANaM muhuttNto||43|| mohe koDAkoDIu, sattaraI vIsa naamgoyaannN| tIsiyarANa cauNhaM, tetIsayarAiM aauss||44|| daMsaNa cauvigghAvaraNalohasaMjalaNahussa tthiiibNdho| aMtamuhuttaM te aTTha, jasucce baarsysaae||45|| (sUkSmArthasAroddhAra-64) do mAsA addhaddhaM, saMjalaNatige pumtttthvrisaanni| bAvIsA payaDINaM, lahu Thii sannINa khvgaannN||46|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-74, karmaprakRti-77) sese sae igAre, veuvvikkArase ya snniinnN| ayaratakoDikoDI, lahuThii niyamA ihaM jmhaa||47|| cauyAle payaDisae, guruyaM taM sanniNo kuNaMti tthiii| bAvIsaM dasigAo, iccAiNa jA bhnniypuvviN||48|| aMto koDAkoDI, titthAhArANa jitttthtthiibNdho| aMtamuhuttamabAhA, iyaro sNkhijgunnhiinno||49|| (sUkSmArthavicArasAroddhAra-70, zatakaprakaraNabhASya-340,356) suranirayamihuNavajjA, jIvA baMdhaMti Aulahu khudddd| suranirayA aMtamuhU, dasavAsasahassamihuNA vi||5|| igavigala puvvakoDiM, parAyu amaNo asNkhpllNsN| saMkhAo tiriyamaNuyA, tirinaravisayaM tu plltig||51|| (zatakanAmA paJcamaprAcInakarmagranthaH -34) te dovi titIsayare, nirae maNuyA suresu tetiisN| tIriyAThAra suresuM, jaM taggai jA sahassAraM / / 52 / / tirinaramihuNa surAuM, ekaM cciya taM paraM tipllmiyN| suranirayA uko(kko)saM, [puNa] puvvakoDi tirinresu||53|| samme lahu aMtamuhU, samahiya chAvaTThi ayara guruttttiii| aMtamuhu duha vimIse, bhaNiyaM pannavaNa tiiviispe||54|| egidimAibaMdho, duhAvi lihio'ddvnnpyddise| pannavaNativIsapayA, tiuddesA sirimhiNdehi||55|| (manaHsthirIkaraNa prakaraNa gAthA-74/75)
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-7 A.zrImahendrasiMhasUriracitaH aayuHsnggrhH|| siddhI kammAbhAve, so bha(ta)vasA tatthavI varaM jhaannN| taMpi ya saMpai dhamma, tattaviyAro tahiM saaro||1|| tassAima jiyatattaM, tassavi AuM smgggunntthaannN| te caugai jiyaAuM, lahuyaM garuyaM pi iha bhnnimo||2|| jIvA pajjaapajjA, niyaniyapajjattiM aMtagA pjjaa| karaNeNa ya laddhIya ya, apajja puNa hoMti chavihA uu||3|| niyaniyapajjattINaM, aMtaM ehiMti na puNa tA pttaa| te karaNe apajjattA, je uNa niyniypjjttiinnN||4|| aMtaM na jaMti aMtara, maraMti te haMti lddhiapjttaa| savvatthAuviyAre apajjaMte je u lddhiie||5|| tirinarasaMkhAUyA, laddhikaraNehiM hoMti apjjttaa| suranirayamihuNatirinara, karaNeNaM ceva apjjttaa||6|| suhamiyarabhUdagAgaNipavaNanigoyA(10) pihattarU vigalA (3) / samucchima taha gabbhA, jlthlnhurbhuyaacaarii||7|| iya thiri----pihaM, apajjapajjattaNeNa addcttaa| savvesimapajjANaM24 duvihaM piya aau[aaNtmuhuu||8|| pajjANa vi savvesiM24, jahannamatomuttamaha gruyN| paMcasu muhu ----- kanigoe ya aNtmuhuu||9|| bAyaradharAi bAvIsa, sattasa timaha satidiNa smshsaa| tinnidasavigalabArasa, samadiNaguNapanna chmmaasaa||10|| jalathalaurabhuyapakkhisu, mucchesuM puvvkoddismshsaa| culasIi 2 tevanna 3 bicatta 4 bAsayari jhsNkhN||11|| eesu gabbhaesuM, paramAuM puvvakoDi 1 plltigN2| puvakoMDi puvakoMDi, 4 pallassa asaMkhabhAgaM ca 5 / / 12 / / rayaNA 1 suddhA 2 vAluya 3 maNasila 4 sakkara 5 kharAsu puDhavIsu 6 / iga 1 bAra 2 cauda 3 solasa 4 ThArasa 5 bAvIsa 3 smshsaa||13|| narakhitti kammabhUmisu, nagarAI cakkimAi sibiraaho| punnakkhayA sammucchai jahanna aMgula asNkhso||14|| ukkosa bArajoyaNa, dIhA pihulatta tynnuruuvenn| urusappumicchatirae, aMtamuhU duhavi aasaalii||15|| bhogabhUvi neva vigalA, tiriyA caupAya pakkhiNo mihuNA sIhAi jugalasommA, ajugalasommA jlorbhuyaa||16|| caupaya 1 pakkhI 2 mihuNA, te tiha bharahAi khittdsgNmi1| aMtaradIvesu tahA 2 akammabhUmisu tiisaae||17|| samayahiyapuvvakoDIpabhiI kAlakkameNa taavtu| jA palla asaMkhaso, bharahAisu Au pkkhiinn||18|| paramAu jayA jaM jaM, tesiM lahumavi tameva kiNcuunn| evaM cauppayANa vi, navaraM tesiM tipllNt||19|| aMtaradIviga cupypkkhiinnmkmmbhuumipkkhiinnN| pallassa asaMkhaMso, guruyaM lahuyaM tu kiNcuunno||20|| hemavaerannesuM, harivAse rammaesu 10 kurusu 10 kmaa| igadutipallA caupaya gurulahu tmsNkhbhaaguunnN||21|| mihuNacauppayapakkhisu, gabbhaapajjA ya tahaya mucchA y| huMtI tesiM AuM, duvihaM pi ya hoi aNtmuhuu||22||iti tirygi|| bharahAi 10 videhaM 5 tara 56 akammabhUmI 30 bhavA narA cuhaa| paDhame mihuNaamihuNA 1, videha amihuNa 2 duge mihunnaa||23|| jA puvvakoDi AU, vA saMkhamasaMkhayaM tu teNa prN| amihuNa saMkhAUyA, mihuNA savve asNkhaauu||24|| saMkhAunarA tivihA, gabbhe pajiyara 2 mucchima apjjaa| tahiM mucchimasabbhAvA, calieK mnnuy'mnnuyvyvesuN||25|| uccAravamaNapasavaNapisiyAisu taha pumitthisNjoge| mucchahiM narigadugAI, jahannamukkosau asNkhaa||26|| sai saMbhavaMmi evaM, te puNa loe na labbhahiM syaavi| jaM mucchanaraMtaramavi, cauvIsamuhutta guru atthi||27|| uDukAle puNaahiyA, gabbhaya egAya jAva nvlkkhaa| tahi pajjA egAI, jA batIsaM apjjiiyre||28||
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 mana:sthirIkaraNaprakaraNam iya amihuNanara tivihA, mihuNA puNa gabbhapaja egvihaa| tesu vi gabbhia pajjA, vaMtAisu muccha paraM na te mihunnaa||29|| giitiriym| kammAkammagabhUmisu, aMtaradIvesu maNuya mucchNti| gabbhayamaNuvayavesuM, iya pannavaNAe pddhmpe||30|| bharahAisu je mucchA, mihuNAmihuNANa vmnnmaaiisu| je vi ya gabbhi apajjA, aMtamuhu duhavi taannaau||31|| bharaherAvayagabbhaya, pajjanarAU jhnnmNtmuhuu| guru solasavarisAI, jA vIsaM Aime are||32|| vIsAu jA'hiyasayaM bIe 2 taie u ahiyvaassyaa| jA puvvakoDI, turIe puvvakoDio jA pllN||33|| pallA dupalla paMcami 5, palladugAu tipalla jA chaTe 6 / evaM ussappiNIe, osappiNIe vi vivriyN||34|| dasakhittayugala samayAhiyapuvvakoDIu jAva plltigN| ussappiNi guruAu, osappiNIe u pddilomN||35|| dasakhittImihuNANaM, jaM jaM AuM jayA jayA gruyN| taM ciya tayAvi lahuyaM, niyaniyaThANammi kiNcuunn||36|| vaidehamaNuyamucchimagabbhaapajjANa duhavi aNtmuhuu| gabbhayapajjANa gurupuvvakoDi thtmhulhuyN||37|| mihuNAU dIvesu, garuyaM punno(pallo) lahuM tu kiNcuunno| pallAsakhaMsu tao, hemvernnvaasesu||38|| harivAsarammaesuM 10, kurusu 10 iga donni tinni pllkmaa| punnA garuyaM lahu puNa, pallassa asNkhaNsuunnaa||39|| mihuNayagabbhaapajjA, je je vi ya vaMtimAisu mucchaa| aMtara akammabhUmisu, tANAu duhavi aNtmuhuu||40|| iti mnnuygii|| rayaNapahA lahuAU, dasavAsasahassa taha guru ayrN| ayaregatigaM biyAe, taccapuDhavIe tiga stt||41|| turiyAe sattadasagaM, dasasatarasa paMcamIe aha chtttthii| satarasa bAvIsayarA, sattami bAvIsa tettiisaa||42|| terikkArasa-nava-saga-paNa-tiga-ekko ya pyrgunnpnnN| savvattha duvihamAuM, muttUNaM nrympi8||43|| sImaMtapatthaDAU, dasanauI samasahassa lahu gruyN| dasanauilakkha biie, taha lahu samalakkhanavaI u||44|| gurupuvvakoDi taIe, turie puvkoddiayrdsbhaago| ego donni dasaMsA, paMcami chaTTe u do tinni||45|| igaigadasaMsavuDDI, tA kajjA jAva terase pyre| dasamaMsaga nava lahuyaM, guruAUM punnamayaraM tu||46|| uvari khiiThiiviseso, sagapayaravihattha ittha sNgunnio| uvarimakhiiThiisahio, icchiyapayaraMmi ukkoso||47|| samprati dvitIyAdipRthivISu Ipsitapratare gurusthitiparijJAnAya karaNamAha -uvari khiiThii gaahaa|| vyAkhyA- uparitanoparitanakSitigurusthiteradhastanAdhastanakSitigurusthitibhyo yo vizleSaH saH svakIya pratarairvibhajyate tato yallabdhaM tadIpsitapratarasaGkhyayA gunnyte| tata uparitanoparitanakSitisthiteryojane sati yadbhavati sA vyavakSata(vivakSita) pratare utkRSTA sthitiH| atrodAharaNam- kenacitpRSTam 'dvitIyapRthivyAM SaSThapratare kA gurusthitiH ?' tato dvitIyapRthivyAH sAgaratrikarUpA gurusthitiH sthaapyte| tasyAzca prathamapRthivIsAgare vizleSite pazcAt sthitaM sAgaradvayaM tasya svakairekAdazabhiH pratarairbhAge labdhaM sAgarasya ekAdazaM bhaagdvym| taccecchayA Ipsita-pratarasaGkhyayA SaTkena gunnyte| [AyAtA dvaadshekaadshbhaagaaH| teSAmekAdazabhiH sAgare kRte eko bhaago'vshissyte| tatastasmin sAgare uparitanapRthvIsthitisAgaraM yojyte| tata AgataM SaSThapratare sAgaradvayam ekazca ekAdazo bhAgo garIyasI sthitiH| atra cAyaM pratyayo'vaziSTapratare paJcamapratarasatkaM sAgaraM sAgaraikAdazabhAgAzca daza laghvI sthitiH| evamanyeSvapi prazneSu (pratareSu?) karaNamevaM vidheyam / uvaridharA gurU ThiI, sA aha dharapaDhamapatthaDe lhuii| uvaruvaripayaraguruThiI, ahohapayaresu sA lhuii||48|| iti nirygii| asurAi devadevIe, dAhiNa vIsa tahattarA viis| vaNaya' . 1. ekaM patraM nAsti /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam 141 .............................. .................... .. cau duge duge cu| gevijjAisu dasagaM, chAvaTTI uddddlogmmi||67|| sohammapaDhamapayare, paramAuM ayaraterasaM sdugN| uvari du du bhAgavuDDI, jA ayaradugaMtime pyre||68|| evaM ciya IsANe, navaraM saccattha kiMci ahiyttN| bhaNiyavvaM taha kuNasU, uvarimakappesu krnnminnN||68|| surakappaTTiiviseso, sagapayaravihatta ittha sNgunnio| hiTThillaTThiisahio, icchiyapayaraMmi ukkosaa||69|| kenacitpRSTaM tRtIyakalpASTamapratare kiyatI gurusthitiriti? atra karaNam- surakappa gaahaa| prathamaM surakalpayoH sthitirvizleSa(sthitervizleSaH) kriyte| etaduktaM bhavati-tRtIyakalpasya sAgarasaptakarUpAyA gurusthitermadhyAdadhastanakalpasthitiH sAgaradvayamapahriyate tataH sthitAni pnycsaagraanni| tAni ca svakaiH dvAdazabhiH prtrairvibhjynte| tato labdhaM sAgarasya dvAdazatamAH pnycbhaagaaH| te cecchayA vivakSitapratarasaGkhyASTakarUpayA gunnynte| [AyAtA ctvaariNsht| SaTtriMzatA rUpatrayaM kRtaM bhAgacatuSkaM caavshissyte| tato'taratrayamadhastanakalpasthityataradvayena sahitaM kriyte| tata AgataM tRtIyakalpASTamapratare sAgara paJcakaM bhAgacatuSTayaM cotkRSTA sthitiH| pratyayazcAtra avaziSTaprataracatuSTayamapi viMzatibhAgAn lbhte| tatastaiH pUrvezcaturbhiH sAgaradvaye kRte saptAtarANi bhvntiiti| evaM sarveSvapi prazneSu(pratareSu?) karaNaM vidheym| uvaruvari payaragaruyaM, ahohapayaresu hoi lhunire| iha puNa ahakappa guru, uvarimakappe lahU syle||70|| kabbisasuhammIsANe, tituriyakappesu laMtae ya kmaa| paDhamaticaupayaresu, tipliysaartigteraauu||71|| anirayacaupaMcabhavo, jamAli laMtami tersaaraauu| kibbisiviyAra bhagavai, navasayatetIsa uddese||72|| sohamme IsANe, parigahiyANaM surINa lhumaauN| pallaM samahiyapallaM, satta ya navapalla ukkosN||72|| chalakkhA sohamme, cauro lakkhA vimAna iisaanne| kevala surINa vAsA, apariggahiyANa tANa unno||73|| paliyAu jA suhamme, samahiyapallAu jA u iisaanne| niyaniyakappasurANaM, aniyaicAreNa tA bhujaa||74|| jA puNa suhame palluvari, ahiyapallovariM tu iisaanne| ahiyAU igaduticau, saMkhamasaMkhehiM smehiN||75|| jA dasa panarasa pallA, tA kamaso tiyturiykppaannN| puvvuttavuDDhi puNaravi, jA vIsaM pllpnnviisN||76|| tA baMbhalaMtayANaM, puNa buDDhi jA btiispnntiisN| tA sukkasahassAre, uvariM puvvutta puNa vuddddii||77|| jA cattA paNacattA, tA ANayapANayANa puNa vuddddii| jA pannA paNapannA, tA AraNa accuyANaM tu||78|| baMbhe riTe aTThaNha, kaNharAINa aNtraalesu| aTThasAgarAU, navavihalogaMtiyA devaa||79|| iya dhammasUrisugurUvaesao sirimhiNdsuuriihiN| kaivayathUlapayAU, saMkaliyaM baarculsiie||80|| / / AusaMgaho smtto||
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 graMthanAma AgamapadyAnAm akArAdikrameNa anukramaNikA -1 AtmopadezamAlA hastaprata karmaprakRtiH guNasthAna vivecana bha dharmasaGgrahaNiH dhyAnazatakam. nandisUtram nandIsUtra niryuktisaGgrahaH paNNavaNAsuttaM pravacanasAroddhAraH prazamaratiprakaraNam prAkRta vyAkaraNa saMpAdaka pariziSTa - 8 saMpAdanopayuktagranthasUciH pU.mu. zrI. vinayarakSitavi A. premasUri ma. A.AnaMdasAgarasUri.ma ra.ma. A.ajitazekharasUri ma.sA. A. kIrtiyazasUrijI munipuNyavijaya mu. puNyavijayajI A. jinendrasUri mu. puNyavijayajI A. zrI. municandrasUri ma. mu. vairAgyarativi. ke. vA. ApaTe prakAzaka zAstrasaMdeza, navasArI lA. da. vidyAmaMdira, ahamadAbAda muktAbAI jaina jJAnabhaMDAra bhoI devacaMdra lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA arhaM parivAra TrasTa sanmArga prakAzana, ahamadAbAda prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI bhAratIya prAcya tattva prakAzana samiti zrutabhavana saMzodhana keMdra, puNe manaHsthirIkaraNaprakaraNam prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda harSapuSpAmRta jaina graMthamAlA, 1 zAMtipurI caukhambA vidyAbhavana, vArANasI AvRtti 1 2 1 1 varSa vi.saM. 2065 vi.saM. 1993 vi.saM. 2067 i.sa. 2008 vi.saM. 2036 vi.saM. 2015 vi.saM. 2052
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:sthirIkaraNaprakaraNam prAkRta hindI koza prAkRtapadyAnAm akArAdikrameNa anukramaNikA - 2 bandhazatakam bRhatkalpabhASyam bhagavatIsUtra bhA. 1-4 vizeSAvazyakabhASyam 1,2,3 zatakanAmApaJcamakarmagranthaH zAstravArtAsamuccayaH zAstrasaMdezamAlA 1.18 zrAvakaprajJaptiH saMskRtapadyAnAm akArAdikrameNa anukramaNikA - 3 saGghapaTTakaH ke. Ara. candra pU.mu.zrI.vinayarakSitavi vairAgyarativi., mu. mu. prazamarativi. mu. dulaharAja A.becaradAsa jIvarAja dalasukha mAlavaNIyA mahendra jaina ke. ke. dIkSita pU.mu.zrI.vinayarakSitavi pU.mu.zrI.vinayarakSitavi pArzvanAtha vidyApITha zAstrasaMdeza, navasArI pravacana prakAzana, puNe jaina vizva bhAratI, lADanUM jinAgama prakAzaka, sabhA lA.da. vidyAmaMdira, ahamadAbAda lA. da. vidyAmaMdira, ahamadAbAda zAstrasaMdezamAlA surata pravacana prakAzana, puNe zAstrasaMdeza, navasArI 2 1 1 1 1 1 1 143 i.sa. 2011 vi.saM. 2065 vi.saM. 2061 vi.saM. 1974 i.sa. 1966, 1968 i.sa. 1969 vi.saM. 2061 vi.saM. 2065
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhapRSTha paricaya prakRti ke prasiddha pAMca mUla tattva hai| pRthvI, jala, agni, vAyu, aakaash| bhArata kA pratyeka darzana yA dharma ina pAMca meM se kisI eka tattva ko keMdra meM rakhakara vikasita huA hai| jaina dharma kA keMdravartI tattva agni hai| agni tattva UrdhvagAmI, vizodhaka, laghu aura prakAzaka hai| zrutajJAna agni kI taraha ajJAna kA vizodhaka hai aura prakAzaka hai| agni ke ina do guNadharmoM ko keMdra meM rakhakara mukhapRSTha kA pRSThabhU (Theme) taiyAra kiyA gayA hai| kRSNa varNa ajJAna aura azuddhi kA pratIka hai| agni kA teja azuddhiyoM ko bhasma karate hue zuddha jJAna kI ora agrasara karatA hai| vizuddhi kI yaha prakriyA zrutabhavana kI keMdravartI saMkalpanA (Core Value) hai| agni prANa hai| agni jIvana kA pratIka hai| jIvana kI utpatti aura nirvAha agni ke kAraNa hote hai| zruta ke teja se hI jJAnarUpa kamala sadA vikasita rahatA hai aura vizva ko sauMdarya, zAMti evaM sugaMdha detA hai| citra meM sapheda varNa kA kamala isakA pratIka hai| __ zrutabhavana meM apragaTa, azuddha aura aspaSTa zAstroM kA zuddhikaraNa hotA hai| zuddhikaraNa ke phalasvarUpa zruta teja ke Aloka meM jJAnarUpI kamala kA udaya hotA hai|