Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA viracita dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 C akala alakha zrI vIraprabhu anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityAha saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMjJitaH kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAt svAtaMtryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam, vyavahArAdezAcca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatvaM vA / vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA GpAdhyAya yazovijayajI ma.sA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 zabdaza: vivecana mULa graMthakAra tathA TIkAkAra , laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA ja AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza - zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja tathA pagdarzanavettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA * pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI zreyAMsaprabhasUrIzvarajI ma.nA AjJAvartinI pU. sAdhvI zrI jJAnarasAzrIjI ma.nA ziSyA sA. virAgadarzanAzrIjI * prakAzaka : mAtAnA zrutadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 zabdazaH vivecana vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. ra537 vi. saM. 2067 AvRttiH prathama nakala : 250 mUlya : rU. 35000 - Arthika sahayoga - eka sadagRhastha taraphathI amadAvAda, : mukhya prAptisthAna : mRtadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. mudraka , navaraMga prinTarsa AsToDIyA, amadAvAda-1. phona : (mo.) 9428500401 (ghara) 26914603
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAna che * amadAvAda : gItArtha gaMgA zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 8 (079) 26604911, 32911471 * vaDodarA : zrI sorInabhAI dinezacaMdra zAha darzana' I-, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. 8 (0265) 2391699 muMbaI: zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNu mahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400010. 8 (022) 22814048 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA kvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. (022) 32438434 (mo.) 9322264851 zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) 25680614, 25689030 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) ra678513 * surata : DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0261) 3228723 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 * Bangalore : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (O) 22875262, (R) 22259925
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAMgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, aneka zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA 5. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tattvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita * 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudagala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. yogadaSTisamuccaya 3. karmavAda karNikA 4. sadgati tamArA hAthamAM ! 5. darzanAcAra 6. zAsana sthApanA 7. anekAMtavAda 8. praznottarI 9. cittavRtti 10. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 11. manovijaya ane Atmazuddhi 12. bhAgavatI pravrajyA paricaya 13. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 14. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vidhvajaya, siddhi, viniyoga) 15. nainazAsana sthApanA 16. cittavRtti 17. zrAvavA varada vrata purva vidyApa 18. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 19. praznottarI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. ninazAsana svataMtra dharma yA maMtravAya ? 24. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? 24. Status of religion in modern Nation State theory 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalaphArI 27. zrI upadhAna mArgopadezikA 1. pAkSika aticAra Chang Chang saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba -- gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) 8. sevo pAsa saMkhesaro (guja.) 9. sevo pAsa saMghesaro (hindI) $3 Zi saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ = gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA che 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSata prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmama.parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecanA 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36, yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecanA 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadrAviMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50, mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecanA 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 10. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 u3. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. guratattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecanA 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecanA 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sakjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pakhIsUtra zabdazaH vivecana 86. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 89. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. dharmaparIkSAnI saMkalanA 0 ) nI nikaLI jI nI nI nI nIti ) nI goLa nI nI nI nI nI nI nI nI ]e 00000000000000000000000000000000000000000060 GJ GUJobs dharmanI parIkSA karavA mATe nizrA-upazrA rahita rAga-dveSanA pariNAma rahita, madhyasthatApUrvaka jinavacanAnusAra, yukti ane anubhavanusAra padArthano nirNaya karavA mATe je yatna karAya tene dharmaparIkSA kahevAya che, tethI dharmaparIkSAmAM madhyasthabhAvanI ja AvazyakatA che. je sAdhu ke zrAvaka madhyastha hoya te anizrivyavahArI hoya che ane tene guNano pakSapAta hoya che. jyAre je nizrita ane upazrita vyavahArI che tenuM vacana pramANabhUta nathI. Ama chatAM amadhyastha evA keTalAka sAdhuo svamatianusAra jinavacanane sthApana karanArA hoya che. teo kahe che ke usUtrabhASaNathI je anaMtasaMsAra thAya che te anyadarzanamAM rahelAne thAya che, kema ke teo bhagavAnanA zAsanane apramANabhUta kahe che, tethI saMpUrNa jinazAsanane apramANabhUta kahenArA teo anaMtasaMsArI che. vaLI svadarzanamAM rahenArA bhagavAnanA vacanane pramANa svIkAranArA paNa keTalAka bhagavAnanA vacanane viparItarUpe kahe che, teo bhagavAnanA vacanano eka deza viparIta kahe che, tethI teone bhagavAnanA vacanamAM ghaNe aMze ruci che ane koIka aMzamAM viparIta ruci che mATe temane anaMtasaMsAra thaI zake nahi. A prakArano avicAraka jainazAsanano pakSapAta karanArA jeo kahe che teo madhyastha nathI; kema ke karmabaMdha adhyavasAya anusAra thAya che, tethI bhagavAnanA eka vacanano apalApa karanArane paNa tIvra adhyavasAyavALo pariNAma hoya to anaMtasaMsAra thAya che. anyadarzanamAM paNa jeo tattvanA arthI che, kadAgraha vagaranA che ane ajJAnane kAraNe bhagavAnanuM vacana "anekAMtane svIkAranAra che te saMgata nathI tevo bhrama jeone thayelo hoya chatAM prajJApanIya hoya teone bhagavAnanA vacananI viparIta ruci daDha nathI mATe teone anaMtasaMsAra thato nathI. vaLI, bhagavAnanA sarva vacanone pramANa mAnavA chatAM koIka sthAnamAM koIka mahAtmAne viparIta ruci thAya ane te tIvra adhyavasAyapUrvaka thAya to sAvadyAcAryanI jema anaMtasaMsAranuM kAraNa bane che. vaLI bhagavAnanA vacanathI viparIta ruci koIka eka akSaramAM paNa hoya to niyamA mithyAtvano udaya hoya che ane te mithyAtvanA udayakALamAM anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya hoya che. anaMtAnubaMdhI kaSAya avazya anaMtasaMsAranuM kAraNa che, chatAM jeone bhagavAnanA vacanathI viparIta ruci koIka rIte thayelI che tevA usUtrabhASaNa karanAra maMda adhyavasAyavALA jIvo sopakramakarma bAMdhe che jyAre tIvra adhyavasAyavALA jIvo nirupakramakarma bAMdhe che, tethI bhagavAnanA vacanathI viparIta prarUpaNA karanArA mahAtmAne nirupakrama anaMtAnubaMdhI karma baMdhAya to avazya anaMtasaMsAranI prApti thAya che ane jeoe usUtrabhASaNa karela che
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | saMkalanA te vakhate anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM arjana karyuM che chatAM te viparIta rUci maMda hoya to tevA jIvomAMthI keTalAka mahAtmAo te ja bhavamAM zuddhi karIne anaMtasaMsArathI potAnuM rakSaNa kare che. keTalAka mahAtmAo parimita bhavo pachI anya bhavomAM te pApanI zuddhi kare che, tethI usUtrabhASaNathI anyadarzanavALAne niyamo anaMtasaMsAra thAya ane jainadarzanamAM rahelAne anaMtasaMsAra na thAya te prakAranuM vacana yuktiyukta nathI, tenI viSada carcA karIne jIvanA adhyavasAya anusAra ja saMsAranI vRddhi hAninI prApti che, tema graMthakArazrIe prastuta graMthamAM sthApana karela che. AnA baLathI utsutrabhASaNa karanArA paNa keTalAka ekAvatArI che, keTalAka vIra bhagavAnanI jema koTAkoTI saMsAranI vRddhi karanArA che, to keTalAka sAvadyAcAryanI jema anaMtasaMsArane paNa prApta karanArA che, te sarvamAM kaI rIte adhyavasAya bhedaniyAmaka che ? teno bodha prastuta graMthathI thAya che. vaLI pAMca prakAranA mithyAtvamAMthI abhavyane kyA mithyAtva hoya che ? bhavya jIvone kayA mithyAtva hoya che ? ane te mithyAtvonuM vizeSa svarUpa zuM che ? tenI carcA graMthakArazrIe prastuta graMthamAM karela vaLI bAdaranigodane avyavahArarAzi svIkAranAra matanI yuktio batAvIne bAdaranigodane vyavahArarAzi svIkAranAra matanuM sthApana aneka yuktiothI ane aneka zAstravacanothI graMthakArazrIe karela che. vaLI mithyAtvanI maMdatAne kAraNe anAbhigrahI kamithyAdRSTi jIvomAM paNa yoganI prathama cAra dRSTionI prApti che tenI vistArathI carcA prastuta graMthamAM graMthakArazrIe karela che. vaLI anyadarzanamAM rahelA jIvone paNa bhagavAnanI bhAvAjJAnI prAptinuM kAraNa evI dravyAjJAnI prApti che tema batAvIne teo paNa mokSamArgamAM che tema graMthakArazrIe batAvela che. vaLI mithyAtvaguNasthAnakamAM paNa bhadrakaprakRtivALA jIvone guNazreNIno saMbhava che ane teo paNa bIjAdhAna karIne saMsAra parimita kare che tenI vizada carcA prastuta graMthamAM karela che. vaLI dezaArAdhaka-dezavirAdhaka, sarvaArAdhaka-sarvavirAdhakanI caturbhagI batAvIne kevA prakAranA jIvo mokSamArgamAM che ? ane kevA prakAranA jIvo mokSamArgathI bahAra che ? ane anyadarzanamAM paNa kevA jIvo mokSamArgamAM che ? ane skUlathI jainadarzanamAM rahelA paNa kadAgrahI jIvo paramArthathI jainadarzananI bahAra che, tenI vizada carcA prastuta graMthamAM karela che. vaLI kevA prakAranI anumodanA karavI ucita che ? ne kevA prakAranI anumodanA karavI ucita nathI ? ane anumodanA ane prazaMsAno viSayabhedathI keTalAka bheda kare che te ucita nathI tenI vizada carcA prastuta graMthamAM karela che. vaLI viSayazuddhaanuSThAna, svarUpazuddhaanuSThAna ane anubaMdhazuddha anuSThAnanuM batAvIne te traNeya anuSThAnamAM rahelA mArgAnusArI bhAvonI anumodanA ane prazaMsA karavI ucita che tema graMthakArazrIe sthApana karela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | saMkalanA prastuta graMthamAM batAvAyelA sarva viSayomAM zAstravacanono artha svamatianusAra karanArAnA vacanonI parIkSA karIne zAstravacanano artha kaI rIte karavo ucita che ? ane kaI rIte karavo ucita nathI ? tenI vistArathI carcA karela hovAthI yogya jIvone zAstronA ucita artho ka2vAnI mArgAnusA2I buddhi prApta thAya che. chadmasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha jo kAMIpaNa lakhAyuM hoya to trividhe trividha micchA mi dukkaDaM. Aso suda-10, vi. saM. 2066, tA. 17-10-2010, ravivAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Wan 3 Shi pravINacaMdra khImajI motA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ * gAthA naM, 1 2 3 4 pa Da 7 9 10 11 12 13 14 15 anukramaNikA viSaya dharmaparIkSA bhAga-1 | anukramaNikA maMgalAcaraNa ane dharmaparIkSA vidhine karavAnI pratijJA. dharmaparIkSAnuM svarUpa. dharmaparIkSakanuM lakSaNa. dharmaparIkSAmAM nizrita doSanuM svarUpa. tIrthocchedanI jema sUtrano uccheda paNa anaMtasaMsAranuM kAraNa. bhAvanA bhedathI saMsAravRddhimAM bheda. niyatautsUtrathI anaMtasaMsAranI prAptinA ekAMtano abhAva. adhyavasAya anusAra saMsAranI vRddhimAM bheda. anaMtasaMsAranI prAptimAM kAraNIbhUta tIvra pariNAmanuM svarUpa. anaMtasaMsAranA kAraNabhUta azubha anubaMdhanuM kAraNa. mithyAtva ane tenA pAMca bhedonuM svarUpa. abhavyone Abhigrahika mithyAtvanA 6 vikalponI prAptinI sthApaka yukti, bAdaranigodane vyavahA22Azi ke avyavahA22AzimAM svIkAra viSayaka pUrvapakSa utta25kSanI dIrghavicAraNA. anAbhigrahika mithyAtvanA AzayanA bhedathI aneka bhedo. Abhigrahika ane Abhinivezika mithyAtvamAM guNasthAnakanI aprApti. zeSa traNa mithyAtvamAM guNasthAnakanI prApti. mithyAtvanI maMdatAthI madhyasthapaNAnI prApti ane tenA kAraNe sadaMdhanyAyathI te prakAranI asat pravRttino abhAva. anAbhigrAhika mithyAtvamAM yogamArganI pUrva sevAnI prApti. anAbhigrahika mithyAtvamAM yoganI cAra dRSTionI prApti. anAbhigrAhika mithyAdaSTi koI paNa darzanamAM rahelA hovA chatAM bhAvathI jinanA upAsaka. anAbhigrAhika mithyAdaSTimAM bhagavAnanI dravyAjJAno saMbhava. pAnA naM. 1-6 6-10 10-12 12-14 15-30 31-44 44-56 28-6h 69-118 118-122 123-129 129-145 145-151 151-160 161-170
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | anukramaNikA gAthA naM. viSaya pAnA naM. 16 170-179 179-220 220-225 225-230 230-237 jinavacanAnusAra kriyA nahi hovA chatAM paNa anyadarzanAnusAra kriyA karanAramAM bhagavAnanI bhAvAjJAnA kAraNabhUta pradhAna dravyAjJAnA saMbhavanI sthApaka yukti. mArgAnusArI bhAvanI prAptino kALa. bhavAbhinaMdI doSanA vigamanathI guNanI vRddhi. caramAvartamAM thatA yogadRSTinA bhAvonA kALamAM caramayathApravRttikaraNanA bhAvonI prApti hovAthI aneka vakhata caramayathApravRttikaraNanI prAptinI yukti. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagInuM svarUpa. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagInA prathama bhAMgAnuM svarUpa. ArAdhakavirAdhakamAM prathama bhAMgA viSayaka pUrvapakSIno mata. jainadarzanamAM rahelAne ja dezaArAdhaka svIkArI zakAya anyadarzanamAM rahelAne dezaArAdhaka svIkArI zakAya nahi te prakAranA matanuM nirAkaraNa. jainazAsananI kriyAthI ja dezaArAdhaka svIkAravAmAM abhavyone sarva ArAdhaka svIkAravAnI Apatti. jainadarzananI kriyAthI ja dezaArAdhaka svIkAravAmAM Ave to nihnavone paNa sarvaArAdhaka svIkAravAnI Apatti. mArgAnusArI kriyAthI jinavacanAnusAra kriyAnI prApti. apramAdasAra bhagavAnano aneka prakArano upadeza. anyadarzanamAM rahelA vacanone avalaMbIne pravRtti karanArA jIvomAM paNa arthathI jinavacanAnusAra pravRtti hovAne kAraNe dezaArAdhakapaNAnI prApti. jainadarzanamAM rahelA dezaArAdhaka jIvonuM svarUpa. laukita mithyAtvathI lokottara mithyAtvane ekAMte mahApApa svIkAranAra pakSanuM nirAkaraNa. gItArthanizrita paNa dezaArAdhakanuM svarUpa. dezavirAdhakanuM svarUpa. sarvavirAdhaka ane sarvaArAdhakanuM svarUpa. 237-240 241-252 253-257 257-318 318-325 325-331 331-338 338-345 345-347
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | anukramaNikA gAthA naM. viSaya pAnA naM. 3) 347-352 353-357 nizcayanayane abhimata mokSane anukULa pariNAmanA sarvathA sparza vagaranA AcAra pALanArA jIvono sarvavirAdhakarUpe svIkAra. sarvathA mokSane anukULa bhAvarahita kriyAmAM ArAdhakatvano abhAva, mokSane anukULa thoDA paNa bhAvathI bodhibIjanI prApti. ArAdhaka-virAdhakacaturbhagImAMthI traNa bhaMgonI anumodanIyatA ane saMyamanI kriyA karanArAmAM paNa mokSane anukULa bhAvanA abhAvamAM te kriyAnI ananumodanIyatA. anumodanIya viSayanI anumodanAno traNe yogothI saMbhava. anumodanAnA ane prazaMsAnA viSayanA bhedane svIkAranAra matanuM nirAkaraNa. kaI kaI vastunI anumodanA ane prazaMsA karavI ucita che ? ane kayA kayA kRtyonI anumodanA ane prazaMsA varjya che ? tenI vistArathI vicAraNA. 357-358 359-363 364-371 371-384 ------- ------ -------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hrIM aha~ namaH / OM hrIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / e~ namaH / vyApAcArya nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI viracita svapajJa vRtti yukta dharmaparIkSA bhAga-1 zabdaza: vivecana TIkAkAranuM maMgalAcaraNa - aindra zreNikirITakoTiranizaM yatpAdapadmadvaye, haMsAlizriyamAdadhAti na ca yo doSaiH kadApIkSitaH / yadgIH kalpalatA zubhAzayabhuvaHsarvapravAdasthiteniM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtho jinaH / / 1 / / yannAmamAtrasmaraNAjjanAnAM pratyUhakoTiH pralayaM prayAti / acintyacintAmaNikalpamenaM zaGkhezvarasvAminamAzrayAmaH / / 2 / / natvA jinAn gaNadharAn giraM jainI gurUnapi / svopajJAM vidhivad dharmaparIkSAM vivRNomyaham / / 3 / / TImArtha : aindrazreNi ..... vivRNomyaham / / mInA ya293pI mayamA mezai sndrItI zrIna ule mugaTa haMsanI hAramALAnI zobhAne dhAraNa kare che ane je doSo vaDe kyAre paNa jovAyA nathI; zubhAzayanI bhUmi=utpattisthAnarUpa, sarvapravAdonI sthitinI kalpalatA jenI vANI che, ane jenuM jJAna nirmala che te vailokyanA nAtha jita jaya pAme che. [1]
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1 jemanA nAmamAtranA smaraNathI lokomAM seMkaDo atatha pralayane pAme che, aciMtya ciMtAmaNi samAna evA zaMkhezvara svAmIne ame Azraya karIe chIe=upAsyarUpe svIkArIe chIe. jinone, gaNadharone, jinasaMbaMdhI vANIne ane gurune paNa namaskAra karIne potAnA vaDe racanA karAyela evI dharmaparIkSAne vidhipUrvaka zAstramaryAdAthI, varNana karuM chuM. bhAvArtha : bhagavAna cAra atizayavALA che. te cAra atizayo graMthakArazrIe prathama zlokamAM batAvela che. jenAthI vivekIne upasthita thAya che ke bhagavAna saMpUrNa rAgAdi vagaranA che, mATe tevA guNavALA bhagavAnanI upAsanA karavAthI ApaNe bhagavAna tulya thaie chIe. vaLI bhagavAnanuM jJAna pUrNa che mATe bhagavAna je mArga batAve che te paripUrNa zuddha mArga che te bhagavAnanA jJAnAtizayathI jaNAya che. bhagavAna vacanAtizayavALA che mATe bhagavAnanuM vacana jagatanA jIvone atyaMta upakAranuM kAraNa bane che. saMsAravartI jIvomAM guNanA prakarSavALA bhagavAna che mATe indrothI paNa pUjAya che jenAthI pUjAtizaya jaNAya che. AvA bhagavAnanI stuti karyA pachI mahAprabhAvazALI zaMkhezvaramAM rahela zaMkhezvara prabhunI stuti trIjA zlokamAM kare che. te stuti karyA pachI yogamArgane ApanArA tIrthakaro, gaNadharo, guru bhagavaMto ane bhagavAnanI vANIne namaskAra karIne zAstravidhi anusAra dharmaparIkSA nAmanA graMthanI TIkAnuM varNana karavAnI pratijJA karI che. avataraNikA : iha hi sarvajJopajJe pravacane pravitatanayabhagapramANagambhIre paramamAdhyasthyapavitritaiH zrIsiddhasenaharibhadraprabhRtisUribhirvizadIkRte'pi duHSamAdoSAnubhAvAt keSAMcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkodayaH prAdurbhavatIti tannirAsena tanmanonarmalyamAdhAtuM dharmaparIkSAnAmAyaM granthaH prArabhyate, tasya ceymaadimAthA - avataraNitArtha - ahIM=jagatamAM, paramamAdhyasthaguNathI pavitrita evA siddhasena divAkarasUri, haribhadrasUri Adi AcAryothI vizada karAyela paNa vistRta nayabhaMgI, pramANathI gaMbhIra evA sarvajJa pravacanamAM duSamAArAnA doSatA anubhAvathI durvidagdhanA upadezathI ThagAyelA keTalAka jIvone pharI zaMkAnA udayano prAdurbhAva thAya che. ethI tenA nirAsa vaDe keTalAka jIvone thayelI zaMkAnA nirAsa karavA vaDe, teonA mananI nirmalatAne AdhAra karavA mATe tatvanA arthI jIvone koIkanA vacanathI thayelI zaMkAne kAraNe thayelI mananI anirmalatAne dUra karavA mATe, gharmaparIkSA nAmanA A graMthano prAraMbha karAya che. ane tenI A prathama gAthA che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1 bhAvArtha: sarvajJa vaDe racAyela Agama jIvonA mATe saMsAramAM ekAMte hitanuM kAraNa che. te pravacana vistAravALA naya, bhAMgA ane pramANarUpa hovAthI ati gaMbhIra che. tethI kalyANanA arthI paNa viziSTa matinA abhAvavALA jIvo bhagavAnanA pravacanane jANavA yatna kare to paNa tenA paramArthane prApta karI zake nahi. tethI potAnAthI maMdamativALA jIvonA upakArArthe siddhasenadivAkarasUri. haribhadrasUri vagere AcAryoe te bhagavAnanA vacanane AgamamAMthI grahaNa karIne vistAra karyo che. tethI jeo AgamamAMthI zAstranA bhAvone prApta karI zake tevI paTu prajJAvALA nathI teone siddhasenadivAkarasUri AdinAM vacanothI AgamanA padArthono bodha thaI zake che. vaLI siddhasenadivAkarasUri Adi AcAryo atyaMta madhyastha pariNativALA hatA tethI AgamamAMthI bhagavAnanA vacanane paramArthane jANyA vagara svamati dvArA kaMI kahela nathI, paraMtu sarvanA vacanamAMthI te gaMbhIra bhAvone yathArtha rIte jANyA pachI potAnAthI maMdabuddhivALA jIvonA upakArArthe vistRta karyA che jethI yogya jIvone tenAthI bhagavAnanA vacananA paramArthanI prApti thAya. Ama chatAM duHSamakALanA doSane kAraNe ghaNA ardhavidvAna upadezako siddhasenadivAkarasUri AdinAM vacanonA svamati anusAra artha kahIne keTalAka yogya jIvone bhagavAnanA vacanamAM viparIta bodha karAve che, tethI teone pharI AgamanA vacanamAM zaMkA thaI zake che. pariNAme kalyANanA arthI jIvo jANavA mATe yatna karavA chatAM paNa bhagavAnanA vacananA tattvane pAmI zakatA nathI. tethI teone thayelI zaMkAno nirAsa karavA mATe-teone bhagavAnanA vacanano yathArtha bodha thAya te mATe, dharmaparIkSA nAmanA A graMthano AraMbha karAya che. gAthA - paNamiya pAsajiNidaM dhammaparikkhAvihiM pavakkhAmi / guruparivADIsuddhaM AgamajuttIhiM aviruddhaM / / 1 / / chAyA : praNamya pArzvajinendraM dharmaparIkSAvidhiM prvkssye| guruparipATIzuddham aagmyuktibhyaamviruddhm||1|| anvayArtha : pakSanahiM pArzvanAtha bhagavAnane, pavi=praNAma karIne, kurivArIsuddha-guru paripATIthI zuddha, gamanahiM Agama ane yuktithI viruddha aviruddha evI, ghamaravAvihiM dharmaparIkSAvidhine, vavavAmi huM kahIza. III
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 1 gAthArtha : pArzvanAtha bhagavAnane praNAma karIne guru paripATIthI zuddha, Agama ane yuktithI aviruddha jevI dharmaparIkSAvidhine huM hIrA ||1|| TIDA : paNamiyatti / praNamya=prakarSeNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natvA, pArzvajinendram, anena prAripsitapratibandhakaduritanirAsArthaM ziSTAcAraparipAlanArthaM ca maGgalamAcaritam, dharmasya =dharmatvenAbhyupagatasya, parIkSA vidhiM ayamitthaMbhUto'nitthaMbhUto veti vizeSanirddhAraNaprakAraM pravakSye / prekSAvatpravRttyupayogiviSayAbhidhAnapratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH dharmapratipAdakasyAsya granthasya dharmazAstra - prayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim ? guruparipATIzuddham=avicchinnapUrvAcAryaparamparAvacanAnusaraNapavitram, tathA AgamayuktibhyAM siddhAntatarkAbhyAmaviruddhaM-abAdhitArtham, etenAbhinivezamUlakasvakapolakalpanAzaGkA parihRtA bhavati / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM mahate'narthAya / yAvAneva hyarthaH suvinizcitastAvAnevAnena nirUpaNIyaH, na tu kalpanAmAtreNa yattadasaMbaddhapralApo vidheya iti madhyasthA:, ata eva ciraprarUDhamapyarthaM kalpanAdoSabhIravo nAhatya dUSayanti gItArthAH / taduktaM dharmaratnaprakaraNe (99) - caNa sutte vihiyaM Na ya paDisiddhaM jaNaMmi cirarUDhaM / samaivigappiadosA taM pi Na dUsaMti gIyatthA / / tatazca mAdhyasthyameva dharmaparIkSAyAM prakRSTaM kAraNamiti phalitam / / 1 / / TIDArtha : praNamya phalitam / / 'paNamiyatti' pratI che pArzva [ninendrale AgAma urIne bhakti ne zraddhAnA atizayarUpa prakarSathI namaskAra karIne, AnA dvArA=pArzvanAtha bhagavAnane namaskAra karyo enA dvArA, prAraMbha karavAnI icchA karAyelA graMtharacanAmAM pratibaMdhaka evA pApanA nAza mATe ane ziSTAcAranA paripAlana mATe maMgalanuM AcaraNa karAyuM. dharmanI=dharmapaNArUpe svIkArelA dharmanI, parIkSA vidhine=A "A prakArano che ke A prakArano nathI" e rIte vizeSa nirdhAraNavALA prakAranI vidhine, huM kahIza. prekSAvAnI pravRttimAM upayogI evA viSayanA abhidhAnanI A pratijJA che=dharmavidhine kahevAnI pratijJA che. vaLI prayojanAdi sAmarthyathI gamya che; kema ke dharma pratipAdharDa sevA khA graMthanA dharmazAstratA prayojanAhi vaDe 4 prayonanAhibhAnapaNuM che. 'iti' zab prayojanAdi cAranI kathananI samApti svarUpa che. kevA prakAranA dharmaparIkSAnI vidhine graMthakArazrI kaheze ? te kahe che
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1 guru paripATIthI zuddha tIrthakarathI mAMDIne avicchinna evA pUrvAcAryanI paraMparAnA vacananA anusaraNathI pavitra, ane Agamayukti dvArA aviruddha=siddhAMta-tarka dvArA abAdhita arthavALI, dharmaparIkSA vidhine kahIza tema avaya che. AnAthI-guru paripATIthI zuddha, AgamayuktithI aviruddha dharmaparIkSAnI vidhine kahIza e pramANe graMthakArazrInA vacanathI, abhinivezamUlaka evI potAnI kapolakalpanAnI zaMkAno parihAra thAya che. ane aihika arthamAtramAM lubdhaka=A lokanA mAna pratiSThAdi kAryamAtramAM Asakta evA jJAtAMza durvidagdhonI zAstra bhaNIne kaMIka zAstranA arthono bodha karyo che chatAM zAstranA paramArthane yathArtha jANyo nathI tevA jJAnAMzavALA ardhapaMDitonI, A=abhinivezamUlaka svakapolakalpitA, mahAna anartha mATe che. ahIM prazna thAya ke jJAnAMza durvidagdha ardhapaMDito svakalpanAthI je padArtho kahe che temAM paNa bhagavAne kahelA padArthonuM kaMIka aMze nirUpaNa che, tethI teonI karAyelI kalpanA mahAanartha mATe kema che ? tethI kahe che - jeTalo ja artha sunizcita che teTalo ja AnA dvArA-graMtharacanA karavA dvArA, nirUpaNa karavo joIe, paraMtu kalpanA dvArA yat taphlo asaMbaddha pralApa karavo joIe nahi. e pramANe madhyastha puruSo kahe che. AthI ja sunizcita arthatI ja prarUpaNA karavI joIe AthI ja, ciraprarUDha paNa arthane kalpanA doSanA bhIru evA gItArtho Ahatya=sahasA=yathArtha nirNaya karyA vagara, dUSita karatA nathI. dharmaratva prakaraNamAM te-kalpanA doSamAM bhIru evA gItArtho, cira rUDha paNa arthane dUSita karatA nathI, ema je pUrvamAM kahyuM ke, kahevAyuM che. * ane je sUtramAM vihita nathI ane pratiSiddha paNa nathI, lokamAM cira rUDha che tene paNa svamativikalpitadoSanA bhayavALA evA gItArtho dUSita karatA nathI." (dharmaratnaprakaraNa gAthA-99). ane tethI ja=jeTalo artha nirNAta hoya teTaluM ja nirUpaNa karavuM joIe ema pUrvamAM kahyuM tethI ja, mAdhyaA ja dharmaparIkSAmAM prakRSTa kAraNa che e pramANe phalita thayuM. 1 bhAvArtha graMthakArazrIe gAthAnA pUrvArdhamAM maMgalAcaraNa karela che ane dharmaparIkSA graMthanI racanA karavAnI pratijJA karela che. tathA gAthAnA uttarArdhathI te dharmaparIkSAnI vidhi svamatikalpanAthI batAvavAnA nathI paraMtu guru paripATIthI zuddha ane Agama-yuktithI aviruddha dharmaparIkSA vidhine kaheze tenI spaSTatA karelI che. jo graMthakArazrI atyaMta prAmANika hoya to je pratijJA karelI che te pratijJAnusAra ja graMthanI niSThA sudhI yatna karaze, tevo nirNaya zrotAne A kathanathI thAya che. Ama chatAM koI graMthakArazrIe potAnA graMthamAM maMgalAcaraNa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1, 2 karIne A prakAre ja pratijJA karela hoya Ama chatAM graMtharacanAkALamAM vamati anusAra padArtha lakhe to te graMtha pratijJA anurUpa nathI tevo nirNaya buddhimAnuM zrotA karI zake. graMthakArazrIe pratijJA karelI che tenuM smaraNa rAkhIne prastuta graMtha te pratijJAne anurUpa kai rIte che? tevuM mArgAnusArI Uha karavAthI zrotAne paNa prastuta graMthamAM dareka sthAne paripATIthI zuddha ane AgamayuktithI aviruddha dharmaparIkSA vidhine batAvavA mATe A graMtha racAyo che tevo yathArtha nirNaya thAya. tethI je zrotA graMthaadhyayanakALamAM kaI rIte A graMtha AgamayuktithI aviruddha che. te prakAranA UhapUrvaka prayatna kare to graMthanI niSThA sudhI graMthakArazrIe je prakAre AgamayuktithI padArtho batAvyA che te prakAre ja yathArtha bodha karI zake. graMthakArazrInA sarva vacano AgamAnupAtI che tevo sthira nirNaya thavAthI bhagavAnanA Agama tulya graMthakArazrInAM vacanamAM paNa bhakti vizeSa thAya che. ahIM TIkAmAM aMte kahyuM ke mAdhyacce ja dharmaparIkSAmAM prakRSTa kAraNa che. tenAthI e prApta thAya ke dharmanA arthI jIvo dharmane jANavA mATe yogIo pAse jAya, dharmanuM zravaNa kare, dharmazAstra bhaNe te sarva to dharmaparIkSAmAM kAraNa che, vaLI potAnI buddhipratibhA paNa dharmaparIkSAmAM kAraNa che; Ama chatAM dharmanA arthI paNa jIvo svadarzanamAM pakSapAtI hoya to yathArtha dharmaparIkSA karI zake nahi. paraMtu jo te madhyasthatA guNavALA hoya to dharmanA yathArtha nirNayamAtramAM ja pakSapAtane dhAraNa karIne dharmane jANavA mATe udyama karI zake. teonA madhyasthatA guNane kAraNe ja teone yathArtha dharmanI prApti thAya che. mATe dharmaparIkSAmAM anya sarvaguNo karatAM mAdhyacya ja prakRSTa kAraNa che. arthAt dharmanI prAptimAM prakRSTa kAraNa che. III avataraNikA - etadevAha - avataraNikArca - Ane ja=pUrvagAthAnI TIkAnA aMtamAM kahyuM ke dharmaparIkSAthI dharmanI prAptimAM madhyasthapaNuM ja prakRSTa kAraNa che. ene ja kahe che - gAthA : so dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivaDamANaM / tassa parikkhAmUlaM majjhatthattaM ciya jiNuttaM / / 2 / / chAyA : sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave niptntm| tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktm||2||
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-2 anvayArtha: so dhammo te dharma che, no mavAve=je bhavArNavamAM, nivaGamALa=DUbatA evA, nIvaM=jIvane, thAre=dhAraNa kare che=rakSaNa kare che. tasva=tenI, parivahAmUrta=parIkSAnuM mUla, mAtyanna=madhyasthapaNuM, viva=ja, niputta=jina vaDe kahevAyeluM che. rA gAthArtha H te dharma che, je bhavArNavamAM DUbatA evA jIvane dhAraNa kare che=rakSaNa kare che. tenI parIkSAnuM mUla madhyasthapaNuM ja jina vaDe kahevAyeluM che. IIII TIkA H so dhammo / yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNaH, tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam, ajJAtaviSaye mAdhyasthyAdeva hi galitakutarkagrahANAM dharmavAdena tattvopalambhaprasiddheH / nanu sadasadviSayaM mAdhyasthyaM pratikUlameva, taduktaM sunizcitaM matsariNo janasya na nAtha ! mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH / / ( ayogavya. dvA. 27) iti kathaM tad bhavadbhiH parIkSAnukUlamucyate ? iti cet ? satyaM, pratIyamAnasphuTAtizayazAliparavipratiprattiviSayapakSadvayAnyataranirddhAraNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi svAbhyupagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya tadanukUlatvAt / / 2 / / TIkArya H ..... yo bhavArNave * tavanuLatatvAn / / 'so thammotti' pratIka che. bhavArNavamAM paDatA evA jIvane kSamAdi guNanA upadaMbhanA dAnathI=krodhAdi 4 kaSAyonA pratipakSa evA kSamAdi guNonA AlaMbananI prAptithI, je dhAraNa kare=je jIvanuM rakSaNa kare, te bhagavAna vaDe kahevAyela zruta-cAritrarUpa dharma che. tenI=te dharmanI parIkSAnuM mUla madhyasthapaNuM ja jina vaDe kahevAyeluM che. kema parIkSAnuM mUla madhyasthapaNuM ja che ? tethI kahe che ajJAta viSayamAM madhyasthapaNAthI ja gaLI gayelA kutarkanA grahavALA jIvone dharmavAdathI=yogya upadezakAdi sAthe dharmanI carcAthI, tattvanA upalaMbhanI prasiddhi che=pAramArthika dharmanA svarUpanI prAptinI prasiddhi che. 'nanu'thI zaMkA kare che sa-asad viSayavALuM mAdhyasthya pratikUla ja che=parIkSA karIne tattvanI prAptimAM mAdhyasthya -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-2 pratikUla ja che. te=sad-asad viSayamAM madhyasthyapaNuM pratikUla ja che te, kahevAyuM che - "he nAtha ! mAghyasthyane svIkArIne je parIkSako maNimAM ane kAcamAM samAna anubaMdhavALA=samAna pariNAmavALA, che. teo matsarI lokonI mudrAne=tattva pratye matsaravALA jIvonI prakRtine, sunizcita oLaMgatA nathI." (ayogavyavacchedadvAtriMzikA zloka-27) ethI kevI rIte tene=madhyasthapaNAne, tamArA vaDe anukULa kahevAyuM ? e pramANe pUrvapakSa kahe to graMthakArazrI kahe che tArI vAta sAcI che. chatAM madhyasthapaNuM kema parIkSAne anukUla che ? te spaSTa kare che kema ke pratIyamAna sphuTa=spaSTa, atizayazAlI evA para vipratipatti viSayavALA pakSayamAMthI anyatara pakSa, tenA nirdhAraNane anukUla=spaSTa atizayazAlI pakSanA nirdhAraNane anukUla, vyApAranA abhAvarUpa mAdhyasthyanuM parIkSAne pratikUlapaNuM hovA chatAM paNa potAnA vaDe svIkArAyelA pakSanI hAninA bhayanuM prayojaka evA dRSTirAganA abhAva lakSaNa mAdhyasthyanuM tad anukUlapaNuM che=parIkSA dvArA tattvanI prAptinuM anukUlapaNuM che. 2aa bhAvArtha: dharma e jIvano mULabhUta svabhAva che. te dharma siddha avasthAmAM pUrNa che. saMsArAvasthAmAM je dharmanuM sevana thAya che te siddha avasthAmAM rahelA dharmanI prAptinuM kAraNa che. saMsArAvasthAmAM jIvo je dharmane seve te zrutacAritrarUpa che. zruta-cAritrarUpa sevAyelo dharma durgatimAM paDatA saMsArI jIvonuM rakSaNa kare che. kaI rIte sevAyelo dharma durgatimAM paDatA jIvonuM rakSaNa kare che ? tethI kahe che kSamAdi guNonA AlaMbananA dAnathI dharma jIvanuM rakSaNa kare che. Azaya e che ke cAritra kSamAdharma Adi daza guNosvarUpa che. teno samyag bodha zrutajJAnathI thAya che. je jIvo zAstranuM adhyayana karIne samyag-zrutajJAna meLave che, teone kSamAdi daza prakAranA pAramArthika dharmanA svarUpanuM yathArtha jJAna thAya che. jema jema adhika adhika zruta adhyayana kare che tema tema kSamAdi guNa viSayaka sUkSma sUkSmatara bodha thAya che. jema jema samyag bodha thAya che tema tema te kSamAdi guNo pratye sUkSma sUkSmatara ruci thAya che, je zrutadharmanA sevanarUpa kSamAdi guNonI prApti che; kema ke samyag bodharUpe ane samyag rucirUpe kSamAdiguNo te jIvamAM zrutaadhyayanathI pragaTa thAya che. vaLI je mahAtmA te bodhAnusAra ucita cAritrAcAranA pAlana dvArA kSamAdi guNonI AtmAmAM vizeSa vizeSatara pariNatine pragaTa kare che te cAritra dharmarUpa kSamAdi guNo che. A rIte je je aMzathI kSamAdi guNo jIvamAM pragaTa thAya che, te te aMzathI te jIva durgatimAM paDavAthI rakSita bane che. AthI ja aviratasamyagdaSTi jIva kSamAdi daza prakAranA cAritranA pariNAmavALo nathI topaNa sabhyazruta ane samyagrucinA aMzathI kSamAda pariNAmane kA2Ne durgatimAM jato nathI. --
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-2 G vaLI, zruta-cAritrarUpa dharmanI parIkSAnuM mUla madhyasthapaNuM che ema sarvajJa kahe che. Azaya e che ke bhagavAnanA vacananA baLathI koIka jIve zrutajJAna prApta karyuM te zrutajJAna sarvajJanA vacanane anupAtI hoya to samyag zrutajJAna bane ane bhagavAnanA vacanane anupAtI na hoya to mithyAzruta bane. tethI tattvanA arthI jIvo koI mahAtmA dvArA kahevAyelA vacananI ane te vacana anusAra sevAtI AcaraNAnI parIkSA karavA mATe yatna kare che, Ama chatAM jo temanAmAM madhyasthabhAva na hoya to te parIkSA dvArA temane tattvanI prApti thAya nahIM. tethI zruta-cAritrarUpa dharmanI parIkSA mATe samyag prakArano yatna, buddhinI paTutAdi Adi aneka kAraNo che, topaNa prakRSTa kAraNa madhyasthapaNuM ja che; kema ke madhyasthatApUrvaka dharmavAdamAM karAyelA yatnathI ajJAta viSayamAM tattvanI prApti thAya che. pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke parIkSA dvArA tattvanI prAptimAM mULa kAraNa madhyasthapaNuM che. tethI anya prakAranA mAdhyasthyane grahaNa karIne kayA prakAranuM madhyasthapaNuM tattvaprAptimAM mULa kAraNa che ? te spaSTa karavA arthe graMthakA2zrI kahe che ke keTalAka jIvo sarva darzano pratye madhyasthabhAvane dhAraNa kare che paraMtu "A asat, A sat che" tevo nirNaya karIne sat pratye pakSapAta karatA nathI, tevuM madhyasthapaNuM je jIvomAM hoya te jIvo dharmane jANavA mATe yatna kare topaNa tattvane kahenArA ane atattvane kahenArA sarva darzanonA vacano pratye madhyasthabhAvane dhAraNa kare che. tevuM madhyasthapaNuM tattvane pratikUla hovA chatAM arthAt sad-asad viSayamAM madhyasthapaNuM parIkSA dvArA tattvanI prAptimAM pratikUla hovA chatAM je jIvone dRSTirAga nathI=potAnA koI pakSa pratye rAga nathI, kevala tattvanA rAgathI tattvane jANavA mATe zaktinA prakarSathI yatna karAve tevuM madhyasthapaNuM che, tevuM madhyasthapaNuM tattvanI prApti pratye anukUla che. AnAthI e prApta thAya ke madhyasthabhAva be prakArano che : (1) doSarUpa madhyasthabhAva ane (2) guNarUpa madhyasthabhAva. (1) doSarUpa madhyasthabhAva : je jIvo tattvanI parIkSA ka2vA mATe pravRtta thayelA hoya, ane tenA mATe koInI sAthe vAda karatA hoya, athavA koInI pAse jANavA yatna karatA hoya, Ama chatAM te benA vaktavyamAM koI vaktavya atizayazAlI hoya topaNa te baMne pakSamAMthI kayo pakSa atizayazAlI che ? tenA nirdhAraNane anukUla manovyApAra karatA na hoya, paraMtu kAcatulya ane maNitulya evA A baMne pakSo suMdara che te prakAre samAna bhAva rAkhatA hoya tevo madhyasthabhAva parIkSA dvArA tattvanI prAptimAM pratikUla che; kema ke tattva pratyenA apakSapAtarUpa mithyAtvanA udayasvarUpa hovAthI doSarUpa che. (2) guNarUpa madhyasthabhAva : jeo tattvanI prApti arthe koIka pAse tattva samajavA prayatna karatA hoya ke tattvanI prApti arthe koInI sAthe vAda karatA hoya, tyAre tattvane jANavA mATe karAtA yatna daramiyAna ke vAda daramiyAna pote je
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-2, 3 siddhAMtane svIkArelo che te siddhAMtane hAni thaze e prakAranA bhayano prayojaka evo dRSTirAgano pariNAma nathI tethI teo tattvanirNaya mATe e prakAre yatna kare che jethI pUrvamAM pote je viparIta svIkAreluM, tattvarUpe bhAsatuM hatuM teno tyAga thAya, ane tattvanI prAptikRta pramoda thAya. A prakArano mArgAnusArI Uha jeomAM che teomAM guNanA pakSapAtarUpa madhyasthabhAva che. zA avataraNikA : atha madhyasthaH kIdRgbhavati? iti tallakSaNamAha - avataraNikArya : have madhyastha kevo hoya che ? ethI tenA lakSaNane kahe che - bhAvArtha : pUrvagAthAmAM kahyuM ke zruta-cAritrarUpa dharmanI parIkSA dvArA tattvanI prApti pratye madhyasthapaNuM mukhya kAraNa che. tethI have tevA madhyasthabhAvavALo puruSa kevo hoya che? teno bodha karAvavAthe madhyastha puruSanuM lakSaNa kahe gAthA : majjhattho a aNissiyavavahArI tassa hoi guNapakkho / No kulagaNAiNissA iya vavahAraMmi supasiddhaM / / 3 / / chAyA : madhyasthazcAnizritavyavahArI tasya bhavati gunnpkssH| no kulagaNAdinizrA iti vyavahAre suprsiddhm||3|| anvayArtha : nakmo ma=ane madhyastha, gajIyavahAra=anizrita vyavahArI che, ta=tene madhyasthate upavallo doDu guNano pakSa hoya cheeguNano pakSapAta hoya che, je gunAsliA -kula gaNAdinI nizrA hotI nathI. rUe, vavaTAmitravyavahArasUtra nAmanA AgamamAM, supasiddha suprasiddha che. lla gAthArtha : ane madhyastha anizrita vyavahArI che. tene madhyasthane, guNano pakSa hoya cheeguNano pakSapAta hoya che, kula gaNAdinI nizrA hotI nathI. e vyavahArasUtra nAmanA AgamamAM suprasiddha che. Il3II
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-3 11 TIkA : madhyasthazcAnizritavyavahArI syAta, upalakSaNatvAdanupazritavyavahArI ca, tatra nizrA rAgaH, upazrA ca dveSa iti rAgadveSarahitazAstraprasiddhA''bhAvyAnAbhAvyasAdhutvAsAdhutvAdiparIkSArUpavyavahArakArItyarthaH, ata eva tasya madhyasthasya, guNapakSo='guNA evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo bhavati, na tu kulagaNAdinizrA nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchAdanayA'sadbhUtaguNodbhAvanayA ca pakSapAtarUpA, tathA kulagaNAdinA visadRzasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhUtaguNAcchAdanayA'pi copazrA'pi na bhavati ityapi draSTavyam, iti etad vyavahAragranthe suprasiddham, nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtre mhaapraayzcittopadezAt ArA TIkArya : madhyasthAnizrita ... mahAprAyazcittovazAt II ane madhyastha anizrita vyavahArI che. upalakSaNathI anupazrita vyavahArI che. tyAM nizrA ane upazrAmAM, nizrA rAga che, upazrA dveSa che. ethI rAgadveSa rahita zAstra prasiddha AbhAvya-anAbhAvya, sAdhutva-asAdhutvAdi parIkSArUpa vyavahAra karanAra madhyastha che. AthI ja madhyastha puruSa rAgadveSa rahita parIkSArUpa vyavahArane karanAra che. AthI ja, tene madhyasthane, guNano pakSa che guNa ja AdaraNIya che, e prakArano svIkAra che; paraMtu nikula-gaNAdithI tulyanA sadbhUta doSanA chAdana vaDe arthAt vidyamAna doSane chupAvavA vaDe ane asabhUta guNanA ubhAvana vaDe pakSapAtarUpa kula-gaNAdinI nizrA hotI nathI, ane kula-gaNAdithI visadazanA avidyamAna doSatA ubhAvanathI ane vidyamAna guNanA chAdanathI paNa upazrA paNa thatI nathI. e pramANe paNa jANavuM, A vyavahAragraMthamAM suprasiddha che; kema ke nizrita upazrita vyavahAra karanArAne sUtramAMka vyavahArasUtramAM, mahA prAyazcittano upadeza che. kA. bhAvArtha : samyagdaSTi jIva suparIkSApUrvaka tattvano nirNaya karanAra hoya che. tevo jIva rAga-dveSa rahita sAdhunA AbhAvya-anAbhAvyanI vicAraNA kare che ane "A vacana sAdhu che, ane A vacana asAdhu che" te prakAre parIkSA karIne nirNAta padArthane anusAra vyavahAra kare che. vaLI AvA madhyastha sAdhuo guNanA ja pakSapAtavALA hoya che. tethI potAnA kula-gaNanA sAdhuomAM koI vidyamAna doSa hoya tene chupAvIne ane asad guNanuM ulkAvana karIne potAnA pakSa pratye rAga dhAraNa karatA nathI. vaLI, potAnA pakSathI viruddha pakSavALA jIvo pratye temanA avidyamAna doSone batAvIne vidyamAna paNa guNone DhAMkatA nathI. A prakAranI draSanI pravRtti madhyastha puruSane hotI nathI. kema AvI nizrA-upazrA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-3, 4 vALI pravRtti madhyastha puruSone nathI ? temAM yukti Ape che ke vyavahAra sUtramAM nizrita-upazrita vyavahArane karanArA sAdhuone mahAprAyazcitta kaheluM che. tethI arthathI phalita thAya che ke saMyamajIvanamAM madhyastha pariNAmathI jeo vicAre che teo jema parIkSA karIne zuddha vyavahArane karanArA che tema svapakSa ane parapakSanA pakSapAta rahita paNa vyavahAra karanArA hoya che. Ilal avataraNikA : itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniviSTasya pakSapAtavacanaM tanmadhyasthairnAGgIkaraNIyamityAha - avataraNikArya : ane A rIte gAthA-3mAM kahyuM e rIte, madhyasthanuM anizrita vyavahArIpaNuM hovAthI, koI abhinidhiSTatuM je pakSapAta vacana che te madhyastha puruSoe svIkAravuM joIe nahi e pramANe kahe che - gAthA : tullevi teNa dose pakkhaviseseNa jA visesutti / sA Nissiyatti suttuttiNNaM tAM biMti majjhatthA / / 4 / / chAyA : tulye'pi tena doSe pakSavizeSeNa yA vishessoktiH| sA nizriteti sUtrottIrNAM tAM bruvate mdhysthaaH||4|| anvayArtha: teete kAraNathI=madhyastha puruSane kulAdinA pakSapAtano abhAva hoya che te kAraNathI, tumnevi rose tulya paNa doSamAM=samAna paNa usUtrarUpa doSamAM, pavileseja nA vitti pakSavizeSathI je vizeSanuM kathana che, sA spitti te nizcita che. ethI taetene, maklyA =madhyastha puruSo, suttattiVi= sUtra uttIrNa, viMti kahe che. jo gAthArtha : te kAraNathI=madhyastha puruSane kulAdinA pakSapAtano abhAva hoya che te kAraNathI, tulya paNa doSamAM=samAna paNa usUtrarUpa doSamAM, pakSavizeSathI je vizeSanuM kathana che te nizcita che. ethI tene madhyastha puruSo sUmauttIrNa kahe che. ll4ll
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-4 13 TIkA - tullevitti / tena-madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena tulye'pi utsUtrabhASaNAdike doSe sati pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH 'svapakSapatitasya yathAchandasyApyaparamArgAzrayaNAbhAvAna tathAvidhadoSaH, parapakSapatitasya tUnmArgAzrayaNAniyamenAnantasaMsAritva'miti sA=vizeSoktiH nizritA pakSapAtagarbhA, iti tAM sUtrottIrNA = AgamabAdhitAM bruvate madhyasthAH / Agame hyavizeSeNaivAnyathAvAdinAmanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'yaM vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAritvaniyamo na svapakSapatitasya yathAchandAderiti / / 4 / / TIkArya : tena .... thAinAiita | 'tumnevitti' pratIka che. te kAraNe madhyastha puruSane kulAdinA pakSapAtano abhAva hovAne kAraNe tulya paNa usUtrabhASaNAdi doSa hote chate pakSa vizeSathI je vizeSanI ukti cheHsvapakSamAM rahelA yathAchaMdane paNa apara mArganA Azrayano abhAva hovAthI tevA prakArano doSa tathI arthAt parapakSamAM rahelA usUtra-bhASaNa karanArane jevA prakArano doSa che tevA prakArano doSa nathI. vaLI parapakSamAM patitane unmArgano AzrayaNa hovAthI niyamathI anaMtasaMsArIpaNuM che. e prakAranI je vizeSa ukti che, te vizeSa ukti nizcita che=pakSapAta garbha che. ethI tene=pakSapAtagarbha evI vizeSa uktine, madhyastha puruSa strauttIrNa AgamabAdhita, kahe che. pUrvamAM kahyuM ke tulya doSamAM pakSavizeSathI je bheda karavAmAM Ave te utsutra che tema madhyastha kahe che. tene spaSTa karavA mATe kahe che - AgamamAM avizeSathI svapakSa-parapakSanA bheda vagara anyathA bolanArAone sarvajJatA vacanathI anyathA bolanArAone ane sarvajJatA vacanathI anyathA karanArAone mahAdoSa batAvAyo che. te kAraNathI A vizeSa pakSapAta zuM che arthAt koI vizeSa pakSapAta yukta nathI, je parapakSamAM rahelA ja utsatrabhASIne anaMtasaMsArItvano niyama che, svapakSamAM rahelA yathAvRMdIone anaMtasaMsArItvano niyama nathI, e prakArano vizeSa pakSapAta yukta nathI ema avaya che. jau. bhAvArtha : madhyastha puruSo pakSapAtavALuM vacana svIkAratA nathI. tethI gAthAmAM kahyuM te prakAranuM pakSapAta vacana madhyasthane svIkAravuM ucita nathI. gAthAmAM pakSapAtavALuM vacana kevuM che ? te spaSTa karatAM TIkAkAra kahe che - keTalAka loko ema mAne che ke jainadarzana karatAM anyadarzanamAM rahelA je usUtrabhASaNa kare che tenAthI teone anaMtasaMsAra thAya che; kema ke anyadarzanavALA bhagavAnanA vacanathI viparIta evA unmArgano Azraya karanArA che mATe teone anaMtasaMsAra ja thAya. ane jainadarzanamAM rahelA yathAchaMdane anaMtasaMsAra
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-4, 5 thaI zake nahi; kema ke bhagavAnanA vacanano Azraya karIne kriyA karanArA che ane bhagavAnanA vacanane pramANa mAnanArA che. Ama chatAM koIka sthAne ja potAnI svacchaMda matithI bhagavAnanA vacanathI viparIta kare che. mATe bhagavAnanA vacanane ghaNA aMze svIkAranArA che ane koIka aMzathI bhagavAnanA vacanathI viparIta svIkAranArA che, tethI anaMtasaMsAra thaI zake nahi. A prakArano svadarzanano pakSapAta karIne jeo usUtrabhASaNAdithI saMsAranI vRddhi svIkAre che, teonuM te vacana madhyastha puruSoe svIkAravuM joIe nahi; kema ke A prakAranuM vacana svadarzana pratyenA pakSapAta ane paradarzana pratyenA dveSathI bolAyeluM che. ahIM prazna thAya ke svadarzanamAM rahelA yathAchaMda karatAM paradarzanamAM rahelA unmArganI pravRtti karanArAmAM bheda che, to A prakArano vibhAga pakSapAtavALo che tema kema kahI zakAya ? ethI kahe che - AgamamAM koI prakAranA vibhAga karyA vagara bhagavAnanA vacanathI viparIta kahenArAne ane bhagavAnanA vacanathI viparIta AcaranArAne mahAdoSa kahyo che. tethI paradarzanamAM rahelA jema bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti kare che tema svadarzanamAM rahelA yathAchaMda paNa bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti karanArA che. mATe parapakSamAM rahenArA potAnI viparIta pravRttine ucita pravRttirUpe sthApanA karIne utsutrabhASaNa kare che. tema svadarzanamAM rahelA yathANaMda paNa potAnI viparIta pravRttine ucita pravRttirUpe sthApana karIne usUtrabhASaNa kare che. mATe svapakSanA ane parapakSanA usUtrabhASaNane samAnarUpe mahAna doSanI prApti che. chatAM svadarzananA pakSapAtathI jeo parapakSa ane svapakSano bheda kare che tene madhyastha puruSoe svIkAravuM joIe nahi. ahIM vizeSa e che ke jaina sAdhu vezamAM hoya, jaina zrAvakanA AcAra pALanArA hoya, aviratasamyagdaSTi hoya ke saMsArI jIvo hoya te sarva jIvone svabhUmikAnusAra ucita pravRtti karIne uttara uttara bhUmikAnA yogamArgano saMcaya karavAnI bhagavAnanI AjJA che. te pramANe jeo kare che teo bhagavAnanA vacanathI anyathAkArI nathI ane A sarva jIvomAMthI koI paNa jIva pramAdane vaza potAnI bhUmikAne anurUpa ucita kRtya na kare te anyathA pravRtti che ane potAnI te anyathA pravRttine ucita pravRtti kahevI te usUtrabhASaNa che. mATe utsutrabhASaNa mAtra sAdhune AzrayIne nathI paraMtu zrAvako ke anya saMsArI jIvo paNa ke jeo bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti kare che ane bhagavAnanA vacanane mAnatA nathI te sarvane je kaMI saMsAranI vRddhi thAya che te utsutra pravRttithI ke usUtrabhASaNathI thAya che. jo avataraNikA - nanvastyayaM vizeSo yatparapakSagatasyotsUtrabhASiNo 'vayameva jainA anye tu jainAbhAsA' ityevaM tIrthocchedAbhiprAyeNa pravarttamAnasya sanmArganAzakatvAtriyamenAnantasaMsAritvam, svapakSagatasya tu vyavahArato mArgapatitasya nAyamabhiprAyaH saMbhavati, tatkAraNasya jainapravacanapratipakSabhUtAparamArgasyAGgIkArasyAbhAvAd, ityata Aha -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-pa avataraNikArca - nanu'thI koIka kahe che - A vizeSa che parapakSagata usUtrabhASaNa karanArA=digaMbarAdi pakSamAM rahenArA, usUtrabhASaNa karanArA, "ame ja jaino chIe, bIjAo vaLI jevAbhAso che." e pramANe tIrthatA ucchedanA abhiprAyathI pravartamAnanuM sanmArganAzakapaNuM hovAthI niyamathI anaMtasaMsArIpaNuM che. vaLI svapakSamAM rahelA vyavahArathI mArgamAM AvelA jIvono A abhiprAya=tIrthanA ucchedano abhiprAya, saMbhavato nathI; kema ke tenA kAraNa evA=tIrthanA ucchedanA abhiprAyatA kAraNa evA, jena pravacananA pratipakSabhUta apara mArganA aMgIkArano abhAva che. AthI kahe che - bhAvArtha : nanu'thI koIka zaMkA kare che ke zvetAMbarasaMpradAyanA jainadarzanathI anyadarzanamAM rahelA digaMbarAdi mAne che ke ame jaino chIe, anya jainAbhAso che. tethI teonI mAnyatAnusAra teothI anya je zvetAMbara che ane jeo zuddha bhagavAnanA vacanAnusAra cAlanArA che teonI te pravRttine paNa teo mithyA pravRtti kahe che. tethI jinavacanAnusAra zvetAMbarasAdhunI pravRtti je tIrtha svarUpa che tenA ucchedanA abhiprAyavALA parapakSagata digaMbarAdi che. mATe teo sanmArganA nAzaka che. tethI teo anaMtasaMsArI che. ane svapakSamAM rahelA vyavahArathI zvetAMbaramArgane anusaranArA evA yathAvRMdAdi sAdhuone Avo abhiprAya saMbhavI zakato nathI; kema ke teo zvetAMbara saMpradAyanA mArgane sthUlathI paNa mArgarUpe svIkAre che. tethI teo je kAMI bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti kare che teTalA aMzamAM ja teone utsutrabhASaNa saMbhave. mATe teone anaMtasaMsAra thaI zake nahi. A prakArano bheda koIka batAve che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : titthuccheo bva mao suttuccheovi haMdi ummaggo / saMsAro a aNaMto bhayaNijjo tattha bhAvavasA / / 5 / / chAyA : tIrthoccheda iva mataH sUtrocchedo'pi haMdi unmaargH| saMsArazcAnanto bhajanIyastatra bhaavvshaat||5|| anvayArtha: tityuchego zva=tIrthanA ucchedanI jema, sutyujhegovidaMdi=sUtrano uccheda paNa, mokaunmArga kahevAyo che. A tatva ane tyAM tIrthanA ucchedamAM ke sUtranA ucchedamAM, mAvavA=bhAvanA vazathI, muno saMsA-anaMta saMsAra maLajJA=bhajanIya che. ||pA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA-pa gAthArtha : tIrthanA ucchedanI jema sUtrano uccheda paNa unmArga kahevAyo che. ane tyAM=tIrthanA ucchedamAM De sUtranA acchemAM, bhAvanA vazathI anaMtasaMsAra bhanIya che. A TIDA : titthuccheotti / tIrthoccheda iva sUtrocchedo'pi 'haMdi' ityupadarzane unmArga eva mataH, tathA conmArgapatitAnAmutsUtra bhASaNaM yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mataM tadotsUtrA''caraNaprarUpaNapravaNAnAM vyavahArato mArgapatitAnAM yathAchandAdInAmutsUtrabhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva syAd, viruddhamArgAzrayaNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi mArgocchedakAraNasyA'vizeSAt, tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna eva, saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAd bhajanIyaH, adhyavasAyavizeSaM pratItya saMkhyAtA'saMkhyAtA'nantabhedabhinnasya tasyArhadAdyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAt / tathA ca mahAnizIthasUtraM - jeNaM titthakarAdINaM mahataM AsAyaNaM kujjA, se NaM ajjhavasAyaM paDucca jAva NaM anaMtasaMsAriattaNaM labhijjatti / / itthaM cotsUtra bhASiNAM niyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH parAsta / kiJca kAlIdevIpramukhANAM SaSThAGge-'ahAchaMdA ahAchaMdavihAriNI ( u ) tti' pAThena yathAchandatvabhaNanAdutsUtrabhASitvaM siddham, ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva paNNavemANo / eso ahAchaMdo icchA chaMdutti egaTThA / / ityAvazyakaniryukti vacanAt () / tAsAM caikAvatAritvaM prasiddhamiti nAyaM niyamo yuktaH / TIDArtha : tIrthoccheda iva niyamo yuktaH / 'titthuccheotti' pratI che tIrthoychehanI prema sUtrocche pa unmArga ja manAyo che. ane te rIte=sUtroccheda ane tIrthoccheda unmArga che te rIte, unmArgamAM rahelAnuM utsUtrabhASaNa jo tIrthocchedanA abhiprAyathI ja che, e pramANe tane saMmata che to vyavahArathI utsUtra AcaraNAmAM ane prarUpaNAmAM pravaNa evA mArgapatita yathAchaMdAdinuM utsUtrabhASaNa paNa sUtrocchedanA abhiprAyathI ja thAya; kema ke viruddha mArganA AzrayaNanI jema sUtra viruddha AzrayaNa paNa mArgocchedanA kAraNano avizeSa che. ane te rIte=viruddha mArganuM AzrayaNa ane sUtra viruddhanuM AzrayaNa mArgocchedanA kAraNarUpe samAna che te rIte, baMneno paNa=viruddha mArganuM AzrayaNa ane sUtra viruddhanuM AzrayaNa baMneno paNa, unmArga samAna ja che. vaLI, tyAM=ubhArganA AzrayaNamAM anaMtasaMsAra bhAvavizeSathI bhajanIya che; kema ke adhyavasAya vizeSane AzrayIne saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta bhedathI bhinna evA tenuM=saMsAranuM, arihaMtAdinI AzAtanA karanArAone paNa abhidhAna che=kathana che. ane te
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 rIte arihaMtAdinI AzAtanA karanArAone paNa saMkhyAtAdi bhedothI bhinna saMsAranI vRddhi che te rIte, mahAnizItha sUtra che - tIrthaMkarAdinI mahAna AzAtanA je kare adhyavasAyane AzrayIne te yAvat anaMtasaMsArIpaNuM prApta kare che. ane A rIte-TIkAmAM atyAra sudhI spaSTa karyuM e rIte, usUtrabhASaNa karanArAone niyamathI anaMtasaMsAra ja che, e niyama parAsta thayo. vaLI, usUtrabhASaNa karanArAone niyamathI anaMtasaMsAra nathI tenI puSTi karavA arthe vizvathI samuccaya kare che - vaLI, kALI devI vagerene chaThThA aMgamAM yathAchaMda, yathAchaMdavihAriNI e pramANe pAThathI yathAchaMdapaNAnuM kathana hovAthI usUtrabhASIpaNuM siddha che; kema ke "usUtranI AcaraNA karato ane usUtranI prarUpaNA karato A yathAvRMda che. icchA ane chaMda e ekArthaka che." e prakAre AvazyakaniyuktinuM vacana che. ane teonuM kAlIdevI vagerenuM ekAvatArIpaNuM prasiddha che. ethI A niyama yukta nathI=usUtrabhASI niyamathI anaMtasaMsArI hoya e niyama yukta nathI. bhAvArtha : avataraNikAmAM pUrvapakSIe kahela ke anyadarzanavALA evA digaMbarAdi tIrthocchedanA abhiprAyavALA che ane zvetAMbara saMpradAyanA sAdhuo pramAdI hoya topaNa bhagavAnanA koIka vacanane viparIta kahenArA che tethI digaMbarAdine tIrthocchedanA abhiprAyathI anaMtasaMsAra thaI zake, zvetAMbara sAdhune anaMtasaMsAra thaI zake nahi. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - tIrthocchedanI jema sUtroccheda paNa unmArga che. tethI digaMbarAdi tIrthocchedanA abhiprAyavALA hovAthI unmArgamAM che tema tapagacchamAM rahetA paNa sUtrocchedanA abhiprAyavALA hovAthI unmArgamAM ja che. ane unmArgamAM jeo pravRtti kare che teone sanmArga pratyeno upekSAno bhAva ke unmArga pratye rAgano pariNAma jeTalA aMzamAM daDha-daDhatara che, te pramANe teonA bhAvanA bhedathI saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMtasaMsAra thaI zake che. jema koI tIrthaMkarAdi AzAtanA kare teone te AzAtanA kALamAM jeTalo tIvra pariNAma te pramANe saMsAranI vRddhi thAya che, tema utsutra AcaraNa ke usUtra prarUpaNA karatA tIrthocchedano ke sUtrocchedano abhiprAya hoya te sarvane tenA bhAvanA prakarSa-apakarSa pramANe potAnAmAM vidyamAna saMsAranI vRddhi thAya che. A rIte usUtrabhASIne niyamathI anaMtasaMsAra che te pramANe niyama koIka kahe che tenuM nirAkaraNa thAya che. vaLI, usUtrabhASaNa karanArane anaMtasaMsAra nathI tenI puSTi karavA arthe kahe che - chaThThI jJAtAdharmakathAsUtrarUpa AgamamAM kAlIdevI vagerene yathAchaMda kahyA che. yathAchaMda niyamA usUtrabhASI che tema siddha che; kema ke AvazyakaniryuktimAM usUtranI AcaraNA karato ane utsutrane bolato A yathAchaMda che tema kahyuM che. tyAM yathAchaMdamAM "chaMda' zabda icchA arthamAM che. tethI e prApta thAya ke je yathAvRMda hoya te potAnI icchA pramANe
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 / gAthA-pa saMyamanA AcAro pALe che, paraMtu je saMyama potAne pALavuM che tenI vidhi bhagavAne zuM batAvI che ? teno yathArtha nirNaya karIne te pramANe AcaravAnI vRttivALA nathI. zAstramAM kahela sAdhvAcArane grahaNa karIne potAnI icchAnusAra yojana ka2Ine AcAra pALanArA che. mATe teo utsUtraAca2Na ka2nA2A che ane pote je AcaraNa kare che te ucita che tema mAnIne prarUpaNA kare che. tethI kAlI devI vagere utsUtrabhASI che te pramANe siddha che. chatAM teo zAstramAM ekAvatArI tarIke prasiddha che. mATe utsUtrabhASaNa karanArane anaMtasaMsAra ja thAya tevo ekAMta niyama nathI. 18 TIDA : yattu unmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA niyamenAnantaH saMsAraH, pratisamayaM tIrthocchedAbhiprAyeNa sAmyAt yathAchandastu kvacidaMze'nAbhogAdevotsUtrabhASI syAt, tasyAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgamasvarUpA'pariNate, na ca tasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH, tIrthocchedAbhiprAyahetukasyaiva tasyA'nantasaMsArahetutvAd iti tadasaMbaddhaM, etAdRzaniyamAbhAvAt / na hyunmArgapatitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva, saralapariNAmAnAmapi keSAMciddarzanAt na ca yathAchandAdayo'nAbhogAdevotsUtrabhASiNaH, jAnAmapi teSAM bahUnAM suvihitasAdhusamAcArapradveSadarzanAt / yastvAha-yathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthabhavanahetUnAmiva nAnAtvenAgame bhaNitatvAd yathAchandamAtrasyotsUtrabhASitvaniyamo 'prAmANikaH iti tadaramaNIyaM, Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niyatavyavasthApradarzanAt taduktaM vyavahArabhASyeahachaMdassa parUvaNa ussuttA duviha hoi NAyavvA / caraNesu gaiMsu jA tattha caraNe imA hoi / / 1 / / paDilehaNi muhapottiya rayaharaNa nisijja pAyamattae paTTe / paDalAi cola uNNAdasiA paDilehaNApottaM / / 2 / / daMtacchinnamalittaM hariyaTThiya pamajjaNA ya Nitassa / aNuvAi aNuvAI parUvaNaM caraNe gatIsuMpi / / 3 / / aNuvAitti najjai juttIpaDiyaM khu bhAsae eso / puNa suttAyaM taM hoi aNaNuvAitti / / 4 / / sAgAriAi paliyaMka NisijjAsevaNA ya gihimatte / NiggaMthiciTTaNAI paDiseho mAsakappassa / / 5 / / cAre verajje vA paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / akappie a aAuMche ya saMbhoge / / 6 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 kiMvA akappieNaM gahiyaM phAsupi hoi u abhojjaM / annAuMchaM ko vA hoi guNo kappie gahie / / 7 / / paMcamahavvayadhArI samaNA savve vi kiM Na bhuMjaMti / iya caraNavitathavAdI itto vucchaM gaIsuM tu / / 8 / / khettaM gao aDaviM ikko saMcikkhae tahiM ceva / titthayaro puNa piyaro khettaM puNa bhAvao siddhitti / / 9 / / etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArthaH-ahachaMdassatti / yathAchandasya prarUpaNotsUtrA-sUtrAduttIrNA dvividhA bhavati jJAtavyA / tadyathA-caraNeSu caraNaviSayA, gatiSu gativiSayA / tatra yA caraNe caraNaviSayA sA iyaM vakSyamANA bhavati / / 1 / / tAmevAha-paDilehaNitti, mukhapotikA=mukhavastrikA saiva pratilekhanI-pAtrapratyupekSikA pAtrakesarikA, kiM dvayoH parigraheNa? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAyabhAjanobhayapratyupekSaNakAryanirvAheNAparavaiphalyAt / tathA rayaharaNaNisijjatti, kiM rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM karttavyam ? ekaiva niSadyA'stu / pAyamattaetti, yadeva pAtraM tadeva mAtraka kriyatAM, mAtrakaM vA pAtraM kriyatAM, kiM dvayoH parigraheNa? ekenaivAnyakAryaniSpatteH / bhaNitaM ca-'yo bhikSustaruNo balavAn sa ekaM pAtraM gRhNIyAd' AcArAMga iti / tathA paTTaetti ya eva colapoTTakaH sa eva rAtrau saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAM kiM pRthaguttarapaTTagraheNa? tathA paDalAiM colatti, paTalAni kimiti pRthag dhriyante? colapaTTaka eva bhikSArthaM hiNDamAnena dviguNastriguNo vA kRtvA paTalasthAne vA nivezyatAm / uNNAdasiya tti, rajoharaNasya dazAH kimityurNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm, tA ghUrNamayIbhyo mRdutarA bhavanti / paDilehaNApottaMti-pratilekhanAvelAyAmekaM potaM prastArya tasyopari samastavastrapratyuprekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAd bahiH pratyupekSaNIyam, evaM hi mahatI jIvadayA kRtA bhavatIti / / 2 / / daMtacchinnamiti / hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantaizchettavyAH na nakharadanena, nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittaMti, pAtramaliptaM karttavyaM, leve bahudoSasaMbhavAnna pAtraM lepanIyamiti bhAvaH / hariyaTThiyatti, haritapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam, tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamajjaNA ya Nitassatti, yadi channe jIvadayAnimittaM pramArjanA kriyate tato bahiracchanne kriyatAM, dayApariNAmAvizeSAt / IdRzI yathAchandasya prarUpaNA caraNeSu, gatiSu cAnupAtinyananupAtinI ca bhavati / / 3 / /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dharmaparIkSA mAga-1 / gAthA-5 anupAtinyananupAtinyoH svarUpamAha-aNuvAitti / yadbhASamANaH sa yathAchando jJAyate, yathA khu nizcitaM yuktipatitaM=yuktisaMgatameva bhASate tadanupAtiprarUpaNam / yathA-yaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhASyamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tadbhavatyananupAti, yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti, SaTpadikApatanasaMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthapratibhAsApekSayA'nupAtIni, gItArthapratibhASApekSayA tvananupAtInIti / / 4 / / idaM cAnyattatprarUpaNam-sAgAriyAitti, sAgArikaH zayyAtarastadviSaye brUte zayyAtarapiNDagrahaNe nAsti doSaH pratyuta zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizabdAtsthApanAkuleSvapi pravizato nAsti doSaH, pratyuta bhikSAzuddhirityAdi grAhyam / paliaMkatti, paryaGkAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko'pi doSaH, pratyuta bhumAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nisejjAsevaNatti gRhiniSadyAyAM na doSaH, pratyuta dharmakathAzravaNena lAbha iti / gihimattetti, gRhimAtrake bhojanaM kasmAna kriyate? na hyatra doSaH, pratyuta sundarapAtropabhogAt pravacanAnupaghAtalakSaNo'nyapAtrabhArA'vahanalakSaNazca guNa iti / niggaMthiceTThaNAitti, nirgranthInAmupAzraye'vasthAnAdau ko doSaH? yatra tatra sthitena zubhaM manaH pravartitavyaM, tacca svAyattamiti / tathA mAsakalpasya pratiSedhastena kriyate, yadi doSo na vidyate tadA parato'pi tatra stheyamiti / / 5 / / cAretti, cArazca caraNaM gamanamityarthastadviSaye brUte-vRSTyabhAve cAturmAsakamadhye'pi gacchatAM ko doSaH? iti tathA verajjatti, vairAjye'pi brUte sAdhavo vihAraM kurvantu, parityaktaM hi taiH zarIraM, soDhavyAH khalu sAdhubhirupasargA iti / paDhamasamosaraNaM-varSAkAlastatra brUte-kimiti prathamasamavasaraNe zuddhaM vastrAdi na grAhyam ? dvitIyasamavasaraNe'pi hyudgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, tatko'yaM vizeSaH? iti / taha Niiesutti, tathA nityeSu-nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta prabhUtasUtrArthagrahaNAdilakSaNo guNa iti / tathA sutratti, yadhupakaraNaM na kenApi hriyate tataH zUnyAyAM vasatau ko doSaH? akappiye atti, akalpika: agItArthastadviSaye brUte-akalpikenAnItamajJAtoJchaM kiM na bhujyate? tasyAjJAtoJchatayA vizeSataH paribhogArhatvAt / saMbhoetti, saMbhoge brUte-sarve'pi paJcamahAvratadhAritvena sAdhavaH sAMbhogikA iti / / 6 / / akappie atti viziSya vivRNoti / kiM vatti, kiMvat kena prakAreNAkalpikena-agItArthena gRhItaM prAsukamajJAtoJchamapi abhojyaM aparibhoktavyaM, bhavati ko vA kalpikena, atra gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, gRhIte guNo bhavati? naiva kazcid, ubhayatrApi zuddhyavizeSAt / / 7 / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lAga-1 | gAthA-5 21 saMbhoetti vyAcaSTe-paMcamahavvayadhAritti, paJcamahAvratadhAriNaH sarve zramaNAH kiM naikatra bhuJjate? yadeke sAMbhogikA apare cAsAMbhogikAH kriyante iti / ityevamupadarzitaprakAreNAnAlocitaguNadoSo yathAchandazcaraNe caraNaviSaye vitathavAdI / ata urdhvaM tu gatiSu vitathavAdinaM vakSyAmi / / 8 / / khettaM gao yatti / sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-'ego gAhAvaI tassa tiNNi puttA, te savvevi khittakammovajIviNo piyareNa khittakamme NioiyA, tatthego khittakammaM jahANattaM karei, ego aDaviM gao desaM deseNa hiMDai ityarthaH, ego jimiuM devakulAdisu acchati, kAlaMtareNa tesiM piyA mao, tehiM savvaMpi pitisaMtiyaM ti kAuM samaM vibhattaM, tesiM jaM ekkeNaM uvajjiaM taM savvesiM sAmannaM jAyaM, evaM ahaM piyA titthayaro tassaMtiovadeseNaM sabve samaNA kAyakilesaM kuvvaMti, amhe Na karemo jaMtunbhehiM kayaM taM amhaM sAmanaM, jahA tunbhe devalogaM sukulapaccAyAtiM vA siddhiM vA gacchaha tahA amhe vi gacchissAmotti / ' eSa gAthAbhAvArthaH / akSarayojanikA tviyaM-ekaH putraH kSetraMgataH, eko'TavI dezAntareSu paribhramatItyarthaH / apara ekastatraiva saMtiSThate, pitari ca mRte dhanaM sarveSAmapi samAnam, evamatrApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH kSetraM kSetraphalaM dhanaM punarbhAvataH paramArthataH siddhistAM yUyamiva yuSmadupArjanena vayamapi gamiSyAma iti / / 9 / / tadevaM yathAchandasyApyutsUtraprarUpaNAvyavasthAdarzanAt kathamevamAgdRzA nirNIyate yaduta-'mArgapatitasya yathAchandasya kasyacidanAbhogAdevotsUtrabhASaNaM, tacca nAnantasaMsArakAraNaM, unmArgapatitAnAM tu sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthocchedAbhiprAyamUlatvAditi', sAdhvAcArocchedAbhiprAyasya yathAchande'pyavizeSAt / zArtha : yattu ..... yathAchande'pyavizeSAt / he paNI mAzrita sAmAgavANAne sAmAgavANApota usmArgano Azraya karyo che tema jANatA evA athavA pote unmArgano Azraya karyo che evuM nahi jANatA evA jIvone niyamathI anaMtasaMsAra che; kema ke pratisamaya tIrthocchedanA abhiprAyanuM sAmyapaNuM che. vaLI, yathAvRMda koIka aMzamAM anAbhogathI ja usUtrabhASI thAya che ane teno anAbhoga paNa prAyaH samya... Agama svarUpanI apariNatimAM che. ane tenuM utsatrabhASaNa anaMtasaMsAranuM hetupaNuM nathI; kema ke tIrthocchedanA abhiprAyanA hetuka ja tenuM usUtrabhASaNanuM, satasaMsAra hetupajcha. 'iti' zaE 'yattu'thI rAyelA thinanI samApti mATe che. te masaMbaddha cha='yattu'thI zayej Bthana saMbaddha cha; 34 mApA HRAL niyamano samApa cha- tAchedanA abhiprAyavALAne anaMtasaMsAra che, ane anya usUtrabhASIne anaMtasaMsAra nathI. evA prakArano niyamano abhAva che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 vaLI, pUrvapakSIe kahela ke unmArga Azrita badhA tIrthocchedanA abhiprAyavALA che', e kathana ucita nathI ane 'yathANaMda anAbhogathI ja utsUtrabhASaNa kare che' te kathana paNa ucita nathI, te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che . 22 unmArgamAM rahelA sarva paNa tIrthocchedanA pariNAmavALA ja hotA nathI; kema ke sarala pariNAmavALA paNa keTalAkanuM darzana che. ane yathAchaMdAdi anAbhogathI ja utsUtrabhASI nathI; kema ke jANavA chatAM paNa=pote zAstra viruddha bole che tema jANavA chatAM paNa, bahu evA teone suvihita sAdhu samAcArano pradveSa dekhAya che. je vaLI kahe che pArzvastha thavAnA hetuonA anekapaNAnI jema yathAchaMdatva thavAnA hetuonuM anekapaNuM AgamamAM kaheluM hovAthI yathAchaMdamAtrane utsUtrabhASIpaNAno niyama apramANika che. 'kRti' zabda 'vastu AjJa'thI karAyelA kathananI samApti mATe che. te aramaNIya che. 'vasu'thI karAyeluM pUrvapakSInuM kathana aramaNIya che; kema ke AgamamAM yathAchaMdanI utsUtra-prarUpaNAnI niyata vyavasthAnuM pradarzana che. te=yathAchaMda niyata utsUtrabhASI che te, vyavahArabhASyamAM kahevAyuM che. yathAchaMdanI utsUtra prarUpaNA be prakAranI jJAtavya che. caraNamAM ane gatimAM. tyAM=be prakAranI utsUtra prarUpaNAmAM, je caraNa viSayaka che te A che. / / 1 / / pratilekhanI=muhapatti pAtrakesarikA ja che, rajoharaNanI eka niSadyA, pAtra ja mAtraka, paTTo=colapaTTo ja uttarapaTTo, colapaTTo ja pallA karAya, UnanI dazIo kema ? kSaumanI-rezamanI, dazI karAvavI joIe, vastra upara paDilehaNA karavI joIe. / / 2 / / daMtathI ja nakho chedavA joIe, pAtrano lepa karavo joIe nahi, vanaspati upara rahela bhakta-pAnAdi grahaNa karavA joIe. jatAMne pramArjanA=bahAra jatAMne pramArjanA, anupAtI-ananupAtI prarUpaNA caraNa ane gatimAM=gamanamAM, che. / / 3 / / anupAtI=bolato evo A yuktisaMgata bole che tevuM jaNAya te. je vaLI sUtrathI rahita che te ananupAtI che. / / 4 / / sAgArikAdi=zayyAtara ane sthApanAkulAdimAMthI bhikSA grahaNa karavI joIe, pathaMka-palaMga vagere vAparavAmAM sAdhune doSa nathI. gRhasthanI niSadyAmAM sAdhune besavAmAM doSa nathI. gRhasthanA bhAjanamAM bhojana karavAmAM doSa nathI. sAdhvIjIonA upAzrayamAM rahevAmAM doSa nathI. mAsakalpano pratiSedha, / / 5 / / cAra=gati viSayaka kahe che. vairAjye=kharAba rAjyanA viSayamAM, kahe che, prathama samavasaraNa= comAsAmAM, zuddha vastro kema grahaNa na thAya?, nityavAsamAM doSa nathI, zUnya vasati rAkhavAmAM zuM doSa che ? akalpitanA=agItArthanA, ajJAtauchamAM kahe che, saMbhoganA viSayamAM kahe che. 19 / / athavA akalpitathI=agItArthathI, gRhIta prAsuka paNa ajJAtaucha abhojya kema thAya ? kalpikathI=gItArthathI, grahaNa karAyela evuM ja grAhya kema thAya ? / / 7 / aa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 23 paMcamahAvratadhArI sarve zramaNo che, to kema eka ThekANe bhojana na kare ? A pramANe caraNa viSayamAM vitathavAdI che= yathAchaMda vitakavAdI che. AnA pachI gatinA viSayamAM gati viSayamAM=parabhavanI gati viSayamAM kahIzuM. I8 eka pitAnA traNa putro. (1) kSetramAM rahelo (2) aTavImAM rahelo (3) tyAM ja rahelo. tIrthakara vaLI pitA, kSetra kSetranuM phaLa dhana e paramArthathI siddhi che. ICIL A gAthAono A saMkSepa artha che. yathAchaMdanI prarUpaNA usUtra=sUtrathI uttIrNa be prakAranI jJAtavya che. te A pramANe - caraNamAM cAritra viSayaka, gatimAM-parabhavamAM gamana rUpagati viSayaka. tyAM je cAritra viSayaka utsava prarUpaNA che te A AgaLa kahevAze te che. AvA tene ja cAritra viSayaka usUtra prarUpaNAne ja, kahe che. mukhapotika mukhavastrikAne ja pratilekhinI= pAtrapratyupekSikA=pAtrakesarikA karavI joIe. benA parigrahathI zuM?=sAdhue muhapatI ane pAtrakesarikA bene rAkhavAthI parigrahanI vRddhi thAya che. kema beno parigraha sAdhue karavo joIe nahi ? temAM yukti batAve che - atirikta upadhinA grahaNanA doSane kAraNe eka ja muhapatti vaDe kAyA ane bhAjana ubhayanI pratyupekSaNanuM kArya nirvAha thavAthI aparanuM viphalapaNuM che=pAtrakesarikA grahaNa karavI nakAmI che. rajoharaNanA be niSaghA kema karavA joIe ? eka ja niSaghA raho. je pAtra che te ja mAtraka karAo athavA je mAtraka che te ja pAtra karAo. benA parigraha vaDe zuM? kema ke eka vaDe=pAtra-mAtrakamAM eka vaDe ja anyanA kAryanI niSpatti che. ane AcArAMgamAM kahevAyuM che - "je bhikSu taruNa balavAna che te eka pAtra grahaNa kare". ane paTTa=je colapaTTo che te ja rAtrimAM saMthArAno uttarapaTTo karAo. pRtha> uttarapaTTA vaDe zuM? tathA paTala-cola che, pallA kema pRthar rakhAya che ? colapaTTo ja bhikSA mATe pharatA evA sAdhue be gaNo-traNa gaNo karIne pallAne sthAne niveza karAvo. rajoharaNanI dazIo kema UrNamaya karAya che? rezamanI karAo. UrNamayathI te= rezamanI dazIo, mRdutara thAya che. pratilekhanA veLAmAM eka vastrano vistAra karIne tenI upara badhAM vastronI pratyupekSaNA karIne tyAra pachI upAzrayanI bahAra pratyupekSaNa karavI joIe te vastranI pratyupekSaNA karavI joIe. A rIte moTI jIvadayA karAyelI thAya che. rA. hAthagata tathA pagagata vadhelA takho dAMtathI ja chedavA joIe. nakha kApavAnA sAdhanathI nahIM. jethI nakha kApavAnuM sAdhana dhAraNa karatAM adhikaraNa thAya che. ane pAtra alipta rAkhavuM joIe. lepamAM bahudoSano saMbhava hovAthI pAtrano lepa karavo joIe nahi. vanaspati upara raheluM bhaktapAnAdi ke DagalAdi grahaNa karavuM joIe. tenA grahaNamAM te vanaspatikAyanA jIvono bhAra apahAra karAyelo thAya che. jo kAyelA sthAnamAM jIvadayA nimitte pramArjanA karAya che to khullA sthAnamAM pramArjanA karAya. dayAno pariNAma avizeSa che=je pramANe DhaMkAyelA sthAnamAM dayAno pariNAma che te pramANe khullA sthAnamAM paNa che. AvA prakAranI yathAchaMdanI prarUpaNA cAritra viSayaka ane gati
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-pa viSayaka anupAtI yuktine anusaranArI, ane ananupAtI yukti rahita, hoya che. Ima anupAtI-anupAtInA svarUpane kahe che - jene bolato te yathAchaMda jaNAya che. zuM jaNAya che ? te spaSTa kare che - je pramANe nizcita yukti saMgata ja bole che te anupAtI prarUpaNA che. je pramANe je ja mukhapotikA che te ja pratilekhanikA che, ItyAdi. je vaLI bolato sUtrathI apeta=sUtrathI bahAra nirapekSa, pratibhAse che, te ananupAtI yuktine nahi anusAravAra thAya che. je pramANe colapaTTo ja pallA karAo. kema yukti ananupAtI che ? temAM hetu kahe che - colapaTTAne pallA karavAthI jUnA patanano saMbhava hovAne kAraNe sUtranI yuktino bAdha che. athavA sarva ja pado yathAchaMda vaDe bolAyelAM badhAM ja pado, agItArthanA pratibhAsanI apekSAe anupAtI che yuktine anusaranArAM che. gItArthanA pratibhAsanI apekSAe anupAtI che yuktine anusaranArAM nathI. IjhA ane A tenI anya prarUpaNA che. sAgArika zayyAtara, tenA viSayamAM kahe che. zayyAtarane tyAMthI bhikSA grahaNa karavAmAM doSa nathI, UlaTuM zayyAtarane mahAlAbha che. Adi zabdathI sthApanAkulomAM praveza karatAM doSa nathI, paraMtu bhikSAnI zuddhi che, ItyAdi grahaNa karavuM. mAMkaDa AdithI rahita paribhoga karAtA pathaMkAdimAM koI doSa nathI. paraMtu bhUmimAM besavAthI lAghavAdi doSo che. gRhasthanI niSadyAmAM koI doSa nathI. UlaTuM dharmakathAnA zravaNa vaDe lAbha che. gRhasthanA bhAratamAM bhojana kema na karAya ? ahIM-gRhasthatA bhAjapamAM, bhojana karavAmAM doSa nathI, paraMtu suMdara pAtrano upabhoga karavAthI pravacanano anupaghAtarUpa ane anya pAtra bhAranA avahanarUpa guNa che. sAdhvInA upAzrayamAM avasthAnAdimAM zuM doSa che ? koI doSa nathI. kema doSa nathI ? te spaSTa kare che - jyAM tyAM rahelA sAdhue zubha mata pravartAvavuM joIe ane te svane AdhIna che. ane mAsakalpano pratiSedha tenA vaDe yathAchaMda vaDe, karAya che. jo doSa vidyamAna na hoya to mAsakalpa pachI paNa tyAM rahevuM joIe.pA. cAranA viSayamAM gamananA viSayamAM, kahe che - varasAdanA abhAvamAM cAturmAsa madhyamAM vihAra karavAmAM zuM doSa che? arthAt koI doSa nathI. ane vairAjyanA viSayamAM kahe che. sAdhuo vairAjyamAM paNa vihAra karo. je kAraNathI teoe zarIra tyAga karyuM che. tethI teoe upasargo sahana karavA joIe. prathama samavasaraNamAM varSAkAla viSayaka bole che. prathama samavasaraNamAM zuddha vastrAdi kema na grahaNa karAya ? bIjA samavasaraNamAM cAturmAsa sivAyanA mAsakalpAdi vihAramAM udgamAdi doSa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 zuddha che. tethI e grahaNa karAya che. to A zuM vizeSa che ? ane nityavAsamAM prarUpaNA kare che. nityavAsamAM doSa nathI. UlaTuM ghaNA sUtrArthagrahaNAdi svarUpa guNa che. ane zUnya vasatinA viSayamAM kahe che - jo upakaraNanuM koInA vaDe haraNa na thAya to zUnya vasati hote chate kAraNe badhA sAdhu potAnI upadhi mUkIne bahAra gayA hoya to zuM doSa che ? akalpikanA=agItArthanA, viSayamAM kahe che. akalpika vaDe lavAyeluM ajJAtaucha kema grahaNa karAtuM nathI ? arthAt sAdhuoe te AhAra grahaNa karavo joIe; kema ke tenuM ajJAtauMchapaNuM hovAne kAraNe agItArtha sAdhu vaDe lavAyelA AhAranuM ajJAtauchapaNuM hovAne kAraNe, vizeSathI paribhoga yogyapaNuM che. saMbhogamAM bole che - sarva paNa pAMca mahAvratadhArIo sAMbhogika ja che. list akalpikanA viSayamAM vizeSa karIne varNana kare che - gAthA-6mAM akalpika ajJAta uchanuM varNana kareluM tene ja vizeSa karIne varNana kare che. kayA kAraNathI akalpikaHagItArtha vaDe grahaNa karAyeluM prAsuka ajJAtaucha paNa abho thAya che. athavA kalpika vaDe zuM kalpika vaDe gRhItamAM zuM guNa che? koI guNa nathI ja. ubhayamAM paNa kalpika ane akalpika gRhIta kAmuka ajJAtauchamAM paNa, zuddhi avizeSa che. sAMbhogikanA viSayamAM vizeSa kahe che - paMcamahAvratadhArI sarve zramaNo che, tethI eka sAthe kema vAparatA nathI ? jethI eka sAMbhogika ane anya asAMbhogika ema vivaraNa karAya che ? uparamAM batAvelA prakArathI anAlocita guNa-doSavALo yathAchaMda cAritranA viSayamAM vitakavAdI che. AnA pachI gatimAM vitakavAdane ame kahIe chIe. pa8 te yathAvRMda gatimAM A pramANe prarUpaNA kare che - eka gAthApati mukhI, tenA traNa putro che. kSetrakama upajIvika khetIthI jIvanAra, evA te sarva paNa kSetrakamamAM pitA vaDe niyojita karAyA. tyAMete traNa putromAM, eka kSetrakarma je pramANe kahevAyuM te pramANe kare che, eka aTavImAM gayo ane dezadezAMtaramAM bhame che, eka jamIne devakulAdimAM rahe che. kAlAMtare tenA pitA mRtyu pAmyA. teo vaDe sarva paNa pitAnI mUDI che, tethI karIne samAna vibhakta karAI. teomAM je eka vaDe=prathama putra vaDe je upArjita karAyuM te sarvane samAna rIte prApta thayuM. te rIte ApaNA badhAnA pitA tIrthaMkara che. temanA upadeza vaDe sarve zramaNo kAyaklezane kare che. ame karatA nathI. je tamArA vaDe karAyuM te amAruM sAmAnya che. je rIte tame devaloka, sukulanA Agamana ane siddhine pAmazo te rIte ame paNa pAmIzuM. A gAthAno bhAvArtha che. A akSara yojanikA vaLI A che. eka putra kSetramAM gayo potAnA kSetramAM ucita kRtyo karyA, eka aTavImAM dezAMtaramAM paribhramaNa kare che. bIjo eka tyAM ja rahe che. pitA marye chate sarvenuM paNa dhana samAna che te rIte ahIM paNa mAtApitAnA sthAne tIrthaMkara che. kSetra= kSetranuM phaLa evuM dhana vaLI bhAvathI paramArthathI siddhi che. tene tamArI jema=anya sAdhuonI jema, tamArA upArjanathI=anya sAdhuonA saMyamanA pAlanathI, ame paNa prApta karIzuM. II
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 vyavahAra bhASyanA uddharaNa pUrve kahela ke AgamamAM ja yathAchaMdane usUtraprarUpaNAnuM niyata darzana che. mATe yathAchaMda niyamathI usUtrabhASI ja hoya. temAM vyavahArabhASyanI sAkSI ApI. tenAthI nakkI thayuM ke yathAchaMdanI caraNa ane gati viSayaka utsutra prarUpaNA hoya che. have te sarva vacananuM nigamana karatAM kahe che - A rIte yathAchaMdanI paNa utsutra prarUpaNAnI vyavasthAnuM darzana hovAthI; kevI rIte A pramANe=AgaLa kahevAya che te pramANe, chaghastha dvArA nirNaya karAya ? te A pramANe - mArgapatita evA koIka yathAchaMdane anAbhogathI ja usUtrabhASaNa che ane te anaMtasaMsAranuM kAraNa nathI. vaLI, unmArgapatita badhAne AbhogavALA ane anAbhogavALA badhAne, teausUtrabhASaNa, anaMtasaMsAranuM kAraNa ja che; kema ke tIrthocchedanA abhiprAyanuM mULapaNuM che. A kathana chabastha kahe che te ucita nathI. temAM hetu kahe che - sAdhvAcAranA ucchedanuM abhiprAyanuM yathAchaMdamAM paNa savizeSa che. bhAvArtha 'tuthI koI pUrvapakSIe kahela ke AbhogavALA athavA anAbhogavALA unmArgamAM rahelA jIvone nakkI anaMtasaMsAra prApta thAya che. ane zvetAMbara saMpradAyamAM rahelA yathAvRMdo usUtrabhASaNa kare che te koIka aMzamAM kare che. tethI teone usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra thaI zake nahi. vaLI koIke kaheluM ke yathAchaMda mAtra niyamathI usUtrabhASI hoya tevo paNa niyama nathI. te sarvanuM khaMDana karatAM graMthakArazrIe yathAchaMda kevA prakAranI utsutra prarUpaNA kare che te sarva Agama vacanathI batAvIne spaSTa karyuM ke yathAvRMda niyamathI utsutrabhASaNa karanArA che. teo anAbhogathI utsutrabhASaNa kare tevo ekAMta niyama nathI. vaLI, teone usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra na ja thAya tevo ekAMta niyama nathI. paraMtu unmArgamAM rahelA hoya ke sanmArgamAM rahelA yathAvRMda hoya teone teonA adhyavasAya pramANe utkRSTathI anaMtasaMsAra thaI zake che. TIkA : atha ummaggamaggasaMpaAiNa sAhUNa goamA nUNaM / saMsAro a aNaMto hoi ya sammaggaNAsINaM / / 31 / / iti gacchAcAraprakIrNakavacanabalAdunmArgapatitAnAM nihnavAnAmananta eva saMsAro jJAyate na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi cet ? unmArgapatito nihnava eveti kathamaddezyanirNayaH? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavacchedasya kartumazakyatvAt, guNabhedAdineva kriyAdi
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 viparyAsamUlakadAlambanaprarUpaNayA'pyunmArgabhavanAvizeSAd / na hi 'mArgapatita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmArgagAmI / atha yathAchandAdInAmapyunmArgagAmitvamiSyata eva, na tvanantasaMsAraniyamaH, tanniyamAbhidhAyakavacane unmArgamArgasaMprasthitapadena tIrthocchedAbhiprAyavata eva grahaNAditi ced? aho kiMcidapUrvaM yuktikauzalam ! yaduktavacanabalAttIrthocchedAbhiprAyavatAM nihnavAnAmanantasaMsAraniyamasiddhau padavizeSatAtparyagrahaH, tasmiMzca sati tatsiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase / saMpradAyAdIdRzo'rtho gRhIta iti na doSa iti ced? na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nihnavAnAmapi saMkhyAtAdibhedabhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd, unmArgamArgasaMprasthitAnAM tIvrAdhyavasAyAnAmeva grahaNe bAhulyAbhiprAyeNa vA vyAkhyAne doSAbhAvAd / na cedevaM tadA 'vayameva sRSTisthityAdikAriNaH' ityAdyutsUtrabhASiNo'navacchinnamithyAtvasantAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrajIvasyApyanantasaMsArotpattiH prasajyeta, na caitadazAstrIyaM vacanam, triSaSTIyanemicaritrepyevamuktatvAt / tathA hi - 'pratipadya tathA rAmo jagAma bharatAvanau / tathaiva kRtvA te rUpe darzayAmAsa sarvataH / / evamUce ca bho lokAH ! kRtvA nau pratimAH zubhAH / prakRSTadevatAbuddhyA yUyaM pUjayatAdarAt / / vayameva yataH sRSTisthitisaMhArakAriNaH / vayaM diva ihAyAmo yAmazca svecchayA divam / / nirmitA dvArakAsmAbhiH saMhatA ca yiyAsubhiH / kartA hartA ca nAnyo'sti svargadA vayameva ca / / evaM tasya girA lokaH sarvo grAmapurAdiSu / pratimAH kRSNahalinoH kAraMkAramapUjayan / / pratimArcanakartRNAM mahAntamudayaM dadau / / sa surastena sarvatra tadbhakto'bhUjjano'khilaH / / ' iti / / 5 / / TImArtha : atha ..... iti / / 'atha'thI pUrvapakSI cha - "bhAsaMpravRtta sanmAnA nA 42nAapA sAdhune gautama ! kharekhara anaMtasaMsAra thAya che." e prakAre gacchAcAra prakIrNakanA baLathI ubhArgapatita evA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 vihatavone anaMta ja saMsAra jaNAya che. paraMtu yathAvRMdAdine paNa anaMtasaMsAra jaNAto nathI; kema ke apara mArganA AzrayaNano abhAva che. e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - unmArgapatita nihAva che te rIte uddezyano nirNaya kevI rIte thayo ? arthAt thaI zake nahi; kema ke sAdhu padathIegacchAcAra prakIrNakatA uddharaNamAM rahelA sAdhu padathI bauddhAdi saMnyAsIono vyavaccheda thavA chatAM paNa yathAvRMdAdinA vyavacchedane karavA mATe azakyapaNuM che. ahIM prazna thAya ke yathAchaMdano vyavaccheda kema na thaI zake ? temAM hetu kahe che - guNabhedAdinI jema=nikUvo je guNabhedAdi kare che tenI jema kriyAdi viparyAsamUla kadAlaMbananI prarUpaNAthI paNa unmArganA bhavanano avizeSa che yathAchaMdane unmArganI prApti avizeSathI che. kema unmArga bhavana nihanavonI jema yathAchaMdane samAna che? tethI kahe che - mArgapatita che teTalAthI ziSTAcArano nAzaka yathAvRMdAdi paNa unmArgagAmI nathI ema nahIM. athathI pUrvapakSa kahe che ke yathAvRMdAdione paNa unmArgagAmIpaNuM icchAyuM ja che. paraMtu anaMtasaMsArano niyama nathI yathAzRMdAdione anaMtasaMsAra prApta thAya evo niyama nathI; kema ke tenA niyamanA abhidhAyaka vacanamAM-anaMta saMsAranA niyamanA abhidhAyaka evA gacchAcAra prakIrNakanA vacanamAM, unmArgarUpamArgasaMprasthitapadathI tIrthocchedanA abhiprAyavALAnuM ja grahaNa che, e pramANe jo pUrvapakSa kahe to graMthakArazrI kahe che - aho ! kaMIka apUrva yuktinuM kauzalya tAruM che arthAt yukti rahita tAruM vacana che. kema yukti rahita che ? te spaSTa kare che - je kAraNathI ukta vacananA balathIegacchAcAra prakIrNakamAM kahelA vacanathI, tIrthoccheda abhiprAyavALA niphlone anaMtasaMsAranA niyamanI siddhi thaye chate padavizeSatA tAtparyanuM grahaNa thAya unmArga saMprasthita padano vizeSa tAtparya graha thAya=gacchAcAra prakIrNakamAM kahela unmArgarUpamArgasaMprasthita padano tIrthocchedanA abhiprAyavALA grahaNa karavAnA che e prakAranA vizeSa tAtparyano graha thAya. ane te hote chate padanA vizeSa tAtparyano graha hote chate, tenI siddhi cheegacchAcAra prakIrNaka graMthanA vacananA baLathI tIrthocchedanA abhiprAyavALA nihnavone anaMtasaMsAranA niyamanI siddhi che, e prakAre anyonyAzrayadoSane AvatA tuM joto nathI. ahIM pUrvapakSa kahe ke saMpradAyathI Avo artha gacchAcAra prakIrNakanA unmArga saMprasthita-padato Avo artha, grahaNa karAyo che, ethI doSa nathI=anyonyAzrayadoSa nathI. e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che ke tArI vAta barAbara nathI; kema ke saMpradAyathIsuvihitanA saMpradAyathI, adhyavasAyane AzrayIne vidvavone paNa saMkhyAtAdi bhedathI bhedAyelA ja saMsAranuM siddhapaNuM che. athavA unmArgarUpamArgasaMprasthita tIvra adhyavasAyavALAonA grahaNamAM= gacchAcAra prakIrNakamAM kahela unmArgarUpamArgasaMprasthita evA tIvra adhyavasAyavALAone
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 ja unmArga saMprasthita padathI grahaNa karavAmAM, athavA bAhulyAbhiprAyathI vyAkhyAnamAM=unmArgarUpamArgasaMprasthita bahulatAe anaMtasaMsArI thAya che e prakAranA vyAkhyAnamAM, doSano abhAva che. ane jo Ama na svIkAro to=adhyavasAyane AzrayIne ja nihnavone anaMtasaMsAra che ema na svIkAro to, "ame ja sRSTi ane sthiti Adine karanArA chIe" ityAdi utsUtrane bolanArA anavacchinna mithyAtvanA saMtAnanA parama hetu=satata mithyAtvanA pravAhanA parama kAraNa, tIrthocchedanA abhiprAyavALA balabhadranA jIvane paNa anaMtasaMsAranI utpatti thAya. 29 A=balabhadranA jIve anavacchinna mithyAtvanA saMtAnanA parama hetu evA utsUtrabhASaNane kareluM che e, azAstrIya vacana nathI; kema ke triSaSTinA nemicaritramAM paNa A pramANe=AgaLa kahevAya che e pramANe, uktapaNuM che. - ane te 'tathAdi'thI spaSTa kare che "te pramANe svIkArIne=kRSNa mahArAjAnuM vacana te pramANe svIkArIne rAma=balabhadrano jIva bharatAvanimAM=bharatakSetramAM, gayA. te pramANe ja karIne=je pramANe narakanA jIva evA kRSNa sAthe potAnA apayaza nivAravA mATe kathana karAyuM te pramANe ja karIne, sarvathI te be rUpo=balabhadra ane kRSNanAM be rUpo batAvAyAM ane A pramANe kahevAyuM. he loko ! amArA benI supratimA karIne prakRSTa evA devatAnI buddhithI AdarapUrvaka tame pUjo. je kAraNathI ame ja sRSTinI sthitinA ane sRSTinA saMhArane karanArA chIe. ame ja devamAMthI ahIM=pRthvImAM, AvIe chIe ane svaicchAthI devamAM jaIe chIe. amArA vaDe dvArikA nirmANa karAI ane javAnI icchAvALA evA amArA vaDe dvArakA saMharaNa karAI. kartA=jagatanA kartA, hartA=jagatano nAza karanAra, anya nathI ane ame ja svarganA denArA chIe. A rIte tenI vANIthI=balabhadranA jIva evA rAmanI vANIthI, sarva loka gAma, nagarAdimAM kRSNa ane balabhadranI pratimAne ka2I ka2Ine pUjavA lAgyA ane te sure=balabhadranA jIva evA deve pratimA arcana karanArAone moTA udayane ApyuM. te kAraNathI sarvatra teno bhakta akhila loka thayo." 'kRti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. pa bhAvArtha : 'atha'thI pUrvapakSI gacchAcAranA vacananA baLathI unmArgapatita nihnavane anaMtasaMsAra che, yathAchaMdane nathI tema sthApana kare che tene graMthakArazrI kahe che gacchAcAra prakIrNakamAM unmArgarUpamArgasaMprasthita zabdathI nihnavanuM ja grahaNa che tevo nirNaya thaI zakato nathI; kema ke gacchAcAra prakIrNakamAM 'sAdhu' zabdathI anyadarzananA saMnyAsIono vyavaccheda thaI zake. paraMtu yathAchaMdAdino vyavaccheda thaI zake nahIM. kema yathAchaMdano vyavaccheda thaI zake nahi ? temAM yukti batAvatAM kahe che jema nihnavAdi bhagavAne kahelA koIka padArthano bheda kare che tethI bhagavAnanA vacanathI anyathA kathanarUpa guNanA bhedanI prApti thAya che tema yathAchaMdAdi jIvo je kriyAdino viparyAsa kare che, tenAthI paNa kadAlaMbananI prarUpaNA thAya che. mATe te unmArgasvarUpa ja che. tethI gacchAcAranA vacanathI jema jainazAsanamAM rahelA niSnavonuM grahaNa thaI zake che tema jainazAsanamAM rahelA yathAchaMdanuM paNa grahaNa thaI zake; kema ke
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 bhagavAnanA mArgamAM rahelo che eTalA mAtrathI yathAchaMda ziSTa evA bhagavAne batAvela sAdhvAcArano nAzaka hovAthI unmArgagAmI nathI ema nathI. mATe unmArgagAmI evA yathAchaMdane paNa tenA pariNAmanA utkarSathI anaMtasaMsAra thaI zake che. ahIM pUrvapakSI kahe ke yathAzRMdAdi jIvone ame unmArgagAmI svIkArIe chIe. paNa teone anaMtasaMsArano niyama nathI; kema ke anaMtasaMsAranA niyamane kahenArA gacchAcAra prakIrNakanA vacanamAM unmArgarUpamArgasaMprasthita padathI tIrthanA ucchedanA abhiprAyavALAnuM ja grahaNa che. A prakAranA pUrvapakSIya vacanamAM kaTAkSathI graMthakArazrI kahe che - "A tAruM apUrva yuktikauzala che." kema tenI yukti ucita nathI ? te spaSTa karatAM kahe che ke gacchAcAranA vacanathI tIrthocchedanA abhiprAyavALA nirnavone anaMtasaMsAranI siddhi che tema siddha thAya to unmArga saMprasthita pada dvArA vizeSa tAtparyanuM grahaNa karAya. arthAt unmArgarUpamArgasaMprasthita pada dvArA tIrthocchedanA abhiprAyavALAnuM ja grahaNa che tevuM vizeSa tAtparyanuM grahaNa thAya=unmArgarUpamArgasaMprasthita pada dvArA vizeSa tAtparyanuM grahaNa thAya, to gacchAcAranA vacanathI tIrthocchedanA abhiprAyavALA nirnavone anaMtasaMsAranA niyamanI siddhi thAya. A prakAre anyonyAzrayadoSane pUrvapakSI joto nathI. tethI tenuM vacana yukti rahita che ema graMthakArazrIe sthApana karyuM. tyAM anyonyAzraya doSanA parihAra arthe pUrvapakSI kahe ke gacchAcAranA vacanamAM unmArgarUpamArgasaMprasthita padathI tIrthocchedanA abhiprAyavALAnuM grahaNa saMpradAyathI thAya che, mATe doSa nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke bhagavAnanA zAsanamAM suvihitonA saMpradAyamAM adhyavasAyane AzrayIne ja nidbhava hoya ke bIjA koI paNa hoya te sarvane saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMtasaMsAranI prApti thAya che. tethI unmArga saMprasthita tIvra adhyavasAyavALAne ja grahaNa karIne gacchAcAra prakIrNakanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave to doSa nathI. athavA 'unmArgarUpamArgasaMprasthita jIvone bahulatAe tIvra adhyavasAya thAya che tene AzrayIne teone anaMtasaMsAra kahelo che, tema svIkAravAmAM Ave to doSa nathI; paraMtu nikUvone niyamA anaMtasaMsAra che tevuM kathana gacchAcAra prakIrNakanA vacanathI siddha thaI zake nahi. kema siddha thaI zake nahi ? tenI puSTi karavA arthe lakhe che - jo unmArgarUpamArgasaMprasthita evA nirnavone anaMtasaMsAra svIkArIe to balabhadranA jIve je utsutrabhASaNa karyuM che te satata mithyAtvanA saMtAnanuM parama hetu che ane tIrthocchedanA abhiprAyavALuM che; kema ke bhagavAnanA tIrtha karatAM viparIta tIrthanI sthApanA karI che mATe temane anaMtasaMsAranI prApti thavI joIe. vastutaH balabhadranA jIvane usUtrabhASaNa karyA pachI paNa devabhavanA pachInA bhAvamAM mokSanI prApti che. mATe usUtrabhASaNa karyA pachI utrabhASaNakALamAM vartatA mithyAtvanA pariNAmanI anivRttinA AdhAre saMsAranI vRddhi hAninI prApti che. AthI ja balabhadranA jIvane usUtrabhASaNakALamAM prApta thayeluM mithyAtva e bhavamAM ke uttaranA bhavamAM sAmagrIne pAmIne nivartana pAme che. tethI anaMtasaMsAranI prApti nathI. paNa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 avataraNikA : nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyataM, niyatotsUtraM ca nihnavatvakAraNaM ata evAparAparotsUtrabhASiNAM yathAchandatvameva, niyatotsUtrabhASiNAM ca nihnavatvameva / taduktamutsUtrakandakuddAlakRtA - tasmAdaniyatotsUtraM yathAchandatvameSu na / tadavasthitakotsUtraM nihnavatvamupasthitam / / iti / etadeva ca niyamato'nantasaMsArakAraNam / ata eva 'yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena svoktavacanaM sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati na punarutsUtrabhayena tyajati, sa hyunmArgapatita ivAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt, tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nihnavasyevAsadAgrahattvAd' ityasmanmatam / ityAzaGkAyAmAha - avataraNikArya : nanuM'thI pUrvapakSa kahe che ke balabhadranuM A utsutravacana svArasika nathI kRSNanA vacanathI thayuM che. svAbhAvika potAnA vacanathI thayuM nathI, AthI di ta nathI=sadA te prakAre viparIta prarUpaNA karavAno adhyavasAya nathI. niyata usUtra nidvavatvanuM kAraNa che. AthI niyata usUtrabhASaNa nirtavatvanuM kAraNa che AthI ja, apara-apara usUtrabhASaNa karanArAonuM yathAdapaNuM ja che ane niyata usUtrabhASaNa karanArAonuM nirtavatva ja che. tepUrvamAM kahyuM ke apara usUtrabhASaNanuM yathAchaMdapaNuM che ane niyata usUtrabhASaNanuM vidvavatva che te, usUtrakaMdakuddAlakRta evA dharmasAgarajI vaDe kahevAyuM che - te kAraNathI aniyata usUtrarUpa yathAchaMdapaNuM AmanAmAM nathI. te kAraNathI avasthita usUtrarUpa nihnavatva upasthita che. "rUti' zabda usUtrakaMdakuddAlakRtanA vacananA samApti mATe che. ane A ja avasthita usUtrarUpa nihnavatva ja, niyamathI anaMtasaMsAranuM kAraNa che. AthI ja niyata usUtrabhASaNa niyamathI anaMtasaMsAranuM kAraNa che AthI ja, je koI mArgapatita paNa mArgamAM raheto paNa, usUtrabhASaNa karIne abhimAnAdinA vazathI potAnA kahevAyelA vacanane sthira karavA mATe kuyuktinuM udbhAvana kare che paraMtu usUtratA bhayathI tyAga karato nathI=potAnuM vacana tyAga karato nathI te unmArgamAM rahelAnA jevo ja jANavo; kema ke liyata usUtrabhASIpaNuM che. ahIM prazna thAya ke anyadarzananA mArgane jeoe Azraya karyo nathI teone unmArgapatita kema kahevAya ? tethI bIjo hetu kahe che - tenuM-potAnA usUtrabhASaNane sthira karanAranuM, apara mArganA AzrayaNano abhAva hovA chatAM paNa nihatavanI jema asad AgrahapaNuM che, mATe unmArgapatita jevo che ema saMbaMdha che. A pramANeno amAro mata che. e prakAranI pUrvapakSanI AzaMkAmAM kahe che -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 bhAvArtha : pUrvagAthAmAM aMte graMthakArazrIe sthApana karyuM ke tIrthocchedanA abhiprAyavALA anaMtasaMsAra svIkAravAmAM Ave to balabhadranA jIvane paNa anaMtasaMsAranI prApti thAya. tenuM samAdhAna karIne potAno abhiprAya batAvatAM pUrvapakSI kahe che ke balabadranA jIve kRSNanA kahevAthI potAnI hInatAnA parivAra mATe navA mArganI sthApanA karI, paraMtu te mArga pratye potAne svarasa nathI tethI te navA mArganI sthApanA karyA pachI te ja mArga tattva che tevI ruci teone nathI. mATe balabhadranA jIvanuM usUtrabhASaNa niyatausUtrabhASaNa nathI. jeo niyatautsutrabhASaNa kare che teo bhagavAnanA vacanano apalApa karanAra hovAthI ninava che, teone niyamathI anaMtasaMsAranI prApti thAya. vaLI jeo bhagavAnanA zAsanamAM rahelA che ane utsatra bolyA pachI tene sthira karavA prayatna kare che teo paNa unmArgamAM rahelA jIvo jevA ja che. tethI te sarvane anaMtasaMsAra ja thAya. A prakAre niyatasUtra sAthe anaMtasaMsAranI vyAptine svIkArIne adhyavasAyane AzrayIne anaMtasaMsArane nahIM svIkAranAra pUrvapakSInA matane batAvIne tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - gAthA : NiyaussuttaNimittA saMsArANatayA Na suttuttA / ajjhavasAyo'Nugao bhitro cciya kAraNaM tIse / / 6 / / chAyA : niyatotsUtranimittA saMsArAnantatA na sUtroktA / adhyavasAyo'nugato bhitra eva kAraNaM tasyAH / / 6 / / anvayArtha : fthaDaskuttamattA=niyatosUtra nimitta, saMsArabaMtA=anaMta saMsAratA, sujuttA =sUtramAM kahevAI nathI. jhabhbhavasAyoDayrgo=adhyavasAya anugata, mitro vi=bhinna ja tIre tenuM saMsAranI anaMtatAnuM, vAraVi=kAraNa, che. gAthArtha : niyatosUtra nimitta anaMtasaMsAratA sUtramAM kahevAI nathI. adhyavasAya anugata bhinna ja tenuM saMsAranI anaMtatAnuM, kAraNa che. ll ll TIkA - Niyaussuttati / niyatotsUtraM nimittaM yasyAM sA tathA, saMsArAnantatA na sUtroktA, niyatotsUtraM vinA'pi maithunapratisevAdyunmArgasamAcaraNatadvandanAdinA'pyanantasaMsArArjanena vyabhicArAt / na cotsUtra
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 bhASaNajanye'nantasaMsArArjane niyatotsUtrabhASaNasyaiva hetutvAnna doSaH, tAdRzakAryakAraNabhAvabodhakaniyatasUtrAnupalambhAd, 'ussuttabhAsagANaM bohINAso aNaMtasaMsAro' ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kAryakAraNabhAvagrAhakatvAd / uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ced? naitadevam, tathA sati yathAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya tvadabhiprAyeNAparAparabhAvena gRhItamuktotsUtrasya niyatotsUtrabhASitvAbhAvAt / tathA ca - savvappavayaNasAraM mUlaM saMsAraduHkhamukkhassa / saMmattaM mailittA te duggaivaDDayA huMti / / ityAdibhASyavacanavirodhaH / atha yathAchandasyApi yasyAnantasaMsArArjanaM tasya kliSTAdhyavasAyavizeSAdeva, unmArgapatitasya nihnavasya tu niyatotsUtrabhASaNAdeveti na doSa iti ced ? na, evaM satyaniyatahetukatvaprasaGgAd, 'aniyatahetukatvaM ahetukatvaM nAma' iti vyaktamAkare (syaadvaadrtnaakre)| tathA ca 'vipratipanna unmArgastho'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd' ityatrAprayojakatvam / TIkArca - niyatasUtra .... DutrAprayogavitvam " f suttati' pratIka che. niyata usUtra nimitta che jene te, tevuM che-niyatasUtranimitta che, ane niyatausUtranimitta saMsAranI anaMtatA sUtrokta nathI; kema ke niyatosUtra vagara paNa maithuna pratisevAdi usmArganuM AcaraNa, ane tavaMdanAdi dvArA paNasunmArganuM AcaraNa karanArA sAdhune vaMdanAdi dvArA paNa, anaMtasaMsAranuM arjata hovAne kAraNe vyabhicAra che-niyatasUtrabhASaNa anaMtasaMsAra pratye vyabhicArI kAraNa che. usUtrabhASaNajanya anaMtasaMsAranA arjanamAM niyatosUtrabhASaNanuM ja hetupaNuM hovAthI doSa nathI="niyatosUtrabhASaNane anaMtasaMsAranuM hetu che ema svIkAravAmAM doSa nathI', ema na kahevuM; kema ke tevA prakAranA kArya-kAraNabhAvanA bodhaka evA niyatasUtrano anupalaMbha che. ahIM koika kahe ke "usUtrabhASaka jIvone bodhinAza ane anaMtasaMsAra thAya che" tevuM vacana che, tenA baLathI niyatasUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa che tema svIkArI zakAze. tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI hetu kahe che -- "usUtrabhASaka jIvone bodhino nAza ane anaMtasaMsAra thAya che." ItyAdi vacanonuM sAmAnyathI ja niyatosUtranA vibhAga-aniyatosUtra ityAdi vibhAga vagara sAmAnyathI ja, kAryakAraNabhAvanuM grAhakapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke tyAM sAmAnyathI usUtrane kahenArA anaMtasaMsAranA vacanamAM, uttarakAle niyatatva nAmano vizeSa kalpAya che-niyata usUtrabhASaNa anaMtasaMsArano hetu che e pramANe vizeSa
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 kalpAya che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - e=pUrvapakSI kahe che ke, A pramANe pUrvapakSI kahe che e pramANe, nathI. kema pUrvapakSI kahe che e pramANe nathI ? temAM hetu kahe che - te pramANe hote chate pUrvapakSI kahe che e pramANe hote chate, koI paNa yathAchaMdanI anaMtasaMsAranI anupapattino prasaMga che; kema ke tArA abhiprAyathI pUrvapakSInA abhiprAyathI, apara-apara bhAvathI gRhIta ane mukta usUtravALA evA teno=je yathAide je usUtrabhASaNa grahaNa kareluM che tene pAchaLathI mUkI de che ane anya usUtrabhASaNa kare che tevA yathAchaMdano, niyata usUtrabhASIpaNAno abhAva che. ane te rIte yathAchaMda niyata usUtrabhASI nahIM hovAnA kAraNe anaMtasaMsAranI anupAtino prasaMga pUrvapakSI svIkArI le te rIte, "sarva pravacanano sAra, saMsAranA duHkhanA mokSanuM mUla evA samyaktane malina karIne teo yathAvRMdo durgatinA vardhaka thAya che." ItyAdi bhASyavacanano virodha che. "tha'thI pUrvapakSI kahe che ke je yathAchaMdane paNa anaMtasaMsAranuM arjana che tene kliSTa adhyavasAya vizeSathI ja che-mithyAtvanI pariNativALA kliSTa adhyavasAyathI ja, che, vaLI ubhArgapatita evA nitavane niyata usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra che. ethI doSa nathI niyatosUtra bhASaNane anaMtasaMsAranuM kAraNa svIkAravAmAM doSa nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che="tArI vAta barAbara nathI kema ke Ama hote chate niyata usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra nihnavone thAya che ane kliSTa adhyavasAya vizeSathI anaMtasaMsAra yathAchaMdane thAya che ema hote chate, aniyataetakatvano prasaMga che-anaMtasaMsAranA arjana pratye niyata hetuM nathI. tema mAnavAno prasaMga che, ahIM pUrvapakSI kahe che anaMtasaMsAra pratye aniyata hetune hetu tarIke svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI graMthakArazrI kahe che - "aniyata hetupaNuM e ahetupaNuM che". e pramANe AkaramAM syAdvAdarasnAkaramAM, vyakta che. ane te rIte yathAchaMdane kliSTa adhyavasAya vizeSathI anaMtasaMsAra thAya che. ane nitavane niyata usUtrabhASaNathI ja anaMtasaMsAra thAya che. ema svIkAravAthI aniyata hetunatvano prasaMga che te rIte, viparIta rIte svIkAranAra unmArgamAM rahetA, anaMtasaMsArI che; kema ke niyata usUtrabhASIpaNuM che." e prakAranA AmAM anumAnamAM, aprayojakapaNuM che hetunuM aprayojakapaNuM che. bhAvArtha gAthAnA pUrvArdhamAM graMthakArazrIe pUrvapakSane uttara ApatAM kahyuM ke niyata usUtra nimittaka saMsAranI anaMtatA sUtrokta nathI. te kathanane atyAra sudhI graMthakArazrIe spaSTa karyuM che. ane tyAM yukti ApelI ke maithuna pratisevAdi, unmArganI AcaraNA, zithilAcArI sAdhune vaMdanAdithI paNa anaMtasaMsAranuM arjana che. mATe niyatautsutrabhASivarUpa hetu vyabhicArI che. je vyabhicArIhetu hoya tenAthI sAdhyanI siddhi thAya nahi. te vyabhicAradoSa nivAravA mATe pUrvapakSIe yukti ApI ke usUtrabhASaNajanya je anaMtasaMsAra thAya che tenA pratye niyatausUtrabhASaNa ja hetu che. tema kahevAthI te prApta thayuM ke anaMtasaMsAranI prApti maithuna
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 pratisevAdithI paNa thAya che ane utsutrabhASaNathI paNa thAya che ane usUtrabhASaNathI je anaMtasaMsAra thAya che te anya usUtrabhASaNathI thatuM nathI paraMtu niyata usUtrabhASaNathI ja thAya che. A kathanamAM graMthakArazrIe kahyuM ke niyata usUtrabhASaNathI ja anaMtasaMsAra thAya che, anya utsutrabhASaNathI nahi, evo artha batAvanAra koI sUtra prApta thatuM nathI. mATe niyata usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra thAya che tevo niyama bAMdhI zakAya nahi. tyAM pUrvapakSIe kahyuM ke "utsutrabhASaNa karanArane bodhino nAza ane anaMtasaMsAra che." ityAdi vacanomAM je sAmAnya kAryakAraNabhAva batAvAyo che, tyAM te sUtranA arthamAM niyatatva nAmanI vizeSa kalpanA karAya che. tethI niyata usUtrabhASaNa anaMtasaMsArano hetu che tevo artha siddha thaze. tenuM nivAraNa karatAM graMthakArazrIe kahyuM ke jo niyata usUtrabhASaNa karanArane anaMtasaMsAra che tema svIkAravAmAM Ave to koI paNa yathAchaMdane anaMtasaMsAranI prApti thaI zake nahi tema mAnavuM paDe; kema ke pUrvapakSanA abhiprAyathI yathAchaMda niyata usUtrabhASI nathI ane koI yathAchaMdane anaMtasaMsAra nathI tema svIkArIe to "sarva pravacanano sAra" ityAdi bhASyavacanano virodha Ave. te bhASya vacanamAM kahyuM che ke yathAvRMda sAdhu sarva pravacanano sAra ane saMsAranA duHkhathI mokSanuM kAraNa evuM samyakta malina karIne durgati vardhaka thAya che. tethI phalita thAya ke yathAchaMda samyaktane malina karIne durgatinI vRddhi kare che ane samyakta malina thavAthI anaMtAnubaMdhIno udaya thAya che. ane anaMtAnubaMdhInA udayakALamAM mithyAtvanA udayathI anaMtasaMsAranuM arjana thaI zake che. mATe koI paNa yathAchaMdane usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra nathI evuM kahI zakAya nahi. A doSanA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke yathAchaMdane anaMtasaMsAranuM arjana kliSTa adhyavasAyathI thAya che. mATe "sarva pravacanano sAra" ityAdi bhASyavacanano virodha thaze nahi ane unmArgapatita ninavane niyata usUtrabhASaNathI ja anaMtasaMsAra thAya che tema svIkArI zakAze. A kathana paNa pUrvapakSInuM yukta nathI; kema ke Ama svIkAravAthI anaMtasaMsAranI prApti pratye koI niyata hetu che tevo artha prApta thAya nahi. paraMtu bhinna bhinna adhyavasAyathI anaMtasaMsAra thAya che tema mAnavuM paDe. vAstavika rIte niyata kArya pratye niyata ja hetu hoI zake ane niyata kArya pratye aniyata hetune heturUpe svIkArI zakAya nahi tema "AkaramAMka syAdvAdaratnAkaramAM kahyuM che. AnAthI e phalita thAya ke koI paNa bAhya pravRtti karatI vakhate anaMtasaMsAranI prApti thAya che. te anaMtasaMsAranI prApti pratye tene anurUpa kliSTa adhyavasAya badhAne samAna ja hoya che; kema ke samAna anaMtasaMsAranI prApti pratye tene anukULa kliSTa adhyavasAya asamAna svIkArIe to jevo adhyavasAya che tevuM ja phaLa maLe che tevo niyama rahe nahi. karmabaMdha pratyenI kAryakAraNabhAvanI vyavasthAmAM samAna adhyavasAyathI samAna ja kArya thAya. te prakAre kAryakAraNabhAva svIkArAya che. phakta maithuna pratisevanA karanAra jIva ane utsutrabhASaNa karanAra jIva samAna anaMtasaMsAranuM arjana kare te vakhate anaMtasaMsAranA arjana pratye mithyAtvanA udayarUpa kliSTatA baMnenI samAna che ane utsutrabhASaNakALamAM je mAnAdi kaSAya che ane maithuna pratisevanAkALamAM je rAgAdibhAvo che tene anurUpa anya prakAranA pApabaMdhamAM paraspara vilakSaNatA prApta thAya. A sarva kathanathI zuM phalita thayuM ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che -
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA pUrvapakSa anumAna kare che ke viparIta mArgamAM rahelA ane viparIta mArga svIkAranArA anaMtasaMsArI che; kema ke niyata utsUtrabhASI che. A kathanamAM graMthakA2zrI kahe che ke niyata utsUtrabhASitvarUpa hetu anaMtasaMsArano prayojaka nathI; kema ke anaMtasaMsAranI prApti, tene anurUpa kliSTa adhyavasAyavizeSathI ja thAya che. paraMtu niyata utsUtrabhASaNathI thatI nathI. 39 TIDA : kiM tarhi anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityAha - tasyAH - saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMjJitaH kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAt svAtaMtryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam, vyavahArAdezAcca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatvaM vA, zabdamAtrAnugatatIvrAdhyavasAyasahakRtAyAstatpUrvikAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetutvavyavahArAt sa ca tIvrAdhyavasAya AbhogavatAmanAbhogavatAM vA zAsanamAlinyanimittapravRttimatAM raudrAnubandhAnAM syAd, anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRttau mahAmithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakaprakaraNe (23-1-2) yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi varttate / sa tanmithyAtvahetutvAdanyeSAM prANinAM dhruvam / / badhnAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthanibandhanam / / zAsanamAlinyanimittapravRttizca nihnavAnAmiva yathAchandAdInAmapyaviziSTeti ko'yaM pakSapAtaH ? yaduta nihnavAnAmanantasaMsAraniyama eva, yathAchandAdInAM tvaniyama iti, anAbhogenApi viSayavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd, aniyatotsUtrabhASaNasya niHzaGkatAbhivyaJjakatayA sutarAM tathAbhAvAt / yathAhyAbhogenotsUtrabhASiNAM rAgadveSotkarSAdatisaMklezastathA'nAbhogenotsUtrabhASiNAmapyaprajJApanIyAnAM mohotkarSAdayaM bhavannanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazuddhirapyapramANam, mArgAnanusAritvAt, taduktamaSTakaprakaraNe- (22/1-2-3) bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA / / rAga dveSazca mohazca bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSo'sya tattvataH / / tathotkRSTe ca satyasmin zuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpanirmitaM nArthavad bhavet / / iti / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA- 6 TIkArya : viM tardi. ti | gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che - to anaMtasaMsAratAmAM anugata niyAmaka zuM che? tethI kahe che - tenuM saMsAranI anaMtatAnuM kAraNa bhinna jasusUtrabhASaNa, maithuna pratisevanAdi kRtyothI bhinna jIva anugata adhyavasAyaausUtra bhASaNAdi sarva kRtyomAM anusaranAro evo adhyavasAya tIvratya saMjJAvALo che. "kevalIthI nizcaya karAto che" e adhyAhAra che, jenuM tIvratva saMzita, kevalI vaDe jaNAtA evA adhyavasAyanuM, saMgrahanA AdezathI=saMgraha vayanI dRSTithI svataMtrapaNA vaDe * utsutra bhASaNAdi kRtyothI svataMtrapaNA vaDe ja, temAM anaMta saMsAranI prAptimAM anugata hetupaNuM che. ane vyavahAranA AdezathI vyavahAranayanI dRSTithI kriyAvizeSamAM anaMta saMsAranuM kAraNa evI utsutrabhASaNAdi kriyAvizeSamAM, sahakArIpaNuM che athavA ghaTakapaNuM che anaMta saMsAranA kAraNIbhUta evA tIvra adhyavasAyanuM sahakArIpaNuM che athavA ghaTakapaNuM che; kema ke zabdamAtra anugata tIvra adhyavasAyathI sahakRta evI athavA tapUrvakanI tIvra adhyavasAyapUrvakanI, pApakriyAnuM anaMtasaMsAranA hetutvano vyavahAra che. ane te tIvra adhyavasAya AbhogavALA athavA anAbhogavALA zAsanamAlityanI nimitta evI pravRtti karanArA raudra anubaMdhavALA jIvone thAya. ahIM prazna thAya ke te tIvra adhyavasAya AbhogavALAne thaI zake paNa anAbhogavALAne kema thAya ? temAM hetu kahe che - anAbhogathI paNa zAsanamAlinI pravRttimAM mahAmithyAtvanA arjatano upadeza che. aSTaka prakaraNamAM, te kahevAyuM cheHanAbhogathI paNa zAsanamAlityanI pravRttimAM mahAmithyAtvanuM arjata che ema pUrve je kahyuM te kahevAyuM che. "zAsananA mAlicamAM anAbhogathI paNa je pravarte che. te tattenA vaDe zAsanamAlinya vaDe anya prANIonA dhruva mithyAtvanuM hetupaNuM hovAthI, prakRSTa saMsAranuM kAraNa, vipAkamAM dAruNa, ghora, sarva anarthanuM kAraNa evuM atyaMta te jamithyAtva ja bAMdhe paNa che." vaLI yathAvRMda Adine usUtrabhASaNathI anaMtasaMsAra thaI zake che. te spaSTa karavA mATe anya yukti batAve che - ane zAsanamAlicamAM nimittanI pravRtti vihunavonI jema yathAvRMdAdine paNa aviziSTa ja che ethI A zuM pakSapAta che? je nihnavone anaMtasaMsArano niyama ja che, yathAvRMdAdine vaLI aniyama che anaMta saMsArano aniyama che. arthAt A prakArano pakSapAta yukta nathI; kema ke anAbhogathI paNa viSayavizeSatA drohanuM mahA kalyANanA kAraNarUpa evA bhagavAnanA zAsanarUpa viSayavizeSatA drohatuM, viSama vipAkanuM hetupaNuM che. vaLI yathAvRMdAdine anaMtasaMsAra thavAnI ghaNI saMbhAvanA che e spaSTa karavA arthe anya hetu kahe che -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 aniyata usUtrabhASaNanuM yathAchaMda je atiyata usUtrabhASaNa kare che tenuM, niHzaMkatAnuM abhivyaMjakapaNuM hovAthI bhagavAnanA zAsanathI viparIta kathana dvArA bhagavAnanA zAsanano vinAza thaze tenA pratye niHzaMkatAnuM abhivyaMjakapaNuM hovAthI, atyaMta tathAbhAva che=anaMta saMsAranA pratye kAraNabhAva che. pUrvamAM kahyuM ke nirnavonI jema yathAvRMdAdine paNa anaMtasaMsAra thaI zake che. kema thaI zake che ? te vizeSathI spaSTa karavA arthe kahe che - je pramANe AbhogathI usUtrabhASIone=A bhagavAnanA vacanathI viruddha che tema jANavA chatAM potAnA mAtAdi kaSAyane vaza usUtrabhASIone, rAga-dveSatA utkarSathI ati saMkleza thAya che, te rIte anAbhogathI usUtrabhASI paNa aprajJApanIya jIvone mohanA utkarSathI thato AgarAgadveSano utkarSa, avivArita ja che. AthI jasusUtrabhASIone thato rAgadveSano utkarSa che AthI ja, teonI= usUtrabhASIonI, bhAvazuddhi paNa=bAhya saMyamanA pAlanathI thatI bhAvazuddhi paNa, apramANa che kalyANanuM kAraNa nathI; kema ke mArgAnanusArIpaNuM che. te aSTaka prakaraNamAM kahevAyuM che mArgAnanusArI jIvonI bhAvazuddhi apramANa che ema pUrvamAM kahevAyuM che, te kahevAyuM che - bhAvazuddhi paNa jANavI, je A mArgAnusArI, atyaMta prajJApanApriya che, paraMtu svAgrahAtmikA nahIM. rAga, dveSa ane moha bhAva mAlicanA hetuo che. tenA utkarSathI=rAga, dveSa ane mohanA utkarSathI, kharekhara tattvathI Ano=bhAvamAlityano, utkarSa jANavo. ane te prakAre A utkRSTa hote chate=bhAvamAlityanuM kAraNa bane te prakAre rAga, dveSa ane moha utkRSTa hote chate, zuddhi=bAhya saMyama kriyAnA pAlanathI thatI zuddhi, zabdamAtraka svabuddhi kalpanA zilpathI nirmitta, arthavALI kalyANanuM kAraNa, thAya nahi". 'tti" zabda uddharaNanI samAptimAM che. bhAvArtha : gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM ke niyatosUtranI nimittatA anaMtasaMsAranuM kAraNa nathI. tethI jijJAsA thAya ke anaMtasaMsAratAmAM anugata kAraNa zuM che ? te gAthAnA uttarArdhathI spaSTa karatAM kahe che - koI jIvo usUtrabhASaNa karatA hoya, to vaLI koI maithuna pratisevanAdi karatA hoya ke koI tevI anucita AcaraNA karatA hoya te sarva AcaraNAmAM anugata evo tIvrata saMjJAvALo adhyavasAya saMsAranI anaMtatAnuM kAraNa che. tethI te phalita thAya ke koI paNa anucita pravRttikALamAM tIvra saMklezanA kAraNabhUta evo adhyavasAya thayo hoya to te adhyavasAya anaMtasaMsAranI prApti pratye kAraNa che. A kathanamAM saMgrahanaya ane vyavahAranayanA abhiprAyane spaSTa kare che - saMgrahanaya usUtrabhASaNAdi sarva pravRttiomAM anugata evo tIvra saMkleza che tene svataMtrathI ja anaMtasaMsAranuM kAraNa kahe che; kema ke saMgrahanaya saMgraha karanAra che. tethI utsutrabhASaNa Adi kriyAone anaMtasaMsAranA hetu tarIke svIkArato nathI paraMtu te sarva pravRttikALamAM rahela tIvra saMklezane ekarUpe saMgraha karIne anaMtasaMsAra pratye kAraNa kahe che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA 39 vaLI vyavahAranaya usUtrabhASaNAdi kriyAone anaMtasaMsAranuM kAraNa kahe che ane utsutrabhASaNAdi kriyAmAM vartatA tIvra saMklezane anaMtasaMsAranI prApti pratye sahakArI kahe che. athavA utsutrabhASaNAdi kriyAnA ghaTakarUpe tIvra saMklezane svIkAre che. tethI e prApta thAya ke jema bhagavAnanI pUjAnI kriyAmAM jinaguNanA praNidhAnanA sahakArathI bhAvacAritranI prAptinI kAraNatA che. tema usUtrabhASaNAdi kriyAmAM tIvra saMklezanA sahakArathI anaMtasaMsAranI kAraNatA che. athavA jema bhagavAnanI pUjAnI kriyAnuM ghaTaka jinaguNa praNidhAna che arthAt bhagavAnanI pUjAnI kriyAnuM jinaguNa praNidhAna eka aMga che tema usUtrabhASaNAdi kriyAnuM eka aMga tIvra saMkleza che. tethI jema bhagavAnanI pUjAnI kriyAmAM aMgabhUta jinaguNa praNidhAna na hoya to te pUjAnI kriyA bhAvastavanuM kAraNa banatI nathI. tema usUtrabhASaNAdi kriyAnA eka aMgabhUta tIvra saMkleza na hoya to te usUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM nathI ane te usUtrabhASaNanA aMgabhUta evo tIvra saMkleza hoya to te usUtrabhASaNAdinI kriyA anaMtasaMsAranuM kAraNa bane che. ahIM prazna thAya ke jema saMgrahanaye anaMtasaMsAra pratye tIvra saMklezane svataMtra kAraNa tarIke svIkAra karyo tema vyavahAranaye tIvra saMklezane anaMtasaMsAranuM kAraNa svIkAravAne badale tIvra saMklezanA sahakAravALI ke tIvra saMklezanA ghaTakavALI te te kriyAne anaMta saMsArano hetu kema kahe che ? te batAvatAM kahe che - vyavahAranaya tIvra adhyavasAyanA sahakAravALI ke tIvra adhyavasAyapUrvaka karAyelI pApakriyA ja anaMtasaMsArano hetu che tema vyavahAra kare che. jethI vivekI loko tevI bAhya kriyAno parihAra karIne saMsAranI vRddhithI potAnuM rakSaNa karI zake. A rIte saMgrahanayathI ane vyavahAranayathI anaMtasaMsArano niyAmaka zuM che ? te spaSTa karyA pachI anaMtasaMsAranuM kAraNa evo tIvra adhyavasAya kevA jIvone thAya che ? te spaSTa karavA artha kahe che - je jIvo jANavA chatAM ke ajANatAM paNa zAsananA mAlijanA nimitta evI pravRttio kare che teone bhagavAnanA zAsananA nAza pratyenA upekSAnA pariNAmarUpa raudra anubaMdhavALo tIvra adhyavasAya che tethI tevA jIvo anaMtasaMsAranuM arjana kare che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanA zAsananuM mAlinya thAya che tevuM jANavA chatAM jeo tevI pravRtti kare che teone raudra adhyavasAya thaI zake, paNa jeone potAnI pravRttithI zAsananuM mAlinya thAya che tevuM jJAna nathI teone paNa tevo tIvra raudra adhyavasAya kema thAya che ? tethI kahe che - anAbhogathI paNa zAsanamAlityanI pravRttimAM mahAmithyAtvanuM arjana thAya che tema zAstramAM kahyuM che. tethI e prApta thAya ke potAnI pravRttithI zAsanamAlinya na thAya te rIte atyaMta yatanApUrvaka jeo pravRtti karatA nathI teone bhagavAnanA zAsanA mAlitya pratye upekSAnA pariNAma che ane jo anAbhogathI paNa zAsanamAlinya karanArA atyaMta aprajJApanIya hoya to teono upekSAnA pariNAma mahAmithyAtvarUpa che; kema ke potAnAmAM atyaMta mithyAtvanI vRddhi kare che ane anyane mithyAtvanI prAptinuM prabala kAraNa che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 dharbhaparIkSA mAga-1 | gAthA-5 vaLI zAsanamAlityanI pravRtti nihunavone ane yathAzRMdAdine samAna ja che mATe anaMtasaMsAranI prApti jema nihunavone thaI zake che tema yathAvRMdAdine paNa thaI zake che; kema ke zAsanamAlinyanA kALamAM anAbhogathI ke AbhogathI mahAkalyANanA kAraNabhUta bhagavAnanA zAsana pratyeno drohano pariNAma varte che. jenA phaLarUpe saMsAranI vRddhi nirnavone ke yathAvRMdAdine thaI zake che. vaLI yathAvRMdAdi aniyata usUtrabhASI hovAthI bhagavAnanA vacananA vinAza pratye niHzaMkatAnA pariNAmavALA che. tethI teone to vizeSathI anaMtasaMsAranI prApti thavAnI saMbhAvanA che. vaLI jeo AbhogathI utsutrabhASaNa kare che teone paNa rAgadveSanA utkarSathI ati saMkleza thAya che. tema anAbhogathI paNa usUtrabhASaNa karanArAomAM aprajJApanIyatA hoya to mohano utkarSa thaI zake che. mATe yathAzRMdAdi anAbhogavALA hoya topaNa anaMtasaMsAranI prApti karI zake che. AthI ja zAsananA mAlinya karanArA jIvonI tapAdi kriyA dvArA je bhAvazuddhi varte che te paNa kalyANanuM kAraNa nathI; kema ke zAsanamAlinyanA balavAna doSathI te haNAyelI che. TIkA: kiMca - pArzvasthAdInAM niyatotsUtramapyudyuktavihAriNAmapavAdalakSaNaM dvitIyabAlatAniyAmakamastyeva / yadAcArasUtre-sIlamaMtA upasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiyA mandassa bAlayA / NiaTThamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti nANabhaTTho daMsaNalUsiNotti / / etadvRttiryathA-zIlamaSTAdaza zIlAGgasahasrasaMkhyaM, yadi vA, mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te zIlavantaH, tathopazAntAH, kaSAyopazamAd atra zIlavadgrahaNenaiva gatArthatvAt 'upazAntAH' ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham / samyak khyApyate prakAzyate'nayeti saMkhyA=prajJA, tayA rIyamANAH saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH, kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete' ityevamanuvadato anu=pazcAd vadata pRSThato'pavadataH, anyena vA mithyAdRSTyAdinA kuzIlAH ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAderdvitIyaiSA mandasya ajJasya bAlatA=mUrkhatA, ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnudyuktavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA bAlatA / yadi vA 'zIlavanta ete, upazAntA vA' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSA pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAtsvato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyuriti / etaddarzayitumAha - NiaTTamANA ityAdi / eke karmodayAtsaMyamAnnivartamAnA liGgAdvA 'vA' zabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate - 'vayaM tu kartumasahiSNavaH AcArastvevambhUta' ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punarvadanti 'evaMbhUta eva AcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasaraH' iti / uktaM hi - 'nAtyAyataM na zithilaM yathA yuJjIta sArathiH / tathA bhadraM vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH / / '
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-6 api ca - 'jo jattha hoi bhaggo ogAsaM soparaM avindato / vaMtuM tatva vayaMto rUma pahALuM ti ghosepha / / ' (A.ni.-1174) nRtyAvi| kiMbhUtAH punaH ? etadeva samarthayeyurityAha - nANabhaTThA / sadasadviveko jJAnaM, tasmAd bhraSTA jJAnabhraSTAH tathA daMsaNalUsiNotti / samyagdarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnena svato vinaSTAH, aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAccyAvayantIti / / tathA ca saMvignapAkSikAtiriktasya pArzvasthAderapi dvitIyabAlatAniyAmakaniyatotsUtrasadbhAvAt, tasyAnantasaMsArA'niyamAnnihnavasyApi tadaniyama eva, bhavabhedasya bhAvabhedaniyatatvAd iti pratipattavyam 41 / / 6 / / TIkArya H kiMca pratipattavyam / / vaLI, pArzvasthAdinuM ughuktavihArI evA sAdhuonI niMdArUpa niyata utsUtra paNa dvitIya bAlatAnuM niyAmaka che ja. je pramANe AcArAMgasUtra che=AcArAMgasUtramAM kahyuM che ***** 'zIlavALA, upazAMta, prajJAthI parAkrama karatA evA sAdhuone "azIla" e pramANe bolatA evA maMdanI dvitIya bAlatA che. athavA nivartamAna evA eka pArzvastha AcAra gocara kahe che. koNa AcAra gocara kahetA nathI ? te spaSTa kare che - jJAnabhraSTa ane samyagdarzanano nAza karanAra AcAra gocara kahetA nathI, ema anvaya che. AnI vRtti A pramANe che - zIla=aDhAra hajAra zIlAMganI saMkhyAvALuM athavA mahAvratanuM samAdhAna=mahAvratanA pAlanathI thayeluM cittanuM samAdhAna, pAMca indriyono jaya, kaSAyano nigraha ane traNa guptithI guptatA e zIla, che vidyamAna jemane, te zIlavALA che, ane kaSAyanA upazamathI upazAMta che. ahIM=AcArAMganA uddharaNamAM, 'zIlavat' zabdathI upazAMtanuM grahaNa hovAne kAraNe gatArthapaNuM hovAthI=upazAMta zabdano artha prApta thato hovAthI, upazAMta e vizeSaNa kaSAyonA nigrahanA prAdhAnyanA khyApana mATe che. samyag khyApana karAya che=prakAzana karAya che AnA vaDe e saMkhyA=prajJA, tenA vaDe rIyamANa=saMyamAnuSThAnathI parAkrama karatA, evA sAdhuone koIka jemanuM bhAgya nAza pAmeluM che tenA kAraNe 'A azIlavALA che.' te pramANe bolatAne=te sAdhuonI pAchaLa bolatAne, bIjI bAlatA che, ema anvaya che. vaLI anuvadataHno artha anya rIte kare che athavA anya evA mithyAdRSTi Adi dvArA 'kuzIla che' e pramANe kahevAye chate anuvAda karatA=tenA kathananuM samarthana karatA, maMda=ajJa, evA pArzvasthAdine A bIjI bAlatA=mUrkhatA, che. kaI rIte bIjI bAlatA che ? te spaSTa kare che - eka potAnAthI cAritrano apagama che tenI bAlatA che. vaLI, apara evA ughata vihArInI niMdA kare che te bIjI bAlatA che. athavA "zIlavALA evA A upazAMta che." e pramANe anya vaDe kahevAye chate=e pramANe susAdhune
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 uddezIne anya vaDe kahevAya chate, "pracura upakaraNavALA evA Amane zIlavAnapaNuM ane upazAMtatA kyAM che?" e pramANe bolatA hIna AcAravALA pArzvasthanI bIjI bAlatA thAya che. vaLI, vIAMtarAyanA udayathI=saMyamanI kriyAo apramAdabhAvathI zAstravidhi anusAra karavAmAM pratibaMdhaka evA vIAMtarAyakarmanA udayathI, pote sIdAtA chatAM paNa bIjA sAdhunI prazaMsAthI yukta evA bIjA pramAdavALA pArthasthAdi sAdhu yathAvasthita AcAranA viSayane kahe che saMyamanA sAdhvAcArane yathAsvarUpa yogya jIvone kahe che. ene batAvavA mATe kahe che AcArAMgasUtranA uddharaNamAM 'nivartamAnA' ItyAdithI kahe che - eka-karmanA udayathI saMyamathI nivartamAna athavA liMgathI nivartamAna yathAvasthita AcAranA viSayane kahe che. sUtramAM rahelA vA' zabdathI anivartamAnanuM grahaNa che. kevA prakAranuM AcAra viSayaka yathAvasthita kahe che ? te spaSTa kare che - "vaLI ame karavA mATe asamartha chIe"=bhagavAne je pramANe saMyamanA AcAro kahyA che te pramANe karavA mATe ame asamartha chIe. "vaLI AcAra AvA prakArano che je pramANe A susAdhuo kare che evA prakArano che." e pramANe kahetA, teonI=saMvighapAkSikarUpa pArzvasthonI, bIjI bAlatA thatI ja nathI. vaLI teo kevuM bolatA nathI ? te spaSTa kare che - 'vaLI AvA prakArano AcAra che, je amArA vaDe sevAya che. vartamAnamAM duSamakALane kAraNe balAdino apagama thayo hovAthI madhyamabhUta mArga ja zreyakArI che, utsargano avasara nathI.' e pramANe kahetA nathI e prakAre saMvignapAkSika pramAdI sAdhuo kahetA nathI. pUrve kahyuM ke zithilAcAravALA sAdhuo kahe che ke vartamAnamAM madhyamabhUta mArga ja zreyakArI che, utsargano avasara nathI. te kathanamAM '3$ di'thI sAkSI Ape che - ati AyAta nahi=lagAmane ati kheMcelu nahIM, ane zithila nahi ati DhIlI nahi. je pramANe sArathi yoje che ane azvane bhadra ucita rIte, calAve che. te pramANe yogo sarvatra pUjita che te pramANe saMyamanA madhyama yogo sarvatra hitakArI che, vaLI," je sAdhu jyAM bhagna hoya je AcAramAM zithila hoya, bIjA avakAzane nahi prApta karato evo te=potAnI hInatAne kahevAnA avakAzane nahi prApta karato evo te, tyAM javA mATe hIna pravRttine karavA mATe, yatna karato "A pradhAna che." e pramANe kahe che. ItyAdithI AvA anya uddharaNano saMgraha che. AcArAMgasUtrano avaziSTa aMza spaSTa karatAM kahe che - kevA prakAranA vaLI sAdhuo Ane *potAnA pramAdathI levAyelA anuSThAnane ja, samarthana kare ? ene kahe che=AcArAMgasUtramAM nAgapaTTA' zabdathI kahe che teno artha spaSTa kare che. sadasahno viveka jJAna che, tenAthI bhraSTa thayelA jJAnabhraSTa che. ane darzanano nAza karanArA=samyagdarzanane nAza karanArA, che. arthAt asad anuSThAnathI sarvatra vinaSTa bIjAne paNa zaMkAnA utpAdana dvArA sanmArgathI nAza kare che. tti' zabda AcArAMgasUtranA uddharaNanI samApti mATe che. 'SyithI prAraMbha karAyelA ane temAM AcArAMgasUtranI sAkSI ApI te sarvanuM nigamana karatAM TIkAkArazrI kahe che -
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 43 ane te rIte atyAra sudhI TIkAmAM je varNana karyuM te rIte, saMvigsapAkSikathI atirikta evA pArthasthAdinuM paNa dvitIya bAlatA niyAmaka niyata usUtrano sadbhAva hovAthI tene=saMvigsapAkSikathI atirikta pArthasthAdi, anaMtasaMsArano aniyama hovAthI utsutra bhASaNa karavA chatAM anaMtasaMsArano aniyama hovAthI, nikUvane paNa teno aniyama ja che=anaMta saMsAranI prAptino aniyama ja che; kema ke bhavabhedanuM saMsAranI vRddhirUpa bhavabhedanuM, bhAvabhedathI niyatapaNuM che, e pramANe svIkAravuM joIe. li bhAvArtha vaLI jema nirnava niyata usUtrabhASaNa karanArA che tema pArthasthAdi paNa niyata usUtrabhASaNa karanArA che. kevA prakAranuM niyatosUtra bhASaNa pArthastha kare che ? te spaSTa kare che - je sAdhuo bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne svavivekAnusAra sarva AcAra sevanArA che teo udyata vihArI che. te udyata vihArI AgaLa pote lokamAM hIna na dekhAya te mATe saMyamamAM pramAdI evA pArzvastha te mahAtmAnI niMdA kare che je niyatosUtrabhASaNarUpa che ane pArthasthanI te niMdA bIjA prakAranI bAlatAnuM niyAmaka che. arthAt (1) teo cAritranA pariNAma vagara che e prathama bAlatA che ane (2) saMyamamAM apramAdI sAdhunI niMdA kare che te dvitIya bAlatA che. temAM AcArAMga sUtranI sAkSI Ape che - "je sAdhuo zIlavALA, upazAMta ane prajJAthI saMyamanA anuSThAnamAM parAkrama karanArA che teo ughatavihAravALA che." AnAthI e prApta thAya ke je sAdhuo sadA indriyomAM saMyama rAkhIne, traNa guptithI gupta che, tethI zIlavALA che. bhagavAnanA vacanathI satata bhAvita thaIne AtmAne vItarAgabhAva tarapha laI javA yatna kare che, tethI kaSAyanA nigrahavALA che, mATe uparAMta che. jinavacananA paramArthane yathArtha bhaNIne saMyamanA ucita anuSThAnomAM parAkrama karanArA che. AvA sAdhuo ekAMte jinavacanathI sarvapravRtti kare che. chatAM je pArthastha potAnI lokamAM hInatA na dekhAya te mATe tevA susAdhunI niMdA kare che te, teonI bIjI bAlatA che. vaLI keTalAka pArthastha sAdhuo saMyamanAM duSkara anuSThAno apramAdathI karavA mATe alpa vIryavALA hovAthI asamartha che, chatAM susAdhunA guNonI prazaMsA karanArA che. teo bhagavAne batAvelA cAritranA mArgane yathArtha ja kahenArA che, teo saMvignapAkSika che. te saMvignapAkSika kevA che ? te spaSTa karatAM kahe che - saMyamanA pariNAmathI nivartanamAna che, tethI keTalAka liMgavALA che, to keTalAka liMgane paNa choDIne gRhasthavezane svIkAranArA che. jeo liMgavALA che teo saMvigna sAdhuono pakSapAta karanArA hovAthI saMvignAlika kahevAya che. jeo liMgane choDI de che te susAdhuono pakSapAta karIne svazakti anusAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6, 7 zrAvakAcAra pALe che. tathA teo bhagavAne kahela saMyamanA AcAro yathArtha ja kahe che ane lokone kahe che ke "ame saMyamanA AcAra pALavA samartha nathI, paraMtu susAdhu jevo AcAra pALe che tevo saMyamano AcAra che." tevA saMvignapAkSika sAdhuomAM ke liMgathI nivartana pAmelA zrAvakamAM bIjI bAlatA nathI ane jeo pote je AcAro pALe che te ja AcAra ucita che, vartamAnakALamAM utsargano avasara nathI' ityAdi kahIne potAnA zithilAcAranuM samarthana kare che, teo jJAnabhraSTa che ane sva-paranA darzanano nAza karanArA che. A sarva kathanathI zuM phalita thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - saMvignapAkSika paNa pArthasthasAdhu che ane tene choDIne je anya pArthastha sAdhu che teomAM bIjI bAlatAnuM niyAmaka niyatosUtra bhASaNa che. chatAM tevA paNa pArthastha sAdhu niyamathI anaMtasaMsAra prApta kare che tevo niyama nathI. mATe tevA pArthasthanI jema niyata usUtrabhASaNa karanAra ninavane paNa niyamo anaMtasaMsAra thAya tevo niyama nathI; kema ke saMsAranA saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMta kALanI vRddhi pratye jIvamAM vartato viparyAsabhAvano bheda ja niyAmaka che. arthAt viparyAsarUpa bhAva jeTalo adhika anivartanIya teTalA adhika saMsAranI prApti thAya. liaa avataraNikA : nanu karma tAvadutkarSato'pyasaMkhyeyakAlasthitikameva badhyate, tatkathaM tIvrAdhyavasAyavatAmapyutsUtrabhASiNAmanantasaMsAritvaM syAd ? ityAzaMkAyAmAha - avataraNiyArtha: karma utkarSathI paNa asaMkhyAtakALa sthitika ja baMdhAya che. tethI tIvra adhyavasAyavALA usUtrabhASI jIvone anaMtasaMsArapaNuM kevI rIte thaI zake ? e pramANenI AzaMkAmAM kahe che - bhAvArtha : gAthA-pa-1mAM yuktithI sthApana karyuM ke usUtrabhASaNa karanArA jIvone je anaMtasaMsAra thAya che te niyata ke aniyata usUtrabhASaNathI thato nathI paraMtu utsutrabhASaNakALamAM vartatA tIvra adhyavasAyathI thAya che. tyAM prazna thAya ke usUtrabhASaNa kALamAM game teTalo tIvra adhyavasAya thAya to paNa baMdhAtuM karma asaMkhyAtakALa sthitika ja baMdhAya che, anaMtakALa sthitivALuM karma baMdhAtuM nathI tethI anaMtasaMsAranI prApti kaI rIte thaI zake ? e prakAranI zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che - gAthA : kammaM bandhai pAvaM jo khalu aNuvarayativvapariNAmo / asuhANubandhajogA aNaMtasaMsAriA tassa / / 7 / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 45 chAyA: karma badhnAti pApaM yo khalvanuparatatIvrapariNAmaH / azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA tasya / / 7 / / manvayArtha : khalu aNuvarayativvapariNAmo-5252 sanuparata tI paramavANo, jo 94, pAvaM kamma=414, bandhai=Gidhecha, tassa- 94nA, asuhANubandhajogA-zuma manudhanA yogatA 2, aNaMtasaMsAriA= tasaMsArita thAya che. // 7 // gAthArtha: kharekhara anuparata tIvra pariNAmavALo je jIva pApakarma bAMdhe che te jIvanA azubha anubaMdhanA yoganA kAraNe anaMtasaMsAritA thAya che. ll7ii TIs: kammati / karma badhnAti pApaM yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaH avicchinnatathAvidhasaMkliSTAdhyavasAyaH svecchAnurodhAniyatAsravapravRtto vA'niyatAsravapravRtto vA niyatotsUtrabhASI vA'niyatotsUtrabhASI vA'prAptAnuzayaH, tasyAzubhAnAM-jJAnAvaraNIyAdipApaprakRtInAM, anubandhasya uttarottaravRddhirUpasya badhyamAnaprakRtiSu tajjananazaktirUpasya vA yogAt-saMbandhAdanantasaMsAritA bhavati, granthibhedAtprAgapyanantasaMsArArjane'zubhAnubandhasyaiva hetutvAt prAptasamyagdarzanAnAmapi pratipAtena tata evA'nantasaMsArasaMbhavAt, taduktaM upadezapade - "gaMThIi Arao vihu asaIbaMdho Na annahA hoi / tA eso vi hu evaM Neo asuhANubaMdhotti" / / 386 / / tatazca bandhamAtrAnAnantasaMsAritA kintvanubandhAditi sthitam / TImArtha : karma ..... sthitam / 'kammaMti' pratI che. sanuparata tI paramavANIviti tathA prAranA saMkliSTa adhyavasAyavALo sva IcchAtA anurodhathI niyata AzravamAM pravRtta hoya athavA aniyata AzravamAM pravRtta hoya, niyata usUtrabhASI hoya, AvA aniyata usUtrabhASI hoya tevo aprApta pazcAtApavALo je jIva pApakarma bAMdhe che tenI=ne jIvatI, anaMtasaMsAritA azubha evA jJAtAvaraNa Adi pApaprakRtionA anubaMdhanA yogathI-uttarottara vRddhirUpa athavA badhyamAna prakRtiomAM uttarottara
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 vRddhinA jatananI zaktirUpa anubaMdhanA saMbaMdhathI, thAya che, kema ke graMthibhedanA pUrve paNa anaMtasaMsAranA arjatamAM azubha anubaMdha, hetupaNuM hovAthI prAptasamyagdarzanavALA jIvone paNa pratipAta vaDe tenAthI ja=samyaktanA pratipAta vaDe azubha anubaMdhathI ja, anaMtasaMsArano saMbhava che. te pUrve kahyuM ke graMthibheda pUrve paNa azubha anubaMdhathI anaMtasaMsAra thato hato ane samyaktathI pAta thayA pachI paNa azubha anubaMdhathI anaMtasaMsAra thAya che ema je kahevAyuM te, upadezapada gAthA386mAM kahevAyuM che - "graMthinA bheda pUrve paNa asakRbaMdha jJAnAvaraNIyAdi karmono anaMta vAra baMdha anyathA thato nathI=azubha anubaMdha vagara thato nathI. tethI A paNa samyakta pAmyA pachI samyaktathI pAta thavAne kAraNe je jJAnAvaraNIyAdino asakRanaMta vAra baMdha thAya che e paNa, A rIte azubha anubaMdhathI jANavo." ane tethI=pUrve yuktithI sthApana karyuM ke azubha anubaMdhathI anaMtasaMsAritA thAya che tethI, baMdha mAtrathI anaMta saMsAritA nathI paNa anubaMdhathI che e pramANe sthita che. bhAvArtha : avataraNikAmAM zaMkA karela ke jIva saMklezathI karma bAMdhe te paNa baMdha utkarSathI asaMkhyAta kALa sudhInI sthitivALo hoya che, anaMtakALanI sthitivALuM karma baMdhAtuM nathI. tethI tIvra adhyavasAyavALo jIvo usUtrabhASaNa kare tenAthI anaMtasaMsAra kaI rIte thaI zake ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - je jIvo avicchinna tevA prakAranA kliSTa adhyavasAyavALA hoya che, arthAt je kliSTa adhyavasAya thAya te anaMtakALa sudhI viccheda na thAya tevA kliSTa adhyavasAyavALA hoya che. teo potAnI icchA anusAra niyata AzravamAM pravRta hoya arthAt mohadhArAnI vRddhine anukULa niyata karmabaMdhamAM pravRtta hoya athavA mohadhArAnI vRddhine anukULa aniyata AzravamAM pravRtta hoya athavA jinavacanathI viparIta niyata usUtrabhASI hoya ke aniyata usUtrabhASI hoya ane te pApapravRtti karyA pachI pazcAttApano pariNAma na prApta kare tevA hoya teo je pApakarma bAMdhe che te pApakarmakALamAM azubha anubaMdhano yoga hoya che jenAthI anaMtasaMsAranI prApti thAya che. azubha anubaMdhano artha spaSTa karatAM kahe che - jyAre jIva kliSTa pariNAmavALo hoya che tyAre jJAnAvaraNIyAdi pApa prakRtionA anubaMdhanA yogathI anaMtasaMsAra kare che. arthAt je jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio bAMdhe che te pApaprakRti bhogavAIne jeTalI kSaya thAya tenA karatAM navI navI tevI pApaprakRti bAMdhIne anaMta kALa sudhI te cAle tevA anubaMdhathI anaMtasaMsAra kare che. athavA baMdhAtI jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtiomAM kliSTa adhyavasAyathI tevI zakti pedA kare che ke jenAthI pApaprakRtiomAM pharI pharI kliSTa adhyavasAya karIne navI navI jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio bAMdhe tenAthI anaMtasaMsAra thAya che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 47 ahIM prazna thAya ke je jIvo samyakta pAmyA che ane utsutrabhASaNAdi koIka pApapravRttithI anaMtasaMsAra kare che tyAM paNa koNa kAraNa che ? tethI kahe che - graMthibhedathI pUrve je anaMtasaMsAranuM arjana thatuM hatuM te azubha anubaMdhathI ja thatuM hatuM tema samyakta pAmyA pachI paNa koI jIva samyaktathI pAta pAme tyAre te jIvane azubha anubaMdhI ja anaMtasaMsAra prApta thAya che. tethI e phalita thAya ke karmabaMdha mAtrathI anaMtasaMsAra thato nathI paraMtu te baMdhAyelAM karmo pharI pharI kliSTa pariNAma karAvIne navA navA baMdhane karAve che. ane te navA navA baMdhanA pravAharUpa anubaMdhathI anaMtasaMsAra prApta thAya che. ahIM vizeSa e che ke mohanIya karmanA udayathI jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio baMdhAya che. ane mohanIya karmano udaya dasamA guNaThANA sudhI sarvajIvone hoya che. tethI dasamA guNaThANA pUrve apramattamunio, susAdhuo ke suzrAvako ke samyagdaSTi jIvo sva sva bhUmikAne anusAra mohanA pariNAmane anurUpa jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio bAMdhe che. Ama chatAM samyaktanI prAptithI jIva AtmAnA pAramArthika svarUpane jANIne tene pragaTa karavAne mATe jinavacanAnusAra udyama kare che. tethI samyagdaSTi Adi jIvo satata mohanI hAni mATenA udyamavALA che. jema jema mohanIyanI hAni thAya che tema tema jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio pUrva-pUrva karatAM alpa baMdhAya che. tethI samyagdaSTithI mAMDIne dasamA guNaThANA sudhInA jIvonI jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio kramasara alpa-alpatara baMdhAya che arthAt samyagdaSTi jIva vartamAnamAM je jJAnAvaraNIyAdi pApaprakRtio bAMdhe che tenA karatAM uttaramAM alpa sthitivALI jJAnAvaraNIya Adi pApaprakRtio bAMdhe che. vaLI samyakta pAmyA pachI koI jIva koIka rIte utsutrabhASaNAdi pravRtti kare te vakhate teno anivartanIya tIvra pariNAma jeTalo hoya te pariNAmane anurUpa tenI jinavacanathI viparIta tIvra ruci che. tethI tenI viparIta rucine anusAra pUrvamAM samyakta prAptikALathI jJAnAvaraNIyAdi karmo hIna-hInatara thatAM hatAM te have mithyAtvanI prAptikALamAM vizeSa prakAranAM baMdhAya che. vaLI uttara-uttaramAM adhika-adhika jJAnAvaraNIyAdi pApa karmo bAMdhe tevI anubaMdha zakti mithyAtvanA udayakALamAM vartatA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI thAya che. tethI jema samyaktanI prApti pUrve mithyAtvanA udayakALamAM vartatA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI anaMtasaMsAranuM arjana thatuM hatuM tema samyaktanI prApti pachI paNa samyaktathI pAna pAmelA jIvane anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI anaMtasaMsAranuM arjana thAya che. vaLI, A anaMtAnubaMdhI kaSAya zaramAvarta pUrvanA jIvomAM adhika tIvra hoya che ane jema jema dUra dUranA pudgalaparAvartamAM jIva hoya che tema tema adhika tIvra hoya che. tethI te anaMtAnubaMdhI kaSAyanI tIvratAnA kAraNe jIva saMsAramAM garamAvartanI prApti pUrve anaMta pudgalaparAvartane pasAra kare che. ane caramAvartamAM AvelA jIvane te anaMtAnubaMdhI kaSAya pUrva karatAM kaMIka maMda thayela che tethI te jIvane upadezAdinI sAmagrI maLe ane jo te jIva tattvane abhimukha thAya to samyaktanI prAptinA pUrvakALa sudhI te anaMtAnubaMdhI kaSAya
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dharmaparIkSA mAga-1| gAthA-7 anaMtasaMsAranuM kAraNa hovA chatAM alpa-alpatara saMsAranuM kAraNa bane che; kema ke samyaktane abhimukha pariNAma hovAthI vizuddha adhyavasAya hovAne kAraNe anaMtAnubaMdhI kaSAyanI anubaMdha zakti ghaTe che. samyaktanI prApti pachI anaMtAnubaMdhI kaSAya nahIM hovAthI anaMtasaMsAranuM arjana nathI, chatAM samyaktathI pAta pAmIne pharI anaMtAnubaMdhI kaSAyane kAraNe anaMtasaMsAranuM arjana thAya che. TI : ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare vA''locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnnAnantasaMsAritA, kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe taniHzeSatAM yAvatprAyazcittapratipattireva na syAd, adhyavasAyavizeSAd niyatopakramaNIyasvabhAvakarmabandhe ceha janmani janmAntare vA prAyazcittapratipattiH syAt, ata eva jamAliziSyAdInAM bhagavatsamIpamupagatAnAM tadbhava evotsUtrabhASaNaprAyazcittapratipattiH / kAlIprabhRtInAM ca tassa ThANassa aNAloia apaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA0' ityAdi vacanAt, tadbhAvAnAlocitapArzvasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara eva prAyazcittapratipattiH / 'kAlI NaM bhaMte / devI tAo devalogAo aNaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchihiti? kahiM uvavajjihiti? goyamA / mahAvidehavAse sijjhihiti' (2.1.1-) ityAdivacanAttAsAM bhavAntara eva pUrvabhavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittabhaNanAt / 'savvA vi hu pavvajjA pAyacchittaM bhavaMtarakaDANaM pAvANaM kammANaM / ' () ityAdipUrvAcAryavacanAtpravrajyAyA eva bhavAntarakRtakarmaprAyazcittarUpatvAd / etena 'kRtasya pApasya prAyazcittapratipattistasminneva bhave bhavati na punaH janmAntare'pi iti vadaMstatra 'jAvAu sAvasesaM0" (upadezamAlA258) ityAdi sammatimudbhAvayan vyaktAmasaMlagnakatAmanavagacchanirasto bodhyaH / ___ atha pUrvabhavakRtapApaparijJAnA'bhAvAtkutastadAlocanam ? kutastarAM ca tatprAyazcittam ? iti cet? na, etadbhavakRtAnAmapi vismRtAnAmiva pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyazcittasambhavAt / ata eva mithyAtvahiMsAdeH pArabhavikasyApi nindAgarhAdikam - ihabhaviyamannabhaviyaM micchattapavattaNaM jamahigaraNaM / jiNapavayaNapaDikuTuM duTuM garihAmi taM pAvaM / / (catu0 prakI0 50) 'iha bhave annesu vA bhavaggahaNesu pANAivAo kao vA kArAvio vA kIraMto vA parehiM samaNuNNAo taM niMdAmi garihAmi' ityAdi catuHzaraNaprakIrNakapAkSikasUtrAdAvuktam / / pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtre (travRttau) haribhadrasUribhirapyetadbhavasambandhi bhavAntarasambandhi vA pApaM yattatpadAbhyAM parAmRzya mithyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi-'saraNamuvagao a eesi garihAmi dukkaDaM / jaNNaM arahaMtesu vA siddhesu vA Ayariesu vA uvajjhAesu vA sAhUsu vA sAhuNIsu
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 40 vA annesu vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu vA bandhUsu vA mittesu vA uvayArisu vA AheNa vA jIvesu maggaTThiesu vA amaggaTThiesu vA maggasAhaNesu vA amaggasAhaNesu vA jaM kiMci vitahamAyariaM aNAyariavvaM aNicchiavvaM pAvaM pAvANubaMdhi suhumaM vA bAyaraM vA maNeNaM vA vAyAe vA kAeNaM vA kayaM vA kArAviaMvA aNumoiaM vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA itthaM va jamme jammantaresu vA garahiyameyaM dukkaDameyaM ujjhiyavvameaM viyANi mae kallANamittagurubhagavaMtavayaNAo evameaMti roiaM saddhAe arahaMtasiddhasamakkhaM garahAmi ahamiNaM dukkaDameaM ujjhiyavvameaM ittha micchAmi dukkaDaM 3 / / ' etadvyAkhyA yathA-catuHzaraNagamanAnantaraM duSkRtagarhoktA, tAmAha - zaraNamupagatazca san eteSAM arhadAdInAM, gaheM duSkRtaM kiM viziSTaM? ityAha-jaNNaM arahaMtesu vA ityAdi arhadAdiviSayaM, odhena vA jIveSu mArgasthiteSu samyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu etadviparIteSu, mArgasAdhaneSu-pustakAdiSu, amArgasAdhaneSu-khaDgAdiSu, yatkiMcidvitathamAcaritaM avidhiparibhogAdi, anAcaritavyaM kriyayA, aneSTavyaM manasA, pApaM pApakAraNatvena, pApAnubandhi tathAvipAkabhAvena, garhitametad kutsA''spadaM, duSkRtametad dharmabAhyatvena, ujjhitavyametad heyatayA, vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAd evametad iti rocitaM zraddhayA tathAvidhakSayopazamajayA, arhatsiddhasamakSaM gaheM kathaM? ityAha-duSkRtametad ujjhitavyametad / atra vyatikare 'micchAmi dukkaDaM' vAratrayaM pAThaH / atha-hiMsAdikasya pApasya pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH syAt, na tUtsUtrabhASaNajanitasya, utsUtrabhASiNo nihnavasya kriyAbalAddevakilbiSikatvaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena durlabhabodhitvabhaNanAd / yadAgamaH (dazavai0 5/2/47-48) labhrUNa vi devattaM uvavanno devakibbise / . tattha vi se na yANAi kiM me kiccA imaM phalaM / / tatto vise caitA NaM labbhi hI elamUagaM / NaragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullahA / / etavRttiryathA-'labhrUNa vitti, labdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSanikAye, tatrApyasau na jAnAti vizuddhAvadhyabhAvAt, kiM mama kRtvedaM phalaM kilbiSikadevatvamiti / asya doSAntaramAha tatto vitti, tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate eDamUkatAM ajabhavAnukArimanuSyatvaM tathA narakaM tiryagyoniM vA pAramparyeNa lapsyate / bodhiryatra sudurlabhA sakalasampattinibandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / iha 'prApnotyeDamUkatAm' iti vAcye asakRdbhavaprAptikhyApanArthaM 'lapsyate' iti bhaviSyatkAlanirdezaH' iti cet? maivam, na hi tatra nihnava evAdhikRtaH kintu tapaHstenAdiH 'tavateNe vayateNe' (dazavai05-2-49) ityAdipUrvagAthaikavAkyatvAt tasyApyutkRSTaphalapradarzanametat, na tu sarvatra sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / kiMcaivaM-'iya se parassa aTThAe kUrAI kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei' ityAcArAGgavacanAt
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa0 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 (dvitIyAdhya0 tRtIyoddezaka) krUrANi karmANi parasyArthAya kurvato hitAhitabuddhyAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi bhavAntare prAyazcittAnupapattireva syAt / atha sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyAsAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatAvizeSAtkasyacidviparyAsanivRttyaivAnubandhanivRttehiMsAdiprAyazcittopapattiriti cet ? tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam / na caivamutsUtrabhASiNAmanantasaMsArAniyamanAttato bhayAnupapattiriti zaGkanIyam, ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAderivotsUtrAdAstikasya bhayopapatteH, AstikyaM hyasatpravRttibhayanimittamiti dig / / 7 / / TIkArya : gata svAmoTuM ....nimittati lim II AthI ja=anubaMdhathI ja anaMtasaMsAranuM arjata thAya che AthI ja, AbhogathI ke anAbhogathI usUtrabhASI A janmamAM athavA janmAMtaramAM Alocita pratikrAMta te pApavALA jIvone anubaMdhano viccheda thavAthI anaMtasaMsAritA nathI. kevaLa anaMta bhavabhogya nirupakrama karmabaMdha thaye chate usUtrabhASaNa dvArA anaMta bhava bhogya virupakrama karmabaMdha thaye chate, tenI vizeSatA sudhI tirupakrama karmanA lAza sudhI prAyazcitanI prApti ja thatI nathI; kema ke adhyavasAyavizeSa che=usUtrabhASaNakALamAM tirupakrama karmabaMdhane anukULa evo adhyavasAyavizeSa che, ane niyata upakramaNIya svabhAvavALA karmabaMdhamAM A janmamAM ke janmAMtaramAM prAyazcittano svIkAra thAya che. AthI ja niyata upakramaNIya svabhAvavALA karmabaMdhamAM prAyazcittanI prApti thAya che AthI ja, bhagavAnanI pAse AvelA jamAlInA ziSyone te bhavamAM ja usUtrabhASaNanA prAyazcittanI prApti thaI. ane "te sthAnanA anAlocita apratikrAMta evI kAlI devI kAla mAse kola karIne ItyAdi zAstravacanathI tene usUtrabhASaNanA pApane, bhAvathI anAlocita pArthasthAdi nimitta pApavALI evI kAlIdevI vagerene bhavAMtaramAM ja prAyazcitanI prApti che. kema kAlI vagerene bhavAMtaramAM prAyazcittanI prApti che? tethI kahe che - he bhagavaMta ! kAlI devI te devalokathI anaMtara udvartana karIne kyAM kyAM jaze ? utpanna thaze ? tene bhagavAna uttara Ape che - he gautama ! mahAvidehavAsamAM siddha thaze." ItyAdi vacanathI teNIne kAlIdevIne, bhavAMtaramAM ja pUrvabhavomAM AcIrNa pArthasthAdipaNAthI thayela pApakarmanA prAyazcittanuM kathana che. ahIM prazna thAya ke kAlIdevI mahAvidehamAM utpanna thaIne siddha thaze te vakhate pUrvabhavamAM karAyelA pApane smRtimAM lAvIne tenuM prAyazcitta karaze tevuM vacana nathI, tethI kAlIdevIne bhavAMtaramAM prAyazcittanI prApti che tevuM kevI rIte nakkI thAya ? temAM hetu kahe che - "sarva paNa pravrajyA bhavAtaMrakRta pApakarmanuM prAyazcitta che."
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 pa1 ItyAdi pUrvAcAryanA vacanathI pravrayAnuM ja bhavAMtaraskRta pApakarmanA prAyazcitarUpapaNuM che. AvA dvArA=pravrajyAnuM bhavAMtaraskRta pApakarmanA prAyazcittarUpapaNuM che ema pUrve kahyuM enA dvArA, karAyelA pApanA prAyazcittano svIkAra te ja bhavamAM thAya che paNa janmAMtaramAM nahi e pramANe bolato tyAM potAnA kathanamAM, "nAvAra sAvaze" ItyAdi upadezamAlAnI saMmatino ulmAvata karato vyakta asaMlagnatAne nahIM jANato=A bhavamAM karAyelA pApanA prAyazcitanI prApti janmAMtaramAM thAya nahi e prakAranA kathanamAM vyakta asaMlagnatAne nahIM jANato, nirasta jANavo. ahIM pUrvapakSI kahe ke pUrvabhavamAM karAyelA pApanA parijJAnano abhAva hovAthI kevI rIte tenuM Alocana thAya ? arthAt kevI rIte pUrvabhavamAM karAyelA pApanuM janmAMtaramAM Alocana thAya ? ane kevI rIte tenuM prAyazcitta thAya ? tene graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke A bhavamAM karAyelA paNa vismRta pApanI jema pUrvabhavamAM paNa karAyelAM pAponuM sAmAnya jJAnathI je koI AvA prakAranAM pApo karyA hoya e prakAranA sAmAnya jJAnathI, AlocanAno ane prAyazcittano saMbhava che. AthI ja pUrvabhavamAM karAyelAM pAponuM Alocana ane prAyazcita saMbhava che AthI ja, mithyAtva hiMsAdi, pArabhavika paNa pAponI niMdA, gahadika karAya che. temAM catuzaraNapayabrAnI sAkSI Ape che - "Ihabhavika-anyabhavika mithyAtvanA pravartanarUpa je duSTa adhikaraNa jinapravacanathI pratikuSTa che. te pApanI huM gaha karuM chuM". hpagA A bhavamAM athavA anya bhavagrahaNomAM prANAtipAta karAyo hoya, karAvAyo hoya, para vaDe karAto samanujJAta hoya tenI nidA karuM chuM. gaI karuM ." ItyAdi catudazaraNa prakIrNaka ane pAlikasUtrAdimAM kahevAyuM che. pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtranI vRttimAM haribhadrasUri vaDe A bhava saMbaMdhI athavA parabhava saMbaMdhI pApane "yattat' pada dvArA parAmarza karIne mithyAduSkRtaprAyazcittathI vizodhana karavuM joIe, e pramANe kahevAyuM che. te A pramANe - ane AmanA tIrthaMkarAdinA, zaraNane pAmelo huM duSkatanI gaha karuM chuM. je arihaMtanA viSayamAM, siddhanA viSayamAM, AcAryanA viSayamAM, sAdhunA viSayamAM, sAdhvInA viSayamAM, athavA anya dharmasthAnanA viSayamAM, mAnanIya-pUjanIyatA viSayamAM, tathA mAtA-pitAonA viSayamAM, baMdhuonA-mitronA viSayamAM, upakArInA viSayamAM, oghathI=sAmAnya jIvonA viSayamAM, mArgasthita jIvonA-camArgasthita jIvonA viSayamAM, mArganA sAdhananA-camArganA sAdhananA viSayamAM, je kAMI viparIta AcaraNa karAyuM hoya, te anAcaraNIya, anicchanIya che, pApa che, pApAnubaMdhI che, te sUkSma ke bAdara manathI, vacanathI, kAyAthI, rAgathI, dveSathI, mohathI karyu, karAvyuM anumoghu hoya, A janmamAM ke janmAMtaramAM karyuM, karAvyuM hoya, e gahanIya che. A duSkata che, A tyAga karavA yogya che. mArA vaDe kalyANamitra ane guru bhagavaMtanA vacanathI vijJAna che. A Ama ja che e pramANe zraddhAthI rocita che. arihaMta ane siddha samakSa AvI gaha karuM chuM. A duSkata che, A tyAga karavA yogya che. ahIM traNa vakhata micchAmi dukkaDuM bolavuM.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ para dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 AnI vyAkhyA-A pramANe-catudazaraNagamana anaMtara duSkRta gaha kahevAI. tene kahe che - arihaMtAdinA zaraNane pAmelo chato duSkatanI huM gaha karuM chuM. kevuM viziSTa duSkata ? tethI kahe che - je arihaMtAdi viSayaka che, athavA oghathI jIva viSayaka che. samyagdarzanAdi yakta mArgasthita jIvo viSayaka che. samyagdarzanAdi rahita evA amArgasthita jIvo viSayaka, pustakAdi mArgasAdhana viSayaka, khagAdi amArgasAdhana viSayaka, je kAMI viparIta AcaraNa karyuM hoya avidhi-paribhogAdirUpa viparIta AcaraNa karyuM hoya, te kriyAthI anAcaravA yogya che. manathI anicchanIya che. pApanuM kAraNa hovAthI pApa che. te prakAranA vipAkabhAvathI pApaanubaMdhIvALuM che. A=sevAyeluM pApa gahita kutsAnuM sthAna che. A duSkata che; kema ke dharma bAhyapaNuM che. A tyAga karavA yogya che; kema ke heya che. kalyANamitra ane guru bhagavaMtanA vacanathI A mArA vaDe vijJAta che, A=duSkata, A pramANe che-pUrvamAM kahyuM e rIte tyAjya che, e pramANe zraddhAthI rocita che--duSkRta pratye jugupsA thAya tevA prakAranA darzanamohanIya kSayopazamathI janya zraddhAthI rocita che. arihaMta-siddha samakSa huM gaI karuM . kevI rIte gaha karuM chuM ? tethI kahe che - A duSkata che, A tyAga karavA yogya che. e prakAranA adhyavasAyathI gaha karuM chuM. A prasaMgamAM duSkRta-gahanA prasaMgamAM, 'micchAmi dukkaDam e pATha traNa vAra bolavo. have pUrvapakSI kahe ke pArabhavika paNa hiMsAdi pApanA prAyazcittanI prApti thAya, paraMtu usUtrabhASaNajanita pApanA prAyazcittanI prApti thAya nahIM; kema ke usUtrabhASI evA nitavone kriyAnA baLathI=saMyamanI kriyAnA baLathI, deva-kilbiSikapaNAnI prApti thavA chatAM paNa tyAM devabhavamAM, potAnA karAyelA pApanA parijJAnano abhAva hovAnA kAraNe=pUrvabhavamAM je usUtrabhASaNarUpa pApa pote karyuM te pApanuM jJAna vibhaMgajJAtathI teone nahIM thatuM hovAne kAraNe, durlabhabodhipaNuM kahela che. arthAt nihalavo devabhavamAM durlabhabodhi che tema zAstramAM kahela che. je pramANe Agama che. "devatvane pAmIne paNa deva kilbiSikamAM utpanna thayelo evo A tyAM paNa jANato nathI. zuM kRtya karIne A phaLa=kilbiSikapaNAnuM phala che ? tyAMthI paNa eNvIne A te deva eDamUkatAne pAmaze. narakane athavA tiryaMca yonine pAmaze. jyAM bodhi sudurlabha che. A vRtti che=dazavaikAlikasUtratA pAThanI A vRtti che. je A pramANe - devatvane pAmIne paNa evA prakAranI kriyAnA pAlananA vazathI-devagatinuM kAraNa bane evI saMyamanI kriyAnA pAlananA vazathI, deva kilbiSika nikAyamAM utpanna thayelo tyAM paNa devabhavamAM paNa, A jIva vizuddha avadhijJAnanA abhAvane kAraNe "zuM mArA kRtyane karIne A kilbiSikadevatvarUpa phaLa che?" e jANato nathI. AnA-te devanA, doSAMtarane kahe che anya azubha phaLane kahe che. tyAMthI paNa=devalokathI paNa, cyavIne A deva eDamUkatAne prApta karaze=bakarAnI jema beM beM kare evA mUMgA manuSyabhavane prApta karaze ane naraka athavA tiryaMcane paraMparAe prApta karaze, jyAM=je sakala bhavomAM, bodhi sudurlabha che=je sakala bhavomAM sakala saMpattinuM kAraNa evA jinadharmanI prApti durlabha che. ahIM uddharaNanI gAthAmAM, eDamUkatAne prApta kare che e pramANe vAcya hote chate vAraMvAra bhavanI prAptine batAvavA mATe bhaviSyakALamo nirdeza karyo che.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 e pramANe atha'thI je kahyuM e pramANe, jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - e pramANe kahevuM nahi. kema e pramANe kahevuM nahIM ? temAM hetu kahe che - tyAM=dazavaikAlikasUtranA uddharaNamAM nidbhava ja adhikRta nathI paraMtu tapasvainAdi adhikRta che; kema ke tapastana ane vacanastena ityAdinuM pUrvagAthAnI sAthe ekavAkyapaNuM che. tenuM paNa tapasvainAdinuM paNa, utkRSTa phalapradarzana A cheH dazavaikAlikasUtranI gAthA-48mAM batAvyuM e che. ahIM zaMkA thAya ke usUtrabhASaNa karanAra ane tapasvainAdine dazavaikAlikasUtranI gAthAmAM kahyuM e utkRSTa phalane AzrayIne che, sarvane AzrayIne nathI. te spaSTa karavA arthe kahe che - vaLI sarvatra=usUtra bhASaNa karanAra, tapastanAdi sarvatra sAzyano niyama nathI=dazavaikAlikasUtranI 47-48mI gAthAmAM batAvyuM tevA utkRSTa phaLanI prAptirUpa sAdRzyano niyama nathI; kema ke adhyavasAyanuM vicitrapaNuM che=usUtrabhASaNa karanArA, tapasvainAdi karanArA sAdhuomAM saMsAranI vRddhinA kAraNabhUta mithyAtvanA pariNAmarUpa adhyavasAyanI taratamatArUpa vicitratA che. 'natha'thI pUrvapakSe kahela ke parabhavanA hiMsAdi pApanuM prAyazcitta thaI zake, paraMtu pArabhavika usUtrabhASaNajanita pApanuM prAyazcitta thaI zake nahi. tenuM atyAra sudhI nirAkaraNa karyuM. vaLI pUrvapakSI kahe che tema svIkAravAmAM anya zuM doSa prApta thAya ? te vizva'thI batAve che - vaLI A rIte pUrvapakSI kahe che e rIte, 'rUca se' e prakAranA AcArAMgasUtranA vacanathI paranA mATe dUra karmone karatA hitAhitabuddhi AdinA viparyAsavALA puruSanA hiMsAdi doSanA prAyazcittanI paNa bhavAMtaramAM anupapatti ja thAya. " AcArAMgasUtranA vacanano artha A pramANe che - A rIte te puruSa je paranA mATe krUra karmone karato evo bAla che. duHkhathI saMmUDha viparyAsane prApta kare che.' 'natha'thI pUrvapakSI kahe ke pramAdathI karAyelAM sarva pApanuM viparyAsa AdhAyakapaNuM hovAthI ane viparyAsarUpI pANIthI siMcana karAtAM klezarUpI vRkSonuM anubaMdha phalapaNuM hovAthI bhavAMtaramAM paNa tathAbhavyatvanA vizeSathI koIka jIvatA viparyAsanI nivRttithI ja anubaMdhanI nivRtti thavAne kAraNe hiMsAdi pApanA prAyazcittanI upapatti che. tene graMthakArazrI kahe che - te A pUrvapakSIe hiMsAdi pApanA prAyazcitanI bhavAMtaramAM upapatti mATe je yukti batAvI te A, usUtranA prAyazcittamAM paNa samAna che. ane A rIteegraMthakArazrIe atyAra sudhI yuktiothI sthApana karyuM ke usUtrabhASI badhAne anaMtasaMsAra thAya tevo niyama nathI te rIte, usUtrabhASInA saMsAranA aniyamane kAraNe tenAthI-usUtrabhASaNathI, bhayanI anupapati thaze. e pramANe zaMkA na karavI; kema ke ekAMtanA abhAvamAM paNaausUtrabhASaNathI anaMtasaMsAranI prAptinA ekAMtanA abhAvamAM paNa, bahulatAe
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 54 ukta phalanI apekSAe hiMsAdinI jema utsUtrathI Astikyane bhayanI upapatti che. je kAraNathI Astikya asat pravRttimAM bhayanuM nimitta che. AchA bhAvArtha: gAthA-7mAM kahyuM ke karmanA baMdhathI anaMtasaMsAranI prApti nathI paraMtu azubha anubaMdhathI anaMtasaMsAranI prApti che. ane te gAthAnA arthane sparzanArI TIkA atyArasudhI spaSTa karI. have tene ja dRDha karavA arthe kahe che ke baMdhAyelAM karmomAM mithyAtvane kAraNe je anubaMdha zakti che tenA kAraNe anaMtasaMsAranI prApti thAya che. AthI ja koIka mahAtmA AbhogathI ke anAbhogathI utsUtrabhASaNa kare ane A janmamAM ke janmAMta2mAM te thayelA pApanI samyak AlocanA kare ane te AlocanAnA dvArA thayelA pApanuM pratikramaNa tIvra pazcAttApanA pariNAmathI kare to baMdhAyelA pApamAM anubaMdha zaktino viccheda thAya che. tethI te mahAtmAne anaMtasaMsAranI prApti thatI nathI. jo koI mahAtmA utsUtrabhASaNa karatI vakhate anaMta bhavo sudhI vedana thAya tevA anubaMdha zaktivALAM nirupakrama karmo bAMdhe to te anaMta bhavo sudhI durgationA kramathI vedana thayA pachI ja tene prAyazcittanI prApti thaI zake paraMtu tyAM sudhI tene prAyazcittano pariNAma thAya ja nahi; kema ke utsUtrabhASaNa karatI vakhate tevo tIvra adhyavasAya thayelo che, tethI te jIvane thayelA pApanI zuddhinuM kAraNa bane tevA prakAranA nirmala pariNAmanuM kAraNa evo prAyazcittano pariNAma thato nathI. vaLI, je mahAtmAo utsUtrabhASaNa karatI vakhate tevA tIvra adhyavasAyavALA nahIM hovAthI niyata upakramaNIya svabhAvavALuM karma bAMdhe che. arthAt niyata kALa pachI teonA te pApa pratye teone pazcAttApa thAya temAM pratibaMdhaka na bane tevAM karmo bAMdhe che. ane tevA jIvomAMthI keTalAkane A janmamAM prAyazcittano pariNAma thAya che. to keTalAkane janmAMtaramAM prAyazcittano pariNAma thAya che. jenA kAraNe utsUtranA bhASaNathI thayelI saMsAranI vRddhi prAyazcittanA pariNAmathI nivartana pAme che. AthI ja bhagavAnanA pAse AvelA jamAlInA ziSyone te ja bhavamAM prAyazcittanI prApti thaI. ane kAlIdevI vagerene bhavAMtaramAM prAyazcittanI prApti thaI; kema ke kAlIdevI tyAMthI cyavIne mahAvidehamAM siddha thaze. tethI mahAvidehamAM pravrajyA grahaNa karaze tyAre temano pravrajyAno pariNAma pUrvabhavamAM karAyelAM sarvapApothI viruddha vItarAgatA tarapha janAro hovAthI sarva pAponI zuddhinuM kAraNa banaze. tethI kAlIdevIe utsUtrabhASaNa kareluM te vakhate je niyata upakramaNIya svabhAvavALuM karma baMdhAyuM te karma bhAvathI pravrajyAnA pariNAmane kAraNe nivartana pAmaze. vaLI, keTalAka kahe che ke karAyelA pApanA prAyazcittanI prApti te ja bhavamAM thaI zake, janmAMtaramAM thaI zake nahi-temAM upadezamAlAnI sAkSI Ape che. upadezamAlAmAM kahyuM che ke "jyAM sudhI sAvazeSa AyuSya che, jyAM sudhI thoDo paNa prayatna karavAnI zakti che, tyAM sudhI Atmahita karavA yatna karavo joIe. tethI pAchaLathI zazI rAjAnI jema pastAvo thAya nahi." A kathanathI pUrvapakSI e artha kADhe
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 papa ke A bhavamAM karAyelA pApanI zuddhi A bhavamAM ja karavI paDe; kema ke jo parabhavamAM A bhavanA pApanI zuddhi thatI hota to upadezamAlAmAM ema kaheta nahi ke jyAM sudhI AyuSya che tyAM sudhI Atmahita karI levuM joIe. tene graMthakArazrI kahe che ke A prakArano artha karavAmAM vyakta ja asaMlagnatAne nahi jANato pUrvapakSI nirasta jANavo. kema pUrvapakSI asaMlagnatAne jANato nathI ? te batAve che - jo A prakArano artha karavAmAM Ave to kAlIdevI yathAvRMdA thaIne bIjA bhavamAM mokSamAM jAya che te saMgata thAya nahi, tethI "kAlIdevI mahAvidehamAM siddha thaze" e vacana saMgata karavA mATe pUrvapakSIe upadezamAlAno artha svamati anusAra laIne A bhavamAM karAyelA pApanuM prAyazcitta janmAMtaramAM thatuM nathI tema kahevuM ucita nathI. ahIM prazna thAya ke pUrvabhavamAM karAyelAM pAponuM smaraNa A bhavamAM thaI zake nahIM. tethI tenI zuddhi kaI rIte karI zakAya ? tenA samAdhAna mATe graMthakArazrI kahe che - A bhavamAM karAyelAM pApo vismRta thayelAM hoya chatAM je ArAdhaka mahAtmA A bhavanA smaraNamAM AvatAM sarva pAponI AlocanA karIne, sAmAnyathI AlocanA kare che ke A sivAyanAM anya paNa je koI pApa mArAthI thayAM hoya jenuM mane smaraNa thatuM nathI tevAM sarva pAponuM huM Alocana karuM chuM. tenAthI jema te mahAtmAnI zuddhi thAya che. te rIte parabhavamAM paNa je koI hiMsAdi pApo meM karyA hoya tema sAmAnyathI upasthita karIne tenI AlocanA je mahAtmA kare che tyAre te AlocanAthI thayela pApa pratyeno jugupsAno pariNAma te mahAtmAne jeTalo prakarSavALo tene anusAra janmAMtaranAM pApo nAza pAme che. vaLI, pArabhavika pApanI zuddhi thAya che AthI ja, zAstromAM parabhavamAM karAyelAM mithyAtva hiMsAdi pAponI niMdA-gadine kahenArAM sUtro che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke parabhavanA pApanuM prAyazcitta kahenArAM zAstravacano hovAthI parabhavanAM hiMsAdi pAponuM prAyazcitta thaI zake paraMtu utsutrabhASaNathI thayelI anaMtasaMsAranI zuddhinuM prAyazcitta parabhavamAM thaI zake nahi tethI utsutrabhASaNanI zuddhi to A ja bhavamAM karavI joIe. ane temAM dazavaikAlikanI sAkSI ApatAM pUrvapakSI kahe che ke utsutrabhASaNa karanArAne bIjA bhavamAM potAnA pApanuM parijJAna thatuM nathI mATe te durlabhabodhi che e prakArano artha dazavaikAlikasUtramAMthI prApta thAya che. mATe utsutrabhASaNanuM prAyazcitta anyabhavamAM svIkArI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che ke dazavaikAlikasUtranuM vacana mAtra usUtrabhASaNa sAthe saMlagna nathI paraMtu tapastana evA sAdhune paNa tevuM utkRSTa phaLa maLI zake che te batAve che. arthAt koI mahAtmAe viziSTa tapa karelo hoya ane koI zrAvaka koI anya sAdhune pUche che ke te tapasvI sAdhu koNa che ? te vakhate mAnakaSAyane vaza te anya sAdhu kahe ke "sAdhuo tapasvI ja hoya che" te sAMbhaLIne te
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 zrAvakane thAya ke A ja te tapasvI sAdhu che. AvuM bolanAra te sAdhu tapastena kahevAya che. ane tevA sAdhu paNa utkRSTa saMkleza pAme to dazavaikAlikasUtramAM kahyA pramANe deva kilbiSika bhAvone pAme che. AnAthI e phalita thAya ke utsUtrabhASaNa karatAM utkRSTa saMkleza thAya ke tapastenAdinA prasaMge utkRSTa, saMkleza thAya ke anya koI pravRtti karatAM utkRSTa saMkleza thAya to te vakhate vartatA mithyAtvanA tIvra pariNAmane anusA2 saMsAranI vRddhi thAya che ane kilbiSikAdi bhAvonI prApti thAya che. vaLI pUrvapakSI kahe che tema dazavaikAlikasUtranA pAThanA baLathI utsUtrabhASaNanuM prAyazcitta parabhavamAM na thAya tema svIkAravAmAM Ave to AcArAMgamAM kahyuM che ke "keTalAka jIvo pa2nA mATe krUra karmo karIne te du:khathI saMmUDha thayelA viparyAsane pAme che." te vacanane anusAra hiMsAdi pApa karanAra paNa durlabhabodhi bane che mATe hiMsAdi pApa karanArane paNa bhavAMtaramAM prAyazcittanI prApti thaI zake nahi tema svIkAravuM paDe. A sarva doSone sAMbhaLIne pUrvapakSI kahe ke pramAdathI karAyelAM sarva pApo viparyAsanAM AdhAyaka bane che ane viparyAsa jalathI siMcana karAtAM klezarUpI vRkSo anubaMdha phaLavALAM hoya che. tethI sarva pApothI dIrgha saMsAranI prApti thaI zake che chatAM jIvanI tevI yogyatAvizeSane kAraNe koIka jIvano te viparyAsa pAchaLathI nivartana pAme che, tethI anubaMdhavALAM paNa te karmomAMthI anubaMdhazakti nivartana pAme che, tethI pUrvabhavamAM karAyelAM hiMsAdi pAponI zuddhi thAya che. tene graMthakArazrI kahe che - je niyama pUrvapakSI hiMsAdi pApa mATe svIkAre che te niyama pramANe ja utsUtrabhASaNathI thayelA pApamAM rahelI anubaMdhazakti koIka jIvamAMthI nivartana pAmI zake che. tethI utsUtrabhASaNanA pApanI zuddhi paNa janmAMta2mAM thaI zake che. ahIM koIne zaMkA thAya ke A pramANe sthApana ka2vAthI utsUtrabhASaNa karanArAone anaMtasaMsAranI prApti niyamathI che tema kahI zakAya nahIM. AvuM svIkAravAthI utsUtrabhASaNa pratyeno je bhaya che te thaze nahIM. tene graMthakArazrI kahe che - utsUtrabhASaNathI anaMtasaMsArano ekAMta niyama na hovA chatAM bahulatAe anaMtasaMsAranI prApti che te apekSAe Astika jIvane bhayanI prApti thaI zake che. jema hiMsAdinI pravRttimAM paNa Astika jIvane bhaya thAya che ke A pApothI mane narakanI prApti thaze. Azaya e che ke vaMkacUla jevA keTalAka jIvoe jIvananA pUrvArdhamAM ghaNI hiMsA karelI hoya che ane pAchaLathI viveka saMpanna thavAne kAraNe ArAdhanA karIne devabhavamAM jAya che. teone te hiMsAnuM phaLa prApta thatuM nathI topaNa hiMsAdi ka2nA2 jIvo bahulatAe narakamAM jAya che tevo niyama hovAthI jene bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA che tevA Astika jIvone hiMsAdi pApothI durgatinI prAptino bhaya varte che ane tethI ja teo hiMsAdi pApo karatA nathI. tema bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALA evA Astikane paNa jaNAya che ke utsUtravacanathI bahulatAe anaMtasaMsAranI prApti che tethI utsUtrabhASaNathI sadA bhaya pAmelA teo kyAreya utsUtrabhASaNa karatA nathI. IIaa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-1 | gAthA-8 57 avatarazi: anantasaMsAritA'zubhAnubandhayogAdityuktaM, athAzubhAnubandhasya kiM mUlam ? ke ca tadbhedAH? ityAha - savatAirtha : anaMtasaMsAritA azubha anubaMdhanA yogathI thAya che e pramANe kahevAyuM pUrvanI gAthAmAM sthApana karAyuM. have azubha anubaMdhanuM zuM mULa che? ane tenA bhedo=azubha anubaMdhanA kAraNanA bhedo, kayA cha ? cha - gAthA : tammUlaM micchattaM AbhiggahiAi taM ca paMcavihaM / bhavvANamabhavvANaM Abhiggahi vaNAbhogo / / 8 / / chAyA: tanmUlaM mithyAtvamAbhigrahikAdi tacca paJcavidham / bhavyAnAmabhavyAnAmAbhigrahikaM vA'nAbhogaH / / 8 / / manvayArtha : tammUlaM tetuM bhUNaazubha manuSya 26, micchattaM mithyAtya cha, ca bhavvANaMsane bhavyona, taM= ta=mithyAtva, AbhiggahiAi paMcavihaM-sAmiyA pAya cha. abhabvANaM samavyAne, AbhiggahiaM vaNAbhogo-mAmi athavA sanAmo cha. // 8 // gAthArtha : tenuM mULa azubha anubaMdhanuM kAraNa, mithyAtva che ane bhavyone te mithyAtva, AbhigrahikAdi pAMca prakAranuM che. abhavyone Abhigrahika athavA anAbhoga che. ll TI : tammUlaMti / tasyAnantasaMsArahetvazubhAnubandhasya mUlaM mithyAtvaM, utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAtvasahakRtAnAmeva taddhetutvAt anyathA doSavyAmUDhatA'nupapatteH, taccAbhigrahikAdikaM paJcavidhaM AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikamanAbhogaM ceti paJcaprakAram, yadyapi jIvAdipadArtheSu tattvamiti nizcayAtmakasya samyaktvasya pratipakSabhUtaM mithyAtvaM dvividhameva paryavasyati-(1) jIvAdayo na tattvamiti
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 dharbhaparIkSA mAga-1/gAthA-8 viparyAsAtmakaM, (2) jIvAdayastattvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhigamAtmakaM ca / tadAha vAcakamukhyaH() 'anadhigamaviparyayau ca mithyAtvaM' iti, tathApi 'dharme'dharmasaMjJA' ityevamAdayo daza bhedA ivopAdhibhedAtpaJcaite bhedAH zAstraprasiddhAH / tatrAbhigrahikaM-anAkalitatattvasyAprajJApanIyatAprayojakasvasvAbhyupagatArthazraddhAnam, yathA bauddhasAGkhyAdInAM svasvadarzanaprakriyAvAdinAm, yadyapi vaitaNDiko na kimapi darzanamabhyupagacchati tathA'pi tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArthameva nibiDAgrahavattvAdAbhigrahikatvamiti nAvyAptiH, 'anAkalitatattvasya' iti vizeSaNAd yo jaina eva dharmavAdena parIkSApUrvaM tattvamAkalayya svAbhyupagatArthaM zraddhatte tatra nAtivyAptiH, yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSitapakSapAtitvAyogAt taduktaM haribhadrasUribhiH (lokatattvanirNaya 132) - pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / iti / yazcAgItArtho gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitatattva eva svAbhimatArthaM jainakriyAkadambakarUpaM zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaM nA'prajJApanIyatAprayojakaM, asadgrahazaktyabhAvAt kintu guNavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratantryaprayojakamityaprajJApanIyatAprayojakatvavizeSaNAnna tatrAtivyAptiH 1 / / svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa zraddhAnamanAbhigrahikam / yathA sarvANi darzanAni zobhanAni iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizcayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasvasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinaikataranayArthanirdhAraNasyA'zAstrArthatvAt / tadAha sammatau siddhasenaHNiyayavayaNijjasaccA savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na diThThasamayo vibhayaha sacceva alie vA / / tathA'pi svasvasthAnaviniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM sarvanayazraddhAnamastIti nAtivyAptiH 2 / / viduSo'pi svarasavAhibhagavatpraNItazAstrabAdhitArthazraddhAnamAbhinivezikam, svasvazAstrabAdhitArthazraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyAptivAraNAya bhagavatpraNItatvaM zAstravizeSaNam, bhagavatpraNItazAstre bAdhitArthazraddhAnamiti saptamIgarbhasamAsAnAtivyAptitAdavasthyam, tathApyanAbhogAtprajJApakadoSAdvA vitathazraddhAnavati samyagdRSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazraddhAnabhaNanAt / tathA coktamuttarAdhyayananiryuktau (163) -
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 sammaddiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM tu saddahai / saddahai asabbhAvaM aNAbhogA guruNiogA vA / / iti / / tadvAraNAya svarasavAhIti, samyagvaktRvacanA'nivarttanIyatvaM tadarthaH, anAbhogAdijanitaM mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAnaM tu samyagvaktRvacananivarttanIyamiti na doSastathApi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvayAnyatarasya vastutaH zAstrabAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArthaM viduSo'pIti zAstratAtparyabAdhapratisandhAnavata ityarthaH, siddhasenAdayazca svasvAbhyupagatamarthaM zAstratAtparyabAdhaM pratisandhAyApi pakSapAtena na pratipatravantaH, kintvavicchinnaprAvacanikaparamparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisandhAyeti na te'bhinivezinaH, goSThAmAhilAdayastu zAstratAtparyabAdhaM pratisandhAyaivAnyathA zraddhate iti na doSaH 3 / / bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam, yathA 'sarvANi darzanAni pramANaM kAnicidvA', 'idaM bhagavadvacanaM pramANaM na vA' ityAdi saMzayAnAnAm, mithyAtvapradezodayaniSpannAnAM sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGkSIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktatvaM vizeSaNam, te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagavadvacanaprAmANyajJAnanivarttanIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati 'tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM' (zrA0 pra0 59) ityAdyAgamoditabhagavadvacanaprAmANyapuraskAreNa taduddhArasyaiva sAdhvAcAratvAt, yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivarttate sA sAMzayikamithyAtvarUpA satyanAcArApAdikaiva, ata eva kAGkSAmohodayAdAkarSaprasiddhiH 4 / / sAkSAtparamparayA ca tattvA'pratipattiranAbhogama, yathaikendriyAdInAM tattvAtattvAnadhyavasAyavatAM mugdhalokAnAM ca, yadyapi mASatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttattvA'pratipattirasti, tathApi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatattvapratipattiH paraMparayA teSvapi sattvAnna tatrAtivyAptiH, tattvApratipattizcAtra saMzayanizcayasAdhAraNatattvajJAnasAmAnyAbhAva iti na sAMzayike'tivyAptiriti dik 5 / / TImArtha : tasyAnantasaMsAra ..... vyAptiriti dik / 'tammUlaMti' pratI che. te naMta saMsAranA hetu sevA azubha anubaMdhanuM, kAraNa mithyAtva che. ahIM prazna thAya ke utkaTa hiMsAdi doSothI paNa anaMtasaMsAra thAya che. tethI anaMtasaMsAranuM hetu mAtra mithyAtva che tema kema kahI zakAya ? tenA nivAraNa mATe hetu kahe che - utkaTa hiMsAdi doSonuM paNa mithyAtva sahakRta evA teonuM ja azubha anubaMdhamAM hetupaNuM che. anyathA-mithyAtva sahakRta na hoya to, hiMsAdi doSamAM vyAmUDhatAnI anupapatti che. te mithyAtva,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Go dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 Abhigrahika Adi pAMca prakAranuM che=Abhigrahika, anAbhigrahika, Abhinivezika, sAMzayika, anAbhoga ema pAMca prakAranuM che. joke jIvAdi padArthomAM tattva e pramANe=A jIvAdi padArtho tattvo che e pramANe, nizcayAtmaka samyaktanA pratipakSabhUta evuM mithyAtva be prakAramAM ja paryavasAna pAme che. te be prakAra spaSTa kare che - (1) jIvAdi tattva nathI e prakAre viparyAsAtmaka ane (2) jIvAdi tatva che tevA nizcayatA abhAvarUpa=nirNayanA abhAvarUpa, adhigamAtmaka. tene=mithyAtva be bhedavALuM che tene, vAcakamukhya umAsvAti mahArAjA, kahe che - "anadhigama ane viparyaya mithyAtva che. "ti' zabda sAkSInI samApti mATe che. topaNa dharmamAM adharma saMjJA vagere daza bhedonI jema, upAdhinA bhedathI judA judA prakAranA pariNAmarUpa upAdhinA bhedathI, mithyAtvanA pAMca bhedo zAstra prasiddha che. tyAM pAMca prakAranA mithyAtvamAM, atAkalita tatvavALA jIvane atIndriya padArthanA viSayamAM yathArtha nirNaya thayo nathI evA jIvane, aprajJApanIyatAnuM prayojaka evuM sva sva svIkArAyelA arthanA zraddhAnarUpa AbhigrahikamithyAtva che. je pramANe sva-sva darzananI prakriyAvAdI evA bauddhasAMkhyAdine AbhigrahikamithyAtva che. joke vitaMDAvAdavALo koI paNa darzanane svIkArato nathI topaNa tene vitaMDAvAdavALAne, svathI svIkArAyelA vitaMDAvAda mATe ja atyaMta AgrahapaNuM hovAthI AbhigrahikapaNuM che. ethI avyApti nathI vitaMDAvAdamAM AbhigrahikamithyAtvanA lakSaNanI avyApti nathI. AbhigrahikamithyAtvanA lakSaNamAM anAkalita mithyAtvavALAne e pramANe vizeSaNa hovAthI je jema ja dharmavAda dvArA parIkSApUrvaka tattvane jANIne potAnA vaDe svIkArAyelA arthamAM zraddhA kare che, te zraddhAvALA jetamAM ativyApti nathI=abhigrahikamithyAtvanA lakSaNamAM ativyApti nathI. vaLI, je nAmathI jaina paNa=jaina dharmane svIkArela vyakti paNa, potAnA kulAcArathI ja AgamatI parIkSAno bAdha kare che pote jetakuLamAM janmelI che mATe ApaNo dharma sarvajJakathita che tethI pramANa che, tema svIkArIne Agamavacano kaI rIte tattvanAM pratipAdaka che ? ane kayuM Agama sarvajJa vacanAnusAra che? ItyAdi parIkSAne karato nathI, paraMtu potAno svIkArAyelo dharma ja tatva che tema mAne che evA jainane AbhigrahikapaNuM ja che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanuM vacana sarvajJanuM vacana che. ane tenI parIkSA karyA vagara tene pramANa svIkAre temAM mithyAtva che, tema kema kahI zakAya ? temAM hetu kahe che - samyagdaSTine aparikSita pakSapAtitvano ayoga che samyagdaSTi parIkSA karIne je vacana anubhava ane yuktithI saMgata hoya teno ja pakSapAta kare, acako nahi. te samyagdaSTine parIkSA karyA vagara pakSapAta nathI te, haribhadrasUri mahArAja vaDe (lokatattvanirNaya-132mAM) kahevAyuM che - "mane vIra bhagavAnamAM pakSapAta nathI, kapilAdimAM dveSa nathI; jenuM vacana yuktivALuM che, teno svIkAra karavo joIe."
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 61 vaLI agItArtha gItArthanizrita mASatuSAdi samAna evo je prajJApATavanA abhAvane kAraNe anAkalita tattvavALo ja jaina kriyAnA samUharUpa svAbhimata arthanI zraddhA kare che, tenuM svAbhyapagata arthanuM zraddhAna e aprajJApanIyatAnuM prayojaka nathI; kema ke asagrahanI zaktino abhAva che. paraMtu guNavAnanI AjJAnA prAmANyanuM mUlapaNuM hovAnA kAraNe=guNavAnanI AjJAne pramANarUpe svIkAravAnuM kAraNapaNuM hovAne kAraNe, guNavAnanA pArataMtryanuM prayojaka che, ethI aprajJApanIyatA prayojakatva vizeSaNa ApavAthI=AbhigrahikamithyAtvanA lakSaNamAM aprajJApanIyatAprayojakatvarUpa vizeSaNa ApavAthI tyAM=mASatuSAdi jevA jIvomAM, ativyApti nathI=AbhigrahikamithyAtvanA lakSaNanI ativyApti nathI. / / 1 / / svapara azrupagata arthanuM=pote je darzanano svIkAra karelo hoya ane potAnAthI anyadarzanavALA je svIkAratA hoya te baMne arthane avizeSathI-sAmAnyathI, zraddhAna=svIkAra, e anAbhigrahikamithyAtva che. je pramANe sarvadarzana suMdara che. e prakAranI pratijJAvALA=e pramANe kahenArA, mugdha lokone anAbhigrahikamithyAtva che. joke parama upekSAvALA, nizcayathI parikarmita mativALA evA samyagdaSTi jIvone sva-sva sthAnamAM sarva nayonuM zraddhAna che. (tethI sva-para darzananA sarva nayonA vacanamAM zraddhAna hovAthI sarva darzanonA yuktiyukta padArthomAM avizeSathI zraddhAna che.) ahIM prazna thAya ke samyagdaSTi jIvone sva sva sthAnamAM sarvanayonuM zraddhAna kema che ? temAM hetu kahe che - ziSyamativiSThuraNarUpa kAraNa vagara ekataranayanA arthanA nirdhAraNanuM azAstrArthapaNuM che. arthAt ubhaya nayanA padArthanuM ja nirdhAraNa karavuM te zAstrArtha che. mATe samyagdaSTi jIvo sva-sva sthAne sarva nayonuM anusaMdhAna kare che, tema saMbaMdha che. tene=itara nayanA arthanuM nirdhAraNa azAstrArtha che tene, saMmatimAM siddhasena divAkarasUrijI kahe che - "potapotAnA vacanIya viSayamAM sarvanayo satya che, paranI vicAraNAmAM niSphaLa che. teone=te nayone vaLI, dRSTasamayavALo satya athavA alika ema vibhAga karato nathI". topaNa, sva-sva sthAna viniyogarUpa vizeSaNathI teonuM sarva naya zraddhAna che tethI ativyApti nathI=anAbhigrahikamithyAtvanA lakSaNamAM avizeSathI zraddhAna grahaNa karela hovAne kAraNe vizeSathI sarvatayomAM zraddhAnavALA samyagdaSTimAM anAbhigrahikamithyAtvanA lakSaNanI ativyApti nathI. / / 2 / / vidvAnano paNa svarasavAhI=svAbhAvika potAnI rucithI, bhagavatpraNIta zAstramAM bAdhita arthanuM zraddhAna AbhinivezikamithyAtva che. sva-sva zAstrabAdhita arthamAM zraddhAna viparyasta zAkyAdine paNa che=potAnA zAstranA viparIta bodhavALA evA bauddhadarzanavAdI Adine paNa che, ethI tyAM=viparyasta zAkyAdimAM, ativyAptinA vAraNa mATe bhagavatpraNItapaNuM zAstranuM vizeSaNa che. bhagavatpraNIta zAstramAM bAdhita arthanuM zraddhAna e pramANe saptamIgarbha samAsane kAraNe ativyApti tAdavasthya nathI=viparyasta zAkyAdimAM je pUrvamAM ativyApti hatI te bhagavatpraNItatva vizeSaNathI dUra thatI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 nathI ema nathI, topaNa anAbhogathI ke prajJApakanA doSathI-upadezakanA doSathI, viparIta zraddhAvALA samyagdaSTimAM ativyApti che=AbhinivezikamithyAtvanA lakSaNanI ativyApti che. ahIM prazna thAya ke samyagdaSTine anAbhogathI ane upadezakanA doSathI viparIta zraddhAna kema thAya ? temAM hetu kahe che - anAbhogathI athavA gurunA niyogathIeguru dvArA niyojana karAyelA arthatA bodhathI, samyagdaSTine paNa viparIta zraddhAna zAstramAM kahela che. te rItesamyagdaSTine anAbhogAdithI viparIta zraddhAna thAya che te rIte, uttarAdhyayananI niryukti gAthA-163mAM kahela che - "samyagdaSTi jIva upadiSTa pravacananI=bhagavAna vaDe upadeza karAyelA pravacananIzraddhA kare che. anAbhogathI athavA gurunA niyogathI asadbhAvanI=bhagavAne kahelA bhAvothI viparIta bhAvonI zraddhA kare che." tenA vAraNa mATe viparIta zraddhAvALA samyagdaSTimAM ativyAptinA vAraNa mATe, "svarasavANI' e pramANe vizeSaNa che. svarasaMvAhIno artha spaSTa kare che - "samyagvandranA vacanathI anivartanIyapaNuM teno artha che svarasavAhI zabdano artha che. vaLI mugdha zrAddhAdinuM zAstra bhaNIne gItArtha thayelA na hoya ane bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA hoya ane zakti anusAra bhagavAnanA zAstrane jANavA udyama karatA hoya tevA mugdha zraddhAdivALA jIvonuM, anAbhogAdi janita viparIta zraddhAna samyak upadezakanA vacanathI tivartanIya che, ethI doSa tathI=svarasavAthI vizeSaNane kAraNe AbhinivezikanuM lakSaNa anAbhogAdivALA samyaknamAM jatuM nathI mATe doSa nathI, topaNa jinabhadragaNi-siddhasena divAkarasUri Adi pravacanika pradhAna evA puruSonI vipratipattinA viSayarUpa pakSadvaya, temAMthI atyataranuM vastutaH zAstrabAdhitapaNuM hovAthI te bemAMthI anyatara zraddhAnavALAne te bemAMthI jenuM vacana zAstrabAdhita hoya tevA mahAtmAne abhinivezitvano prasaMga che=AbhinivezikamithyAtvane svIkAravAno prasaMga che, ethI tenA vAraNa mATe te baMne mahAtmAomAMthI koInAmAM mithyAtvanuM lakSaNa na jAya tenA vAraNa mATe, 'viduSoDapi evuM vizeSaNa che. vikupoDapi'no artha spaSTa kare che - "zAstratAtparyatA bAdhanA pratisaMdhAnavALA" tevo viduSAno artha che. 'viksoDaji' vizeSaNathI AbhinivezikamithyAtvanuM lakSaNa jinabhadra-siddhasenAdimAM kema jatuM nathI ? te spaSTa karavA kahe che - ane siddhasena divAkarasUrijI Adi sva-sva abhyAgatArthane zAstratAtparyatA bAdhavALuM pratisaMdhAna karIne paNa pakSapAtathI svamAnyatA pratyenA pakSapAtathI, svIkAratA na hatA=potAnI mAnyatAno
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ u3 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 svIkAra karatA na hatA, paraMtu avicchinna prAvacanika paraMparAthI zAstranA tAtparyane ja potAnA svIkArAyelA arthatA anukUlapaNA vaDe pratisaMdhAna karIne potAno pakSa svIkAratA hatA, ethI teo siddhasena divAkarasUrijI Adi, AbhinivezavALA nathI. vaLI goSThAmAhilAdi zAstratAtparyatA bAdhatuM pratisaMdhAna karIne anyathA zraddhA kare che. tethI doSa nathI tethI AbhinivezanuM lakSaNa goSThAmAhilAdimAM svIkAravAmAM doSa nathI. III bhagavAnanA vacananA prAmAyanA saMzayaprayukta zAstranA arthamAM saMzaya e sAMzayikamithyAtva che. je pramANe sarva darzana pramANa che ke koIka darzana ? athavA A bhagavAnanuM vacana pramANa che ke nahi? ItyAdi saMzayavALA jIvone sAMzayikamithyAtva che. sUkSma arthanA saMzayavALA mithyAtvanA pradezanA udayathI niSpanna evA sAdhuone paNa mithyAtvano bhAva prApta na thAo, ethI bhagavAnanA vacananA prAmANyanA saMzayamayuktapaNuM vizeSaNa che. ane teo-sUkSmArthanI zaMkAvALA sAdhuo AvA tathI bhagavAnanA vacananA prAmANyanI zaMkAvALA nathI, paraMtu bhagavAnanA vacananA prAmANyanA jJAnathI nivartanIya che sUkSma zaMkAthI tivartanIya che. kema nivartanIya che ? temAM hetu kahe che - sUkSma arthAdino saMzaya hote chate "te ja satya che. ni:zaMka che, je jinezvaroe kahyuM che." (zrAvakaprajJapti) ItyAdi AgamamAM kahevAyela bhagavAna vacananA prAmANyatA puraskArathI tenA uddhAranuM ja=saMzayanA uddhAranuM ja, sAdhvAcArapaNuM che=sAdhuno AcAra che. je zaMkA sAdhune paNa svarasavAhipaNAthI tivartana pAmatI nathI. te-te zaMkA, sAMzayikamithyAtvarUpa chatI anAcAra ApAdikA ja che. AthI ja=sUkSmArthamAM sAdhune saMzaya thAya ane "tameva sarvAM-" ItyAdi vacana dvArA te zaMkAno uddhAra sAdhu na kare to samyaktatA aticAranI prApti che AthI ja, kAMkSAmohanA udayathI AkarSanI prasiddhi che=sAdhune AkarSa dvArA mithyAtvanI prApti che e pramANe zAstramAM prasiddhi che. InkA sAkSAt athavA paraMparAthI tatvanI apratipati anAbhogamithyAtva che. je pramANe ekendriya Adine ane tattAtatvanA anadhyavasAyavALA mugdhalokone tattvanI apratipattirUpa anAbhogamithyAtva che. joke mApatuSAdi jevA sAdhuone paNa sAkSAt tatvanI apratipatti che topaNa teonuM gItArtha nizcitapaNuM hovAthIegItArthanA vacanathI niyaMtrita yogamArgamAM pravRtti hovAthI, targata tattvanI pratipatti=gItArthagata tattvano nirNaya, paraMparAe teomAM paNa hovAthI=mASatuSAdi sAdhuomAM paNa hovAthI, tyAM=bhAvathI sAdhu evA mASatuSAdi sAdhuomAM, ativyApti nathI=anAbhogamithyAtvanA lakSaNanI ativyApti nathI ane tattvanI apratipatti ahIM-anAbhoganA lakSaNamAM saMzaya-nizcaya sAdhAraNa tatvajJAnasAmAnyanA abhAvarUpa che, ethI sAMzayikamithyAtvamAM ativyApti nathI=anAbhogatA lakSaNanI ativyApti nathI. e pramANe dizAsUcana che atyAra sudhI pAMca mithyAtvanuM varNana karyuM. e pramANe mithyAtvanA svarUpa viSayaka dizAsUcana che. pA.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ u4 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 bhAvArtha : avataraNikAmAM zaMkA karela ke anaMtasaMsAranuM kAraNa je azubha anubaMdha che. te azubha anubaMdhanuM mULa zuM che ? tethI azubha anubaMdhanuM mULa mithyAtva che tema batAve che - ahIM prazna thAya ke pUrve kahela ke utkaTa hiMsAdi doSo ke usUtrabhASaNAdi doSothI anaMtasaMsAra thAya che ane ahIM kahyuM ke anaMtasaMsAranuM kAraNa evA azubha anubaMdhanuM mULa mithyAtva che. tethI sthUlathI dekhAtA virodhanA parivAra arthe kahe che - mithyAtvanA sahakRta ja utkaTa hiMsAdi doSonuM azubha anubaMdhanuM hetupaNuM che; kema ke mithyAtvano sahakAra na hoya to doSamAM vyAmUDhatAnI prApti thAya nahi ane doSamAM vyAmUDhatAnI prAptithI ja azubha anubaMdhanI prApti che. mATe azubha anubaMdhanuM kAraNa mithyAtva ja che. te mithyAtva AbhigrahikAdi pAMca bhedavALuM che. vaLI apekSAthI vicArIe to jIvAdi padArthomAM 'tattva' e pramANe nizcayAtmaka samyaktanA pratipakSabhUta mithyAtva be prakAranuM ja prApta thAya che. "jIvAdi tattva nathI" e pramANe viparyAsAtmaka mithyAtva ane "jIvAdi tattva che" e pramANe nizcayanA abhAvarUpa mithyAtva vaLI, A be bhedane AzrayIne ja vAcakavara umAsvAtijI mahArAjAe anadhigama ane viparyayarUpa mithyAtva kahela che. Ama chatAM mithyAtvano vizada bodha karavA arthe dharmamAM adharmasaMjJA e vigere rUpa 10 bhedo zAstramAM prasiddha che. te rIte mithyAtvanA Abhigrahika, anAbhigrahika Adi 5 bhedo paNa zAstramAM prasiddha che. mATe graMthakArazrIe azubha anubaMdhanA kAraNarUpa mithyAtvanA 5 bhedo ahIM batAvela che. (1) AbhigrahikamithyAtvA: te pAMca mithyAtvamAM AbhigrahikamithyAtvanuM svarUpa batAve che. je jIvoe mArgAnusArI prajJAthI tattAtattvane jANavA mATe yatna karyo nathI teo koIpaNa zAstrane svIkAratA hoya Ama chatAM zAstravacana, yukti ane anubhavathI padArthano vicAra karIne tattvano nirNaya karyo nathI te sarva jIvo anAkalita tattvavALA che. ane potapotAnI mAnyatAthI potapotAne abhimata padArthane svIkAre che. Ama chatAM koIka yogya upadezaka yukti ane anubhava anusAra te padArtha tattva nathI tema batAve topaNa svamata pratyenI rucine kAraNe je jIvo aprajJApanIya hoya teomAM AbhigrahikamithyAtva che. jema anyadarzanamAM rahelA jIvo ekAMtavAdane svIkAre che. te vastutaH tattva nathI chatAM svadarzananA rAgathI yogya upadezaka dvArA paNa tattvane pAme tevA nathI teone AbhigrahikamithyAtva che. jainadarzanamAM rahelA paNa jeo zAstravacanathI jANIne yukti ane anubhava anusAra tattvano nirNaya karavA arthe koI yatna karatA nathI paraMtu ApaNuM darzana sarvajJa kathita che mATe te ja tattva che tema mAne che temAM paNa AbhigrahikamithyAtva che. jeo zAstravacanathI tattvane jANIne yukti ane anubhava anusAra A ja tattva jinavacanathI prarUpita che, ekAMta niravadya che, mokSanuM parama kAraNa che tevo sthira nirNaya karIne potAnA svIkArAyelA arthamAM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 upa zraddhA kare che. teomAM AbhigrahikamithyAtva nathI. paraMtu tattvanI sthira rucirUpa samyaktva che. ane Avo tattvano nirNaya gItArtha puruSo ja karI zake; kema ke bhagavAnanA vacanAnusAra tattvane jANIne bhagavAne batAvelI A sarva pravRttio A rIte sevavAthI sevanAra puruSa krame karIne vItarAga tulya thAya che tevo sthira nirNaya zAstranA sUkSma bodhathI thayelo che. vaLI, jeo gItArtha nathI tevA mASatuSAdi sAdhuo A rIte tattvano nirNaya karI zakatA nathI topaNa AtmAnuM suMdara svarUpa muktAvasthAmAM ja che; kema ke aMtaraMga rIte mohanI AkuLatA nathI ane bahiraMga rIte dehakarmAdi kRta koI upadrava nathI ane te avasthAnI prAptino upAya vItarAge batAvelo mArga ja che tevo je sthira nirNaya che, tethI tevA sAdhuoe vItarAge batAvelA mArgamAM cAlanArA gItArtha sAdhunI parIkSA karIne 'A guru AzrayaNIya che' tevo yathArtha bodha karyo che ane teonA vacanAnusAra cAlavAthI mane paNa mokSanI prApti thaze tevI sthira zraddhA che tevA mASatuSAdi jIvomAM bhagavAnanA vacanamAM ruci che tenAthI teomAM samyaktva varte che, paNa AbhigrahikamithyAtva nathI. (2) anAbhigrahikamithyAtva : vaLI keTalAka jIvomAM anAbhigrahikamithyAtva hoya che. teo saMsAranI pravRttine choDIne dharmanI pravRttinI rucivALA hoya che chatAM sarva darzanakAro ahiMsAdi dharmane batAvanArA che ema vicArIne sUkSmabuddhipUrvaka tattvAtattvano vibhAga karyA vagara sarvadarzananA AcArone joIne vicAre che ke A darzano suMdara che teone anAbhigrahikamithyAtva che. vaLI je munio nizcaya ane vyavahAranayanA paramArthane jANanArA che ane nizcayanaya parama upekSAne ja mokSanuM kAraNa kahe che tevo jemane bodha che teo sarva ucita vyavahArone parama upekSAnuM kAraNa bane te rIte yojana karIne jIvanamAM seve che ane te vyavahA2nA sevanathI parama upekSAnA bhAvomAM varte che. teo nizcayaparikarmitamativALA samyagdaSTi jIvo che. AvA mahAtmAo bhagavAnanA zAsananA dareka nayo sva-svasthAne yojana karIne sarva nayomAM zraddhAnavALA che ane anya sarva darzano paNa koIka naya upara cAlanArA che. tethI te te darzananA te te nayane ucita sthAne yojIne sarva nayomAM te mahAtmAone zraddhA che. tethI te mahAtmAone te te nayanI apekSAe sarvadarzanomAM zobhanatAnI buddhi che; topaNa mugdha jIvonI jema vizeSano nirNaya karyA vagara teonuM sarva nayomAM zraddhAna nathI. mATe tevA mahAtmAone anAbhigrahikamithyAtva nathI. (3) AbhinivezikamithyAtva : keTalAka jIvo bhavathI virakta thaIne jinavacanAnusAra saMyama pALanArA zAstranI sthira rucivALA hoya che. AvA jIvone paNa koIka nimittathI bhagavAnanA vacanathI viparIta arthamAM ruci utpanna thAya che ane te ruci pratyeno pakSapAta pedA thAya che. jethI potAne khyAla Ave ke huM je svIkAruM chuM, te sarvajJanA vacanathI viruddha che, topaNa potAnA dvArA kahevAyelA te vacananA rAgane kAraNe bhagavAnanA vacanAnusAra teno
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 svIkAra karatA nathI, tevA jIvone AbhinivezikamithyAtva che. jema goSThAmAjilanihnava Adine bhagavAnanA vacanathI viparIta padArthamAM ruci thayA pachI A vacana sarvajJanA vacanathI viparIta che tevo nirNaya thavA chatAM paNa potAnA bolAyelA vacanamAM Agraha hato je AbhinivezikamithyAtva che. vaLI samyagdaSTi jIvone bhagavAnanA vacanamAM sthira ruci hoya che. tethI svazakti anusAra sadA vizeSa-vizeSa jANavA mATe ane jANIne sthira karavA mATe udyama kare che. chatAM koIka sthAnamAM anAbhogathI jinavacanathI viparIta artha A jinavacanAnusAra che tevo bhrama thAya athavA te zAstravacananuM yojanA anAbhoga AdithI upadezaka anyathA kare ane tenA kAraNe samyagdaSTine paNa jinavacanathI viparIta artha jinavacanAnusAra che tevo bhrama thAya to paNa teonI svarasavAhi ruci bhagavAnanA vacanamAM che, anyamAM nathI, mATe teomAM AbhinivezikamithyAtva nathI. vaLI kevaLajJAna-kevaLadarzana viSayaka jinabhadragaNi kSamAzramaNa ane siddhasena divAkarasUri Adi jevA pravacanaprabhAvaka puruSomAM paNa paraspara matabheda hato ane te sarvanA vacanomAMthI koIka ekanuM vacana zAstrasaMmata che chatAM te sarva mahAtmAone te prakArano nirNaya hato ke je ame artha karIe chIe te ja sarvajJA saMmata che. tethI teomAM AbhinivezikamithyAtva na hatuM paraMtu samyakta hatuM, kema ke te sarvamAMthI jemanuM vacana zAstrathI bAdhita siddha thAya te vacanamAM zAstranA tAtparyanuM pratisaMdhAna te mahAtmAne nahIM hovAthI te sthAnanI apekSAe te mahAtmA vidvAna nathI. vaLI jeone pote svIkArelA vacanamAM zAstranA tAtparyano bAdha che tevo nirNaya che teo te sthAnamAM vidvAna hovA chatAM kaSAyane paravaza jeone bhagavAnanA vacanathI svarasavAhI viparIta ruci che tevA jamAlI Adine AbhinivezikamithyAtva che. (4) sAMzayikamithyAtva: koI mahAtmA zAstranA koI padArthano artha yuktithI ane anubhavathI nirNaya na karI zake ane tenA kAraNe saMzaya thAya ke bhagavAne kaheluM A vacana yukti yukta che ke nahIM ane te saMzayanA kAraNe zAstranA koI padArthamAM saMzaya thAya te sAMzayikamithyAtva che. jema koIne vicAra Ave ke sarva darzana pramANa che? ke koI eka darzana pramANa che ? athavA jema sarva darzanonAM vacano paraspara virodhI hovAthI sarva darzanonAM vacano pramANabhUta nathI tema bhagavAnanuM A vacana paNa yuktisaMgata jaNAtuM nathI tethI pramANa che ke nahi ? te pramANe saMzaya thAya te sAMzayikamithyAtva che. vaLI, mithyAtvanA pradezanA udayavALA evA susAdhuone paNa zAstranA koIka sUkSma arthamAM saMzaya thAya to bhagavAnanA vacanamAM saMzaya nahIM hovAthI mithyAtvanI prApti nathI ane AthI ja bhagavAnanA vacananA sUkSma arthamAM saMzaya thAya tyAre mahAtmAo vicAre che ke je bhagavAne kahyuM che te ja satya che, niHzaMka che, phakta mArI sUkSma prajJAnA abhAvane kAraNe A zAstranA gaMbhIra arthano bhagavAne je artha karyo che te kayo artha che ? teno nirNaya atyAre huM karI zakato nathI, chatAM avasare sAmagrI maLaze tyAre nirNaya thaze. A pramANe prAmANika samAlocanathI te mahAtmAne bhagavAnanA vacanamAM sthira ruci thAya che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 u7 je mahAtmAo sUkSma arthamAM saMzaya thayA pachI "tameva sarca" dvArA potAnI rucine jinavacana pratye sthira karavA yatna na kare ane te sUkSma padArthamAM thayelo saMzaya svarasavAhI bane to sAdhune paNa sAMzayikamithyAtvarUpa anAcAranI prApti thAya. AthI ja je sAdhuo zAstrIya padArthonA sUkSma arthamAM thayelA saMzayanuM nivartana na kare to kAMkSAmohanA udayathI AkarSanI siddhi che=AkarSa dvArA te sAdhune mithyAtvanI prApti che. (5) anAbhogamithyAtvaH vaLI je jIvone sAkSAt ke paraMparAe sarvaze kaheluM tattva sarvaze kahyuM te pramANe che tevo nirNaya thayo nathI, te jIvone tattvanA viSayamAM nirNayane abhimukha upayoganA abhAvarUpa anAbhogamithyAtva che. jema ekendriyAdi jIvo bhagavAnanA batAvelA tattvanA viSayamAM koI vicAraNA karatA nathI tethI anAbhogamithyAtva che. keTalAka jIvo dharmanI pravRttio kare che chatAM AtmA mATe pAramArthika hitAhita zuM che ? hitanA upAya, ahitanA upAya zuM che? te viSayamAM koI vicAra karatA nathI. AvA tattvAtattvanA viSayamAM anavadhyavasAyavALA mugdha jIvone anAbhogamithyAtva che. vaLI mApatuSa jevA keTalAka sAdhuone AtmAnI suMdara avasthA mokSa che, tenI prAptino upAya asaMgabhAva che tevo sAmAnyathI tattvano nirNaya hovA chatAM mArI bhUmikAne anurUpa "A pravRtti A svarUpe sevavAthI uttara-uttaranA guNonI prApti thaze" e prakAre gItArtha sAdhune jevo nirNaya hoya che tevo nirNaya nathI. tethI sAkSAt teone te prakAranA sUkSma tattvanI prApti nathI topaNa "bhagavAnanA vacananA paramArthane jANanArA A mahAtmAnA vacanane parataMtra huM je kAMI pravRtti karIza te uttara uttaranA saMyamanI vRddhi dvArA asaMga bhAvanI prAptinuM kAraNa banaze", tevo sthira nirNaya hovAthI gItArthanA vacanane AdhIna teone paNa tattvanI prApti che. mATe teomAM anAbhogamithyAtva nathI. sAMzayikamithyAtvamAM tattvanI apratipatti che ane anAbhogamithyAtvamAM saMzaya-nizcaya sAdhAraNa evA tattvajJAnasAmAnyano abhAva hoya che; jyAre sAMzayikamithyAtvamAM sAmAnya tattvajJAnano abhAva nathI paraMtu kaMIka tattvane abhimukha evI saMzayavALI dazA hoya che. mATe sAMzayikamithyAtva ane anAbhogamithyAtvano bheda che. TIkA : etacca paJcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati, abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAtve syAtAm, na tvanAbhigrahikAdIni trINi, anAbhigrahikasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatAnimittakatvAd, Abhinivezikasya ca vyApanadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakaMpapravRttinibandhanatvAd, abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRtteH, ata eva bhavyAbhavyatvazaGkApi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAM 'abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAd' iti / / 8 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 TIkArya : tattva .... kRti | gAthAnA pUrvArdhanI TIkA pUrI karI. have gAthAnA uttarArdhano artha kare che - ane A pAMca prakAranuM paNa mithyAtva bhavyone hoya che. vaLI abhavyone Abhigrahika ane anAbhoga e be ja mithyAtva hoya che, paraMtu anAbhigrahikAdi traNa mithyAtvo nathI. abhavyone anAbhigrahikamithyAtva kema nathI ? temAM hetu kahe che - anAbhigrahika mithyASTine vicchinna pakSapAtapaNuM hovAne kAraNe yogamArgano upadeza ApanArAM sarva darzako saMbaMdhI vizeSa bodhano abhAva hovAthI yathArtha tatvane kahenArA sarvajJanA vacana pratye pakSapAtano abhAva hovAne kAraNe, malanI alpatA nimittakapaNuM che. tethI abhavyone malanI alpatA nahIM hovAthI anAbhigrahikamithyAtva nathI ema avaya che. vaLI, AbhinivezikamithyAtvanuM samyagdarzananI prApti pachI samyaktathI pAtaLA sAthe niyatapaNuM che, tethI AbhinivezikamithyAtva abhavyane nathI, ema avaya che. vaLI abhavyone sAMzayikamithyAtva kema nathI ? temAM hetu kahe che - sAMzayikamithyAtvanuM sakaMpapravRttinuM kAraNa paNuM hovAthI ane abhavyone bAdhita arthamAMebhagavAne kahelA vacanathI bAdhita evI pravRttimAM, niSkapa ja pravRtti che, mATe abhavyane sAMzayikamithyAtva nathI, ema avAya che. AthI ja=abhavyone sAMzayikamithyAtva nathI AthI ja, bhavyAbhavyatvanI zaMkA paNa teone niSiddha che=abhavyone niSiddha che. te bhavyAbhavyatvanI zaMkA abhavyone na thAya te, AcArAMganI TIkAmAM kahyuM che - "abhavyane bhavyAbhavyatvanI zaMkAno abhAva hovAthI." "ti' zabda AcArAMgasUtranA sAkSIpAThanI samAptimAM che. . bhAvArtha : pUrvamAM pAMca prakAranAM mithyAtvanuM varNana karyuM e pAMca prakAranAM mithyAtva bhavya jIvone hoya che. abhavyane Abhigrahika ane anAbhogika e be ja mithyAtva hoya che, paraMtu anAbhigrahika, Abhinivezika ane sAMzayika e traNa mithyAtva hotA nathI. kema abhavyone anAbhigrahika Adi traNa mithyAtva hotA nathI ? temAM yukti batAve che - anAbhigrahikamithyAtvavALA jIvone dharma pratye pakSapAta hoya che ane koI darzanano vizeSa bodha na hovAthI koI darzananA pakSapAta vagara sarva darzana sArAM che; kema ke Atmahitane anukULa evA ahiMsAdine batAvanAra che, A prakAranI buddhi anAbhigrahikamithyAtvavALA jIvone hoya che. tethI pakSapAta rahita sarva darzananI pratye suMdaratAnI buddhi malanI alpatA nimitte che. abhavyanA jIvone tattva pratye valaNa thAya tevA prakArano mata leza paNa alpa thayela nathI, mATe abhavyane anAbhigrahikamithyAtva hotuM nathI. AbhinivezikamithyAtva abhavyane kema hotuM nathI ? te spaSTa karatAM kahe che -
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8, 9 69 je jIvo samyaktvane pAmyA che te jIvone tyAra pachI koIka nimittathI jinavacanathI viparIta tattvamAM pakSapAta thavAthI AbhinivezikamithyAtva prApta thAya che. abhavyo samyaktva pAmatA nathI, tethI samyaktvanI prApti thayA pachI pAta thayelAne thanAruM evuM AbhinivezikamithyAtva abhavyane thatuM nathI. sAMzayikamithyAtva abhavyane kema nathI ? te spaSTa karatAM kahe che je jIvone tattva pratyeno pakSapAta thayo che. Ama chatAM bhagavAnanA vacanamAM koIka sthAne saMzaya thavAthI teonI saMyamamAM pravRtti niSkapa thatI nathI. paraMtu saMdehane kAraNe sakaMpa pravRtti thAya che ane abhavyone bhagavAne je niSedha karyo che tevA bAdhita arthamAM niSkapa ja pravRtti hoya che. AthI ja Aloka-52lokanI AzaMsAthI bhagavAne dharma ka2vAno niSedha karyo che chatAM mokSa pratyenuM leza paNa valaNa nahIM hovAthI abhavyo Aloka-paralokArthe nikaMpa pravRtti kare che. ane bhagavAne Aloka paralokArthe dharma karavAno niSedha karyo tenA viSayamAM abhavyane niSkapa ja pravRtti hoya che. AthI ja bhavyAbhavyatvanI zaMkA paNa teone thatI nathI ema zAstrakAroe kahyuM che; kema ke mokSanuM varNana sAMbhaLIne 'cAra gatinA bhramaNathI 52 evo mokSa che, jyAM bhoganA saMklezo nathI paraMtu kevala zuddha AtmA che ane te sukhamaya AtmAnuM svarUpa che' tevuM sAMbhaLIne, jeone mokSa meLavavAnI icchA thAya che ane tenA kAraNe jene zaMkA thAya che ke mokSamAM javAne yogya huM bhavya chuM ke abhavya chuM ? tevA jIvo ca2mAvartane pAmelA che ane teo niyamA mokSagAmI che. ane abhavyane mokSamAM javA pratyenI icchA ja thatI nathI AthI ja teone bhavyAbhavyatvanI zaMkA thatI nathI tema zAstrakAro kahe che. IIII avataraNikA : nanvabhavyAnAmantastattvazUnyAnAmanAbhogaH sArvadiko bhavatu, AbhigrahikaM tu kathaM syAd ? iti bhrAntasyAzaGkAmapAkarttumAbhigrahikabhedAnupadarzayati - avataraNikArtha : 'nanu'thI zaMkA kare che ke tattvathI zUnya evA abhavyone sadA anAbhogamithyAtva ho, paNa AbhigrahikamithyAtva kevI rIte hoya ? e prakAranI bhrAnta manuSyanI zaMkAne dUra karavA AbhigrahikamithyAtvanA bhedone batAve che - = bhAvArtha: jIva mATe 'tattva' bhavanA upadravathI rahita evI karmarahita avasthA ja che ane tenI prAptino upAya e tattva che. abhavyanA jIvone saMsAramAM narakAdi kharAba bhAvo asAra jaNAya che ane bhogavilAsamaya bhava sAra jaNAya che. paraMtu bhoganA saMkleza rahita evI muktAvasthA sAra jaNAtI nathI. tethI abhavyanA jIvo sadA tattvazUnya che. mATe tattvanA viSayamAM koI prakAranA vicAranA abhAvarUpa je anAbhoga ekendriya Adi jIvone che tevuM anAbhogamithyAtva abhavyane hoI zake paraMtu AbhigrahikamithyAtva
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 abhavyane kaI rIte saMbhave ? e prakAranA bhramavALA puruSanI zaMkAne dUra karavA mATe AbhigrahikamithyAtvanA bhedone batAve che - 1 gAthA : 663 chAyA : thi Na NiccoNa kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANaM / thiya mokkhovAo abhiggahiassa cha viappA / / 9 / / nAsti na nityo na karoti kRtaM na vedayati nAsti nirvANam / nAsti ca mokSopAya Abhigrahikasya SaD vikalpAH / / 9 / / anvayArtha : sthi=nAsti=AtmA nathI, Lio =nitya nathI, ArU =kartA nathI, yaM Na veS=karAyelA karmanuM vedana karato nathI, binrALa sthi nirvANa nathI, ya moovAe sthi=ane mokSano upAya nathI. Amittadigasya che viJappA=A AbhigrahikamithyAtvanA cha vikalpo che. / / 9 / gAthArtha H nAsti=AtmA nathI, nitya nathI, kartA nathI, karAyelA karmanuM vedana karato nathI, nirvANa nathI, mokSano upAya nathI. A AbhigrahikamithyAtvanA cha vikalpo che. IIII TIkA H sthitti / nAOvAtmA, na nitya AtmA, na ttta, tuM na veti, nAsti nirvALa, nAsti mokSopAyaH, ityAbhigrahikasya cArvAkAdidarzanapravarttakasya parapakSanirAkaraNapravRttadravyAnuyogasArasammatyAdi granthaprasiddhAH SaDvikalpAH, te ca sadA nAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahikasattve saMzaya iti bhAvaH / TIkArya H nAstyevAtmA * kRti bhAvaH / 'sthitti' pratIka che. (1) AtmA nathI ja. AtmA che tema svIkAryA pachI (2) AtmA nitya nathI arthAt kSaNika che. AtmA nitya svIkAryA pachI (3) AtmA kartA nathI ane (4) karAyelA karmanA phaLane vedana karanAra nathI. AtmAne kartA ane karAyelA karmanA phaLane vedana karanAra svIkAryA pachI (pa) mokSa nathI. mokSa svIkAryA pachI (6) mokSano upAya nathI A prakAranA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 cArvAkAdi darzananA pravartaka AbhigrahikamithyAtvatA, parapakSanA nirAkaraNamAM pravRtta evo dravya anuyoga che pradhAna jemAM evA saMmatitarkaprakaraNa Adi graMthamAM prasiddha, cha vikalpo che. ane te=pUrve batAvyA te cha vikalpo, sadA nAsikamaya evA abhavyone vyakta ja che. ethI teone=abhavyone, AbhigrahikanA sattvamAM=AbhigrahikamithyAtvanA satvamAM, zuM saMzaya hoya ? arthAt saMzaya nathI. e prakArano gAthAno bhAva che. bhAvArtha : cArvAkadarzanavALA AtmA nathI tema kahe che. keTalAka darzanakAro AtmAne mAne che, tema bauddha paNa zarIrathI atirikta AtmAne mAne che, chatAM AtmA nitya nathI paraMtu kSaNika che tema kahe che. keTalAka darzanakAro zarIrathI atirikta nitya AtmA svIkAre che. tema vedAMtI Adi darzanakAro AtmAne zarIrathI atirikta nitya mAne che. chatAM AtmA kUTanitya che tema kahe che. arthAt AtmA karmano kartA ane karAyelA karmano vedana karanAra nathI, tema mAne che. keTalAka darzanakAro zarIrathI atirikta nitya AtmA svIkAre che ane karmano kartA, karAyelA karmanA phaLanuM vedana karanAra AtmA svIkAre che. arthAt te AtmAne cAra gatiomAM potAnA karma pramANe phaLane bhogavanAra mAne che. paraMtu sarva karmothI rahita evI nirvANa avasthA nathI tema mAne che. keTalAka darzanakAro AtmAne nirvANanI prApti thAya che tema svIkAre che. paraMtu nirvANarUpa mokSaprAptino koI upAya nathI, paNa je divase kevaLIe kevaLajJAnamAM teno mokSa joyo che te divase tene mokSanI prApti thaze tema mAne che. A prakAranA cArvAkAdi darzananA pravartaka cha vikalpo parapakSanA nirAkaraNa mATe racAyelA dravyAnuyoga che pradhAna jemAM evA sammatitarkaprakaraNa Adi graMthamAM prasiddha che. Azaya e che ke sammatitarka nAmano graMtha anya sarva ekAMtavAdano nirAsa karIne syAdvAda ja tattvavAda che te batAvavA mATe racAyo che. temAM paNa bhagavAnanA zAsananA padArtho caraNakaraNAnuyogAdi cAra anuyogane batAvanArA che temAMthI je dravyAnuyogane kahenAra vacano che te vacano pradhAnarUpe sammati Adi graMthamAM kahelAM che. A sammati Adi graMthamAM AbhigrahikamithyAtvanA A cha vikalpo batAvAyA che. A cha vikalpomAMthI koIne koI vikalpo nAstikamaya evA abhavyane vyakta ja hoya che. tethI jyAre abhavyano jIva ekendriya Adi avasthAmAM hoya ke manuSyapaNAmAM paNa mugdhapaNAne kAraNe tattvAtattvanA vivekathI zUnya hoya, tyAre anAbhogamithyAtva hoya che ane AtmA nathI ityAdi koI vikalpa pravartato hoya tyAre AbhigrahikamithyAtva hoya che. vaLI abhavyanA jIvone mokSa nAmanuM tattva abhimata nathI, tethI prAyaH mokSa nathI tema mAne che. ane mokSa che tevuM zAstravacanathI svIkAra thAya topaNa mokSa jIvanI suMdara avasthA nathI tema mAne che. mATe nirvANa nathI athavA nirvANa suMdara nathI tevo vikalpa abhavyone sthira hoya che. mATe teomAM vyakta AbhigrahikamithyAtva prApta thAya che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dharmaparIkSA mAga-1 | gAthA-6 TIs: itthaM ca - loiamicchattaM puNa sarUvabheeNa hujja caubheaM / abhigahiamaNabhigahiaM saMsaiaM taha aNAbhogaM / / tattha vi jamaNAbhogaM avvattaM sesagANi vattANi / cattAri vi jaM NiyamA sannINaM huti bhavvANaM / / iti navInakalpanAM kurvanabhavyAnAM vyaktaM mithyAtvaM na bhavatyeveti vadan paryanuyojyaH / nanu bhoH ! kathamabhavyAnAM vyaktamithyAtvaM na bhavati? nAstyAtmetyAdimithyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM zrUyante / abhavyAzritamithyAtve'nAdyanantA sthitirbhavet / sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAntA punarmatA / / 9 / / etavRttiryathA-abhavyAnAzritya mithyAtve sAmAnyena vyaktAvyaktamithyAtvaviSaye'nAdyanantA sthitirbhavati / tathA saiva sthitibhavyajIvAn punarAzrityA'nAdisAntA matA / yadAhamicchattamabhavvANaM tamaNAimaNaMtayaM muNeyavvaM / bhavvANaM tu aNAisapajjavasiyaM tu sammatte / / iti guNasthAnakramArohasUtravRttyanusAreNAbhavyAnAM vyaktamapi mithyAtvaM bhavatItyApAtadRzApi vyaktameva pratIyate / kiJca sthAnAMgAnusAreNApyabhavyAnAmAbhigrahikamithyAtvaM vyaktaM pratIyate / taduktaM tatra dvitIyasthAnake prathamoddezake-'AbhiggahiyamicchadaMsaNe duvihe paNNatte, taMjahA-sapajjavasie ceva apajjavasie cevatti' / etavRttiryathA-'Abhiggahie ityAdi, AbhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM=saparyavasAnaM samyaktvaprAptau, aparyavasitaM abhavyasya, samyaktvA'prApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA''bhigrahikamiti vyapadizyate / ' iti / nanvevaM 'evaM aNabhiggahiyamicchAdasaNevi' ityatidezAdanAbhigrahikamithyAtvamapyabhavyAnAM prApnotIti 'abhavyAnAmAbhigrahikA'nAbhogalakSaNe dve eva mithyAtve' iti bhavatAM pratijJA vilupyeteti cet ? na, micchAdasaNe duvihe paNNatte-AbhiggahiyamicchAdaMsaNe ceva aNabhiggahiyamicchAdasaNe ceva' ttiprathamasUtre sakalabhedasaMgrahArthamanAbhigrahikapadenAbhigrahikAtiriktasyaiva grahaNAt, taduktaM tavRttau-'abhigrahaH kumataparigrahaH,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 sa yatrAsti tadAbhigrahikaM, tadviparItamanAbhigrahikamiti' / kiJca yadanAbhigrahikamabhavyAnAM pratiSidhyate tadAdi-dharmabhUmikArUpameveti svarucikalpitAnAbhigrahikasyAbhavyeSu sattve'pi na kSatiH, evamAbhinivezikamapi teSu samyaktvapUrvakameva pratiSidhyate, ityAbhigrahikamapi dravyaliMgavatAM teSAmAbhinivezikatvena kvaciducyamAnaM na doSAyeti sudhIbhirbhAvanIyam / TIkArca - rUlya 2 ..... sudhIfivanIyam ! ane A rIte pUrve graMthakArazrIe sammati Adi graMthathI sthApana karyuM ke AbhigrahikamithyAtvanA cha vikalpo che ane abhavyamAM te vikalpo vyakta ja che e rIte, "vaLI laukika mithyAtva svarUpanA bhedathI cAra bhedavALuM che. Abhigrahika, anAbhigrahika, sAMzayika, anAbhoga." tyAM paNa cAra prakAranA mithyAtvamAM paNa, je anAbhoga che te avyakta che. zeSa=zeSa traNa, vyakta che. je kAraNathI cAre paNa Abhigrahika, anAbhigrahika, sAMzayika, anAbhoga cAre paNa, niyamathI saMjJI bhavyone thAya che. e pramANe navina kalpanAne karato abhavyane vyakta mithyAtva nathI ja, ema bolanArane prazna karavo joIe. te prazna ja spaSTa kare che - kevI rIte abhavyone vyakta mithyAtva nathI ? je kAraNathI teone abhavyone, AtmA nathI ItyAdi mithyAtvanA vikalpo vyakta saMbhaLAya che zAstramAM saMbhaLAya che. te zAstrapATha batAve che - "abhavyone Azrita mithyAtvamAM anAdi anaMta sthiti che. vaLI bhavyone Azrita mithyAtvamAM te sthiti, anAdi sAMta manAI che." AnI vRtti=guNasthAnakramArohanI TIkA, A pramANe che - abhavyane AzrayIne mithyAtvamAM sAmAnyathI vyakta-avyakta mithyAtvanA viSayamAM, anAdi anaMta sthiti che. ane te sthiti bhavya jIvone AzrayIne vaLI anAdi sAMta manAI che. je kAraNathI kahevAyuM che - "abhavyonuM te mithyAtva anAdi anaMta jANavuM, vaLI bhavyonuM samyakta prApta thaye chate anAdi sAta jANavuM" e pramANe guNasthAnakramArohasUtranI vRttinA anusArathI abhavyone vyakta paNa mithyAtva thAya che. e pramANe sthala daSTivALAne paNa vyakta ja pratIta thAya che. vaLI sthAnAMgasUtra anusArathI paNa abhavyone AbhigrahikamithyAtva vyakta pratIta thAya che. te abhavyone, AbhigrahikamithyAtva che te, tyAM=sthAnAMgamAM, bIjA sthAnamAM prathama uddezAmAM kahevAyuM "AbhigrahikamithyAdarzana be prakAre kahevAyuM che te A pramANe - saparyavasita ane aparyavasita". AnI vRtti sthAnAMganA uddharaNanI vRtti, A pramANe che -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 "Abhigrahika mithyAdarzana saparyavasita=samyaktanI prAptimAM saparyavasana che. abhavyane aparyavasana che; kema ke samyaktanI aprApti che. ahIM prazna thAya ke abhavyane paNa anAbhoga ane Abhigrahika be mithyAtva hoya to abhavyane sadA AbhigrahikamithyAtva che tema kahI zakAya nahi; kema ke ekendriyAdi bhavomAM abhavyone paNa anAbhogamithyAtvanI prApti che. tethI abhavyone AbhigrahikamithyAtva aparyavasita kahI zakAya nahi. te zaMkAnA nivAraNa arthe sthAnAMgavRttinA TIkAkAra kahe che - ane te abhavyonuM aparyavasita mithyAtva, mithyAtvamAtra paNa atItakAlayanI anuvRttithI= bhUtakALamAM Abhigrahika thayA pachI anAbhoga thAya to paNa atIta kAlamAM thayelA AbhigrahikamithyAtvanI anuvRttinA svIkArathI, Abhigrahika e pramANe vyapadeza karAya che." rUti' zabda sthAnAMga TIkAnI samApti mATe che. nanuthI navIna kalpanA karanAra zaMkA kare che - A rIte sthAnAMganI vRttinA anusAra abhavyone AbhigrahikamithyAtva che e rIte, "A pramANekasthAnAMgamAM AbhigrahikamithyAtva saparyavasita ane aparyavasita che ema kahyuM e pramANe, anAbhigrahikamithyAdarzanamAM paNa jANavuM", e prakAre sthAnAMgamAM atideza hovAnA kAraNe, anAbhigrahikamithyAtva paNa abhavyane prApta thaze. arthAt tame sthAnAMga anusAra abhavyone AbhigrahikamithyAtva svIkArazo to sthAnAMgamAM batAvelA atidezathI abhavyone anAbhigrahikamithyAtva paNa prApta thaze. tethI abhavyone Abhigrahika ane anAbhoga e be ja mithyAtva che e pramANenI tamArI pratijJA=prastuta graMthanA 8mA gAthAmAM graMthakArazrI vaDe karAyelI pratijJA, vilopa pAmaze. te pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI. kema barAbara nathI ? temAM yukti batAvatAM kahe che - mithyAdarzana be prakAranuM che. AbhigrahikamithyAdarzana ane anAbhigrahikamithyAdarzana. e pramANe prathama sUtramAM=sthAnAMgamAM AbhigrahikamithyAtvanuM kathana karyuM tenA pUrve je prathama sUtramAM che temAM, sakala bhedanA saMgraha mATe-mithyAtvanA badhA bhedonA saMgraha mATe, anAbhigrahika padathI AbhigrahikathI atiriktanuM ja grahaNa che. tethI anAbhigrahikapadathI anAbhogano paNa saMgraha thAya che. mATe anAbhigrahika mithyAdarzananA atidezathI abhavyone anAbhigrahika mithyAdarzana svIkAravAmAM koI virodha nathI; kema ke graMthakArazrIe anAbhigrahikathI bhinna anAbhogane svIkArIne abhavyone be mithyAtva svIkArela che ane sthAnAMgamAM anAbhogano anAbhigrahikamAM saMgraha karIne be mithyAtva svIkArela che. tenI vRttimAM=sthAnAMgatI vRttimAM, te kahevAyuM che anabhigrahika padathI AbhigrahikathI Itara sarva mithyAtvano saMgraha che ema je pUrve kahevAyuM te kahevAyuM che, "abhigraha=kumatano parigraha, te jemAM cheHkumatano parigraha je mithyAtvamAM che te AbhigrahikamithyAtva che. tenAthI viparIta anAbhigrahika che." 'tti' zabda sthAnAMganI vRttinI samApti mATe che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 75 pUrve navIna kalpanA karanAra koIka pUrvapakSI abhavyone AbhigrahikamithyAtva svIkArato nathI tenuM nirAkaraNa karavA mATe sthAnAMganA vacanathI abhavyone AbhigrahikamithyAtva che tema graMthakArazrIe sthApana karyuM. vaLI sthAnAMgamAM mithyAtvanA pAMca bhedane badale Abhigrahika, ane anAbhigrahika ema be ja bheda svIkArIne te baMne bhedo abhavyone hoya che tema sthApana karyuM. have graMthakArazrI kahe che ke ame abhavyane Abhigrahika ane anAbhoga be ja mithyAtva che tema je sthApana karyuM ane anya traNa mithyAtva abhavyone nathI tema je sthApana karyuM te bhinna apekSAe che ane tenAthI anya prakAre anAbhigrahika Adi mithyAtvano artha karIe to abhavyamAM pAMca mithyAtva svIkAravAmAM koI doSa nathI, te batAvavA mATe kahe che - vaLI je anAbhigrahika abhavyone pratiSedha karAya che graMthakArazrI vaDe pratiSedha karAya che, te AdadharmabhUmikArUpa jannatatvane sanmukha thayelA prathama ja daSTivartI jIvomAM='sarva darzano suMdara' e prakAranI buddhivALA jIvomAM, vartatuM AghadharmabhUmikA rUpa ja, mithyAtva che. tethI svaruci kalpita anAbhigrahikanuM Adadharma bhUmikA vagaranA jeo-badhAM darzana sArAM che' ema mAnanArA che. tevA jIvone AzrayIne svaruci kalpita anAbhigrahikamithyAtvanuM, abhavyomAM sattva hovA chatAM paNa kSati nathI=graMthakArazrIe abhavyone Abhigrahika nathI ema kahyuM e kathanamAM doSa nathI. e rIte=je rIte anAbhigrahikamithyAtva paNa svaruci kalpita abhavyomAM che e rIte, Abhinivezika paNa teomAM= abhavyomAM, samyaktapUrvaka ja pratiSedha karAya che AthI=samajyanI prApti thayA pachI pAtathI thayelA mithyAtvamAM Abhinivezika svIkArIne pratiSedha karAya che ethI, Abhigrahika paNa=AbhigrahikamithyAtva paNa, dravyaliMgavALA teonuM sAdhuvezamAM rahelA abhavyonuM, kavacit AbhinivezikapaNAthI kahevAtuM doSa mATe nathI. e pramANe buddhimAnoe vicAravuM joIe. bhAvArtha - pUrve graMthakArazrIe sthApana karyuM ke AbhigrahikamithyAtvanA "nAsti AtmA" ityAdi 6 vikalpo abhavyomAM paNa saMbhave che. mATe abhavyonuM AbhigrahikamithyAtva che. e rIte graMthakArazrIe kahyuM tyAM koIka navIna kalpanA karanAra abhavyone vyakta mithyAtva nathI tema kahe che. temano mata batAvatAM graMthakArazrI batAve che ke navIna kalpanA karanAra kahe che ke laukika mithyAtva cAra bhedavALuM che. tethI navIna kalpanA karanAra AbhinivezikamithyAtvane lokottara mithyAtvamAM grahaNa karIne Abhigrahika, anAbhigrahika, sAMzayika anAbhogane laukika mithyAtva kahe che. te vacana graMthakArazrIne saMmata che. paraMtu tyAra pachI navIna kalpanA karanAra kahe che ke cAra mithyAtvamAM anAbhoga avyakta mithyAtva che ane zeSa traNa mithyAtva vyakta che. A cAre mithyAtva saMjJI bhavyone thAya che. tethI abhavyane A cAre mithyAtva thaI zake nahi, mAtra avyakta evuM anAbhogamithyAtva ja thaI zake. ema je navIna kalpanA karanAra kahe che tene graMthakArazrI pUche che ke abhavyone vyakta mithyAtva kema thatuM nathI ? arthAt "nAsti AtmA" Adi vikalpo teomAM vyakta
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 saMbhaLAya che, mATe teomAM AbhigrahikamithyAtva paNa svIkAravuM joIe. vaLI, guNasthAnakramA2ohasUtranI vRtti anusAra paNa abhavyone vyakta mithyAtva che. mATe paNa navIna kalpanA karanAre abhavyone AbhigrahikamithyAtva svIkAravuM joIe. 75 ahIM navIna kalpanA karanAra zaMkA karatAM kahe che ke sthAnAMgamAM AbhigrahikamithyAtva saparyavasita ane aparyavasita che ema batAvyA pachI atideza karatAM kahyuM che ke anAbhigrahikamithyAtva paNa saparyavasita ane aparyavasita jANavuM. tethI jo sthAnAMgavRttine anusAra abhavyone aparyavasita AbhigrahikamithyAtva svIkAravAmAM Ave to te pramANe anAbhigrahikamithyAtva paNa aparyavasita svIkAravuM joIe. jo AvuM svIkAravAmAM Ave to graMthakArazrIe pUrvanI gAthAmAM kahyuM ke abhavyone Abhigrahika ane anAbhoga e be ja mithyAtva hoya che te vacanano lopa thaze; kema ke sthAnAMgavRtti anusAra abhavyone trIjA anAbhigrahikamithyAtvanI paNa prApti che. A prakAranA navIna kalpanA karanAra dvArA apAyelA doSanuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che ke ThANAMganA prathamasUtramAM "be prakAranuM mithyAtva che : (1) AbhigrahikamithyAtva ane (2) anAbhigrahikamithyAtva." tema kahyuM che. tethI anAbhigrahikamithyAtvathI AbhigrahikamithyAtva sivAyanA sarvabhedono saMgraha thAya che. mATe ThANAMganI vRttimAM atidezathI anAbhigrahikamithyAtva abhavyone prApta thAya topaNa doSa nathI; kema ke graMthakArazrIe anAbhigrahikathI anAbhogane pRthak karIne abhavyone be mithyAtva kahela che. ane ThANAMgamAM anAbhigrahikathI anAbhogano saMgraha karIne abhavyone anAbhigrahikamithyAtva svIkAryuM che. tethI padArthanI dRSTie ThANAMga sAthe graMthakArazrInA kathanano koI virodha nathI. vaLI graMthakArazrIe Abhigrahika ane anAbhoga be mithyAtva abhavyone svIkAryA ane ThANAMga pramANe Abhihika ane anAbhigrahika be mithyAtva abhavyone che te sthApita thayuM te arthathI eka ja padArtha che. tema sthApanA karyA pachI anAbhigrahikamithyAtva ke AbhinivezikamithyAtvano artha koIka anya prakAre kare ane te rIte abhavyamAM Abhigrahika, anAbhoga, Abhinivezika, anAbhigrahika ema 4 mithyAtvanI prApti thAya topaNa graMthakArazrInA vacana sAthe virodha nathI. te A rIte - - graMthakArazrIe sva-sva darzanamAM kadAgrahavALAne AbhigrahikamithyAtva svIkArela che. AthI ja jainadarzanamAM rahela paNa tattvanI parIkSA karavA mATe upekSAvALAne AbhigrahikamithyAtva svIkArela che. ane je jIvo yogamArganI prathama cAra dRSTimAM AvelA che tevA jIvo sarva darzananI vicAraNA kare tyAre teone jaNAya ke sarva darzanakAro mokSa prApta karavA jevo che tema kahe che. tenI prAptinA upAyarUpe ahiMsAdi kahe che ane aMtaraMga rIte sarvathA asaMgabhAvathI mokSa thAya che tema kahe che. mATe yogamArgane kahenArAM sarva darzana suMdara che. teomAM AdyadharmanI bhUmikA che ane teone anAbhigrahikamithyAtva che. tenA badale koIka AbhigrahikamithyAtvano artha e kare ke bhagavAnanA darzanathI viparIta darzanavALAne AbhigrahikamithyAtva che ane badhAM darzana suMdara che evuM jeo mAne teomAM anAbhigrahikamithyAtva che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 dharmaparIkSA mAga-1 / gAthA-6 AvuM anAbhigrahikamithyAtva tattva pratyenA sarvathA vimukhabhAvavALA jIvone paNa thaI zake che. AthI ja jeo kAca tulya anyadarzano ane maNi tulya jainadarzana pratye samAna buddhivALA che, teo bhagavAna pratye matsarI che ema hemacaMdrasUri mahArAja kahe che. AvuM anAbhigrahikamithyAtva abhavyomAM paNa saMbhavI zake. paraMtu yoganI bhUmikAne pAmela jIvomAM jevuM anAbhigrahikamithyAtva graMthakArazrI svIkAre che tevuM anAbhigrahikamithyAtva abhavyomAM nathI. vaLI, AbhinivezikamithyAtva paNa samyaktane pAmyA pachI pAtane pAmelA jamAlI Adine graMthakArazrI svIkAre che. tene badale jeo samyakta pAmyA nathI ane sAdhunA vezamAM che tethI dravyathI samyakta uccarAvela che ane bhagavAnanA vacanAnusAra dharmAnuSThAna sevanArA hovA chatAM bhagavAnanA vacanathI viparIta koIka sthAnamAM AbhinivezikavALA bane teone paNa AbhinivezikamithyAtva che. tevo artha koIka kare to abhavyane paNa AbhinivezikamithyAtva svIkAravAmAM virodha nathI; kema ke abhavya paNa sAdhuveza grahaNa karI koIka nimitte abhinivezavALo banI zake che. TI : api ca pAlakasaGgamakAdInAM pravacanArhatpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpAH zrUyante / kiJca-mokSakAraNe dharma ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAnarUpaM mithyAtvamapi teSAM labdhyAdyarthaM gRhItapravrajyAnAM vyaktameva / yatpunarucyate-'teSAM kadAcitkulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva bhavati' iti tadabhinivezavijRmbhitaM, zuddhipratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame AbhigrahikAdisthale'pi tatprasaGgAda, bahirantarvyaktAvyaktopayogadvayAbhyupagamasya cApasiddhAntakalaGkadUSitatvAd / atha yadekapudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyaJjakaM dharmadhiyA kriyArucinimittaM tanmithyAtvaM vyaktam / yaduktaM tesuvi ego puggalapariaTTo jesi hujja saMsAro / tahabhavvattA tesiM kesiMci hoi kiriyaruI / / tIe kiriyAkaraNaM liMgaM puNa hoi dhammabuddhIe / kiriyAruINimittaM jaM vuttaM vattamicchattaMti / / tato'nyaccAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya kadApyekapudgalaparAvartAvazeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyaktaM mithyAtvamavasthitamiti ced? maivaM, evaM sati caramapudgalaparAvarttAtiriktapudgalaparAvarttavarttinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhogamithyAtvavyavasthitAvAbhigrahikamithyAtvocchedaprasaGgAt / kiJca,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 evaM-'anAbhogamithyAtve vartamAnA jIvA na mArgagAmino na vonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyAtvasyAnAdimattvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpatvAd / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAlaM vasannapi na mArgagAmI na vonmArgagAmIti vyapadizyate, kintu gRhAnnirgataH samIhitanagarAbhimukhaM gacchan mArgagAmI, anyathA tUnmArgagAmIti vyapadizyate, evaM tathAbhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyaiva mokSamArgatvAd, yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzanaM vA''zrayate tadonmArgagAmIti vyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSaM pratyunmArgabhUtatvAditi svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgalaparAvarttavartinaH zAkyAdayo'pi nonmArgagAminaH syuriti 'kuppavayaNapAsaMDI savve ummaggapaTThiyA' ityAdipravacanavirodhaH / kiJca, evaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitvaM yathA vyaktamithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvartta eva tathA dharmadhiyA hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakatvAdikamapi na syAditi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAyA mUlata eva vilopApattermahadasamaJjasam tasmAdabhavyAnAmapi dUrabhavyAnAmiva yogyatAnusAreNAbhigrahikavyaktamithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / TIkArya : pa 2 ... rUti mantavyam | navIna kalpanA karanAra abhavyone AbhigrahikamithyAtva svIkArato nathI tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - vaLI pravacana ane arihaMtanA pratyenIka ane udIrNa thayelo che vyaktatara mithyAtva mohanIyano udaya jene evA ja pAlaka-saMgamAdine samudbhUta thayelA nAnA vikalpo saMbhaLAya che=zAstramAM saMbhaLAya che. vaLI, mokSanA kAraNa evA dharmamAM ekAMta bhavatA kAraNapaNArUpe adharmanA zraddhAnarUpa mithyAtva paNa labdhi Adi mATe grahIta pravrayAvALA teone abhavyone, vyakta ja che. mATe teone vyakta mithyAtva paNa saMbhave che. je vaLI kahevAya che navIna kalpanA karanAra dvArA kahevAya che ke "teone abhavyone, kyAreka kulAcAranA vazathI vyavahArathI vyakta mithyAtva ke samyakta hovA chatAM nizcayathI sarvakAla anAbhogamithyAtva ja che." ti zabda navIna kalpanA karanAranI samApti mATe che. te navIna kalpanA karanAre abhavyone nizcayathI sarvakAla anAbhogamithyAtva che ema kahyuM ke, abhinivezathI vismita che kadAgrahathI kahevAyeluM che; kema ke zuddhi ane pratipatinA abhAvanI apekSAe=avyadarzanano svIkAra kare che tyAre vyakti mithyAtva hovA chatAM zuddhinI apekSAe, ane jainadarzananI kriyA kare che tyAre vyavahArathI samyakta hovA chatAM pratipatinA abhAvanI apekSAe, nizcayathI anAbhogato svIkAra karAye chate Abhigrahika sthalamAM paNa=bhavya jIvone navIna kalpanA karanAra AbhigrahikamithyAtva svIkAre che te sthalamAM paNa, teno prasaMga che nizcayathI anAbhogamithyAtva
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 svIkAravAno prasaMga che. ane bahi attara vyakta-avyakta upayoga dvayatA svIkAranuM abhavyane bahi upayogathI vyakta mithyAtva ke sakhyattva svIkAravuM ane aMtaraMga upayogathI avyakta mithyAtva svIkAravuM e rUpa upayoga dvayatA svIkAravuM, apasiddhAMta kalaMkathI dUSitapaNuM che. arthAt jitavacananA siddhAMtathI viruddha che. 'gatha'thI pUrvapakSI abhavyane avyakta mithyAtva svIkAravA mATe yukti batAve che. eka pudgala avazeSa saMsAravALA jIvane dharmabuddhithI kriyArUcinuM nimitta evuM kriyAvAdInuM abhivyaMjaka je mithyAtva che te mithyAtva vyakta che. je kAraNathI kahevAyuM che - "teomAM paNa-A pAThanI pUrvamAM je jIvonI virakSA karI che temAM paNa, jeone eka pudgalaparAvarta saMsAra che, te keTalAka jIvone tathAbhavyatvane kAraNe tevA prakAranI yogyatAne kAraNe kriyAruci thAya che. vaLI dharmabuddhithI kriyAnuM karaNa tenuM kriyArucinuM, liga che. je kriyArucinuM nimitta evuM vyakta mithyAtva kahevAyuM che." ane tenAthI aca=vyakta mithyAtvathI anya avyakta mithyAtva che. ane abhavyane kyAre paNa eka pudgalaparAvarta saMsAra avazeSa nathI. ethI sadA ja tene abhavyane, avyakta mithyAtva avasthita che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM; kema ke Ama hote chate eka pudgalaparAvartavALA jIvone ja vyakta mithyAtva che ema pUrve pUrvapakSIe sthApana karyuM ema hote chate, carama pudgalaparAvartathI atirikta pudgalaparAvartavartI evA bhavyone paNa avyakta evuM anAbhogamithyAtva vyavasthita thaye chate AbhigrahikamithyAtvanA ucchedano prasaMga Avaze. vaLI pUrvapakSe caramAvarta bahAranA jIvone avyakta mithyAtva hoya che te sthApana karavA mATe anya yukti Ape che te batAvIne te paNa saMgata nathI. te batAvatAM ' vizva'thI graMthakArazrI kahe che - A rIte pUrvamAM 'gatha'thI pUrvapakSIe sthApana karela ke dharmabuddhithI kriyArucinuM nimitta evuM vyakta mithyAtva carama pudgalaparAvartavALA jIvone thAya che e rIte, anAbhogamithyAtvamAM vartamAna jIvo mArgagAmI athavA unmArgagAmI nathI; kema ke anAbhogamithyAtvanuM anAdimAnapaNuM hovAne kAraNe sarva paNa jIvonA vijagRha kalpapaNuM che. lokamAM paNa potAnA gharamAM ghaNo kALa vasato paNa mArgagAmI nathI ke unmArgagAmI nathI e pramANe kahevAya che. paraMtu gharathI nIkaLelo potAne Icchita vagare jato mArgagAmI kahevAya che. anyathA=potAnA Icchita sagarathI avyathA, jato hoya to unmArgagAmI kahevAya che. e rIte=je rIte dAMtamAM batAvyuM e rIte, tathAbhavyatvanA yogathI anAdi mithyAtvathI nIkaLelo jo jainamArgano Azraya kare to mArgagAmI che; kema ke jainamArganuM ja mokSamArgapaNuM che. ane jo zAkyAdi darzana athavA jamAlI AdinuM darzana Azraya kare to unmArgagAmI che e pramANe vyapadeza karAya che; kema ke teonA darzananuM zAkyAdi ke jamAlI AdinA darzananuM, saMsAramArgapaNuM hovAne kAraNe mokSa pratye unmArgabhUtapaNuM che. A pramANekapUrvamAM varNana karyuM e pramANe, kalpita prakriyAnI apekSAe=pUrvapakSe je mArgagAmI ane unmArgagAmIne potAnI kalpita prakriyA batAvI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ CO dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 tenI apekSAe, acaramapudagalaparAvartavartI zAkyAdi paNa unmArgagAmI na thAya ethI "kupravacana pAkhaMDI sarva unmArga prasthita che" ItyAdi pravacanano virodha che. vaLI 'viSyathI graMthakArazrI pUrvapakSIne anya doSa Ape che - vaLI A rIte dharmabuddhithI viruddha kriyAnA karaNane kAraNe unmArgagAmIpaNuM je pramANe vyakta mithyAtvatA upaSTabhathI carama pudgalaparAvartamAM ja che, te pramANe dharmabuddhithI hiMsA karaNane kAraNe hiMsakapaNuM paNa tyAre ja che carama pudgalaparAvartamAM ja che. ethI acarama pudgalaparAvartamAM hiMsakapaNuM Adi paNa nahIM thAya. ethI sarvatra vairAzika matanA anusaraNamAM nijagRha, unmArgagAmI ane mArgagAmitvarUpa ane hiMsakatva, ahiMsakatva, hiMsaka-ahiMsaka ubhayanA abhAvarUpa vairAzikanA matamAM jaina prakriyAnA mUlathI ja vilopanI Apatti hovAthI atyaMta asamaMjasa che. te kAraNathI=pUrvapakSI kahe te kathana atyaMta asamaMjasa che te kAraNathI, durbhavyonI jema abhavyone yogyatAnusArathI Abhigrahika vyakta mithyAtvanA svIkAramAM doSa nathI. e pramANe mAnavuM joIe. bhAvArthanavIna kalpanA karanAra pUrvapakSI abhavyone vyakta mithyAtva svIkArato nathI. tene doSa ApatAM graMthakArazrI pa thI kahe che - pAlaka pravacanano pratyenIka ane abhavya jIva che ane saMgama arihaMtano pratyenIka ane abhavyano jIva che. AvA jIvone te prakAranA nimittane pAmIne vyaktatara mithyAtvano udaya udIraNAne pAme che. tethI teone judA judA prakAranA vikalpo thayelA tema zAstramAM saMbhaLAya che. mATe abhavyane vyakta mithyAtva che tema svIkAravuM joIe. Azaya e che ke je jIvo tattvanA viSayamAM koI vikalpa karatA nathI ane mugdha che teone avyakta mithyAtva hoya che ke ekendriyAdi jIvone avyakta mithyAtva hoya che. jyAre pAlakane to susAdhu pratyenA zreSarUpa kuvikalpo vyakta vartI rahyA che, tethI pAlakamAM vyakta mithyAtva che ane Indra mahArAjAe vIra bhagavAnanA sattvanI prazaMsA karI tyAre manuSyanuM AvuM sattva saMbhave nahi ema kahIne temane dhyAnathI calAyamAna karavA mATe saMgama vyakta kuvikalpa kare che mATe pAlaka, saMgamAdi jIvone vyakta mithyAtva che tema pUrvapakSIe svIkAravuM joIe. ahIM pAlaka ane saMgamane udIrNa vyaktatara mithyAtva mohanIyanA udayavALA kahyA tethI e prApta thAya ke pAlakane ke saMgamane jyAre tevA nimittanI prApti na hatI tyAre mithyAtva mohanIyano udaya vartato hato. ane te prakAranI nimitta sAmagrIne pAmIne temAM sattAmAM raheluM mithyAtva udIraNAne pAme che tethI mithyAtvanA poSaka kuvikalpo vyaktatara bane che. jenA kAraNe pAlaka susAdhuone upasarga kare che ane saMgama vIra prabhune upasarga kare che. vaLI abhavya jIvo mokSanA kAraNabhUta evA dharmamAM pravRtti kare che te vakhate A
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA9 1 loka ane paralokanI AzaMsAthI pravRtti kare che. je Aloka ane paralokanI AzaMsA adharmarUpa che tethI dharmamAM adharmanA zraddhAnarUpa mithyAtva teomAM pravajyA kALamAM vyakta varte che. mATe abhavyone vyakta mithyAtva na hoya ema pUrvapakSI kahe che te ucita nathI. vaLI pUrvapakSI abhavyone vyakta mithyAtva na hoya te svIkAravA mATe yukti Ape che ke abhavyanA jIvo kyAreka pote je kuLamAM janmyA hoya tenA vezathI potAnA darzananI kriyA karatA hoya tyAre mithyAdarzananI kriyA karatA hoya to vyavahArathI vyakta mithyAtva dekhAya ane jainadarzananA AcAra pALatA hoya to vyavahArathI samyakta dekhAya. topaNa nizcayathI teomAM sarvakAla anAbhoga ja varte che. tethI anAbhogamithyAtva ja che. tene graMthakArazrI kahe che ke abhavyane anyadarzananA sevananA kALamAM tattvane anukULa zuddhi nathI mATe nizcayathI anAbhoga che ane jainadarzananA pAlanakALamAM bhagavAnanA vacananI pratipatti nathI mATe nizcayathI anAbhoga che. ema svIkArIne abhavyane vyakta mithyAtva nathI ema jo pUrvapakSI kahe to AbhigrahikAdi mithyAtva sthalamAM paNa zuddhi ane pratipattinA abhAvane kAraNe anAbhoga svIkAravAno prasaMga prApta thAya. ane tema pUrvapakSI svIkAre to bhavya jIvone Abhigrahika Adi 4 mithyAtva hoya che ema je pUrvapakSI kahe che teno vilopa thAya ane badhA ja jIvone avyakta mithyAtva svIkAravAno prasaMga prApta thAya. ahIM vizeSa e che ke abhavyanA jIvamAM jyAre vyakta mithyAtva vartatuM hoya tyAre tattvanA viSayamAM tattvane sanmukha thaI zake tevI zuddhino abhAva hoya che tethI tattvanA viSayamAM nizcayathI anAbhoga varte che. jaina sAdhupaNuM grahaNa karIne sAdhvAcAra pALe che tyAre paNa bhagavAne mokSa prApta karavA mATe A yogamArga batAvyo che tene huM "te rIte sevuM" e prakAranA pratipattino svIkArano, abhAva hovAthI tattvanA viSayamAM nizcayathI anAbhoga varte che ane jema abhavyanA jIvomAM zuddhino ane pratipattino abhAva prApta thAya che tema AbhigrahikAdi mithyAtva kALamAM bhavya jIvone paNa zuddhi ane pratipattino abhAva prApta thAya che. mATe pUrvapakSIne bhavya jIvone paNa AbhigrahikAdi mithyAtvano paNa asvIkAra karIne anAbhogamithyAtva ja svIkAra karavAno prasaMga prApta thAya. vaLI graMthakArazrI pUrvapakSane anya doSa batAvatAM kahe che ke abhavyanA jIvo paradarzanano svIkAra kare che tyAre vyavahArathI vyakta mithyAtva che ane jainadarzanano svIkAra kare che tyAre vyavahArathI vyakta samyakta che tema mAnavAmAM Ave to te vakhate abhavyone bahiraMga vyakta upayoga che tema prApta thAya ane nizcayathI anAbhoga svIkAravAmAM Ave to aMtaraMga avyakta upayoga che tema prApta thAya ane eka kALamAM tattva viSayaka bahiraMga vyakta upayoga ane aMtaraMga avyakta upayoga ema be upayoga mAnavA e apasiddhAMta che. mATe abhavya jIvo paNa jyAre anyadarzana svIkAre che tyAre vyakta mithyAtva che ane jainadarzana svIkAre che tyAre paNa mokSanA kAraNabhUta dharmane bhavanA kAraNarUpe svIkAravArUpa adharmanuM zraddhAna hovAthI vyakta mithyAtva che, tema mAnavuM joIe. paraMtu nizcayanayathI abhavyone anAbhoga che mATe avyakta mithyAtva che tema mAnI zakAya nahIM.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 ahIM navIna kalpanA karanAra abhavyane avyakta mithyAtva sthApana karavA arthe kahe ke dharmabuddhithI kriyArucinuM nimitta je kriyAvAdInuM abhivyaMjaka che te vyakta mithyAtva che arthAt zAstramAM kahyuM che ke je jIvone AtmakalyANa arthe dharmanI ruci thaI che ane tenA kAraNe dharmanA anuSThAnarUpa kriyAnI ruci thaI che, teo koI paNa darzanamAM hoya to teo kriyAvAdI che. ane kriyAvAdI jIvone utkRSTathI eka pudgalaparAvarta ja saMsAra hoya. tenAthI vadhAre nahi. te prakAre zAstravacanathI siddha thAya che ke caramAvartamAM rahelA jIvone ja vyaktamithyAtva che, tenAthI anya sarva jIvone avyakta mithyAtva che. ane abhavya jIvane kyAreya eka pudgalaparAvarta zeSa saMsAra nathI. mATe tene avyakta mithyAtva svIkAravuM joIe. tene graMthakArazrI kahe che ke sAkSI pAThano artha A pramANe pUrvapakSI svIkAre to zaramAvartathI adhika saMsAravALA bhavya jIvone paNa avyakta mithyAtvanI prApti thAya ane tema svIkAravAthI Abhigrahika Adi mithyAtvanA ucchedanI prApti thAya arthAt caramAvarta bahAranA jIvomAM kyAreya Abhigrahika Adi mithyAtva nathI tema mAnavAno prasaMga Ave. ahIM pUrvapakSI abhavyane avyakta mithyAtva svIkAravA mATe yukti Ape che ke jema koI jIva potAnA gharamAM rahelo hoya to te mArgagAmI ke unmArgagAmI kahevAto nathI paraMtu gRhathI nIkaLIne koI iSTa nagara tarapha jato hoya ane te nagaranA mArgamAM hoya to mArgagAmI kahevAya. ane te nagaranA mArgamAM na hoya paNa bhramathI anya mArgamAM hoya to unmArgagAmI kahevAya. e rIte je jIvo anAdinA mithyAtvamAM vartatA hoya te jIvo potAnA gRha tulya anAdinA mithyAtvamAM varte che. ane jyAre te jIvo anAdinA gRha tulya anAdi mithyAtvano tyAga karIne mokSamArga tarapha prayANa kare che tyAre mArgagAmI kahevAya che ane jyAre mokSamArgathI viruddha mithyAmArgano svIkAra kare che tyAre unmArgagAmI kahevAya che. A prakAre potAnI kalpanA karAyela prakriyA dvArA pUrvapakSI sthApanA kare che ke abhavyanA jIvoe kyAreya mithyAtvane choDyuM nathI mATe teo mArgagAmI ke unmArgagAmI nathI paraMtu anAbhogamithyAtvavALA ja che. tene graMthakArazrI kahe che ke A prakAranA svakalpita daSTAMtanA baLathI abhavyane anAbhogamithyAtva svIkAravAmAM Ave to acaramAvartamAM rahelA zAkyAdi paNa unmArgagAmI nathI tema prApta thAya. jo AvuM svIkAravAmAM Ave to kupravacananA pAkhaMDI sarva unmArgagAmI che." e prakAranA uttarAdhyayanamAM vacanano virodha thAya. ahIM vizeSa kahe che ke paramArthathI mukta avasthA jIvanA gRha tulya che; kema ke potAnA gRhamAM rahelo jema sukhapUrvaka rahI zake che tema siddhanA jIvo nija svabhAvarUpa potAnA sthAnamAM rahelA che. ane jeo mokSaprAptine anukULa evA iSTamArgamAM pravRtta che tevA sarva yogIo mArgagAmI che. AthI ja anyadarzanamAM paNa bhadrakaprakRtivALA yoganI dRSTine pAmelA jIvo mArgagAmI che. ane je jIvo mokSamArgamAM prasthita nathI ke dUradUravartI paNa mokSamArgane abhimukha gamana karatA nathI tevA anyadarzanamAM rahelA ke jainadarzanamAM rahelA ke abhavyanA jIvo ke ekendriyamAM vartatA jIvo sarva unmArgagAmI ja che; kema ke mokSane anukULa nirjarAnA mArgane choDIne mokSathI viruddha evA bhavanA mArgane anukULa karmabaMdhano Azraya karanArA che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 vaLI pUrvapakSa abhavyane A rIte svakalpita dRSTAMtanA baLathI nijagRhamAM svIkArIne anAbhogamithyAtvavALA che tema sthApana kare to trirAzika matanA svIkAranI Apatti Ave ema graMthakArazrI batAve che - jema dharmabuddhithI viruddha kriyA karavAne kAraNe unmArgagAmitva carama pudgalaparAvartamAM ja che. te pramANe dharmabuddhithI hiMsA karavAne kAraNe hiMsakapaNuM paNa caramAvartamAM ja che tema mAnavuM paDe. ane acaramAvartavALA abhavyanA ke durbhavyonA jIvo viruddha kriyA karatA hoya chatAM unmArgagAmI nathI ema jo pUrvapakSInA vacana pramANe svIkAravAmAM Ave to acaramAvartamAM jIvo hiMsAdi pApo karatA hoya topaNa hiMsakAdi nathI, tema mAnavuM paDe. jo AvuM svIkArIe to nijagRhamAM vasavArUpa eka rAzi, unmArgamAM gamanarUpa bIjI rAzi ane mArgagamanarUpa trIjI rAzi prApta thAya. A rIte hiMsAdi sarva pApasthAnakomAM paNa acaramAvartavartI jIvomAM paNa hiMsA-ahiMsAdinA abhAvarUpa eka rAzi, caramAvartI jIvo hiMsAdi karatA hoya tyAre temAM hiMsAnI prApti thAya e bIjI rAzi ane caramAvartI jIvo ahiMsAnuM pAlana karatA hoya tyAre teomAM ahiMsAdi kRta trIjI rAzi prApta thAya. A rIte sarva kRtyonA trirAzika matanA anusaraNamAM jaina prakriyAno mULathI ja virodha thAya. mATe durbhavyonI jema abhavya jIvone paNa teonI pravRttine anusAra Abhigrahika evuM vyakta mithyAtva svIkAravAmAM koI doSa nathI. ahIM vizeSa e che ke je jIvo mokSamAM che te nijasvabhAvamAM che, tethI teo mArgagAmI paNa nathI ane unmArgagAmI paNa nathI. ane je jIvo mokSamArgamAM prasthita che teo mArgagAmI che ane jeo mokSamArgathI viparIta mArgamAM prasthita che teo unmArgagAmI che. e pramANe traNa rAzi svIkAravAmAM koI doSa nathI. paraMtu jainadarzananI prakriyA anusAra te traNa rAzi che. vaLI jainadarzanamAM jIva-ajIva e ja padArtho svIkAryA che chatAM jIva-ajIva be rAzi choDIne svamatikalpanAnusAra jIva-ajIva-no jIva e trirAzimatanI kalpanA thaI, tema saMsAravartI jIvo eka mArgagAmI che ane anya unmArgagAmI che ema be rAzi ja jainadarzana svIkAre che. chatAM te be rAzimAMthI ja unmArgagAmIne svakalpanAnA baLathI nijagRhamAM keTalAka che ane keTalAka unmArgagAmI che tema bheda karIne traNa rAzirUpe pUrvapakSI sthApana kare che. je anucita che ane tema svIkAravAthI hiMsAdi sarva pApasthAnakomAM paNa hiMsAdi pApasthAnaka ane ahiMsAdi dharmasthAnakarUpa be rAzi che tyAM paNa traNa rAzinI kalpanAnI prApti thAya jethI jaina siddhAMtanA apalopano prasaMga Ave. TIkA : atha 'abhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAt saMpratipannanigodajIvavad' ityanumAnAtteSAmavyaktamithyAtvasiddhiH, avyavahAritvaM ca teSAmanantapudgalaparAvarttakAlasthAyitvAtsidhyati, vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudra laparAvarttamAnatvAt / taduktaM kAyasthitistotre - avvahAriyamajjhe bhamiUNa aNaMtapuggalaparaTTe kahavi vavahArarAsi saMpatto nAha tatthavi ya / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 ukkosaM tiriyagaIasaNNiegidivaNaNapuMsesu / bhamio AvaliaasaMkhabhAgasamapuggalaparaTTo / / ata evotkRSTo vanaspatikAlo'pi pravacane vyAvahArikApekSayaivoktaH / tathAhi - 'vaNassaikAiANaM pucchA, jahaNaNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM aNaMtakAlaM-aNaMtA ussappiNiosappiNIo kAlao, khittao aNaMtA logA=asaMkhejjA puggalapariaTTA' iti / idameva cAbhipretyAsmAbhiruktaM - vavahArINaM NiyamA saMsAro jesi hujja ukkoso / tesiM AvaliaasaMkhabhAgasamapoggalaparaTTA / / ityasmanmatamaduSTamiti cet ? nAyamapyekAntaH, anantapudgalaparAvarttakAlasthAyitvenAvyavahAritvAsiddheH, vyAvahArikANAmapyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAntaritabhUyobhavabhramaNenAnantapudgalaparAvartAvasthAnasyApi saMbhavAt / taduktaM saMgrahaNIvRttau - 'ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhAsAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye sAMvyavahArikAste nigodebhya uddhRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya uddhRtya kecid bhUyo'pi nigodamadhye samAgacchanti, tatrApyutkarSata AvalikA'saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgalaparAvartAn sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu madhye samAgacchanti, evaM bhUyo bhUyaH sAMvyavahArikajIvA gatyAgatI: kurvanti / ' iti / yatpunaratra - 'bhUyobhUyaH paribhramaNe'pyuktAsaMkhyeyapudgalaparAvarttAnatikrama eva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvameveti pratItau kuto 'bhUyobhUyaH' zabdAbhyAmAnantyakalpanAyA gandho'pi, tena bhUyobhUyaH paribhramaNe'pyasaMkhyAtatvaM tadavasthameva / ata eva tAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhirbhaNitA' iti pareNa svamataM samAhitaM, tadapi naikAntaramaNIyaM, 'evaM vikalendriyaikendriyeSu gatAgatairanantAn pudgalaparAvartAn niruddho'tiduHkhitaH' ityAdinA 'anyadA ca kathamapi nIto'sAvAryadezodbhavamAtaGgeSu, tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRGkhyakAryapravarttanAbhyAmeva lIlayaiva vyAvRttya vidhRto'nantapudgalaparAvartAn' ityAdinA ca mahatA granthena bhuvanabhAnukevalicaritrAdau vyAvahArikatvamupeyuSA'pi saMsArijIvasya vicitrabhavAntaritatayA'nantapudgalaparAvarttabhramaNasya nigadasiddhatvAt / tathA yogabindusUtravRttAvapi naranArakAdibhAvenAnAdau saMsAre'nantapudgalaparAvarttabhramaNasvAbhAvyamuktam / tathAhi - anAdireSa saMsAro nAnAgatisamAzrayaH / pudgalAnAM parAvartA atrAnantAstathAgatAH / / etavRttiH- anAdiravidyamAnamUlAraMbha, eSa pratyakSato dRzyamAnaH saMsAro bhavaH kIdRzaH? ityAha-nAnAgati
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 samAzrayaH naranArakAdivicitraparyAyapAtraM varttate / tatazca pudgalAnAmaudArikAdivargaNArUpANAM sarveSAM parAvarttA grahaNamokSAtmakAH, atra saMsAre anantA anaMtavArasvabhAvAH, tathA tena samayaprasiddhaprakAreNa, gatA=atItAH / / ' keSAm ? ityAha - sarveSAmeva sattvAnAM tatsvAbhAvyaniyogataH / nAnyathA saMvideteSAM sUkSmabuddhyA vibhAvyatAm / / etavRttiH-'sarveSAmeva sattvAnAM prANinAM, tatsvAbhAvyaM anaMtapudgalaparAvarttaparibhramaNasvabhAvatA, tasya niyogo= vyApArastasmAd / atraiva vyatirekamAha na=naiva anyathA tatsvAbhAvyaniyogamantareNa saMvid=avabodho ghaTate eteSAm anantapudgalaparAvartAnAM sUkSmabuddhyA vibhAvyatAM anuvicintyatAmetad / ' iti vyAvahArikatve'pyanantapudgalaparAvarttabhramaNasaMbhavAt, tenAbhavyAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaGgatamiti draSTavyam / TIkArya : sAtha samavyA: >> dravyam 'nathathI pUrvapakSI abhavyane avyakta mithyAtva sthApana karavA arthe anumAna kare che - abhavyo avyakta mithyAtvavALA che; kema ke avyavahArIpaNuM che=abhavyomAM avyavahArarAzipaNuM temAM dRSTAMta kahe che - saMpratipanna nigodatA jIvonI jema=samyapha rIte anAdikALathI prApta karelo che ligodabhAva jemaNe evA anAdi nigodanA jIvonI jema, e prakAranA anumAnathI teone abhavyone avyakta miththAnI siddhi che. ahIM prazna thAya ke "avyavahArIpaNuM' e rUpa hetu abhavyamAM siddha thAya to abhavyamAM avyaktarUpa sAdhyanI siddhi thaI zake, paraMtu abhavyamAM avyavahAritvarUpa hetu ja siddha nathI. tethI pUrvapakSI kahe che - ane avyavahArIpaNuM teonuM abhavyonuM anaMta pudgalaparAvartakALasthAyIpaNAthI siddha thAya che; kema ke vyavahArikonA vyavahArarAzimAM rahelA jIvonA, utkRSTasaMsAranuM AvalikAnA asaMkhya bhAga pramANa pudgalaparAvartamAnapaNuM che. kAyasthitistotramAM te vyavahArarAzivALA jIvonuM asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvartamAnapaNuM che te, kahevAyuM che - "avyavahArarAzimAM anaMta pudgalaparAvarta bhamIne he nAtha ! koIka rIte vyavahArarAzimAM huM saMprApta thayo. ane tyAM paNa tiryaMcagati, asaMjJI, ekendriya, vanaspatimAM, napuMsakamAM AvalikAnA asaMkhyabhAga samAna pudagalaparAvarta sudhI utkRSTathI huM bhamyo." AthI ja vyavahArarAzivALA jIvo AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvarta utkRSTathI bhame che adhika nahi AthI ja,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 utkRSTavanaspatino kAla paNa pravacanamAM vyAvahArika jIvonI apekSAthI ja kahevAyo che. te A pramANe - "vanaspatikAyikonA viSayamAM pRcchA-jaghanyathI aMtarmuhUta ane utkRSTathI anaMtakALa=kAlathI anaMtA utsarpiNIavasapiNIkAla, kSetrathI-anaMtA lokAkAza pramANa asaMkhya pagalaparAvartakALa.' Ane ja AzrayIne vanaspatino kALa ane vyavahArarAzivALA jIvono kALa utkRSTa asaMkhya pudgalaparAvarta che ene ja AzrayIne, amArA vaDe navIna kalpanA karanAra pUrvapakSI vaDe, kahevAyuM che - vyavahArarAzinA je jIvono saMsAra utkRSTa hoya teone niyamathI AvalikAnA asaMkhyabhAga samAna pudgalaparAvarta jeTalo hoya che." e prakArano amAro=pUrvapakSIno, mata aduSTa ja che. A pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - A paNa=vyavahArarAzivALA jIvone AvalikAnA asaMkhyAta bhAga samAna pudgalaparAvarta utkRSTathI saMsAra hoya che e paNa, ekAMte nathI; kema ke anaMta pugalaparAvartakALa sthAyIpaNAthI je jIvo anaMta pudgalaparAvartakALa sudhI saMsAramAM rahenArA che te svarUpe, avyavahAritvanI asiddhi che=te jIvo avyavahArI che tenI asiddhi che. ahIM prazna thAya ke jeo anaMta pudgalaparAvartakALa saMsAramAM rahe che teo vyavahArI nathI, te kathana to kAyasthiti stotranA vacanathI siddha thAya che, tethI teomAM avyavahAritvanI siddhi nathI tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - vyAvahArika jIvone paNa AvalikAnA asaMkhya pudgalaparAvartathI aMtarita ghaNA bhavonA bhramaNa dvArA anaMta pudgalaparAvartano paNa saMbhava che. saMgrahaNInI vRttimAM te asaMkhyabhAga pudgalaparAvartathI aMtarita ghaNA bhavonA bhramaNa dvArA anaMta pudgalaparAvartaparibhramaNa vyavahArarAzivALA jIvone thaI zake che. tenuM kahevAyuM che - "nigodamAM vartatA A jIvo be prakAranA che. sAMvyavahArika ane asAMvyavahArika. tyAM nigodamAM, vartatA be prakAranA jIvomAM, jeo sAMvyavahArika che teo nigodathI nIkaLIne zeSa jIvarAzimAM utpanna thAya che. tyAMthI zeSa jIvarAzimAMthI, udvartana karIne keTalAka pharI paNa nigodamAM Ave che. tyAM paNa=nigodamAM Ave che tyAM paNa, utkarSathI AvalikAnA asaMkhyabhAga gata samaya pramANa pugalaparAvarta rahIne pharI paNa zeSa jIvomAM Ave che. A rIte=pUrve kahyuM ke nigodamAMthI nIkaLIne pharI asaMkhya pudgalaparAvartakALa nigodamAM rahe che e rIte, pharI pharI sAMvyavahArika jIvo gati-Agati kare che." "ti' zabda saMgrahaNInI vRttinA kathananI samApti mATe che. je vaLI ahIM=saMgrahaNInI vRttinA kathanamAM para vaDe kahevAyuM ke pharI pharI paribhramaNamAM paNa ukta asaMkhya pagalaparAvartano atikrama nathI ja-avyavahArarAzimAMthI nIkaLIne koI jIva pharI nigodamAM jAya ane tyAM utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvarta bhramaNa kare ane zeSa bhavomAM Ave ane pharI pharI te rIte paribhramaNa kare topaNa te jIvanuM vyavahArarAzimAM AvyA pachI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 saMsAramAM paribhramaNa AvalikAnA asaMkhyabhAga samaya pramANa pudgalaparAvartano atikrama nathI ja; kema ke AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvartAnA asaMkhyaguNonuM paNa asaMkhyAtapaNuM che e pramANe pratIti hote chate "mUyo mUyA' zabdo dvArA AnanyanI kalpanAnI gaMdha paNa kyAMthI hoya ? tethI 'mUyo mUva:' paribhramaNamAM paNa asaMkhyAtapaNuM tadavastha ja che vyavahArarAzivALA jIvonuM asaMkhyAtapaNuM tadavastha ja che. AthI ja teTalA kALa vaDe=avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvyA pachI AvalikAnA asaMkhyAtabhAga samaya pramANa pudgalaparAvartarUpa teTalA kALa vaDe, sarva vyAvahArikonI siddhi kahevAI che. e pramANe para vaDe navIna kalpanA karanAra evA para vaDe, svamatanuM samAdhAna karAyuM che. te paNa ekAMta ramaNIya nathI. kema ekAMta ramaNIya nathI ? temAM hetu kahe che - "A rIte=nigodamAMthI nIkaLIne vyavahArarAzimAM AvyA pachI pharI pharI nigodamAM javuM ane anya bhavomAM AvavuM jIva kare che e rIte, vikasendriya, ekendriyamAM javA-AvavA vaDe anaMta pudgalaparAvarta ati duHkhita saMsAra virodha karAyo" ityAdi dvArA "ane anyadA koI paNa rIte AryadezamAM udbhava mAtaMgAdimAM laI javAyoHkarma pariNAma dvArA laI javAyo, tyAMthI paNa abhakSya bhakSaNAdi dvArA naraka pAtAdinA kramathI rasamRddhi ane akAryanA pravartana dvArA ja lIlAthI ja pasAra karIne anaMta pudgalaparAvarta saMsAramAM dhAraNa karAyo." ityAdi dvArA moTA graMtha vaDe-moTA vistAra vaDe bhuvanabhAnukevalicaritrAdimAM vyAvahArikatvane pAmelA paNa saMsArI jIvanI vicitra bhavanA antaritapaNAthI anaMta pudgalaparAvartanA paribhramaNanuM pragaTa siddhapaNuM che. ane yogabiMdusUtravRttimAM paNa nara-nArakAdibhAvathI anAdi saMsAramAM anaMtapudgalaparAvartatA bhramaNanuM svabhAvapaNuM kahevAyuM che. te A pramANe - "nAnAgatinA samAzrayavALo anAdino A saMsAra che. ahIM=saMsAramAM, pugalonA parAvarto anaMtA te prakAra pasAra karAyA." yogabiMdunI TIkA A pramANe che - "anAdi avidyamAna mUla AraMbhavALo, A pratyakSathI dekhAto saMsAra=bhava, kevo che ? ene kahe che - nAnAgatino judI judI gatino, Azraya che=nara-nArakAdi vicitra paryAya pAtra varte che. ane tethI audArikAdi vargaNArUpa sarva pugalonuM grahaNa ane mokSarUpa parAvartA, ahIM=saMsAramAM, anaMta-anaMta vAra svabhAvavALA, te prakAre pasAra thayA=zAstramAM prasiddha evA prakArathI pasAra thayA." kone pasAra thayA ? tethI. kahe che - "tasvabhAvapaNAnA viyogathI anaMta pudgalaparAvartanA paribhramaNanA svabhAvapaNAnA vyApArathI sarva ja jIvone AmanI anaMta pudgalaparAvartAnI, saMvi-saMrvedana, ghaTe che. anyathA nahIM. te sUkSmabuddhithI vicAravuM joIe." AnI TIkA A pramANe che -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 "sarva ja jIvonA tasvabhAvapaNAnA niyogathI=anaMtapudgalaparAvartaparibhramaNanA svabhAvapaNAnA vyApArathI, eonI=anaMtapudgalaparAvartanonI, saMvi ghaTe che tema nIce sAthe anvaya che. ahIM ja=anaMtapudgalaparAvartanA paribhramaNanA svabhAvanA viSayamAM ja, vyatirekane kahe che anyathA nahIM ja=anaMtapudgalaparAvarta paribhramaNanA svabhAvapaNA vagara nahIM ja, e sUkSmabuddhithI vicAravuM joIe." - 8. ethI=yogabiMdu sUtranI vRttimAM cAragatinA paribhramaNarUpe sarva jIvo anaMta pudgalaparAvarta pasAra kare che ema kahyuM ethI, vyAvahArikapaNAmAM paNa=vyavahArarAzinI prAptimAM paNa, anaMta pudgalaparAvartano saMbhava hovAthI tenA dvArA=anaMta pudgalaparAvartanA paribhramaNa dvArA abhavyonA avyavahArikatvanuM sAdhana asaMgata che ema jANavuM. bhAvArtha: navIna kalpanA karanAra abhavyane avyakta mithyAtva mAne che. tenuM te kathana asaMgata che tema graMthakArazrIe atyAra sudhI aneka rIte sthApana karyuM. tyAM navIna kalpanA ka2nA2 abhavyomAM avyakta mithyAtva svIkA2vA mATe anumAnano prayoga kare che. tyAM 'abhavyane' pakSa kare che, 'avyakta mithyAtvavALA' e sAdhya ane 'avyavahAritva'ne hetu kare che, 'saMpratipanna nigodanA jIvanI jema' e dRSTAMta kahe che. A prakAranA anumAnamAM avyavahArikatvarUpa hetunI siddhi zAstravacanathI kare che. tethI jo zAstravacanathI anAdi nigodanA jIvonI jema avyavahAritva abhavyamAM siddha thAya to jema avyavahA2rAzivALA nigodanA jIvo avyakta mithyAtvavALA che tema abhavya paNa avyakta mithyAtvavALA che tema siddha thAya. abhavyanA jIvo avyavahA2I che tene sthApana karavA mATe pUrvapakSIe kAyasthitistotranuM uddharaNa ApyuM. te stotramAM bhagavAna pAse stuti karatAM koIka mahAtmAe utkRSTathI 4 gatimAM vyavahA22AzivALA jIvo je bhame che teone grahaNa karIne bhagavAnanI stuti karela che. paraMtu te utkRSTa bhramaNa pachI teo pharI pharI manuSyAdi bhAvo pAmIne anaMtapudgalaparAvarta pasAra karI zake che. mATe utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvarta pachI vyavahA22AzivALA niyamA mokSe jAya tevI vyApti pUrvapakSI bAMdhe che, te ucita nathI. temAM saMgrahaNInI vRttino AdhAra ApIne, tema ja bhuvanabhAnukevalicaritrano AdhAra ApIne, graMthakArazrIe sthApana karyuM ke vyavahA2rAzimAM AvelA saMsArI jIvo vicitra aneka bhavothI yukta anaMta pudgalaparAvarta paribhramaNa karI zake che. A prakArano spaSTa pATha bhuvanabhAnukevalicaritrano che. vaLI yogabiMduvRtti anusAra paNa cAre gatimAM paribhramaNa karatAM vyavahA22AzivALA jIvo anaMtapudgalaparAvarta pasAra kare che. mATe vyavahA22AzimAM AvelA jIvo paNa anaMtapudgalaparAvarta pasAra karI zake che te zAstrasiddha hovAthI je anaMtapudgalaparAvarta pasAra kare te avyavahA2rAzivALA ja hoya tema svIkArIne abhavyone avyavahArarAzivALA siddha ka2vuM saMgata nathI ane abhavya avyavahA22AzivALA nathI tema siddha thAya to hetunI asiddhi thavAne kAraNe "abhavyane avyakta mithyAtva che" e prakAranA sAdhyanI siddhi pUrvapakSI kare che te siddha thaI zake nahi.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA mAga-1 | gAthA-6 88 TI : nanu prajJApanAvRttau vyAvahArikANAmutkarSato'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttasthitiH, tata UrdhvaM cAvazyaM siddhiriti sphuTaM pratIyate / tathA ca tadgranthaH 'nanu yadi vanaspatikAlapramANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAstato yad gIyate siddhAnte 'marudevAjIvo yAvajjIvabhAvaM vanaspatirAsId' iti tatkathaM syAt? kathaM vA vanaspatInAmanAditvam? pratiniyatakAlapramANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt / tathAhi-asaMkhyeyA; pudgalaparAvartAsteSAmavasthAnamAna; tata etAvati kAle'tikrAnte niyamAtsarve'pi kAyaparAvartaM kurvate, yathA svasthitikAle surAdayaH / uktaM ca (vizeSaNavatI-46/47/48) jai puggalapari aTTA saMkhAIA vaNassaikAlo / to accaMtavaNassai jIvo kaha nAma marudevI / / hujja va vaNassaINaM aNAiattamata eva heUo? jamasaMkhejjA poggalapariaTTA tatthavatthANaM / / kAleNevaieNaM tamhA kuvvaMti kAyapallaDheM / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha surAI / / kiJca, evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddhaM tadapIdAnI prasaktaM, katham? iti cet? ucyate-iha pratisamayamasaMkhyeyA vanaspatibhyo jIvA udvarttante, vanaspatInAM ca kAyasthitiparimANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH, tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstairabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAm / tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepanaM, pratiniyataparimANatvAt, evaM ca gacchatA kAlena siddhirapi sarveSAM bhavyAnAM prasaktA, tatprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt / Aha ca (vizeSaNavatI-50/49) - kAyaThiikAleNaM tesimasaMkhijjayAvahAreNaM / NillevaNamAvaNNaM siddhIvi ya savvabhavvANaM / / paisamayamasaMkhijjA jeNuvvaTuMti to tadabbhatthA / kAyaThiIe samayA vaNassaiNaM ca parimANaM / / na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya-nirlepanapratiSedhasya-sarvabhavyAsiddheH- mokSapathA'vyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt / ucyate- iha dvividhA jIvAH-sAMvyAvahArikA asAMvyAvahArikAzca, tatra ye nigodAvasthAta udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu varttante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaH pRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti sAMvyAvahArikA ucyante,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO dharbhaparIkSA mAga-1 | gAthA-6 te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathA'pi te sAMvyAvahArikA eva, saMvyavahAre patitatvAt, ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate dvividhA jIvAH sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti ? ucyate, yuktivazAt / iha pratyutpannavanaspatInAmapi nilepanamAgame pratiSiddhaM, kiM punaH sakalavanaspatInAM tathA bhavyAnAmapi? tacca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyantavanaspatayo na syustataH kathamupapadyate ? tasmAdavasIyate astyasAMvyavahArikarAziriti yadgatAnAM vanaspatInAmanAditA / kiJca, iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA (vizeSaNavati 53) - atthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti / / tata ito'pyasAMvyavahArikarAzisiddhiH / uktaM ca (vizeSaNavati 51/52) - Na ya paccuppannavaNassaINaM NillevaNaM na bhavvANaM / juttaM hoi Na taM jai accaMtavaNassaI nasthi / / evaM cANAivaNassaINamatthittamatthao siddhaM / bhaNNai imAvi gAhA gurUvaesAgayA samae / / atthi aNaMtA jIvA ityAdi' 18 pade / tato'bhavyA avyAvahArikA eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvarttakAlAtikrame teSAM siddhigamanasyAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAt / ToDArtha : nanu prajJApanAvRttau ..... prasaGgAt / 'nanu'thI navI seil PAra 4 cha - prazAnAtimai vyAvahArikarAzimAM AvelA jIvonuM utkRSTathI paNa AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pudgalaparAvarta sthiti che ane tyAra pachI avazya siddhi che e pramANe spaSTa pratIta thAya che. ane te pramANekapUrve dhuM te pramANa, tanA=prazApanAtinI, graMtha cha - _ 'nanu'thI prazApanAvRttimA pUrvapakSI zaM 43 cha - ne vanaspatiyanA dala prmaae| asaMdhyAta punalaparAvarta cha to siddhAMtamAM je kahevAya che, "marudevIno jIva mAvajIva kAla vanaspati hato te kevI rIte saMgata thAya ? athavA vanaspatinuM anAdipaNuM kevI rIte thAya ? arthAt thaI zake nahi; kema ke pratiniyatakAlapramANapaNuM hovAne kAraNe=pUrve kahyuM e pramANe pratiniyata evA asaMkhyAta pugalaparAvartakAlapramANapaNuM hovAne kAraNe, vanaspati bhAvanA satyano virodha cha. te sA pramANe - asaMkhyAtA pudgalaparAvarta teonuM avasthA parimANa che. tethI ATalo kAla atikrAMta thaye chate niyamathI sarva paNa vanaspatinA jIvo kAyaparAvartana kare che, je pramANe svasthitikALamAM surAdi-devatAdi kAyanuM parAvartana kare che. ane vizeSaNavatImAM kahevAyuM che -
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 "jo saMkhyAtIta pudgalaparAvarta asaMkhyAta pudgalaparAvarta, vanaspatino kALa che=vanaspatino kAyasthitino kALa che, to atyaMta vanaspatino jIva marudevI kevI rIte hoya? athavA kevI rIte vanaspatinuM anAdipaNuM thAya ? arthAt thAya nahi. kema thAya nahIM ? te spaSTa kare che - A ja hetuthI=vanaspatino kAyasthitikALa utkRSTathI asaMkhyAta pudgalaparAvarte che e ja hetuthI, vanaspatinuM anAditva na thAya, ema avaya che. je kAraNathI asaMkhyAtA pudgalaparAvarte tyAM=vanaspatimAM, avasthAna che te kAraNathI ATalA kALa vaDe sarva paNa vanaspatinA jIvo sthitikALanA aMte kAyapalaTane kare che-vanaspatikAyathI anya kAyane prApta kare che, je pramANe surAdi. vaLI, A rIte =vanaspatino utkRSTa kALa asaMkhyayugalaparAvarta che e rIte, vanaspati jIvonuM AgamamAM nirlepana pratiSiddha che=vanaspati jIvo sarva vanaspatimAMthI nIkaLIne anya kAryamAM jAya te prakAranuM nirlepana pratiSiddha che te paNa have prasakta che. kevI rIte vanaspatinuM nirlepana hamaNAM prasakta che ? e pramANe koI kahe to javAba Ape che - ahIM=saMsAramAM, pratisamaya vanaspatithI asaMkhyAtA jIvo udavartana pAme che=vanaspatikAyathI anya kAyamAM jAya che ane vanaspatinA jIvonI kAyasthitinuM parimANa asaMkhyAta pudgalaparAvarta che. tethI asaMkhya pudgalaparAvartanA jeTalA samayo che. te samayothI abhyasta guNAkAra karAyelA, eka samayamAM nIkaLelA jIvo=vanaspatimAMthI eka samayamAM nIkaLelA jIvo, jeTalA thAya che teTaluM parimANa=teTalI saMkhyA pramANa, vanaspati prApta thAya. tethI pratiniyata parimANapaNuM hovAthI=vanaspatinA jIvonuM anaMta saMkhyA hovA chatAM paNa pratiniyata parimANapaNuM hovAthI, nirlepana siddha che=vartamAnamAM rahelA vanaspatinA jIvonuM sarva vanaspatimAMthI nIkaLIne anya kAryamAM javArUpa nirlepana siddha che; kema ke pratiniyata parimANapaNuM che=vanaspatinA jIvonuM pratiniyata parimANapaNuM che. A rIte jatAkALathI sarva bhavyonI siddhi paNa prasakta che ane tenI prasaktimAM=sarva bhavya jIvonI siddhinI prasaktimAM, mokSamArgano vyavaccheda paNa prasakta che; kema ke sarva bhavya jIvonA siddhigamana pachI anyanA siddhigamanano ayoga che. ane vizeSaNavatImAM kahyuM che - "kAyasthitinA kALathI=vanaspatikAyanA jIvonI kAyasthitinA kALathI, teonuM vanaspatinA jIvonuM, asaMkhyayatAnA apahArathI=pratisamaya vanaspatinA jIvonuM anya kAyasthitimAM gamanarUpa asaMkhyayatAnA apahArathI, nirlepana prApta thayuM. ane sarva bhavyonI siddhi paNa che." "pratisamaya asaMkhyAtA je kAraNathI udvartana pAme che=vanaspatinA jIvo pratisamaya asaMkhyAtA vanaspatibhAvane choDIne anya bhAvane pAme che. te kAraNathI tenAthI abhyasta=pratisamaya udvavartana pAmatA asaMkhyAtanI saMkhyAthI guNita, kAyasthitinA samayo vanaspatinuM parimANa che." ane A nathI=vanaspatino utkRSTa kALa asaMkhyakALa svIkAravAne kAraNe je doSo batAvyA te pramANe svIkAra nathI; kema ke vanaspatinA anAditvanuM, nirlepananA pratiSedhanuM, sarvabhavyanI asiddhinuM ane mokSapathanA avyavacchedanuM siddhAMtamAM te te sthAnamAM abhidhAna che. pUrvanA zaMkAkAranA kathanathI e phalita thayuM ke vanaspatino utkRSTa kALa AvalikAnA asaMkhyAta bhAga pramANa pudgalaparAvarta svIkArIe to je zaMkA karI te sarva doSonI Apatti che ane vanaspatinuM anAdipaNuM
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 Adi zAstramAM svIkRta che mATe vanaspatino utkRSTa kAla AvalikAnA asaMkhyAta bhAga pramANa pudgalaparAvarta svIkAravo saMgata nathI e prakArano artha zaMkAthI phalita thAya che. teno uttara ApatAM prajJApanAvRttimAM 'uccate'thI kahe che - ahIM=saMsAramAM be prakAranA jIvo che : sAMvyavahArika ane asAMvyavahArika. tyAM=be prakAranA jIvomAM, je nigodanA avasthAnathI udvartana pAmIne pRthvIkAyAdi bhavomAM varte che. teo lokomAM daSTipathamAM AvelA chatAM pRthvIkAyAdi vyavahAramAM anupAtane pAme che. ethI sAMvyavahArika kahevAya che. teo joke pharI paNa nigoda avasthAne prApta kare che to paNa teo sAMvyavahArika ja che; kema ke saMvyavahAramAM patitapaNuM che=saMvyavahAramAM eka vakhata AvelA che. vaLI jeo anAdi kALathI mAMDIne nigoda avasthAne pAmelA ja rahelA che teo vyavahArapathathI atIta hovAthI asAMvyavahArika kahevAya che. kevI rIte A jaNAya che ? be prakAranA jIvo che ? saMvyavahArika ane asaMvyavahArika. teno javAba Ape che - yuktivazathI jaNAya che. have te yukti spaSTa kare che - ahIM=saMsAramAM, pratyutpanna vanaspatinuM paNa vartamAna kSaNamAM je jIvo vanaspatirUpe utpanna thaI rahyA che te vartamAna kSaNamAM utpanna thatAM vanaspatinA jIvonuM paNa, nirlepata=vanaspatimAMthI bahAra nIkaLIne anya bhavamAM javArUpa nirlepana, AgamamAM pratiSiddha che, to vaLI sakala vanaspatinuM ane bhavyonuM paNa nirlepananuM zuM kahevuM ? arthAt sakala vanaspatinA jIvo ane bhavyonA jIvo vanaspatimAMthI nIkaLIne anya bhavomAM javArUpa nirlepanane prApta karatA nathI. ane te=AgamamAM sakala vanaspatinuM nirlepana pratiSiddha che te, jo asAMvyavahArikarAzimAM rahelA atyaMta vanaspati na hoya to kevI rIte saMgata thAya ? arthAt saMgata thAya nahIM, tethI jaNAya che ke asAMvyavahArikarAzi che. ethI temAM rahelA vanaspati jIvonI anAditA che. vaLI A paNa gAthA gurunA upadezathI AvelA zAstramAM prasiddha che - "anaMtA jIvo che jenA vaDe trasAdi pariNAma prApta karAyo nathI. te paNa anaMtAnaMta nigodavAsane anubhave che." tethI AnAthI paNa gurunA upadezathI prApta thayelI gAthAthI paNa, asAMvyavahArika rAzinI siddhi che. ane kahevAyuM che - "pratyutpanna vanaspatinuM nirlepana nathI, bhavyonuM nirlepana nathI te= pratyutpanna vanaspati ane bhavyonuM nirlepana nathI te, jo atyaMta vanaspati nathI to yukta thAya nahi=ghaTe nahi. ane e rIte anAdi vanaspatinuM astitva arthathI siddha thayuM." A paNa gAthA zAstramAM guru upadezathI AvelI che. "anaMtA jIvo che." ItyAdi 18mAM padamAM kahevAyuM che=natuthI prAraMbha karAyeluM AkhuM kathana 18mA padamAM che. tethI=prajJApanAvRttinA kathanathI siddha thayuM ke saMvyavahArikavALA jIvo AvalikAnA asaMkhyAta bhAva pramANapudgalaparAvartavALA che tyAra bAda avazya siddhi pAme che tethI, abhavyo avyavahArika ja che. anyathA=abhavyane avyavahArI na svIkAravAmAM Ave to, asaMkhya pagalaparAvartanA kALamAM teonA siddhigamanano athavA avyavahAritva bhavanano prasaMga che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 bhAvArtha: navIna kalpanA karanAra pUrvapakSIe abhavyane avyavahA2I svIkArIne abhavyane avyakta mithyAtva hoya che tema sthApana ka2vA mATe pUrve anumAna karela. temAM graMthakArazrIe doSo ApIne kahyuM ke vyavahArarAzivALA paNa jIvo anaMta pudgalaparAvarta saMsAramAM rahI zake che. tema zAstrathI siddha thAya che. mATe saMsAramAM anaMta pudgalaparAvarta rahenAra hovAthI abhavyo avyavahArarAzivALA che tema kahI zakAya nahi. 93 tyAM 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che - prajJApanAvRttimAM spaSTa akSara che ke 'vyavahA22AzivALA jIvono utkRSTa kALa AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta che, tyAra pachI teo avazya siddha thAya che'. abhavyanA jIvo AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA che; kema ke abhavyanA jIvo mokSamAM kyAreya jatA nathI, mATe anaMta pudgalaparAvarta saMsAramAM rahe che. tethI abhavyane avyavahA2rAzivALA ja svIkAravA joIe. jo abhavyane avyavahArarAzivALA na svIkArIe to prajJApanAvRttinA pATha pramANe asaMkhya pudgalaparAvartakALa pasAra karyA pachI abhavyanuM siddhigamana thAya che tema svIkAravuM paDe. jo asaMkhyapudgalaparAvarta pachI paNa teo mokSamAM na jAya to vyavahA22AzivALA evA abhavyo pharI avyavahA2rAzivALA thavA joIe ane vyavahA2AzivALAmAM AvelA jIvo avyavahArarAzivALA thaI zake nahi. tethI abhavyone avyavahA22AzivALA svIkA2vA joIe ane abhavyanA jIvo avyavahA22AzivALA siddha thAya to pUrvapakSIe pUrvamAM anumAna karela ke abhavyo avyakta mithyAtvavALA che; kema ke avyavahArI che. te anumAnathI pUrvapakSane saMmata evuM avyakta mithyAtva abhavyamAM siddha thAya. ahIM prazna thAya ke prajJApanAvRttinA ApelA pAThamAM kyAMya evuM kahyuM nathI ke vyavahA22AzivALA jIvo utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta sthitivALA che ane tyAra pachI avazya mokSane pAme che. tethI pUrvapakSIe prajJApanAvRttinA pAThamAMthI tevo artha kaI rIte grahaNa karyo ? tenuM tAtparya e che ke prajJApanAmAM vanaspatino utkRSTa kALa keTalo che ? e batAvatAM kahyuM ke vanaspatino utkRSTa kALa AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta che. te vacanamAM prajJApanAnI vRttimAM nannuthI zaMkA karI ke A rIte svIkAravAthI marudevA mAtA, marudevAnA bhava pUrve sadA vanaspatibhAvamAM hatAM ityAdi sarva kathano zAstramAM saMbhaLAya che te saMgata thaze nahi. tenA uttararUpe prajJApanAnI vRttimAM kahyuM jIvo be prakAranA che : sAMvyavahArika ane asAMvyavahArika, jeo asaMvyavahArika che teo anAdikALathI vanaspatimAM ja che. mATe marudevAdi atyaMta vanaspati hatAM ityAdi kathanano virodha Avaze nahi. prajJApanAmAM je vanaspatinA jIvomAM utkRSTakALa AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta kahela che te sAMvyavahArikarAzinI apekSAe che e prakAre arthathI phalita thAya che. tene grahaNa karIne pUrvapakSIe nakkI karela che ke vyavahA22AzivALA jIvo asaMkhya pudgalaparAvarta sudhI saMsAramAM rahe che tyAra pachI avazya siddhine pAme che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 TI : ata eva bAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA bAdaranigodajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvaprasaGgAt / yAvanto hi sAMvyAvahArikarAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyAvahArikarAzAvAgacchanti / yata uktaM (vizeSaNavatI-60) - sijhaMti jattiyA kira iha saMvavahArajIvarAsIo / iMti aNAivaNassaimajjhAo tattiyA ceva / / evaM ca vyavahArarAzitaH siddhA anaMtaguNA evoktAH, tatra yadi bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM bhavati (?bhaveta) tarhi bAdaranigodajIvebhyaH siddhA anaMtaguNAH saMporana, santi ca siddhebhyo bAdaranigodajIvA anaMtaguNAH, tebhyaH sUkSmajIvA asaMkhyeyaguNAH / yadAgamaH (pannavaNA 3 pade) - 'eesiM NaM bhaMte! jIvANaM suhumANaM bAyarANaM NosuhumANaM NobAyarANaM kayare kayarehito appA vA bahuA vA tullA vA visesAhiA vA? goyamA ! savvathovA jIvA NosuhumA NobAyarA, bAyarA aNaMtaguNA suhumA asaMkhejjaguNA / ' iti / etadvRttiryathA - 'eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANamityAdi / sarvastokAjIvA NosuhumA NobAyarA siddhA ityarthaH, teSAM sUkSmajIvarAzerbAdarajIvarAzezcAnantatamabhAgakalpatvAt / tebhyo bAdarA anaMtaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo'naMtaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAd' iti / tata evamAgamabAdhAparihArArthaM bAdaranigodajIvA avyAvahArikAH svIkarttavyAH / prayogAzcAtra (1) bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM siddhebhyo'nantaguNatvAt, yathA sUkSmanigodajIvAH; tathA (2) anAdimantaH sUkSmA bAdarAzca nigodajIvA avyavahAriNa eva, anyathA vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvAnupapatteH / aparyavasitatvaM ca 'sijhaMti jattiyA kira....' ityAdinA siddham / tathA (3) sAMvyavahArikA jIvA sidhyantyeva AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttasamayaparimANatvena parimitatvAd / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA vAcyA iti / nanu 'sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA, sUkSmA nigodA evAntyAH, tebhyo'nye vyavahAriNaH' iti yogazAstravRttivacanAd bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasiddheH kathamavyavahAritvamiti cet ? na, tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH' iti pAThasyApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigodAzcetItaretaradvandvakaraNe'saMgatigandhasyApyabhAvAd, sUkSmapRthivyAdijIvAnAM cAvyavahAritvaM prajJApanAvRttyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatAnAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAda, anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityeva vRttikRdavakSyat, yacca kevalaM nigodebhya udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartanta ityAdi bhaNitaM,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 tatsUkSmapRthivyAdijIvAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd, avazyaMbhAvivyavahAritvAdvA'vivakSaNAditi sambhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAMvyavahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti sampannam, itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya udvRttya zeSajIveSUtpadyante (te) pRthivyAdivividhavyavahArayogAtsAMvyavahArikAH, ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante (te) tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / pravacanasAroddhAravRttAvapi 'anAdisUkSmanigodajIvA avyavahAriNaH' ityatra sUkSmA pRthivyAdayazcatvAro, nigodAzca (?sUkSma) bAdarasAdhAraNavanaspatayaH, na vidyate AdiryeSAM te'nAdayaH=aprAptavyavahArarAzaya ityarthaH / tathA ca sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandvaH, anAdayazca te sUkSmanigodajIvAzceti karmadhAraya iti samAsavidhirdraSTavyaH, sarvatrApi karmadhArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasampattAvuktAgamabAdhaprasaGgAditi cet ? TIkA : gata va .. vAprasAiita vet ? AthI jagavyavahArarAzivALA jIvo utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta saMsAramAM hoya che AthI ja, bAdaranigodatA jIvo paNa avyavahArarAzivALA svIkAravA joIe. anyathA=bAdaraligodanA jIvone avyavahArarAzivALA na svIkAravAmAM Ave ane vyavahArarAzivALA che tema kahevAmAM Ave to, bAdaraligodanA jIvothI siddhanA jIvone anaMtaguNa mAnavAno prasaMga Ave. hiM=je kAraNathI, jeTalA vyavahArarAzithI siddha thAya che teTalA jIvo asaMvyavahArarAzithI nIkaLIne sAMvyavahArika rAzimAM Ave che. je kAraNathI kahevAyuM che - "ahIM saMsAramAM jeTalA jIvo saMvyavahArarAzithI siddha thAya che teTalA ja anAdivanaspatimAMthI Ave che." ane A rIte=jeTalA vyavahArarAzimAMthI mokSamAM jAya che teTalA avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM Ave che e rIte, vyavahArarAzithI siddho anaMtaguNA ja kahevAyA, tyAM vyavahArarAziavyavahArarAzinI vicAraNAmAM, jo bAdaranigoda jIvonuM vyavahArIpaNuM hoya=vyavahArarAzimAM hoya to bAdaranigoda jIvothI siddhanA jIvo anaMtaguNA prApta thAya ane siddhanA jIvothI bAdaraligodanA jIvo anaMtaguNA che ane tenAthI=bAdaranigodanA jIvothI, sUkSma jIvo asaMkhyAta guNa che. je kAraNathI Agama che - "he bhagavaMta ! A jIvomAM sUkSmajIvono, bAdarajIvono, nosUkSma-nobAdarajIvono koNa konAthI alpa, bahu, tulya ke vizeSAdhika che?" "he gautama ! sahuthI thoDA jIvo nosUkSma-nobAdara=siddhanA jIvo, che. bAdara jIvo anaMtaguNA che-siddhanA jIvo karatAM anaMtaguNA che, sUkSmajIvo bAdarajIvo karatAM asaMkhyAtaguNA che." ti zabda uddharaNanI samApti mATe che. AnI vRtti AgamatA uddharaNanI TIkA, A pramANe che -
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 "sarva thoDA jIvo nosUkSma-kobAdara=siddha che; kema ke siddhanA jIvonuM sUkSma jIvarAzithI ane bAdara jIvarAzithI anaMtatama bhAga kalpapaNuM che-anaMtamA bhAganuM che. tenAthI siddhanA jIvothI, bAdara jIvo anaMtaguNA che; kema ke bAdaranigodanA jIvonuM siddhathI anaMtaguNapaNuM che. tenAthI=bAdara jIvothI, sUkSma asaMkhyAtaguNA che; kema ke bAdaranigoda jIvothI sUkSmanigoda jIvonuM asaMkhyapaNuM che." ti zabda AgamatI vRttinA kathananI samApti mATe che. tethI ja=siddhanA jIvo karatAM bAdaranigodanA jIvo anaMtaguNA che tethI ja, AgamatI bAdhAtA parihAra mATe bAdaranigodanA jIvo avyavahArarAzivALA svIkAravA joIe. ane ahIM=bAdaranigodatA jIvone avyavahArarAzivALA svIkAravAmAM, anumAnano prayoga che. prathama anumAna batAve che - bAdaranigodatA jIvo vyavahArarAzivALA nathI; kema ke teonuM bAdaranigodanA jIvonuM, siddhothI anaMtaguNapaNuM che, je pramANe sUkSmanigodatA jIvo. ane bIjuM anumAna batAve che - anAdimAna evA sUkSma-bAdara evA ligodatA jIvo avyavahArI ja che, anyathAanAdimAna sUkSma-bAdaranigodatA jIvone avyavahArI na svIkAravAmAM Ave to, vyavahArivabhavananA ane siddhigamatanA aparyavasitatvanI=anaMtapaNAnI anupapatti che. ane aparyavasitapaNuM vyavahArivabhavana ane siddhigamatanuM aparyavasitapaNuM "sikseti nattiyA vira.." ItyAdi zAstravacanathI siddha che. ane trIjuM anumAna batAve che - sAMvyavahArika rAzivALA jIvo siddha ja thAya che; kema ke AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvarta parimita che. vyatirekamAM siddho ane ligodatA jIvo daSTAMta tarIke kahevA joIe. vanathI koI zaMkA kare ke "sarva jIvo vyavahArI ane avyavahArIpaNAthI be prakAranA che ane sUkSma evA nigodanA jIvo ja aMtya che. ane tenAthI anya sUkSmanigodanA jIvothI aca, vyavahArI che e pramANe yogazAstravRttinuM vacana hovAthI bAdaranigodanA jIvonA vyavahAritvanI siddhi hovAne kAraNe kevI rIte avyavahArIpaNuM che=bAdaranigodatA jIvonuM kevI rIte avyavahArIpaNuM che? arthAt avyavahArIpaNuM tathI e pramANe koI kahe to tene navIna kalpanA karanAra pUrvapakSI kahe che - tArI vAta barAbara nathI. tyAM yogazAstranI vRttinA pAThamAM, sUkSmanigoda ja aMtya che. e prakAre sUkSma ane nigoda zabdanA samAsanA pAThanuM paNa darzana hovAthI tArI vAta barAbara nathI, ema avaya che. ane tyAM=sUkSma ane nigoda zabdanA sAmAsika pAThamAM sUkSma ane nigoda e pramANe ItaretaraddhaddhasamAsanA karaNamAM asaMgatinI gaMdhano paNa abhAva che. arthAt sUkSmajIvo ane nigodatA jIvo avyavahArI che tevo artha prApta thavAthI bAdaranigodanA jIvone avyavahArI svIkAravAmAM asaMgatinI aprApti che. ahIM prazna thAya ke sUkSmanigoda zabdano samAsa karIne itaretaradvandrasamAsa karavAmAM Ave to sUkSma jIvo ane badhA nigodanA jIvo avyavahArI siddha thAya, paraMtu sUkSma zabdathI nigodathI anya evA sUkSma pRthvIkAyAdi jIvo avyavahArI prasiddha nathI. tenA nirAkaraNa arthe pUrvapakSI kahe che -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 ane sUkSmapRthvIkAyAdi jIvonuM avyavahArIpaNuM prajJApanAvRttinA abhiprAyathI spaSTa ja pratIta thAya che, kema ke lokadaSTipathamAM AvelA ja vyavahArI jIvonA vyavahAritvanuM kathana che=prajJApanAvRttimAM kathana che. anyathA=lokadaSTipathamAM AvelA pRthvI Adi jIvonuM vyavahArIpaNuM na hoya to pratyekazarIrIo vyavahArI che. e pramANe ja vRttikAra kaheta. ane je kevala nigoda jIvothI nIkaLIne pRthvIkAyAdimAM varte che ItyAdi kahevAyuM=prajJApanAvRttimAM kahevAyuM, te sUkSma pRthvI Adi jIvonuM asaMkhyapaNuM hovAthI alpapaNuM hovAthI avyavahArarAzinA jIvo karatAM alpapaNuM hovAthI athavA avazyabhAvi vyavahArIpaNuM hovAthI=najIkamAM vyavahArI thanArA hovAthI, e pramANe saMbhAvanA karAya che, vaLI samyam nizcaya bahuzruta gamya che. ane A rIte-pUrvamAM sthApana karyuM ke sUkSma pRthvIkAyAdi ane nigodanA jIvo avyavahArarAzivALA che e rIte, asAMvyavahArika jIvo sUkSma pRthvImAM ane nigodamAM sarvakAla gati-Agati kare che te pramANe prApta thayuM. ane A rIte=sUkSma pRthvIkAyAdi ane ligodatA jIvo avyavahArarAzivALA che ema pUrvamAM siddha karyuM e rIte, tyAM je anAdi sUkSmanigodathI nIkaLIne zeSa jIvomAM utpanna thAya che teo pRthvI Adi vyavahAranA yogavALA hovAthI sAMvyavahArika che. jeo vaLI anAdikALathI mAMDIne sUkSmanigodamAM ja rahe che teo tevA prakAranA vyavahArathI atIta hovAthI asaMvyavahArika che. e prakAre pravacanasAranI vRttimAM paNa anAdi sUkSma jIvo avyavahArI che. e prakAranA kathanamAM sUkSma evA pRthvI Adi cAra ane nigoda sUkSma-bAbara sAdhAraNa vanaspati, Adi vidyamAna nathI jeone te anAdi=aprApta, vyavahArarAzivALA che e prakArano artha che. ane te rIte=navIna kalpanA karanAra pUrvapakSIe anAdi sUkSmanigodato je samAsa batAvyo te rIte sUkSma ane nigodanA jIvo ema hRddha ane anAdi evA sUkSmanigodanA jIvo ema karmadhAraya samAsa vidhi jANavI; kema ke sarvatra paNa anAdi sUkSmanigoda jIvo e sAmAsika padamAM sarvatra karmadhAraya samAsa karavAmAM bAdaranigodanA jIvonI vyavahAritvanI prAptimAM ukta AgamatA bAdhano prasaMga che. e pramANe pUrvapakSI kahe che. bhAvArtha - navIna kalpanA karanAre abhavya jIvone avyavahArarAzivALA svIkAryA che ane tenA sthApana mATe prajJApanAvRttino pATha ApIne sthApana karyuM ke vyavahArarAzivALA jIvo utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvarta saMsAramAM rahe che, tyAra pachI avazya siddha thAya che. abhavyo anaMta pudgalaparAvarta sudhI saMsAramAM ja rahenAra che mATe vyavahArarAzivALA nathI. tenI puSTi karavA arthe kahe che - vyavahArarAzivALA jIvo AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvarta pachI avazya siddha thAya che. AthI ja bAdaranigodanA jIvone avyavahArarAzivALA svIkAravA joIe. jo bAdaranigodanA jIvone avyavahArarAzivALA na svIkAravAmAM Ave to bAdaranigodanA jIvothI siddhanA jIvone anaMtaguNA mAnavAno prasaMga Ave. ahIM prazna thAya ke bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzivALA svIkArIe to
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 bAdaranigodanA jIvothI siddhanA jIvone anaMtaguNa mAnavAno kema prasaMga thAya ? temAM mukti Ape che ke jeTalA saMvyavahArika rAzithI siddha thAya che teTalA ja jIvo asaMvyavahArika rAzithI nIkaLI saMvyavahArika rAzimAM Ave che. tethI e phalita thAya ke vartamAnamAM je saMvyavahArika rAzivALA jIvo che te, sarva siddhamAM gayelA jIvothI vyavahArarAzimAM AvelA che. vaLI siddhamAM gayelA jIvo paNa koIka siddhathI nIkaLelA che mATe vartamAnamAM je vyavahArarAzinA jIvo che tenAthI siddhanA jIvo anaMtaguNA che tema siddha thAya. bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzimAM svIkArIe to bAdaranigodanA jIvothI siddhanA jIvo anaMtaguNA che tema mAnavuM paDe. vastutaH siddhanA jIvo karatAM bAdaranigodanA jIvo anaMtaguNA che. te prajJApanAnA vacanathI siddha che. mATe prajJApanA AgamanA bAdhAnA parihAra mATe bAdaranigodanA jIvone avyavahArarAzivALA svIkAravA joIe e prakAre pUrvapakSIno Azaya che. potAnA pakSanI puSTi karavA mATe navIna kalpanA karanAra pUrvapakSI traNa anumAna batAve che. bAdaranigodanA jIvo vyavahArarAzivALA nathI; kema ke bAdaranigodanA jIvo siddha karatAM anaMtaguNA che. temAM dRSTAMta Ape che : jema sUkSmanigodanA jIvo vyavahArarAzivALA nathI. A anumAnathI e siddha thAya ke graMthakArazrI bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzivALA svIkAre che te ucita nathI; kema ke bAdaranigodanA jIvo sUkSmanigodanA jIvonI jema siddha karatAM anaMtaguNA che. vastutaH siddhamAM gayelA jIvothI alpa vyavahArarAzimAM AvelA jIvone svIkArI zakAya paraMtu siddhamAM gayelA siddha karatAM anaMtaguNA svIkArI zakAya nahi ane bAdaranigodanA jIvo siddha karatAM anaMtaguNA che. mATe teo vyavahArarAzivALA che tema kahI zakAya nahi. vaLI, svasiddhAMta anusAra avyavahArarAzivALA jIvo kone svIkArI zakAya ? te sthApana karavA mATe pUrvapakSI bIjuM anumAna kare che - anAdivALA sUkSma-bAdaranA jIvo avyavahArI ja che; kema ke anAdivALA sUkSma-bAdaranA jIvone avyavahArI na svIkArIe to vyavahArivabhavana ane siddhigamananuM je aparyavasitapaNuM= anaMtapaNuM, je zAstramAM kahevAyuM che tenI anupapatti che. saMsArI jIvo avyavahArarAzimAMthI sadA vyavahArarAzimAM Ave che ane siddhigamana sadA rahe che. je sinDruti nattiyA vikara-e zAstravacanathI siddha che. A bIjA anumAnathI pUrvapakSI e sthApana kare che ke graMthakArazrI anAdi evA sUkSmanigodanA jIvone ja avyavahArarAzivALA kahe che. ane bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzivALA svIkAre che te ucita nathI. paraMtu anAdi evA sUkSmanigodanA ane bAdaranigodanA jIvo avyavahArarAzivALA che tema svIkAravuM joIe. ane tema svIkAravA mATe pUrvapakSI yukti Ape che ke zAstramAM jeTalA siddha thAya che teTalA vyavahArarAzimAM Ave che. te vacanAnusAra siddhimAM gamana sadA cAlu che ane siddhimAM jeTalA jIvo jAya che teTalA ja jIvo vyavahArarAzimAM Ave che. tethI vyavahArarAzimAM AvavAnuM sadA svIkAravuM hoya ane siddhigamana sadA svIkAravuM hoya to bAdaranigodanA jIvone avyavahArarAzivALA svIkAravA paDe. tethI mAnavuM joIe ke jeo anAdi kALathI sUkSma ane bAdaranigodamAM varte che teo avyavahArarAzivALA ja che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 * 99 vaLI pUrvapakSI potAnA pakSanI puSTi arthe trIjuM anumAna kare che. sAMvyavahArika jIvo siddha ja thAya che; kema ke AlikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvartonA samayanI saMkhyA pramANa che mATe pirimata saMkhyAvALA che. temAM anvaya dRSTAMta nahIM hovAthI vyatireka daSTAMta batAve che : jema siddhanA jIvo ane nigodanA jIvo aparimita saMkhyAvALA che mATe siddha thatA nathI. AnAthI pUrvapakSIne e sthApana karavuM che ke vyavahA22AzivALA jIvo anaMta che topaNa saMkhyAthI parimita che; kema ke AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvartanA samayo anaMta hovA chatAM teTalo kALa pUro thAya che ane teTalI saMkhyA pramANa vyavahA22AzivALA jIvo che. tethI saMvyavahA22AzivALA jIvo parimita anaMta saMkhyAvALA hovAthI avazya siddha thAya che. ane jeo aparimita saMkhyAvALA hoya teo siddha thatA nathI. jema aparimita saMkhyAvALA siddhanA jIvo siddha thaI gayA hovAthI siddha thatA nathI jema nigodanA jIvo aparimita saMkhyAvALA hovAthI siddha thatA nathI. A prakAranA pUrvapakSInA anumAnathI vyavahArarAzivALA jIvo siddha thAya che tema siddha thAya to abhavya saMvyavahArarAzimAM nathI tema siddha thAya che; kema ke abhavya kyAreya siddha thato nathI ane abhavya asaMvyavahA22AzivALA che tema siddha thAya to pUrvapakSIe anumAna karIne abhavyane avyakta mithyAtva sthApana karela te saMgata thAya che. vaLI pUrvapakSI potAnA kathana sAthe yogazAstravRttinA vacanano virodha dekhAvAthI te virodhano parihAra karatAM kahe che - yogazAstra vRttimAM kaheluM che ke sarva jIvo vyavahA2I ane avyavahArI ema be bhedavALA che. ane sUkSmanigodanA jIvo aMtya=avyavahA2I che ane tenAthI anya jIvo vyavahA2I che. A prakAranA vacanathI sUkSmanigodanA jIvo ja avyavahArI che tema siddha thAya che ane bAdaranigodanA jIvo vyavahArI che tema siddha thAya che. tenA samAdhAna mATe pUrvapakSI 'sUkSmaniovA vAntyAH" e pramANe sAmAsika pada grahaNa karIne artha kare che ke sUkSma ane nigodanA jIvo baMne avyavahA22AzivALA che. ane te pramANe artha ka2vAthI sUkSma pRthvIkAyAdi ane sUkSma-bAdara baMne nigodo avyavahA2rAzivALA che tema siddha thAya ane sUkSma pRthvIkAyAdi jIvone avyavahArarAzivALA siddha karavA arthe pUrvapakSI prajJApanAvRttinuM AlaMbana le che. prajJApanAvRttimAM lokadRSTimAM AvelA ja pRthvI Adi jIvone vyavahA2I kahela che. mATe sUkSma pRthvIne avyavahA2I svIkAravAmAM koI virodha nathI. vaLI, pravacanasArodvAranI vRttimAM paNa anAdi sUkSmanigodanA jIvo avyavahA2I che tema kahyuM che tyAM paNa anAdi evA sUkSmanA jIvo ane nigodanA jIvo avyavahArI che e pramANe samAsa karIne sUkSma pRthvIkAyAdi ane sUkSma-bAdara sarva nigodane avyavahA2I pUrvapakSI sthApana kare che. tema sthApana karIne vyavahArarAzivALA parimita saMkhyAvALA hovAthI avazya siddha thAya che. ane abhavya jIvo siddha thatA nathI mATe avyavahA22AzivALA che, tema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI 'ucyate'thI kahe che -
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dharmaparIkSA mAga-1 | gAthA-6 TIs: ucyate-yadevaM prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyAbhavyAnAmavyAvahArikatvaM vyavasthApyate tatkiM vyAvahArikalakSaNAyogAduta paribhASAntarAzrayaNAt? nAdyo, lokavyavahAraviSayapratyekazarIravattvAditallakSaNasyAbhavyeSvapi sattvAt, anaMtadravyakriyAgrahaNaparityAgavatAM teSAmavyAvahArikarAzivinirgatatvena vyAvahArikatvasyopadezapadaprasiddhatvAcca / tathA ca tadgranthaH - jaM davvaliMgakiriyANaMtAtIyA bhavaMmi sagalAvi / savvesiM pAeNaM Na ya tatthavi jAyameaMti / / etavRttiH-'jamityAdi, yad-yasmAd dravyaliGgakriyA pUjAghabhilASeNAvyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH, kim? ityAha-anantAH anaMtanAmakasaMkhyAvizeSAnugatAH, atItAH vyatikrAntAH, bhave-saMsAre, sakalA api tathAvidhasAmagrIvazAtparipUrNA api sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa avyAvahArikarAzigatAnalpakAlatannirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kim? ityAha-naca naiva tatrApi=tAsvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu jAtametad=dharmabIjamityAdi / ' atha 'pRthivyAdivyavahArayogena teSAM vyAvahArikatve'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttAdhikasaMsAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrIyate' iti dvitIyaH pakSaH parigRhyate iti cet? parigRhyatAM yadi bahuzrutA pramANayanti, naivamasmAkaM kApi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNaparityAgena teSAmavyaktamithyAtvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddheH, na hi paribhASA vastusvarUpaM tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtreNa lakSaNasiddhasya vyAvahArikatvasya niSeddhamazakyatvAt, pRthivyAdivividhavyavahArayogitvalakSaNasya tasya, prAptasUkSmanigodetaratvaparyavasitasyAnugatasyAnAdisUkSmanigodetarasarvajIvavRttitvAt / cakSuAhyazarIratvaM tUpalakSaNaM na tu lakSaNamityAvayoH samAnaM, anyathA'smAkaM sUkSmapRthivIkAyikAdiSvavyApteriva tava mate bAdaranigode'tivyApterapi prasaGgAt / kiM ca prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvameva pratIyate, 'ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikA' iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatvAbhidhAnAt, 'tatredaM sUtraM sAMvyAvahArikAnadhikRtyAvaseyaM, na cAsAMvyavahArikAn, vizeSaviSayatvAtsUtrasya / na caitatsvamanISikAvijRmbhitaM', yata AhurjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH (vizeSaNavatI 59) - taha kAyaThiIkAlAdaovi sese paDucca kira jIve / nANAivaNassaiNo je saMvavahArabAhiriyA / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 atrAdizabdAtsarvairapi jIvaiH zrutamanantazaH spRSTamityAdi, yadasyAmeva prajJApanAyAmeva vakSyate, prAguktaM ca tatparigrahastato na kazciddoSaH' ityagrevyaktamevAnAdivanaspatyatiriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAcca / anAdivanaspataya iti ca sUkSmanigodAnAmevAbhidhAnaM, na tu bAdaranigodAnAmiti / granthAntare'pyayamevAbhiprAyo jJAyate / uktaM ca laghUpamitabhavaprapaJcagranthe zrIcandrasUriziSyazrIdevendrasUribhiH (67-74) - astyatra loke vikhyAtamanantajanasaMkulam / yathArthanAmakamasaMvyavahArAbhidhaM puram / / tatrAnAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH / vasanti ca tatra karmapariNAmamahIbhujA / / niyuktau tIvramohodayAtyantAbodhanAmakau / mahattamabalAdhyakSau tiSThataH sthAyinau sadA / / tAbhyAM karmapariNAmamahArAjasya zAsanAt / nigodAkhyApavarakeSvasaMkhyeyeSu divAnizam / / kSiptvA saMpiNDya dhAryante sarve'pi kulaputrakAH / prasuptavanmUrchitavanmattavanmRtavacca te / / yugmam / / te spaSTaceSTAcaitanyabhASAdiguNavarjitAH / chedabhedapratIghAtadAhAdInApnuvanti ca / / aparasthAnagamanapramukho nApi kazcana / kriyate'nyo'pi tairlokavyavahAraH kadAcana / / saMsArijIvasaMjJena vAstavyena kuTuMbinA / kAlo nirgamita pUrvaM tatrAnanto mayApi hi / / tathA atraiva kiyadantare-(26-33) tatraikAkSanivAsAkhye nagare prathamaM khalu / amIbhirasti gantavyamarthanaM yuvayozca tat / / tAbhyAmapi tathetyukte te sarve tatpuraM yayu / tasmiMzca nagare santi mahAntaH paJcapATakAH / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 ekaM pATakamaGgalyA darzayannagrataH sthitam / mAmevamatha tanvaGgi tIvramohodayo'bravIt / / tvamatra pATake tiSTha bhadra ! vizvastamAnasaH / pAzcAtyapuratulyatvAd bhAvyeSa dhRtidastava / / yathAhi tatra prAsAdagarbhAgArasthitA janAH / santyanantA piNDitAGgAstathaivAtrApi pATake / / varttante kintu te lokavyavahAraparAGmukhAH / manISibhiH samAmnAtAstenA'sAMvyavahArikAH / / gamAgamAdikaM lokavyavahAramamI punaH / kurvanti sarvadA tena proktAH sAMvyavahArikAH / / anAdivanaspataya iti teSAM samAbhidhA / eSAM tu vanaspataya iti bhedo yathAparaH / / vRddhopamitabhavaprapaJcagranthepyevamevoktamasti, tathAhi 'astIha loke AkAlapratiSThamanantajanasaMkulamasaMvyavahAraM nAma nagaram, tatra sarvasminnagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH prativasanti' ityAdi / 'uktau ca bhavitavyatayA mahattamabalAdhikRtau-yaduta mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH saha yAtavyaM yato bhartRdevatA nArIti na moktavyo mayA saMsArI jIvaH, yaccAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma nagaraM, tatrAmIbhirlokaiH prathamaM gantavyam, tato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM nAnyathA, tato yadbhavatI jAnAtItyabhidhAya pratipannaM tadvacanaM mahattamabalAdhikRtAbhyAm, pravRttAH sarve'pi, samAgatAstadekAkSanivAsaM nagaram / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA vidyante, tato'hamekaM pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenA'bhihitaH-bhadra ! saMsArijIva! tiSTha tvamatra pATake, yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyo varttate, bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / tato'haM yadA tatrA'saMvyavahAranagare'bhUvaM, tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM guTikAM dattavatI, kevalaM sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI, tatra punarekAnivAsanA yamAgatA tIvramohAtyantAbodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa mamAnekAkAraM svarUpaM prakaTayati smetyAdi / ' samayasArasUtravRttyorapyuktaM-'ahavA saMvavahAriyA ya asaMvavahAriyA ya / ' tavRttiH-athaveti dvaividhyasyaiva prakArAntarodyotane / etadeva spaSTayannAha-'tattha je aNAikAlAo Arabbha suhamaNigoesu ciTuMti na kayAi tasAibhAvaM pattA te asaMvavahAriyA, je puNa suhamaNigoehito niggayA sesajIvesu uppannA te saMvavahAriA, te a puNovi suhumaNigoattaM pattAvi saMvavahAriacciya bhaNNaMti / / ' idamatra hRdayaM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA - sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvasthAnaM, tebhyazca nirgatAH zeSajIveSUtpannAH pRthivyAdivyavahArayogAtsAMvyavahArikAH, te ca yadyapi kadAcid bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti paraM tatrApi sAMvyavahArikA eva, vyavahArapatitatvAt, ye na kadAcittebhyo nirgatAH, asthi anaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / 903 tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti / / iti (vizeSaNavati) vacanAttatraivotpattivyayabhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / tatraivAgre'pyuktaM - terasAMvahA jIvA jahA ege suhumaNigoarUve asaMvavahAra bhae / bArasa saMvavahAriA te a ime-puDhavIAU-teu-vAu- NigoA, suhumabAyaratteNa dudu bheA patteavaNassaI tasA ya / / ' sAMvyavahArikA'sAMvyavahArikatvena jIvAnAM dvaividhyaM prAg darzitam / tatrA'sAMvyavahAriko rAzireka eva, sUkSmanigodAnAmevA'sAMvyavahArikatvAt, sAMvyavahArikabhedAstu dvAdaza, te ca ime pRthivyAdayaH paJca, sUkSmabAdaratayA dvibhedAH, pratyekavanaspatayaH sAzceti / / tathA bhavabhAvanAvRttAvapyuktaM- 'aNAimaM esa bhave, aNAimaM ca jIve, aNAI a sAmantreNa tassa nANAvaraNAikammasaMjogo, apajjavasio abhavvANaM, sapajjavasio uNa bhavvANaM, visesao uNa micchattAviraipamAyakasAyajogehiM kammasaMjogo jAyaitti / savvesiMpi jIvANaM sAIo ceva, eso jAo akAmaNijjarAbAlatavokammasammattanANaviraiguNehiM avassameva vihaDaitti, savvesiM sapajjavasio ceva, teNa ya kammapoggalasaMjoaNANubhAveNaM vasaMti savvevi pANiNo puvviM tAva aNaMtANaMtapoggalapariaTTe aNAivaNassaiNigoesa, pIDijjaMti tatyegaNigoasarIre aNaMtA, pariNamaMti asaMkhaNigo asamudayaNipphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNaMtA jIvA UsasaMti, samagaM NIsasaMti, samagaM AhAreMti, samagaM pariNAmayaMti, samagaM uppajjaMti, samagaM vipajjanti, thINaddhImahANiddAgADhanANAvaraNAikammapoggalodaeNaM na veaMti appANaM, na muNaMti paraM, na suNaMti saddaM, na pecchaMti sarUvaM, na agghAyaMti gaMdha, na bujjhaMti rasaM, na viMdaMti phAsaM, na saraMti kayAkayaM, maipuvvaM na calaMti, na phaMdaMti, Na sIyamaNusaraMti, nAyavamuvagacchaMti, kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhU amajjapANamattamucchiyapurisavva jahuttarakAlaM tesu vasiUNa kahamavi tahAbhavvattabhaviavvayANiogeNaM kiMpi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehiMto NiggaMtumuvavajjaMti kei sAhAraNavaNassaisu allaya-sUraNa- gajjara- vajjakaMdAirUveNa ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktaM tato balinarendreNoktaM 'svAmin! tarhIdameva zrotumicchAmi, prasAdaM vidhAya nivedayantu bhagavantaH / ' tataH kevalinA proktaM- mahArAja ! sarvAyuSA'pyetatkathayituM na zakyate, kevalaM yadi bhavatAM kutUhalaM tarhi samAkarNayat, saMkSipya kiMcitkathyate - ito'nantakAlAtparato bhavAn kila cAritrasainyasahAyo bhUtvA mohAribalakSayaM kariSyatIti karmapariNAmenAsaMvyavahArapurAnniSkAzya samAnIto vyavahAranigodeSu, tato vijJAtatadvyatikarairmohAribhiH prakupitairvidhRtasteSveva tvamanantaM kAlam, tataH pRthivyaptejovAyuvanaspati- dvitricatuSpaJcendriyatiryakSu --
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dharmaparIkSA mAga-1 | gAthA-6 narakeSvanAryamanuSyeSu cAnItastvaM karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitairmohAdibhirvyAvartya nIto'si pazcAnmukho nigodAdiSu, evaM tAvad yAvad bhAvito'tiduHkhitastairanantAnantapudgalaparAvartAn / tatazcAryakSetre'pi labdhaM manuSyatvamanantavArAH, kintu hAritaM kvacit kujAtibhAvena, kvApi kuladoSeNa, kvacijjAtyandhabadhirakhaJjatvAdivairUpyeNa, kvApi kuSThAdirogaiH, kvacidalpAyuSkatvena, evamanantavArAH(ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA bhrAntastathaiva parAGmukho vyAvRttyAnantapudgalaparAvartAnekendriyAdiSu, tato'nyadA zrInilayanagare dhanatilakazreSThino jAtastvaM vaizramaNanAmA putraH, tatra ca 'svajanadhanabhavanayauvanavanitAtattvAdyanityamidamakhilaM jJAtvA''pattrANasahaM dharmaM zaraNaM bhajata lokAH' iti vacanazravaNAjjAtA dharmakaraNabuddhiH, kevalaM sA'pi kudRSTisaMbhavA mahApApabuddhireva paramArthataH saJjAtA, tadvazIkRtena ca svayaMbhUnAmnastridaNDinaH ziSyatvaM pratipannam, tatastadapi mAnuSatvaM hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvartAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdhaM mAnuSatvaM, paraM na nivRttA'sau kudharmabuddhiH, zuddhadharmazravaNAbhAvAt, tadabhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt, kvacicchuddhadharmazravaNe'pi na nivRttA'sau, zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt, kvacittattvAzraddhAnena, tataH kudharmabuddhyupadezAddharmacchalena pazuvadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntastathaivAnantapudgalaparAvarttAniti / / ' tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktaM-'iha hi sadaiva lokAkAzapratiSThitAnAdyaparyavasitabhavacakrAkhyapurodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyeSvanantAnantapudgalaparAvartAnsamakAhArocchvAsaniHzvAso'ntarmuhUrttAntarjanmamaraNAdivedanAvrAtamanubhavati' ityAdi / tathA 'evaM ca tathAvidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanRpAdezAttathAvidhabhavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSeNa bAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptati(koTA)koTisAgaropamANi tiSThanti / eSA ca kriyA sarvatra yojyA, eteSveva sUkSmeSvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH' ityAdi / puSpamAlAbRhadvRttAvapyuktaM-'nanu kathamitthaM manuSyajanma durlabhaM pratipAdyate? ucyate-samAkarNaya kAraNam - avvavahAranigoesu tAva ciTuMti jaMtuNo savve / paDhamaM aNaMtapoggalapariaTTe thAvaratteNaM / / tatto viNiggayA vi hu vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANaM aNaMtakAyAibhAveNaM / / tattovi samuvvaTTA puDhavijalAnalasamIramajhami / assaMkhosappiNisappiNIo NivasaMti patteyaM / / saMkhejjaM puNa kAlaM vasaMti vigaliMdiesu patteyaM / evaM puNo puNo vi ya bhamaMti vavahArarAsiMmi / /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 105 tallaghuvRttAvapyuktam - Adau sUkSmanigode jIvasyAnantapudgalavivartAn / tasmAtkAlamanantaM vyavahAravanaspatau vAsaH / / utsarpiNIrasaMkhyAH pratyekaM bhUjalAgnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeyaM kAlaM bhUyo bhramaNameva / / tiryakpaMcendriyatAM kathamapi mAnuSyakaM tato'pIha / kSetrakulArogyAyurbuddhyAdi yathottaraM tu duravApam / / dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktam - ibhyastannamanArthaM prayayau natvA gurUn samayavidhinA / niSasAda yathAsthAnakamathasUrirdezanA cakre / / avyavahArikarAzau bhramayitvA'nantapudgalavivartAn / vyavahatirAzau kathamapi jIvo'yaM vizati tatrApi / / bAdaranigodapRthivIjaladahanasamIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTyaH kAyasthitikAla utkRSTaH / / sUkSmeSvamISu paJcasvavasarpiNyo hyasaMkhyalokasamAH / sAmAnyabAdare'GgulagaNanAtItAMzamAnAstAH / / ityAdi / saMskRtanavatattvasUtre'pyuktam - nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAste'nye'pi vyavahAriNaH / / tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyaivAsAMvyavarahArikatvaM, anyeSAM ca vyAvahArikatvamiti sthitI paroktA yuktirekAvatiSThate, tatra 'sijhaMti jattiyA kira' ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmanantaguNatvaM vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigodajIvAnAmavyAvahArikatvaM ca vyavasthApitama, tadasat, tataH siddhyavacchinnavyavahArarAzyapekSayA siddhAnAmanantaguNasiddhAvapi sAmAnyApekSayA tadasiddheH, vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvaM cAnAdisUkSmanigodAniyatavyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgamAnAnupanam / AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttamAnatvena vyAvahArikANAM sarveSAM siddhyApattistu syAt, tatrAbhavyasya vyAvahArikatvAnurodhena nigodatvena tiryaktvanapuMsakatvAdinA ca kAyasthitipratipAdakAnAM sUtrANAM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 vyAvahArikavizeSaviSayatvaM vA kalpanIyam, anyo vA kazcit sUtrAbhiprAya ityatra bahuzrutA eva pramANam, avazyaM ca sUtrAbhiprAyaH ko'pi mRgyaH, anyathA bahavo bhavyAstAvadetAvataH kAlAtsidhyanti, anye tu svalpAt, apare tu svalpatarAt yAvatkecinmarudevI svAminIvatsvalpenaiva kAlena sidhyanti, abhavyAstu kadAcidapi na sidhyanti, bhavabhAvanAvRttyAdivacanAdabhavyAnAM bhavyAnAM ca yaduktAdhikasaMsArabhedabhaNanaM tatropapadyeta / yattupareNoktaM-'yattu kvacidAdhunikaprakaraNAdau prajJApanAdyAgamaviruddhAni vacanAni bhavanti, tatra tIrthAntarvavartinAmasadgrahAbhAvAdanAbhoga eva kAraNam; tathA abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyavahAritvAdivyapadezabAhyA iti te vyAvahArikamadhye na vivikSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavartitvenAlpatvAditi tadatisAhasavijRmbhitam, abhiprAyamajJAtvA prAcInaprakaraNavilope mahAzAtanAprasaGgAt / abhavyAnAmapi vyAvahArikabahirbhAve niyatakAyasthitirUpasaMsAraparibhramaNAnupapatteryAdRcchikakalpanayA'samaJjasatvaprasaMgAt, novyavahAritvanoavyavahAritvaparibhASAmAtrasya cAbhavyeSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM vA zakyatvAcca na kiMcidetaditi dig / / 9 / / TIkArya : ....viMciliti vipUrvapakSInA praznonA javAba ApatAM graMthakArazrI kahe che - A rIte-nathI prajJApanAvRttino pATha grahaNa karIne sthApana karyuM e rIte, prajJApanAvRttinA abhiprAyane anusarIne abhavyonuM je avyavahArikapaNuM sthApana karAya che te zuM vyAvahArika lakSaNanA ayogathI che? athavA paribhASAntaranA AzrayaNathI che?=zAstramAM vyavahArarAzivALA jIvonI je paribhASA karI che te paribhASA karatAM anya paribhASAnA AzrayaNathI che? Adya vikalpa barAbara nathI=abhavyomAM vyavahArikanA lakSaNano ayoga che te vikalpa barAbara nathI; kema ke lokavyavahAranA viSayarUpa pratyeka zarIravatvAdirUpa tenA lakSaNanuM abhavyomAM paNa sattva che. ane anaMtadravyakriyAnA grahaNa ane parityAgavALA evA teone=abhavyone, avyavahArarAzithI vitirgatapaNArUpe vyavahArikatvanuM upadezapada prasiddhapaNuM che. ane te rIte teno=upadezapadano, graMtha che - je kAraNathI bhavamAM (1) sakala paNa dravyaliMga-kriyA bhavamAM prAyaH anaMta atIta thaI. tyAM paNa anaMta dravyaliMgakriyAmAM paNa A dharmabIja, thayuM nahi ja" AnI vRtti-upadezapada gAthAnI TIkA, A pramANe che - je kAraNathI dravyaliMga kriyA pUjAdi abhilASathI avyAvRttamithyAtvAdimohanA malapaNAne kAraNe dravyaliga pradhAna zuddhazramaNabhAvayogya pratyupekSaNA pramArjanAdi ceNa, bhavamAM anaMtA-anaMta nAmaka saMkhyA vizeSathI yukta vyatikrAnta thaI. sakala paNa tevA prakAranI sAmagrInA vazathI arthAt praNidhAna Azaya rahita paripUrNa kriyAnA aMgonuM sevana karI zake tevA prakAranA bodhAdi sAmagrInA vazathI, paripUrNa paNa, sarva jIvone prAya: anaMtI vakhata thaI, ema pUrva sAthe saMbaMdha che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 topaNa zuM ? tethI kahe che - tyAM paNa=te sakala dravyaliMga kriyAmAM paNa, A dharmabIja ItyAdi. thayuM nahi ja. ahIM prAyaH kahevAthI avyavahArika rAzimAM rahelA ane alpakALathI ja temAMthI nIkaLelA jIvone choDIne sarva jIvone avaMtI vakhata dravya kriyA thaI che, te batAvavA mATe prAyaH zabda kahela che." 'natha'thI pUrvapakSI kahe che ke pRthvI Adi vyavahAranA yogathI teone abhavyone, vyavahArikapaNAmAM paNa AvalikAnA asaMkhyabhAga pulaparAvartathI adhika saMsAravALApaNuM hovAne kAraNe vyavahArikapaNuM tathI te pramANe paribhASAntarano Azraya karAya che. ethI bIjo pakSa svIkArAya che. te pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakArazrI kahe che - svIkAra karAo AvuM pAribhASika avyavahArIpaNuM abhavyamAM tArA vaDe svIkAra karAo, jo bahuzrato pramANa kare che. A rIte pAribhASika avyavahArIpaNuM pUrvapakSI svIkAre e rIte, amane koI kSati nathI=ame abhavyane AbhigrahikamithyAtva svIkArIe temAM koI kSati nathI; kema ke mukhya vyavahArika lakSaNanA parityAgathI teone abhavyane avyakta mithyAtvanA niyamanA svIkArAdinI viruddha prakriyAnI asiddhi che. "di'=je kAraNathI, paribhASA vastunA svarUpano tyAga karAvatI nathI. tti' zabda 'te'thI prAraMbha karAyelA graMthakArazrInA kathananI samApti mATe che. AnA dvArA-graMthakArazrIe pUrvapakSIne uttara ApatAM kahyuM ke abhavyamAM vyavahArikatvanA lakSaNo ayoga hovAthI ke paribhASAnA AzrayaNathI zuM abhavya avyavahArI che ? temAM prathama vikalpa saMgata tathI te batAvyuM ane paribhASAnA AzrayaNathI abhavyamAM avyavahArikapaNuM svIkAravAmAM koI kSati nathI tema graMthakArazrIe sthApana karyuM enA dvArA, bAdaranigoda jIvonA vyavahArikatvano niSedha paNa nirAkRta karAyo; kema ke paribhASAmAtrathI=pUrvapakSIe paribhASA karIne abhavyamAM avyavahArikapaNuM sthApana karyuM eTalAmAtrathI, lakSaNasiddha vyavahArikatvane niSedha karavA mATe azakyapaNuM che=vyavahArikatvanA lakSaNathI siddha evuM bAdaranigodatA jIvomAM rahelA vyavahArikapaNAno niSedha karavo azakya che. bAdaranigodanA jIvomAM lakSaNasiddha vyavahArikapaNuM che te batAvavA anya hetu kahe che - prApta sUkSmanigodathI itara paryavasita anugata pRthvI Adi vividhavyavahAranA yogivarUpa evA tenuM lakSaNasiddha vyavahArikatuM, anAdi sUkSmanigodathI Itara sarva jIvomAM vRttipaNuM che. vaLI cagrAhya zarIrapaNuM e upalakSaNa che, lakSaNa nathI. e pramANe ApaNe baMnene=pUrvapakSI ane graMthakArazrIne samAna che; kema ke anyathA-upalakSaNa na svIkAravAmAM Ave to, amane sUkSma pRthvIkAyAdimAM avyApti che. enI jema tArA matamAM bAdaranigodamAM ativyAptino paNa prasaMga che. vaLI, prajJApatAvRttinA abhiprAyathI paNa bAdaranigodanA jIvonuM vyavahArIpaNuM pratIta thAya che; kema ke "je vaLI anAdi * kALathI mAMDIne nigoda avasthAne pAmelA ja rahe che. teo vyavahAra pathathI atIta hovAne kAraNe asaMvyavahAriko che." e pramANenA vacanathI ja anAdi vanaspati jIvone ja avyavahArikatvanuM abhidhAna che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 vaLI, prajJApanAvRttinA abhidhAnathI ja bAdaranigodanA jIvonuM vyavahArIpaNuM che te sthApana karavA mATe anya hetu kahe che - tyAM prajJApatAmAM, A sUtra saMvyavahArikane AzrayIne jANavuM AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pagalaparAvarta vanaspatinI utkRSTa sthiti che" tema kahenAruM sUtra sAMvyavahArikone AzrayIne jANavuM. asAMvyavahArikone AzrayIne nahi. A svabuddhithI vibhUmmita nathI je kAraNathI jinabhadragaNI kSamAzramaNa (vizeSaNavatImAM) kahe che - "kAyasthitinA kAlAdi paNa ze jIvone AzrayIne che. anAdi vanaspatine AzrayIne nahi. je saMvyavahAra bAhya che." "ahIM Adi zabdathI vizeSaNavatInA uddharaNamAM Adi zabdathI, sarva paNa jIvo vaDe avaMtI vakhata zrutajJAnano bodha karAyo tenuM grahaNa che, ItyAdi. je A ja prajJApatAsUtramAM kahevAze. ane pUrvamAM je kahevAyuM teno parigraha che tethI koI doSa nathI." e pramANe AgaLamAM pUrvamAM prajJApanAno je pATha Apyo tenAthI AgaLamAM, vyakta ja anAdi vanaspatithI atiriktone vyavahAritvanuM abhidhAna che. tethI bAdaranigodanA jIvonuM vyavahAritva pratIta thAya che. ema pUrvanI sAthe joDANa che. ane anAdi vanaspati e pramANe sUkSmanigodanuM ja abhidhAna che prajJApatAnA pAThamAM sUkSmanigodanuM ja abhidhAna che, bAdaranigodatuM nahIM. graMthAMtaramAM paNa A ja abhiprAya jaNAya che bAdaranigodatA jIvo vyavahArarAzivALA che e ja abhiprAya jaNAya che. laghuupamitibhavaprapaMca graMthamAM zrIcaMdrasUrinA ziSya devendrasUrijI vaDe kahevAyuM che - A lokamAM anaMta jIvathI yukta yathArtha nAmavALuM asaMvyavahAra nAmanuM vikhyAta nagara che. tyAM asaMvyavahAra nagaramAM anAdi vanaspati nAmanA kulaputro vase che. karmapariNAma rAjA vaDe niyukta karAyelA tIvra mahodaya ane atyaMta abodha nAmanA mahattama ane balAdhyakSa sadA sthAyi tyAM asaMvyavahAra nagaramAM, rahe che. te baMne dvArAtIvra mohodaya ane atyaMta abodha dvArA karmapariNAma mahArAjAnI AjJAthI asaMkhya nigoda nAmanA khaMDomAM (oraDAomAM) divasarAta nAMkhIne saMpIDana karIne te sarva paNa kulaputrako prasuptanI jema, mUcchitanI jema, mattanI jema, mRtanI jema dhAraNa karAya che. te kulaputrako spaSTa ceSTA, caitanya bhASAthI vajita, cheda, bheda, pratighAta, dAhAdine prApta karatA nathI ja. vaLI, apara sthAnanA gamana vagere anya paNa koI lokavyavahAra kyAreya teo vaDe karAto nathI. saMsArI jIva evI saMjJAvALA vAstavya evA kuTuMbI sAthe mArA vaDe paNa pUrvamAM tyAM asaMvyavahAra nagaramAM anaMtakALa pasAra karAyo. (A sAkSIpAThamAM vyavahArarAzivALA jIvo cheda, bheda, pratighAta, dAhAdine prApta karatA nathI ema kahyuM. tenAthI avyavahArarAzivALA sUkSmanigodanA jIva che tema siddha thAya che, kema ke bAdaraligodatA jIvone cheda-bhedanI prApti che.) ane ahIM ja laghuupamitibhavaprapaMca graMthamAM ja, kaMIka aMtaramAM anya sthAnamAM, kahevAyuM che -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 109 tyAM ekAkSanivAsa nAmanA nagaramAM prathama AmanA vaDe javA yogya che. ane tamArA bene paNa te svIkAravuM joIe. te be vaDe paNa=tIvra mahodaya ane atyaMta abodha vaDe paNa, te pramANe kahevAya chan=ame javA IcchIe chIe ema kahevAya chate, te sarva paNa=saMsArI jIvo ane tIvra mohodaya ane atyaMta abodha te sarva paNa, te nagaramAM gayA, ane te nagaramAM mahAna evA pAMca pADAo che. he tavaMgI= agRhItasaMketA ! AgaLa rahelA eka pADAne aMgulIthI batAvatAM tIvra mahodaye mane A pramANe kahyuM. zuM kahyuM? te spaSTa kare che - he bhadra ! A pADAmAM vizvasta mAnasavALo evo tuM rahe. pUrvanA nagaranI sAthe tulyapaNuM hovAthI saMsArI jIva je pUrvamAM sUkSmanigodamAM hato, te nagaranI sAthe tulyapaNuM hovAthI, A=navo pADo tane vRtine denAro thaze. kaI rIte pAzcAtya nagaranI tulya A navo pADo che ? te "yathAdathI spaSTa kare che - tyAM pAzcAtya nagaramAM, prAsAdanA garbhAgAramAM rahelA loko anaMtA piDita aMgavALA che. te pramANe ja A paNa pADAmAM che. phakta teo pAzcAtya nagaranA loko, lokavyavahAra parADamukha varte che. te kAraNathI buddhimAno vaDe asaMvyavahArI kahevAyA che. vaLI, A=navA pADAmAM rahelA loko, gamanAgamanAdi lokavyavahArane sarvadA kare che. te kAraNathI saMvyavahArika kahevAya che. "anAdi vanaspati' e pramANe teonuM-pAzcAtya nagaramAM rahenArA lokonuM, nAma che. vaLI AmanuM=navA pADAmAM rahenArA lokonuM, vanaspati e pramANe nAma che. je pramANe A bIjo bheda che. (A uddharaNathI e siddha thAya ke saMsArI jIva anAdi sUkSma vanaspatimAM hato. tyAMthI nIkaLIne prathama vAra bAdaranigodamAM Ave che ane te pADAmAM jIvo anaMtA saMpiMDita che. tethI nakkI thAya che ke bAdaranigoda vyavahArarAzi che.). vRddha upamitibhavaprapaMca graMthamAM paNa A pramANe ja=bAdaranigodanA jIvo vyavahArarAzivALA che e pramANe ja, kahevAyeluM che, te A pramANe - AkAlapratiSThita anaMtajIvothI yukta asaMvyavahAra nAmanuM nagara A lokamAM saMsAramAM che. tyAM sarva nagaramAM asaMvyavahAra nAmanA sarva nagaramAM kula5trako che - ItyAdi tyAra pachIno upamitino pATha ItyAdithI saMgraha karavo. bhavitavyatA vaDe mahattama ane balAdhikRta kahevAyA. mArA vaDe ane tamArA be vaDe A badhA jIvonI sAthe javuM joIe anAdi vanaspatimAMthI nIkaLIne anya pADAmAM javuM joIe. je kAraNathI bharyuM che devatA jene evI nArI che tethI mArA vaDe=bhavitavyatA vaDe, saMsArI jIva mukAvo joIe nahi. ane je kAraNathI tamArA baMnee paNa=tIvra mohodaya ane atyaMta abodhe paNa, ekAkSa nAmanuM nagara rakSaNa karavA yogya che. tyAM=nagaramAM A loko vaDe prathama javA yogya che=A lokone prathama javAnuM che. tethI tamArA be sAthe Amane=A jIvone tyAM rahevuM yukta che, anyathA nahIM. tyAra pachI je kAraNathI "bhavitavyatA jANe che" e pramANe kahIne temanuM=bhavitavyatAnuM vacana mahattama ane balAdhikRta vaDe svIkArAyuM. sarva paNa pravRtta thayA=anAdi vanaspatimAMthI nIkaLIne anya bhavamAM javA mATe pravRtta thayA, te ekAkSanivAsa nAmanA nagaramAM AvyA, te nagaramAM moTA pAMca pADAo vidyamAna che. tyAra pachI eka pADAne karanA agrabhAga vaDe batAvatA tIvra mahodaya vaDe huM kahevAyo. he bhadra ! saMsArI jIva ! tuM A pADAmAM rahe. je kAraNathI A pADo asaMvyavahAra nagarathI bahutara samAna varte che. ahIM rahetA tane dhRti thaze'. ityAdithI tyAMthI AgaLano pATha grahaNa karavo. tyAra pachI huM jyAre te asaMvyavahAra nagaramAM hato, tyAre mane AyuSyanI pUrva pUrva
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 guTikA jIrNa thaye chate apara apara guTikA bhavitavyatA ApatI hatI. kevala sUkSma ja mAruM rUpa ekAkAra tenA prayogathI=guTikAnA prayogathI sarvadA karatI hatI. vaLI tyAM ekAkSa nivAsa nagaramAM AvelA tIvra mohodaya ane atyaMta abodhane jANe kutUhala batAvatI na hoya te rIte guTikAnA prayogathI mArA aneka AkAravALA svarUpane pragaTa karatI hatI. ityAdi (A sarva kathanamAM prathama anAdi vanaspati nAmanA kulaputro kahyA. tyAra pachI kahyuM pUrvamAM mAruM eka AkAravALuM sUkSma sarvadArUpa karatI hatI. tethI nakkI thAya ke anAdi vanaspatimAM sUkSma ekAkAravALuM rUpa sUkSmanigodanA jIvone che. te asaMvyavahAra nAmanuM nagara che. ane tyAMthI ekendriyanA pADAmAM lAvyA pachI aneka AkAra bhavitavyatA kare che. tenAthI phalita thAya che ke bAdaranigodanA jIvo ane sUkSmanigodanA jIvo paraspara parAvarta pAmatA vyavahArarAzivALA jIvo che; kema ke tyAM kahela ke A pADo asaMvyavahAra nagara sAthe bahutara tulya che.) samayasAravRttimAM paNa kahevAyuM che 'athavA saMvyavahArika ane asaMvyavahArika jIvo che.' - ane tenI TIkA A pramANe che 'athavA' e daividhyanA ja prakArAntara ghotanA mATe che. Ane ja spaSTa karatAM kahe che=jaividhyane spaSTa karatAM kahe che - tyAM=saMsArI jIvomAM, je anAdi kALathI AraMbhIne sUkSmanigodamAM rahe che kyAre trasAdi bhAvane pAmyA nathI te asaMvyavahArI che. je vaLI sUkSmanigodathI nirgata zeSa jIvomAM utpanna thayelA che te saMvyavahArI che. te vaLI=saMvyavahArI banelA te vaLI, sUkSmanigodapaNAne prApta paNa saMvyavahArika ja kahevAya che. A=AgaLa kahe che e, ahIM=pUrvanA kathanamAM, hRdaya-tAtparya, che. sarva saMsArIonuM prathama anAdi kALathI mAMDIne sUkSmanigodamAM ja avasthAna che. tenAthI nIkaLelA zeSa jIvomAM utpanna thayelA pRthvI Adi vyavahAranA yogathI saMvyavahArika che. te joke kyAreka pharI paNa te ja nigodamAM=sUkSmanigodamAM jAya che. paraMtu tyAM paNa=sUkSmanigodamAM paNa saMvyavahArika ja che; kema ke vyavahArapatitapaNuM che=vyavahArane prAptapaNuM che, jeo kyAre paNa temAMthI=sUkSmanigodathI, nIkaLyA nathI 'asthi' ityAdi vizeSaNavatInA vacanathI tyAM ja=sUkSmanigodamAM ja, utpatti-vyayavALA che. teo tathAvidha vyavahArathI atItapaNuM hovAne kAraNe=anyAnya bhavomAM gamanarUpa vyavahArathI atItapaNuM hovAnA kAraNe asaMvyavahArika ja che. vizeSaNavatInA pAThano artha A pramANe che "anaMtA jIvo che, jeoe trasAdi pariNAma prApta karyo nathI. anaMtAnaMta evA teo paNa = che." tyAM ja=samayasAra vRttimAM ja, AgaLa kahevAyuM che - nigodavAsane anubhave "tera prakAranA jIvo che. jemake eka-sUkSmanigodarUpa asaMvyavahAra bheda che. ane bAra prakAranA saMvyavahAriko che. pRthvI, apa, teja, vAyu, nigoda-sUkSma-bAdarapaNAthI be be bhedo ane pratyeka vanaspatikAya tathA trasa." sAMvyavahArika ane asAMvyavahArikapaNA vaDe jIvonuM vaividhya pahelAM batAvyuM. tyAM asAMvyavahArika nAmano eka ja
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 111 rAzi che; kema ke sUkSmanigodonuM ja asAMvyavahArikapaNuM che. ane te A-pRthvI Adi pAMca sUkSma bAdarapaNAthI be bhedavALA che. tethI 10 bheda prApta thAya ane pratyeka vanaspati ane vyasa. ema bAra bheda che. ane bhavabhAvanA vRttimAM paNa kahevAyuM che - "anAdino A bhava che ane anAdino A jIva che. tathA sAmAnyathI tene=jIvane, anAdino jJAnAvaraNIyAdi karmano saMyoga che. aparyavasita abhavyo che. saparyavasita vaLI bhavyo che. vizeSathI karma sAmAnyarUpe nahi, paraMtu vartamAnamAM vidyamAnarUpa vizeSathI, vaLI mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogo vaDe karmono saMyoga thAya che. ethI sarva paNa jIvone sAdi ja che=jJAnAvaraNIyAdi karmano saMyoga sAdi ja che. thayelo evo A mithyAtvAdi bhAvothI thayelo evo A karmano saMyoga, akAmanirjarA, bAlApakarma, samyakta, jJAna ane viratinA guNo vaDe avazya vighaTana pAme che. tethI saparyavasita ja che=sarva jIvono karmano saMyoga saparyavasita ja che, ane te kAraNathI karma pudgalanA saMyoganA anubhAvathIHkarma pugalanA saMyoganA vipAkathI sarva paNa jIvo pUrvamAM anaMtAnaMta pudgalaparAvarta anAdi vanaspati nigodomAM vase che. tyAM anAdi vanaspatimAM, eka nigoda zarIramAM anaMtA piMDita thAya che. asaMkhya nigodanA samudAyathI niSpanna golaka bhAvarUpe pariNamana pAme che. eka sAthe anaMtA jIvo ucchavAsa le che. sAthe ni:zvAsa le che, sAthe AhAra kare che, sAthe AhArane pariNamana pamADe che, sAthe utpanna thAya che, sAthe mRtyu pAme che, thINaddhimahAniMdrA ane gADha jJAnAvaraNIya Adi karma pudgalanA udayathI potAne vaMdana karatA nathI, parane jANatA nathI, zabdane sAMbhaLatA nathI, svarUpane jotA nathI, gaMdhane sUMghatA nathI, rasane jANatA nathI, sparzane jANatA nathI, kRtAkRtanuM smaraNa karatA nathI, buddhipUrvaka cAlatA nathI, spaMdana karatA nathI, zItane anusaratA nathI, garamIne anusaratA nathI. kevala tIvra viSayavedanAthI abhibhUta madyapAnathI matta thayelA mUcchita manuSyanI jema yathottara kAla teomAM vasIne koIka rIte tathAbhavyatvanA ane bhavitavyatAnA niyogathI koIka rIte tevA prakAranA vighaTita karma pudgalanA saMyogathI tyAMthI nIkaLIne keTalAka jIvo sAdhAraNa vanaspatimAM Adu, sUraNa, gAjara, vajakaMdAdirUpe utpanna thAya che." ItyAdithI AgaLano pATha levo. ane tyAM bhavabhAvanAmAM, pradezAttaramAM kahevAyuM che - tyAra pachI bali rAjA vaDe kahevAyuM, he svAmin ! to A ja sAMbhaLavA icchuM chuM. kRpA karIne Apa nivedana karo. tyAra pachI kevali vaDe kahevAyuM -he mahArAja ! sarva AyuSya vaDe A kahevA mATe zakya nathI. kevala jo tane kutUhala che to sAMbhaLa, saMkSepa karIne kaMIka kahevAya che. atyArathI anaMta kAla pUrve kharekhara tuM "cAritra sainyanA sahAyavALo thaIne moharUpI zatrunA baLane kSaya karIza", ethI karmapariNAma vaDe asavyavahAra nagarathI bahAra kADhIne vyavahAra nigodamAM lavAyo. tyAra pachI vijJAta evA A vyatikaravALA ane prakupita evA moha zatruo vaDe temAM ja=vyavahAra nigodamAM anaMtakALa tuM dhAraNa karAyo. tyAra pachI pRthvI, am, teu, vAu, vanaspati, beiMdriya, teIMdriya, cauriMdriya, paMcendriya, narakomAM, anArya evA manuSyomAM karmapariNAma vaDe tuM lavAyo. vaLI, vaLI anaMta vAra kupita thayelA evA mohAdi vaDe vyAvartana karAvIne teo vaDe=mohAdi vaDe, atiduHkhita jyAM sudhI bhAvita thayo tyAM sudhI anaMta pudgalaparAvarta sudhI nigodAdimAM tuM pazcAdbhukha laI javAyo. tyAra pachI AryakSetramAM paNa manuSyapaNuM anaMta vAra prApta karAyuM. paraMtu kyAreka kujAtibhAvathI niSphaLa karAyuM. kyAreka kuladoSathI niSphaLa karAyuM. kyAreka jAti aMdha,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 badhira, khoDa-khAMpaNa Adi vairUpyathI niSphaLa karAyuM. kyAreka kuSThAdi rogothI niSphaLa karAyuM. kyAreka alpa AyuSyapaNAthI niSphaLa karAyuM. A rIte anaMta vAra manuSyapaNuM prApta karAyuM. paraMtu dharmanuM nAma paNa jANyA vagara te pramANe ja parAmukha pharIne anaMta pudgalaparAvarta ekeMdriyAdimAM pharyo, tyAra pachI eka vakhata zrI nilaya nagaramAM dhanatilaka zreSThIno vaizramaNa nAmano putra tuM thayo. ane tyAM svajana, dhana, bhavana, yauvana, strI tattvAdirUpa A akhila jagatane anitya jANIne ApamAM trANa karavAmAM samartha evA zaraNarUpa dharmane he loko ! tame bhajo. e pramANe vacananA zravaNathI dharma karavAnI buddhi thaI. te paNa kevala kudRSTithI thayelI paramArthathI mahApApabuddhi ja thaI. ane tenAthI vaza thayelA evA tArA vaDe svayaMbhU nAmanA tridaMDInuM ziSyapaNuM svIkArayuM. tyAra pachI te paNa manuSyapaNuM niSphaLa karIne, saMsAramAM anaMta pudgala parAvartone vyAvartita evo tuM bhramaNa karAyo. tyAra pachI anaMta kAla sudhI pharI pharI vacavacamAM manuSyapaNuM prApta karAyuM. paraMtu A kudharmabuddhi nivartana thaI nahi; kema ke zuddha dharmanA zravaNano abhAva hato. teno abhAva paNa=zuddha dharma zravaNano abhAva paNa, kyAreka sadgurunA yoganA abhAvathI, kyAreka ALasarUpa mohAdi hetunA samUhathI hato. kyAreka zuddha dharmanA zravaNamAM paNa A=kudharmanI buddhi nivRtta thaI nahIM; kema ke zUnyapaNAne kAraNe tenA arthanuM anavadhAraNa hatuM. kyAreka tattvanuM azraddhAna hatuM. tethI dharmanA uddezathI dharmanA chala vaDe pazuvadhAdi mahApApone karIne te pramANe ja anaMta pudgalaparAvarta tuM bhamyo." ane zrAvakadinakRtyavRttimAM paNa kahevAyuM che 1 "ahIM ja sadA lokAkAzapratiSThitaanAdiaparyavasitabhavacakra nAmanA nagaranA udaramAM vartanAro jaMtu sUkSmanigoda apara paryAyavALA anAdi vanaspatimAM anaMta-anaMta pudgalaparAvarta sudhI sAthe AhAra, ucchvAsa, ni:zvAsa, aMtarmuhUrtanI aMdara janma-maraNanI vedanAsamudAyane anubhave che. ityAdi. ane e rIte tevA prakAranA bhavya jIvo paNa anaMta kALa sudhI avyavahArarAzimAM rahIne karmapariNAma rAjAnA AdezathI tevA prakAranI bhavitavyatAnA niyogathI vyavahArarAzimAM pravezathI utkarSathI bAdaranigoda, pRthvI, apa, teu, vAyumAMthI pratyekamAM 70 koTAkoTi sAgaropama rahe che. ane A kriyA sarvatra joDavI A ja sUkSmamAM=nigodAdi sUkSmamAM asaMkhya lokAkAza pradeza samAna utsarpiNIavasarpiNI rahe che." puSpamAlA bRhavRttimAM paNa kahevAyuM che "A pramANe manuSyajanma durlabha kevI rIte pratipAdita karAya che ? te kahevAya che. kAraNa sAMbhaLa=tenuM kAraNa sAMbhaLa. avyavahAra nigodamAM tyAM sudhI sarva jaMtuo prathama anaMta pudgalaparAvarta sthAvarapaNA vaDe rahe che. tyAra pachI nIkaLelA paNa vyavahAra vanaspatimAM anaMtakAla pramANa anaMtakAya Adi bhAvathI 2he che. tyAMthI paNa bahAra nIkaLelA pRthvI, jala, teja, vAyu darekamAM asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI vase che. saMkhyAta kALa vigleMdriya Adi pratyekamAM vase che. A rIte pharI pharI vyavahArarAzimAM bhame che." - puSpamAlAnI laghuvRttimAM kahevAyuM che - "AdimAM sUkSmanigodamAM jIvanA anaMta pudgalaparAvarto kALa che. tyAMthI anaMta kAla vyavahAra vanaspatimAM vAsa che. bhUmi, jala, agni, pavanamAM pratyekamAM asaMkhya utsarpiNI, avasarpiNI ane viklendriyamAM saMkhyAta kALa pharI pharI bhramaNa ja che. koI rIte tiryaMca paMcendriya, koI rIte
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 113 manuSyapaNAne, prApta kare che. tyAra pachI paNa ahIM=saMsAramAM, kSetra, kula, Arogya, Ayu, buddhi Adi yathottara duSprApya che." gAthA-9 dharmaratna prakaraNanI vRttimAM paNa kahevAyuM che "zreSThi tenA namana mATe gayo ane zAstravidhithI gurune namIne yathAsthAne beTho. have sUrie dezanA karI. avyavahArarAzimAM anaMta pudgalaparAvarto bhamIne A jIva vyavahArarAzimAM koI paNa rIte praveza kare che. tyAM paNa=vyavahArarAzimAM paNa bAdaranigoda, pRthvI, jala, teja, vAyu AdimAM 70 koTAkoTi sAgaropama utkRSTa kAla vase che. A pAMca sUkSmamAM asaMkhya loka samAna avasarpiNI rahe che. sAmAnya bAdaramAM aMgulanA asaMkhyAta bhAga pramANa=aMgulanA asaMkhyAta bhAga pramANa AkAzapradeza pramANa, utsarpiNI avasarpiNI pramANa rahe che." ityAdi. saMskRta navatattvamAM paNa kahevAyuM che "jinezvaro vaDe sUkSmanigodo ja avyavahArI kahevAyA che. tenAthI itara=avyavahArarAzithI itara, te=sUkSmanigodanA jIvo, ane anya paNa jIvo vyavahArI kahevAyA che." - - prastuta gAthAmAM graMthakArazrIe abhavyone AbhigrahikamithyAtva che te batAvavA mATe AbhigrahikamithyAtvanA cha vikalpo batAvyA. temAM navIna kalpanA karanAre kahyuM ke abhavyone vyakta mithyAtva hotuM nathI ane tenuM sthApana ka2vA mATe navIna kalpanA karanAre prajJApanAvRttino pATha Apyo. ane tenA baLathI abhavyomAM avyakta mithyAtva che tema sthApana karavA yatna karela ane tenI puSTi karatAM kahela ke bAdaranigodanA jIvo paNa avyavahA22AzimAM svIkA2vA joIe. tyAra pachI pUrvapakSIe traNa anumAna karela (1) bAdaranigodanA jIvo vyavahA2I nathI. (2) anAdimAna evA sUkSma-bAdaranA jIvo avyavahArI ja che. (3) saMvyavahArikavALA jIvo avazya siddha thAya che; kema ke AvalikAnA asaMkhya bhAga pudgalaparAvartanA samayanA parimANa tulya parimita saMkhyAvALA che. teno uttara ApatAM graMthakArazrIe atyAra sudhI aneka prakaraNa graMthanI sAkSI ApIne sthApana karyuM ke bAdaranigodanA jIvo avyavahA22AzivALA nathI, paraMtu anAdi sUkSmanigodanA jIvo ja avyavahArarAzivALA che. have te sarva kathananuM nigamana karatAM kahe che - te kAraNathI AvA prakAranAM vacano vaDe anAdi sUkSmanigodanuM ja asaMvyavahArikapaNuM che. ane anyonuM=anAdi sUkSmanigodathI anya jIvonuM, vyavahArikapaNuM che. te pramANe sthita hote chate para vaDe kahevAyelI=navIna kalpanA karanAra vaDe kahevAyelI, eka yukti bAkI rahe che. "tyAM jeTalA siddha thAya che." ityAdi dvArA vyavahArarAzithI siddhonuM anaMtaguNapaNuM vyavasthApana karyuM ane tenAthI bAdaranigodanuM anaMtaguNapaNuM hovAne kAraNe=siddho karatAM anaMtaguNapaNuM hovAne kAraNe bAdaranigodanA jIvonuM avyavahArIpaNuM vyavasthApana karAyuM=pUrvapakSI dvArA sthApana karAyuM te asat che. kema asat che ? temAM yukti batAve che -
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 tenAthI=jeTalA siddha thAya che teTalA avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM Ave che e prakAranA zAstravacanathI, siddhi avacchinna vyavahArarAzinI apekSAthI=jeTalA siddha thayA che tenAthI nIkaLIne vartamAnamAM vyavahArarAzimAM AvyA che. tevA vyavahArarAzinA jIvonI apekSAthI, siddhonuM anaMtaguNa siddha hovA chatAM paNa sAmAnya apekSAe=vyavahArarAzimAM vartatA sarva jIvonI apekSAe, tenI asiddhi che=vyavahArarAzinA karatAM siddhonA anaMtaguNapaNAnI asiddhi che, A rIte pUrvapakSIne je eka yukti hatI, te paNa asatu kema che ? te batAvyuM. have pUrvapakSIe traNa anumAna karela, temAMthI bIjA anumAnamAM kahela ke anAdimAnuM evA sUkSma-bAdaranigodanA jIvo avyavahArI ja che. teone avyavahArI na svIkAravAmAM Ave to jIvo avyavahArarAzimAMthI vyavahArI bane che ane siddhimAM gamana kare che te aparyavasita upapanna thAya nahIM. teno uttara ApatAM kahe che - vyavahAritvanuM bhavana ane siddhigamatanuM aparyavasitapaNuM anAdi sUkSmanigodathI niyata vyavahAritvanA abhimukha jIvonA nirgamanathI anupapanna nathI. vaLI pUrvapakSIe trIjuM anumAna karela ke sAMvyavahArika jIvo avazya siddha thAya che; kema ke vyavahArarAzimAM rahelA jIvonuM AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvartanA je samayo che teTalA parimANapaNuM hovAnA kAraNe parimitapaNuM che. ane kAyasthiti stotramAM batAvela ke vyavahArarAzimAM AvelA jIvo utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pudgalaparAvarta saMsAramAM bhame che. tethI teTalA kALa pachI avazya teo siddha thaze. kema siddha thAya ? teno khulAso karatAM graMthakArazrI kahe che - vyavahArI jIvonuM AvalikAnA asaMkhyAtabhAgapramANapudgalaparAvartamAnapaNuM hovAne kAraNe sarva vyavahArI jIvonI siddhinI Apatti thAya. tyAM=sarva vyavahArInI siddhinI Apatti che te kathanamAM, abhavyanA vyavahArikatvanA anurodhane kAraNe nigodANAthI, tiryacapaNAthI, napuMsakapaNAthI kAyasthiti pratipAdaka sUtronuM vyavahArikavizeSaviSayapaNuM kalpavuM joIe. athavA sUtrano anya koI abhiprAya che kAyasthiti pratipAdaka sUtrako abhiprAya che, e viSayamAM bahuzruto ja pramANa che. sUtro abhiprAya avazya koI vicAravo joIe, anyathA=sUtrano abhiprAya vicAryA vagara kAyasthiti pratipAdakasUtranA vacanone grahaNa karIne tenAM vacanothI upalabdha thato sAmAnya artha grahaNa karIne AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvartamAM sarva vyavahArI jIvone siddhinI prApti che ema kahevAmAM Ave to, ghaNA bhavya jIvo ATalA kALathI siddha thaze. vaLI anya svalpa kALathI siddha thaze. vaLI bIjA svalpatara kALathI siddha thaze. vaLI keTalAka marudevI mAtAnI jema svalpa ja kALathI siddha thaze. vaLI abhavya kyAre paNa siddha thaze nahi. bhavabhAvanAvRttiAdinA vacanathI, abhavyone bhavyone je ukta adhika saMsAranA bhedanuM kathana che=AlikAnA asaMkhyAtabhAga pramANa pagalaparAvartathI adhika saMsAranA bhedanuM kathana che, te upapanna thAya nahi. je vaLI, para vaDe=navIna kalpanA karanAra vaDe, kahevAyuM -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 115 "je vaLI koIka ThekANe kvacit Adhunika prakaraNAdimAM prajJApanAdi AgamanA viruddha vacano che. tyAM tIrthAttaravartIone asadgahano abhAva hovAthI anAbhoga ja kAraNa che. ane abhavyo vyavahArI nathI ane avyavahArI paNa nathI, paraMtu vyavahArivAdi vyapadezathI bAhya che. tethI teo vyavahArikamAM vivakSita nathI; kema ke teonuM abhavyonuM samyaktapratipatitajIvothI anaMtabhAgavartIpaNuM hovAnA kAraNe alpapaNuM che". te ati sAhasa vismita che; kema ke abhiprAyane jANyA vagara prAcIna prakaraNanA vilopamAM mahAAzAtanAno prasaMga che. abhavyonA paNa vyavahArikatA bahirbhAvamAM pUrvapakSe kahyuM e pramANe abhavyone vyavahAritvathI bAhya svIkAravAmAM Ave to, niyata kAyasthitirUpa saMsAranA paribhramaNanI anupapatti che. ahIM pUrvapakSI kahe ke niyata kAyasthiti batAvanArAM sUtro bhavyane AzrayIne che. abhavyane AzrayIne nathI. tethI niyata kAyasthitirUpa saMsAranA paribhramaNanI anupAtino doSa Avaze nahi. tethI trIjo hetu kahe che - vAdacchika kalpanA vaDe asamaMjasatvano prasaMga cheHniyata kAyasthiti pratipAdaka sUtro bhavyane AzrayIne che, abhavyane AzrayIne nathI e prakAranI yAdacchika kalpanAthI asamaMjasatyano prasaMga Avaze. kema asamaMjasatvano prasaMga Avaze ? tethI cotho hetu kahe che - tovyavahAritva-noavyavahAritvaparibhASAmAtra, abhavyanI jema ukta adhika saMsAravALA jIvomAM paNa=prakaraNakAroe AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvartathI adhika saMsAramAM paribhramaNa karanArA vyavahArarAzivALA jIvo batAvyA che tevA jIvomAM paNa, kalpanA karavuM zakyapaNuM che. AgagAthAnI TIkAnA prAraMbhamAM navIna kalpanA karanAra matano prAraMbha karyo e, kaMI arthavALuM nathI. e pramANe dizA che." 9. bhAvArtha : pUrvapakSI prajJApanAvRttinA abhiprAyane anusarIne abhavyone avyavahArI sthApana kare che. tyAM graMthakArazrI pUrvapakSIne prazna kare che ke vyavahArarAzivALA jIvonuM je lakSaNa che te lakSaNa abhavyomAM ghaTatuM nathI. mATe abhavya avyavahArI che ? ke abhavyane avyavahArI svIkAravA mATe avyavahArIpaNAnI navI paribhASAnuM pUrvapakSI AzramaNa kare che mATe abhavya avyahArI che ? A be vikalpo abhavyane avyavahArI svIkAravA mATe saMbhave. temAM pahelo vikalpa saMgata nathI; kema ke lokavyavahAranA viSayabhUta pratyeka zarIrapaNuM Adi vyavahArIpaNAnuM lakSaNa abhavyamAM che. vaLI upadezapadamAM spaSTa zabdomAM abhavya vyavahArarAzi aMtargata che tema kahela che. mATe abhavyamAM vyavahAritva lakSaNano ayoga svIkArI zakAya nahi. have jo pUrvapakSI navI paribhASA kare ke AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA je hoya te avyavahArI che. tevI paribhASAthI abhavyone avyavahArI svIkArI zakAya paraMtu te paribhASA jo bahuzrato svIkAre to tevI paribhASAthI abhavya avyavahArI siddha thavA chatAM avyakta mithyAtvavALA che te siddha thaI zake nahi.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 ane pUrvapakSIe anumAna karela ke abhavya avyakta mithyAtvavALA che, avyavahArarAzivALA hovAthI saMpratipanna nigodanA jIvonI jema. te sthAnamAM paribhASA karAyelA avyavahAritvanA baLathI avyakta mithyAtva siddha thaI zake nahi. paraMtu anAdi vanaspatimAM ghaTatuM evuM avyavahArIpaNuM hoya to abhavya avyakta mithyAtvavALA siddha thaI zake. mATe paribhASAthI svIkArAyelA abhavyamAM avyavahArInI sAthe graMthakArazrIne koI virodha nathI. vaLI, pUrvapakSIe prajJApanAnA pAThanA baLathI sthApana karela ke bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzivALA svIkArI zakAya nahi, te prakAranA pUrvapakSInA kathanamAM paNa jo pUrvapakSI abhavyamAM pAribhASika avyavahArita svIkAre to tenA baLathI zAstrasaMmata evA lakSaNathI siddha vyavahArIpaNAno niSedha karI zakAya nahi. ane bAdaranigodanA jIvomAM zAstrasaMmata evuM lakSaNasiddha vyavahArIpaNuM che, te batAvavA mATe graMthakArazrI yukti Ape che ke pRthvI Adi vividha vyavahAramAM je janArA hoya te vyavahArI kahevAya. ane tevuM vyavahArIpaNuM sUkSmanigodanA jIvothI anya sarvajIvomAM ghaTe che. mATe bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzi svIkAravAmAM koI virodha nathI. vaLI prajJApanAvRttinA abhiprAyathI paNa bAdaranigodanA jIvo vyavahArarAzimAM che tema graMthakArazrI yuktithI batAve che. vaLI upamiti Adi aneka graMthonA baLathI graMthakArazrIe batAvela ke bAdaranigodanA jIvo vyavahArarAzimAM che. tethI jyAre aneka prakaraNakAronA vacanathI siddha thatuM hoya ke anAdi sUkSmanigodanA jIvo ja asaMvyavahArika che ane anya sarva jIvo vyavahArika che, tyAre bAdaranigodanA jIvone avyavahArarAzimAM svIkArI zakAya nahi. phakta pUrvapakSIe pUrvamAM traNa anumAno karela, temAMthI pahelA anumAnamAM kahela ke bAdaranigodanA jIvo vyavahArI nathI tenuM nirAkaraNa thAya che. Ama chatAM tene yukti Apela ke "jeTalA siddha thAya che teTalA avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM Ave che." e vacana pramANe vyavahArarAzimAM rahelA jIvo karatAM siddhonuM anaMtagaNuM prApta thAya; kema ke je jIvo vartamAnamAM vyavahArarAzimAM che. teo siddhanA gamanathI avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvelA che. ane siddhamAM gayelA jIvo paNa koIka siddhanA gamanathI avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvIne siddhimAM gayA che. tethI vyavahArarAzi karatAM siddhonuM anaMtaguNa svIkAravuM paDe. ane bAdaranigodanA jIvo siddha karatAM anaMtaguNA che. mATe bAdaranigodanA jIvone vyavahArarAzivALA svIkArI zakAya nahi. A prakAranI pUrvapakSInI eka yukti prApta thAya che te paNa ucita nathI. te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - vyavahArarAzimAM rahelA jIvo be prakAranA che. (1) siddhimAM gayelA jIvothI avacchinna. ke jenI apekSAe siddhanA jIvo anaMtaguNA che. ane (2) jeo koI paNa jIvanA siddhinA gamanathI vyavahArarAzimAM AvelA nathI tevA sAmAnyathI bAdaranigodamAM rahelA ane lokapathanA vyavahAramAM AvelA evA jIvone grahaNa karIne sarva vyavahArarAzithI siddhanA jIvo anaMtaguNA nathI. AnAthI e phalita thAya ke jema anAdithI saMsAra che tema anAdithI sUkSmanigoda ane bAdaranigoda che. ane bAdaranigodamAM AvelA jIvo
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 117 vyavahArapathamAM AvanArA che. chedana-bhedanAdine prApta karanArA che. teo paNa anAdikALathI bAdarasUkSmanigodomAM jA-Ava kare che. teo vyavahArarAzivALA che. ane jeo koIka siddhanA gamanathI avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvelA che. tevA vyavahArarAzivALA jIvo siddhimAM gayelA jIvothI avacchinna che. ane teo vyavahArarAzimAM anaMta hovA chatAM teo karatAM anaMtaguNA siddhanA jIvo che. vaLI pUrvapakSIe trIjuM anumAna karela ke sAMvyavahArika jIvo AvalikAnA asaMkhyAtamAbhAga pramANa pudgalaparAvartanA samayanA parimANavALA hovAthI parimita che mATe sAMvyavahArika rAzimAM rahelA badhA ja jIvo avazya siddha thAya che. tenuM samAdhAna karatAM kahe che ke pUrvapakSIe ApelI A Apatti prApta thAya paraMtu abhavya vyavahArarAzimAM che te zAstrasiddha che ane teo kyAreya mokSe jatA nathI te zAstrasaMmata che. tethI kAyasthiti pratipAdaka sUtro je utkRSTa kAyasthiti batAve che te nigoda rUpe, tiryaMcarUpe ke napuMsakArirUpe vyAvahArika vizeSa viSayavALA che tema kalpanA karavI joIe. athavA sUtrano koI anya ja abhiprAya che te viSayamAM bahuzruto pramANa che. Azaya e che ke pUrve batAvela kAyasthiti sUtramAM kahela ke "tiryaMcagati, asaMjJI paMcendriya, vanaspatimAM he nAtha ! utkRSTathI huM AvalikAnA asaMkhyabhAga pudgalaparAvarta bhamyo." te kathanane tiryaMcarUpe ke napuMsakarUpe grahaNa karIne vizeSa vyavahArarAzimAM rahelA jIvone AzrayIne che paraMtu vyavahArarAzimAM rahelA sarvajIvone AzrayIne nathI, e pramANe je je kAyasthitinA pratipAdaka sUtro che te sarva vyavahArI jIvone AzrayIne nathI paraMtu vyavahArarAzimAM rahelA nigodanA jIvo ke koIka anya jIvone AzrayI che tema mAnavuM joIe. ane sUtrano abhiprAya koIka vizeSa che teno vicAra avazya karavo joIe. ane na karavAmAM Ave to bhavabhAvanAvRttiAdinA vacanathI abhavyone ane bhavya jIvone AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvartathI adhika saMsAranuM kathana che te ghaTe nahi. vaLI je pUrvapakSIe kahela ke Adhunika prakaraNAdimAM prajJApanAdi AgamanA viruddha vacano dekhAya che tyAM Adhunika prakaraNakAra bhagavAnanA zAsanamAM rahelA hovAthI teone bhagavAnanA vacanathI viparIta kahevAno pariNAma nathI topaNa anAbhogathI ja teoe viparIta kaheluM che. vaLI pUrvapakSIe kahela ke "abhavyo vyavahArI ke avyavahArI nathI paraMtu vyavahArivAdi vyapadezathI bahAra che." te pUrvapakSInuM atisAhasa vismita che; kema ke prAcIna prakaraNakArono abhiprAya zo che ? te jANyA vagara teonAM racAyelAM prakaraNo pramANabhUta nathI tema kahevAmAM mahAAzAtanAno prasaMga che. vaLI, abhavyone vyavahArikathI bAhya svIkAravAmAM Ave to kAyasthiti pratipAdakasUtrAnusAra niyatakAsthitirUpa saMsAranA paribhramaNanI abhavyone anupapatti thaze arthAt sUkSmanigodamAMthI nIkaLyA pachI abhavya paNa niyata kAyasthitine kahenArA vacana anusAra te te kAyamAM bhame che te temAM saMgata thAya nahIM; kema ke kAyasthiti pratipAdaka sUtro vyavahArarAzimAM AvelA jIvone AzrayIne che. ahIM pUrvapakSI kahe ke kAyasthitinA pratipAdaka sUtro vyavahArarAzimAM rahelA bhavya jIvone AzrayIne che. abhavyane AzrayIne nathI. tene graMthakArazrI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9, 10 kahe che. potAnI icchAnusAra kalpanA karavAmAM asamaMjasa svIkAranI prApti thAya; kema ke kAyasthiti pratipAdaka sUtro abhavyane AzrayIne nathI, bhavyane AzrayIne che. tevo nirNaya chabI karI zake nahi. vaLI, pUrvapakSI jema abhavyane novyavahArI noavyavahArI svIkAre che. tema je bhavyone AvalikAnA asaMkhyabhAga pramANa pudgalaparAvartathI adhika saMsAra che teone paNa novyavahArI-noavyavahArI che tevI kalpanA thaI zake. mATe svaicchAnusAra kalpanA karavI ucita nathI. llA avataraNikA : tadevamabhavyasyApyAbhigrahikaM mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrahikasya SaDbhedA uktAH, athAnAbhigrahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratvaM nirdizaneteSu gurulaghubhAvaM vivecayati - avataraNitArtha : A rIte pUrvagAthAmAM batAvyuM te rIte, abhavyane paNa AbhigrahikamithyAtva thAya che. te batAvavA mATe AbhigrahikamithyAtvatA cha bhedo kahevAyA. have anAbhigrahikAdi paNa mithyAtvanuM sAmAnyathI bahu prakArapaNuM batAvatA AmAM pAMca mithyAtvamAM guru-laghubhAvane=kayuM mithyAtva adhika anarthakArI che ane kayuM mithyAtva samyaktane samukhabhAvavALuM che? evA gurulaghubhAvatuM vivecana kare che - gAthA : aNabhiggahiAINavi AsayabheeNa huMti bahubheA / lahuAI tiNNi phalao eesuM dunni garuAI / / 10 / / chAyA : anAbhigrahikAdInAmapyAzayabhedena bhavanti bahubhedAH / laghUni trINi phalato eteSu dve guruNI / / 10 / / anvayArtha: mafmahimAvi anAbhigrahikAdi mithyAtvatA paNa. mAsathaT=AzayanA bhedathI, vAmegA hRti bahu bhedo thAya che. huM AmAM=A pAMce mithyAtvomAM, patno phaLathI, tiuiretraNa mithyAtva, tadugA ladhu che, ane jJa=be mithyAtva, gADuM guru che. ll10 || gAthArtha - anAbhigrahikAdi mithyAtvanA paNa AzayanA bhedathI bahu bhedo thAya che. AmAM=A pAMce mithyAtvomAM, phaLathI traNa mithyAtva laghu che ane be mithyAtva guru che. I/1oll
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-10 119 Tos: aNabhiggahiAINavitti / anAbhigrahikAdInAmapi mithyAtvAnAM Azayabhedena pariNAmavizeSeNa bahavo bhedA bhavanti, tathAhi-anAbhigrahikaM kiMcitsarvadarzanaviSayaM yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni iti / kiMciddezaviSayaM yathA 'sarva eva zvetAMbaradigaMbarAdipakSAH zobhanAH' ityAdi / Abhinivezikamapi matibhedAbhinivezAdimUlabhedAdanekavidhaM jamAligoSThAmAhilAdInAm, uktaM ca vyavahArabhASye - maibheeNa jamAlI puTviM vuggAhieNa goviMdo / saMsaggIe bhikkhU goTThAmAhila ahiNivesA / / tti sAMzayikamapi sarvadarzanajainadarzanatadekadezapadavAkyAdisaMzayabhedena bahuvidham / anAbhogo'pi sarvAMzaviSayAvyaktabodhasvarUpo vivakSitakiMcidaMzAvyaktabodhasvarUpazcetyanekavidhaH na khalu mahAmohazailUSasyaiko narttanaprakArostIti / eteSvAbhigrahikAdiSu mithyAtveSu madhye trINyanAbhigrahikasAMzayikAnAbhogarUpANi phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupAratantryarUpaM ca phalamapekSya laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsavyAvRttatvenaiteSAM krUrAnubandhaphalakatvAbhAvAt / dve AbhigrahikAbhinivezalakSaNe mithyAtve gurU (guruNI) viparyAsarUpatvena sAnubandhaklezamUlatvAt / uktaM copadezapade - eso a ettha guruo NA'NajjhavasAyasaMsayA evaM / jamhA asappavittI etto savvatthaNatthaphalA / / duSpratIkAro'satpravRttihetutvenaiva viparyAso'tra garIyAn doSaH, na tvanadhyavasAyasaMzayAvevaMbhUtau, atattvAbhinivezAbhAvena tayoH supratIkAratvenAtyantAnarthasaMpAdakatvAbhAvAdityetattAtparyArthaH / / 10 / / ToDArtha :__ anAbhigrahikAdInAmapi ..... tAtparyArthaH / / 'aNabhiggahiAINavitti' pratI che. sanAmihie paNa mithyAtvanA AzayanA bhedathI=pariNAmavizeSathI, ghaNA bhedo che. te A pramANe - anAbhigrahika paNa koIka sarva darzana viSayaka hoya che. jemake "sarva darzana suMdara che." koIka deza viSayaka anAbhigrahika hoya che. jemake sarva zvetAMbara-digaMbarAdi pakSo suMdara che. ItyAdithI deza viSayaka anya vikalponuM grahaNa che. jamAlI, goSThAmAhila AdinuM Abhinivezika paNa matibhedanA abhinivezAdimUlakabhedathI aneka prakAranuM che. ane vyavahAra bhASyamAM kahevAyuM che - "matibhedathI jamAlIne abhinivezamithyAtva hatuM, pUrvavyakjhAhitapaNAthI goviMdane Abhinivezika hatuM. saMsargathI bhikSane Abhinivezika hatuM ane abhinivezathI goSThAmAhilane Abhinivezika hatuM." 'iti' za6 vyavahAramAdhyatA GPenI samApti mATe che.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-10 sAMzayika paNa sarva darzana, jainadarzana, tenA eka deza, eka pada, eka vAkyAdimAM saMzayanA bhedathI ghaNA prakAranuM che. anAbhoga paNa sarvAsaviSayaavyaktabodhasvarUpa ane vivakSita kiMcit aMza viSayaka avyaktabodhasvarUpa e pramANe aneka prakAranuM che. anAbhigrahikAdi cAra mithyAtvanA aneka prakAro batAvyA ane AbhigrahikamithyAtvanA che bhedo pUrvanI gAthAmAM batAvyA. A rIte mithyAtvanA aneka bhedo kema che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - mahAmoharUpI taTanA vartanano prakAra eka nathI. "tti' zabda mithyAtvanA avAMtara aneka bhedomAM hetunI nI samApti mATe che.ethI A AbhigrahikAdi mithyAtvamAM anAbhigrahika, sAMzayika, anAbhogarUpa traNa phalathI=prajJApanIyatArUpa athavA guru pAradvyarUpa phaLanI apekSAe, laghu che; kema ke viparIta avadhAraNarUpa viparyAsanA vyAvRtapaNAne kAraNe krUra anubaMdharUpa phalakapaNAno abhAva che. Abhigrahika ane AbhinivezikarUpa be mithyAtva guru che; kema ke viparyAsarUpa hovAne kAraNe sAnubaMdha phlezamUlapaNuM che. ane upadezapadamAM kahevAyuM che - "ane A=viparyAsa, ahIM guru che. anadhyavasAya ane saMzaya evA nathI, je kAraNathI AnAthI-viparyAsathI sarvaanarthaphalavALI asatpatti thAya che." asapravRttinA hetupaNArUpe ja duSpatikAravALo evo viparyAsa ahIM saMzaya, atadhyavasAya ane viparyAsamAM moTo doSa che paraMtu anadhyavasAya ane saMzaya AvA prakAranA nathI; kema ke atatvanA abhinivezanA abhAvanA kAraNe te benuM saMzaya ane adhyavasAyanuM, supratIkArapaNuM hovAne kAraNe atyaMta anartha saMpAdakatvano abhAva che. e prakAre Ano upadezapaMdanI sAkSIpAThavo tAtpardhArtha che. II10I. bhAvArtha : pUrva gAthAmAM AbhigrahikamithyAtvanA avAMtara cha bhedo batAvyA. have prastuta gAthAmAM bAkInA cAra mithyAtvanA avAMtara bhedo batAve che. (2) anAbhigrahikamithyAtvanA prakAro : anAbhigrahikamithyAtvanA pariNAmanA bhedathI ghaNA bhedo thAya che. jema keTalAka jIvo yogamArganI rUci thavAthI yoga viSayaka pravRtti kare che. ane sarva darzanonA yogamArgane jANavA yatna kare che. ane vizeSa prajJA na hovAthI vicAre che ke sarva darzanakAro mokSanI vAto kare che, tyAga-tapanI vAto kare che. ahiMsAdi dharma kahe che. tethI sarva darzano suMdara che. A prakAranuM sarvajJa kathita dharma ane laukika dharma sarvane suMdara kahevAno adhyavasAya (1) anAbhigrahikamithyAtva che. vaLI keTalAka jIvo jainadarzanane svIkAratA hoya. anyadarzanane suMdara na mAnatA hoya to paNa jainadarzananA sthAnakavAsI, zvetAMbarAdi sarva bhedomAM samAnapaNAnI buddhi thavAthI A sarva darzano suMdara che. e deza viSayaka (2) anAbhigrahikamithyAtva che. e rIte anya-anya rIte deza viSayaka anAbhigrahikanA aneka bhedo thaI zake che.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-10 (3) AbhinivezikamithyAtvanA prakAro - AbhinivezikamithyAtva paNa matibhedAdithI aneka prakAranuM che. jema jamAlIne matibhedathI AbhinivezikamithyAtva thayela; kema ke "saMthAro patharAto hato tyAre saMthAro patharAI gayo" e vacanathI jamAlIne matibheda thayelo. ane tenA kAraNe potAnA bolAyelA vacanamAM AdararUpa abhinivezathI mithyAtva thayela. vaLI, goviMdAcArya pUrvamAM vyarDsAhita hovAthI AbhinivezikamithyAtva hatuM. govidAcArya bauddha darzananA vidvAna puruSa hatA ane yAdvAdIthI potAno parAjaya thato hovAne kAraNe sAddhavAdanA adhyayananA AzayathI dIkSA grahaNa karela, topaNa teomAM pUrve syAdvAra darzana tattvane kahenAruM nathI evuM viparIta grahaNa hatuM. tethI syAdvAda bhaNavA chatAM kSaNikavAda satya che tevo bodha hato. tethI kSaNikavAda pratye je temano abhiniveza hato te pUrvamAM vyakjhAhitapaNAne kAraNe hato. ane jyAre zAstranA adhyayana karatAM karatAM koIka zAstranAM vacanothI pUrve je viparIta grahaNa hatuM te nivartana pAme che. tethI bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALA te mahAtmA bane che. vaLI, saMsargathI bhikSukane AbhinivezikamithyAtva hatuM. bhikSu nAmanA koIka sAdhune anyadarzanInA saMsargane kAraNe te darzana pratye suMdaratAnI buddhirUpa AbhinivezikamithyAtva hatuM. vaLI, goSThAmAhilane koIka sthAnamAM viparIta abhinivezane kAraNe AbhinivezikamithyAtva hatuM. (4) sAMzayikamithyAtvanA prakAro : vaLI sAMzayikamithyAtva paNa aneka prakAranuM che. jema keTalAka tattvanA arthI jIvo sarva darzanano abhyAsa karatA hoya ane sarva darzanonA padArthamAM koIka koIka sthAne yuktithI padArthano nirNaya na karI zake to saMzaya thAya ke A sarva darzano tattvane batAvanArAM che chatAM A sthAnamAM teonuM vacana yathArtha che ke nahi ? tevA jIvone sarva darzana viSayaka saMzaya thavAne kAraNe arthAt A sarva darzanomAMthI koIka darzana sarvajJathI prarUpita che ke nahi ? e prakArano saMzaya thavAthI sAMzayikamithyAtva varte che. vaLI keTalAka jIvone jainadarzana ja sarvajJa kathita che tevo nirNaya hoya ane tattvanA arthI evA te jIvone jainadarzananA vacanamAM kyAMka saMzaya thAya ane tethI bhagavAnanA vacanamAM saMdeha utpanna thAya ke A vacana yathArtha che ke nahi ? to te sAMzayikamithyAtva bane. vaLI keTalAkane jainadarzananA eka dezamAM ke bhagavAne kahelAM zAstronA eka padamAM, vAkyamAM saMzaya thAya to te paNa sAMzayikamithyAtva che. A rIte sAMzayikamithyAtvanA aneka bhedo paDe che. (5) anAbhogamithyAtvanA prakAro : anAbhogamithyAtva paNa aneka prakAranuM che - jema keTalAka jIvone tattvamArga viSayaka koI vicAraNA ja hotI nathI. tethI AtmakalyANa mATe zuM karavuM ane zuM na karavuM joIe ? te viSayamAM sarvathA anAbhoga varte che. tethI yogamArgamAM viSayamAM sarvAzamAM jeone avyakta bodha che, teone sarvAza viSayaka anAbhoga varte che. vaLI keTalAka jIvo tattvanA arthI hoya che. ane tattvane jANavA mATe svazakti anusAra udyama kare che. topaNa bhagavAnanA vacananA pAramArthika rahasyanI prApti viSayaka koIka sthAnamAM avyakta bodha varte che. mATe samyaktamAM apekSita jaghanya bodhamAM paNa koIka sthAnano te Uha karI zakatA nathI. tethI tevA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-10 jIvone vivakSita evA koIka tattva viSayaka anAbhoga che, je anAbhogane kAraNe teomAM samyakta nathI. A prakArano samyaktanI prAptimAM vyAghAtaka evo avyakta bodha bhinna bhinna sthAnane AzrayIne aneka vikalpavALo bane che. tethI anAbhogamithyAtvanA paNa aneka prakAro che. A rIte pAMca mithyAtvanA avAMtara aneka bhedo batAvyA. tyAM prazna thAya ke mithyAtva viparIta rucirUpa che. tethI tenA aneka bhedo kema che ? viparIta rucirUpa eka bheda kema nathI ? te spaSTa karatAM kahe che - jIvane mahAmoharUpI naTanA nacAvavAnA aneka prakAro che. eka prakAra nathI. tethI jIvamAM vartatuM mithyAtvamohanIyajIvane karmarUpa jaTa eka svarUpe nacAvato nathI paraMtu koIka ne koIka svarUpe nacAve che to koIkane anya svarUpe nacAve che. te mahAmohanA nartanane kAraNe ja jIvane mithyAtvanA judA judA pariNAmo thAya che. tethI mithyAtvanA aneka bhedo paDe che. A pAMca mithyAtvamAMthI anAbhigrahika, sAMzayika ane anAbhogarUpa traNa mithyAtvo upadezAdinI sAmagrI maLe to je jIvo prajJApanIya hoya ane guNavAna gurunuM pAtaMtrya maLe to te mithyAtva nivartana pAme tema hoya te jIvonI apekSAe laghu che. arthAt teomAM raheto viparIta bodha atidaDha nathI paraMtu sAmagrI pAmIne nivartana pAme tevo che. tethI te mithyAtvakALamAM tatsahavartI anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayane kAraNe anaMtasaMsAranI prApti thAya tevo anubaMdha hovA chatAM te anubaMdha atikrUra nathI arthAt te anubaMdha sopakrama hovAthI nivartana pAme tevo che. Azaya e che ke jIvamAM vartato viparyAsa uttarottaranA viparyAsane niSpanna karIne jIvone dIrghakAla sudhI saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa bane che. Ama chatAM A traNa mithyAtvamAM rahelo viparyAsa zithila mULavALo hovAthI te jIvo prajJApanIya hoya che. tethI upadezaka na maLe topaNa teomAM daDhaviparyAsa na hovAthI teonuM atyaMta ahita thatuM nathI ane upadezaka maLe to guNavAnanuM pAtaMtrya svIkArIne nivartana pAme che. tethI pUrve viparyAsane kAraNe je anubaMdha calAve tevAM karma baMdhAyelAM te paNa zithila mULavALuM hovAthI samyaktanI prApti pachI nAza pAme che vaLI Abhigrahika ane AbhinivezikamithyAtva guru che; kema ke tatkAla nivartana pAme tevAM nathI. mATe sAnubaMdha klezanAM kAraNa che. jyAM sudhI nivartana pAme tevA zithila mithyAtvavALAM thAya nahIM tyAM sudhI teothI baMdhAyelAM karmo uttarottaranA klezanI vRddhinAM kAraNa bane tevAM hoya che. Ama chatAM tevA paNa jIvono te viparyAsa jyAre zithila mULavALo bane che tyAre rivartana pAme che. AthI ja AbhigrahikamithyAtvane pAmela evI kAlIdevIno jIva pUrve yathAchaMdanA kALamAM anivartinIya viparyAsavALo hato chatAM pAchaLathI te mithyAtva zithila thavAthI kAlI devInA uttaranA bhavamAM te jIva mokSanI prApti karaze. AbhinivezikamithyAtvI evA jamAlI paNa 15-16 bhava pachI te mithyAtva zithila thavAthI samyaktane pAmIne mokSane prApta karaze. mATe AbhinivezikamithyAtva guru hovA chatAM pAchaLathI te bhavamAM ke anya bhavamAM zithila thAya to AbhinivezikamithyAtvakALamAM sAnubaMdha phlezanI zakti je hatI te nivartana pAme che. ll1nA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 123 pUrvagAthA sAthe avataraNikAno saMbaMdha : pUrvagAthAmAM graMthakArazrIe kahyuM ke anAbhigrahika, sAMzayika ane anAbhoga traNa mithyAtva phalathI laghu che. tyAM sAMzayikamithyAtvamAM saMzaya che mATe mithyAtva che. anAbhogamithyAtvamAM anAbhoga che mATe mithyAtva che. chatAM sAMzayika ane anAbhogamithyAtvamAM vartatA mithyAtvane graMthakArazrIe laghu kahyAM. paraMtu te mithyAtvane laghu kahevuM ucita nathI e prakAranI dRSTine sAme rAkhIne nathI koI zaMkA kare che - avatarazis: nanvatra mASatuSAdInAM cAritriNAmeva saMzayAnadhyavasAyayorasatpravRttyananubandhitvamuktaM, tacca yuktaM, teSAM mithyAtvamohanIyAnantAnubandhinAM prabalabodhaviparyAsakAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAM ca tRtIyakaSAyAdInAmabhAvAt, mithyAdRzAM saMzayAnadhyavasAyayozca na tathAtvaM yuktaM, viparyAsazaktiyuktatvAtteSAm, ataH zubhapariNAmo'pi teSAM phalato'zubha evoktaH zrIharibhadrasUribhiH, tathAhi - galamacchabhavavimoagavisannabhoINa jAriso eso / mohA suhovi asuho tapphalao evamesotti / / (upa. pada. 188) 'galetyAdi-galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArthaM jalamadhye saMcAritaH, tadgrasanapravRtto matsyastu pratIta eva, tato galenopalakSito matsyo galamatsyaH / bhavAd duHkhabahulakuyonilakSaNAd duHkhitajIvAn kAkazRgAlapipIlikAdIn tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANavyaparopaNena mocayatyuttArayatIti bhavavimocakaH pAkhaNDavizeSaH, viSeNa mizramanaM tad bhuGkte tacchIlazca yaH sa tathAvidhaH tato galamatsyazca bhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvaH, teSAM yAdRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva, kutaH? mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubho'pi svakalpanayA, svarucimantareNa teSAM tathA pravRtterayogAtsundaro'pi san azubhaH saMkliSTaH eva, kutaH? ityAha-tatphalataH=bhAvapradhAnatvAnirdezasya tatphalatvAd=azubhapariNAmaphalatvAd / atha prakRte yojayannAha - evaMgalamatsyAdipariNAmavat, eSo'pi=jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmaH tatphalatvAdazubha eva, AjJA pariNAmazUnyatayobhayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalam' ityetadAzaGkAyAmAha - sapatarazilArtha : ahIM-upadezapadamAM, cAritrI ja evA mASatuSAdinA saMzayanuM ane adhyavasAyanuM asat pravRttinA anubaMdhIpaNuM kahevAyuM che=mASatuSAdimAM vartato saMzaya ane adhyavasAya bhagavAnanA vacanathI viruddha pravRttinA phalavALo nathI tema kahevAyuM che. ane te yukta che; kema ke mASatuSAdi munione prabala bodhatA viparyAsakArI evA mithyAtvamohanIya ane anaMtAnubaMdhIno abhAva che. ane prabala kriyAnA viparyAsakArI evA trIjA kaSAyAdino abhAva che. mithyASTionA saMzayanuM ane adhyavasAyanuM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 tathApaNuM yukta nathI=mASatuSAdimuninA jevuM prabala bodhatA viparyAsakArIpaNAnuM abhAvapaNuM yukta tathI; kema ke teonuM sazayika ane anAbhoga mithyAdaSTinuM, viparyAzaktiyuktapaNuM che teonA saMzayamAM ane atadhyavasAyamAM viparyAsazaktiyuktapaNuM che. AthI teono zubha pariNAma paNa mithyAtvIono zubha pariNAma paNa, haribhadrasUri vaDe phalathI azubha ja kahyo che te A pramANe - "galamasya, bhavavimocaka, viSAtra bhojInA jevA prakArano A=pariNAma zubha paNa tatkalathI azubha ja che. e rIte A paNa mithyASTino zubha pariNAma paNa, talathI azubha ja che" ema avaya che. (upadezapada, gAthA188) Iti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. upadezapadano artha TIkAkAra spaSTa kare che - gala-cheDAmAM sthApana karAyelA mAMsavALo lohamaya kAMTo, je matsyanA grahaNa mATe jalamAM saMcAraNa karAyelo hoya che. tenA=mAMsanA khAvA mATe pravRtta evo matsya pratIta ja che. tyAra pachI-gala ane matsyano artha karyA pachI, galamasyano samAsa spaSTa kare che. galathI upalakSita evo matsya e galamasya. (A samAsathI e prApta thAya ke mAchImAra dvArA kAMTA upara mAMsa lagaDiluM hoya, ane te kAMTo jalamAM naMkhAyelo hoya, ane te mAMsa khAvA je matsya pravRtta hoya te matsya galamatsya kahevAya.) bhavathI duHkhabahula evA kuyonirUpa bhavathI, kAgaDo, ziyALa, kIDIo Adi duHkhita jIvone tevA prakAranA kutsita vacananA saMskArathI="koIe kaheluM hoya ke AvA duHkhita jIvone mArI nAMkhavAthI teone duHkhathI mukta karAya che te teo pratyenI dayA che". tevA kutsita vacananA saMskArathI, prANanA nAza vaDe jeo mukAve che, e bhavavimocaka pAkhaMDa vizeSa che. viSathI mizra evuM anna, tene je khAya, tenA svabhAvavALo je te tevo che viSANabhojI che. tyAra pachIegalamasya, bhavavimocaka ane viSANabhojIno artha karyA pachI, traNeno samAsa spaSTa kare che - galamasya, bhavavimocaka ane viSANabhojIno dvandrasamAsa che. teone=galamasyAdine jevo A=pratyapAya phaLavALo ja pariNAma che anartha phaLavALo ja pariNAma che. kema ? tethI kahe che - mohane kAraNe ajJAnane kAraNe, paryata dArUNapaNuM hovAthI svakalpanAthI zubha paNa teono zubha pariNAma paNa, azubha ja saMkliSTa ja, che. teonA svakalpanAthI zubha pariNAma kaI rIte che ? te kahe che - kema ke svaruci vagara teone te prakAranI pravRttino ayoga che. svakalpanAthI suMdara paNa pariNAma saMkliSTa ja kema che ? temAM hetu kahe che - tenA phalathI e kathanamAM nirdezanuM tatsulataH e prakAranA nirdezanuM, bhAvapradhAnapaNuM hovAthI, taskUlatAno artha talavAtuM karavAno che. arthAt azubha pariNAmanuM phalANuM che. have prakRtimAM yojAne kare che-upadezapadanA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 125 uddharaNamAM galamasyAdino artha karyA pachI gAthAnA aMtamAM je prakRti kathana che temAM te galamasyAdi padArthanuM yojanA karatAM kahe che - A rIteegalamasyAdipariNAmanI jema A paNa=jinAjJAnA ullaMghanathI dharmanA AcArano pariNAma paNa, talapaNAthI azubha phalapaNAthI azubha ja che; kema ke AjJA pariNAmanA zUnyapaNAne kAraNe ubhayatra paNa dharmanI AcaraNamAM ane galamasyAdinI pravRttimAM paNa, samAnapaNuM hovAne kAraNe samAna ja phala che." e prakAranI A AzaMkAmAM=uddharaNanI pUrve kahyuM ke mAlatuSAdine saMzaya ane anadhyavasAya prabala viparyAsakArI nathI paraMtu sAMzayika ane anAbhoga mithyAdRSTie to saMzaya ane adhyavasAya viparyAsa zakti yukta hovAthI laghu kahI zakAya nahi. e prakAranI A AzaMkAmAM, kahe che - bhAvArtha : mApatuSAdi munio cAritranA pariNAmavALA che tethI niyama samyagdaSTi che, tethI bhagavAnanA vacanamAM saMzaya ke anadhyavasAya nathI. paraMtu sthira nirNaya che ke saMsArathI nistArano upAya sarvajJanuM vacana che ane sarvajJanA vacanathI karAyelI pravRtti ja saMsArathI nistAranuM kAraNa che ane sarvajJanA vacananA paramArthane jANanArA guNavAna guru che, tevo sthira nirNaya che. tethI sarvajJanA vacanAnusAra pravRtti karavA mATe guNavAna gurunA vacanathI ja sarva pravRtti kare che, Ama chatAM guNavAna guru temanI bhUmikAnusAra ucita bodha karAvavA arthe je kaMI upadeza Ape te upadezavacanathI guru zuM kahevA mAMge che ? tevo nirNaya koIka sthAnamAM na thAya to mASatuSAdi munione saMzaya paNa thAya che ke guru Ama kahe che ke Ama kahe che ane koI sthAnamAM guru je kahe che tenA viSayamAM spaSTa bodha na thAya to anAbhoga paNa varte che. topaNa bhAvathI cAritranA pariNAmavALA evA mANatuSAdi muninA saMzaya ane anAbhogane laghu kahI zakAya. paraMtu mithyAdRSTi jIvone to jinavacanamAM ja saMzaya ke anadhyavasAya che. tethI sAMzayika ke anAbhoga mithyASTi jIvomAM je saMzaya che te phalathI laghu che ema je graMthakArazrIe pUrvagAthAmAM kahyuM te yukta nathI; kema ke upadezapadamAM haribhadrasUri mahArAjA galamasyAdinA pariNAma jevo mithyAdRSTino zubha pariNAma paNa phalathI azubha ja che tema kahela che. mATe sAMzayika ane anAbhoga mithyASTimAM vartato saMzaya ane anAbhoga phalathI laghu che tema kahI zakAya nahi. e prakAranI koIkanI zaMkAmAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : majjhatthattaM jAyai jesi micchattamaMdayAe vi / Na tahA asappavittI sadaMdhaNAeNa tesipi / / 11 / / chAyA : madhyasthatvaM jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / na tathA'satpravRttiH sadandhajJAtena teSAmapi / / 11 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 manvayArtha : jesiM-hemone, micchattamaMdayAe vi=mithyAtvanI mahatAthI , majjhatthattaM jAyai=madhyasthAj thAya cha, tesiMpi-tamotI , sadaMdhaNAeNasAtathI, tahA=re asappavittINa asatpravRti nathI? prakAre alya mithyAtvIonI che te prakAre asahmavRtti nathI. 11] gAthArtha: jeone mithyAtvanI maMdatAthI paNa madhyasthapaNuM thAya che teonI paNa sadaMghajJAtathI te prakAre asatyavRtti nathI=je prakAre anya mithyAtvIonI che te prakAre asapravRtti nathI. II11|| Tos: majjhatthattaMti / 'madhyasthatvaM' rAgadveSarahitatvaM, 'jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi, kiMpunastatkSayopazamAdityapizabdArthaH, teSAmapi mandamithyAtvavatAmapi kiM punaH samyagdRSTyAdInAm, na tathA dRDhaviparyAsaniyataprakAreNa asatpravRttiH syAt, kena? sadandhajJAtena samIcInAndhadRSTAntena, yathA hi sadandha sAtavedyodayAdanAbhogenApi mArga eva gacchati, tathA nirbIjatvena nirbIjabhAvAbhimukhatvena vA mohApakarSajanitamandarAgadveSabhAvo'nAbhogavAnmithyAdRSTirapi jijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusaratItyuktam, uktaM ca lalitavistarAyAm-'anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyena ityadhyAtmacintakAH' idamatra hRdayaM yaH khalu mithyAdRzAmapi keSAJcitsvapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate, sa pApAnubandhipuNyabandhahetutvAtparyantadAruNa eva, tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparame narakAdipAtAvazyaMbhAvAdityasatpravRttiheturevAyam, yazca guNavatpuruSaprajJApanA'rhatvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamaH, sa tu satpravRttihetureva, AgrahavinivRtteH sadarthapakSapAtasAratvAditi / / 11 / / ToDArtha :_ 'madhyasthatvaM' ..... sAratvAditi / / 'majjhatthattaMti' pratI cha. madhyasthAjandehitA, hemAne mithyAtvanA maMdapaNAthI paNa thAya che. vaLI tevA kSayopazamathI-mithyAtvanA kSayopazamathI, to madhyasthapANu thAya che. tevU zuMDe ? te 'api' zanI artha cha. tamone = mithyAtvavANAne paNa, vaLI samyakvIne zuM kahevuM ? teone paNa maMda mithyAtvavALAne paNa, te prakAra=daDha viparyAsa sAthe niyata prakAre, asapravRtti thatI nathI. 5zata thatI nathI ? te 58 cha -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 sadaMdhanA dRSTAMtathI=samIcIna evA aMdha puruSanA dRSTAMtathI asatpravRtti thatI nathI. te dRSTAMta-dAtikabhAva thA'thI spaSTa kare che - 127 je prakAre sadaMdha puruSa zAtAvedanIyanA udayane kAraNe anAbhogathI paNa mArgamAM ja jAya che, te prakAre nirbIjapaNuM hovAthI athavA nirbIjabhAvane abhimukhapaNuM hovAthI, mohanA apakarSajanita maMda rAgadveSanA bhAvavALo evo anAbhogavALo mithyAdaeNSTi paNa jijJAsAdi guNanA yogane kAraNe mArgane ja anusare che, e pramANe kahevAyuM che. ane lalitavistarAmAM kahevAyuM che ke "anAbhogathI paNa sadaMdha nyAyathI mArgagamana ja che. e pramANe adhyAtmaciMtako kahe che." ahIM=gAthAnA kathananuM atyAra sudhI TIkAnuM varNana karyuM temAM, A hRdaya che=A tAtparya che kharekhara svapakSamAM atyaMta AgrahavALA paNa keTalAka mithyAdRSTione paNa prabala mohapaNuM hote chate paNa kAraNAntarathI thato je rAga-dveSanI maMdatArUpa upazama ghaNI vakhata paNa dekhAya che, te pApAnubaMdhIpuNyabaMdhanuM hetupaNuM hovAthI paryaMtamAM dAruNa ja che. kema paryaMta dAruNa che ? temAM hetu kahe che - tenA phalanA sukhamAM vyAmUDha evA teone=koIka rIte thayelA rAgadveSanI maMdatArUpa upazamanA phalanA sukhamAM vyAmUDha evA te mithyAdaeNSTione, puNyAbhAsa karmono uparama thaye chate narakAdi pAtano avazyabhAva che. ethI=gADha mithyAdRSTiono upazama paNa paryaMta dAruNa che ethI, asat pravRttino hetu ja A che=upazama che. ane guNavAna puruSanA prajJApanAne yogyapaNAthI jijJAsAdiguNanA yogathI mohanA apakarSathI prayukta evA rAga-dveSanI zaktinA pratighAtarUpa je upazama te vaLI satpravRttino hetu ja che; kema ke AgrahanI nivRttine kAraNe sadarthanA pakSapAtanuM pradhAnapaNuM che. 'kRti' zabda 'vamatra daivayaM'thI zarU karAyelA kathananI samApti mATe che. / / 11 / / bhAvArtha: avataraNikAmAM zaMkA karela ke mASatuSAdi munio jevA mahAtmAone koIka ThekANe saMzaya ke annadhyavasAya hoya tene laghudoSa kahI zakAya; kema ke jJAnAvaraNIyAdinA udayane kAraNe te prakAre zAstranA padArthamAM koIka ThekANe spaSTa nirNaya na thavAthI saMzaya ke anadhyavasAya thAya che. paraMtu sAMzayika ke anAbhoga mithyAddaSTi jIvone je saMzaya ke anadhyavasAya che te viparyAsanuM kAraNa hovAthI laghubhUta kaI rIte kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi. tenuM samAdhAna karatAM graMthakA2zrI kahe che ke je jIvomAM mithyAtvanI maMdatAne kA2Ne paNa rAga-dveSa rahitapaNArUpa madhyasthapaNuM thAya che tevA jIvomAM paNa sadaMdha nyAyathI teonuM mithyAtva te prakAre asatpravRttino hetu thato nathI. tethI sAMzayika mithyAddaSTimAM ke anAbhoga mithyAddaSTimAM je viparyAsa che te asatpravRttino hetu hovA chatAM atyaMta asatpravRttino hetu nathI paraMtu sadaMdha nyAyathI teo samyaktvane sanmukha janArA che. mATe teonA mithyAtvane paNa graMthakArazrIe laghubhUta kahela che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11 vaLI, je AbhigrahikAdi anya mithyASTio che teomAM mithyAtvanI maMdatA nahIM hovAne kAraNe tapasaMyamanI AcaraNA dvArA thayelo upazamano pariNAma paNa pApAnubaMdhI puNyano hetu hovAthI saMsAranA paribhramaNanuM atizaya kAraNa bane che. AvA jIvone sAme rAkhIne upadezapadamAM galamasya, bhavavimocaka ane viSAnnabhojI jevo teono zubhabhAva paNa phalathI azubha ja che, tema avataraNikAmAM kahela che. vaLI jeono mithyAtvano pariNAma maMda thayo che tevA jIvo samyaktane sanmukha che ane mithyAtvanI maMdatAne kAraNe teomAM jijJAsAdi guNo pragaTayA che ane tevA jIvomAM sadaMdha nyAyathI mArgane abhimukha pravRtti thAya che. jema koI AMdhaLo puruSa koI nagare jato hoya ane te puruSano zAtAvedanIyano udaya vartato hoya tenA kAraNe unmArgagamanakRta azAtA tene prApta na thAya tema hoya, tevo jIva je iSTa nagaramAM javAnuM hoya te nagarano mArga rastAmAM jatAM tevA ja puruSone pUche che jethI tene te nagaramAM javAno yathArtha mArga ja prApta thAya. tema mArgAbhimukha bhadrakaprakRtivALA maMda mithyAtvI jIvo tevA ja yogIone zodhIne mArganI pRcchA kare che jethI potAne iSTa evA kalyANanI paraMparAnuM kAraNa evo sanmArga teone prApta thAya che. tethI jema zatAvedanIyanA udayavALo jIva unmArgagamanarUpa kleza vagara iSTa nagare pahoMce che tema mithyAtvanI maMdatAne pAmelA jijJAsAdi guNovALA bhadrakaprakRti jIvo saupadezakane prApta karIne iSTa evA mokSapathane prApta kare che. vaLI A maMda mithyAtvI jIvomAMthI keTalAka jIvonuM mithyAtva nirbhujabhAvavALuM hoya che ane keTalAka jIvonuM mithyAtva nirbIja nathI paraMtu nirbajabhAvane abhimukha che teomAM mithyAtvarUpI mohanA apakarSathI janita maMda rAgadveSano pariNAma che. AvA mithyASTi jIvo tattvanA viSayamAM koIka sthAnamAM ajJAnavALA hoya topaNa tevA jIvone tattvane jANavAnI jijJAsA varte che ane zakti anusAra yogIo pAsethI tattva jANavA yatna kare che. AvA jIvo mokSamArgane sanmukha ja yatna karIne samyakta prApta kare che. tethI tevA maMda mithyAdRSTi jIvone AzrayIne pUrvagAthAmAM graMthakArazrIe sAMzayika ane anAbhogane laghu kahela che. ahIM mithyASTinA be bheda pADyA. jemAMthI keTalAka nirbeja bhAvavALA che ane keTalAka nirbhuja abhimukhabhAvavALA che. tethI e prApta thAya ke jeonuM mithyAtva nAza pAmyuM nathI to paNa nAza pAmavAnI taiyArIvALuM che tethI mithyAtvanI paraMparAnuM bIja temAMthI naSTa thayeluM che. tethI tevA jIvone svAbhAvika ke upadezAdinI sAmagrIne pAmIne zIdhra mArganI prApti thAya che; kema ke teonuM mithyAtvamohanIyakarma kSINaprAya hovAthI naSTaprAya che ane tenA kAraNe tattvane jovAnI dRSTi ghaNI spaSTa thayelI che. AvA jIvo svazakti anusAra saMsAranA svarUpane hetu, svarUpa ane phaLathI sadA Uha karanArA hoya che. vaLI saMsArathI atIta evA mokSanA svarUpane paNa hetu, svarUpa ane phaLathI sadA Uha karanArA hoya che. tethI teomAM tattvanA viSayamAM je kAMI ajJAna varte che te paNa mArgAnusArI UhApohane kAraNe zIdhra nivAraNa pAme tema che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-11, 12 129 jeonuM mithyAtva nirbhujabhAvane pAmyuM nathI topaNa nirbajabhAvane abhimukha pariNAmavALA che tethI saMsArathI para avasthAnI prAptinA arthI thayA che ane yogya upadezaka maLe to zIdhra mArgane prApta kare tevA che tevA jIvone tattvamAM anAbhoga varte che. topaNa teo mArgane abhimukha ja gamana karanArA che. phakta nirbajabhAvavALA jIvo karatAM nirbajabhAvane abhimukhabhAvavALA jIvo kaMIka vizeSa sAmagrInA baLathI mArgane pAmI zake che, nirbIja pariNAmavALAnI jema teo sukhapUrvaka mArgane prApta karI zakatA nathI. vaLI jeo tIvra asathrahathI yukta che, tethI yogya upadezaka dvArA prajJApanIya nathI tevA jIvo sAdhuvezamAM hoya ane mAsakSamaNanA pAraNe mAsakSamaNAdi duSkara anuSThAna karatA hoya ane nirdoSa bhikSAcaryAdi karatA hoya, teonI viSayomAM pravRtti nahIM hovAthI rAga-dveSanI maMdatArUpa upazama paNa koIka nimittathI utpanna thayelo che. jene kAraNe teo puNya bAMdhe che topaNa te puNya pApanA anubaMdhavALuM hovAthI durgatinA pAtarUpa vinAzanuM ja kAraNa che. ll11|| avataraNikA - yata eva mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthyaM nA'satpravRttyAdhAyakamata eva tadupaSTambhakamanAbhigrahikamithyAtvamapi zobhanamityAha - avataraNikArca - je kAraNathI ja mithyAtvanI maMdatAkRta madhyasthapaNuM asat pravRttinuM AdhAyaka nathI, AthI ja tenuM upaSTabhaka-madhyasthatAnuM upakhaMbhaka, anAbhigrahikamithyAtva paNa suMdara che. ene kahe che - bhAvArtha : gAthA-10nA aMte graMthakArazrIe kahela ke Abhigrahika, sAMzayika, anAbhogarUpa traNa mithyAtva prajJApanIyatArUpa ane guruparataMtrarUpa phalane AzrayIne laghu che. tyAM sAMzayika ane anAbhogamithyAtva kaI rIte laghu che ? tenI spaSTatA gAthA-11mAM karI. have jema sAMzayikamithyAtvamAM ane anAbhogamithyAtvamAM mithyAtvanI maMdatAkRtamadhyasthapaNuM hovAthI asatyavRttinuM kAraNa banatA nathI, tema mAdhyayyapariNAmakRta anAbhigrahikamithyAtva paNa zobhana che, te batAvavA arthe kahe che - gAthA : itto aNabhiggahiyaM bhaNiaM hiyakAri puvvasevAe / aNNAyavisesANaM paDhamillayadhammamahigicca / / 12 / /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dharbhaparIkSA bhAga-1/gAthA-12 chAyA: ito'nAbhigrahikaM bhaNitaM hitakAri pUrvasevAyAm / ajJAtavizeSANAM prathamadharmamadhikRtya / / 12 / / sanyayArtha : ittomAthI pUrvagAthAma : mithyAtvanI maMhatAthI madhyasthapANu thAya cha mAthI, aNNAyavisesANaM mAtavizeSa cha bhane sevA pornu, aNabhiggahiyaM-sanAmimithyAtya, paDhamillayadhammamahigicca-prathamabhUmihAna dhane sAzrayIna, puvasevAe-pUrvasevAmAM hiyakArI=dSN, bhaNiaMpAyu cha. // 12 // gAthArtha : AthI pUrvagAthAmAM kahyuM ke mithyAtvanI maMdatAthI madhyasthapaNuM thAya che AthI, ajJAtavizeSa che jemane evA jIvonuM anAbhigrahikamithyAtva prathamabhUmikAnA dharmane AzrayIne pUrvasevAmAM hitakArI kahevAyuM che. ll12aa TI : ittotti / itaH pUrvoktakAraNAt, ajJAtavizeSANAM devagurvAdivizeSaparijJAnAbhAvavatAM, prAthamikaM dharmamadhikRtya-prathamArabdhasthUladharmamAzritya, pUrvasevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmikocitAcArarUpAyAM anAbhigrahikaM sarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM, hitakAri bhaNitaM, anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAd vizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena guNatvAt / taduktaM yogabindau - atha devapUjAvidhimAha - puSpaizca balinA caiva vastraiH stotraizca zobhanaiH / devAnAM pUjanaM jJeyaM zaucazraddhAsamanvitam / / 116 / / puSpairjAtizatapatrakAdisaMbhavaiH, balinA pakvAnnaphalAdyupahArarUpeNa, vastraiH vasanaiH stotraizca zobhanaiH stavanaiH cazabdau caivazabdazca samuccayArthAH / zobhanairAdaropahitatvena sundaraiH devAnAmArAdhyatamAnAM pUjanaM jJeyam / kIdRzaM? ityAha-zaucazraddhAsamanvitam, zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA ca=bahumAnena, samanvita yuktamiti / / 116 / / avizeSeNa sarveSAmadhimuktivazena vA / gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm / / 117 / /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 avizeSeNa sAdhAraNavRttyA sarveSAM pAragata-sugata-hara-hari-hiraNyagarbhAdInAM, pakSAntaramAha-adhimuktivazena vAathavA yasya yatra devatAyAmatizayena zraddhA tadvazena, kutaH? ityAha-gRhiNAM adyApi kuto'pi matimohAdanirNItadevatAvizeSANAM, mAnanIyAH gauravArhAH, yadyasmAt sarve devA uktarUpAH, mahAtmanAM paralokapradhAnatayA prazastAtmanAmiti / / 117 / / etadapi katham? ityAha - sarvAndevAnnamasyanti naikaM devaM samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te / / 118 / / sarvAn devAn namasyanti namaskurvate, vyatirekamAha-naikaM-kaMcana deva samAzritAH pratipannA vartante, yena te jitendriyAH nigRhItahaSIkAH jitakrodhAH abhibhUtakopAH, durgANi narakapAtAdIni vyasanAni atitaranti= vyatikrAmanti, te sarvadevanamaskartAraH / / 118 / / nanu naiva te loke vyavahriyamANAH sarve'pi devA muktipathaprasthitAnAmanukUlAcaraNA bhavantIti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH ? ityAzaGkyAha cArisaJjIvanIcAranyAya eSa satAM mata / . nAnyathA'treSTasiddhiH syAdvizeSeNAdikarmaNAm / / 119 / / cAreH pratItarUpAyA madhye saJjIvanI-auSadhivizeSazcArisaJjIvanI, tasyAzcArazcaraNaM sa eva nyAyo dRSTAntazcArisaJjIvanIcAranyAyaH eSo'vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatopadezaH satAM ziSTAnAM mato'bhipretaH / bhAvArthastu kathAgamyaH sA ceyamabhidhIyate / asti svastimatI nAma nagarI nAgarAkulA / / tasyAmAsItsutA kAcid brAhmaNasya tathA sakhI / tasyA eva paraM pAtraM sadA premNo gatAvadheH / / tayorvivAhavazato bhinnasthAnanivAsitA / jajJe'nyadA dvijasutA jAtA cintAparAyaNA / / kathamAste sakhItyevaM tataH prAghUrNikA gatA / dRSTA viSAdajaladhau nimagnA sA tayA tataH / / papraccha kiMtvamatyantavicchAyavadanA sakhi! / tayoce pApasadmA'haM patyurdurbhagatAM gatA / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mA viSIda viSAdo'yaM nirvizeSo viSAtsakhi ! / karomyanaDvAhamahaM patiM te mUlikAbalAt / / tasyAH sA mUlikAM dattvA saMnivezaM nijaM yayau / prItamAnasA tasya prAyacchattAmasau tataH / / abhUdgauruddharaskandho jhagityeva ca sA hRdi / vidrANAtha(NaiSa) kathaM sarvakAryANAmakSamo'bhavat / / goyUthAntargato nityaM bahizcArayituM sakaH / tayA''rabdho vaTasyAdha so'nyadA vizramaM gataH // tacchAkhAyAM nabhazcArimithunasya kathaMcana / vizrAntasya mitho jalpaprakrame ramaNo'bravIt / / nAtraiSa gauH svabhAvena kintu vaiguNyato'jani / patnI pratibabhASe sA punarnA'sau kathaM bhavet / / mUlyantaropayogena kvAste ? sA'sya taroradhaH / zrutvaitatsA pazoH patnI pazcAttApitamAnasA / / abhedajJA tatazcAriM sarvAM cArayituM sakam / pravRttA mUlikA''bhogAtsadyo'sau puruSo'bhavat / / ajAnAnA yathA bhedaM mUlikAyAstayA pazuH / cAritaH sarvatazcAriM punarnRtvopalabdhaye / / tathA dharmaguruH ziSyaM pazuprAyaM vizeSataH / pravRttAvakSamaM jJAtvA devapUjAdike vidhau / / dharmaparIkSA bhAga -1 / gAthA - 12 sAmAnyadevapUjAdau pravRttiM kArayannapi / viziSTasAdhyasiddhyarthaM na syAddoSI manAgapi / / iti / vipakSe bAdhamAha - na = naiva, anyathA = cArisaJjIvanIcAranyAyamantareNa atra = devapUjanAdau prastute, iSTasiddhiH viziSTamArgAvatArarUpA syAd = bhavet / ayaM copadezo yathA yeSAM dAtavyastadAha vizeSeNa samyagdRSTyAdyucitadezanAparihArarUpeNa, AdikarmaNAm = prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaMcana devatAvizeSamajAnAnA na vizeSapravRtteradyApi yogyAH kintu sAmAnyarUpAyA eveti / / 119 / /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 133 kadA vizeSe pravRttiranumanyate ? ityAzaGkyAha guNAdhikyaparijJAnAdvizeSe'pyetadiSyate / adveSeNa tadanyeSAM vRttAdhikye tathAtmanaH / / 120 / / guNAdhikyaparijJAnAt=devatAntarebhyo guNavRddheravagamAt, vizeSe'pyarhadAdau kiM punaH sAmAnyena etatpUjanamiSyate / tham? tyAhna - madreveLa=Jamatsare tavanveSAM pUnyamAnavevatArittAnAM vevatAntarALAM, vRttAdhivaye=AvArAdhiye, sati, tathA kRti vizeSaLasamuye, Atmana:=svasya vevatAntarANi pratItyeti||20|| atra hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnadazAyAM sAdhAraNI devabhaktirevoktA, dAnAdhikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSAjJAne sAdhAraNyeva, tajjJAne ca vizeSata uktA tathAhi - vratasthA liGginaH pAtramapacAstu vizeSataH / svasiddhAntAvirodhena varttante ye sadaiva hi / / 122 / / vratasthA hiMsA'nRtAdipApasthAnaviratimantaH liGgino vratasUcakatathAvidhanaipathyavantaH pAtramavizeSeNa varttate / atrApi vizeSamAha - apacAstu svayamevApAcakAH, punarupalakSaNAtparairapAcayitAraH pacyamAnAnananumantAro liGgina eva vizeSeNa pAtram, tathA svasiddhAntAvirodhena svazAstroktakriyA'nullaGghanena varttante ceSTante sadaiva hi sarvakAlameveti TIRTI TIkArya : ta: pUrvA dhArappAt ..... sarvavhAlameati / 'jJotti' pratIka che. AthI=pUrvokta kAraNathI=pUrvagAthAmAM kahyuM e pramANe mithyAtvanI maMdatAthI madhyasthapaNuM thAya che tenA kAraNe te prakAranI asat pravRtti thatI nathI e rUpa pUrvokta kAraNathI, ajJAtavizeSavALA jIvone=deva-guru Adi vizeSanA parijJAnanA abhAvavALA jIvone, prAthamika dharmane AzrayIne=prathama bhUmikAnA Arabdha evA sthUla dharmane AzrayIne, yogarUpa prAsAdanI prathama bhUmikAne ucita AcArarUpa pUrvasevAmAM sarva deva-guru AdinI zraddhArUpa anAbhigrahikamithyAtva hitakArI kahevAyuM che; kema ke anuSaMgathI=sarva devAdine namaskArAdi karavAnA anuSaMgathI, sudevAdiviSayaka paNa bhaktinuM hetupaNuM che. ahIM prazna thAya ke sarva devo sudeva nathI, sarvaguru suguru nathI ane sarvadharma sudharma nathI. tethI sarva deva, guru AdimAM zraddhAna hitakArI kaI rIte thaI zake ? mATe vizeSamAM ja zraddhAna hitakArI che ema svIkAravuM joIe. e prakA2nI zaMkAnA nivAraNa mATe bIjo hetu kahe che - vizeSa zraddhAnanuM paNa="A ja deva, A ja guru ane A ja dharma suMdara che" e prakAranA vizeSa zraddhAnanuM paNa, dazAbhedathI=sUkSmaprajJArUpa dazAbhedathI, guNapaNuM che. te=pUrvasevAmAM sarva devaguru Adi zraddhAnarUpa anAbhigrahikamithyAtva hitakArI che ema pUrvamAM kahyuM te, yogabiMdumAM kahyuM che. have deva-pUjAvidhine kahe che - "zobhana puSpa, bali, vastra ane stotro vaDe devonuM zauca-zraddhAthI samanvita evuM pUjana jANavuM."||116||
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 jAti, zatapatrAdithI utpanna thayelAM evAM puSpo vaDe, pakvANa phalAdi upahArarUpa bali vaDe, vastro vaDe ane stotrarUpa stavano vaDe pUjana jANavuM ema avaya che. zlokamAM be '' zabda ane veva' zabda samuccaya arthamAM che-puSpAdi sarvanA samuccaya karavA mATe che. vaLI puSpAdi zobhana joIe ema kahyuM te zobhanano artha kare che - AdarathI upahitapaNA vaDe suMdara evAM puSpAdi sarva vaDe pUjana karavuM joIe. ' konuM pUjana karavuM joIe ? ethI kahe che - ArAdhyamAna evA devatAonuM pUjana jANavuM. kevuM pUjana ? ethI kahe che - zauca ane zraddhAthI yukta pUjana jANavuM. zaucathI zarIra, vastra, dravya ane vyavahArazuddhirUpa zaucathI, ane zraddhAthI=bahumAnathI, samavitayukta, pUjana jANavuM. II116II "avizeSathI athavA adhimuktinA vazathI sarva devonuM pUjana jANavuM, ema zloka-116 sAthe saMbaMdha che. je kAraNathI mahAtmA evA gRhasthone sarva devo mAnanIya che."II117nA avizeSathI sAdhAraNa vRttithI =koI devamAM pakSapAta karyA vagara samAna pravRttithI, sarva devone pAragata, surata, hara, hari, hiraNyagarbhadirUpa sarva devonuM pUjana jANavuM, ema zloka-116 sAthe saMbaMdha che. pakSAntarane kahe che-pUrvamAM sarvadevane avizeSathI pUjana karyuM enA karatAM anya pakSane kahe che. athavA adhimuktinA vazathI=jene je devamAM atizaya zraddhA che tenA vazathI, sarva devonuM pUjana jANavuM, ema zloka-116 sAthe saMbaMdha che. kema badhAM devone pUjavA joIe ? ethI kahe che - =je kAraNathI, gRhasthone hajI paNa koI paNa prakAranA matimohane kAraNe anirNAta devatAvizeSavALA gRhastha evA mahAtmAone paraloka pradhAnapaNAne kAraNe prazasta AtmAone, ukta svarUpavALA sarva devo mAnanIya cheka gaurava karavA yogya che. ll117nA A paNa=sarva devone gRhasthoe pUjavA joIe e paNa, evuM kema ? ethI kahe che - jeo sarva devone namaskAra kare che. eka devane samAzrita nathI teo jitendriya, jitakrodhavALA evA teo durgone=narakAdi vAtone tare che.ll118 jeo sarva devone namaskAra kare che, vyatirekane kahe che. koI eka devane samAzrita vartatA nathI. je kAraNathI jita indriya-vALA=nigraha karelI indriyovALA, jitakrodhavALA=abhibhava karAyelA kopavALA evA teo sarva devane namaskAra karanArA, durgone=narakAdi pAtAdirUpa Apattione. atitare che oLaMge che. [118 'nanuthI zaMkA kare che ke lokamAM vyavahArane pAmatA=A deva che e prakAre vyavahArane pAmatA, evA te sarva paNa devo muktipathamAM prasthita evA jIvone anukUla AcaraNAvALA nathI ja. ethI kevI rIte avizeSathI namaskaraNIya che ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che -
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 135 "cAri saMjIvanI cAra nyAya A=avizeSathI devatAnA namaskaraNIyatAno upadeza, saMtone abhimata che. anyathA-cAri saMjIvanI cAra nyAya vagara, ahIM-devatA pUjanAdimAM, ISTa siddhi na thAya vizeSathI AdidhArmikone A upadeza Apavo joIe." II119 pratItarUpa evI cArinI madhyamAM saMjIvanI auSadhivizeSa, cArisaMjIvanI che. teno cAra-tenuM caraNa, te ja cAyaHdAMta, che. te cArisaMjIvanIcAracAya. evo A=avizeSathI sarva devatAnA namaskaraNIyatAno upadeza, saMtone=ziSTone, abhimata che. zlokanA pUrvArdhano artha karyA pachI teno bodha karAvavA arthe kahe che ke bhAvArtha kathAgamya che. ane te kathA A kahevAya che - svastimatI nAmanI manuSyothI yukta nagarI che. temAM koIka brAhmaNInI putrI hatI. teNInuM ja=brAhmaNInI putrInuM ja, gataavadhivALA=atyaMta, premanuM sadA parama pAtra sakhI hatI. te baMnenA vivAhanA vazathI bhinna sthAnamAM nivAsIpaNuM thayuM. eka vakhata dvijaputrI "kevI rIte sakhI rahe che ?" e pramANe ciMtAparAyaNa thaI. ethI mahemAna thaIne gaI. ane viSAdajaladhimAM nimagna evI ta=sakhI, teNI vaDe=brAhmaNaputrI vaDe, jovAI. tethI he sakhI ! tuM kema atyaMta ciMtAtura vadanavALI che ? tema puchAyuM. teNI vaDe sakhI vaDe, kahevAyuM "pApanA ghara jevI huM patinI durbhagatAne pAmelI chuM". "he sakhI ! tuM viSAda kara nahi, A viSAda viSathI nirvizeSa samAna che. tArA patine mUlikAnA baLathI huM baLada karuM chuM". teNIne te mUlikA ApIne potAnA ghare gaI. tyAra pachI duHkhI mAnasavALI evI A=sakhIe, tene=mUlikAne, tene patine, ApI. tyAra pachI UMcA skaMdhavALo baLada teno pati thayo. ane tarata ja te sakhI hadayamAM viSAda pAmI ke sarva kAryamAM asamartha evo A pati kevI rIte thAya ? ane gAyanA samudAyanI aMdara bahAra carAvavA mATe te=pati, haMmezAM teNI vaDe AraMbha karAyo. eka divasa vaDanI nIce teeteno pati vizrAma pAmyo. te vaDanI zAkhAmAM koIka rIte vizrAnta thayelA nabhaccAri mithunanA paraspara vAtanA prakramamAM puruSe kahyuM. "ahIM-vRkSa nIce, A baLada svabhAvathI nathI paraMtu vaiguNyathI karAyo che." tenI patnIe pUchayuM, "pharI A baLada puruSa kevI rIte thAya?" "bIjI mUlikAnA upayogathI." (A baLada puruSa thAya.) "te mUlikA kyAM che?" "A vRkSanI nIce che. A sAMbhaLIne vidyAdharanA vacanane sAMbhaLIne, pazcAttApita mAnasavALI pazunI te patnI abhedajJAnane kAraNe sarva paNa cArAne tene baLadane, carAvavA mATe pravRtta thaI. mUlikAnA bhogathI tarata A puruSa thayo. jema mUlikAnA bhedane nahIM jANatI evI teNI vaDe pharI manuSyapaNAnI prApti mATe pazu sarvathI cAro carAvAyo. tema dharmaguru pazuprAyaH evA ziSyane devapUjAdi vidhimAM vizeSathI pravRttimAM akSama jANIne viziSTa sAdhyanI siddhi mATe sAmAnya devapUjAdimAM pravRttine karAvatA paNa dharmaguru thoDA paNa doSabhAgI na thAya. "ti' zabda kathAnakanI samApti mATe che. gAthAnA pUrvArdhano artha karyA pachI have avazeSa bhAgane artha kare che - vipakSamAM cAri saMjIvanI cAra nyAyathI sarva devatAnA namaskArano upadeza na ApavAmAM Ave e rUpa vipakSamAM, bApane kahe che - anyathA-cArisaMjIvanIcAracAya vagara, ahIM prastuta evA devapUjAdimAM, viziSTa mArgamAM avatArarUpa ISTasiddhi na ja thAya. A upadeza je pramANe jeone=je jIvone, Apavo joIe, tene kahe che - vizeSathI=samyagdaSTi Adi ucita dezanAnA parihArarUpa vizeSathI, AdidhArmikone=prathama ja AraMbha karAyelA skUla dharmAcAravALA jIvone, A upadeza Apavo joIe, ema anvaya che. kema teone samyagdaSTi Adi ucita dezanAnA parihArathI upadeza Apavo joIe ? tethI kahe che -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 teo=AdidhArmika jIvo, atyaMta mugdhapaNAne kAraNe koI devatAvizeSane nahIM jANatA vizeSa pravRttine haju paNa yogya nathI=sudevAdine ja namaskAra karavA joIe, anyane nahIM e prakAranI vizeSa pravRttine hajI yogya nathI, paraMtu sAmAnyarUpa ja pravRtti yogya che=sudeva=kudevAdi vibhAga vagara sAmAnyarUpa ja namaskArAdi pravRttine yogya che. 1199611 136 to kyAre vizeSathI=sudeva ane kudevanA vibhAgarUpa vizeSathI, pravRtti svIkArAya che ? e pramANe AzaMkA karIne kahe che - 1 guNAdhikyanA parijJAnathI ane potAnA AcAranuM adhikapaNuM hote chate tenAthI=arihaMtAdithI, anya evA devonA adveSathI vizeSamAM paNa=arihaMtAdimAM paNa, A=pUjana, icchAya che. 120aa guNAdhikyanA parijJAnathI=devatAntarathI guNavRddhino avagama hovAthI=anyadarzananA devo karatAM arihaMtAdimAM ghaNA guNono avagama hovAthI, vizeSamAM paNaarihaMtAdimAM paNa, A=pUjana, icchAya che. vaLI sAmAnyathI zuM kahevuM ? AdidhArmika jIvone sAmAnyathI A pUjana icchAya che. enuM zuM kahevuM ? e 'vi' zabdano artha karyo che. kevI rIte vizeSamAM A pUjana icchAya che ? tethI kahe che tadanyonA=pUjyamAna evA tIrthaMkara devatAthI vyatirikta evA buddhAdi devatAntaronA, adveSathI=amatsarathI, A pUjana icchAya che, ema anvaya che. 'tathA' zabda vizeSaNanA samuccaya mATe che. te vizeSaNa batAve che AtmAnuM=potAnuM, devatAntarone AzrayIne AcAranuM adhikapaNuM hote chate anya devonA amatsarathI A pUjana icchAya che, ema anvaya che. / / 120 / / - ahIM=zrloka-120mAM, AdidhArmikane vizeSanI ajJAnadazAmAM=anya devo karatAM tIrthaMkaranA vizeSanI ajJAna dazAmAM, sAdhAraNa devabhakti ja kahevAI che. dAnAdhikAramAM pAtra bhakti paNa AnI=AdidhArmikanI, vizeSanA ajJAnamAM=supAtra ane kupAtrarUpa vizeSanA ajJAnamAM, sAdhAraNa ja kahevAI che=sarva darzanavALA tyAgIonI sAdhAraNa bhakti ja kahevAI che. ane tenA jJAnamAM=kupAtra karatA supAtranA bhedanA jJAnamAM, vizeSathI kahevAI che=supAtranI ja bhakti karavI joIe e pramANe vizeSathI bhakti kahevAI che, te A pramANe - vratamAM rahelA, liMgi=sAdhu vezamAM rahelA pAtra che--avizeSathI pAtra che=koI paNa darzanamAM rahelA hoya to AdidhArmikane bhaktine pAtra che, vaLI vizeSathI svasiddhAMtanA avirodhathI jeo sadA ja varte che teo pAtra che. 1192211 vratamAM rahelA=hiMsA, amRtAdi pApasthAnakanI virativALA, liMgIvrata sUcaka tevA prakAranA vastravALA pAtra che=avizeSathI bhaktine pAtra che. AmAM paNavratadhArInI bhaktimAM paNa, vizeSane kahe che. apAcaka=svayaM pAkane nahIM karanArA, vaLI upalakSaNathI bIjA dvArA pAkane nahIM karAvanArA ane pAka karanArAnI anumodanA nahIM karanArA evA liMgI ja vizeSathI pAtra che. ane svasiddhAMtanA avirodhathI=jaina zAstramAM kahevAyelI kriyAnA anullaMghanathI jeo sadA ja=sarvakAla ja, varte che=pravRtti kare che, teo bhaktine pAtra che. / / 122 / / bhAvArtha: je jIvomAM mithyAtvanI maMdatA che ane tenA kAraNe tattvanI jijJAsAdi guNo thayA che tevA jIvo
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 137 jyAM sudhI deva-guru AdinuM vizeSa svarUpa jANatA na hoya tyAM sudhI teone mATe sarva devanA namaskAra karavArUpa ane sarva guruonI bhakti karavArUpa ane sarva darzanamAM je tapa-tyAgAdinAM vacano che te rUpa dharma pratye ruci karavArUpa je anAbhigrahikamithyAtva che te teone hitakArI che; kema ke yogamArganI prathama bhUmikAne ucita AcArarUpa pUrvasevAmAM te prakAranI AcaraNA jIvanA hitanuM kAraNa bane che. kema hitanuM kAraNa bane che ? te kahe che - te bhUmikAmAM sarva devone namaskAra karavAthI AnuSaMgikarUpe vItarAga pratye paNa bhakti thAya che. ane te bhUmikAmAM sarva devo pratye ruci ka2vAthI madhyasthabhAva vRddhi pAme che. ane vizeSano bodha nahIM hovA chatAM sva-sva kulAcAra pramANe pakSapAta karavAthI madhyastha bhAva nAza pAme che. mATe vizeSanI ajJAna dazAmAM tevA jIvone sarva devonI pUjA karavAthI lAbha thAya che. tenI puSTi karavA arthe yogabiMdumAM kahela che ke vizeSanI ajJAna dazAvALA jIvoe avizeSathI sarva devonI upAsanA karavI joIe ane koI jIvane potapotAne abhimata evA deva pratye adhika zraddhA hoya to te devanI vizeSa pUjA kare topaNa sAmAnyathI sarva devonI pUjA ka2vI joIe; kema ke AdyabhUmikAvALA jIvo mATe sarva devo upAsyarUpe mAnya che. ane te prakAre sarva devonI upAsanA karavAthI vicAryA vagara sva-sva darzananA pakSapAtano pariNAma dUra thAya che. ane madhyasthatApUrvaka A deva guNasaMpanna che mATe huM temanI bhakti karIne guNanI vRddhi karuM tevo Azaya thavAthI teo indriya ane kaSAyanA vijayavALA bane che. jethI narakapAtAdithI rakSaNane prApta kare che. mATe Adya bhUmikAvALA jIvone cArisaMjIvanIcA2nyAyathI sarva devone namaskAra ka2vA joIe. upadezakoe paNa tevA jIvone samyagdaSTi Adi ucita dezanAnA parihArapUrvaka sarva devone namaskA2 ka2vAno upadeza Apavo joIe. AnAthI e prApta thAya ke je jIvomAM sudeva-kudevanA svarUpano nirNaya karavA mATe buddhino vikAsa thayelo che ane yogya upadezaka temanI bhUmikAnusAra sudeva-kudevanA svarUpano bodha karAve to teo samyaktvAdi guNone prApta kare tevA che te jIvone sudeva-suguru-sudharmanuM svarUpa upadezake batAvavuM joIe. paraMtu jeo atyaMta mugdha mativALA che teo sudevAdinA bhedane samajI zake tevA nathI tevA jIvone guNa pratye pakSapAta karAvavA arthe ane madhyasthatApUrvaka guNane jANavA mATe yatna kare tevA karAvavA arthe sarva devone namaskA2 ka2vAnuM ja yogya upadezaka kahe che jethI sarva devomAM vartatA saMsArathI atItabhAvarUpa guNone khyAlamAM rAkhIne teo pratye AdaravALA te jIvo thAya che. sarva devo sAdhanA karIne saMsArathI atIta avasthAne pAmelA che. AthI ja teo saMsAranA kAraNarUpa hiMsAdi pAponA tyAgano ane ahiMsAdi dharmanA sevanano upadeza Ape che. ane svayaM te dharmane sevIne teo mukta thayA che tema te te darzanavALA mAne che. mATe teonI upAsanA karIne huM paNa indriya ane kaSAyono jaya karIne Atmahita sAdhuM tevI buddhi karIne te jIvo kalyANane prApta kare che. vaLI AdidhArmika jIvo sarva deva-gurunA paricayanA baLathI jyAre anya sarva devo karatAM arihaMtAdinA guNAdhikyanuM parijJAna kare che tyAre teo sarva devonI upAsanA choDIne arihaMtanI ja upAsanA kare ane sugurunI ja bhakti kare
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 12 te ucita che. te pUrve sarva devone namaskA2 ka2vArUpa anAbhigrahikamithyAtva che, te paNa teone madhyastha guNanI vRddhi dvArA hitanuM kAraNa che. mATe mithyAtvamaMdatAmAM vartato madhyasthabhAva samyaktvanI prAptinuM kAraNa bane che. TIDA : itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri sampannam tathA cAnAbhigrahikamapyAbhigrahikakalpatvAttIvrameveti 'sunizcitamityAdi' ( ayoga vya0 dvA. 27) saMmatipradarzanapUrvaM yaH prAha tannirastaM, mugdhAnAM svapratipattau tasya guNatvAt, sunizcitamityAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva doSatvapratipAdanAd na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdRSTeriva duSTeti zaGkanIyaM, avasthAbhedena doSavyavasthAnAd, anyathA sAdhoriva samyagdRzaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTaM syAditi vibhAvanIyam etena pRthivyAdyAraMbhapravRttApekSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zobhanaH, devAdizubhagatihetutvAt, ityasat, tathAbhUtAdhyavasAyasya zobhanatve samyaktvoccAre 'No kappai aNNautthie vA0' ityAdirUpeNa mithyAtvapratyAkhyAnAnupapattiprasakteH na hi zubhAdhyavasAyasya taddhetorvA pratyAkhyAnaM saMbhavati, tataH zubhAdhyavasAyo'pi teSAM pApAnubandhipuNyaprakRtihetutvena narakAdinibandhanatvAnmahAnarthahetureva, na hyatrApekSikamapi zubhatvaM ghaTate, svastrIsaGgaparityAgena parastrIsaGgapravRttasyeva bahupApaparityAgamantareNAlpapApaparityAgasyAzubhatvAd, ata eva pRthivyAdyAraMbhapravRttasyApi samyagdRzo'nyatIrthikadevAdyArAdhanaparityAgopapattiH iti parasyaikAntAbhinivezo nirastaH, utkaTamithyAtvavantaM puruSaM pratItya nijanijadevAdyArAdhanApravRttermahA'narthahetutve'pyanAgrahikamAdidhArmikaM prati tathAtvasyAbhAvAt, tasyAvizeSapravRtterdurgataraNahetutvasya haribhadrasUribhirevoktatvAt, pratyAkhyAnaM ca pUrvabhUmikAyAM zubhAdhyavasAyatorayuttarabhUmikAyAM svapratipannavizeSadharmapratibandhakarUpeNa bhavati, naitAvatA pUrva bhUmikAyAmapi tasya vilopo yuktaH, yathA hi-pratipannakRtsnasaMyamasya jinapUjAyAH sAkSAtkaraNaniSedhAt, tasya svapratipannacAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatAM zrAddhAnAM na tadanaucityaM tathA pratipannasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhakaviparyAsahetutvenAvizeSapravRtteH pratyAkhyAne'pi nAdidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhakteH pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyatvApattiriti cet ? na, sAmAnyapravRttikAraNatadupadezAdinA tadanumodyatAyA iSTatvAt, kevalaM samyaktvAdyanugataM kRtyaM svarUpeNApyanumodyamitaracca mArgabIjatvAdinetyasti vizeSa ityetaccAgre samyag vivecayiSyAmaH / / 12 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 139 TIkArya : yaM vAsthAnAmibradipi.... vivecaciyAma: II ane A rIte pUrve yogabiMdunI sAkSIthI spaSTatA karI e rIte, AnuM AdidhArmikatuM, anAbhigrahika paNa guNakArI prApta thayuM. ane te rIte anAbhigrahikamithyAtva guNakArI che te rIte, anAbhigrahika paNa Abhigrahika tulyapaNuM hovAthI tIvra ja che. e pramANe "sunizcimacaddhi gAthAnI saMmati batAvavApUrvaka je kahe che, te nirasta jANavuM; kema ke mugdha jIvone potAnA svIkAramAM tenuM anAbhigrahikamithyAtvanuM, guNapaNuM che. ahIM prazna thAya ke to pachI ayogavyavacchedabatrIzImAM "sunizcita ityAdi dvArA sarva darzana pratyenA mAdhyathyane doSarUpa kema kahela che ? tenA samAdhAnarUpe hetu kahe che - sunizcita ItyAdi zloka dvArA vizeSa jANanAranA mAyAdi dvArA mAdhyazmanA pradarzananuM ja doSapaNAnuM pratipAdana che. ane AvI AdidhArmikanI, samyagdaSTinI jema avizeSa pratipatti=sarva darzano sArAM che e prakArano avizeSa svIkAra, duSTa che. ema zaMkA na karavI; kema ke avasthAnA bhedathI=AdidhArmika karatAM samyaphatatvanI prAptirUpa avasthAnA bhedathI, doSanuM vyavasthApana che=sarva darzanone suMdara svIkAravAmAM mithyAtvarUpa doSanuM kathana che, anyathA=avasthAnA bhedathI sarva darzana suMdara che ema svIkAravAmAM doSanI prApti na hoya to, sAdhunI jema samyagdaSTine sAkSAt deva-pUjAdi paNa duSTa thAya ema vibhAvana karavuM. AnA dvArA pUrvamAM kahyuM ke A rIte AdidhArmikanuM anAbhigrahikamithyAtva guNakArI prApta thayuM enA dvArA parano ekAMta abhiniveza=para evA koIka pUrvapakSIno "anya evA darzananA devone namaskAra karavo ekAMte duSTa che' e prakArano abhiniveza, nirasta jANavo, ema avaya che. parano ekAMta abhiniveza zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - pRthvI AditI AraMbhanI pravRttinI apekSAe potapotAnA devonI ArAdhanAmAM pravRtta evA jIvono adhyavasAya zobhana che; kema ke devAdi zubhagatinuM hetupaNuM che. ema kahIne sarva devatAone namaskAra karavAnI kriyA suMdara che ema jeo kahe che te asat che. sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya kema suMdara nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape che - tevA prakAranA adhyavasAyanuM potapotAnA devanI ArAdhanAnI pravRttinA adhyavasAyanuM, zobhanapaNuM hote chate samyaktanA uccAraNanA kALamAM 'no vapUrU sthigvA ItyAdi AlAvAthI mithyAtvanA pratyAkhyAnanI anupapattinI prasakti che=mithyAtvanuM paccakakhANa karAya che te saMgata thAya nahi. kema samyakta uccarAvatI vakhate sarva devone namaskAra karavArUpa mithyAtvanuM paccakhANa saMgata thAya nahi ? temAM yukti batAve che - "zubha adhyavasAyanuM athavA zubha adhyavasAyanA hetunuM sarva devone namaskAra karavArUpa zubha adhyavasAyanuM ke sarva devone namaskAra karavArUpa zubha adhyavasAyanA heturUpa pravRttinuM pratyAkhyAna thAya
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 nahi. tethI samyakta uccarAvavAnA kALamAM sarva devone namaskAra nahi karavAnuM paccakakhANa karAya che tethI, teono zubha adhyavasAya paNa=mithyASTione potAnA devatAone namaskAra karavAno zubha adhyavasAya paNa, pApAnubaMdhI puNyaprakRtinuM hetupaNuM hovAne kAraNe narakAdinuM kAraNa paNuM hovAthI mahAanarthano hetu ja che. ahIM potapotAnA devone namaskAra karavAmAM, ApekSika paNa zubhapaNuM ghaTatuM nathI; kema ke svastrInA saMganA parityAgathI parastrInA saMgamAM pravRta puruSanI jema bahu pApanA parityAga vagara alpa pApanA parityAganuM azubhapaNuM che-potapotAnA devone namaskAra karavArUpa bahu pApanA parityAga vagara pRthvI AdinA AraMbharUpa alpa pApanA parityAganuM azubhapaNuM che. AthI jamithyAdRSTi devone namaskAra karavo e pRthvI Adi AraMbha karatAM adhika pApa che AthI ja, pRthvI Adi AraMbhamAM pravRtta evA paNa samyagdaSTi jIvonI avyatIrthika devAdinI ArAdhanAnA parityAganI upapatti che" e pramANe parano ekAMta abhiniveza tirasta che; kema ke utkaTa mithyAtvavALA puruSane AzrayIne potapotAnA devatAdinI ArAdhanAnI pravRttinuM mahAanarthanuM hetupaNuM hovA chatAM paNa anAbhigrahika AdidhArmikane AzrayIne tathAno abhAva che=mithyAdi devone karAyelA namaskArano mahA anarthano abhAva che. kema AdidhArmikanI mithyASTi devone namaskAranI pravRtti mahA anarthano hetu nathI ? emAM yukti batAve che - tenI=AdidhArmikatI, avizeSathI pravRttinuM sarva devone namaskArarUpa avizeSathI pravRttinuM, durga taraNanA hetutvanuM tarakapAtAdi durgataraNanA hetutvanuM, haribhadrasUri vaDe uktapaNuM che. ane pUrva bhUmikAmAM zubha adhyavasAyanA hetunuM paccakakhANa uttara bhUmikAmAM pote svIkArelA vizeSa dharmanA pratibaMdhakarUpe thAya che. eTalAthI uttarabhUmikAmAM pote svIkArelA vizeSa dharmanA pratibaMdhakarUpe jenuM pratyAkhyAna thatuM hoya eTalAmAtrathI, pUrva bhUmikAmAM paNa teno vilopa karavo yukta nathI. je pramANe svIkArAyelA saMpUrNa saMyamavALA sAdhune jinapUjAnA sAkSAtakaraNano niSedha hovAthI tene sAdhune, pote svIkArelA cAritranA virodhI evA puSpAditA grahaNarUpe tenuM pratyAkhyAta hovA chatAM paNa deza saMyamavALA zrAvakone tenuM jinapUjAnuM, anucitapaNuM nathI, te pramANe svIkArelA samyagdarzanavALA jIvone potAnA vaDe svIkArAyelA samyaktanA pratibaMdhaka evA viparyAsanA hetupaNAthI avizeSathI pravRttinuM sarva devone namaskAra karavArUpa avizeSathI pravRttinuM, pratyAkhyAna hovA chatAM paNa AdidhArmika jIvone tenuM anucitapaNuM avizeSathI sarva devone namaskAra karavAnI pravRttinuM anucitapaNuM, nathI, e pramANe vibhAvana karavuM. 'tathI zaMkA kare che ke A rIte pUrvamAM sthApana karyuM e rIte, AdidhArmikane devAdi sAdhAraNa bhaktinuM sarva devone pUjavArUpa sAdhAraNa bhaktinuM, pUrvasevAmAM ucitapaNuM hote chate zrAvakonI jinapUjAnI jema sAdhune sAkSAt tenI akaraNavyavasthAmAM paNa sAkSAt pUjAtI akaraNanI maryAdAmAM
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 141 paNa tenI jema=sAdhune jinapUjAnI anumodanA che tenI jema, anumodhatvanI Apatti che=AdidhArmikanI sarva devone namaskAra karavAnI kriyAnI samyagdaSTi Adine anumodyatvanI Apatti che. e pramANe koIka kahe to graMthakArazrI kahe che - ema nahi kahevuM; kema ke sAmAnya pravRttinA kAraNa evA tenA upadezAdi dvArA=sarva devone namaskAra karavArUpa sAmAnya pravRttinA kAraNa evA AdidhArmika apAtA evA upadezAdi dvArA, tenI anumodanAnuMAdidhArmikatI sarva devone namaskAra karavAnI pravRttinI anumodanAnuM, iSTapaNuM che. phakta samyaktAdi anugata kRtya=samyaktanuM poSaka evuM devapUjAnuM kRtya, svarUpathI paNa anumogha che=sAdhu vaDe svarUpathI paNa anumodha che, ane Itara sarva devone namaskAra karavArUpa Itara kRtya, mArga bIjatvAdithI anumogha che. svarUpathI anumogha nathI. e pramANe vizeSa che. ene AgaLa ame samyam vivecana karIzuM. II12aa bhAvArtha : graMthakArazrIe atyAra sudhI varNana karyuM e rIte AdidhArmikamAM vartatuM anAbhigrahikamithyAtva paNa guNakArI che sarva devone namaskAra karavA dvArA vartato sarva devo pratye madhyasthabhAva tattvanI jijJAsArUpa guNane kAraNe samyaktanI prAptirUpa guNane karanAro thAya che. A kathanathI AgaLamAM je graMthakArazrI kahe che te kathanano nirAsa thAya che. ane te kathana e che ke ayogavyavaccheda dvArnAizikAmAM kahyuM che ke "je jIvo bhagavAnanA ane anyadarzananA devomAM samAnatAne jonArA che teo kAca ane maNine samAna jonArA che. mATe teo bhagavAna pratye matsaravALA che." A prakAranA vacananI sAkSI ApIne koIka pUrvapakSI kahe che ke anAbhigrahika mithyASTi jIvo paNa sarvadevone samAna mAnanArA che mATe Abhigrahika mithyASTi jIvo jevuM ja anAbhigrahikamithyAtva paNa tIvra ja che. A mata anAbhigrahikamithyAtva guNakArI che. ema kahevAthI nirasta thAya che; kema ke anAbhigrahika mithyAdRSTi jIvo mugdha ane tattvanA jijJAsu hoya che. vizeSa bodhanA abhAvane kAraNe madhyasthatApUrvaka sarva devone mokSa prApti arthe upAsya svIkAre che. tethI tattvanA arthI evA teonI sarva devonI upAsanA guNane karanArI thAya che. ahIM prazna thAya ke ayogavyavaccheda kAtrizikAmAM sarva devo pratyenA mAdhyathyane doSarUpa kema kahela che ? tethI graMthakArazrI kahe che - jeonI pAse vizeSa prajJA che teo anya devo karatAM vItarAga devanI vizeSatAne jANanArA che chatAM mAyAdi dvArA sarva devo pratye mAdhyacya batAve che. teonA madhyasthabhAvane dvAaizikAmAM doSarUpa kahela che. ahIM prazna thAya ke samyagdaSTi jIvone sarva devone namaskAra karavAno pariNAma jema duSTa che tema AdidhArmikane paNa sarva devone namaskAra karavAno pariNAma duSTa svIkAravo joIe. tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - avasthAbhedathI doSanI prApti che. arthAt samyagdaSTi jIvo anya devo karatAM vItarAganA svarUpanA bhedane jANI zake evI nirmaLa dRSTivALA che tethI teone sarva devone tulya svIkAravA doSarUpa bane paraMtu
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 AdidhArmika jIvo anyadarzananA devo karatAM vItarAganA svarUpane vizeSathI jANI zake tevI nirmaLa dRSTivALA nathI paraMtu sarva devoe saMsAranA uccheda arthe mokSamArgano upadeza Apyo che ane svayaM mokSamArganI sAdhanA karIne mokSamAM gayA che mATe teo upAsya che tevo sAmAnya bodha varte che. tethI madhyasthatApUrvaka sarva devone namaskAra kare temAM doSa nathI. jema jinanI upAsanA karanAra paNa RSabhadeva bhagavAna ke vIra bhagavAna Adi 24 tIrthaMkaronI samAnarUpe upAsanA kare temAM doSa nathI tema mokSanA arthI evA AdidhArmika mATe paNa sarva devone namaskAra ka2vAmAM doSanI prApti nathI. jo evuM na mAnavAmAM Ave ane kahevAmAM Ave ke anyadarzananA devo sudeva nathI mATe teone namaskAra karavAthI AdidhArmika jIvone paNa doSanI ja prApti che, to sAdhune sAkSAt devapUjAdi kRtyo duSTa che tema samyagdaSTine paNa sAkSAt devapUjAdi kRtyo duSTa che tema mAnavuM paDe. tethI jema sAdhune mATe sAkSAt devapUjAdi kRtyo duSTa hovA chatAM samyagdaSTine mATe sAkSAt devapUjAdi kRtyo guNakArI che tema samyagdaSTine sarva devone namaskAra karavo duSTa hovA chatAM AdidhArmikane sarva devone namaskA2 ka2vo e guNakArI che. 142 AnA dvArA=pUrve sthApana karyuM ke AbhigrahikamithyAtva guNakArI che tenA dvArA, parano ekAMta abhiniveza nirasta che, tema anvaya che. ane te parano ekAMta abhiniveza batAvatAM kahe che. para mAne che ke anyadarzananA devane namaskA2 ka2vo e ekAMta duSTa che. kema anyadarzananA devane namaskAra karavo ekAMta duSTa che ? e sthApana karavA arthe 52 kahe che jeo anyadarzananA devone namaskAranI kriyA zubha mAne che teo kahe ke pRthvI AdinA AraMbha pravRttinI apekSAe potapotAne abhimata evA buddhAdi devatAnI ArAdhanamAM pravRtta evA jIvono adhyavasAya suMdara che; kema ke devAdi zubhagatino hetu che. A prakAranuM teonuM kathana asat che. pUrvapakSano Azaya e che ke jeA tIrthaMkara sivAya anya potapotAne abhimata evA devatAonI ArAdhanA mATe pravRtta hoya tyAre teo pRthvI Adi AraMbhanI pravRtti karatA nathI ane je jIvo pRthvInA AraMbha AdinI pravRtti kare che te jIvonI AraMbhanI pravRtti karatAM potapotAnA upAsya devanI ArAdhanAnI pravRttino adhyavasAya suMdara che; kema ke upAsya evA devanI bhaktinA adhyavasAyathI devAdi zubhagatinI prApti thAya che. tema kahIne sarva devone namaskAra karavAnI pravRtti ucita che ema jeo sthApana kare che teonuM te kathana mithyA che. kema mithyA che ? temAM yukti batAvatAM pUrvapakSI kahe che sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya jo suMdara hoya to je jIvo samyaktvanuM uccaraNa kare che te jIvo 'Lo ppapha aLa utthiNa vA' ityAdi AlAvA dvArA je mithyAtvanuM pratyAkhyAna kare che te saMgata thAya nahi. kema saMgata thAya nahi ? temAM yukti batAvatAM kahe che ke zubha adhyavasAyanuM ke zubha adhyavasAyanA kAraNIbhUta ucita pravRttinuM paccakkhANa karAtuM nathI. tethI sarva devone namaskAra karavAmAM je zubha adhyavasAya che te sarva devone namaskAra karanArA jIvone pApAnubaMdhI puNyaprakRtinA baMdhano hetu che. mATe te zubha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 adhyavasAyathI tuccha devAdi bhavanI prApti pachI narakAdi bhavonI prApti thaze. mATe sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya mahA anarthano hetu ja che. mATe sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya zubha kahI zakAya nahi. AthI ja samyakta uccarAvatI vakhate tenuM paccakhkhANa karAya che. ahIM koIka kahe ke sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya samyagdaSTi jIvonI apekSAe azubha hovA chatAM AdidhArmika jIvonI apekSAe zubha che. tenuM nirAkaraNa karatAM pUrvapakSI kahe che ke sarva devone namaskAra karavAnA adhyavasAyamAM ApekSika zubhapaNuM paNa ghaTatuM nathI. jema koI svastrInA saMgano parityAga kare ane parastrInA saMgamAM pravRtti kare, te puruSane svastrInA saMganA parityAgano zubha adhyavasAya che tema kahI zakAya nahIM tema pRthvI AdinA AraMbhano tyAga karIne kudevanI upAsanA karavAno adhyavasAya suMdara che tema kahI zakAya nahi; kema ke ghaNAM pApanA parityAga vagara alpa pApanA tyAganuM zubhapaNuM nathI arthAt kudevane namaskArarUpa ghaNAM pApanA tyAga vagara kudevanA namaskArakALamAM pRthvI Adi AraMbharUpa alpa pApano parityAga azubha ja che. AthI ja=kudevane namaskAranI pravRtti pRthvI Adi AraMbha karatAM paNa adhika pAparUpa che AthI ja, pRthvI AdinI AraMbhanI pravRtti karanArA paNa aviratasamyagdaSTi jIvo anya devonI ArAdhanAno parityAga kare te saMgata thAya che. A prakArano parano ekAMta abhiniveza che. arthAt anya devonI ArAdhanA karavI e ekAMta asuMdara che evo abhiniveza che. te pUrvanA kathanathI nirAkRta thAya che, kema ke pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke jijJAsAdi guNovALA jIvone sarva devonA namaskAra karavArUpa anAbhigrahika mithyAtva che te paNa samyaktanI prAptinuM kAraNa hovAthI guNakArI che. mATe devanA vizeSa svarUpane jANanArA evA samyagdaSTi jIvone sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya asuMdara che topaNa AghabhUmikAvALA mugdha jIvone sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya madhyastha pariNatinuM kAraNa hovAthI suMdara che. ' vaLI pUrvapakSano ekAMta abhiniveza ucita nathI temAM yukti ApatAM graMthakArazrI kahe che. utkaTa mithyAtvavALA puruSane AzrayIne potapotAnA devatAnI ArAdhanAnI pravRttinuM mahA anarthanuM hetupaNuM che topaNa anAbhigrahika evA AdidhArmika jIvane AzrayIne sarva devatAnA ArAdhanAnI pravRtti anarthano hetu nathI; kema ke tevA jIvo pakSapAta vagara sarva devone namaskAra kare tenAthI ja teo narakapAtAdi durganA taraNane prApta kare che ema haribhadrasUrie kahyuM che. AnAthI e prApta thAya ke jeo utkaTa mithyAtvavALA che teo atattvanA anivartanIya AgrahavALA che. ane tevA jIvo kadAca vIra bhagavAnanI upAsanA karatA hoya ke buddhAdi anya devonI upAsanA karatA hoya topaNa teone atattvano pakSapAta hovAthI teonI potapotAnA devonI ArAdhanAnI pravRtti mahA anarthano hetu che; kema ke devanI upAsanAkALamAM paNa atattva pratyeno teone utkaTa rAga che. ane jeo tattvajijJAsAdi guNovALA che ane kayA devo sudeva che ? ane kayA devo kudeva che teno vizeSa nirNaya jeone nathI tevA jIvo sarva devo pratye madhyasthavRtti rAkhIne upAsya deva tarIke sarva devone pUje. tyAre paNa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dharmaparIkSA bhAga-1gAthA-12 guNasaMpanna puruSanI upAsanAno adhyavasAya hovAthI sarva devonI upAsanA dvArA teo guNanA pakSapAtI ja bane che. tethI sarva devonI pUjAdi pravRtti dvArA paNa teo narakapAtAdi durgone tare che. mATe tevA jIvonI sarva devone namaskAra karavAnI kriyA teonA kalyANano hetu che. ahIM prazna thAya ke jo sarva devone namaskAra karavAnI kriyA zubha hoya to samajyanA uccaraNa vakhate teno tyAga karavAmAM kema Ave che ? tethI kahe che - pUrvabhUmikAmAM zubha adhyavasAyanA hetunuM uttaranI bhUmikAmAM pratyAkhyAna karAya che tenuM kAraNa sarva devone namaskAra karavAnI pravRtti pote svIkArelA vizeSa dharma pratye pratibaMdhaka che. tethI uttara bhUmikAmAM jenuM paccakhANa karAya tene pUrvabhUmikAmAM paNa suMdara nathI tema kahI zakAya nahi. Azaya e che ke AdidhArmikarUpa pUrva bhUmikAmAM sarva devone namaskAra karavAno adhyavasAya madhyasthabhAvathI guNa pratyenA pakSapAtarUpa che. tethI sarva devone namaskAranI kriyA AdidhArmika jIvone mATe zubha adhyavasAyano hetu che. ane AdidhArmika jIvo karatAM uttaranI bhUmikAmAM rahelA evA samyagdaSTi jIvo mATe sarva devone namaskAra karavAnA niSedharUpa paccakhkhANa samyagdaSTi jIvoe svIkArelA sudevane namaskAra karavAnA pariNAmarUpa dharmanuM pratibaMdhaka che. mATe tenuM paccakhkhANa karAya che. samyagdaSTine je pravRtti guNakArI na hoya te pravRtti tenI pUrvabhUmikAmAM paNa guNakArI nathI tema kahIne teno apalApa karavo yukta nathI. te ja kathanane dRSTAMtathI spaSTa kare che - jema saMpUrNa saMyama svIkAranAra sAdhune jinapUjAnA sAkSAt karaNano niSedha che; kema ke sAdhue svIkArelA cAritrano virodhI evo puSpAdi grahaNano pariNAma che. tethI sAdhu puSpAdi grahaNanA pratyAkhyAnane kare che topaNa dezasaMyamavALA zrAvakone sAkSAt puSpAdithI jinapUjA karavI anucita nathI. te pramANe jeoe samyagdarzanano svIkAra karyo che teone mATe pote svIkArelA samyagdarzanamAM pratibaMdhaka evA viparyAsano hetu sarva devone namaskAra karavAnI kriyA che, mATe samyagdaSTi jIvo sarva devone namaskAra karatA nathI ane sarva devone namaskAra nahi karavAnA paccakhANa kare che, topaNa AdidhArmika jIvone sarva devone namaskAra karavo anucita nathI. A pramANe sUkSmabuddhithI samAlocana karavuM joIe. ahIM pUrvapakSI zaMkA kare che ke sAdhu puSpAdithI bhagavAnanI pUjA karatA nathI te dRSTAMtanA baLathI samyagdaSTi jIvo sarva devone namaskAra karatA nathI tema sthApana karIne dezaviratidhara zrAvakone jema bhagavAnanI pUjA ucita che tema AdidhArmika jIvone sarva devone namaskAra karavo ucita che tema tame sthApana karazo to sAdhu sAkSAt jinapUjA nahIM karatA hovA chatAM vivekasaMpanna zrAvakanI jinapUjAnI sAdhu anumodanA kare che ane kahe che ke A zrAvakono manuSyabhava saphaLa che. jethI A rIte lokottama puruSanI bhakti karIne potAnuM hita sAdhe che. tema samyagdaSTi jIvone paNa AdidhArmika jIvonI sarva devane namaskAra karavAnI kriyAnI anumodanA karavAnI Apatti Ave. arthAt samyagdaSTi jIvoe paNa kahevuM joIe ke A jIvo sarva devane namaskAra karIne potAno janma saphaLa kare che.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12, 13 145 vastutaH samyagdaSTi jIvo sarva devone karAtI namaskAranI kriyAnI anumodanA karatA nathI mATe sAdhunI bhagavAnanI pUjAnI apravRttinA dRSTAMtathI AdidhArmikanI sarva devonI namaskAranI kriyA suMdara che tema kahevuM ucita nathI. e prakAre pUrvapakSIno Azaya che. tene graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSInuM A kathana barAbara nathI; kema ke susAdhuo paNa AdidhArmika jIvone teonI bhUmikAnusAra sarva devone namaskAra karavo joIe te prakArano upadeza Ape che. tenA dvArA AdidhArmikanI sarva devone namaskAranI kriyA anumodya che tema siddha thAya che. phakta samyaktayukta evuM devapUjAdi kRtyanuM sAdhu svarUpathI anumodana kare che ane AdidhArmikanuM sarvadevanamaskArarUpa kRtya svarUpathI anumogha nathI topaNa mArgaprAptinuM bIja hovAthI anumodana karavA yogya che. Azaya e che ke zrAvako uttama dravyathI bhagavAnanI bhakti kare che. te bhagavAnanI bhaktinI kriyA vItarAga pratyenA bahumAnathI janya hovAthI sAdhune te pUjAnI kriyA svarUpathI anumodya che. ane AdidhArmika jIvo sarva devane namaskAra kare che te namaskAranI kriyA, kudevane namaskArarUpa hovAthI svarUpathI anumodya nathI, topaNa sarva devone namaskAra karavA dvArA madhyastha pariNatine prApta karIne te AdidhArmika jIvo mArga prApta karaze tethI sarva devone namaskAranI kriyA AdidhArmika jIvone mATe mArgaprAptinuM bIja hovAthI sAdhune anumogha che. virA avataraNikA : anAbhigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayati - avataraNikArca - anAbhigrahikamithyAtvanuM guNAtara AdhAyakapaNuM hovAthI zobhanapaNAnuM ja samarthana kare che - gAthA : itto a guNaTThANaM paDhamaM khalu laddhajogadiTThINaM / micchattevi pasiddhaM paramatthagavesaNaparANaM / / 13 / / chAyA : itazca guNasthAnaM prathamaM khalu labdhayogadRSTInAm / mithyAtve'pi prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm / / 13 / / anvayArca : rUtto ga=ane AthI=anAbhigrahikamithyAtva hitakArI che ema pUrvamAM kahyuM AthI, niddhanoviThThIui= labdhayogadaSTivALA, paramasthavesaUTRIv=paramArtha gaSaNamAM tatpara evA jIvonA, mittevi mithyAtvamAM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-13 41, paDhamaM khalu guNaTThANaM pasiddhaM prathama sthAna prasiddha che=yoganI prAptinA prabAra guNIguNasthAnakarUpa prathama guNasthAnaka prasiddha che. ll13mA gAthArtha: ane AthI=anAbhigrahikamithyAtva hitakArI che ema pUrvamAM kahyuM AthI, labdhayogadaSTivALA, paramArtha gaveSaNamAM tatpara evA jIvonA mithyAtvamAM paNa prathama guNasthAnaka prasiddha che yoganI prAtinA prabalakAraNa guNIguNasthAnakarUpa prathama guNasthAnaka prasiddha che. ll13IL TI : itazcAnAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca mithyAtve'pi khalviti nizcaye, labdhayogadRSTInAM mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprAptimatAM, paramArthagaveSaNaparANAM mokaprayojanAnAM yoginAM, prathamaM guNasthAnamanvarthaM prasiddham / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAtaM parityajyaadveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSAmikSurasakakkabaguDakalpA mitrA tArA balA dIprA ceti catasro yogadRSTaya ullasanti, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho, yamo yogAGga, devakAryAdAvakhedo, yogabIjopAdAnaM, bhavodvegasiddhAntalekhanAdikaM, bIjazrutau paramazraddhA, satsaMgamazca bhavati, caramayathApravRttakaraNasAmarthyena karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata evedaM caramayathApravRttakaraNaM paramArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidanti / uktaM ca - apUrvAsannabhAvena vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti yogavido viduH / / 39 / / asyAM cAvasthAyAM mithyAdRSTAvapi guNasthAnapadasya yogArthaghaTanopapadyate, uktaM ca - prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvarthayogataH / / 40 / / tArAyAM tu manAkspaSTaM darzanaM, zubhA niyamAH, tattvajijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH, ucitakriyA'hAniH, svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati, tathA'syAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnAnAvidhamumukSupravRtteH kAtsnyena jJAtumazakyatvAcca ziSTAcaritameva puraskRtya pravarttate / uktaM ca - nAsmAkaM mahatI prajJA sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA / / 48 / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 147 balAyAM dRSTau dRDhaM darzanaM, sthirasukhamAsanaM, paramA tattvazuzrUSA, yogagocaro'kSepaH, sthiracittatayA yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati / dIprAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitAlAbhAd yogotthAnavirahaH, tattvazravaNaM, prANebhyopi dharmasyAdhikatvena parijJAnaM, tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM ca bhavati / tathA mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAd, alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArAdRSTigomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAd, ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddheH, tadabhAve prayogavaikalyAt, tatastathAkAryAbhAvAditi / balAdRSTiH kASThAgnikaNatulyA, ISadviziSToktabodhadvayAt, tad bhavato'tra manAsthitivIrye'taH paTuprAyA smRtiriha prayogasamaye tabhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIprAdRSTiIpaprabhAsadRzI, viziSTataroktavIryabodhatrayAd, ato'trodane sthitivIrye, tatpadvyapi prayogasamaye smRtiH, evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti samayavidaH itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi mitrAdidRSTiyogena tathAguNasthAnakatvasiddheH tathApravRtteranAbhigrahikasya saMbhavAdanAbhigrahikatvameva teSAM zobhanamityApanam / / 13 / / TImArtha : itazcAnAbhigrahikasya ..... zobhanamityApannam / / sane AthI=sanAmimithyAtya Ni4j hovAthI ja, labdhayogadRSTivALA=mitrAdi prathama cAra dRSTinI prAptivALA, paramArtha gaveSaNamAM parAyaNa mokSa eka prayojanavALA, yogIone mithyAtva hovA chatAM paNa nakkI avartha evuM prathama guNasthAnaka prasiddha che. A bhAva gAthAnuM A tAtparya che. mithyASTio paNa paramArtha gaSaNAmAM tatpara chatAM pakSapAtane choDIne adveSAdi guNamAM rahelA, khedAdi doSanA parihArathI jayAre saMveganA tAratane prApta kare che tyAre mAgabhimukhapaNAthI teomAM Izka, rasa, kakkaba ane guDa jevI mitrA, tArA, balA, dIprA e prakAranI cAra yogadaSTio ullAsa pAme che; kema ke bhagavad pataMjali, bhadaMta bhAskarAdine teno yogadaSTino, svIkAra che. tyAM cAra daSTimAM, mitrAdaSTimAM svalpa bodha che, yama nAmano yogAMga che, deva kAryAdimAM akheda che, yogatA bIjanuM grahaNa che, bhavano udvega ane siddhAMta lekhanAdi che. bIjazrutimAM yogabIjanA varNanamAM paraM zraddhA che=prakRSTa ruci che. satno saMgama uttama puruSono samAgama che. kema mitrAdRSTimAM A badhA bhAvo che ? temAM hetu kahe che -
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 caramayathApravRttikaraNanA sAmarthyathI caramAvartamAM apUrvakaraNanuM kAraNa bane tevA prakAranA yathApravRttikaraNanA sAmarthathI karmabhUlanuM alpIkRtapaNuM che ka alpa thayelAM che. AthI ja=mitrAdaSTimAM AvA guNo pragaTa thAya che AthI ja, A caramayathApravRttikaraNa-mitrAdaSTimAM pragaTa thatuM caramayathApravRttikaraNa, paramArthathI apUrvakaraNa ja che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. ane yogadaSTimAM kahevAyuM che - "apUrva Asanna bhAvane kAraNe apUrvakaraNanA Asanna bhAvane kAraNe vyabhicArano viyoga hovAthI=apUrvakaraNanI prAptimAM akAraNa bane e prakAranA vyabhicArano viyoga hovAthI tattvathI AcaramayathApravRttikaraNa, apUrva ja che. e prakAre yoganA jANanArAo jANe che." ane A avasthAmAM-mitrAdaSTinI avasthAmAM, mithyASTimAM paNa guNasthAnaka padanI yogArtha ghaTanA upapanna thAya che guNasthAnaka padano vyutpattiartha saMgata thAya che. ane kahevAyuM che - prathama guNasthAnakanuM sAmAnyathI je varNana karAyuM che zAstramAM kahevAyuM che. A avasthAmAM ja avartha yogathI guNasthAnakanI vyutpattinA yogathI, te mukhya che." vaLI tArAmAM tArA dRSTimAM, kaMIka spaSTa darzana che, niyamo zubha che, tattvajijJAsA che, yogakathAmAM avicchinna prIti che yogakathA sAMbhaLatAM prItino kyAreya viccheda thato nathI, paraMtu yogakathAmAM atyaMta prIti hoya che. bhAvayogImAM bAhya AcaraNAthI nahIM paraMtu zAstrAnusArI yogamArgane pAmelA evA bhAvayogImAM, yathAzakti upacAra che-potAnI zakti anurUpa AhAradAnAdinI pravRtti che. ucita kriyAnI ahAni=potAnI bhUmikA anusAra je ucita kriyAo hoya tenuM samyapha sevana kare, potAnA AcAranI hInatAmAM mahAtrAsa pote je dharmAnuSThAna seve temAM je skUlanAdi thAya tene joIne huM virAdhaka chuM.' e pramANe cittamAM te doSo pratye dveSabhAva thAya, adhika kRtyonI jijJAsA thAya che= sva bhUmikAnusAra pote je dharmakRtyo seve che tenAthI vizeSa-vizeSa prakAranAM kRtyo pote kaI rIte karI zake ? tenI jijJAsA thAya che. A dRSTimAM rahela yogI, potAnI prajJAthI kalpita padArthamAM visaMvAdanuM darzana hovAthI pUrve pote je padArthanuM svarUpa vicArela te svarUpa ayathArtha che tevuM pAchaLathI visaMvAda dekhAto hovAthI, ane judA judA prakAranI mumukSuonI pravRttionuM saMpUrNathI jANavuM azakya hovAthI ziSTa Acaritane AgaLa karIne, pravarte che. ane kahevAyuM che - "amArI mahAna prajJA nathI, sumahAna zAstravistAra che, te kAraNathI ahIM=yogamArganA prasaMgamAM, ziSTa puruSo pramANa che. e pramANe A dRSTimAM sadA jIva mAne che." balAdaSTimAM daDha darzana che yogamArga upara kaI rIte prayANa karavuM teno kaMIka spaSTa bodha che, sthira sukhAsana che=asat tRSNAno abhAva thavAthI sthiratApUrvaka dhamanuSThAnamAM pravRtti karI zake tevuM sukhAsana che, parama tattvazuzruSA tatvane sAMbhaLavAnI utkaTa IcchA, yogaviSayaka akSepa=kSepa doSano parihAra, A dRSTimAM hoya che, sthiracitapaNuM hovAthI yoganA sAdhananA upAyamAM kauzalya thAya che,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 149 dIprAdaSTimAM prANAyAma hoya che-azubha bhAvonuM recana, zubhabhAvonuM pUraNa ane AtmAmAM purAyelA zubha bhAvonA sthirakaraNarUpa kuMbhanAtmaka prANAyAma hoya che. prazAntavAhitAno lAbha hovAne kAraNe yoganI pravRttimAM utthAna doSano viraha che, tattvanuM zravaNa che yogamArganA paramArthane batAvanAra tatvAtatvanA vibhAgane anukULa mArthAnusArI UhapUrvaka tatvanuM zravaNa che, prANathI paNa dharmanuM adhikapaNAthI parijJAna, tatvazravaNathI gurubhaktino udreka thavAne kAraNe samApati AdinA bhedathI tIrthaMkaranuM darzana thAya che. vaLI mitrAdi dRSTinA yoganuM svarUpa dRSTAMtathI spaSTa kare che - ane mitrAdaSTi tRNanA agninA kaNanI upamAvALI che tRNano agni atyaMta alpa mAtrAmAM hoya che tema mitrAdaSTimAM kalyANanuM kAraNa bane tevo yogamArga viSayaka bodha ati alpa mAtrAmAM hoya che. paramArthathI abhISTa kAryakSama nathI. jema gADha aMdhakAramAM tRNanuM taNakhaluM saheja baLatuM hoya teTalAmAtra prakAzathI ISTa sthAne javA mATe puruSa prayatna karI zake nahi tema mitrAdaSTinA bodhathI ISTa kArya karavAnuM sAmarthya nathI. kema abhISTa kAryakSama nathI ? tethI kahe che - prayogakALa sudhI sakhyam anavasthAna che=mitrAdeSTimAM tRNa jevo je alpa bodha thayelo te alpa bodha hovAthI Takato nathI. ahIM prazna thAya ke mitrAdRSTino bodha pravRttikALa sudhI kema Takato nathI ? tethI kahe che - alpavIryapaNuM hovAthI, tenAthI mitrAdaSTinA bodhathI, paTusmRtinA kAraNarUpa evA saMskAranA AdhAtanI anupapatti che. tethI vikala prayoga thavAne kAraNe yogamArganI pravRtti boghathI vikala thavAne kAraNe bhAvathI vaMdanAdi kAryano ayoga che. "ti' zabda mitrA dRSTinA bodhatA kathananI samApti mATe che. tArAdaSTi gomayanA agvinA kaNa sadaza che. A paNa=bIjI daSTi paNa, ukta kalpa ja che-mitrAdaSTi tulya ja che, =jema mitrAdaSTi abhISTa kAryakSama na hatI. tema A dRSTi paNa mitrAdRSTi karatAM kaMIka adhika bodhavALI hovA chatAM abhISTa kAryakSama nathI; kema ke tatvathI viziSTa sthiti ane vIryathI vikala che=mitrAdaSTinA bodha karatAM kaMIka adhika sthiti ane adhika vIrya hovA chatAM AtmakalyANArthe vaMdanAdi kriyAmAM bhAvathI yatna thaI zake tevI viziSTa bodhanI sthiti ane bAMdhakALamAM vIryanuM vikalapaNuM che, AnAthI paNa=tArAdaSTitA bodhathI paNa, prayogakALamAM=AtmakalyANArthe vaMdanAdinI kriyAkALamAM, smRtinA pATavanI asiddhi che. smRtinA pATavanI asiddhine kAraNe tenA abhAvamAMs prayogakALamAM smRtinA abhAvamAM, prayoganuM vikalapaNuM che. vaMdanAdi kriyAkALamAM prayoganuM vikalapaNuM
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 hovAthI, tenAthIetArAdaSTimAM karAyelI vaMdanAdi kriyAthI, te prakAranA kAryano abhAva che=bhAvathI vaMdanAdinuM phaLa maLe te prakAranA kAryano abhAva che. ti' zabda tArA daSTitA bodhanI samApti mATe che. balAdaSTi kASThanA agninA kaNa tulya che. ukta bodhadvayathI ISat viziSTa che=mitrA-tArAnA bodhathI balAdaSTi thoDI viziSTa che, tethI ahIMtrIjI dRSTimAM, thoDI sthiti ane vIrya che=thoDI bodhanI sthiti che ane bodhakALamAM smRtinuM kAraNa bane tevuM vIrya che, AthI paTaprAyaH smRti che; kema ke ahIM trIjI dRSTimAM prayoga samayamAM potAnA bodha dvArA ucita kriyAnA prayoga samayamAM, teno bhAva hote chate smRtino sadbhAva hote chate, artha prayogamAtramAM prIti hovAthI=saMsAra samudramAMthI bahAra nIkaLavAne anukULa samyapha prayatna thAya tevA prakAranA pariNAmavALI kriyA karavAmAM prIti hovAthI, yatna lezano bhAva che. 'tti' zabda balAdeSTinA bodhanI samApti mATe che. dIprAdaSTi dIvAnI prabhA sadaza che. ukta evA vIryabodha trayathI viziSTatA che=pahelI traNa dRSTimAM yogamArgane anukULa je bodha ane vIrya che tenA karatAM viziSTatara bodha ane vIrya cothI dRSTimAM che. AthI cothI dRSTimAM pahelI traNa daSTi karatAM viziSTatara vIrya ane bodha che AthI, ahIM cothI daSTimAM, udagra sthiti ane vIrya cheetIvra koTinI bodhanI sthiti che ane bodha anusAra yogamArgamAM pravRttine anukULa evuM saMcita vIrya che, te kAraNathI prayoga samayamAM cothI dRSTitA bodhathI niyaMtrita ucita kriyA karavAnA samayamAM, pavI paNa smRti che. arthAt kvacit apaTu smRti hoya to kvacit pavI paNa smRti hoya. A rIte pUrvamAM kahyuM ke cothI dRSTimAM udagra sthiti-vIrya che tethI vaMdanAdi kriyAkALamAM pI smRti paNa che e rIte, bhAvathI paNa ahIM-cothI daSTimAM, vaMdanAdi viSayaka dravya prayoga che; kema ke tevA prakAranI bhaktine kAraNe samyagdaSTi jevI bhAvathI vaMdanAdinI pravRtti karatAM vilakSaNa evI bhakti hovAne kAraNe, yatnamedanI pravRtti che=samyagdaSTi jIva karatAM alpa mAtrAnA bhAvavALI vaMdanAdinI kriyAnI pravRtti che, "tti' zabda cothI daSTinA svarUpanI samApti mATe che. prathama guNasthAnakaDo prakarSa ATalo che=prathama daSTithI mAMDIne cothI dRSTi sudhI che, e pramANe zAstranA jANanArAo kahe che. ane A rIte prastuta gAthAmAM mitrAdi cAra dRSTionuM varNana karyuM e rIte, kahevAyelA yogadaSTi samuccaya graMthanA arthanA anusArathI mithyASTione paNa mitrAdidaSTinA yogathI tevA prakAranA guNasthAnakatvanI siddhi hovAthI mokSanuM kAraNa bane tevA pAramArthika guNonA sthAnakapaNAnI siddhi hovAthI, anAbhigrahikane tevA prakAranI pravRttino saMbhava hovAne kAraNe anAbhigrahika mithyASTine guNaniSpattinuM kAraNa bane tevA prakAranI deva-gurunI bhaktinI pravRttino saMbhava hovAne kAraNe, teono anAbhigrahitapaNuM ja zobhana che tevA jIvamAM pakSapAta vagara sarva devone namaskAra karavArUpa anAbhigrahikapaNuM ? zobhana che, te pramANe prApta thayuM. 13
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13, 14 1pa1 bhAvArtha : gAthA-12nI avataraNikAmAM kahyuM ke anAbhigrahikamithyAtvavALA jIvomAM mithyAtvanI maMdatAne kAraNe sarva devo pratye pakSapAta vagara pUjanano pariNAma hoya che. je mithyAtvarUpa hovA chatAM mithyAtvanI maMdatAne kAraNe guNanA pakSapAtavALo hovAthI zobhana che. ane tenI puSTi karatAM ja prastuta gAthAmAM batAve che ke anAbhigrahika mithyASTi jIvo paramArthanI gaveSaNA karavAmAM tatpara hoya che. ane mokSanA eka prayojanavALA hoya che. tethI teomAM mitrAdi cAra dRSTiomAMthI bhUmikAnusAra daSTio varte che. ane te dRSTione kAraNe te mahAtmAo graMthibhedanA kAraNabhUta apUrvakaraNanA Asanna bhAvavALA che. tethI te mahAtmAo sAmagrI pAmIne avazya samyakta pAmaze. tethI teonuM anAbhigrahikapaNuM paNa guNaniSpattinuM kAraNa hovAthI zobhana che. prastuta gAthAmAM mitrAdi cAra dRSTionuM kaMIka svarUpa batAvela che. jenuM vizeSa varNana yogadRSTi samuccaya graMthanA amArA karAyelA vivecanathI jANavuM. ll13ll avataraNikA - nanu yogadRSTyApi mithyAdRzAM kathaM guNabhAjanatvam ? jainatvaprAptiM vinA guNalAbhAsaMbhavAd, dRSTiviparyAsasya doSasya sattvAd / ata evoktaM - mithyAtvaM paramo rogo mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramaH zatrurmithyAtvaM padamApadAm / / ityAzaMkyAha - avataraNikArya : "nanu'thI zaMkA kare che. yogadaSTi hovA chatAM pUrva gAthAmAM batAvyuM e pramANe anAbhigrahika mithyASTione mitrAdi dRSTirUpa yogadaSTi hovA chatAM, paNa mithyAdRSTione=anAbhigrahika evA mithyASTione, kevI rIte guNabhAjanapaNuM hoI zake ? arthAt mokSane anukULa evuM guNanuM bhAjanapaNuM mithyAtvIone saMbhave nahi; kema ke jainatvanI prApti vagara=jinanI upAsanArUpa jetatvanI prApti vagara, guNalAbhano asaMbhava che. vaLI daSTiviparyAsarUpa doSanuM vidyamAnapaNuM che. AthI ja=mithyAdaSTi guNanuM bhAjana nathI AthI ja, kahevAyuM che - mithyAtva parama roga che, mithyAtva parama aMdhakAra che. mithyAtva parama zatru che. mithyAtva ApattionuM sthAna che." A prakAranI AzaMkA karIne kahe che - gAthA - galiAsaggahadosA avijjasaMvijjapayagayA tevi / savvaNNubhiccabhAvA jaiNattaM jaMti bhAveNaM / / 14 / /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 chAyA : galitAsadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAste'pi / sarvajJabhRtyabhAvAt jainatvaM yAnti bhAvena / / 14 / / dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 anvayArtha : galitAsaggahadosA=galita asagrahoSavANA, avijjasaMvijjapayagayA=avedyasaMvedyapadhmAM rahelA sevA, tevi = tesro pAga=khanAbhigrahiGa mithyAdRSTi bhuvo paga, savvaNNubhiccabhAvA = sarvajJanuM sevamya hovAne Age, bhAveNaM jaiNattaM jaMti bhAvathI nainatvane pAme che. ||14|| gAthArtha : galita asagrahadoSavALA, avedhasaMvedhapadamAM rahelA evA teo paNa=anAbhigrahika mithyAdaSTi vo patra, sarvajJanuM sevayuM hovAne jharo bhAvayI vainatvane pAme che. // 14 // TIDA : galiAsaggahadosatti / te labdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vedyasaMvedyapadagatA api tattva zravaNaparyantaguNalAbhe'pi karmavajravibhedalabhyAnantadharmAtmakavastuparicchedarUpasUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadAdhastanapadasthitA api bhAvena jainatvaM yAnti / vedyasaMvedyA'vedyasaMvedyapadayorlakSaNamidaM - vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tadvedyasaMvedyamanyadetadviparyayAt / / iti / (yoga. samu. 73) asyArthaH - vedyaM vedanIyaM vastusthityA, tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpajJAnagrAhyamityarthaH, saMvedyate kSayopazamAnurUpaM vijJAyate yasmin AzayasthAne, apAyAdinibandhanaM narakasvargAdikAraNaM stryAdi tad vedyasaMvedyapadaM nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhavati, anyadavedyasaMvedyapadam, etadviparyayAt = uktalakSaNavyatyayAt, sthUlabuddhInAM bhavati / / kathaM te bhAvajainatvaM yAnti ? ityatra hetumAha - sarvajJabhRtyabhAvAt sarvatra dharmazAstrapuraskAreNa tadvaktRsarvajJasevakatvAbhyupagamAt / nanvevamucchinnA jainA'jainavyavasthA, bAhyairapisarvairnAmamAtreNa sarvajJAbhyupagamAt teSAmapi jainatvaprasaGgAd, ityatasteSAM vizeSamAha - galitAsadgrahadoSa iti / yeSAM hyasadgrahadoSAtsvasvAbhyupagatArthapuraskArasteSAM rAgadveSAdiviziSTakalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthyAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMze nAgrahasteSAM mukhyasarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatvaM syAdeveti bhAvaH / mukhyo hi sarvajJastAvadeka eva, niratizayaguNavattvena tatpratipattizca yAvatAM tAvatAM tadbhaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chadmasthenAgrahAd, dUrAsannAdibhedasya ca bhRtyatvajAtyabhedakatvAditi / taduktaM yogadRSTisamuccaye ( zlo0 102-109) -
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 153 na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / mohastadadhimuktInAM tabhedAzrayaNaM tataH / / sarvajJo nAma yaH kazcitpAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH / / pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA / / vizeSastu punastasya kAsnyenAsarvadarzibhiH / sarvairna jJAyate tena tamApanno na kazcana / / tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya evaM hi / nirvyAja tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatAm / / yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi taddhRtyAH sarva eva te / / sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api / / na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH / / iti / na ca pareSAM sarvajJabhakterevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt, saMsAriNAM vicitraphalArthinAM nAnAdeveSu citrabhaktarekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe'citrabhaktyupapAdanAt / tathA ca hAribhadraM vacaH (yogadRSTi. 110-112) citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / / bhaktiH sadyoga(zaivayoga)zAstreSu tatopyevamidaM sthitam / / saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / citrA cAdyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA zamasArAkhilaiva hi / / iti /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 prApyasya mokSasya caikatvAt tadarthinAM guNasthAnapariNatitAratamye'pi na mArgabheda iti tadanukUlasarvajJabhaktAvapyavivAda eva teSAm / uktaM ca (127-133) - prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraktAste bhavAtItArthayAyinaH / / eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / taddhyekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / sadAzivaH paraMbrahma siddhAtmA tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH / / tallakSaNAvisaMvAdAnnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM yato janmAdyayogataH / / jJAte nirvANatattve'sminnasaMmohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhaktau vivAda upapadyate / / sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthatau / 154 Asanno'yamRjumArgastadbhedastatkathaM bhavet / / iti / nanu dezanAbhedAnnaikaH sarvajJa iti sarveSAM yoginAM naikasarvajJabhaktatvamiti ced ? na, vineyAnuguNyena sarveSAM dezanAbhedopapatteH, ekasyA eva tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhinnatayA pariNateH kapilAdInAmRSInAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttadvaicitryopapatteH tanmUlasarvajJapratikSepasya mahApApatvAt / uktaM ca (yoga0 samu0 134 - 142 ) citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH / / yasya yena prakAreNa bIjAdhAnAdisaMbhava: / sAnubandho bhavatyete tathA tasya jagustataH / / ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAttathA citrAvAsa / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatA'pyevamasyAH sarvatra susthitA / / yadvA tattannayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSApi tattvataH / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH / / nizAnAthapratikSepo yathAndhAnAmasaGgataH / tabhedaparikalpazca tathaivAgdizAmayam / / na yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAchedAdhiko mataH / / kuSTyAdi ca nosanto bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva kintu sattvArthakRtsadA / / nanu yadyevaMvidhaM mAdhyasthyaM pareSAM syAt tadA mArgAbhAva(ve) jainatvaM bhavet, tadeva tu vyavahArato jainamArgA'nAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti ced? na, mohamAnche pareSAmapi yoginAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAd, yadayaM kAlAtItavacanAnuvAdo yogabindau (zloka 300-308) - mAdhyasthyamavalambyaivamaidamparyavyapekSayA / tattvaM nirUpaNIyaM syAtkAlAtIto'pyado'bravIt / / anyeSAmapyayaM mArgo muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavasthitaH / / mukto buddho'rhan vA'pi yadaizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam / / anAdizuddha ityAdiyoM bhedo yasya kalpyate / tattattantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH / / vizeSasyAparijJAnAd yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatazcaiva phalAbhedAcca bhAvataH / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaitatsaMjJAbhedamupAgatam / / atrA(syA)pi yo paro bhedazcitropAdhistathAtathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM so'pyapArthakaH / / tato'sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH / / sAdhu caitad yato nItyA zAstramatra pravartakam / tathAbhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH / / ityAdi / / 14 / / TIkArya : te naLyo ....tyAddhi 'nisa divotta' pratIka che. teo-anAbhigrahika mithyAdaSTi jIvo, labdhayogadaSTivALA, mithyAtvavALA avedhasaMvedyapadamAM rahelA paNa tattvazravaNaparyaMtaguNano lAbha hote chate paNa karmavajatA vibhedathI labhya evA anaMta dharmAtmaka vastunA paricchedarUpa sUkSma bodhatA abhAvane kAraNe vedhasaMvedyapadathI nIcenA padamAM rahelA paNa bhAvathI jetapaNAne pAme che. vedyasaMvedya ane avedyasaMvedyapadanuM lakSaNa A che - apAyAdinuM kAraNa evuM vedya strI AdinuM saMvedana thAya che jemAM te vedyasaMvedyapada che. AvA viparyayathI vedhasaMvedyapadanA viparyayathI avya che-avedhasaMvedyapada che. Ano artha yogadaSTi samuccayanA zlokano artha A pramANe che - vedya vastusthitithI vedanIya. tevA prakAranA bhAvayogI sAmAnyathIetatvanA paramArthane jANanArA evA samyagdaSTi, dezaviratidhara ane sarva viratidhara evA bhAvayogI sAmAnyathI, arthAt tevA prakAranA sarva bhAvayogIthI avikalpajJAnagrAhya samAnajJAnathI grAhya evo je artha, te veda che, ane AvuM vedyanuM saMvedana thAya che jemAM=layopazamane anurUpa jaNAya che jemAM=je AzayasthAnamAM, te vedasaMvedyapada che. te vedya AzayasthAnamAM kevuM jaNAya che ? te spaSTa kare che - apAyAdinuM kAraNa=naraka-svargAdinuM kAraNa, evA strI Adi jaNAya che jemAM, te vevasaMvedyapada nizcita AgamavA tAtparyArthine jANanArA yogIone thAya che. anya avevasaMvedyapada che. zenAthI avedyasaMvedyapada thAya che ? te spaSTa kare che - AnA viparyayathI ukta lakSaNavALA vevasaMvedyapadanA vyatyayathI, sthUlabuddhivALA jIvone thAya che=avevasaMvedyapada thAya che. kevI rIte teo yogadaSTivALA anAbhigrahikamithyAtvI jIvo, bhAvajainatva pAme che ? temAM hetu kahe che -
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 157 sarvajJanuM sevakapaNuM hovAthI=sarva pravRttiomAM dharmazAstrane AgaLa karIne tenA vakatA arthAt dharmazAstranA vaktA, evA sarvajJapaNAnuM sevakapaNuM svIkAreluM hovAthI, teo bhAvajaina che. nathI zaMkA kare che - A rIte=sarva darzanone samAna svIkAranAra para darzanamAM rahelA anAbhigrahika mithyASTimAM bhAvajetatva che tema svIkAryuM e rIte, jenAjenanI vyavasthA ucchinna thaze; kema ke bAhya evA sarva vaDe=jainadarzanathI anya evA sarva vaDe, nAmamAtrathI sarvajJato svIkAra karelo hovAthI teonA upAsya devane sarvajJarUpe svIkAra karelo hovAthI, teonA paNa jainatvano prasaMga che. ethI teonA=sarvajJatA sevakanA, vizeSane gAthAmAM kahe che - galita asaghrahadoSavALA evA teo bhAvathI jainatvane pAme che, ema avaya che. galita asaMgrahadoSano artha spaSTa kare che - jeone asadgahanA doSathI sva-svAsthUpagata arthano puraskAra che. teone rAga-dveSAdi viziSTa kalpita-sarvajJanuM abhyapagajhUMpaNuM hovA chatAM paNa bhAva jenapaNuM nathI. vaLI mAdhyasthathI avadAta buddhivALA evA jeone vipratipattinA viSayanA prakAraaMzamAM potAnA dvArA svIkArAyelA padArtha karatAM anya vaDe svIkArAyelA padArthamAM viparIta nirNaya che tevA viSayanA prakAraaMzamAM, Agraha nathI teonuM mukhya sarvajJanuM abhyapagajhUMpaNuM hovAthI bhAvajetapaNuM thAya ja, e prakArano bhAva che. ahIM prazna thAya ke jeo galita asadgahadoSavALA che teonuM mukhya sarvajJa abhyAgatRpaNuM kema che ? te kahe che - | mukhya sarvajJa eka ja che. ane tiratizayaguNavAnapaNArUpe tenI pratipatti=sarvajJano svIkAra, jeTalA jIvone che teTalA jIvone tenuM bhaktapaNuM-sarvajJanuM bhaktapaNuM, aviziSTa ja che; kema ke sarva vizeSonuM sarvajJamAM rahela sarva vizeSa dharmonuM, chaprastha vaDe agrahaNa che. ane dUra-AsAdi bhedanuM sarvajJanA svIkAramAM dUravartitA ane AsAvartitAdi bhedavuM, yatva jAtinuM abhedakapaNuM che sevakatva jAti eka che, 'ti' zabda galita asagrahadoSatA tAtparyanI samApti mATe che. te galita asahadoSavALA eka sarvajJatA sevaka che ema pUrvamAM kahevAyuM che te, yogadRSTisamuccayamAM kahevAyuM che - tatvathI sarvajJo bhinna abhiprAyavALA nathI, je kAraNathI ghaNA che te kAraNathI sarvajJa pratye atizaya zraddhAvALAone sarvajJanA bhedano svIkAra e moha che. ll10rA pAramArthika ja je koI sarvajJa che. vyaktino bheda hote chate paNa te tattvathI sarvakSetra ane sarvakALamAM eka ja che. 103pAramArthika sarvajJa eka che te kAraNathI sarvajJanI sAmAnyathI ja jeTalAone pratipatti che teo sarve paNa mukhya sarvajJane pAmelA che, e prakAre sarvocca yukti che. 104. vaLI sarvajJano saMpUrNa rIte vizeSa ja sarva chadmastho vaDe jaNAto nathI, te kAraNathI sarvajJane koI pAmelo nathI. II10pA chadmastha vizeSathI sarvajJane jANatA nathI te kAraNathI, sAmAnyathI paNa sarvajJane je nircAja ja svIkAre che, te aMzathI ja A sarva upAsako, buddhimAnone samAna ja che. NI106nA jema ja dUrAsannAdi bheda hote chate paNa, eka
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 rAjAne ghaNA paNa Azrito sarva ja te rAjAnA sevako che. / / 107 / / te prakAre sarvajJa tattvano abheda hovAne kAraNe. bhinna AcAramAM rahelA paNa sarva sarvajJavAdIo sarvajJa tattva tarapha janArA jANavA. / / 108 / / te prakAranA nAmAdino bheda hovA chatAM paNa tattvathI sarvajJa mahAtmAono bheda ja nathI, e mahAtmAoe bhAvana karavuM joIe. / / 109 / " 'kRti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane para jIvone=anyadarzanamAM rahelA jIvone, sarvajJatI bhaktinI ja anupapatti nathI. sarvajJanI bhaktinI ja anupapatti kema nathI ? temAM hetu kahe che teonA paNa=atyadarzananA jIvonA paNa, adhyAtma zAstromAM citrAcitranA vibhAga vaDe bhaktinuM varNana che. anyadarzanamAM kayA prakAre citrAcitra vibhAganI bhakti che ? temAM hetu kahe che - vicitra phaLanA arthI evA saMsArIonI judA judA devone viSe citrabhaktinuM=aneka prakAranI bhaktinuM, ane ekamokSanA arthIonI ekasarvajJamAM acitrabhaktinuM=bheda vinAnI bhaktinuM, upapAdana che. ane tathA=te rIte=anyadarzanA jIvonA adhyAtmazAstromAM citrAcitra vibhAga vaDe bhaktinuM varNana hovAthI anyadarzananA jIvone sarvajJanI bhaktinI ja anupapatti nathI te rIte, haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe yogadRSTisamuccaya graMthamAM kahyuM che "ane je kAraNathI lokapAla-muktAdi devomAM citra, acitranA vibhAgathI arthAt lokapAlamAM citra ane muktAdimAM acitra evA vibhAgathI, bhakti zaivadarzananA adhyAtmaciMtA zAstramAM varNana karAI, tethI paNa A=prastuta zloka-109mAM kahyuM e pramANe vyavasthita che. / / 110 / / saMsArI devonI kAyAmAM janArAonI bhakti saMsArI devomAM che, vaLI saMsArathI atIta arthamAM janArAonI bhakti saMsArathI atIta tattvamAM che. / / 111 ane saMsArI devomAM svAbhISTa devatAno rAga ane anya devanA dveSathI sahita evI citrA bhakti che. vaLI saMsArathI atIta tattvamAM acitrA badhI ja bhakti zamapradhAna che. / / 112 / / " 'kRti' zabda uddharaNanI samAptimAM che. ane prApya evA mokSanuM ekapaNuM hovAthI tenA arthIonAM=mokSanA arthIonAM, guNasthAnakanI pariNatinuM tAratamya hovA chatAM paNa mArgabheda nathI. ethI tene=mokSane, anukUla sarvajJa bhaktimAM paNa teono avivAda ja che. ane yogadRSTimAM kahyuM che - "saMsAramAM jeonuM citta prAkRta bhAvomAM nirutsaka che, bhavabhogathI virakta evA teo, bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA che. / / 127 / / samudramAM kinArAnA mArganI jema, avasthAvizeSano bheda hovA chatAM paNa bhavAtIta mArgamAM janArAono zamaparAyaNa mArga paNa eka ja che. 128 / / saMsArathI atIta tattva vaLI pradhAna nirvANasaMjJAvALuM che, zabdano bheda hovA chatAM paNa paramArthathI nakkI te nirvANapada eka ja che. 129 / / sadAziva, paraMbrahma, siddhAtmA, tathAtA e vagere zabdo vaDe anvarthathI nirvANa eka ja kahevAya che. 130 // je kAraNathI janmAdino ayoga che, tethI saMsArathI atIta tattva bAdhArahita, rogarahita ane kriyArahita che. / / 131 / / paramArthathI
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 159 asaMmoha vaDe A nirvANa tattva jaNAye chate vicArakone nirvANa tattvanI upAsanAmAM vivAda utpanna thato nathI. 132 / / ane je kAraNathI nirvANa nAmanuM adhikRta tattva niyamathI ja sarvajJapUrvaka raheluM che ane A RjumArga nirvANanI najIka che, te kAraNathI sarvajJano bheda kevI rIte thAya ? / / 133 / / " "kRti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. 'navu'thI zaMkA kare che ke dezanAnA bhedathI bhinna bhinna darzanakAro vaDe apAyelI kSaNikavAda ke nityavAdarUpa dezanAnA bhedathI, eka sarvajJa nathI ethI sarva yogIonuM eka sarvajJa bhaktapaNuM nathI, e pramANe jo zaMkAkAra kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke ziSyanI bhUmikAnA anusArathI sarva darzanakAronA dezanAnA bhedanI upapatti che. athavA eka ja evI tenuM=eka ja evI sarvajJanI dezanAnuM, vaktAnA aciMtya puNyaprabhAvanA kAraNe=tIrthaMkararUpa vaktAnA tIrthaMkaranAmakarmarUpa aciMtya puNyanA prabhAvanA, kAraNe, zrotRnA bhedathI bhinnapaNAthI pariNati che. athavA kAlAdinA yogane kAraNe nayabhedathI kapilAdi RSionA ja tenA vaicitryanI upapatti che=kSaNikavAdane kahenAra ane nityavAdane kahenAra dezanAnA vaicitryanI upapatti che, tethI tanmUla sarvajJanA pratikSepanuM=dezanAnA bhedamUla sarvajJanA pratikSepanuM, mahApApapaNuM che. ane yogadRSTisamuccaya graMthamAM kahyuM che = " "vaLI kapila, sugatAdinI judA judA prakAranI dezanA ziSyonA anurUpapaNAthI hoya, je kAraNathI A sarvajJa mahAtmAo bhavarUpa vyAdhino nAza karavAmAM zreSTha vaidyo che=je kAraNathI kapilAdi mahAtmAo bhavarogane maTADavA zreSTha vaidyo che. / / 134 / / te kAraNathI jene je prakAre bIjAdhAnAdino saMbhava che ane je prakAre bIjAdhAnAdi sAnubaMdha thAya che, te prakAre A sarvajJoe te jIvane kahyuM che. / / 135 / / athavA sarvajJa evA kapila, sugatAdinI eka paNa dezanA, aciMtya puNyanA sAmarthyane kAraNe zrotAnA bhedathI nityAdi prakAre vividha prakAranI bhAse che. 136 / / ane sarva zrotAone bhavya sadeza=bhavyatvane anurUpa dezanAkRta upakAra paNa thAya che, e rIte dezanAnI sarva zrotAomAM avaMdhyatA paNa susaMgata che. / / 137 / / athavA duSamAdinA yogathI te te nayanI apekSAvALA judI judI dezanA RSiothI ApAyelI che, RSiothI judI judI apAyelI dezanA paNa paramArthathI sarvajJamUlaka che. / / 138 / / kapilAdinI dezanAno bheda kema che ? te pUrvamAM spaSTa karyuM te kAraNathI, sarvajJanA abhiprAyane jANyA vagara, chadmastha evA satparuSono prakRSTa mahAanarthane karanAra evo sarvajJano apalApa yogya nathI. / / 139 / / je pramANe AMdhaLAono caMdrano pratikSepa ane caMdranA bhedanI parikalpanA asaMgata che, te pramANe ja chadmasthono sarvajJano pratikSepa ane sarvajJanA bhedanI parikalpanA asaMgata che. / / 140 / / sAmAnya evA koI puruSAdino paNa, tenA koIka vizeSa svarUpathI lokomAM te vikhyAta hoya te puruSa tevo nathI tema kahevuM e rUpa pratikSepa, yogya nathI, te kAraNathI muniono sarvajJano paribhava vaLI jihvAchedathI adhika kahevAyo che. / / 141 munio ghaNuM karIne kyAreya kudaSTAdi bolatA nathI, paraMtu haMmezAM paranA upakArane karanAruM, nirNIta ane sAravALuM ja bole che. 142" 'nanu'thI zaMkA kare che ke AvA prakAranuM mAdhyasthya=pUrvamAM varNana karyuM tevA prakAranuM mAdhyasthya bIjAomAM hoya to mArganA abhAvamAM=sarvajJakathitathI anya evA para darzanarUpa mArganA abhAvamAM
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 jetapaNuM thAya. vaLI te ja madhyasthapaNuM ja, vyavahArathI jainamArganA anAzrayaNamAM vyavahArathI jenamArganA asvIkAramAM durghaTa che. ethI teone para darzanavALAone, madhyasthapaNuM nathI, e pramANe jo koI kahe to graMthakArazrI kahe che - te barAbara nathI; kema ke mohatA maMdapaNAmAM para evA yogIone AvA prakAranuM madhyasthapaNAnuM galita asaghrahane kAraNe tatva tarapha javAne anukULa yatna kare tevA prakAranA madhyasthapaNAnuM, ISTapaNuM che. je kAraNathI yogabiMdumAM A=AgaLa kahevAze e, kAlAtIta RSinA vacanano anuvAda che - "A rIte yogabidunA pUrvanA zlokomAM batAveluM che e prakAranI yuktithI, mAdhyazyanuM avalaMbana laIne aidaMparyanI apekSAthI paramArthanA paryAlocanathI, devatAdhirUpa tattvanuM nirUpaNa karavuM joIe. vicAravuM joIe. kAlAtIte paNa A graMthakArazrIe kahyuM che e, kahyuM che. li300nA abhidhAnAdinA bhedathI mukatAdi-avivAdivAdI evA anyono paNa tatvanItithI A mArga vyavasthita che-devatAdi viSayaka je kAlAtIta kahe che e mArga vyavasthita che. 301 je kAraNathI mukta, buddha, arihaMta je aizvaryathI samanvita che, te kAraNathI te ja Izvara thAya. ahIM=muktAdinA kathanamAM, kevala saMjJAbheda che. 302aa te te zAstrAnusArathI Ano=Izvarano, je anAdizuddha ItyAdi bheda kalpAya che. te paNa nirarthaka che, ema huM mAnuM chuM. li303mA anAdizuddha Adi bhedakalpanA kema nirarthaka che ? temAM hetu kahe che - vizeSanuM aparijJAna hovAthI muktAdi devatA viSayaka anAdi zuddha ItyAdi vizeSanuM aparijJAna hovAthI, yuktiono jAtivAda hovAthI, prAyaH virodha hovAthI ane bhAvathI phalano abheda hovAthI pUrNa puruSanI upAsanA karanArane paramArthathI anAdi zuddhanI upAsanA kare ke sAdi zuddhanI upAsanA kare temAM phaLanI prAptimAM abheda hovAthI, anAdi zuddha ItyAdi kalpanA nirarthaka che ema pUrvagAthA sAthe saMbaMdha che. w304 A rIte IzvaramAM sarva darzanono abheda che tema batAvIne bhavanA kAraNamAM paNa mAtra nAmabheda che te batAvavA arthe kahe che - ane je kAraNathI avidyA, kleza, karmAdi bhavanuM kAraNa che te kAraNathI A=bhavanuM kAraNa, pradhAna ja saMjJAbhedane pAmeluM che=kAlAtIta RSi jene pradhAna kahe che te saMjJAbhedane pAmeluM che. 30pA Ano paNa=pradhAnano paNa, je te te prakAre che te darzanAbhedathI te te prakAre, je citra-upAdhirUpa apara bheda kahevAya che te paNa atIta hetuothI=zloka 304mAM batAvela hetuothI, buddhimAnone apArthaka=nirarthaka che. ll306aaaa te kAraNathI=Izvara ane bhavanA kAraNa viSayaka vizeSa bheda apArthaka che te kAraNathI, je tenA bhedanuM nirUpaNa e asthAna prayAsa che. ane je kAraNathI anumAnano sAmAnya viSaya manAyo che. ll307zA ane A=kAlAtIte kahyuM che. suMdara che. je kAraNathI nItithI=paramArthanI citArUpa nItithI, ahIM devatAdi viSayamAM, pravartaka zAstra che. te prakAranA nAmanA bhedathI bheda devatAdino bheda, kucitikAgraha-kutsitAgraha, che. 308" ItyAdi. |14nA bhAvArtha : A gAthAno bhAvArtha gaMbhIra che. tethI teno artha amArA yogadRSTisamuccaya graMthanA te te gAthA anusAra jANavo. 14nA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 161 avataraNikA : athaiteSAM bhAvajainatve AjJAsambhavamAha - avataraNikArya : pUrvagAthAmAM kahelA evA madhyasthapariNativALA yogIonuM bhAvajetapaNuM hote chate AjJAnA saMbhavate kahe che tevA yogIomAM bhagavAnanI AjJAnA saMbhavane kahe che - gAthA : davvANA khalu tesiM bhAvANAkAraNattao neyA / jaM apuNabaMdhagANaM cittamaNuTThANamuvaiTuM / / 15 / / chAyA : dravyAjJA khalu teSAM bhAvAjJAkAraNatvato jJeyA / yadapunarbandhakAnAM citramanuSThAnamupadiSTam / / 15 / / anvayArtha : tesiMeteone=gAthA-14mAM kahyuM tevA prakAranA galita asaghrahadoSavALA atyadarzanamAM rahelA bhAvajetatvane pAmelA jIvone, mAvA TRUttako=bhAvaAjJAnA kAraNapaNAthI, vyApa va7 neyA= dravyaAjJA jANavI. gaM=je kAraNathI, madhuvaMthav=apunabaMdhaka jIvone, vittamakumuvaE=citra prakAranuM anuSThAna upadiSTa che. ll1pA gAthArtha : teone gAthA-14mAM kahyuM tevA prakAranA galita asathrahadoSavALA azvadarzanamAM rahelA bhAvajainatvane pAmelA jIvone, bhAvaAjJAnA kAraNapaNAthI dravyaAjJA jANavI. je kAraNathI apunarNapaka jIvone citra prakAranuM anuSThAna upadiSTa che. I15ll TIkA - davvANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajanAnAM khalu iti nizcaye bhAvAjJAyAH samyagdarzanAdirUpAyAH kAraNatvato dravyAjJA jJeyA'punarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAdhakatvAt ta6 ropavezapare (23-rapa6)gNtthigsttaa'punnbNdhgaaiaannNpi davvao ANA / Navaramiha davvasaddo bhaiavvo samayaNIIe / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 ego appAhanne kevalae ceva vaTTaI ettha / aMgAramaddago jaha davvAyario sayA'bhavvo / / anno puNa joggatte citte Nayabheao muNeavvo / vemANiovavAotti davvadevo jahA sAhU / / tatthAbhavvAdINaM gaThigasattANamappahANatti / iyaresiM joggayAe bhAvANAkAraNatteNaM / / atra hi dravyazabdasya dvAvartho-pradhAnabhAvakAraNabhAvAMzavikalaM kevalamaprAdhAnyam, saMgrahavyavahAranayavizeSAd vicitramekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNaM tattatparyAyasamucitabhAvarUpaM yogyatvaM ca / tatra prathamArthenAbhavyasakRdbandhakAdInAM dravyakriyAbhyAsaparANAM dravyAjJA, dvitIyArthena cApunarbandhakAdInAmiti vRttitAtparyArthaH / TIkArya : teSAmavedyasaMvedyapAna - vRttitAtparyArtha: "trALatti ' pratIka che. teone=avedhasaMvedyapadamAM rahelA bhAvajenone nakkI samyagdarzanAdirUpa bhAvAttAnA kAraNapaNAthI dravyAjJA jANavI; kema ke apanabaMdhakane ucita AcAranuM paraMparAthI samyagdarzanAdinuM sAdhakapaNuM che. ane te=pUrvamAM kahyuM ke avedyasaMvedyapadamAM rahelA bhAvajenone dravyAjJA che te, upadezapadamAM kahevAyuM che - "graMthidezamAM rahelA apunabaMdhakAdine paNa dravyAjJA che. kevala ahIM AjJAnA viSayamAM, samayanItithIkazAstramaryAdAthI, dravya zabdanI bhajanA karavI joIe. #rapa3AA ahIM dravyAjJAnA viSayamAM, eka-eka dravyazabda, kevala ja apradhAna arthamAM vaparAya che. jema sadA abhavya evA aMgAramardaka dravyAcArya che. rapa4. vaLI, anya anya dravyAjJA zabda, nayanA bhedathI citracogyatAmAM jANavo. je pramANe vaimAnikamAM upapAta che ethI sAdhu dravyadeva che. rapapA tyAM=be prakAranI dravyAjJAmAM, graMthimAM rahelA abhavyAdione apradhAnadravyAjJA che. Itarane apunabaMdhakane, yogyapaNuM hovAne kAraNe bhAvAjJAnA kAraNapaNAthI dravyAjJA che. ripa6il" ahIM=AjJAnA viSayamAM, dravya zabdanA be artho che. pradhAna bhAvanA kAraNa evA bhAva aMza vikala=mokSanuM sAkSAt kAraNa bane evA pradhAna bhAvanA kAraNa evA bhAva=pariNAma, aMzathI vikala kevala aprAdhAnya che ane saMgrahAyanA ane vyavahAranayatA, vizeSathIebhedathI, ekabhavika, baddhAyuSka, abhimukhatAmagotrarUpa vicitra te te paryAyane samucita bhAvarUpa=je je kArya virakSita hoya te te kAryarUpa paryAyane anukULa evA samucita bhAvarUpa, yogyatva che. tyAM be prakAranA dravya zabdanA arthamAM, prathama arthathI=apradhAnarUpa dravya zabdanA arthathI dravya kriyAbhyAsaparAyaNa evA abhavya ane sakRbaMdhakAdine dravyaAjJA che. ane bIjA arthathI=yogyatvanA arthamAM vaparAyela
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 163 pradhAna arthathI, a5nabaMdhakAdine dravyaAjJA che. e pramANe vRttino tAtparyArtha che=upadezapadanI vRttino tAtparyArtha che. bhAvArtha : anyadarzanavALA jIvo aveghasaMvedyapadamAM rahelA hovA chatAM galita asagrahavALA hoya che tyAre bhAva jaina hoya che. teone bhAvAjJAnuM kAraNa evI pradhAna dravyAjJA hoya che; kema ke apunabaMdhaka jIvo, je ucitAcAra pALe che te paraMparAe samyagdarzanAdinA sAdhaka che. Azaya e che ke jeonuM mithyAtva maMda thayuM che. Ama chatAM graMthino bheda thayo nathI tethI viparIta bodhavALA che mATe teo avedyasaMvedyapadamAM rahelA che. chatAM mithyAtvanI maMdatAne kAraNe jinapaNA pratye teone rAga che. AthI teo jinapaNAnA upAsaka hovAthI bhAvajaina kahevAya che. samyagdaSTi jIvoe graMthino bheda karelo che. tethI sarva batAvelA mArgano teone sUkSma bodha che. AvA jIvo svazakti anusAra sarvajJanA vacanane vizeSa vizeSa jANavA sadA yatna kare che. mArgAnusArI sUkSmaprajJA hovAne kAraNe teone zAstrAbhyAsathI je kAMI bodha thAya che te sarva samyagu pariNamana pAme che. mATe AgamanA vacanarUpa AjJA teone bhAvathI pariNamana pAmelI che tema kahevAya che. tethI samyagdaSTi jIvo bhAvAjJAne pAmelA che. AvI bhAvAjJA avedyasaMvedyapadamAM rahelA bhAvanane prApta thaI nathI topaNa apunabaMdhakadazAne ucita je AcAro teo pALe che te paraMparAthI samyagdarzanAdinA sAdhaka hovAne kAraNe bhAvAjJAnA kAraNa che. temAM graMthakArazrIe upadezapadanI sAkSI ApIne kahyuM ke dravyAjJAmAM rahela dravya zabda be arthamAM che : (1) apradhAna arthamAM (2) yogya arthamAM. temAM yogyarUpa dravyAjJA apunabaMdhakAdine che ane apradhAnArthaka dravyAjJA abhavyane ane sakRbaMdhakane che. tethI e prApta thAya ke je abhavyanA jIvo ke sakRbaMdhakAdi jIvo jinapUjAdi ke cAritranuM anuSThAna pALe che te sarva AcaraNA apradhAnadravyAjJA che; kema ke mokSaprAptinuM kAraNa bane tevo pradhAnabhAva samyagdarzanAdirUpa che ane te bhAvanuM kAraNa bane tevA bhAvAMzathI vikala teonI sarva kriyA che. mATe teonI te drakriyA samyagdarzanAdinuM sarvathA akAraNa che. tethI apradhAnadravyAjJA che. vaLI apunabaMdhakAdi jIvo je dravyAjJA pALe che te sarva bhAvAjJAnuM kAraNa bane tevI che mATe pradhAna dravyAjJA che. te pradhAna dravyAjJAnA traNa bheda che. (1) ekabhavika (2) baddhAyuSka (3) abhimukhanAmagotra. A traNe prakAranA pariNAmavALI vyakriyA samyagdarzanAdirUpa paryAyanI prAptine anukULa evA samucita bhAvarUpa che. tethI tevA bhAvathI yukta evI te kriyA krame karIne samyagdarzanAdinI prAptinuM kAraNa banaze. AnAthI e prApta thAya ke apunabaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatita A traNa avasthA samyattvanI prAptinI pUrvAvasthA che. temAM apunabaMdhaka jIvone ekabhavika dravyAjJA hoya che, mArgAbhimukha jIvone baddhAyuSkarUpa dravyAjJA hoya che ane mArgapatita jIvone abhimukhanAmagotrarUpa dravyAjJA hoya che. A apunabaMdhakAdi traNe avasthA yoganI pahelI cAra dRSTivALI avasthA che. temAM je jIvo pahelI dRSTimAM AvyA che teone
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 ekabhavika dravyAjJA hoya che; kema ke kaMIka aMzathI bhAvAjJAnuM kAraNa bane tevI dravyAjJAnI prApti teone thaI che, paraMtu sarvathA bhAvazUnya kriyA nathI. bIjI dRSTimAM je jIvo AvyA che teo mArgane abhimukha thayelA che. tethI "cakhudayANaM' zabdathI "namutthaNa'mAM teono saMgraha karelo che. AvA jIvo baddhAyuSkavALI yogyatAne pAmelA che; kema ke prathama dRSTi karatAM kaMIka vizeSa bhAvathI yukta teonI dravyAjJA che. paraMtu bhAvazUnya dravyAjJA nathI. vaLI jeo trIjI tathA cothI dRSTimAM che teo mArgapatita che arthAt mokSamArgamAM AvIne rahelA che. teone abhimukhanAmagotrarUpa dravyAjJA che; kema ke trIjI dRSTithI arthamAtra prayogamAM prItivALuM anuSThAna thAya che. tethI pahelI be dRSTi karatAM atizaya saMvegathI yukta dharmAnuSThAna hoya che. ahIM vizeSa e che ke tIrthaMkarano AtmA bhAvatIrthaMkaranI pUrvanA trIjA bhavamAM tIrthaMkaranAmakarma nikAcita kare che tyAre ekabhavika yogyatAvALA dravyatIrthakara che. tyAMthI devabhavamAM jAya che ane tIrthaMkaranA bhavanuM AyuSya bAMdhe che tyAre baddhAyuSka yogyatAvALA dravyatIrthakara che ane devabhavamAMthI AvIne tIrthakararUpe carama bhavamAM Ave che tyAre abhimukhanAmagotrarUpa yogyatAvALA dravyatIrthakara che tathA kevaLajJAna pAme che tyAre bhAvatIrthaMkara bane che. tema pahelI dRSTivALA jIvo kaMIka saMvegathI yukta dharmAnuSThAna kare che. tethI teonuM dharmAnuSThAna ekabhavika yogyatAvALuM che. bIjI dRSTivALA jIvo prathama dRSTi karatAM kaMIka vizeSathI dharmAnuSThAna kare che ane teone anuSThAnanA paramArthane jovAne anukULa kaMIka cakSu prApta thaI che. tethI teonuM dharmAnuSThAna baddhAyukyogyatAvALuM che. vaLI trIjI dRSTivALA jIvo mArgane pAmelA che tethI kriyAomAM pariNAma niSpanna thAya tevA kaMIka yatnapUrvaka dharmAnuSThAna kare che. ane cothI daSTi to tattvane prAptine atyaMta abhimukha che. tethI trIjI ane cothI daSTivALA jIvonuM dharmAnuSThAna abhimukhanAmagotrarUpa yogyatAvALuM che. jyAre jIva samyagdarzana pAme che tyAre bhagavAnanuM vacana te mahAtmAne samyagu pariNamana pAmeluM hovAthI bhAvAttAnI prApti thAya che. TIkA : nanvevamapunarbandhakAnAM dravyAjJA vyavasthitA, tathA'pi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati? jainamArgakriyayaivAvyutpannadazAyAmapunarbandhakatvasiddheH, bIjAdhAnasyaiva talliGgatvAt, tasya ca sarvajJavacanAnusArijinamuniprabhRtipadArthakuzalacittAdilakSyatvAd / taduktamupadezapadavRttikRtA ANAparataMtehiM tA bIAhANamettha kAyavvaM / dhammami jahAsattI paramasuhaM icchamANehiM / / 225 / / iti gAthAM vivRNvatA, dharmabIjAni caivaM zAstrAntare (yogadRSTisamuccaye) paripaThitAni dRzyantejineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIjamanuttamam / / 23 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA - 15 upAdeyadhiyAtyantaM saMjJAviSkaMbhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam / / 25 / / AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH / / 26 / / bhavodvegazca sahajo dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca / / 27 / / lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca / / 28 / / duHkhiteSu dayAtyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAtsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH / / 32 / / iti / 155 lalitavistarAyAmapyuktaM- 'etatsiddhyarthaM tu yatitavyamAdikarmaNi, pariharttavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMta (ha)tiH bhavitavyametattantreNa, pravarttitavyaM dAnAdau karttavyodArapUjA bhagavatAM, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH, zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM, bhAvanIyaM mahAyatnena, pravarttitavyaM vidhAnato, avalambanIyaM dhairyaM, paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhanIyaM bhuvanezvaravacanaM, kartavyo maMgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNaM, garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalaM, pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudAryaM, varttitavyamuttamajJAtena, evambhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI, mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarbandhakAdiH, tadanyasyaivaMbhUtaguNasaMpado'bhAvAt' ityata Aha- yad yasmAdapunarbandhakAnAM citramanekavidhamanuSThAnamupadiSTaM, ato bhinnAcArasthitAnAmapi teSAM dravyAjJAyA nAnupapattiriti / idamatra hRdayaM - na hyAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayujyate, kintu kvacitkazcideva, iti bhinnAcArasthitAnAmapyantaH zuddhimatAmapunarbandhakatvamaviruddhaM, apunarbaMdhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tattattantroktApi mokSArthA kriyA ghaTate, samyagdRSTezca svataMtrakriyaiveti vyavasthitatvAt / taduktaM yogabindusUtravRttyoH apunarbaMdhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / - tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt / / 251 / / apunarbadhakasyoktarUpasyaivamuktarUpeNa samyagnItyA zuddhayuktirUpayA upapadyate = ghaTate, kimityAha - tattattantroktaM kApilasaugatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayogyamanuSThAnaM, akhilaM samasta kutaH ? ityAha avasthAbhedasaMzrayAt
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1pa apunarbaMdhakasyAnekasvarUpAGgIkaraNatvAt anekasvarUpAbhyupagame hyapunarbaMdhakasya kimapyanuSThAnaM ksyaampyvsthaayaamAvataratIti garavA athApunabaMdhakottaraM yadbhavati taddarzayati - svataMtranItitastveva granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyuccaiH prazamAdiguNAnvitaH / / 252 / / svataMtranItitastveva jainazAstranItereva na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, granthibhede rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe tathA yathApravRttyAdikaraNaprakAreNa sati vidyamAne kim? ityAha-samyagadRSTiH zuddhasamyaktvadharo bhavati saMpadyate / kIdRzaH? ityAha uccaiH atyarthaM prAgavasthAtaH sakAzAt prazamAdiguNAnvitaH upazama-saMveganirvedA'nukaMpA''stikyAbhivyaktiyukta iti / / 252 / / evaM pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsadbhAvaH siddhaH / / 15 / / TIkArca - nanvevamapunarvatthAnAM . siddhaH | 'nathI gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che - A rIte pUrve kahyuM ke avedhasaMvedyapadamAM rahelA bhAvajemane pradhAna dravyAjJA che e rIte, aputabaMdhakane dravyAjJA vyavasthita che. topaNa bhinna mArgamAM rahelA=jainadarzanathI avyadarzananA AcArone pALanArA, madhyastha, paNa mithyAdRSTione kevI rIte ApradhAna dravyAjJA, saMbhave ? arthAt teone pradhAna dravyAjJA saMbhave nahi; kema ke jainamArganI kriyAthI ja avyutpanna dazAmAM jainamArganI kriyAnA marmane sparzanAra sUkSmabodhanA abhAvarUpa avyutpanna dazAmAM, aputabaMdhakapaNAnI siddhi che. ahIM prazna thAya ke jainamArganI kriyAthI ja apunabaMdhakapaNAnI siddhi che. anya mArganI kriyAthI apunabaMdhakanI siddhi nathI tema kema kahI zakAya ? tethI bIjo hetu kahe che - bIjAdhAnanuM ja tad liMgapaNuM che=apunabaMdhakadazAnuM liMgapaNuM che. ane tenuM bIjAdhAnanuM, ja sarvajJa vacanAnusArI jita, muni vigere padArtha viSayaka kuzalacitAdithI lakSyapaNuM che. (mATe jainamArganI kriyAthI ja apunabaMdhakatvanI siddhi che. ema pUrva sAthe saMbaMdha che.) tetramArganI kriyAthI ja aputabaMdhakatvanI siddhi che ema pUrvamAM kahyuM te, upadezapadanI vRttikAra vaDe kahevAyuM che - te kAraNathI parama sukhane icchanArA AjJA parataMtra evA puruSa vaDe A dharmamAM yathAzakti bIjAdhAna karavuM joIe." A prakAre gAthAnuM vivaraNa karanAra vRttikAra vaDe kahevAyuM che. ane A rIte dharmabIjo A pramANe zAstrAntaramAM (yogadaSTisamuccayamAM) kahevAyelAM dekhAya che - "jinomAM saMzuddha evuM kuzalacitta, jinone namaskAra ane praNAmAdi anuttama yogabIja che. 23mA atyaMta
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 167 upAdeya buddhine kAraNe=bhagavAnanI bhakti kare che temAM atyaMta upAdeya buddhi hovAne kAraNe, saMjJAnA udayanA abhAvathI yukta, phalAbhisaMdhi rahita, saMzuddha evuM kuzalacitta phalapAka AraMbha sadaza che. 'di' pAdapUrti mATe che. IrapA bhAvayogI evA AcAryAdimAM paNa vizuddha evuM kuzalacittAdi yogabIja che, ane zuddhaAzayavizeSathI vidhiyukta vaiyAvacca yogabIja che. ll26 ane sahaja evo bhavane udvega, dravya abhigrahanuM pAlana ane siddhAMtane AzrayIne vidhipUrvaka lekhanAdi yogabIja che. ll2thA lekhanA, pUjatA, dAna, zravaNa, vAcanA, vidhipUrvaka zAstranuM grahaNa, prakAzana, svAdhyAya, arthanuM citavana ane bhAvanA e yogabIja che. 28 duHkhitomAM atyaMta dayA, guNavAnomAM adveSa ane dInAdi sarvamAM ja sAmAnya rIte aucityathI sevana." in32aaaa lalitavistarAmAM paNa kahevAyuM che - "AnI=caityavaMdananI. siddhi mATe AdikarmomAM yatna karavo joIe. te Adikarmo ja batAve che - akalyANamitrano parihAra karavo joIe. kalyANamitrano paricaya karavo joIe, ucitasthitinuM ullaMghana karavuM joIe nahi. lokamArga=ziSTa lokonA AcAranI, apekSA rAkhavI joIe=ziSTa lokonA AcAranuM ullaMghana karavuM joIe nahi. guruvargane mAna ApavuM joIe=guNasaMpanna puruSono AdarasatkAra karavo joIe. emanA parataMtrathI vartavuM joIe, dAnAdi ucita kRtyomAM prayatna karavo joIe, bhagavAnanI udAra pUjA karavI joIe zakti anusAra vaibhavapUrvaka pUjA karavI joIe, sAdhavizeSano paricaya karavo joIe, vidhipUrvaka dharmazAstro sAMbhaLavAM joIe, mahAyatvathI bhAvana karavuM joIe sAMbhaLelAM dharmazAstronA padArthonuM bhAna karavuM joIe, vidhAnathI=vidhithI, yatna karavo joIe=dharmazAstrane sAMbhaLyA pachI tenAthI niSNata thayelA padArthonusAra svabhUmikA pramANe vidhithI yatna karavo joIe, pairyanuM avalaMbana levuM joIe=zAstrapravRtti anusAra pravRtti duSkara jaNAya topaNa nirutsAhI thayA vagara pairyapUrvaka yatna karavo joIe, bhaviSyanuM paryAlocana karavuM joIe=vartamAnamAM jo huM pairyapUrvaka yatna karIza nahi, to bhaviSyamAM hita thaze nahi, mATe bhaviSyanuM paryAlocana karIne paNa utsAhathI prayatna karavo joIe, mRtyunuM avalokana karavuM joIe=prApta thayelo manuSya bhava mRtyu tarapha jaI rahyo che tethI mRtyunI prApti pUrve huM mArA AtmAnuM hita sAdhI lauM te prakAranA vIryano ullAsa thAya tema mRtyunuM avalokana karavuM joIe. vikSepamArgano parihAra karavo joIe yogamArganI pravRttimAM vikSepa kare tevI pravRttiono parihAra karavo joIe, yogasiddhimAM yatna karavo joIe=te te kriyAo dvArA AtmAmAM mokSane anukULa evA yogamArganI siddhi thAya tevo yatna karavo joIe. bhagavAnanI pratimA karAvavI joIe=bhagavAnanA vItarAgatAdi guNone smRtimAM lAvIne temanI pratimA karAvavI joIe. bhuvanezvara evA tIrthakaronuM vacana lakhAvavuM joIe, maMgala arthe jApa karavo joIe AtmAmAM maMgalanuM kAraNa bane tevA uttama saMskAranuM AdhAna thAya te prakAre jApa karavo joIe, arihaMtAdi cAranuM zaraNuM svIkAravuM joIe, duSkatonI gaha karavI joIe, kuzalanuM anumodana karavuM joIe=sarva jIvonAM kuzala karmonuM anumodana karavuM joIe, maMtrapUrvaka devatAnI pUjA karavI joIe, uttama puruSonAM cAritra sAMbhaLavAM joIe, audAryanuM bhAvana karavuM joIe, uttama daSTAMtathI pravRtti karavI joIe. AvA prakAranA jIvanI je ahIM pravRtti che te sarva ja suMdara che. mArgAnusArI A apunabaMdhakAdi niyamathI che; kema ke tenAthI anyane=apunabaMdhakAdithI anyane, AvA prakAranI guNasaMpattino abhAva che."
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 ethI nathI zaMkA karIne upadezapadanI sAkSI ApI ane lalita vistarAnA kathanathI sthApita karyuM che jainamArgamAM rahelA jIvo ja aputabaMdhaka Adi hoya che tenAthI anya nahIM, e sarva zaMkAthI, gAthAnA uttarArdhathI kahe che - je kAraNathI apunabaMdhakAdine citra prakAranuM aneka prakAranuM anuSThAna upadiSTa che. AthI bhijJAcAramAM rahelA paNa teone atyadarzananA AcAra pALanAra paNa apunabaMdhakAdine dravyAjJAnI anupatti nathI. 'ti' zabda gAthAnA uttarArdhathI apAyelA uttaranI samApti mATe che. ahIM=gAthAnA uttarArdhanA kathanamAM, A tAtparya che - AdidhArmikatI sarva ja vidhi sarvatra upayogI nathI=sarva ja aputabaMdhaka jIvomAM apunabaMdhakadazAne sthira karavA upayogI nathI, paraMtu koIkane ja ucita upayogI che. ethI bhijJAcAramAM rahelA paNa aMtaHzuddhivALA jIvonuM aputabaMdhakapaNuM aviruddha che; kema ke apunabaMdhakanuM nAnA rUpapaNuM hovAthI aneka prakAnuM svarUpa hovAthI, te te zAstramAM kahevAyelI paNa mokSArtha kriyA ghaTe che a5nabaMdhakamAM ghaTe che. ane samyagdaSTine svadarzananI kriyA ja ghaTe che e pramANe vyavasthitapaNuM che. te yogabiMdunAM sUtramAM ane vRttimAM kahevAyuM che - "A rIte samyaga nItithI apunabaMdhakane te te darzanamAM kahevAyeluM akhila anuSThAna ghaTe che; kema ke avasthAbhedano Azraya che=apunabaMdhakanI aneka avasthAono svIkAra che. rapa1 A rIte yogabiMdunI rapa1mI gAthA pUrve je viSayazuddhAdi anuSThAnonuM svarUpa batAvyuM e rIte, kahevAyelA svarUpavALA apunabaMdhakane zuddha yuktirUpa samya nItithI te te darzanamAM kahevAyeluM kapila, saugatAdi zAstramAM kahevAyeluM, mumukSujanya samasta anuSThAna ghaTe che. kema ghaTe che ? tethI kahe che - avasthAbhedano Azraya che apunabaMdhakanAM aneka svarUpano svIkAra che. je kAraNathI apunabaMdhakanAM aneka svarUpanA svIkAramAM koIpaNa avasthAmAM koI paNa anuSThAna ghaTe che. rapa1 ane apunabaMdhakanA uttaramAM ja thAya che te kahe che - svataMtra nItithI ja=bhagavAnanA vacanane anusAra karAyelI pravRttithI ja, te prakAre graMthibheda thaye chate atyaMta prazamAdi guNathI avita samyagdaSTi thAya che. svataMtra nItithI ja=jainazAsananI nItithI ja, paraMtu atyadarzananA abhiprAyathI paNa nahi. te prakAre yathApravRttikaraNa Adi prakArathI, graMthibheda thaye chata=rAga, dveSa mohanA pariNAmanI atidaDha evI graMthinuM vidAraNa thaye chate, zuddha samyaktane dhAraNa karanAra evo samyagdaSTi thAya che. te kevo che ? tethI kahe che - pUrvAvasthAthI atyaMta prazanAdi guNathI avita cheupazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanI abhivyaktithI yukta che. raparA" 'ti" zabda yogabiMdunI TIkAnI samApti mATe che.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 A rIte-gAthAnA uttarArdhanI TIkAmAM atyAra sudhI batAvyuM e rIte, parane paNa atyadarzanamAM rahelA jIvane paNa, madhyasthapaNuM hote chate tatva pratyenA pakSapAtarUpa madhyasthapaNuM hote chate, dravyAjJAno sadbhAva siddha che. I1pA bhAvArtha : nanuthI pUrvapakSIe zaMkA karela ke bhAvAttAnuM kAraNa evI dravyAjJA apunabaMdhakane saMbhave che paraMtu anyadarzanamAM rahelA madhyastha evA paNa mithyASTine dravyAjJA saMbhave nahi. temAM yukti Apela ke apunabaMdhaka jIvo zAstrathI vyutpanna mativALA nahIM hovAne kAraNe samyakta pAmyA nathI topaNa jainamArganI kriyA pratye rucivALA che tethI teo bIjAdhAna kare che. ane jeo dravyAjJAvALA hoya teo avazya mokSane anukULa bIjAdhAna karatA hoya che. mATe anyadarzanavALA jIvomAM mokSane anukULa evI pradhAna dravyAjJA saMbhave nahi. ane temAM sAkSIrUpe upadezapadanI TIkAmAM bIjAdhAna karatA jIvonuM svarUpa batAvela che. tethI sthUlathI jaNAya ke jaina zAsananI ja kriyA karanAra jIvone bIjAdhAna saMbhave ane teo ja pradhAna dravyAjJAvALA hoya che. vaLI lalitavistarAmAM paNa caityavaMdananI prApti arthe apunabaMdhaka jIvoe zuM karavuM joIe ? tenuM varNana karela che. tethI paNa jaNAya ke jaina zAsanamAM rahelA bhAvathI caityavaMdananI niSpatti arthe je jIvo lalita vistarA vacanAnusAra akalyANa mitrano parihArAdi kare che, teone ja pradhAna dravyAjJA che. Ama chatAM jainadarzanamAM na rahelA hoya ane anyadarzananI kriyA karatA hoya tevA apunabaMdhaka jIvone paNa pradhAna dravyAjJA saMbhave che. te batAvavA arthe gAthAnA uttarArdhamAM kahe che - apunabaMdhakAdi jIvone citra prakAranuM anuSThAna zAstramAM svIkArAyeluM che. tethI bhagavAnanA zAsanamAM rahelA ane bhagavAnanA zAsananA vacanathI vyutpanna nathI tevA jIvone jema pradhAna dravyAjJA saMbhave che tema anyadarzanamAM rahelA paNa jIvo vizeSa sAmagrInA abhAvane kAraNe sUkSma bodhavALA na hoya to paNa madhyasthatAthI AtmakalyANArthe te te darzananA AcAro pALe che, teone paNa pradhAna dravyAjJA che. AnAthI e phalita thAya ke saMsArathI para avasthAnI prAptinA viSayamAM saMkSepathI ke vistArathI jeonI mati jinavacanAnusAra vyutpanna thayelI che teo saMsAranA ucchedanA upAyane sUkSma dRSTithI jonArA che. tevA jIvo samyagdaSTi che. ane tevI sUkSma dRSTivALA samyagdaSTi jIvo jainadarzananI ja kriyA kare, anyadarzananI kriyA kare nahi; kema ke jainadarzananI sarva kriyA pUrNa vivekathI yukta hovAthI vyutpannamativALA e kriyAne sevIne tIvra upayogavALA bane to kSapakazreNI prApta karIne kevaLajJAna ja pAme che. jema jinavacanathI vyutpannamativALA nAgaketune jinavacanAnusAra pUjA karatAM karatAM kevalajJAnanI prApti thaI, tethI vyutpannamativALAne bhagavAnanA zAsananI sarva kriyAo kaI rIte vItarAgatAnuM kAraNa che ? tenuM ekavAkyatAthI anusaMdhAna hoya che mATe teone anyadarzananI kriyA tevI vivekayukta nahi jaNAvAthI kyAreya upAdeya jaNAtI nathI. paraMtu jinazAsanamAM rahelA ane jinazAsananI dareka kriyAo kaI rIte ekavAkyatAthI vItarAgatAnuM
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15, 16 kAraNa che? tevuM pratisaMdhAna jeo karI zakatA nathI tevA avyutpanna jIvo jainazAsananI kriyA karatA hoya topaNa apunabaMdhaka che, ane jainazAsanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvo jainazAsananI kriyA karIne mogamArganI prAptinuM kAraNa bane tevAM bIjAdhAno kare che tema bhadrakaprakRtivALA anyadarzanamAM rahelA paNa mokSa arthe te te darzananA AcAro pALIne yogamArganI prAptinuM kAraNa bane tevA bIjAdhAnane kare che. ll1paNA avataraNikA - nanu dravyAjJApi siddhAntoditakriyAkaraNaM vinApi kathaM pareSAM syAt ? ityata Aha - avataraNikArya : nathI zaMkA kare che ke siddhAMtamAM kahelI kriyAnA sevana vagara paNa jainazAsanamAM batAvelI kriyAnA sevana vagara paNa, avyadarzanamAM rahelA jIvone dravyAjJA paNa bhAvAjJAnuM kAraNa bane evI dravyAjJA paNa, kevI rIte saMbhave ? arthAt saMbhave nahi. ethI kahe che - gAthA : maggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa Na NiyayA paDibaMdhe vA vi uvagAre / / 16 / / chAyA : mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNaM jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibaMdhe vApyupakAre / / 16 / / anvayArtha : mA IIT naqv=AjJAnuM lakSaNa, sarimAvo=mArgAnusArIbhAva, muvyavaM=jANavo. taI= tenA=mArgAnusArIbhAvanA, pariva=pratibaMdhamAM, vA=athavA, savAre vi=upakAramAM paNa, ziriyA= kriyA, viyA =niyata nathI. I16 gAthArtha : AjJAnuM lakSaNa mArgAnusArI bhAva jANavo. tenA mArgAnusArIbhAvanA, pratibaMdhamAM athavA upakAramAM paNa kriyA niyata nathI. II16ll TIkA : maggANusAribhAvotti / mArgAnusAribhAvo='nisargatastattvAnukUlapravRttihetuH pariNAmaH' AjJAyA lakSaNaM muNeyav ti jJAtavyaM, kriyA svasamayaparasamayoditAcArarUpA, tasya mArgAnusAribhAvasya, upakAre
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 pratibandhe vA na niyatA, svasamayoditakriyAkRtamupakAraM vinApi meghakumArajIvahastyAdInAM tathAbhavyatvaparipAkAhitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddheH, parasamayakriyAyAM ca satyAmapi samullasitayogadRSTimahimnAM pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / atra kazcidAha-nanu pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvamazAstrasiddham, ucyate-naitadevaM, yogadRSTisamuccayagrantha eva yogadRSTyabhidhAnAt teSAM mArgAnusAritvasiddheH / 'uktaM ca nirUpitaM punaH, yogamArgajJairadhyAtmavidbhiH pataMjaliprabhRtibhiH taponidhUtakalmaSaiH prazamapradhAnena tapasA kSINaprAyamArgAnusAribodhabAdhakamohamalairiti' uktaM ca yogamArga staponirdhatakalmaSaiH' iti pratIkaM vivRNvatA yogabinduvRttikRtA'pi teSAM tadabhidhAnAcca / ayamiha paramArtha:-avyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jainAbhimatakriyA yathA'sadgrahaparityAjanadvArA dravyasamyaktvAdyadhyAropena mArgAnusAritAhetustathA sadgrahapravRttAnAM teSAmubhayAbhimatayamaniyamAdizuddhasvarUpakriyA'pi pAramArthikavastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA tathA, heyopAdeyaviSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAm / tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajanane naikAntikatvamAtyantikatvaM vA, tathA ca jainakriyAM vinApi bhAvajanAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAjJAsambhavo'viruddha iti / yuktaM caitad, na cedevaM tadA jainakriyAM vinA bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliMgasyApi pareSAmanupapattAvanyaliMgasiddhAdibhedAnupapatteH / TImArtha : mArgAnusAribhAvo ..... siddhAdibhedAnupapatteH / 'maggANusAribhAvotti' pratI cha. bhAganuisArImA nisargathI arthAt svabhAvathI tatkAlukUla pravRttino hetu evo pariNAma arthAt jIvatA pAramArthika evA zuddha svarUpane pragaTa karavAne anukUla evA vyApArano heturUpa pariNAma, AjJAnuM lakSaNa jANavuM. svasamaya-parasamayamAM kahevAyelA AcArarUpa kriyA tenA mArgAnusArIbhAvanA, upakAramAM ke pratibaMdhamAMmArgAnusArI bhAvane atizaya karavAmAM ke mArgAnusArI bhAvane aTakAvavAmAM niyata nathI; kema ke svazAstramAM kahevAyelI kriyA kRta upakAra vagara paNa meghakumAranA jIva hasti Adine tathAbhavyatvanA paripAkathI Ahita evI anukaMpAditA mahimAthI mokSagamatane anukULa evuM bhavyatva phalobhukha thavAthI ullasita thayela anukaMpAdinA mahimAthI, mArgAnusAritvanI siddhi che. ane parasamayanI kriyA hote chate paNa samullasita evI yogadaSTitA mahimAvALA pataMjali Adine mArgAnusAritvano apratighAta che. ahIM=pataMjali Adine mArgAnusArIbhAva svIkAravAmAM koIka kahe che - pataMjali Adine mArgAnusArIpaNuM azAstrasiddha che. tene graMthakArazrI uttara ApatAM kahe che - A=pUrvapakSIe kahyuM e, e pramANe nathI; kema ke yogadaSTisamuccaya graMthamAM ja yoganI dRSTionuM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 abhidhAna hovAthI=pataMjali Adi muniomAM yoganI dRSTionuM abhidhAna hovAthI, teone pataMjali Adi RSione, mArgAnusArIpaNAnI siddhi che. "ane yogamArganA jANanArA=adhyAtmanA jANanArA, evA tapathI nidhUta kalmaSavALA=prazamapradhAna tapa dvArA kSINaprAyaH che mArgAnusArI bodhanA bAdhaka evA mohamalavALA, pataMjali vagere vaDe kahevAyuM che-nirUpaNa karAyuM che." e prakAranA="AM ja yogamAstaronidhUrtazalmaH" e prakAranA, pratIkanuM vivaraNa karatA evA yogabiMdunA vRttikAra vaDe paNa teone=pataMjali Adione, tenuM mArgAnusArIpaNAnuM, abhidhAna che. ahIM atyadarzanavALA jIvone mArgAnusArI bhAva che temAM, A paramArtha che. avyutpanna ane viparIta vyutpanna evA jIvone-mokSamArgane anukULa ucita dizAmAM yatna karavA viSayaka jeonI mati avyutpanna che athavA viparIta vyutpanna che tevA parasamayamAM rahelA jIvone, jenAmatanI kriyA je pramANe asagrahanA parityAjana dvArA dravyasamyaktanA AropaNathI mArgAtusAritAno hetu che te pramANe sadgahamAM pravRtta evA avyadarzanavALAone ubhaya abhimata jainadarzana ane anyadarzanane abhimata evA yama-niyamAdi zuddha svarUpavALI kriyA paNa pAramArthika vastu viSayaka pakSapAta AdhAna dvArA=sarva karmothI rahita muktAvasthAnA kAraNabhUta evA pAramArthika pariNAma viSayaka pakSapAta AdhAna dvArA, te prakAranI che=mArgAtusAritAno hetu che, kema ke adhyAtmanA jANanArAonuM heya-upAdeyanA viSayamAtranI parIkSAmAM samarthapaNuM che mokSaprApti mATe AtmAne zuM che ane zuM upAdeya che? te viSayamAtramAM vivekapUrvakanI parIkSAmAM samarthapaNuM che. te rIte=sadgahapravRtta anyadarzanavALA paNa pAramArthika vastu viSaya pakSapAtanA AdhAna dvArA mArgAnusArIbhAvane prApta kare che te rIte, niyata kriyAnuM jainazAsananI niyata kriyAnuM, mArgAnusArIbhAvajananamAM ekAMtikapaNuM ane AtyaMtikapaNuM nathI. ane te rIte mArgAnusArIbhAvajatanamAM niyata kriyA ekAMte hetu nathI te rIte, jenI kriyA vagara paNa bhAvajetA evA avyadarzanavALAne mArgAnusArIpaNuM hovAthI AjJAno saMbhava aviruddha che. ane A yukta che anyadarzanavALAne AjJAno saMbhava che e yukta che, ane e pramANeka acadarzanavALAne AjJAno saMbhava che e pramANe, na mAno to bhAvaliMganA bIjanA abhAvane kAraNe-ratnatrayIrUpa bhAvaliMganA kAraNabhUta evI jainazAsananI kriyAno abhAva hovAne kAraNe, bhAvaliMganI paNa acadarzanavALAne anupAti hote chate mokSanI prAptinA kAraNabhUta evI ratnatrayInI pariNatirUpa bhAvaliMganI paNa avyadarzanavALAne anupapatti hote chate, atyaliMga siddhAdi bhedanI anupapatti che. bhAvArtha : avataraNikAmAM zaMkA karela ke bhagavAnanA zAsanamAM batAvelI kriyAnA sevana vagara paNa anyadarzanavALA jIvone bhagavAnanA vacananI pariNatirUpa pradhAna dravyAjJA kaI rIte saMbhavI zake ? tenuM samAdhAna karatAM
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 graMthakArazrI kahe che - jIvamAM svAbhAvika AtmAnA zuddha svabhAvane pragaTa karavAnuM kAraNa bane tevI ucita pravRttinuM kAraNa evo je pariNAma che te mArgAnusArI bhAva che. ane Avo mArgAnusArI bhAva bhagavAnanI AjJAnA pariNamananuM lakSaNa che. ane svazAstranI kriyA ke parazAstranI kriyA AvI AjJAnA pariNAmanA upakAramAM ke pratibaMdhamAM niyata nathI. Azaya e che ke bhagavAnanI AjJAnA pariNAmarUpa mArgAnusArI bhAva svazAstranI kriyAthI ja thAya. anya zAstranI kriyAthI nahi tevuM niyata nathI ane anya zAstranI kriyA karavAmAM Ave to mArgAnusArI bhAva na thAya tevuM paNa niyata nathI. tethI e prApta thAya ke svazAstranI kriyA karanArA paNa jIvo jo bhadrakaprakRtivALA na hoya to jaina kriyA karIne paNa mArgAnusArI bhAva pAmatA nathI ane anyadarzanavALA potAnA darzananI ucita kriyA karatA hoya to te kriyA mArgAnusArI bhAvanI niSpattimAM pratibaMdhaka thAya tevo paNa ekAMta niyama nathI. AthI ja bhagavAnanA zAstramAM batAvAyelI kriyAkRta upakAra vagara paNa meghakumArano jIva evo hAthI tevA prakAranI tenI yogyatA paripAkane pAmelI hovAthI tenA kAraNe thayela anukaMpAdine kAraNe mArgAnusArI bhAvane pAme che. vaLI, ullasita thayelI che yogadaSTi jemane evA pAtaMjali Adine anyadarzananI kriyA hovA chatAM paNa mArgAnusArI bhAvano vyAghAta thato nathI. mATe anyadarzanamAM rahelA jIvo nisargathI tattvAnukUla pravRttinA kAraNa evA pariNAmane pAme to teomAM bhagavAnanI AjJAno saMbhava che. ahIM koIka zaMkA kare che ke pataMjali Adione mArgAnusArI bhAva ja zAstrasiddha nathI. tene graMthakArazrI kahe che - yogadaSTisamuccaya graMthamAM pataMjali Adi RSione yoganI dRSTio che tema kaheluM che. yoganI dRSTi e saMveganA pariNAmarUpa che. tethI svAbhAvika mokSane anukUla evI pravRttinA pariNAmarUpa che. mATe pataMjali Adine mArgAnusArI bhAva che; kema ke kadAgraha vagaranA evA teo mokSamArganA upAsaka hatA. vaLI yogabiMdunA vRttikAre paNa kaheluM che ke pataMjali Adi RSi yogamArganA jANanArA hatA. prazamapradhAna evA tapathI kSINaprAya thayelo che. mArgAnusArI bodhano bAdhaka evo mohamala jene tevA che. tethI paNa phalita thAya che ke pataMjali Adi RSimAM mArgAnusArI bhAva che. anyadarzanamAM rahelA pataMjali Adi RSine bhagavAnanI AjJAno pariNAma che. AthI ja teone bhAvajaina zAstrakAro svIkAre che. arthAt bhAvathI jinanA upAsaka che tema svIkAre che. anyadarzanavALAmAM paNa mArgAnusArI bhAva che teno paramArtha spaSTa karatAM TIkAkAra kahe che - jema koIka paradarzanamAM rahelA hoya ane tattvanA mArgamAM avyutpannamativALA hoya arthAt svaprajJAthI Atmahita karavA mATe zuM ucita prayatna karavo joIe ? te viSayamAM teonI mati vyutpanna na hoya athavA to parasamayamAM rahelA hoya ane AtmahitanI pravRtti viparIta karIne viparIta pravRttimAM vyutpanna hoya tevA jIvone yogya upadezaka upadeza ApIne teo saMyama grahaNa karavA tatpara thAya to jainazAsanano sAdhuveza Ape tyAre temAM dravyasamyaktanuM AropaNa kare ane dravyathI pAMca mahAvratonuM AropaNa kare. vaLI,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 bhagavAnanA zAsananI samyaktvanI kriyA ane cAritranI kriyA kaI rIte ka2vAnI che ? teno bodha karAvIne te kriyA dvArA teomAM vartatA asagrahano parityAga karAve che, jenAthI teomAM mArgAnusArI bhAva pragaTe che. arthAt cAritrano pariNAma pragaTe che. 174 te ja rIte anyadarzanamAM rahelA paNa jeo asahamAM pravRtta nathI paraMtu sagrahamAM pravRtta che arthAt mokSanA kAraNabhUta ucita kriyA ja teone AtmahitarUpe jaNAya che tevA yogya jIvo jainadarzana ane anyadarzanasAdhAraNane abhimata evI yama-niyamAdinI zuddha kriyAo kare che. AvI kriyA dvArA teone AtmAnA pAramArthika svarUpa viSayaka pakSapAta vadhe che. tethI sagrahapravRtta evA anyadarzanavALA jIvo paNa mArgAnusA2I bhAvane prApta kare che. ahIM prazna thAya ke anyadarzanavALA jIvomAM pAramArthika vastu viSayaka pakSapAtanuM AdhAna kema thAya che ? tethI kahe che adhyAtmanA jANanArAo heya-upAdeyanA viSayamAtranI parIkSA karavAmAM kuzaLa hoya che. tethI adhyAtmanA paramArthane jANanArA evA teo mokSaprApti mATe zuM heya che ? ane zuM upAdeya che ? tene ja nipuNa prajJAthI jANavA yatna kare che. ane jema jema heyopAdeyanA viSayamAM teo adhika-adhika bodhavALA thAya che tema tema teomAM pAramArthika vastu viSayaka pakSapAta vadhe che. tethI ubhayane abhimata kriyAthI paNa teonI zuddhi thAya che. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAMvatAM kahe che - -- AtmAmAM mokSane anukUla evI pariNatinI niSpattirUpa mArgAnusArI bhAvanI prAptimAM jaina zAsananI kriyAnuM ekAMtika hetupaNuM ke AtyaMtika hetupaNuM nathI arthAt jainazAsananI kriyA kare to ja mArgAnusArI bhAva thAya tevo ekAMtika niyama nathI ane jainazAsananI kriyA ja mArgAnusArI bhAva pratye atyaMta kAraNa che, anya koI kriyA atyaMta kAraNa nathI tevo ekAMta niyama nathI. mATe jaina kriyAne nahIM karanArA evA paNa bhAvathI jaina evA anyadarzanavALA jIvomAM mArgAnusArIpaNuM hovAthI bhagavAnanI AjJAno saMbhava aviruddha che. vaLI anyadarzanamAM rahelA jIvomAM bhagavAnanI AjJAnA saMbhavane svIkAravAmAM zAstrIya yukti batAve che. zAstramAM anyaliMgasiddha, gRhasthaliMgasiddhAdi siddhanA 15 bhedo kahyA che. jIva je koIpaNa liMgathI siddha thAya teomAM ratnatrayInI pariNatirUpa bhAvaliMga avazya hoya che. A ratnatrayInI pariNatirUpa bhAvaliMganuM kAraNa jainazAsananA sAdhvAcArarUpa kriyA che. jeo anyaliMgasiddha thAya che teo jainazAsananI kriyA karyA vagara bhAvaliMgane pAmIne siddha thAya che tema svIkArIe to ja anyaliMga siddhAdi bhedanI saMgati thAya. tethI jema jainazAsananI cAritranI kriyA vagara bhAvacAritra prApta thAya che tema jainazAsananI kriyA vagara paNa mArgAnusArIbhAvarUpa pariNAma anyadarzanavALA jIvone thaI zake che tema svIkAravuM joIe.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 175 TIkA :__yaH punarAha (sarvajJazataka-68) - 'parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiva asadgrahavinAzadvArA mArgAnusAritAhetuH' iti tadasat, ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pataJjalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAt, vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAt, avyutpannasya tasyAM gurupAratantryAdhAnadvArA svasamayAbhimatakriyAyA hetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAcca / bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi niyatA mArgAnusAritAhetavaH, kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kvacicca svasamayAbhimatetyaniyatA hetuH, parakIyasaMmaternijamArgadALahetutvaM cA'vyutpannamabhiniviSTaM vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTaM ca pratIti / 'yattu nizcayataH parasamayabAhyAnAmeva saMgamanayasArAmbaDapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAt, nAnyeSAm' iti keSAJcinmataM (sarvajJazataka0 zlo. 69), tatteSAmeva pratikUlaM, sadgrahapravRttijanitanaizcayikaparasamayabAhyatayA pataJjalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusAritvApratighAtAt / iyAneva hi vizeSo yadekeSAmapunarbandhakatvena tathAtvaM, apareSAM tu zrAddhatvAdineti / / 16 / / TIkArya : vaH punaraTE.... zrAddhavAvinaMti je vaLI koIka kahe che para darzanane anabhimata ane jainadarzanane abhimata evI kriyA ja asadgahanA vinAza dvArA mArgAnusAritAno hetu che.' 'ti' zabda paranA kathananI samApti mATe che. te=paranuM te kathana, asat che; kema ke ubhaya abhimata evA akaraNaniyamAdithI ja pataMjali Adi RSione mArgAnusArIpaNAnuM abhiyAna che. pUrve kahyuM te ubhayAbhimata akaraNaniyamAdithI ja pataMjali Adi RSione mArgAnusArIpaNAnI prApti che. have pUrvapakSIe kahela ke parasamaya anabhimata svasamaya abhimata kriyAthI ja mArgAnusArIpaNAnI prApti thAya che. tyAM anabhimata vizeSaNa nirarthaka che te batAvIne ubhayAbhimata akaraNaniyamathI mArgAnusArI bhAva thaI zake che. te batAvavA arthe hetu kahe che - vyutpannane mArgAtusAritAmAM tattvajijJAsAmUlavicAranuM ja hetupaNuM hovAthI ane avyutpanna temAM-mArgAnusAritAmAM, guru pAtaMtrya AdhAna dvArA svasamayaabhimatakriyAnA hetupaNAmAM parasamaya anabhimatatvanA pravezamAM pramANano abhAva che. A rIte atyadarzanavALAne paNa mArgAnusArI bhAva saMbhave che tema sthApana karyuM. have jIvone mArgAnusArI bhAva pAramArthika kaI rIte thaI zake che ? ane temAM kriyA kaI rIte hetu che ? te spaSTa karatAM kahe che - bhavAbhinaMdIdoSanA pratipakSa guNo ja niyata mArgAnusAritAmAM hetuo che=jeTalA aMzathI bhavAbhinaMdIdoSo kSINa thAya che teTalA teTalA aMzathI mArgAtusAritA pragaTa thAya che. vaLI, kriyAmAgatusAritAnI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 prAptinuM kAraNa evI kriyA, kvacit ubhaya abhimata che ane kvacit samaya abhimata che. ethI aniyata hetu che. ahIM prazna thAya ke svasamayAbhimata kahevAthI anyadarzanane abhimata na kahIe to paNa cAle; kema ke mAtra parasamayAbhimata kriyA mArgAnusAritAno hetu nathI ane svasamayAbhimata hoya te kriyA parane abhimata hoya ke na paNa hoya tenAthI kAMI vizeSatA prApta thatI nathI. Ama chatAM kvacit ubhayAbhimata kriyA mArgAnusAritAno hetu che tema kema kahyuM ? tethI kahe che - ane parakIyasaMmatinuM nijamArganA kAryanuM hetupaNuM avyutpanna ane abhitiviSTa jIvo pratye che paraMtu vyutpanna ane abhitiviSTa jIvo pratye nathI. tti' zabda mArgAnusArI bhAvanI prAptimAM kriyA kaI rIte hetu che ? tenI samApti mATe che. vaLI, "nizcayathI parasamaya bAhya ja evA saMgama, nayasAra, aMbaDa vagerene mArgAnusArIpaNuM thAya, anyone nahIM.' e pramANe je keTalAkano mata che te teone ja pratikULa che; kema ke aMbaDAdinI jema saha pravRtti javita vaizcayika parasamaya bAhyapaNArUpe pataMjali Adione paNa mArgAnusAritAno apratighAta che. ATalo ja vizeSa che, je ekane pataMjali Adine apunabaMdhakapaNAthI tathApaNuM mArgAnusArIpaNuM, che, vaLI, bIjAone aMbaDAdive, zraddhALupaNAAdithIebhagavAnanA vacanamAM rucipaNuM ane bhagavAnanA vacanAnusAra pravRtti karavApaNuM hovAthI, mArgAnusArIpaNuM che. II16 bhAvArtha : sarvajJazatakakAra dharmasAgarajI mahArAja mAne che ke jainadarzananI kriyA ja mArgAnusAritAmAM hetu che, anyadarzananI kriyA karanArAmAM mArgAnusAritA nathI. Ane sthApana karavA mATe te mahAtmA kahe che ke parasamayaanabhimata ane svasamayaabhimata evI kriyA ja atattvanA pakSapAtarUpa asahano nAza kare che. atattvane pakSapAtarUpa asadgata jema jema alpa thAya che tema tema mArgAnusAritA pragaTe che. mATe anyadarzananI kriyA karanArA evA pataMjali Adine mArgAnusAritA saMbhave nahi. A prakAranuM sarvajJazatakanuM kathana asatuM che tema graMthakArazrI kahe che. temAM mukti Ape che ke jainadarzana ane paradarzana ema ubhayane saMmata evA pApaakaraNanA niyamAdinA sevanathI pataMjali Adi draSiomAM mArgAnusAritA che ema zAstramAM kaheluM che. ethI parasamayAnabhimata evI jainadarzananI kriyA ja mArgAnusAritAno hetu che tema kahI zakAya nahi. paraMtu jainadarzana jene svIkAre che evI parasamayane abhimata pApaakaraNanI kriyA paNa mArgAnusAritAno hetu che. ahIM prazna thAya ke parasamayanI kriyA pUrNa vivekavALI nathI ane jainadarzananI kriyA atyaMta vivekavALI che tethI parasamayanI vivekavALI paNa kaMIka avivekathI yukta kriyA kaI rIte mArgAnusAritAno hetu thaze ? tethI kahe che - paradarzanamAM paNa jeonI mati tattvane jovA mATe vyutpanna che tevA pataMjali Adi RSione saMsArathI atIta tattvanI prApti thAya tevA tattvanI jijJAsApUrvaka tattvAtattvanA viSayamAM vicAra
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 177 pravarte che. te tattvajijJAsAmUla vicAra ja mArgAnusAritAmAM hetu che, kema ke tattvanI jijJAsAthI thatA vicAra dvArA ja badhA guNasthAnakanI prApti thAya che. tethI tevA pataMjali Adi mahAtmAo svamati anusAra asadgahano tyAga karIne mohano nAza thAya tevI ucita pravRtti karanArA che. tethI teonI potAnA darzana anusAra karAtI pApaakaraNaniyamAdi kriyA mArgAnusAritAmAM hetu che. vaLI, jeo anyadarzanamAM che paraMtu vyutpanna nathI tethI teomAM tattvajijJAsA hovA chatAM tattvajijJAsAmUlaka vicAra skurAyamAna thato nathI tevA jIvo jainadarzananA sugurune prApta karIne gurune parataMtra thaIne jainadarzananI kriyA kare to guNavAna gurunA upadezanA baLathI te avyutpanna paNa kalyANanA arthI jIvo mArgAnusAritAne prApta kare che. Ama chatAM mArgAnusAritAnI prApti pratye jainadarzananI kriyA ja hetu che, paradarzanane abhimata kriyA nahIM te prakAranI buddhithI je sarvajJazatakakAra parasamayaanabhimata svasamayaabhimata kriyAne ja mArgAnusAritAno hetu kahe che tema svIkAravAmAM koI pramANa nathI. ahIM prazna thAya ke jIvamAM mArgAnusAritAnI pariNati pratye kriyA kaI rIte hetu che ? kema ke jainadarzananI kriyA karanArAmAM paNa ghaNA jIvomAM mArgAnusArI bhAva prApta thato nathI. tethI kahe che - bhavAbhinaMdIdoSonA pratipakSa evA guNo ja mArgAnusAritAnA hetu tarIke niyata che. vaLI kriyA kyAreka ubhayAbhimata hetu che. kyAreka svasamayAbhimata hetu che. ethI kriyA niyata hetu nathI. Azaya e che ke bhavanA kAraNa pratye je rAga, te bhavAbhinaMdIbhAva che. jeone bhavanA kAraNa pratyeno leza paNa rAga nathI, kevala bhavanA ucchedano rAga che tevA jIvo saMpUrNa bhavAbhinaMdIdoSa rahita che ane teo samyagdaSTi che. AthI ja samyagdaSTi jIvane bhoganI icchA thAya che, paraMtu bhoga pratye rAga nathI jema vivekI evA saMsArI jIvone khaNaja karavAnI icchA thAya che, paraMtu khaNaja pratye rAga nathI. AthI ja vivekI jIvone khaNajanI icchA thAya, kharajanI pravRtti kare to paNa Arogya pratye ja rAga varte che. tethI ArogyanA upAyabhUta auSadha pratye paNa rAga varte che. tema samyagdaSTi jIvone bhoganI icchA thAya, bhoganI pravRtti kare topaNa bhavanA kAraNabhUta bhogo pratye rAga nathI paraMtu bhAvaArogya pratye rAga che. AthI ja samyagdaSTi jIvo sadA bhavanA kAraNone alpa, alpatara karavA yatna kare che. jeo samyakta pAmyA nathI tevA jIvomAM bhavAbhinaMdIdoSo che Ama chatAM jeonuM mithyAtva maMda thayuM che tevA yoganI daSTivartI jIvomAM bhavAbhinaMdIdoSonA pratipakSa guNo jeTalA-jeTalA pragaTa thAya che teTalI-teTalI mArgAnusAritA pragaTa thAya che. svasamaya-parasamayane abhimata pApaakaraNaniyamAdinI kriyA kyAreka bhavAbhinaMdIdoSonI nyUnatAmAM kAraNa bane che tethI mArgAnusAritAmAM hetu bane che ane kyAreka jainadarzananI kriyA bhavAbhinaMdIdoSonA nAzano hetu bane che tethI mArgAnusAritAno hetu bane che. ahIM prazna thAya ke ubhaya saMmata kriyA mArgAnusAritAno hetu che tema na kahetAM svasamayAbhimata kriyA ja mArgAnusAritAno hetu che, tema kahevAthI paNa parasamayane abhimata kriyAno saMgraha thAya che; kema ke te parasamayane abhimata che mATe mArgAnusAritAno hetu nathI paraMtu ubhayane saMmata hovAthI jainadarzanane
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16 178 abhimata che mATe mArgAnusAritAno hetu che. tenA samAdhAna mATe graMthakArazrI kahe che - je jIvo avyutpanna che athavA abhiniviSTa che tevA jIvone 52kIya saMmati batAvavAthI bhagavAnanA mArgamAM dRDhatA thAya che. tethI tevA jIvo dRDha yatna karIne ubhaya saMmata kriyA dvArA mArgAnusArI bhAvane prApta karI zake. Azaya e che ke jeo anyadarzanamAM rahelA che ane tattvajijJAsAthI sadguru pAse tattva sAMbhaLavA AvelA che ane tattvanA viSayamAM mArgAnusArI vicAra karI zake tevI vyutpanna mati nathI teo avyutpanna che. keTalAka tattvajijJAsAthI sadguru pAse tattva sAMbhaLavA AvelA che Ama chatAM svadarzana pratye kaMIka pakSapAtarUpa abhiniveza che. tevA jIvone kahevAmAM Ave ke A pApaakaraNaniyamAdinI kriyA jema jainadarzanane saMmata che tema anyadarzanavALA evA pataMjali Adine paNa saMmata che. te sAMbhaLIne je avyutpanna che tevA jIvone thAya ke amArA darzanamAM paNa je pApaakaraNaniyama kahyA che te ja pApaakaraNate niyamAdine dharmarUpe A mahAtmA kahe che. tethI te pApaakaraNaniyamanI kriyA pratye te mahAtmAne dRDha pakSapAta thAya che. vaLI je kAMIka svadarzanamAM abhinivezavALA che teone suguru kahe ke A pApaakaraNaniyamAdinI kriyA jema amane abhimata che tema tamArA pataMjali RSi Adine paNa abhimata che. tethI svadarzana pratyenA kaMIka abhinivezavALAne paNa jainadarzanane saMmata evA pApaakaraNaniyamanI kriyAmAM daDhatA thAya che. ane pApaakaraNaniyama pratyenA dRDha rAgavALA evA teo pApaakaraNaniyamanI jainazAsananI sUkSma dRSTine suguru pAsethI sAMbhaLIne anyadarzana karatAM paNa jainadarzananI pApaakaraNanI kriyA sUkSma tattvane sparzanArI che tevA bodhavALA thAya che. ane te sUkSmabodhapUrvakanI kriyAo karIne vizeSa-vizeSa mArgAnusArI bodha prApta kare che. vaLI, jeo vyutpanna mativALA che ane potAnA darzana pratye abhiniviSTa nathI, tevA jIvone A pApaakaraNaniyamanI kriyA ubhaya saMmata che tema kahevAnI AvazyakatA rahetI nathI; kema ke vyutpanna mativALA ane koI darzana pratye jeone abhiniveza nathI tevA jIvo saMsArathI atIta tattva kevuM che tene jANanArA hoya che ane teone upadezaka kahe ke bhagavAnanA zAsanamAM pApaakaraNanA niyamAdinI kriyAo A prakAre batAvAyelI che ane te kriyAo A rIte saMsAranA ucchedanuM kAraNa che. te sAMbhaLIne teo svAbhAvika rIte te kriyAo pratye rAgavALA thAya che. paraMtu A akaraNaniyama kriyA anyadarzanane paNa saMmata che tema kahevAthI teone koI vizeSa pariNAma thato nathI. tethI teo pratye pApaakaraNaniyamamAM 5radarzananI saMmati che tema batAvavAnuM koI prayojana nathI. vaLI, je koI kahe che ke nizcayathI pa2samayamAM bAhya ja evA saMgama, nayasAra, aMbaDAdine mArgAnusArIpaNuM hoya, paraMtu parasamayamAM rahelA evA pataMjali Adine mArgAnusArIpaNuM hoI zake nahi; kema ke pataMjali Adi to anyadarzanamAM ja rahelA che ane te darzananA AcArone mokSanuM kAraNa mAne che. jyAre zAlibhadrano jIva saMgama to susAdhu pratye bhaktivALo che AthI ja ati klezathI prApta
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16, 17 179 thayela evA paramAnane sAdhune vahorAve che. tethI nizcayathI saMgamano jIva paradarzanamAM rahyo nathI. vaLI, nayasAra paNa samyaktanI prApti pUrve koI darzanamAM rahela nathI. AthI ja koI mahAtmA padhAre to teone bhojana ApIne "bhojana karuM' tevo pariNAma dharAve che. mahAtmA tarIke jaina sAdhune joIne paNa nayasArane A sAdhu to anyadarzananA che, ApaNA nathI, tevI buddhi thatI nathI. tethI nayasAra nizcayathI paradarzana bAhya che. vaLI aMbaDa parivrAjakano veSa dhAraNa kare che, topaNa bhagavAnanA vacanathI bhAvita hovAne kAraNe zrAvakanA AcAra pALe che, tethI vezathI paradarzanamAM hovA chatAM aMbaDa zrAvaka nizcayanayathI paradarzana bAhya che. mATe teomAM mArgAnusArIpaNuM hoI zake. jyAre pataMjali RSi Adi to potAne abhimata sAMkhya darzanane ja pramANabhUta mAne che, tethI teomAM mArgAnusArIpaNuM saMbhave nahi, e prakArano sarvajJa zatakano Azaya che. te teonA ja vacanane pratikULa che, ema graMthakArazrI kahe che. temAM yukti batAve che ke jema aMbAdimAM mArgAnusArI bhAva che tema sadgahapravRttithI janita nazcayika parasamaya bAhyapaNuM pataMjali AdimAM hovAthI temAM paNa mArgAnusArIpaNuM che. Azaya e che ke pataMjali Adi potapotAne abhimata darzanane ja pramANabhUta mAne che. Ama chatAM mokSane anukUla tattva pratyenA pakSapAtavALA che. tethI potAnA darzananAM je je vacano mokSane anukUla kriyAone batAvanArAM che tenA pratye ja teone Agraha che. tethI paradarzanamAM rahelI mokSane anukULa evI kriyAo pratye ja Agraha hovAthI teomAM sadgahapravRttithI janita nazcayika parasamaya bAhyapaNuM che. phakta jema aMbaDa zrAvaka vezathI parasamayamAM che tema pataMjali RSi paNa bAhyathI parasamayamAM che. chatAM jema nizcayathI aMbaDa zrAvaka jainadarzanamAM che, tema pataMjali RSi paNa nizcayathI jainazAsanamAM che; kema ke jinapaNAnA upAsaka che. phakta aMbaDAdimAM ane pataMjali AdimAM ATalo bheda che - pataMjali Adine apunabaMdhakapaNAthI parasamaya bAhyapaNuM che. ane aMbaDa Adine bhagavAnanA vacanamAM zraddhA hovAthI zrAddhapaNAdithI parasamaya bAhyapaNuM che. ll16 avataraNikA - ayaM mArgAnusAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAha - avataraNikArya : A pUrvagAthAmAM kahyo che, mArgAnusAribhAva kyAre prApta thAya che ? tethI enA mArgAnusArI bhAvanA, kAlamAnane kahe che - gAthA : maggANusAribhAvo jAyai caramaMmi ceva pariaTTe / guNavuDDIe vigame bhavAbhinaMdINadosANaM / / 17 / /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dharbhaparIkSA bhAga-1| gAthA-17 chAyA : mArgAnusAribhAvo jAyate carama eva parAvarte / guNavRddhyA vigame bhavAbhinandidoSANAm / / 17 / / manvayArtha : caramaMmi ceva pariaTTe ya2ma 04 parAvartamA=yama 14 pudagalaparAvartamAM, bhavAbhinaMdINadosANaM bhavAminaghoSonu, vigame virAmana yaye chate, guNavuDIe-guenI vRddhithI, maggANusAribhAvo jAyai= mAnusArImAva thAya che. // 17 // gAthArtha: carama ja parAvartamAM carama ja pagalaparAvartamAM, bhavAbhinaMdIdoSonuM vigamana thaye chate guNanI vRddhithI mAnAnusArImAva thAya che. // 17 // TI :maggANusAribhAvotti / bhavAbhinandinA doSANAM kSudro lAbharatirdIno matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH / / (yogadRSTi0 76, yogabindu0 87) iti zlokoktAnAM, vigame sati guNavRddhyA carame pudgalaparAvarta eva mArgAnusAribhAvo bhavati, apunarbaMdhakAdermArgAnusAriprauDhaprajJAnugatatvavacanAt, tasya caitAvatkAlamAnatvAt / ata eva vacanauSadhaprayogakAlazcaramapudgalaparAvarta evokto vyavahArataH, nizcayatastu granthibhedakAlaH, tatrApi granthibhedakAla eva nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtravRttI (432-433) - ghaNamicchatto kAlo ettha akAlo u hoi NAyavvo / kAlo u apuNabaMdhagapabhiI dhIrehiM NiddiTTho / / Nicchayao puNa eso vinneo gaMThibheakAlou / eyaMmi vihisayapAlaNAu AroggameyAo / / ghanaM mahAmeghAvaluptasakalanakSatrAdiprabhAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyAmadhyabhAgasamudbhUtAndhakAranibiDaM mithyAtvaM tattvaviparyAsalakSaNaM yatra sa tathA, kAlazcaramapudgalaparAvarttavyatiriktazeSapudgalaparAvarttalakSaNo'tra vacanauSadhaprayoge'kAlastu akAla eva bhavati jJAtavyaH caramapudgalaparAvarttalakSaNastu tathAbhavyatvaparipAkato bIjAdhAnobhedapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-kAlastvavasaraH punaH apunabaMdhakaprabhRtiH, tatrA'punarbandhakaH
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 181 'pAvaM Na tivvabhAvA kuNai...' (paMcA0 3-4) ityAdilakSaNaH, AdizabdAnmArgAbhimukhamArgapatitau gRhyate / tatra mArgo lalitavistarAyAmanenaiva zAstrakRtetthaMlakSaNo nirUpitaH 'maggadayANaM' ityAdyAlApakavyAkhyAyAM, 'mArgazcetaso'vakragamanaM, bhujaMgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo hetusvarUpaphalazuddhA sukhetyarthaH' tatra patito bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti, etau ca caramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAveva vijJeyau, apunarbandhako'punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA, dhIraistIrthakarAdibhiH nirdiSTo vyavahArata iti / / nizcayato nizcayanayamatena punareSa vacanauSadhaprayogakAlo vijJeyaH kaH? ityAhagranthibhedakAlastu-granthibhedakAla eva yasmin kAle'pUrvakaraNAnivRttikaraNAbhyAM granthibhinno bhavati tasminnevetyarthaH / kutaH? yata etasmin granthibhede sati vidhinA avasthocitakRtyakaraNalakSaNena sadA sarvakAlaM yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogyaM saMsAravyAdhirodhalakSaNaM, etasmAd vacanauSadhaprayogAd bhavati / apunarbandhakaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyakaH, anAbhogabahulatvAttatkAlasya, bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvena nipuNabuddhitayA teSu kRtyeSu vartamAnAstatkarmavyAdhisamucchedakA jAyanta iti, granthibhedameva puraskurvannAha - iharAvi haMdi eaMmi esa AroggasAhago ceva / poggalapariaTTaddhaM jamNameaMmi saMsAro / / 434 / / itarathA'pi vidheH sadApAlanamantareNApi, handIti pUrvavat etasmin granthibhede kRte sati eSaH vacanaprayogaH ArogyasAdhakazcaiva bhAvArogyaniSpAdaka eva sampadyate / tathA ca paThyate - labdhvA muhUrttamapi ye parivarjayanti, samyaktvaratnamanavadyapadapradAyi / yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau, tabibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam / / () atra hetumAha-pudgalAnAmaudArika-vaikriya-taijasa-bhASA''naprANa-manaH-karmagrahaNapariNatAnAM vivakSitakAlamAdau kRtvA yAvatAM sAmastyenaikajIvasya grahanisargau sampadyate sa kAlaH pudgalaparAvartta ityucyate pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivarttante parAparapariNatiM labhante'sminniti vyutpatteH, tasyAddhaM yAvad, yad yasmAd, UnaM kiMciddhInaM, etasmin granthibhede sati saMsAro jIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahulAnAmapi / atra dRSTAntAH kUlavAlakagozAlakAdayo vAcyAH' iti / sArtha : bhavAbhinandinAM ..... vAcyAH iti / 'maggANusAribhAvotti' pratI che. "kSudra, lAmamA ti, na=ASTa lyAevANA, matsarapANA, mayavANAsAta praranA mayathI saha pivaNa, zaTha, ajJa=AtmAnA pAramArthika viSayamAM mUrkha, niSphala AraMbhathI yukta=AtmAnA kalyANanuM kAraNa bane tevA saphala AmayI sati, mapama cha." (yoTisamasyaya kSa8-99, yoganihu pra2t als-87) e pramANe yogadaSTi ane yogabiMdu prakaraNanA zlokamAM kahela bhavAbhinaMdInA doSono nAza thaye chate guNanI vRddhi thavAthI caramapudgalaparAvartamAM ja mArgAnusArI bhAva thAya che, kema ke aputabaMdhakAdine
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 mArgAnusArI prauDha prajJA anugatapaNAnuM vacana che. ane tenuM=apunabaMdhakAdinuM, ATaluM ja kAlamAnapaNuM che=eka pudgalaparAvarta kAlamAna che, AthI ja=bhavAbhinaMdInA doSonA vigamanathI caramAvartamAM mArgAnusArI bhAva thAya che AthI ja, vacana auSadhanA prayogano kALa=bhAvaroganA auSadharUpa bhagavAnanA vacananA pradAnano kALa vyavahArathI caramapudgalaparAvarta ja kahevAyo che. vaLI nizcayathI graMthibheda kALa ja che. tyAM paNa=vacanauSadha prayoganA vyavahArathI-nizcayathI batAvelA be prakAranA kAlamAM paNa, graMthibheda kALa ja nyUnapaNAne kAraNe puraskAra karAyo che=saMsAranA paribhramaNanA kALanuM apunabaMdhaka karatAM nyUnapaNuM hovAne kAraNe vacanauSadha prayoga mATe adhika mahattva apAyuM che, ane te pramANe=vacauSadhanA prayogano kALa vyavahArathI apunarbaMdhakano che ane nizcayathI graMthibheda kALa che te pramANe, upadezapadanI sUtra ane vRtti che ahIM=vacanauSadha prayogamAM, ghana mithyAtvano kAla akAla jJAtavya che. vaLI, apunabaMdhakAdivALo kALa dhIra puruSo vaDe e vacanauSadhanA prayogamAM kALa kahevAyo che. / / 432 / / 182 - nizcayathI vaLI, AvacanauSadha prayogano kALa, graMthibheda kALa jANavo. A hote chate=graMthibheda hote chate, potAnI avasthA ucita kRtyakaraNarUpa vidhithI sadA vacanauSadhanI pAlanA vaDe AnAthIvacanauSadhathI, Arogya thAya che. / / 433 / / - ghana=mahAmeghavI avalupta evA sakala nakSatrAdinI prabhAnA prasaravALI bhAdaravAdinA amAvasyAnI rAtrinA madhyabhAgamAM samudbhuta thayelA aMdhakAra jevuM nibiDa, tattvaviparyAsa lakSaNa mithyAtva che jemAM te tevo che=dhana mithyAtvavALo che, ane te ghana mithyAtvavALo kALa=carama pudgalaparAvartathI vyatirikta zeSa pudgalaparAvarta lakSaNa kALa, ahIM=vacanauSadha prayogamAM, akALa ja jJAtavya che. vaLI, caramapudgalaparAvarta lakSaNa kALa tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjAdhAnanA ubheda-poSaNAdimAM kAla thAya paNa=vacanauSadha prayogano kAla thAya paNa, AthI ja=pUrvamAM kahyuM ke, caramAvarta lakSaNa vacanauSadha prayogano kAla thAya paNa AthI ja, upadezapadamAM kahe che vaLI, apunabaMdhakAdi kAla che--vacanauSadha prayogano avasara che, tyAM=apunarbaMdhakAdimAM, pApa tIvra bhAve karI nahi ityAdi lakSaNa apunarbaMdhaka che. Adi zabdathI=apunabaMdhakAdimAM rahelA Adi zabdathI, mArgAbhimukha ane mArgapatita grahaNa karAya che. tyAM=mArgAbhimukha ane mArgapatitamAM, rahela mArga lalitavistarAmAM A ja zAstrakAra vaDe=upadezapadanA ja zAstrakAra vaDe, 'mayAAM' ityAdi AlApakanI vyAkhyAmAM AvA lakSaNavALo=AgaLa batAve che tevA lakSaNavALo kahevAyo che. cittanuM avakragamana=tattvAtattvanA vibhAgane anukUla cittanuM avakragamana, mArga che. je mArga sApanA nalikAnA gamana tulya che. viziSTa guNasthAnakanI avAptimAM pravaNa=samartha, jIvanA svarasane vahana karanAra kSayopazamavizeSarUpa hetu, svarUpa ane phala zuddha sukhA che=mArgaprAptino je hetu evo je mArgAbhimukha bhAva tenA pragaTa thayela heturUpa sukhA che. ane 3-4thI dRSTimAM vartatA jIvo tattvAtattvanA vibhAgane anukUla je Uha kare che, te svarUpa zuddha sukhA che. ane mArgagamanathI samyagdarzananI prAptirUpa je bhAvamArganI prApti thAya che te phala zuddha sukhA che=jIvane sukha Ape tevo suMdara pariNAma che. tyAM=mArgamAM, paDelo=rahelo, bhavya vizeSa mArgapatita e pramANe kahevAya che. ane tenA Adi bhAvane pAmelo=mArganA Adi bhAvane pAmelo mArgAbhimukha kahevAya che. 'rUti' zabda mArgapatita ane mArgAbhimukhanA svarUpanA kathananI samApti mATe che. ane AmArgapatita ane mArgAbhimukha e carama yathApravRttakaraNamAM rahenArA jANavA.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 vaLI gAthAno artha karatAM kahe che - apunabaMdhaka apunabaMdhaka kAla vagere jene che te tevA che apunabaMdhaka vagere che, ane tevA apunabaMdhaka vagerenA kAla dhIra evA tIrthaMkara vaDe kAla=vacana auSadha prayogano kAla, kahevAyo che. vaLI nizcayathI-nizcayanayanA matathI, A=AgaLamAM kahevAya che te, vacanauSadha prayogano kALa jANavo. kayo jANavo ? ethI kahe che - graMthibheda kALa ja jANavo=je kALamAM apUrvakaraNa, anivRttikaraNathI graMthi bhedAyelI thAya che. te kALa ja jANavo. kema graMthibheda kALa ja vacanauSadha prayogano kALa ja jANavo ? tethI kahe che - je kAraNathI graMthibheda thaye chate avasthA ucita kRtya karaNarUpa vidhithI sadA=sarvakAla, vacanauSadhanI je pAlanA tenAthI karIne saMsAravyAdhinA rodharUpa Arogya A vacanauSadhanA prayogathI thAya che. apunabaMdhakAdimAM karAto paNa vacanaprayoga=apAto paNa upadeza, te prakAre=je prakAre samyagdaSTine sUkSma bodha vidhAyaka che te prakAre sUkSmabodha vidhAyaka nathI. tatkAlanuM apunabaMdhakAdi kAlanuM, anAbhogabahulapaNuM cheHvacanamAMthI kaMIka tRtvano bodha thavA chatAM ghaNA aMzamAM tattvano bodha thato nathI. vaLI, bhinnagraMthI Adi jIvo vyAvRttamohapaNAne kAraNe nipuNabuddhipaNuM hovAthI te te kRtyomAM vartamAna=pravartatA te te karmarUpa vyAdhinA samucchedaka thAya che. ethI graMthibhedane ja puraskAra karatAMgraMthibhedanuM ja mahattva batAvatAM, kahe che - ItarathA paNa=vidhipUrvaka sadAjJApAlana vagara paNa, A karAye chate graMthibheda karAye chate, A=vacana prayoga, ArogyasAdhaka ja=bhAvArogyaniSpAdaka ja, thAya che. ane te rIte uddharaNanI gAthAmAM kahyuM ke vidhithI sadAjJApAlana vagara paNa samyakta prApta thaye chate A vacanaprayoga ArogyasAdhaka thAya che te rIte, kahevAya che. "anavadyapadane denAruM saMpUrNa sukharUpa mokSapadane denAruM samyaktaratna muhUrta paNa prApta karIne jeo tyAga kare che=samyaktanuM vamana kare che, teo paNa bhavarUpI samudramAM cirakAla sudhI bhamatA nathI, cirata=lAMbo kALa tene dhAraNa karanArA=samyaktane dhAraNa karanArA, jIvonuM ahIM=saMsAramAM, zuM kahevA jevuM che. AmAM=samyaktavamana karavA chatAM paNa samyakta pAmelA jIvo saMsAramAM bahu paribhramaNa karatA tathI emAM, hetune kahe che - audArika, vaikriya, taijasa, bhASA, zvAsocchavAsa, mana ane karmagrahaNapariNatapudgalono vivakSita kALa Adi karIne jeTalA kALamAM samastapaNAthI eka jIvanA grahaNa-nisarga thAya che te pudgalaparAvarta kALa e pramANe kahevAya che; kema ke pudgalanA grahaNa ane nisarga dvArA parivartana pAme cheparApara pariNatine prApta kare che jemAM, e pramANenI vyutpatti che=pudgalaparAvarta zabdanI vyutpatti che. tenA ardha sudhI=pagalaparAvartanA ardha sudhI, je kAraNathI kAMIka hIna A hote chata=graMthibheda hote chate, tIrthaMkarAzAtanA bahula paNa jIvono saMsAra che. AmAM=graMthibheda thavA chatAM paNa kaMIka nyUna saMsAraparibhramaNamAM, phUlavAlaka, gozAlAdi dagaMta kahevAM." ityAdi. bhAvArtha : jIvamAM mokSaprAptinuM kAraNa bane evuM dravyamArgAnusArIpaNuM kyAre thAya ? ane bhAvamArgAnusArIpaNuM kyAre thAya ? tenuM kAlamAna batAvatAM kahe che -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184. dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 jIvano anAdi kALathI bhavAbhinaMdIpaNAno svabhAva che. arthAt bAhya padArthonA saMyogarUpa bhavamAMthI ja AnaMda levAno svabhAva che. ane tevA jIvomAM je doSo varte che te doSone kAraNe te jIvo bhavanA uccheda mATe leza paNa yatna karatA nathI, tevA jIvo bhavAbhinaMdI jIvo che. ane je jIvamAM jeTalA aMzamAM bhavAbhinaMdI doSa nyUna thAya teTalA aMzamAM teo tattvane pAmI zake tevI bhUmikAne prApta kare che. tethI caramapudgalaparAvartamAM bhavAbhinaMdI doSonA kaMIka vigamanathI guNavRddhi thavAne kAraNe jIva mArgAnusArI bhAvavALo thAya che. ane tevA jIvo Adya bhUmikAmAM apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita hoya che. ane jyAre bhavAbhinaMdI doSo sarvathA jAya che tyAre jIva samyakta pAme che. samyakta pAmelo jIva cAritra mohanIya baLavAna na hoya to niyamA sarvavirati grahaNa kare ane sarvaviratinI zakti na hoya to dezavirati grahaNa kare ane dezaviratinI zakti na hoya topaNa sadA svabhUmikAnusAra sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. ane bhagavAnanA vacanauSadhanA prayogano kALa vyavahArathI caramAvarta kahyo che. tethI bhagavAnanuM vacana caramAvartamAM AvelA samyagdaSTi Adi jIvone to avazya samyak pariNamana pAme che. paraMtu jeo samyakta pAmyA nathI ane bhavAbhinaMdI doSonA kaMIka vigamanane kAraNe caramAvartamAM AvelA che ane apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita avasthAvALA che teone paNa bhagavAnanA vacana rUpI auSadhathI kaMIka bhAvaroga dUra thAya che. ethI bhAvarogane kaMIka dUra karI zake tevo dravyamArgAnusArI bhAva apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita jIvomAM che. samyagdaSTi, dezaviratidhara, sarvaviratidhara jIvo to saMpUrNa bhavAbhinaMdIdoSothI rahita che. ane svazakti anusAra saMsAranA uccheda mATe balavAna yatna karanArA che. evA jIvone bhagavAnanAM vacana rUpI auSadha jema jema prApta thAya che. tema tema bhAvaArogya vadhe che. tethI samyagdaSTi Adi jIvomAM bhAvaroganA nAza mATe atyaMta kAraNa bane evo bhAvamArgAnusArI bhAva che. AthI ja jeoe graMthibheda karIne samyaktane prApta karyuM che, teo aviratinA udayavALA hoya to paNa potAnI avasthAne ucita evA kRtyanA karaNarUpa vidhi dvArA bhagavAnanA vacanauSadhanuM sadA pAlana karIne saMsAravyAdhino satata nAza kare che. vaLI apunabaMdhakAdi traNa jIvo svabhUmikAnusAra bhagavAne batAvelI kriyAo karatA hoya topaNa teone bhagavAnanA vacanarUpa auSadha te prakAre sUkSma bodha karanAro thato nathI. tethI te kriyAo dvArA teo kaMIka kaMIka bhAvaArogya prApta kare che. topaNa samyagdaSTi jIvo jevuM bhAvaArogya teo prApta karI zakatA nathI. TIkA - evaM ca-'utkarSato'pyapArdhapudgalaparAvartAvazeSasaMsArasyaiva mArgAnusAritvamiti yatkenaciduktaM tatkenAbhiprAyeNeti vicAraNIyaM madhyasthaiH, na hyevamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena granthibhedasya puraskaraNamupapadyate, parAbhiprAyeNApArddhapudgalAvartakAlamAnasyobhayatrAvizeSAd, evaM vadato bhrAntimUlaM tAvaccarama
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 yathApravRttakaraNavibhAgabhAjAmevApunarbandhakAdInAmadhikAritvabhaNanam, tAdRzAnAM teSAM samyaktvasaMnihitatvAd / ata eva - 'bhavaheU nANameyassa pAyaso'sappavittibhAveNaM / taha tayaNubaMdhao cciya tatteyaraniMdaNAio / / 446 / / ' 'bhavahetuH saMsAranibandhanaM, jJAnaM zAstrAbhyAsajanyo bodhaH, etasya mithyAdRSTeH, kathaM? ityAha - prAyazo bAhulyena, asatpravRttibhAvena viparyastaceSTAkaraNAttasya, yadiha prAyograhaNaM tad yathApravRttakaraNacaramavibhAgabhAjAM saMnihitagranthibhedAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM keSAJcidduHkhitadayAguNavadadveSasamucitAcArapravRttisArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAravAraNArtham, tatheti hetvantarasamuccaye, tadanubandhata evAsatpravRttyanubandhAdeva / etadapi kutaH? ityAha tattvetaranindanAditaH, sa hi mithyAtvopaghAtAtsamupAttaviparItaruciH, tattvaM ca sadbhUtadevatAdikamahattvAdilakSaNaM niMdati, itaraccAtattvaM tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastattvetaranindanAdito doSAd bhavAntare'pyasatpravRttiranubandhayuktaiva syAd' ityupadezapadavacanAntaraM (zlo. 446) anusRtya 'atrAnAdi-pravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktvaprAptihetukarmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAlaprAptavyasamyaktvAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM sundarapravRttiriti bhaNanena tadvyatiriktAnAM tu sarveSAmapi mithyAdRzAmasundarapravRttirevokteti sUkSmadRzA paryAlocyami'ti tenoktam / tatredaM vicAraNIyaM - caramatvaM yathApravRttakaraNasyAnantapudgalaparAvartabhAvinazcaramaikAvarttamAtreNApi nirvAhyaM, saMnihitagranthibhedatvasya tu na svlpkaalpraaptvysmyktvaakssepktaa| 'AsannA ceyamasyoccaizcaramAvarttino yataH / bhUyAMso'mI vyatikrAntAstadeko'tra na kiMcana / / 176 / / AsannA=cAbhyarNavartinyeva iyaM=muktiH asyoccairatIva caramAvartinazcaramapudgalaparAvarttabhAjo jIvasya, yataH kAraNAd bhUyAMso'tIvabahavaH amI AvartA vyatikrAntA-anAdau saMsAre vyatItAH, tatra tad eko'pazcimaH atra na kiMcana na kiJcidbhayasthAnameSa ityarthaH' iti yogabindusUtravRttivacanAccaramAvartina AsanasiddhikatvasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhyAkSepakatvApatteH, ApekSikAsannatayA samAdhAnaM cobhayatra sughaTamiti / TIvArtha: evaM ca ..... sughaTamiti / sa mA zatapUrva 4gla \ / apunasat GSTa 4 meM pudgalaparAvarta che ane samyakta pAmyA pachI mithyAtvane pAme topaNa saMsAra paribhramaNano kALa utkRSTathI kAMIka nyUna ardhapagalaparAvarta che e rIte, "utkarSathI paNa ardhapagalaparAvartathI nyUna avazeSa saMsAravALA jIvonuM ja mArgAnusArIpaNuM che" e pramANe koInA vaDe je kahevAyuM te kayA abhiprAyathI
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 che te madhyastha puruSe vicAravuM joIe athata tenuM te kathana ucita nathI te madhyastha puruSe vicAravuM joIe. kema te kathana ucita nathI ? tethI kahe che - e rIte pUrvapakSI kahe che e pramANe utkarSathI ardhapudagalaparAvartathI cUta saMsAravALAne ja mArgAnusArI bhAva svIkArIe e rIte, apunabaMdhakanI apekSAe kAlabhedathI graMthibhedanuM puraskaraNa ghaTatuM nathI arthAt apunabaMdhakano utkRSTa kALa eka pudgalaparAvarta che ane graMthibhedavALA jIvato utkRSTa saMsAra kALa ardhapudgalaparAvartathI bhUta che. e prakAranA kAlabhedathI je samyagdaSTinuM mahatva graMthakArazrIe batAvyuM te saMgata thatuM nathI; kema ke paranA abhiprAyathI ardhapudgalaparAvartathI cUta saMsAranuM baMnemAM apunabaMdhakamAM ane samyaktImAM, avizeSa che. A rIte kahetAMautkarSathI ardhapudgalaparAvartathI cUta saMsAravALAne mArgAnusArI bhAva che e rIte kahetAM, pUrvapakSInuM caramayathApravRttikaraNa vibhAgavALA ja aputabaMdhakAdinuM adhikArInuM bhaNatatrazAstranA adhikArInuM bhaNata, bhrAntisUla che=bhrAtimUlaka . kema bhrAntimUlaka che ? temAM hetu kahe che - tevA prakAranA teonuM-caramayathApravRttikaraNavALA aputabaMdhakAdinuM, samyaktanuM saMnihitapaNuM che arthAt teo bhAvathI samyaktane saMnihita che, paraMtu samyaktane pAmelA nathI. mATe sagavIno jeTalo utkRSTa saMsAraparibhramaNano kALa hoya teTalo ja saMsAraparibhramaNano utkRSTa kALa teone che e AzayathI nathI, paraMtu vartamAnanuM yathApravRttikaraNa yogabIjanA AdhAna dvArA avazya eka pagalaparAvartakALanI aMdaramAM te jIvane mokSaprAptinuM kAraNa banaze. tethI samyagdarzana pAmelA ane samyagdarzata nahi pAmelA evA apunabaMdhakato utkRSTa saMsAraparibhramaNakALa samAna kahevo te bhrAnsimUla kathana che. kaI rIte pUrvapakSInuM A kathana brAntibhUla che ? te spaSTa karavA graMthakArazrI kahe che - AthI ja upadezapadanA vacananuM anusaraNa karIne tenA vaDe kahevAyuM che, ema AgaLa sAthe anvaya upadezapadamAM kahevuM che ke "AmanuM mithyAtvInuM, jJAna prAya: asat pravRttino bhAva hovAne kAraNe bhavano hetu che. ane teno anubaMdha hovAne kAraNe ja mithyAtvInuM jJAna bhavano hetu che, ema avaya che. kema asatyavRttinA anubaMdhano hetu che ? temAM hetu kahe che - tattetaraviMdanAdithI asatyavRttinA anubaMdhano hetu che. I446" Amano=mithyASTino, jJAna-zAstrAbhyAsajanya bodha, bhavano hetu=saMsAranuM kAraNa che. kema saMsAranuM kAraNa che ? tethI kahe che -
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 187 prAya =bahulatAthI, tenuM mithyASTinuM, asatyavRttinA bhAvathI viparIta ceSTAkaraNa che=bhagavAne batAvelI kriyAo je rIte vItarAgatAnuM kAraNa che tenAthI viparIta bhAvanuM kAraNa bane te rIte dharmanI pravRtti kare che. je ahIM=gAthAmAM prAyaHnuM grahaNa che te, yathApravRttikaraNanA carama vibhAgavALA, saMnihita graMthibhedavALA, atyaMta jIrNa mithyAtva jvaravALA keTalAkane duHkhita jIvomAM dayA, guNavAna jIvomAM aSa, samucita AcArapravRttimAM parAyaNa evA jIvomAM suMdara pravRttino bhAva hovAthI vyabhicAra vAraNa mATe che. tathA' e pramANe uddharaNanA gALAmAM che e hetattara samuccayamAM che. tenA anubaMdhane kAraNe ja asat pravRttinA anubaMdhane kAraNe ja, mithyAdaSTinuM jJAna bhavano hetu che, ema anvaya che. A paNa kema?=mithyAdaSTinuM jJAna asa-vRttinA anubaMdhavALuM kema che ? ethI kahe che - tattva ane ItaranA niMdanAdithI anubaMdhavALuM che. tattvataraniMdanano artha spaSTa kare che - te mithyASTi, mithyAtvanA upaghAtathI prApta thayelI viparIta rucivALo tattvanI=arihaMtAdirUpa sadbhata devatAdinI niMdA kare che, ane Itara=atattvane, tenI kuyuktinA samupacAsathI AgaLa kare che=mahattva Ape che, tethI tanvetaraniMdAdinA doSathI bhavAMtaramAM paNa asapravRttinA anubaMdhathI yukta ja te mithyAtvI thAya". e prakAre upadezapadanA vacanAtarane anusaraNa karIne upadezapadanA mArgAnusArI pravRttine kahenArAM anya vacanothI prastuta uddharaNarUpe batAvela vacanAttarane anusarIne tenA vaDe=pUrvapakSI vaDe, kahevAyuM ema avaya che. zuM kahevAyuM ? te spaSTa kare che - "ahIM upadezapadamAM, anAdipravAhapatita evA yathApravRttikaraNano carama vibhAga samyaktaprAptino hetu evA karmanA kSayopazamathI lakSita evI avasthAvizeSa che=samyaktaprAptinuM kAraNa bane evA mithyAtvanI maMdatAthI sahakRta evA jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSayopazamathI lakSita evI jIvanI avasthAvizeSa che. tadvAva=tevI avasthAvALA, saMnihita graMthibhedavALA svalpakALamAM prAptavya samyaktavALA, atyaMta jIrNa mithyAtvajavaravALA jIvonI suMdara pravRtti che e prakAranA kathanathI=e prakAranA upadezapadanA kathanathI, vaLI tenAthI vyatirikta sarva mithyAtvI jIvonI=samyaktanI prAptinA hetu evA karmakSayopazamathI lakSita avasthAvizeSavALA jIvothI vyatirikta sarva paNa mithyAdRSTi jIvonI, asuMdara pravRtti ja kahevAI che=upadezapadamAM kahevAI che, e pramANe sUkSma dRSTithI paryAlocana karavuM joIe. ema pUrvapakSI vaDe kahevAyuM che." tyAM=pUrvapakSInA kathanamAM, A=AgaLa kahevAya che e, vicAraNIya che. anaMta pudgalaparAvartabhAvI evA yathApravRttikaraNanuM caramapaNuM e carama eka AvartamAtrathI paNa nirvAhya che. paraMtu saMnihita graMthibheda-nI svalpakAla prAptavya samyaktanI AkSepakatA nathI. kema AkSepakatA nathI ? temAM hetu kahe che - temAM yogabiMdunuM uddharaNa batAvatAM kahe che -
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 "A caramAvartI jIvane A mukti, atyaMta Asanna che. je kAraNathI A=AvartA, ghaNA vyatikrAnta karAyA. te kAraNathI ahIM caramAvartamAM, eka-eka Avarta, kaMI nathI." "A caramAvartavartIne=carama pagalaparAvartavALA jIvane, A mukti, atyaMta Asanna che=najIka ja che, je kAraNathI A AvartA, ghaNA=ati bahu, vyatikrAnta karAyA=anAdi saMsAramAM pasAra karAyA, tethI tyAM=jugalaparAvartamAM, eka apazcima A Avarta, ahIM=saMsAramAM, kaMI nathI=koI bhayanuM sthAna nathI." e pramANe yogabiMdu sUtranI vRttinA vacanathI caramAvartI evA AsannasiddhikapaNAnuM paNa svalpakALa prAptavya evI siddhinA AkSepakatvanI Apatti che. (tethI jema eka pudgalaparAvartakALavALA jIvane siddhi tarata nathI, paraMtu anaMtakALa pachI thaI zake che. tema caramayathApravRttikaraNa paNa graMthibhedanA kAlane ati Asanna nathI, paraMtu ghaNA kALa pachI graMthibheda thaI zake che. mATe carama AvartamAM thanArA yathApravRttikaraNane caramayathApravRttikaraNa kahI zakAya, tema pUrvanA kathana sAthe saMbaMdha che.) ahIM pUrvapakSI kahe ke yogabiMdumAM caramAvartavALA jIvane mukti ati Asanna kahI che te ApekSika che, paraMtu be cAra bhavamAM thanArI nathI. tenA uttararUpe graMthakArazrI kahe che ke ApekSika AsannapaNAthI samAdhAna mokSanI prAptine anukULa evo prAthamika pariNAma caramAvartamAM che e prakAranuM ApekSika samAdhAna, ubhayatra sughaTa che. samyaktane Asanna caramayathApravRttikaraNamAM ane mokSane Asanna eka pulaparAvartamAM sughaTa cheegraMthibhedane Asanna evo pariNAma caramayathApravRttikaraNamAM che ane mokSaprAptino kAraNa bane evo eka pudgalaparAvartanarUpa Asanna pariNAma caramapudgalaparAvartamAM che, e prakAranuM baMne sthAnamAM samAdhAna thaI zake che. bhAvArtha : pUrve graMthakArazrIe sthApana karyuM ke apunabaMdhakano saMsAraparibhramaNano kALa utkRSTathI, pudgalaparAvarta che. tyAM anya koI kahe che ke utkarSathI ardha pudgalaparAvartathI nyUna saMsAra hoya tevA jIvomAM ja mArgAnusArI bhAva Ave. anyanuM te kathana ucita nathI. te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - jo ardha pudgala nyUna saMsAravALAne mArgAnusArI bhAva svIkArIe to graMthibheda thayA pachI ardha pudgalaparAvarta nyUna saMsAra che ema kahenAra zAstravacana che te saMgata thAya nahi. mATe pUrvapakSInuM te kathana ucita nathI. vaLI, upadezapadanI gAthAnI TIkAnuM anusaraNa karIne pUrvapakSIne A prakArano bhrama thayo che; kema ke te gAthAmAM kahyuM ke mithyASTinuM jJAna prAyaH asat pravRttino hetu che. ahIM prAyaH kahevAthI konI vyAvRtti thAya che tenI spaSTatA TIkAkAre karela che ke jeo saMnihita graMthibhedavALA che, caramayathApravRttikaraNavALA che, atyaMta jIrNa mithyAtvavALA che, teone duHkhImAM atyaMta dayA, guNavAnamAM adveSa ane ucita AcAranI pravRtti svarUpa suMdara pravRti thAya che. te sivAyanA mithyAtvInuM jJAna saMsArano hetu che. A vacanathI pUrvapakSIne bhrama thayelo che ke
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 189 graMthibhedanI najIkamAM rahelA jIvomAM ja mArgAnusArI bhAva Ave che. mATe utkRSTathI ardhapudgalaparAvartakALa nyUna saMsAravALA jIvone ja mArgAnusArI bhAva saMbhavI zake. graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSInA A kathanamAM A pramANe vicAraNA karavA jevI che. caramayathApravRttikaraNa caramAvartavALA jIvone ja thAya che, tenA pahelAM nahi. teo saMnihita graMthibhedavALA che e prakAranuM je upadezapadanuM vacana che te tatkAla samyakta prApta kare ke ati najIkamAM ja samyakta prApta kare te apekSAe nathI paraMtu samyaktanI prAptinA pariNAmanI najIkano pariNAma caramayathApravRttikaraNakALamAM che. tethI utkarSathI pudgalaparAvarta saMsAravALA jIvo paNa caramayathApravRtti kare te vakhate mokSane anukULa tevo koIka bhAva kare che je bhAva, samyaktanI prAptinuM avaMdhya kAraNa che. tethI jo koI vighna utpanna na thAya to tevA jIvo e bhavamAM ke be-cAra bhavamAM samyakta prApta karI zake paraMtu caramayathApravRttikaraNavALA badhA ja jIvo niyamA be-cAra bhavamAM ja samyakta prApta karaze tevo niyama svIkArIne caramayathApravRttikaraNavALA apunabaMdhaka jIvone utkRSTathI ardhapudgalaparAvartakALa nyUna ja saMsAra hoya che, mATe teone mArgAnusArI bhAva hoya che tevo niyama ekAMte svIkArI zakAya nahi. jema yogabiMdunI vRttimAM kahyuM che ke "caramAvartavartI jIvone mokSa Asanna che' te vacana paNa be-cAra bhavamAM siddhi che tema sthApana karatuM nathI, paraMtu utkRSTathI eka pudgalaparAvartamAM avazya siddhi che tema sthApana kare che. te rIte caramayathApravRttikaraNavALA jIvo saMnihita graMthibhedavALA che. te kathana be-cAra bhavamAM graMthibheda avazya karaze tema batAvatuM nathI paraMtu caramayathApravRttikaraNa vakhate thayelo bhAva samyaktanA pariNAmanuM avaMdhyakaraNa hovAne kAraNe upadezapadamAM caramayathApravRttikaraNavALA jIvone graMthibheda Asanna che tema kaheluM che. tethI jeo utkRSTathI eka pudgalaparAvarta saMsAramAM bhame tevA apunabaMdhaka jIvo je caramayathApravRttikaraNa kare che ane tenA kAraNe je suMdara pravRtti kare che teo paNa nyUna ardhapudgalaparAvarta saMsAra avazeSa hoya tenA pUrve samyakta pAmI zake nahi. mATe caramAvartamAM caramayathApravRttikaraNa jIva aneka vakhata kare che. tema paNa saMbhave ane koIka jIva caramayathApravRttikaraNa karIne tatkAla samyakta pAme tema paNa saMbhave, mATe caramayathApravRttikaraNa eTale chelluM yathApravRttikaraNa tevo artha karavo nahi, paraMtu mokSaprAptine anukULa evA uttama adhyavasAyo jemAM hoya te caramayathApravRttikaraNa che. teno artha karIne caramayathApravRttikaraNavALA jIvone utkRSTathI eka pudgalaparAvartakALa paNa saMbhavI zake ane tyAre teone mAnusArI bhAva thaI zake che tema svIkAravuM joIe. ane samyagdaSTi jIvone utkRSTathI jUna ardhapulaparAvarta-kALa saMsAra che, tema svIkAravuM joIe. TIkA :__ athaikabhavikAdhucitayogyatAniyatatvAd dravyAjJAyAH samyaktvaprAptyapekSayA tadadhikavyavadhAne mithyAdRzo na mArgAnusAriteti nizcIyate iti cet? na, asati pratibaMdhe paripAke vA'punarbandhakAdermArgAnusAriNo bhAvAjJA'vyavadhAne'pi sati, pratibandhAdau tadvyavadhAnasyApi saMbhavAt, tatkAlepi bhAvAjJAbahumAnA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dharbhaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 'pratighAtAducitapravRttisAratayA dravyAjJAyA avirodhAd, anyathA cAritralakSaNAd bhAvastavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyastavasyApyasaMbhavaprasaGgAt, bhAvastavahetutvenaiva dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM paJcAzake - tA bhAvatthayaheU jo so davvatthao ihaM i8o / jo uNa NevaMbhUo sa appahANo paraM hoi / / iti / yadi ca bhAvalezayogAd vyavahitasyApi dravyastavatvamaviruddhaM tadA tata eva tAdRzasya mArgAnusAriNo dravyAjJApyaviruddhaiva / yathA hi nirnidAnaM sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jinabhavanAdhucitAnuSThAnasya dravyastavatvamavyAhatam, ekAntena bhAvazUnyasyaiva viparItatvAt, tathA apunarbandhakasyApi bhAvAjJAnurAgabhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / ata eva bhavAbhiSvaGgAnAbhogAsagatatvAdanyAvarttApekSayA vilakSaNameva caramAvarte gurudevAdipUjanaM vyavasthitam, taduktaM yogabindau (zlo. 152-162) - etadyuktamanuSThAnamanyAvarteSu tad dhruvam / carame tvanyathA jJeyaM sahajAlpamalatvataH / / ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / sarujetarabhedena bhojanAdigataM yathA / / itthaM caitad yataH proktaM sAmAnyenaiva paJcadhA / viSAdikamanuSThAnaM vicAre'traiva yogibhiH / / viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamapekSAdividhAnataH / / viSaM labdhyAdyapekSAta idaM saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAd jJeyaM laghutvApAdanAttathA / / divyabhogAbhilASeNa garamAhurmanISiNaH / etadvihitanItyaiva kAlAntaranipAtanAt / / anAbhogavatazcaitadananuSThAnamucyate / / sampramugdhaM mano'syeti tatazcaitad yathoditam / / etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya zubhabhAvAMzayogataH / /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuMgavAH / / evaM ca kartRbhedena carame'nyAdRzaM sthitam / pudgalAnAM parAvarte gurudevAdipUjanam / / yato viziSTaH kartA'yaM tadanyebhyo niyogataH / tadyogayogyatAbhedAditi samyagvicintyatAm / / atra pUrvaM hyekAntena yogA'yogyasyaiva devAdipUjanamAsIt, caramAvarte tu samullasitayogayogyabhAvasyeti caramAvarttadevAdipUjanasyA'nyAvarttadevAdipUjanAdanyAdRzatvamiti vRttikRd vivRtavAn / etena yattvanyatIthikAbhimatA'karaNaniyamAdeH sundaratvena bhaNanaM tad hiMsAdyAsaktajanasya manuSyatvasyeva svarUpayogyatayA vyavahArato mantavyaM, nizcayatastu mithyAdRgakaraNaniyamo hiMsAdyAsaktajanamanuSyatvaM vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundarameveti yatkenaciduktaM tadapAstaM, na hyetAdRzaM vacanamabhinivezaM vinA saMbhavati, yataH pUrvasevApi muktyadveSAdisaGgatA caramAvarttabhAvinI nizcayataH prAcyAvarttabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAryairatizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya vaktavyamiti / na hi manuSyatvasadRzamakaraNaniyamAdikaM, anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapraviSTatvAt, sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaGgatasya vizeSadharmaprakRtitvAt, manuSyatvaM cAnIdRzam / kiJca hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayApi tAdRzI syAd, utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve ceSTApattiH, apunarbandhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrvasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktaM - asyaiSA mukhyarUpA syAtpUrvasevA yathoditA / kalyANAzayayogena zeSasyApyupacArataH / / 179 / / iti / na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam - "sammANuTThANaM ciya tA savvamiNaMti tattao NeyaM / Na ya apunabaMdhagAI muttuM eyaM ihaM hoi / / 996 / / " "samyaganuSThAnameva=AjJAnukUlAcaraNameva tat-tasmAt sarvaM triprakAramapIdamanuSThAnaM tattvataH=pAramArthikavyavahAranayadRSTyA, jJeyam, atra hetumAha-na ca naiva yato'punarbandhakamArgAbhimukhamArgapatitAnmuktvA etadanuSThAnamihaiteSu jIveSu bhavati, apunarbandhakAdayazca samyaganuSThAnavanta eva" ityupadezapadasUtravRttivacanAdapunarbandhakAdeH
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 samyaganuSThAnaniyamapratipAdanAt / triprakAraM hyanuSThAnaM satatAbhyAsaviSayAbhyAsabhAvAbhyAsabhedAt, tatra nityamevopAdeyatayA lokottaraguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitRvinayAdivRttiH satatAbhyAsaH, viSaye'hallakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa viSayAbhyAsaH, dUraM bhavAdudvignasya samyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvAbhyAsa iti / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhatvAd viSayagatameva, ityapunarbandhakAdiH samyaganuSThAnavAneveti yogamArgopaniSadvidaH / TIkArya : gathe vizurita . yogapaniSaktivaH | pUrvapakSI ardhapudgalaparAvarta nyUna saMsAravALAne ja mArgAnusArI bhAva svIkAre che ane tenI puSTi arthe atha'thI kahe che - samyaktaprAptinI apekSAthI dravyAjJAnuM ekabhavikAdi ucita yogyatAnI sAthe niyatapaNuM hovAthI tenAthI adhika vyavadhAnamAM=samyaktaprAptimAM be-traNa bhavathI adhika vyavadhAnamAM mithyASTine mArgAtusAritA nathI, e pramANe nirNaya thAya che. ema pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke pratibaMdha na hote chate athavA aparipAka nahi hote chate upara uparanI bhUmikAmAM javAnI yogyatA aparipAkavALI nahi hote chate, apunabaMdhakAdi evA mArgAnusArIne bhAvAjJAnuM avyavadhAna hote chate paNa=bhAvAjJAnI prAptimAM be-traNa bhavathI adhika vyavadhAna nahIM hote chate paNa, pratibaMdhAdimAM dravyAjJA dvArA bhAvAjJAnI prApti thavAmAM pratibaMdhaka evAM balavAna karmonI vidyamAnatAmAM ke bhAvAjJAnI prAptine anukULa yogyatAmAM paripAkanA abhAvamAM, tenA vyavadhAnano paNa saMbhava che=bhAvAjJAnI prAptinA vyavadhAnano paNa saMbhava che, ahIM prazna thAya ke je dravyAjJA dvArA bhAvAjJAnI prAptimAM ghaNA bhavonuM vyavadhAna hoya tevI dravyAjJAne ekabhavikAdi ucita yogyatAvALI dravyAjJA kaI rIte kahI zakAya ? tethI kahe che - te kAlamAM paNa=bhAvAjJAnI prAptinA vyavadhAnavALI evI dravyAjJAnA pAlananA kALamAM paNa, bhAvAjJAnA bahumAnano apratighAta hovAthI ucita pravRtti pradhAnapaNAne kAraNe dravyAjJAno avirodha che. evuM na mAno to cAritrarUpa bhAvatavathI ekalavikAdithI adhika vyavadhAnamAM dravyastavanA paNa asaMbhavano prasaMga che; kema ke bhAvastavanA hetupaNAthI ja dravyastatvanuM pratipAdana che. te=bhAvastavanuM kAraNa dravyastava che te, paMcAzakamAM kahevAyuM che - "te kAraNathI je bhAvastavano hetu che te ja ahIM dravyastava jANavo. ane je vaLI AvA prakArano=bhAvastavano hetu nathI, te kevala apradhAna jANavo." vaLI samyaktanI sAthe ghaNA kALanA vyavadhAnavALA paNa apunabaMdhaka jIvamAM mArgAnusArI bhAva svIkArI zakAze. te tarkathI spaSTa kare che - ane jo bhAva lezanA yogathI vyavahitanuM paNa dravyastavapaNuM aviruddha che to tenAthI ja=bhAvastavanI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 193 sAthe vyavahita evA dravyastavathI ja, tevA prakAranA mArgAnusArI jIvane=bhAvAjJA pratye bahumAnavALA evA mArgAnusArI jIvane, dravyAjJA paNa aviruddha ja che. je pramANe nidAna rahita, sUtravidhirUpa prakArathI athavA bhAvastava anurAgarUpa prakArathI jinabhavanAdi ucita anuSThAnanuM dravyastavapaNuM avyAhata che; kema ke ekAMtathI bhAvazUnyanuM ja viparItANuM che. te pramANe bhAvAjJAnA anurAganA bhAvalezathI yukta evA aputabaMdhakane paNa vyavadhAnamAM paNa=bhAvANAnI prAptinA vyavadhAnamAM paNa, dravyAjJAno virodha nathI. 'ti' zabda tarkanI samApti mATe che. AthI ja=bhAvAjJAnI sAthe vyavadhAna hovA chatAM paNa apunabaMdhakane dravyAjJAno virodha nathI AthI ja, bhavAbhivaMga ane anAbhoganA asaMgatapaNAthI=rahitapaNAthI, atyAvartanI apekSAe vilakSaNa ja gurudevAdi pUjana caramAvartamAM vyavasthita che. tenacaramAvartamAM atyAvarta karatAM vilakSaNa ja gurudevAdi pUjana che te, yogabiMdumAM kahevAyuM che - AnAthI yukta=bhavAbhidhvaMgathI ane anAbhogathI yukta anuSThAna, atyAvartamAM te=pUrvasevArUpe kaheluM anuSThAna dhruva che. vaLI, caramAvartamAM anya prakAranuM jANavuM; kema ke sahaja alpamalapaNuM che. I/15rA eka ja anuSThAna kartanA bhedathI bheda pAme che. je rIte sarogI ane ItaranA bhedathI bhojanagata anuSThAna bheda pAme che. II153 ane A rIte A che-anuSThAnanA bhedanuM svarUpa che, je kAraNathI A ja vicAramAM, yogIo vaDe sAmAnyathI ja viSAdi anuSThAna pAMca prakAranuM kahevAyeluM che. I154aa viSa, gara, anuSThAna, taheta ane prakRSTa evuM amRta. gurvAdi pUjAnuSThAna apekSAdinA vidhAnathI che. 15pA labdhi AdinI apekSAthI A=anuSThAna, viSa thAya che; kema ke saccittanuM mAraNa che. ane mahAna anuSThAnanuM alpa arthana hovAthI laghutvanuM ApAdana che. 156 divyabhoganA abhilASathI manISIo Ane-devatAdi pUjanAdi anuSThAnane gara anuSThAna kahe che. kAraNake vihita nItithI ja=saccitta mAraNAdirUpa vihita nItithI ja, kAlAMtaramAM nipAta che. 15chA anAbhogavALAnuM A=gurudevAdi anuSThAna, anuSThAna kahevAya che; kema ke Ane-anAbhogavALAne, saMpramugdha mana che. 'ti' zabda pAdapUrti mATe che. ane tethI=mana saMpramohane kAraNe, A=deva-pUjAdi anuSThAna, yathodita che=pUrve kahyuM evuM anAbhogavALuM che. I158 AvA rAgathI=sadanuSThAnanA bhAvabahumAnathI, A=AdidhArmikakAlabhAvI devA-pUjAdi anuSThAna, sadanuSThAnabhAvano zreSTha hetu yoganA jANanArAo kahe che; kema ke zubhabhAvanA aMzano yoga che. 159. vaLI, "jina vaDe kahevAyeluM che, e prakAranA bhAvapradhAna atyaMta saMvegagarbha A anuSThAna, amRta tIrthakaro kahe che. I160ane A rIte pUrve varNana karyuM e rIte, pAMca prakAnuM anuSThAna hote chate, kartunA bhedathI pudgalonA carama parAvartamAM anya prakAranuM acaramAvarta karatAM anya prakAranuM, gurudevAdi pUjana pratiSThita che. I161] je kAraNathI AkacaramAvartavartI jIva, tenAthI anya jIvo karatAM-caramAvartathI anya jIvo karatAM, viziSTa kartA niyamathI che; kema ke tenA yoganI yogyatAno bheda che, ema samyam vicAra karavo. II16rA" ahIM-yogabiMdunA zlokomAM, vRttikAre vivaraNa karyuM che, ema avaya che. zuM varNana karyuM che? te spaSTa kare che - pUrvamAM caramAvartathI pUrvamAM, ekAMtathI yogane ayogya evA jIvanuM ja=mokSaprAptinA kAraNabhUta
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 evA yogamArgane sevavA mATe ayogya evA jIvanuM ja, devAdi pUjana hatuM. vaLI caramAvartamAM samullasitayogayogyabhAvavALA jIvanuM-ullAsa pAmelI che yoganI yogyatA jenAmAM evA jIvanuM, devAdi pUjata che. e pramANe caramAvartamAM devAdi pUjananuM atyAvartanA devAdi pUjanathI atyAdezapaNuM che. e pramANe yogabiMdutA vRttikAre vivaraNa kareluM che. AtA dvArA=pUrve yogabiMdulA vRttikAranA vacanathI kahyuM ke caramAvartamAM acaramAvarta karatAM anyAdaza devAdi pUjana che enA dvArA, koInA vaDe je kahevAyuM te apAta che ema avaya che. koInA vaDe zuM kahevAyuM ? te batAve che - atyatIrthika abhimata akaraNaniyamAdinuM je vaLI suMdarapaNAthI kathana che te hiMsAdiAsakta manuSyanA manuSyapaNAnI jema svarUpa yogyatAne kAraNe vyavahArathI mAnavuM. vaLI nizcayathI mithyASTino akaraNaniyama athavA hiMsAdiAsakta manuSyanuM manuSyapaNuM e baMne paNa saMsAranA kAraNapaNAne kAraNe anarthanuM hetupaNuM hovAthI asuMdara ja che e pramANe koInA vaDe je kahevAyuM te apAsta che; kema ke AvA prakAranuM vacana atyadarzananA akaraNaniyamAdi paramArthathI suMdara nathI evA prakAranuM vacana, abhiniveza vagara saMbhave nahi. je kAraNathI muktiadveSAdithI yukta caramAvartabhAvI pUrvasevA paNa nizcayathI prAcya AvartabhAvI pUrvasevAthI vilakSaNa yogayogyapaNArUpe atizayavALI AcArya vaDe kahevAI che. vaLI, sAkSAt yogAMga evA akaraNaniyamanuM zuM kahevuM? manuSyatva sadaza akaraNaniyamAdi nathI; kema ke atyadarzanavALAonuM paNa sadAcArarUpa evA tenuM pApAkaraNaniyamanuM, sAmAnya dharmapraviSTapaNuM che. ane bhAvalezathI yukta evA sAmAnya dharmanuM vizeSa dharmanI prakRtipaNuM che=vizeSa dharmanuM kAraNa paNuM che. ane manuSyapaNuM AvuM nathI=akaraNaniyama jevuM nathI. vaLI, hiMsAdiAsakta manuSyavasthAnIya jo mithyAtva viziSTa akaraNaniyamAdi hoya to meghakumAranA jIva hasti AdinI dayA paNa tevI thAya hiMsAdiAsakta manuSyavasthAnIya thAya, ane utkaTa mithyAtvaviziSTa evA tenA=akaraNaniyamAdinA tathApaNAmAM hiMsAdiAsakta manuSyatvasthAnIyapaNAmAM, ISTApatti che; kema ke apunabaMdhakAdine utkaTa mithyAtvano abhAva che ane pUrvasevAmAM paNa teonuM apunabaMdhakAdinuM ja, adhikArIpaNuM che, te kahevAyuM che pUrvasevAmAM apunabaMdhakAdi adhikArI che, ema pUrvamAM kahyuM te kahevAyuM che - "kalyANa Azayano yoga hovAne kAraNe Ane apunarbadhakane, yathodita evI A pUrvasevA=je prakAre pUrvamAM kahevAI che evI A pUrvasevA, mukhyarUpa thAya. zeSane sakRbaMdhakAdine upacArathI thAya." ane apunabaMdhakAdinuM paNa anuSThAna samya nathI te pramANe zaMkA karavI nahi; kema ke "sakhyam manuSThAna viya." e prakAranA upadezapadanA sUtranI vRttinA vacanathI apunabaMdhakAdine samyaguM anuSThAnanA niyamanuM pratipAdana che, ema avaya che.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 195 upadezapadanI gAthAno artha A pramANe che - "te kAraNathI sarva paNa A tattvathI samyagu anuSThAna ja jANavuM. (je kAraNathI) apunabaMdhakAdine mUkIne A anuSThAna ahIM thatuM nathI." upadezapadanI gAthAnI vRttino artha A pramANe che - "te kAraNathI sarva paNa AetraNa prakAranuM paNa anuSThAna tattvathI=pAramArthika vyavahAranayanI dRSTithI samyam anuSThAna ja jANavuM bhagavAnanI AjJAne anukULa AcaraNa ja jANavuM, AmAM-A traNe anuSThAno samyam anuSThAno che temAM, hetune kahe che. je kAraNathI apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatitane choDIne ahIM=saMsAramAM, A anuSThAna A jIvomAM thatA nathI ane apunabaMdhakAdi samyaguM anuSThAnavALA che." e pramANe upadezapadanA sUtranI vRttinA vacanathI apunabaMdhakAdinA samyam anuSThAnanA niyamanuM pratipAdana hovAthI apunabaMdhakAdi samyaguM anuSThAnavALA nathI ema zaMkA na karavI, ema pUrva sAthe joDANa karavuM. vaLI traNa prakAranuM sad anuSThAna batAve che - satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsanA bhedathI traNa prakAranuM anuSThAna che. tyAM-traNa prakAranA anuSThAnamAM, upAdeyapaNAthI Adara buddhithI, nitya ja lokottara guNanI prAptinI yogyatAnI ApAdaka evI mAtA-pitAnI vinayAdinI buddhi satatAbhyAsa che. viSayamAMebhaktine yogya evA viSayamAM athavA mokSamArganA svAmI evA arihaMtanA viSayamAM, je vinayAdinI vRtti te viSayAbhyAsa che. bhavathI atyaMta udvignane samyagdarzanAdi bhAvono abhyAsa bhAvAbhyAsa che. ane teetraNa prakAranuM anuSThAna, nizcayathI mokSane anukULa bhAva sAthe pratibaddhapaNuM hovAthI viSayagata ja che=bhagavAnanI AjJAne anusAra viSayagata ja che, ethI apunabaMdhakAdi sakhya anuSThAnavALA ja che. e pramANe yogamArganA rahasyane jANanArAo kahe che: bhAvArtha : pUrve pUrvapakSIe sthApana karela ke utkarSathI ardhapagalaparAvartathI nyUna saMsAravALAne ja mArgAnusArI bhAva prApta thAya che. tenuM nirAkaraNa karIne graMthakArazrIe sthApana karyuM ke eka pagalaparAvarta zeSa saMsAravALA evA apunabaMdhakane mArgAnusArI bhAva prApta thaI zake che. tyAM athathI pUrvapakSI kahe che ke mArgAnusArI bhAva prApta karelA jIvone pradhAna dravyAjJAnI prApti che. pradhAna dravyAjJA ekabhavika, baddhAyuSka, abhimukha nAmagotra ema traNa prakAranI che. AvI pradhAna dravyAjJA samyaktanI prAptimAM ghaNuM vyavadhAna hoya to thaI zake nahi. mATe ardha pudgalathI adhika saMsAravALA evA mithyAtvI jIvone mArgAnusArI bhAva saMbhave nahi. e prakAre pradhAna dravyAjJAnA svarUpane kahenArA zAstravacanathI nirNaya thAya che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - je jIvone ekabhavikAdi pradhAna dravyAjJA prApta thaI che teo apunabaMdhaka che. tevA apunabaMdhaka jIvone pratibaMdha prApta thAya nahi to alpakALamAM avazya samyakta prApta thAya che. AvA apunabaMdhaka jIvone AzrayIne kahI zakAya ke utkarSathI A jIvone ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI, paraMtu keTalAka apunabaMdhaka jIvo eka pudgalaparAvarta saMsAra bhaTake tevA che. tevA jIvone koIka rIte mArgAnusArI bhAva prApta thAya tyAre ekabhavikAdi pradhAna dravyAjJAnI prApti thAya che. Ama chatAM mArgAnusArI bhAvanI prAptinA nAza karanArA karmo vipAkamAM Ave che tyAre teomAM samyaktano sanmukhabhAva nAza pAme che. ane tevA jIvo ghaNA vyavadhAna pachI paNa samyakta pAmI zake che. tethI tevA jIvone AzrayIne utkarSathI eka pugalaparAvarta saMsAra zeSa che tema svIkAravAmAM koI bAdha nathI. ahIM TIkAmAM kahyuM ke je apunabaMdhaka jIvone pratibaMdha na hoya athavA aparipAka na hoya tevA jIvo mArgAnusArI bhAva prApta karyA pachI alpa kALamAM bhAvAttA prApta kare che. tethI e prApta thAya ke je apunabaMdhaka jIvo meghakumAranA hAthInA bhavanI jema mArgAnusArI bhAva prApta kare che ane te mArgAnusArI bhAvanI prApti dvArA samyaktanI prAptimAM pratibaMdha vidyamAna na hoya arthAtu=pratibaMdha kare tevAM kliSTa karmo vidyamAna na hoya athavA teone samyaktanI prAptine anukULa bhavyatvano aparipAka na hoya to teo vyavadhAna vagara bhAvAjJAne prApta kare che, jema meghakumAranA jIve hAthInA bhava pachI tarata samyaktane prApta karyuM. jeone pratibaMdha kare tevA karmo vidyamAna hoya athavA teonuM samyaktanI prApti karAve tevuM bhavyatva aparipAkavALuM hoya to ghaNAM vyavadhAna sudhI paNa samyakta prApta thAya nahi. topaNa jeone mArgAnusArI bhAva prApta thayo che te jIvone mArgAnusArI bhAvanI prAptikALamAM, samyaktaprAptikAlIna je bhagavAnanI bhAvAjJA che tenA pratye avazya bahumAna hoya che. vaLI, ghaNAM vyavadhAnathI samyakta pAmanArA ke alpa kALamAM samyakta pAmanArA jIvonI dravyAjJA samAna svarUpavALI hovAthI pradhAna dravyAjJA ja che. tenI puSTi karavA mATe yukti Ape che ke jema vivekapUrvakanuM karAyeluM dravyastava cAritranA pariNAmarUpa bhAvastavanI prAptinuM kAraNa che. tyAM paNa je zrAvako cAritranA pAramArthika bodhavAnA che ane cAritranI prAptine lakSyarUpe sAme rAkhIne tenA upAyarUpe jinavacanAnusAra dravyastava kare che teo te dravyastavanA baLathI devabhavamAM jAya che. ane uttaranA bhAvamAM bhAvacAritranI prApti karIne sukhapUrvaka saMsArasAgara tarI jAya che. Ama chatAM tatsadaza ja dravyastava karanArA keTalAka zrAvako dravyastava kare che topaNa pratibaMdhaka karma vidyamAna hoya to athavA cAritranI prAptine anukUla bhavyatva paripAkane pAmeluM na hoya to te dravyastava karIne koIka anya tevA bhavomAM jAya che ke jyAM samyaktanI prApti paNa durlabha bane che ane ghaNA vyavadhAna pachI paNa bhAvacAritranI prApti kare. jema aSADhI zrAvake pUrvanI covIzImAM zrAvakapaNuM pALI jinapratimAne bharAvI te vakhate ekabhavikAdi dravyastavanI prApti hatI chatAM koIka pratibaMdhaka karmane kAraNe saMsAramAM ghaNuM bhaTakIne pArzvanAtha bhagavAnanA kALamAM cAritrane pALIne mokSane prApta karyuM.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 197 vaLI, vivekasaMpanna zrAvaka jema A dravyastava kare che tema apunarbadhakadazAvALA jIvo paNa saMsAranA Azaya vagara svabodhAnusAra sUtravidhithI dravyastava karatA hoya ke svabodhAnusAra bhAvastavanA anurAgapUrvaka dravyastava karatA hoya to teonuM paNa te dravyastava kaMIka vilaMbanathI paNa bhAvastavanuM kAraNa bane che. ane jeo ekAMte bhAvazUnya dravyastava kare che te dravyastava bhAvastavanuM kAraNa nathI. tevI rIte apunabaMdhaka jIvo paNa mokSane anukULa pariNatirUpa bhAvAjJAnA anurAganA bhAvalezathI yukta dravyAjJAnuM pAlana karatA hoya ane vyavadhAnathI bhAvAjJAnI prApti thatI hoya to paNa tene dravyAjJA kahevAmAM virodha nathI. AnI puSTi karavA arthe yogabiMdunA vacanathI graMthakArazrI kahe che ke zAstramAM pAMca prakAranuM anuSThAna kaheluM che. temAM viSAnuSThAna, garAnuSThAna, ananuSThAna caramAvarta bahAranA jIvo kare che, kema ke teone mokSane abhimukha leza paNa pariNAma thato nathI. ane caramAvartamAM AvelA jIvo mokSane anukULa kaMIka pariNAmapUrvaka devapUjAdi anuSThAna kare che tyAre teomAM mArgAnusArI bhAva che. Ama chatAM teo utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAraparibhramaNa karI zake che. mATe mArgAnusArI bhAva ardha pudgalaparAvartathI nyUna ja saMsAra hoya teone ja prApta thAya che. e prakAranuM pUrvapakSInuM kathana yukta nathI. vaLI keTalAka kahe che ke anyadarzanavALAnA pApakaraNaniyamAdine suMdara kahevAmAM AvelA che te hiMsAsakta manuSyanA manuSyapaNA jevA svarUpathI yogyatAnI apekSAe che. vastutaH mithyAdaSTi jIvono pApAkaraNano niyama paNa suMdara nathI. tenuM te vacana ekAMte suMdara nathI; kema ke asadugrahathI dUSita evA jIvonuM pApAkaraNano niyama skUlathI suMdara dekhAvA chatAM paramArthathI suMdara nathI. paraMtu jeonuM mithyAtva kaMIka maMda thayeluM che tenA kAraNe tattva jovAne abhimukha mArgAnusArI Uha jeomAM varte che tevA mithyAdRSTi jIvonuM pApAkaraNaniyama samyaktanI prAptino hetu hovAthI suMdara ja che. AthI asahathI dUSita bAhyathI jainazAsanane pAmelA paNa ane duSkara anuSThAna karanArA paNa jIvonuM asagrahathI dUSita cAritra suMdara nathI ane maMda mithyAtvI apunabaMdhaka jIvonuM sthUlathI AcarAtuM cAritra paNa suMdara che. vaLI apunabaMdhakAdi jIvone satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsanA bhedathI traNa prakAranuM samyaguM anuSThAna hoya che. (1) satatAbhyAsaanuSThAna : upAdeya buddhithI haMmezAM mAtA-pitAdinA vinayanI pravRtti satatAbhyAsa che. kema te pravRtti satatAbhyAsa che? tethI kahe che - lokottara guNanI prAptinI yogyatAnuM ApAdaka te anuSThAna che. Azaya e che ke jeonuM mithyAtva maMda thayuM che temAM ucita pravRtti karavAnI prakRti pragaTe che. vaLI potAnA jIvanamAM bAhya rIte upakArI evA mAtA-pitAnI vinayAdinI pravRtti prAthamika bhUmikAmAM ucita pravRtti che. ane prakRti bhadraka jIvo tevI ucita pravRtti jIvanamAM satata seve che. tethI ucita pravRttinA sevanarUpa satatAbhyAsa mAtA-pitAnA vinayAdirUpa che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 (2) viSayAlyAsamanuSThAna : vaLI guNavAna puruSamAM athavA mokSamArgane batAvanArA puruSamAM vinayAdinI pravRtti te viSayAbhyAsa cheeguNavAna puruSo pratye oghathI=vizeSa bodhanA abhAvakALamAM sAmAnyathI, bahumAnanI pravRttirUpa che, tethI guNavAna viSayaka guNavRddhine anukULa kaMIka abhyAsa svarUpa che. (3) lAvAlyAsamanuSThAna : vaLI jeo saMsAranuM vAstavika svarUpa joIne bhavathI udvigna thayA che ane bhavanA nistArano upAya mokSane anukULa evA jIvanA bhAvo che tevo nirNaya thavAthI guNavAna puruSonA avalaMbanathI ke saMyamanI ucita pravRtti AdinA avalaMbanathI AtmAmAM mokSane anukULa bhAvone niSpanna karavAno je abhyAsa kare che te bhAvAbhyAsa che. A traNa prakAranA abhyAsamAMthI yathocita anuSThAna apunabaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatitane hoya che. tethI apunabaMdhakAdine samyagu anuSThAna nathI tema kahI zakAya nahi. TI: yena cAtyantaM samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTirmArgAnusArI gRhyate tenAdidhArmikapratikSepAdapunarbandhakAdayastrayo dharmAdhikAriNa iti mUlaprabandha eva na jJAtaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarbandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApattyA vibhAgavyAghAtAd, tasmAd yathA cAritrAd vyavahitasyApi samyagdRzaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitvaM nizcIyate tathA samyaktvAd vyavahitasyApunarbandhakAderapi tallakSaNaistadbhAvo nizceyaH, tallakSaNapratipAdikA ceyaM paJcAzakagAthA (3-4) "pAvaM Na tivvabhAvA kuNai Na bahumannai bhavaM ghoraM / uciyaTTiiM ca sevai savvattha vi apuNabaMdho / / " etavRttiryathA - 'pApamazuddhaM karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApaM tad, na naiva, tIvrabhAvA=gADhasaMkliSTapariNAmAt karoti=vidhatte, atyantotkaTamithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanairmalyavizeSatvAd / tIvrati vizeSaNAdApanamatIvrabhAvAtkarotyapi, tathAvidhakarmadoSAt / tathA na bahumanyate na bahumAnaviSayIkaroti, bhavaM= saMsAraM, ghoraM raudraM, tasya ghoratvAvagamAt / tathocitasthiti anurUpapratipattiM 'ca'zabdaH samuccaye, sevate bhajate karmalAghavAt, sarvatrApi AstAmekatra, dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devAtithimAtApitRprabhRtiSu, mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayurazizudRSTAntAt, apunarbandhaka uktanirvacano jIvaH ityevaMvidhakriyAliGgo bhavatIti gAthArthaH / / ' na cApunarbandhakasya kvacinmArgAnusAritAyAH kvacicca tadabhimukhatvasya darzanena bhramakaluSitaM ceto vidheyaM, dravyabhAvayogAbhiprAyeNobhayAbhidhAnA'virodhAt /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 etena 'mArgAnusAritvAt' ityatra dharmabinduprakaraNe (6-22) mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvarttanAditi vyAkhyAnAt / vandAruvRttAvapi ' maggANusAria tti asadgrahaparityAgenaiva tattvapratipattirmArgAnusAritetyevaM vyAkhyAnAnna mithyAdRSTerakaraNaniyamAdikAriNo'pi mArgAnusAritvaM ityapAstaM, parAbhimatasya samyaktvA - bhimukhasyevApunarbandhakAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA tattvapratipattermArgAnusAritAyA apratighAtAt, mukhyatattvapratipattezca meghakumArajIvahastyAdAvapi vaktumazakyatvAt / tasmAtsaMgamanayasArAdivadatisaMnihitasamyaktvaprAptInAmeva mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNamAtram, apunarbandhakAdilakSaNavatAmeva tathAbhAvAd, anyathA tAdRzasaMnihitatvA'nizcaye'punarbandhakAdyupadezo'pyucchidyeteti sakalajainaprakriyAvilopapattiH / 199 TIkArya H yena cAtyantaM prakriyAvibhopAvattiH / ane jenA vaDe atyaMta samyaktvane abhimukha ja mithyAdRSTi mArgAnusArI grahaNa karAya che. tenA vaDe AdidhArmikano pratikSepa thavAthI apunabaMdhaka Adi traNa adhikArI che, e prakArano mUla prabaMdha ja=e prakArano zAstravacanano mUlavibhAga ja, jJAta nathI; kema ke samyaktvanA abhimukha ja apunarbaMdhakane pRthak gaNanamAM=samyaktvanA abhimukha ja evA apunarbaMdhakane samyaktvanA anabhimukha evA apunarbaMdhakathI dharmanA adhikArIrUpe pRthak gaNanamAM, cAritranA abhimukha evA jIvonuM paNa pRthak gaNananI Apatti hovAthI=bhAvastavanI prAptine anukULa dravyastava karavAsa ghaNA vyavadhAnathI cAritrane prApta karanArA jIvo che tenAthI jeo dravyastava karI rahyA che ane cAritrane abhimukha che tevA jIvonuM pRthak gaNana svIkAravAnI Apatti hovAthI, vibhAgano vyAghAta che. te kAraNathI je pramANe cAritrathI vyavahita paNa samyagdaSTinuM zama-saMvegAdi dvArA samyaktvano nizcaya karAya che te pramANe samyaktvathI vyavahita apunabaMdhakAdino paNa tenA lakSaNa dvArA=apunabaMdhakAdinA lakSaNa dvArA, teno bhAva=mArgAnusArI bhAva, nizcaya thAya che. ane tenA=apunabaMdhakanA, lakSaNanI pratipAdaka A paMcAzakanI gAthA che = "apunarbaMdhaka tIvra bhAvothI pApa karato nathI, ghora evA bhavane bahu mAnato nathI ane sarvatra paNa ucita sthitine seve che." (paMcAzaka-3, gAthA-3) AnI vRtti=paMcAzaka gAthAnI vRtti, A pramANe che "pApa azuddha karma che. tenuM=azuddha karmanuM, kAraNapaNuM hovAthI hiMsAdi paNa pApa che. tene--hiMsAdi pApane, tIvra bhAvathI=gADha saMkliSTa pariNAmathI nathI ja karato; kema ke atyaMta utkaTa mithyAtvAdino kSayopazama hovAne kAraNe=atizaya utkaTa evA mithyAtva mohanIya ane avirati-ApAdaka karmanuM kSayopazamapaNuM hovAne kAraNe, prApta thayelA AtmavairmalyanuM vizeSapaNuM che. 'tIvra' e pramANe vizeSaNathI=tIvra bhAvathI pApa karato nathI e prakAranA kathanamAM 'tIvra' e vizeSaNathI, prApta atIvrabhAvathI kare paNa che=pApa kare paNa che; kema ke tevA prakAranA karmano doSa
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 che=atIvrabhAvathI pApa karAve tevA prakAranA maMda mithyAtva ane ajJAnAdi ApAdaka jJAnAvaraNIyAdi karmano doSa che. ane ghora=raudra, evA bhavane=saMsArane, bahu mAnato nathI,=bahumAnano viSaya karato nathI; kema ke tenA=cAra gatinA paribhramaNarUpa saMsAranA, ghoratvano bodha che. ane ucita sthitine=anurUpa pratipattine, seve che; kema ke karmanuM laghupaNuM che=anucita pravRttinA ApAdaka karmanA vigamanane kAraNe karmanuM alpapaNuM che. 200 kyAM ucita pravRtti kare che ? tethI kahe che - sarvatra paNa arthAt koI eka ThekANe to dUra raho sarvatra paNa, arthAt deza, kAla, avasthAnI apekSAe samasta paNa deva, atithi, mAtA, pitA vigeremAM anurUpa pravRtti kare che, e pramANe anvaya che; kema ke mayUrazizunA dRSTAMtathI mArgAnusAritAnuM abhimukhapaNuM che. koNa Avo che ? te spaSTa karatAM kahe che ukta nirvacanavALo evo apunarbaMdhaka jIva AvA prakAranI kriyAnA liMgavALo thAya che. e pramANe gAthArtha che." pUrve graMthakArazrIe apunarbaMdhakamAM mArgAnusAritA che tema kahyuM ane prastuta paMcAzakanA uddharaNanI TIkAmAM mArgAnusAritAnuM abhimukhapaNuM kahyuM, tethI koIne bhrama thAya. tenA nivAraNa mATe kahe che - ane apunabaMdhakanuM koIka sthAnamAM mArgAnusArIpaNAnuM ane koIka sthAnamAM tenA=mArgAnusArIpaNAnA, abhimukhapaNAnuM darzana hovAthI bhramathI kaluSita citta karavuM nahi; kema ke dravya ane bhAva yoganA abhiprAyathI=jayAM mArgAnusAritA kahI che tyAM dravyamArgAnusAritAnA yogano abhiprAya che. jyAM mArgAnusAritAnI abhimukhatAnuM kathana che tyAM bhAvamArgAnusAritAnA abhimukhabhAvanA yogano abhiprAya che. tenAthI ubhayanA abhidhAnano avirodha che=apunarbaMdhakamAM mArgAnusAritA ane mArgAnusAritAnA abhimukhapaNAnA abhidhAnano avirodha che. AnAthI=pUrve "vena..."thI atyAra sudhI kahyuM te pramANe samyaktvane sanmukha na hoya tevA paNa apunarbaMdhaka jIvomAM mArgAnusArIpaNuM sthApana karyuM enAthI, AgaLamAM kahe che te kathana apAsta thAya che. ane te pUrvapakSInuM kathana A pramANe che - mArgAnusArIpaNuM hovAthI-e prakAranA kathanamAM dharmabiMdu prakaraNamAM samyag jJAnAdi muktipatharUpa mArganuM anuvartana hovAthI-e pramANe vyAkhyAna hovAne kAraNe, vaMdAru vRttimAM paNa mArgAnusArI-e pramANenA kathanamAM asagrahanA parityAgathI ja tattvanI pratipatti mArgAnusAritA che, e pramANe vyAkhyAna hovAne kAraNe, akaraNaniyamAdi karanAra paNa mithyAdRSTine mArgAnusArIpaNuM nathI. ema je pUrvapakSI kahe che te 'tena'thI apAsta che; kema ke parane abhimata evA samyaktvane abhimukhanI jema=pUrvapakSIne saMmata evA samyaktvane sanmukha evA mArgAnusArInI jema dharmanA adhikArI evA sarva paNa apunabaMdhakAdine yogyapaNAthI=samyaktvanI prAptinA yogyapaNAthI, tattvanI pratipatti hovAthI mArgAnusAritAno apratighAta che=samyaktvane sanmukha karatAM dUravartI evA eka pudgalaparAvartavALA apunabaMdhakAdi jIvomAM mArgAnusAritAno apratighAta che. ane mukhya tattva pratipattinuM=pUrvapakSIe vandAruvRttinA vacanane grahaNa karIne kahela ke
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 asahvAhanA parityAgathI ja tatvanI pratipatti mArgAnusAritA che. e rUpa mukhya tatvanI pratipattinuM meghakumAranA jIva hasti AdimAM paNa kahevA mATe azakyapaNuM che. te kAraNathI='te'thI kahelA kathananuM nirAkaraNa karIne kahyuM ke dharmanA adhikArI badhAM ja apunabaMdhakAdine mArthAtusAritAno apratighAta che te kAraNathI, saMgama-nayasArAdinI jema ati saMnihita samyaktanI prAptivALA jIvone ja mArgAnusArIpaNuM che. e pramANe mugdha jIvonuM pratAraNa mAtra che, kema ke aputabaMdhaka Adi lakSaNavALAono ja te prakArano bhAva che=mArgAnusArI bhAva che. anyathA=sarva apanabaMdhakAdi lakSaNavALA jIvomAM mArgAnusArI bhAva svIkAravAmAM na Ave to tevA prakAranA saMnihitapaNAnuM alpakALamAM avazya samyakta pAmaze evA prakAranA saMnihitapaNAnA anizcayamAM apunabaMdhakAdino upadeza paNa uccheda pAme. tethI sakala jaina prakriyAnA vilopanI Apatti che. bhAvArtha : pUrvapakSI atyaMta samyaktane abhimukha evA mithyAtvIne mArgAnusArI svIkAre che. ane tenA baLathI mArgAnusArIne ardhapudgalaparAvartakAla nyUna saMsAra che tema sthApana kare che. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSI samyaktane dUra rahelA evA AdidhArmikamAM mArgAnusArIpaNuM nathI tema kahIne zAstramAM apunabaMdhakAdi traNa dharmanA adhikArI che e prakAranA mULa kathanane ja samajyo nathI. arthAtu zAstramAM kahela che ke dharmanA adhikArI apunabaMdhaka, samyagdaSTi ane viratidhara che. te zAstranA vacananuM tAtparya ja pUrvapakSI jANato nathI. kema jANato nathI ? temAM yukti ApatAM kahe che - samyaktane sanmukha evA apunabaMdhakane anya apunabaMdhaka karatAM pRthagu svIkArIne tene dharmano adhikArI pUrvapakSI svIkAre to cAritrane abhimukha evA samyagdaSTine cAritrane anabhimukha evA samyagdaSTi karatAM pRthagu svIkArIne dharmanA adhikArI tarIke pUrvapakSIne svIkAravo paDe; kema ke jema samyaktane sanmukha nathI tevA apunabaMdhakane "mArgAnusArI" nathI tema kahevAmAM Ave to je samyagdaSTi jIva cAritrane sanmukha nathI tevA samyagdaSTi jIvo paNa cAritranA upadeza mATe yogya nathI tema svIkAravuM paDe. ane tema svIkAravAmAM Ave to zAstramAM je apunabaMdhaka Adi traNa dharmanA adhikArI kahyA che tenA vibhAgano vyAghAta thAya. ane ema mAnavuM paDe ke samyaktane sanmukha thayelA evA apunabaMdhaka jIvo mArgAnusArI che ane anya apunabaMdhaka jIvo mArgAnusArI nathI, mATe dharmanA adhikArI nathI. cAritrane abhimukha evA samyagdaSTi jIvo cAritra dharmanA adhikArI che ane cAritrane anabhimukha evA samyagdaSTi jIvo cAritranA adhikArI nathI paraMtu svabhUmikAnusAra ucita dharmanA adhikArI che. ane tema svIkAravAmAM Ave to zAstramAM apunabaMdhaka Adi traNa dharmanA adhikArI kahyA che. tenA vibhAgano vyAghAta thAya. mATe je pramANe cAritrathI vyavahita evA paNa samyagdaSTinuM zama-saMvegAdithI samyagdaSTipaNuM nizcita thAya che. mATe
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 teone uddezIne cAritrano upadeza apAya che. te pramANe samyaktvathI vyavahita evA paNa apunarbaMdhakAdinuM tenA lakSaNa dvArA apunarbaMdhakanA bhAvano nizcaya thAya che ane tene anurUpa teone upadeza apAya che. te apunarbaMdhakanuM lakSaNa paMcAzakamAM kahela che te pramANe-jeo tIvra bhAvathI pApa karatA nathI, ghora evA bhavane bahumAnano viSaya karatA nathI ane sarvatra paNa ucita pravRttio kare che teo apunarbaMdhaka che tevo nirNaya karIne upadezaka teonI yogyatAnusAra ucita upadeza Ape. A prakAranI zAstramaryAdA che. vaLI apunarbaMdhaka jIvonA je A traNa bhAvo batAvyA te bhAvo koIka apunarbaMdhaka jIvomAM spaSTa abhivyakta thatA hoya. jyAre koIka apunarbaMdhaka jIvomAM maMda maMda abhivyakta thatA hoya. jema vaMkacUla coranI pallImAM rahIne anucita pravRtti kare che tyAre A sarva bhAvo vyakta dekhAtA nathI. Ama chatAM sAdhunA uttama AcArone joIne sAdhu pratyeno teno bahumAnabhAva vyakta thato hato. tethI gItArtha mahAtmA jANI zake ke A jIvane tyAgIo pratye bahumAnabhAva che tethI kaMIka mArgAnusA2I buddhi che. ane AthI ja nimittane pAmIne pApanI vRtti vaMkacUlamAMthI nivartana pAme che. tethI zAstrathI pariSkRta mativALA yogIo jIvamAM rahelI tevI yogyatArUpa apunarbaMdhakadazAne joIne teone teonI bhUmikAnusAra ucita upadeza Ape che. vaLI pUrvapakSI dharmabiMdu prakaraNanA vacanathI ane vandAru vRttinA vacanathI potAnA pakSane daDha karavA kahe che ke dharmabiMdu praka2NamAM mArgAnusArIno artha karyo ke jeo samyag jJAna, samyagdarzana ane samyag cAritrane anusare che teo mArgAnusArI che. tethI ratnatrayInI pariNativALA jIvone ja mArgAnusArI svIkArI zakAya. ane vAruvRttimAM kahyuM che ke je jIvo asagrahanA tyAgathI tattvano svIkAra kare che teomAM mArgAnusAritA che. tethI upadezAdine pAmIne jeo tattvanA svIkAra mATe yatna karI rahyA che tevA apunarbaMdhakane mArgAnusAritA prApta thAya, paraMtu samyaktvanI prAptithI dUra rahelA evA apunarbaMdhaka jIvomAM mArgAnusArIpaNuM prApta thAya nahIM. mATe samyaktvanI prAptine Asanna evA jIvothI anya jIvomAM mArgAnusArIpaNuM svIkArI zakAya nahi. A prakAranA pUrvapakSanA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSane abhimata evA samyaktvane sanmukha jIvamAM mArgAnusAritA che tema dharmanA adhikArI evA sarva paNa apunarbaMdhakAdimAM arthAt samyaktvane sanmukha ke samyaktvanI prAptine dUravartI evA apunarbaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita jIvomAM tattva svIkAravAnI yogyatA vidyamAna che. mATe mArgAnusAritAno pratighAta nathI. - Azaya e che ke je keTalAka apunarbaMdhakAdi jIvo tatkAla samyaktva pAme tema nathI topaNa sAmagrI maLe to teo sthUlathI tattvano svIkAra kare tevI mArgAnusA2I pariNativALA che. phakta sthUlathI paNa tattvaprAptinI sAmagrInA abhAvane kAraNe teo tattvanI prApti karyA vagara athavA sthUlathI tattvanI prApti karyA pachI pAtanA kAraNa koI kliSTakarmane kAraNe sthUlathI prApta thayelA tattvathI paNa pAta pAmIne koIka rIte pharI saMsAranA abhimukha bhAvavALA thAya che. jethI dIrghakALa saMsAranA paribhramaNane karIne jyAre utkarSathI ardhapudgala saMsAra zeSa rahe tyAre samyaktvane pAme che. topaNa pUrvamAM jyAre mArgAnusArI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 bhAva hato tyAre, je prakAranI skUlathI tattva pratipattinI yogyatA samyaktane najIka rahetA jIvomAM che tevI yogyatA te apunabaMdhaka jIvomAM paNa hatI. mATe temAM mArgAnusAritAno abhAva che tema kahI zakAya nahIM. vaLI vadAru vRttimAM kahI tevI jainadarzananA AcAranA svIkArarUpa mukhya tattvanI pratipatti meghakumAranA jIva hasti AdimAM paNa na hatI. chatAM jema meghakumArano jIva hasti AdinA uttara bhavamAM samyakta prApta kare che. tethI meghakumAranA jIvamAM pUrvapakSIne mArgAnusAritA abhimata che tema anyadarzanamAM rahelA evA paNa apunarbalakamAM mArgAnusAritA svIkAravI joIe. vaLI dharmabiMduprakaraNanA vacananA baLathI eka pudgalaparAvarta zeSa saMsAravALA apunabaMdhaka Adi jIvomAM guNothI dekhAtI mArgAnusAritAno apalApa karavo joIe nahi. temaja anyadarzanamAM rahelA pApAkaraNanA pariNAmavALA apunabaMdhakamAM rahela mArgAnusAritAno paNa apalApa karavo joIe nahIM. mATe jema pUrvapakSI saMgama, nayasArAdinI jema ati saMnihita samyaktanI prAptivALA jIvomAM mArgAnusArIpaNuM svIkAre che, tema apunabaMdhakAdi lakSaNavALA badhA jIvomAM mArgAnusArIbhAva svIkAravo joIe. anyathA A jIva samyaktane saMnihita che ke nathI tevo nirNaya na thavAthI apunabaMdhakAdine ucita upadeza ApavAnI jainazAsananI maryAdA che. teno uccheda prApta thAya tethI jainazAsananI upadeza viSayaka je koI prakriyA che te sarvano vilopa prApta thAya; kema ke atizaya jJAnI ja nirNaya karI zake ke A apunabaMdhaka jIva avazya tatkAla samyakta pAmaze. jyAre sAmAnya chadmastha evA upadezako to zAstravacanathI apunabaMdhakAdi jIvonA liMgone jANIne evA jIvomAM vartatA mArgAnusArI bhAvane anurUpa ucita dezanA Ape che. TIkA - kiJca, bIjAdInAM caramapudgalaparAvarttabhAvitvasya tatprAptAvutkarSata ekapudgalaparAvarttakAlamAnasya teSAM sAntaretaratvabhedasya ca pratipAdanAna samyaktvAtisaMnihitameva mArgAnusAritvaM bhavatIti niyamaH zraddheyaH / taduktaM paJcamaviMzikAyAm bIjAikameNa puNo jAyai esuttha bhavvasattANaM / NiyamA na annahA vi hu(u) iTThaphalo kapparukkhuvva / / bIjaMvimassa NeyaM daTTaNaM eyakAriNo jIve / bahumANasaMgayAe suddhapasaMsAi karaNicchA / / tIe cevaNubandho akalaMko aMkuro ihaM Neo / kaTThe puNa viNNeyA taduvAyannesaNA cittA / / tesu pavittI ya tahA cittA pattAisarisigA hoi / tassaMpattIi puSpaM gurusaMjogAirUvaM tu / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 tatto sudesaNAIhiM hoi jA bhAvadhammasaMpattI / taM phalamiha vineyaM paramaphalapasAhagaM NiyamA / / bIjassavi saMpattI jAyai caramaMmi ceva pariaTTe / accaMtasuMdarA jaM esAvi tao Na sesesu / / Na ya eaMmi aNaMto jujjai Neyassa NAma kAlutti / osappiNI aNaMtA huMti jao egapariaTTe / / bIjAiA ya ee tahA tahA saMtaretarA NeyA / tahabhavvattakkhittA egaMtasahAvabAhAe / / etena yaducyate kenacid 'bIjAdiprAptau mArgAnusAryAsamyaktvopalaMbhaM saMjJitvameva na vyabhicaratIti tadapAstaM draSTavyaM, 'saNNINaM pucchA-goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM' ityAgamavacanAtsaMjJikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamAnatvAd, apunarbandhakapadasyApunarbandhakatvenotkRSTakarmasthitikSapaNArthaparyAlocanAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd, bIjAdiprAptAvapyekapudgalaparAvarttaniyatAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpakAlamAnanirdezAt / na ca paJcamArake jJAnapaJcakasadbhAvAbhidhAnavad bIjAdiprAptau caramapudgalaparAvartakAlamAnAbhidhAne'pi notkarSatastAvadantaraM tasya labhyata iti vAcyaM, bIjAdiprAptau caramAvarttamAna eva saMsAra iti paripATyA vyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetthamabhidhAnAsaMbhavAd, anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasyApyanavadyatvaprasaGgAt / TImArtha : kiJca, bIjAdInAM ..... anavadyatvaprasaGgAt / vajI, jInA yamapurAlavatamAyitva, tanI prAptimAM utkarSathI=bIjAdinI prAptimAM utkarSathI, eka pudagalaparAvartakAlamAnanuM ane teonAM= bIjAdinAM, sAttara-itara bhedatvanuM, pratipAdana hovAthI samyakta saMnihita ja mArgAnusArIpaNuM nathI. me pramAe niyama zraddheya che. te 'kiJca'thI pUrvamA dhuMta, pAMyamI viMzima vAyu cha - caramAvartamAM vaLI bhavya jIvone bIjAdinA kramathI ja kalpavRkSa jevA ISTa phaLavALo dharma niyamathI thAya che, paNa bIjAdikramane choDIne thato nathI. meM dharmane karanArA jIvone joIne bahumAnathI yukta evI zuddha prazaMsApUrvaka karavAnI icchA, dharmanuM bIja ja jANavuM. je dharma karavAnI icchArUpa bIjano ja pravAha dharmanA viSayamAM akalaMka aMkuro jANavo. vaLI citra prakAranA dharmanA upAyonI anveSaNA kASTha jANavuM. che ane dharmanI prAptinA upAyomAM te prakAranI citra pravRtti pAMdaDAdi sadaza che, vaLI guru saMyogAdirUpa dharmaprAptinA upAyonI prApti puSpa che. || tyAra
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 205 pachI gurusaMyoga AdinI prApti pachI, sudezanA Adi vaDe je bhAvadharmanI prApti thAya che. te ahIM saMsAramAM niyamathI paramaphaLanuM prasAdhaka evuM phaLa jANavuM. || caramapudgalaparAvartakALamAM ja bIjanI paNa prApti thAya che. je kAraNathI bIjanI prApti paNa atyaMta suMdara che. tethI zeSa AvartamAM bIjanI prApti thatI nathI. meM je kAraNathI eka pudgalaparAvartamAM anaMta avasarpiNI thAya che te kAraNathI, bIjanI prApti thayA pachI bIjanI prApti karanAra jIvane saMsAramAM anaMtakALa ghaTato nathI ema nathI. II ane ekAMta svabhAvanI bAdhA hovAne kAraNe tathAbhavyatvathI AkSipta evA A bIjAdi te te prakAre sAMtara ane niraMtara jANavA. " AtA dvArA pUrve kahyuM ke bIjAdi caramapudagalaparAvarta bhAvitva che, tenI prAptimAM utkarSathI eka pagalaparAvartakAla saMsAra che ane bIjAdi sAttara-Itara bhejavALA che AnA dvArA, koInA vaDe je kahevAyuM ke bIjAdinI prApti thaye chate mArgAnusArI jIva samyaktanI prApti sudhI saMnnitvano tyAga karato nathI te kathana apAsta jANavuM. kema apAsta che ? temAM yukti Ape che - "saMjJIpaNAnI pRcchA che - he gautama ! jaghanyathI aMtarmuhUrta che. utkRSTathI sAtireka sAgaropamazatapRthakva che=kaMIka adhika sAgaropamazatapRtharva saMjJIpaNuM che." te prakAranA AgamavacanathI saMjJIkALanuM utkarSathI sAtireka sAgaropamazatapRthakvamAnapaNuM che. ahIM prazna thAya ke saMjJIpaNAnuM=utkarSathI sAtireka sAgaropamazatapRthakvamAnapaNuM hoya eTalAmAtrathI mArgAnusArI jIva bIjAdi prApta thaye chate saMjJIpaNAno tyAga karato nathI. e kathana kaI rIte apAsta thAya ? tethI bIjo hetu kahe che - apunabaMdhakapadanuM aputabaMdhakapaNArUpe utkRSTathI karmasthitinA kSapaNArthanA paryAlocanamAM paNa AnAthI adhika-sAtireka sAgaropamazatapRthakvathI adhika, saMsAranuM AvazyakapaNuM che. ahIM prazna thAya ke apunabaMdhaka jIva bIjAdinI prApti thayA pachI apunabaMdhakapaNArUpe utkRSTathI sAtireka sAgaropamazatapRthakvamAnathI adhika saMsAramAM rahe che. te kevI rIte nakkI thAya ? temAM hetu kahe bIjAdinI prAptimAM paNa eka pudgalaparAvarta niyata anaMta utsarpiNI avasarpiNI kAlamAnato nirdeza che=apunabaMdhaka jIvato utkarSathI saMsAranA kAlamAnano nirdeza che, ane pAMcamA ArAmAM jJAnapaMcakanA sadbhAvanA abhidhAnanI jema bIjAdi prApta thaye chate carama pudgalaparAvartakAlamAnanA abhidhAnamAM paNa=apunabaMdhakanA utkarSathI caramapugalaparAvartakAlamAnanA abhidhAnamAM paNa, utkarSathI teTaluM aMtara=sAtireka sAgaropamazatapRthakvamAnathI adhika aMtara, tene=bIjAdi prAptivALA apunabaMdhaka jIvane, prApta thatuM nathI. e pramANe na kahevuM kema ke bIjAdinI prApti thaye chate caramAvartamAna ja saMsAra che e prakAranI paripATIthI=e prakAranA vacananI paripATIthI, vyApaka kAlano ja lAbha
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 hovAthI=eka pagalaparAvartarUpa vyApaka kAlano ja lAbha hovAthI, adhikaraNa kAlamAnano abhiprAya hovAthI=bIjAdi prAptivALA aputabaMdhakanuM caramAvarta e adhikaraNa kAlamAna che e prakArano abhiprAya hovAthI, A rIte bIjAdi prApti thayA pachI saMjJIpaNAno tyAga thato nathI e rIte, abhidhAnano asaMbhava che. anyathA bIjAdi prApti thayA pachI eka pagalaparAvartarUpa vyApakakAla utkarSathI apunabaMdhaka jIva saMsAramAM rahe che ema svIkAravAmAM na Ave ane apunabaMdhaka jIvato adhikaraNa kALamAna caramAvarta che ema svIkAravAmAM Ave to, samyaktamAM paNa eTalo saMsAra che eka pagalaparAvartakAlamAna saMsAra che, e vacananA paNa anavadhatvano prasaMga Ave. arthAt e prakAranuM vacana kahevAmAM paNa virodha nathI ema svIkAravAno prasaMga Ave. bhAvArtha : pUrvapakSI "bIjAdinI prApti pachI apunabaMdhaka jIva alpakALamAM avazya samyakta pAme che" tema svIkArIne mArgAnusAritAno utkRSTa kALamAna ardhapudgalaparAvartathI nyUna svIkAre che tenuM nirAkaraNa graMthakArazrIe atyAra sudhI aneka rIte karyuM. ane AvuM svIkAravAmAM anya doSa batAvavA arthe gni'thI kahe che - bIjAdinuM caramapudgalaparAvartabhAvipaNuM che ane bIjAdinI prApti pachI utkarSathI te jIva eka pudgalaparAvartakALamAna saMsAramAM rahI zake che. ane bIjAdinI prApti sAttara-itara bhedavALI che. e pramANe zAstramAM kahela che. mATe samyaktane atisaMnihita ja mArgAnusArIpaNuM thAya che. tenA pUrve nahIM evo niyama svIkArI zakAya nahi; kema ke bIjAdinI prApti keTalAka jIvo AMtarAthI karanArA che ane te AMtaruM aneka vakhata paDI zake che. eTaluM ja nahi paNa eka vakhata bIjAdi prApta karyA pachI ghaNA dIrghakALa sudhI AMtaruM paDI zake che. jethI bIjAdinA kramathI tAtkAlika tevA jIvone samyaktanI prApti thaI zake nahi. paraMtu je jIvo AMtarA vagara=samyaktanI prAptimAM AMtarA vagara, bIjAdi prApta kare che. athavA alpakALanA AMtarAthI bIjAdi prApta kare che. te jIvo samyaktane saMnihita che tema kahI zakAya. mATe apunabaMdhaka jIvano utkarSathI eka pudgalaparAvartakALamAna svIkAravAmAM koI virodha nathI. pUrve kahyuM ke bIjAdinI prApti pachI jIva eka pudgalaparAvartakALa saMsAramAM rahI zake che. ane A bIjAdinI prApti sAMtara-itara bhedavALI che. temAM vizikAnI sAkSI Ape che. te pramANe apunabaMdhaka jIvane bIjAdinI prApti thayA pachI paNa eka pudgalaparAvarta saMsAra thaI zake che tema siddha thAya che. e kathana dvArA anya koI kahe che ke bIjAdinI prApti pachI mArgAnusArI jIva samyaktanI prApti sudhI saMjJIpaNAmAM ja rahe che, asaMjJImAM jato nathI. tenuM nirAkaraNa thAya che, kema ke AgamamAM kahyuM che ke saMjJIno utkRSTa kALa sAtireka zatapRthakta che jyAre apunabaMdhakano utkRSTathI saMsArano kALa eka pulaparAvarta che. tethI bIjAdinI prApti pachI apunabaMdhaka jIva samyaktanI prApti sudhI asaMjJImAM na jAya tema svIkArIe to koI apunabaMdhaka jIvane utkarSathI eka pudgalaparAvartamAna saMsAra ghaTI zake nahi. tethI apunabaMdhaka jIvane
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 207 utkarSathI eka pudgalaparAvartamAna saMsAra svIkAranAra zAstravacananA baLathI svIkAravuM joIe ke bIjAdinI prApti pachI samyaktanI prApti pahelAM paNa jIva asaMjJI thaI zake che. ahIM pUrvapakSI kahe ke zAstramAM pAMcamA ArAmAM mati Adi pAMca jJAnano sadbhAva hoya che tema kaheluM che. topaNa te mati Adi pAMca jJAno pUrNapaNe pAMcamA ArAmAM prApta thatA nathI. paraMtu pAMcamA ArAnA prAraMbhamAM ja prApta thAya che. tethI pAMcamo Aro pAMca jJAnanA adhikaraNano kALa che. tema bIjanI prApti pachI caramapudgalaparAvartakALamAnanuM kathana che te paNa bIjaprAptino adhikaraNa kALa hovAthI saMjJIpaNAnA utkRSTa kALamAna sudhImAM avazya samyaktaprAptinuM kAraNa bane che, tema svIkArI zakAze; kema ke bIjAdinI prApti pachI je eka pudgalaparAvartanuM kathana che te adhikaraNa kALane AzrayIne che. arthAtuM paribhramaNano kALa nathI paraMtu chellA AvartarUpa adhikaraNamAM bIjAdhAna prApta thAya che ane tyArapachI tarata jIva samyakta prApta kare che e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - bIjaprApti pachI utkRSTathI caramAvartamAna ja saMsAra che te prakAranA vacananI prApti hovAthI eka pudgalaparAvartarUpa vyApaka kALano ja lAbha che. mATe pAMcamA ArAmAM jJAnapaMcakanA sadbhAvanA dRSTAMtathI bIjaprApti pachI caramapulaparAvarta e adhikaraNakALa che e abhiprAya grahaNa karIne bIjaprApti pachI alpakALamAM samyakta maLe che te prakAranuM kathana thaI zake nahi. jo caramapudgalaparAvarta e bIja prAptino adhikaraNa kALa che tema svIkAravAmAM Ave to caramapulaparAvarta e samyaktano adhikaraNakALa che tema svIkArI zakAya. caramapudgalaparAvarta e samyaktano adhikaraNakALa che tema svIkAravAmAM Ave to zAstramAM jema bIjaprApti pachI eka pudgalaparAvartamAna saMsAra che tema kahela che tema samyaktaprApti pachI paNa eka pudgalaparAvartamAna saMsAra che tema kahevAno prasaMga Ave. paraMtu zAstramAM to samyagdaSTine utkarSathI ardhapudgalaparAvartathI nyUna saMsAra che ane apunabaMdhakane utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAra che tema kahela che. tethI adhikaraNa kALamAnanA abhiprAyathI bIjaprApti pachI eka pagalaparAvartamAna saMsAra che tema je pUrvapakSI kahe che te vacana saMgata nathI. TIkA :ziSya - acarimapariaTTesu kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / carimo a(u)dhammajuvvaNakAlo taha cittabheotti / / 19 / / tA bIjapuvvakAlo Neo bhavabAlakAla eveha / iyaro u dhammajuvvaNakAlo viha(hi) liMgagammutti / / 16 / / ityetaccaturthapaJcamaviMzikA gAthAdvayArthavicAraNayA bIjakAlasya caramAvarttamAnatvameva sidhyati / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2008 api ca - dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 navanItAdikalpastattadbhAve'tra nibandhanam / pudgalAnAM parAvarttazcaramo nyAyasaMgatam / / 96 / / iti yogabinduvacanAccaramAvarttasya ghRtAdipariNAmasthAnIye yoge prakSaNAdisthAnIyatvasiddhau satyanyakAraNasAmrAjye'pArddhapudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvarttamadhye bIjocitaguNAnAmapyutpattiH kadApyaviruddhaiva, kAlapratibandhAbhAvAditi vyaktameva pratIyate, ata eva hi bhogAdyarthaM yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagatAM pUrvasevAM ata eveha nirdiSTA pUrvasevApi yA paraiH / sAsannAnyagatA manye bhavAbhiSvaGgabhAvataH / / 97 / / itigranthena caramAvarttAsannAnyataraparAvarttavarttinIM haribhadrasUrirabhyadhAt, tAttvikapUrvasevAyA apArddhapudgalaparAvarttAdimAnatve cAsanatopalakSaNAya tatpUrvakAlaniyatAmevainAmavakSyad granthakAra iti / ..... TIkArtha = kiMca kRti / vaLI, "acaramaparAvarta kALa bhavabALakALa kahevAyo che. vaLI tevA prakAranA citrabhedavALo caramAvarta dharmayauvanakALa e pramANe kahevAya che. / / tatva=te kAraNathI=pAMcamI vizikAnI gAthA-6mAM batAvyA pramANe bIjanI prApti caramAvartamAM ja thAya che te kAraNathI, bIjaprApti pUrvano kALa ahIM=saMsAramAM, bhavabAlakALa ja jANavo. vaLI itara=bIjaprAptino kALa liMgathI gamya dharmano yauvanakALa ja jANavo. / / " e prakAranI A caturtha-paMcama viMzikAnI gAthAdvayanA arthanI vicAraNAthI bIjakAlanuM caramAvartakALapaNuM ja siddha thAya che. vaLI, "ta te kAraNathI, tadbhAvetenA bhAvamAM=adhyAtmAdi pariNAmamAM, navanItAdi kalpa pudgalono carama parAvarta hetu ahIM=yogavicAramAM, nyAyasaMgata che." e prakAre yogabiMdunA vacanathI "dhRtAdi pariNAma sthAnIya yogamAM caramAvartanA prakSaNAdi sthAnIyatvanI siddhi thaye chate anya kAraNanA sAmrAjyamAM apArthapudgalaparAvartamAM samyaktvAdi guNonI jema caramAvartamAM bIjaucita guNonI utpatti kyAre paNa aviruddha che; kema ke kAlanA pratibaMdhano abhAva che." e pramANe vyakta ja pratIta thAya che. AthI ja=caramAvartamAM bIjane ucita guNonI utpatti thAya che AthI ja, bhogAdi mATe=atattvabhUta evA svapakSanA baddha rAgarUpa bhogAdi mATe, kapilAdi vaDe svIkArAyelI yama-niyamAdi ArAdhanArUpa pUrvasevAne yogabiMdu zloka-97 nA "ata v...." e prakAranA graMtha vaDe caramAvartanA Asanna anyatara parAvartavartinI pUrvasevA che. ema harIbhadrasUri mahArAjAe kahela che. yogabiMduno zlokArtha A pramANe che
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 209 AthI ja caramAvartamAM adhyAtmano bhAva hovAthI ja, ahIM yoganI vicAraNAmAM, je pUrvasevA paNa para vaDe kahevAI che=bhogAdi mATe yama-niyamanI ArAdhanA mATe pUrvasevA paNa para vaDe kahevAI che, te bhAvAbhivaMganA bhAvane kAraNe Asanna evA anya pudgalaparAvartagata che=caramapudgalaparAvartathI najIkanA anya pugalaparAvartagata che, ema huM mAnuM chuM." ane tAtvika pUrvasevAnuM apAIpudgalaparAvartamAnapaNuM hote chate AsannatAne jaNAvavA mATe tenA pUrvakAlaniyata ja ardha pudgalaparAvartanA pUrvakAla niyata ja, A=kapilAdinI pUrvasevAne, graMthakArazrI kaheta. bhAvArtha : cothI ane pAMcamI viMzikAmAM graMthakArazrIe kahyuM ke acaramapudgalaparAvartano kALa bhavabALakALa che. ane carama pudgalaparAvartakALa dharmano yauvanakALa che ane bhavabALakALa bIjano pUrvakALa che. dharmano yauvanakALa e bIjano kALa che. tethI phalita thAya ke acaramAvartamAM vartatA jIvo bhavanA paribhramaNane anukULa pravRtti kare tevo bALakALa che. tethI te vakhate jIvo AtmahitanA kAraNabhUta yogamArganAM bIjo prApta karatA nathI. mATe te bIjano pUrvakALa che. jema yauvanakALamAM arthopArjanAdi hita mATe jIvo pravRtti kare che tema caramAvartamAM Atmahita arthe yogabIjonI prApti mATe jIvo udyama kare che. mATe bIjaniSpattino kALa pUrNa caramAvarta che. mATe bIjAdhAnavALo jIva utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAramAM rahI zake tema siddha thAya che. mATe pUrvapakSI kahe che ke utkarSathI ardhapudgalaparAvartathI nyUna saMsAravALAmAM mArgAnusArI bhAva prApta thAya che, te vacana yukta nathI. vaLI, yogabiMdunA vacanathI siddha thAya che ke ghI AdinA pariNAma jevo adhyAtma yoga che. tenI prAptimAM kAraNa evA mAkhaNAdi sthAnIya caramAvarta che. upadezAdinI kAraNanI sAmagrI prApta thAya to ardhapagalaparAvartathI nyUna saMsAramAM jema samyaktAdi guNo thaI zake che tema caramAvartamAM bIjAdhAnane ucita guNonI prApti thaI zake che. temAM ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsArarUpa kALa pratibaMdhaka thato nathI, paraMtu eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra hoya to te kALa pratibaMdhaka thaI zake che. vaLI, caramAvartamAM game te kALamAM yogabIjo thaI zake che tenI puSTi karavA arthe graMthakArazrI yogabiMdunAM vacano batAve che ke kapilAdi RSio yamaniyamanI ArAdhanArUpa pUrvasevA sevatA hatA topaNa bhavanA abhivRMgane kAraNe teonI te pUrvasevA bhogArtha hatI, paraMtu bIjAdhAnanuM kAraNa na hatI. AthI te pUrvasevA caramAvartanA najIkanA koIka anyAvartavALI che tema huM mAnuM chuM e pramANe haribhadrasUri mahArAjA kahe che. jo ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA jIvomAM yogabIjo prApta thatAM na hoya to kapilAdinI pUrvasevAne ardhapagalaparAvartathI adhika koIka Asanna bhAvavartinI pUrvasevA che ema haribhadrasUri mahArAjA kaheta. ahIM vizeSa kahe che ke je pUrvasevAmAM asaMgraha nivartanIya che ane tattvano kaMIka rAga varte che te pUrvasevA yoganAM bIjonuM kAraNa che ane te caramAvartamAM prApta thAya che. je jIvone bhogano utkaTa rAga che
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 te jIvo kvacit indriyonA viSayomAM utkaTa bhoganA rAgI hoya to kvacita potapotAnA darzananA atattvabhUta padArtha pratye utkaTa rAgI hoya temAM potAnA pakSane sthira karavA mATe avicAraka rAga vartato hoya che. tethI svapakSano rAga e paNa bhogano rAga che. kapila RSine te prakArano potAnA svapakSano rAga hato tethI ja devabhavamAM gayA pachI paNa potAnA pakSane puSTa karavA arthe ziSyane sahAyatA karI che. tethI kapilane bhavAbhimpaMgano bhAva hato ane tenA baLathI haribhadrasUri mahArAjA kahe che ke kapila RSinI je pUrvasevAnI AcaraNA hatI te bhogAthe hatI mATe kapila RSi caramAvarta bahAranI pUrvasevA karanArA che, ema huM mAnuM chuM. TI : api ca 'manAgapi hi tannivRttau tasyApunarbandhakatvameva syAd' iti vacanAnmanAgapi saMsArAsaMganivRttau jIvasyApunarbaMdhakatvaM siddhyati, tatrivRttizca muktyadveSeNApi syAt, tasya ca caramapudgalaparAvarttavyavadhAnenApi mokSahetutvamuktam / tathA ca yogabindusUtravRttI - nAsti yeSAmayaM tatra te'pi dhanyAH prakIrtitAH / bhavabIjaparityAgAttathAkalyANabhAginaH / / 40 / / na-naiva, asti=vidyate, yeSAM=bhavyavizeSANAM, ayaM dveSaH, tatra=muktau, te'pi kiMpunastatrAnurAgabhAja iti 'api' zabdArthaH, dhanyAH dharmadhanalabdhAraH, prakIrtitAH / punarapi kIdRzAH? ityAha-bhavabIjaparityAgAt manAksvagatasaMsArayogyatAparihANeH sakAzAt, tathA tena prakAreNa caramapudgalaparAvarttavyavadhAnAdinA, kalyANabhAginaH= tIrthakarAdipadaprAptidvAreNa zivazarmabhAja iti / / ' tathA ca caramapudgalaparAvarttavartinAM muktyadveSatadrAgA'kSudratAdiguNavatAM galitakadAgrahANAM samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAmapunarbandhakAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkarttavyam / yattu 'paDhamakaraNovari tahA aNahiniviTThANa saMgayA esA' iti vacanAt 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunabandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya No bhAvao imIe parovi hu avaDDapoggalA ahigo / saMsAro jIvANaM haMdi pasiddhaM jiNamayaMmi / / (paMcA. 3-32) ityanena granthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM vandanAyAM, satyAmutkRSTo'pyapArddhapudagalAvarttAdhikaH saMsAro jIvAnAM na bhavatIti paJcAzake proktaM, tadapunarbandhakasyAvasthAbhedena vicitratvAd vidhizuddhajainakriyA''rAdhakamapunarbandhakamadhikRtyAvaseyaM, sarvasyApunarbandhakasya, prAguktayuktyaitAvatkAlamAnA'niyamAd, bhAvazuddhajainakriyAyA eva etAvatkAlaniyatatvAd / ata evAsminnarthe (Ava.ni. 853)
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 211 kAlamaNaMtaM ca sue addhApariaTTao u desUNo / AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtaraM hoi / / iti sammatitayodbhAvitaM vRttikRtA, mokSArthitayA kriyamANA hi vidhizuddhA jainakriyotkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSaM prApayatIti viSayavizeSa eSaH bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavizeSAtphalavizeSaH, sAmAnyasAdhubhagavaddAnAdau taddarzanAditi zraddheyam na cedevaM tadA svatantrAnyatantrasiddhakriyAkAryapunarbandhakabhedo na syAditi bhAvanIyaM sudhIbhiH / / ___ yadapi 'bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvarttaH saMsAraH' iti 'bhagavatAM sarvasatya(bhavya)nAthatve'nyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH syAd' ityatra hetutayoktaM tadapi bhagavatpradeyavicitrabIjApekSayA, ata eva pUrvasevAdeH pRthaggaNanayA bIjAdhAne pudgalaparAvartAbhyantarasaMsArabhaNanopapattiH, anyathAlpatarakAlAkSepakatayA 'na cAsyApyapArddhapudgalaparAvarttAdhikaH saMsAraH' ityevopanyasanIyaM syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / TIkArya : gaNi . vibhAvanIyam ! vaLI, thoDA paNa tenI nivRttimAMebhavAbhiLaMgabhAvanI nivRttimAM, tenuM=saMsArI jIvatuM, apunabaMdhakapaNuM ja thAya. e prakAranA vacanathI thoDA paNa saMsAranA AsaMganI nivRtti thaye chate jIvanuM aputabaMdhakapaNuM siddha thAya che. ane tenI nivRti=saMsAranA AsaMganI nivRtti mukti adveSathI paNa thAya. ane tenuM mukti adveSanuM caramapudgalaparAvartathI paNa mokSahetupaNuM kahevAyuM che. ane te pramANe=caramapudgalaparAvarta vyavadhAnathI paNa mokSahetupaNuM kahevAyuM che. ane caramapudgalaparAvarta vyavadhAnathI muktino adveSa mokSano hetu che ema pUrve kahyuM te pramANe, yogabiMdu sUtranI vRttimAM che - jeone=je jIvone, temAM=mokSamAM, A=dveSa nathI. teo paNa bhavabIjanA parityAgathI te prakAranA kalyANanA bhAgI dhanya kahevAyA che." jeone=bhavya vizeSone kacaramapudagalaparAvartavartI evA bhavya vizeSone, tyAM muktimAM, AeSa, nathI javidyamAna nathI ja, teo paNa dhanya kahevAya che=dharmadhanane prApta karanArA kahevAyA che. teDA'mAM rahelA "pi' zabdano artha kare che - vaLI tyAM muktimAM anurAgavALAnuM zuM kahevuM ? e "" zabdano artha che. vaLI paNa teo kevA che ? ethI kahe che - bhavabIjanA parityAgathI kaMIka svagata saMsAranI yogyatAnI parihAnithI te prakArathI caramapudgalaparAvarta vyavadhAnAdi prakArathI, kalyANabhAgI che=tIrthaMkarAdi padanI prApti dvArA mokSasukhane pAmanArA che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 tathA=ane te rIte yogabiMdu sUtranI vRttimAM kahyuM te rIte, caramapugalaparAvartavartI, mukti adveSa, muktirAga, akSudratAdi guNavALA, galita kadAgrahavALA jIvone, samyaktanI prAptinA sAMnidhyatA vyavadhAnavizeSamAM paNa=samyakta prAptinA sAMnidhyathI ghaNo vyavadhAna hovA chatAM paNa, sarva aputabaMdhakAdi jIvone avizeSathI mArgAnusArIpaNuM svIkAravuM joIe. vaLI, "tathA=ane, prathama karaNanA uparamA=yathApravRttikaraNarUpa prathamakaraNanA uparamAM, A zuddha vaMdanA, saMgata che." e prakAranuM vacana hovAthI prathamakaraNanI upara vartatA apunabaMdhakAdi jIvone zuddha vaMdanA thAya che. e prakAre kahIne 'bhAvathI A thaye chate zuddha vaMdanA thaye chate, jIvone para paNa=utkRSTa paNa. ardhapudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI. jinamatamAM A prasiddha che. e graMthathI zuddha adhyavasAyathI zuddha vaMdanA hote chate jinaguNanA kaMIka bodhapUrvaka jinaguNanI prAptinA zuddha adhyavasAyathI zuddha vaMdanA hote chate, utkRSTa paNa apAIpudgalathI adhika saMsAra thato nathI.' e pramANe paMcAzakamAM je kahevAyuM che te apunabaMdhakanI avasthAbhedane kAraNe vicitrapaNuM hovAthI vidhi zuddha jaina kriyA ArAdhaka aputabaMdhakane AzrayIne jANavuM; kema ke pUrvamAM kahelI yuktithI eka pudgalaparAvartavALA jIvone yogabIja thAya che. e pramANe pUrve kahevAyelI yuktithI, sarva apunabaMdhakane ATaluM kALamAnanuM ardhapudgalaparAvartathI cUta kAlamAdhano aniyama che. kema sarva apunabaMdhakane ardhapudgalaparAvartathI nyUna kAlamAnano aniyama che ? temAM hetu kahe che - bhAvazuddha jaina kriyAnuM ja ATalA kALamAnanI sAthe niyatapaNuM che. AthI jagavizuddha evI jaina kriyA karanArA aputabaMdhakane AzrayIne utkRSTathI apAIpudagalaparAvarta saMsAra che AthI ja, A arthamAM=jenI zuddha kriyA karanArane apAIpudgalaparAvarta saMsAra che. e arthamAM, "dezonaardhapudgalaparAvartarUpa anaMtakALa zratamAM AzAtanA bahulane utkRSTa aMtara che." e pramANe saMmatipaNAthI vRttikAra vaDe ubhAvana karela che. mokSArthIpaNAthI karAtI vidhi zuddha jevI kriyA utkarSathI ATalA kAlanA vyavadhAnathI mokSa prApta karAve che. e pramANenA viSayavizeSavALo A che e prakAranA jaina zAsananA viSayavizeSavALo aputabaMdhaka che. ane bhAvonA avizeSamAM paNa viSayavizeSathI phalavizeSa thAya che=dAnAdinA viSayabhUta evA mahAmunirUpa viSayavizeSathI nirjarArUpa phalavizeSa thAya che, kema ke sAmAnyasAdhunA ane bhagavAnanA dAtAdimAM e prakAranuM darzana che, e pramANe zraddhA karavI ane jo A pramANe na hoya=viSayavizeSane kAraNe phalabheda na hoya to svataMtrane jainadarzanane, ane anyataMtrane anyadarzanane, siddha evI kriyA karanAra apunabaMdhakano bheda na thAya e pramANe buddhimAne bhAvana karavuM joIe. bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane che. ane Aje paNa apunarbadhakane paNa, pudgalaparAvarta saMsAra nathI." e pramANe "bhagavAnanuM sarvabhavyonuM nAthapaNuM hote chate anyatara evA bhagavAnathI=anaMta kALacakramAM atyAra sudhI thayelA atyaMta tIrthaMkaromAMthI koIka tIrthaMkarathI, bIjAdhAnAdinI siddhi hovAne kAraNe sarva bhavya jIvomAM bIjAdhAnAdinI siddhi hovAne kAraNe, alpa ja evA kALathI=bIjAdhAnAdino je utkRSTa saMsAra kALamAna che te rU5 alpa ja
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 kALamAnathI, sarva bhavyonI mukti thAya." e prakAranI zaMkAmAM je paNa hetupaNAthI kahevAyuM, te paNa bhagavat pradeya vicitra bIjAdhAnanI apekSAe che. arthAt bhagavAnanA zAsanamAM rahelA aputabaMdhakanI je zuddha kriyA che ane atyadarzanavALAnI je bIjAdhAnanuM kAraNa evI je kriyA che te sarvarUpa bhagavadeya vicitra bIjAdhAnanI apekSAe che. AthI ja atyadarzanavALAne bhagavat pradeya bIjAdhAna karatAM jainadarzanamAM rahelA apunabaMdhakane bhagavat pradeya bIjAdhAna vilakSaNa che AthI ja, pUrvasevAdinI pRthar gaNanA vaDe jainadarzananI pUrvasevAdi karatAM anyadarzananA apunabaMdhakanI pUrvasevAdinI pRtham gaNanA vaDe, bIjApAnamAM pudgalaparAvarta atyaMtara saMsAranA kathananI upapatti che. anyathA anyadarzanamAM rahelA aputabaMdhakanI pUrvasevAdi karatAM jainadarzananA apunabaMdhakanI pUrvasevAdinI pRthar gaNanA karavAmAM na Ave to, alpatara kAlanuM AkSepakapaNuM hovAthI=avyadarzanamAM rahelA bIjAdhAnane karanArA evA apunarbalakane paNa alpatara kAla AkSepakapaNuM hovAthI "Ane paNa apunabaMdhaka jIvane paNa, apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI" e pramANe ja upacAsa karavA yogya thAya te rIte sUkSmabuddhithI vicAravuM joIe. bhAvArtha : vaLI bhavAbhimpaMgathI saMsAranI dIrghatA che ane thoDo paNa bhavAbhimpaMga nivartana pAme che tyAre jIva apunabaMdhaka thAya che e pramANenuM zAstravacana hovAthI je jIvomAM thoDo paNa saMsArano AsaMgabhAva nivartana thayo che te jIvomAM apunabaMdhakapaNAnI siddhi che. vaLI bhavanA AsaMgabhAvanI nivRtti muktiadveSathI paNa thAya che. tethI jeone muktiadveSathI bhavano AsaMgabhAva nivartana pAme che. teone utkarSathI eka pudgalaparAvartanA vyavadhAnathI muktiaddeSa mokSano hetu bane che. Azaya e che ke jemAM nAnA bALakane keDabarI Adi padArtho pratye atyaMta rAga hoya che tethI te keDabarI Adi padArtha 'chI che ema mA kahe topaNa te bALaka svIkArato nathI. paraMtu keDabarI Adi mATe Agraha rAkhe che. vaLI te ja bALaka viSTAdimAM paNa hAtha nAMkhe che ane kvacit khAya paNa che, chatAM keDabarI jevo atyaMta rAga viSTAdimAM nathI. tethI mA tene "chI' kahe to "chI' "chI' kahIne teno tyAga kare che. tethI phalita thAya che ke jevo keDabarImAM bALakane AsaMgabhAva=Asakti che tevI Asakti viSTA pratye nathI. AthI ja keDabarInA tyAga pratye bALakane dveSa varte che ane viSTAnA tyAga pratye bALakane adveSa varte che. tema ja jIvone mokSanA virodhI evA saMsAranA koI paNa padArtha pratye gADha rAga hoya tyAre teo tenA tyAga pratye vaiSavALA hoya che. mokSa saMsAranA sarvabhogothI rahita che. tethI saMsAranA bhogomAM jene gADha Asakti che teone bhoganA tyAgarUpa mukti pratye dveSa varte che ane jyAre bhogano rAga kaMIka maMda thAya che tyAre bhoganA tyAgarUpa mukti pratye te jIvone adveSa pragaTe che. bALakane viSTAnA tyAga pratye adveSa hovAthI mAnA vacanathI viSTAnA tyAgano pariNAma thAya che. tema bhoganA kaMIka AsaMganA nivartanathI thayelI maMda Asaktine kAraNe muktiaSavALA jIvone bhoganA tyAga pratye upadezAdi dvArA kaMIka-kaMIka AkarSaNa
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 thAya che. ane viSTAnI jema AtmAne malina karanArA bhogo pratye jema jema heyabuddhi thAya che tema tema mokSamArgamAM samyagu yatna karIne te apunabaMdhaka jIvo avazya mokSane prApta kare che. muktiaSakALamAM te apunabaMdhaka jIvo utkarSathI caramapudgalaparAvartanA vyavadhAnathI mokSa pAme tevI bhUmikAvALA che temAM graMthakArazrI yogabiMdu sUtranI vRttinI sAkSI Ape che. te A pramANe - "jeo apunabaMdhakadazAne pAmelA che temAM thoDAka aMzamAM svagata saMsAranI yogyatAnI hAni thayelI che ane tenA kAraNe te jIvo caramapudgalaparAvartanA vyavadhAnAdi dvArA mokSanA bhAgI thAya che." A kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAve che - je jIvo caramapudgalaparAvartamAM AvelA che. tenA kAraNe bhavano AsaMga kaMIka ghaTelo hovAthI muktiadveSa athavA kaMIka muktino rAga pragaTyo che tevA ane azudrAdi guNavALA ane kadAgraha jemano gaLI gayo che tevA jIvo samyaktanI prAptinA sAMnidhyanA ghaNA vyavadhAnavALA hoya topaNa sarva apunabaMdhaka jIvomAM avizeSathI mArgAnusArIpaNuM svIkAravuM joIe. vaLI, keTalAka apunabaMdhaka jIvo zuddha vaMdanAdi kare che ane teone apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI tema paMcAzakamAM kahyuM che. tethI pUrvapakSIne jaNAya ke sarva apunabaMdhaka jIvone apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAra na hoya teone ja mArgAnusArIpaNuM Ave che, anyane nahi. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - je apunabaMdhaka jIvo bhAvazuddha jainakriyA kare che teo koIka nimittathI mArgabhraSTa thAya topaNa apAIpudgalaparAvartamAM mokSane pAme ja. paraMtu badhA apunabaMdhaka jIvo mATe tevo niyama nathI. AthI ja je jIvone jainadarzananI prApti nathI chatAM te te darzanamAM rahIne paNa mokSa arthe pravRtti karanArA che tevA apunabaMdhaka jIvo utkarSathI eka pudgalaparAvartakALamAM saMsArano aMta karaze. vaLI, graMthakArazrIe kahyuM ke jainadarzanamAM rahelA vidhizuddha kriyA karanArA apunabaMdhakane utkarSathI apAIpudgalaparAvarta che. anyadarzanamAM rahelA apunabaMdhakane utkarSathI apAIpudgalaparAvarta saMsAra nathI. paraMtu utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAra che. AthI ja paMcAzakanI vRttimAM e arthanuM samarthana karavA mATe AvazyakaniyuktinuM uddharaNa ApeluM che. vastutaH bhAvathI zrutanI prApti thayA pachI utkRSTa apAIpudgalaparAvarta saMsAra che, tema AvazyakaniyuktimAM kahela che. te kathana samyaktanI prApti pachI bhAvathI zratanI prApti thAya che tene AzrayIne che; chatAM vidhizuddha jaina kriyA karanArA apunabaMdhakane paNa utkarSathI teTalo ja kALa che te batAvavA mATe vRttikAre AvazyakaniyuktinA kathananI saMmati batAvI che. tethI phalita thAya che ke mokSa arthe jeo vidhizuddha jainadarzananI kriyA kare che teo utkarSathI apAIpudgalaparAvartamAM avazya mokSane prApta kare che. ahIM prazna thAya ke anyadarzananA paNa apunabaMdhaka jIvomAM mArgAnusArI prajJA che ane jainadarzanamAM rahelA paNa apunabaMdhaka jIvomAM mArgAnusArI prajJA che. tethI mArgAnusArI prajJAbhAva baMnemAM samAna hovA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 215 chatAM anyadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvone utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAra che ane jainadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvone utkarSathI apAIpudgalaparAvarta saMsAra che, tevo bheda kema karI zakAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - baMne apunabaMdhaka jIvomAM mArgAnusArIbhAva samAna hovA chatAM paNa jainadarzananI kriyA sarvajJa kathita che. tethI e kriyA karanArA apunabaMdhaka jIvonI pravRttino viSaya vizeSa che. arthAt anyadarzanavALA jIvonI pravRttinA viSaya karatAM jainadarzananI pravRtti karanArA jIvonI pravRttino viSaya vizeSa che. tenA kAraNe jainadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvone vizeSa prakAranI nirmaLatArUpa phaLavizeSa prApta thAya che. tethI anyadarzananI kriyA karanArA karatAM jainadarzananI kriyA karanArA apunabaMdhakamAM bhedanI prApti che. jema koI ArAdhaka jIvane sAmAnya sAdhunuM darzana thAya ane tIrthakaranuM darzana thAya to te darzanakRta pariNAmanA bhedane kAraNe nirjarAno bheda thAya che. tema mArgAnusArI bhAva baMne apunabaMdhaka jIvomAM samAna hovA chatAM paNa jainadarzananI vidhizuddha kriyA karanArane te te prakArano kaMIka vizeSa bhAva thAya che. jethI anyadarzananA apunabaMdhaka jIvothI jainadarzananI kriyA karanArA apunabaMdhakano bheda prApta thAya che. vaLI koIka sthAne zaMkA karelI che ke bhagavAna sarva bhavonA nAtha hoya to atyAra sudhI ghaNA tIrthaMkaro thayA. temAMthI koI ne koI tIrthakaro dvArA sarva bhavyajIvone bIjAdhAnAdinI prApti thavI joIe; kema ke "nAtha" zabdano artha che ke "yogakSema karanArA". tethI je bhavyajIvone tIrthakarano yoga thayo che te bhavyajIvomAM tIrthakaroe bIjAdhAnAdino yoga avazya karyo hoya tema mAnavuM paDe. ane sarva bhavyajIvone ATalA kALamAM koI ne koI tIrthakara dvArA bIjAdhAnAdi thayuM hota to alpa evA eka pudgalaparAvartakALanI aMdara sarva bhavya jIvonI mukti thAya. e prakAranI zaMkA karIne uttara ApatAM kahyuM ke sarva bhavyajIvone bIjAdhAna thatuM nathI. paraMtu tIrthakaronA sAMnidhyathI paNa apunabaMdhakane ja bIjAdhAna thAya che. bIjAdhAna thayela apunabaMdhakano pudgalaparAvarta saMsAra nathI. tethI koIne prazna thAya ke A vacanathI siddha thAya che ke bhagavAnanA vacanathI bIjAdhAna thayelA jIvone paNa eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI, mATe jainadarzananI zuddha kriyA karanArane utkarSathI apAIpudgalaparAvarta saMsArathI adhika saMsAra nathI tema kema kahI zakAya ? tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che ke bhagavat pradeya vicitra bIjanI apekSAe koIka jIvone utkarSathI eka pudgalaparAvarta saMsAra che. ane koIka jIvone utkarSathI apAIpudgalaparAvarta saMsAra che. tethI jeo jainadarzanane pAmyA vinA apunabaMdhakadazAne pAmyA che temanA bhagavat pradeya bIja karatAM je apunabaMdhakadazAne prApta jIvo jainadarzanane pAmelA che ane vidhizuddha kriyA kare che teone prApta thayeluM bhagavat pradeya bIja vizeSa prakAranuM che. mATe anya apunardhadhaka karatAM bhagavat pradeya vizeSa bIjane kAraNe jainadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvo bIjAdhAna karyA pachI utkarSathI apAIpudgalaparAvarta saMsAra pachI avazya mokSane pAme che. anyadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvone bhagavadeya bIja karatAM jainadarzanamAM rahelA vidhizuddha kriyA karanArA apunabaMdhaka jIvone bhagava--deya
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 bIja vizeSa prakAranuM che. AthI ja pUrvasevAdinI pRthar gaNanA vaDe bIjAdhAnamAM pudgalaparAvarta atyaMtara saMsAranI upapatti che. Azaya e che ke anyadarzanavALA jIvo te te darzananI pUrvasevA kare che ane jainadarzananA jIvo paNa pUrvasevAdi kare che. te pUrvasevA judA prakAranI hovAthI anyadarzananA jIvone pUrvasevAdithI bIjAdhAna prApta thaye chate eka pudgalaparAvarta abhyatara saMsAra che ema je zAstramAM kahyuM che te saMgata thAya che. ane jo jainadarzananI pUrvasevA karanArA jIvo ane anyadarzananI pUrvasevA karanArA jIvo je bIjAdhAna kare che te samAna ja hoya to anyadarzanavALA jIvone paNa saMsAraparibhramaNano alpatara kALa AkSepa thAya. tethI kahevuM joIe ke anyadarzanamAM bIjAdhAna karanArA jIvone paNa apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAra nathI, ane tema svIkArIe to zAstramAM apunabaMdhakane AzrayIne ema ja kahevuM joIe ke apunabaMdhaka jIvone ardhapagalaparAvartakALathI kAMIka nyUna ja saMsAra che. jema samyagdaSTine AzrayIne tema kahela che. paraMtu zAstramAM tema kahela nathI mATe anyadarzanavALA jIvo bIjAdhAna kare che tenA karatAM jainadarzananI vidhizuddha kriyA karanArA jIvonuM bIjAdhAna vizeSa che e prakAre sUkSmabuddhithI Alocana karavuM joIe. ahIM vizeSa e che ke koIpaNa darzananA jIvo saMsArathI atIta avasthA pratyenA rAgavALA thAya che tyAre potAnA upAya evA devane guNavAnarUpe jANIne temanI upAsanA kare che te vakhate te jIvone rAgAdithI para evA guNavAna pratye je rAga thAya che te vItarAga pratyeno rAga hovAthI bhagavat pradeya bIjAdhAna che. jainadarzanamAM rahela paNa kadAgraha vagara vItarAganI upAsanA kare che te bhagava--deya bIjAdhAna che, chatAM jainadarzananI viziSTa sAmagrInA baLathI jainadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvone je bIjAdhAna thAya che te anyadarzananA apunabaMdhaka karatAM vizeSa koTinuM nirmaLa hoya che. tethI teono utkarSathI paNa apAIpudgalaparAvartana saMsAra che. TIkA : ye tu vadanti mithyAdRSTInAM mArgAnusAritvAbhyupagame teSAM guNavattvAvazyaMbhAvAd mithyAtve'pi guNazreNyabhyupagamaprasaGgaH, na caitadiSTaM, samyaktvapratipattimArabhyaiva karmagranthAdau guNazreNyabhidhAnAd iti teSAmRjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitA'nvarthaguNasthAnapadapravRttireva mithyAtve'pi guNasadbhAvasAkSiNI, guNazreNI ca dharmapRcchAdau mithyAdRzAmapi samyaktvotpattyAdhupalakSitaiva draSTavyA / yadAhAcAravRttikRd- (a.4) 'iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikAzca granthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saMkhyeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH sansAdhusamIpaM jigamiSuH, tasmAdapi kriyA''viSTaH pRcchan, tato'pi dharma pratipitsuH, tasmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'saMkhyeyaguNanirjarakaH iti samyaktvotpattirvyAkhyAteti / ' yadi caitadvacanabalAdeva cAritrAdAviva samyaktve'pyabhimukhapratipadyamAnapratipannatrayasyaiva guNazreNIsadbhAvAt samyaktvAnabhimukhamithyAdRSTerna mArgAnu
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 sAritvamityAgrahastadA saMgamanayasArAderapi mArgAnusAritvaM na syAd / na hi bhavAntaravyavadhAne'pi guNazreNyanukUlamAbhimukhyaM saMbhavati, iti samyaktvAdiniyataguNazreNIM vinApi mithyAdRzAmapyalpamohamalAnAM saMsArapratanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAnibandhanaM bhavatIti pratipattavyam ata eva 1 bhavAbhinandidoSANAM pratipakSaguNairyutaH / vardhamAnaguNaprAyo hyapunarbandhako mataH / / 178 / / iti yogabindAvuktam, apunarbandhakazca prathamaguNasthAnAvasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacanaM nirguNAnAmeveti mantavyam / / 17 / / TIkArya : ..... nirduLAnAmeveti mantavyam / / jeo vaLI kahe che zuM kahe che ? te batAve che - 217 - - mithyAdaeNSTine mArgAnusArIpaNuM svIkArAye chate teone=mArgAnusarI jIvone, guNavattvano avazyabhAva hovAthI mithyAtvamAM paNa guNazreNInA svIkAsyo prasaMga Ave ane A=mithyAdaeNSTine guNazreNIno svIkAra iSTa nathI; kema ke samyaktvanI prAptithI mAMDIne ja karmagraMthAdimAM guNazreNInuM abhidhAna che. e pramANe RjubuddhivALA teone=pUrve kahyuM e pramANe jeo kahe che teone, jIvonI haribhadrAcArya vaDe batAvAyela anvartha guNasthAnakapadanI pravRtti ja mithyAtvapaNAmAM paNa guNasadbhAvamAM sAkSiNI che. ane dharmapRcchAdimAM mithyAdRSTine paNa samyaktvanI upapatti AdithI upalakSita ja guNazreNI jANavI. je kAraNathI AcArAMgasUtranA vRttikAra kahe che "ahIM=saMsAramAM, mithyAdaSTio ane dezona koTAkoTI karmasthitivALA graMthimAM rahelA jIvo che teo karmanirjarAne AzrayIne tulya che. dharmapRcchAnA utpanna saMjJAvALA mithyAddaSTi jIvo teothI=graMthidezamAM rahelA jIvothI asaMkhya guNa nirjarA karanArA che. tenAthI paNa dharmanI pUchavAnI icchAvALA chatAM sAdhu pAse javAnI icchAvALA asaMkhyaguNa nirjarA karanArA che. tenAthI paNa=sAdhu pAse dharmapRcchAnI icchAvALA mithyAddaSTi jIvo karatAM paNa, kriyAthI AviSTa pUchato=dharmane pUchavAne mATe ucita vinayAdi kriyAthI yukta dharmane pUchato mithyAddaSTi jIva asaMkhyaguNa nirjarA kare che. tenAthI paNa dharmane svIkAravAnI icchAvALo mithyAddaSTi jIva asaMkhyaguNa nirjarA kare che. tenAthI paNa kriyAviSTa pratipadyamAna=dharmane svIkAravAne anukULa ucita kriyAthI yukta dharmane svIkArato, asaMkhyaguNa nirjarA kare che. tenAthI paNa pUrve svIkArAyela dharmavALo jIva asaMkhyaguNa nirjarA kare che. e pramANe samyaktvanI utpatti vyAkhyAta che." ane jo A vacananA baLathI ja=AcArAMgasUtranA vRttikAranA vacananA baLathI ja, cAritrAdinI jema samyaktvamAM paNa abhimukha, pratipadyamAna ane pratipanna e traNane ja guNazreNIno sadbhAva hovAthI samyaktvane anabhimukha evA mithyAdRSTinuM mArgAnusArIpaNuM nathI evo Agraha che to saMgama,
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 nayasArAdine paNa mArgAnusArIpaNuM na thAya. A prakAranA graMthakArazrInA vacanamAM pUrvapakSI kahe ke saMgama ane vayasAdi jIvo kaMIka vyavadhAna pachI sattvanI prAptine anukULa guNazreNI kare che. tethI saMgamane zAlibhadranA bhavamAM samyaktane anukULa guNazreNInI prApti thaI ane nayasArane sAdhune dAna ApyA pachI sAdhunA upadezathI sattvane anukULa guNazreNI thaI. mATe kaMIka vyavadhAnavALA jIvomAM mArgAnusArIpaNuM svIkArI zakAze, paraMtu bhavAMtaranA vyavadhAna chatAM guNazreNInI abhimukhabhAva tathI tevA jIvomAM mArgAnusArI bhAva svIkArI zakAya nahi. e prakAranI pUrvapakSanI zaMkAtA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - bhavAMtaranA vyavadhAnamAM paNa guNazreNIne anukULa abhimukhabhAva saMbhavato nathI keTalAka mArgAnusArI jIvomAM saMbhavato nathI ethI samyaktAdi niyata guNazreNI vagara paNa alpa mohamalavALA mithyASTione paNa saMsAranI alpatAne karanArI dayAdAnAdi guNanI pariNati mArgAtusAritAnuM kAraNa che te pramANe svIkAravuM joIe. AthI ja "bhavAbhinaMdI doSonA pratipakSa guNothI yukta vardhamAna guNovALo apunabaMdhaka jIva kahevAyo che. e pramANe yogabiMdumAM kahevAyuM che ane aputabaMdhaka prathama guNasthAnakanI avasthAvizeSa che. ethI tyAM apunabaMdhakamAM, sarvathA guNonA pratikSepanuM vacana nirguNonuM ja che. e pramANe jANavuM. ll17nA bhAvArtha vaLI jeo kahe che ke mithyASTine mArgAnusArI svIkArIe to teomAM mokSane anukULa evuM guNavAnapaNuM avazya svIkAravuM paDe. ane mithyASTimAM mokSane anukULa evuM guNavAnapaNuM avazya svIkArIe to mithyAdRSTi jIvomAM paNa uttarottara guNavRddhirUpa guNazreNI svIkAravAnI Apatti Ave. ane karmagraMthAdimAM samyaktaprApti pachI ja guNazreNI svIkArI che. mATe mithyASTimAM mArgAnusArI bhAva svIkArI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che. haribhadrasUri mahArAjAe mithyAdRSTi jIvomAM paNa anvartha guNasthAnaka pada svIkArela che. tethI mithyASTi jIvomAM mokSane, anukUla evA guNonI prApti che. tema haribhadrasUri mahArAjAnA vacanathI svIkAravuM joIe. vaLI jema mithyASTimAM mokSane anukUla guNano sadbhAva che tema mithyASTi jIvo dharma pRcchAdimAM yatna kare che. tyAre samyaktane Asanna-Asannatara thAya che. tyAre teomAM paNa uttarottara guNavRddhinI prAptirUpa guNazreNI che. samyaktanI prApti vakhate mithyASTi jIvone paNa guNazreNInI prApti che. te AcArAMganA TIkAkAre kahyuM che. temAM jeo mithyAdRSTi che teo ane dezona koTAkoTi karmanI sthitivALA graMthidezamAM rahelA che te jIvo potAnI bhUmikAnusAra karmanI nirjarA karanArA che. tethI tevA sarvajIvo karmanI nirjarA samAna kare che. ane tevA jIvomAMthI koIka guNasaMpanna jIvane yogIo pAsethI dharma jANavAnI saMjJA utpanna thaI. te jIvomAM dharmane abhimukha kaMIka vizeSa pariNAma thAya che. tethI mithyAdRSTi ane graMthidezamAM rahelA jIvo karatAM teo asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. arthAt tattvanI prAptimAM pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIyAdi karmanI nirjarA karIne te jIvo samyaktanI kaMIka najIkanI bhUmikA prApta kare che. te jIvo karatAM paNa
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 jeone dharma pUchavAnI icchA utpanna thayelI che tenA kAraNe sAdhu pAse javAnI icchAvALA thayA che tevA jIvone tattvanI prApti pratyeno pariNAma dharmane pUchavAnI utpanna thayelI saMjJAvALA jIvo karatAM paNa adhika che. AthI ja tattvanirNaya karavAne arthe tattvanA jANanArA evA mahAtmA pAse javAnA abhilASavALA thayA che. teone pUrvanA jIvo karatAM paNa asaMkhyAtaguNI nirjarA thAya che. jenA kAraNe samyaktanI prAptirUpa tattvanI prApti pratye teo najIkanI bhUmikAvALA bane che. vaLI je jIvo susAdhu pAse jaIne vinayanI kriyAthI yukta thaIne dharmanI pRcchA kare che, teo pUrvanA jIvo karatAM paNa adhika evI asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. ane tattvajijJAsAthI tattva jANavAnA karAtA yatnakALamAM teo samyaktane adhika Asannatara bhUmikAne pAme che. vaLI je jIvo vivekapUrvaka susAdhune dharma pUchI rahyA che ane susAdhu dvArA je sudharma kahevAI rahyo che tene svaprajJAthI jANIne svIkAravAne abhimukha pariNAmavALA thayA che teo pUrvanA jIvo karatAM paNa asaMkhyAta guNI nirjarA kare che. AvA jIvo prAyaH dharmazravaNakALamAM graMthibhedane anukULa evA apUrvakaraNanA bhAvone sparzanArA hoya che. jethI samyattvanI ati Asanna bhUmikAmAM hoya che. tethI pUrvanA jIvo karatAM paNa asaMkhyAta guNI nirjarA kare che. vaLI sadguru pAsethI dharmanA yathArtha svarUpane sAMbhaLyA pachI dharmanA svIkArane anukULa ucita kriyAthI yukta thaIne dharmano svIkAra karI rahyA che. teo pUrvanA jIvo karatAM paNa asaMkhyAta guNI nirjarA kare che. AvA jIvo avazya anivRttikaraNa karIne samyaktanI prApti dharmasvIkArakALamAM kare che. AvA jIvo karatAM paNa jeoe sadguru pAsethI dharma svIkArI lIdho che ane svIkArAyelA dharmanI ucita maryAdAnuM sevana karI rahyA che, teo pUrvanA jIvo karatAM paNa asaMkhyAta guNI nirjarA kare che. A jIvo samyaktanA pariNAmathI yukta ucita kriyA karIne uttarottara guNasthAnakanI vRddhine anukULa vyApAravALA hovAthI dharmane svIkAratA evA samyagdaSTi karatAM paNa upara-uparanI bhUmikAmAM janArA hovAthI vizeSa prakAranA nirmaLa pariNAmavALA che. A rIte samyaktanI utpatti sudhI mithyASTi jIvone paNa pUrva-pUrva karatAM paNa adhika asaMkhyAtaguNa nirjarA thatI hovAthI mithyAdRSTi jIvomAM paNa guNazreNIno svIkAra AcArAMgasUtranA vRttikAre karela che. vaLI AcArAMganI vRttinA vacanane grahaNa karIne koIkane zaMkA thAya ke samyaktane abhimukha, samyaktane svIkAranAra ane sabhyatvane svIkArelA jIvone guNazreNIno sadbhAva che. jema cAritrane sanmukha thayelA, cAritrane svIkAratA ane cAritrane svIkArelA jIvomAM guNazreNIno sadbhAva che. Avo artha AcArAMganA vRttikAranA vacanathI phalita thAya che. mATe jeo samyaktane sanmukha che tevA jIvomAM mArgAnusAritA che, anya mithyAdRSTi jIvomAM mArgAnusAritA nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke AvuM svIkAravAthI saMgamanayasAramAM mArgAnusAritA nathI tema svIkAravAnI Apatti Ave. zAstrakAroe saMgama, nayasArAdine mArgAnusArI svIkArela che. mATe jema saMgamano jIva dharmapRcchAnI utpanna saMjJAvALo na hato chatAM prakRtibhadrakatAne kAraNe tenAmAM mArgAnusAritA hatI tema jeo dharmanI pRcchAne abhimukha pariNAmavALA thayA nathI chatAM prakRtibhadrakatA che temAM mArgAnusAritA che tevuM svIkAravuM joIe.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17, 18 ahIM pUrvapakSI kahe ke saMgamanA jIvane saMgamanA bhavamAM dharmapRcchAne abhimukha guNazreNInA pariNAma na hato. ane nayasArane paNa mahAtmAne dAna Ape che te vakhate dharmapRcchAne abhimukha pariNAma na hato. chatAM saMgamanA jIvane bhavAMtaranA vyavadhAnathI dharmapRcchAno pariNAma zAlibhadranA bhavamAM thAya che. ane nayasAranA jIvane munine dAna ApyA pachI muninA hitopadezanA vacanathI dharmAbhimukha pariNAma thAya che. tethI bhavAMtaranA vyavadhAnathI ke kaMIka kAlanA vyavadhAnathI jeone guNazreNIne anukUla bhAva che teomAM mArgAnusArIpaNuM svIkArI zakAya. paraMtu jeone ghaNA kAla vyavadhAna pachI guNazreNIne anukULa pariNAmapaNuM thavAnuM che temAM mArgAnusArIpaNuM svIkArI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che - jeomAM saMgama-nayasAra AdinI jema mArgAnusArIpaNuM che teone saMgama, nayasAra AdinI jema niyamA bhavAMtaranA vyavadhAnamAM guNazreNIne anukUla pariNAma thAya tevo ekAMta niyama nathI. tethI samyaktAdinI niyata guNazreNInI prApti vagara paNa alpa mohamalavALA tevA mithyAdRSTi jIvone saMsArane alpa karanAra evI dayA-dAnAdi guNapariNati hoya che. je mArgAnusAritArUpa che tema svIkAravuM joIe. AthI ja yogabiMdumAM kahevAyuM che ke "je jIvo bhavAbhinaMdI doSonA pratipakSa guNothI yukta che ane vardhamAna guNavALA che teo apunabaMdhaka che." tethI phalita thAya ke jeo guNazreNIne abhimukha nathI chatAM bhavAbhinaMdI jIvonA kSudrAdi doSo jeomAM alpa-alpatara thaI rahyA che, azudrAdi guNo vartI rahyA che ane ucita dayA-dAnAdi guNo dvArA vadhatA guNovALA che teo apunabaMdhaka che. mATe apunabaMdhakadazA e prathama guNasthAnakanI avasthAvizeSa che. ethI jeo anyadarzanamAM rahelA apunabaMdhaka jIvomAM mAnusArI bhAvarUpa guNa nathI tema kahe che e nirguNa evA teonuM sarvathA guNanA niSedhanuM vacana che. arthAtu bhagavAnanA mArgane nahIM jANanArA evA jIvonuM te prakAranuM vacana che. ll1nA avataraNikA - tadevaM mArgAnusAribhAvasya kAlamAnamuktaM, athAnena sadAcArakriyArUpeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA caturbhagI niSpadyate tathA''ha - avataraNikArya : A rIte pUrve gAthAmAM batAvyuM e rIte, mArgAnusArIbhAvanuM kAlamAna kahevAyuM. have sadAcAra kriyArUpa evA AnI sAthe mArgAnusArIbhAva sAthe, jJAna-darzananA yoga-Ayoga dvArA je pramANe caturbhagI thAya che te pramANe kahe che - gAthA : eammi nANadaMsaNajogAjogehiM desasavvakao / caubhaMgo ArAhagavirAhagattesu suasiddho / / 18 / /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhaparIkSA mAga-1| gAthA-18 221 chAyA : etasmin jJAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / caturbhaMga ArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasiddhaH / / 18 / / manvayArtha : eammiA lata chatamAnusAzamA sota chata, nANadaMsaNajogAjogehiM zAna-nanA yogaayogathI, ArAhagavirAhagattesumArAdha-virAdhanA, desasavakao=deza-sarvata, caubhaMgo-yAra magAmI, suasiddho=zrutasiddha che. // 18 // gAthArtha : A hote chate mArgAnusArIbhAva hote chata, jJAna-darzananA yoga-ayogathI ArAdhaka-virAdhakanA deza-sarvakRta cAra bhAMgAo mRtasiddha che. I18ll ttii| : eammitti / etasmin-mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe, jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatvavirAdhakatvayordezasarvakRtazcaturbhaGgasamAhAraH zrutasiddhaH / tathAhi-mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzanahInazca dezArAdhaka iti prathamo bhagaH 1 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyAhInazca dezavirAdhaka iti dvitIyaH 2 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyAsaMpannazca sarvArAdhaka iti tRtIyaH 3 / jJAnadarzanAsaMpannaH kriyAhInazca sarvavirAdhaka iti caturthaH / tathA ca bhagavatIsUtraM - (za. 8 u.10) evaM khalu mae cattAri purisajAyA paNNattA / taM jahA-1 sIlasaMpanne NAmaM ege No suasaMpanne / 2 suasaMpanne NAmaM ege No sIlasaMpanne / 3 ege sIlasaMpannevi suasaMpannevi / 4 ege No sIlasaMpanne No suasaMpanne / tattha NaM je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuavaM, uvarae aviNNAyadhamme, esa NaM goamA! mae purise desArAhae paNNatte 1 / tattha NaM je se ducce purisajAe se NaM purise asIlavaM suavaM, aNuvarae viNNAyadhamme, esa NaM goamA! mae purise desavirAhae paNNatte 2 / tattha NaM je se tacce purisajAe se NaM purise sIlavaM suavaM, uvarae viNNAyadhamme, esa NaM goyamA ! maepurise savvArAhae paNNatte 3 / tattha NaM je se cautthe purisajAe se NaM purise asIlavaM asuavaM, aNuvarae aviNNAyadhamme, esa NaM goamA mae purise savvavirAhae paNNatte 4 / / etavRttiryathA-evamityAdi / evaM vakSyamANanyAyena purisajAetti puruSaprakArAH / sIlavaM asuyavaMti ko'rthaH? uvarae aviNNAyadhammetti uparato nivRttaH svabuddhyA pApAt avijJAtadharmA bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthA'nizritatapazcaraNanirato'gItArtha ityanye / 'desArAhae'tti dezaM stokamaMzaM mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, samyagbodharahitatvAt kriyAparatvAcceti / asIlavaM
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-18 suavaM ti ko'rthaH? aNuvarae viNNAyadhammetti pApAdanivRtto vijJAtadharmA cAviratasamyagdRSTiritibhAvaH / desavirAhaetti dezaM stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH, prAptasya tasyApAlanAd aprAptervA / savvArAhaetti sarvaM triprakAramapi mokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zrutazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt, na hi mithyAdRSTirvijJAtadharmA tattvato bhavati / etena samuditayoH zIlazrutayoH zreyastvamuktam' iti / / 18 / / TIkArca - pasmin ..... zretramugu ti ! "mpitti" pratIka che. sadAcAra kriyArUpa A mArgAnusArI bhAva hote chate jJAna-darzananA yoga ane ayoga dvArA ArAdhaka-virAdhakapaNAnA deza ane sarvakRta cAra bhaMgano samudAya zrutasiddha che. te A pramANe-(1) mArthAnusArIkriyAvALo ane jJAna-darzanathI hIta dezaArAdhaka che. te prathama bhaMga che. (2) jJAnadarzanasaMpanna ane kriyAthI hIna dezavirAdhaka che. te bIjo bhaMga che. (3) jJAnadarzanasaMpanna ane kriyAsaMpanna sarvaArAdhaka che. te trIjo bhaMga che. (4) jJAnadarzanaasaMpanna ane kriyAthI hIna sarvavirAdhaka che. te cotho bhaMga che. ane te pramANe ArAdhaka-virAdhakanA cAra bhAMgA batAvyA te pramANe, bhagavatIsUtra che - A rIte AgaLa kahe che e rIte, mArA vaDe=bhagavAna vaDe, cAra puruSano samudAya kahevAyo che. te A pramANe - -(1) keTalAka zIlasaMpanna che, zrutasaMpanna nathI, (2) keTalAka zrutasaMpanna che, zIlasaMpanna nathI, (3) keTalAka zIlasaMpanna paNa che mRtasaMpanna paNa che ane (4) keTalAka zrutasaMpanna nathI, zIlasaMpanna nathI. tyAM cAra prakAranA puruSanA samudAyamAM, jeo te prathama puruSasamudAya che, te puruSo zIlavAna che ane azrutavAna che uparata ane avijJAta dharmavALA che-pApathI uparata hovAne kAraNe zIlavALA che ane avijJAta dharmavALA hovAne kAraNe amRtavALA che. he gautama ! A puruSano samudAya mArA vaDe dezaArAdhaka kahevAyo che. tyAM cAra prakAranA puruSanA samudAyamAM, je te bIjo puruSasamudAya che te puruSo azIlavAna ane zratavAna cheanuparata ane vijJAtadharmavALo che.=pApathI anuparata hovAne kAraNe azIlavAna ane vijJAtadharmavALo hovAne kAraNe mRtavAna che. he gautama ! A puruSa mArA vaDe dezavirAdhaka kahevAyo che. tyAM=cAra prakAranA puruSanA samudAyamAM, je te trIjo puruSasamudAya che te puruSo zIlavAna ane mRtavAna che=uparata ane vijJAtadharmavALo che.=pApathI uparata hovAne kAraNe zIlavAna che ane vijJAtadharmavALo hovAne kAraNe mRtavAna che. he gautama ! A puruSa mArA vaDe sarvaArAdhaka kahevAyo che. tyAM cAra prakAranA puruSanA samudAyamAM, je te cotho puruSasamudAya che te puruSo azIlavAna ane amRtavAna cheanuparata ane avijJAtadharmavALo che-pApathI anuparata hovAne kAraNe azIlavAna ane avijJAta dharmavALo hovAne kAraNe amRtavAna che. he gautama ! A puruSa mArA vaDe sarvavirAdhaka kahevAyo che. AnI vRtti=bhagavatIsUtranI TIkA, A pramANe che - evaM=lakSyamANavyAyathI=AgaLa kahevAze e paddhatithI, cAra prakAranA puruSo kahevAya che, ema saMbaMdha che. puruSajAta-puruSanA prakAro, cAra bhAMgAmAMthI prathama bhAMgAmAM zIlavAna ane amRtavAna kahyuM teno zo artha che? te spaSTa kare che - uparata ane avijJAta dharmavALo che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-18 zenAthI uparata che ? tethI kahe che - svabuddhi vaDe pApathI uparata che-nivRtta che. avijJAtadharmavALo che=bhAvathI nahi prApta karAyelA zrutajJAnavALo che. prathama bhaMga koNa che ? tethI kahe che - bAlatapasvI che. ane gItArthane anizrita, tapacAritramAM nirata evo agItArtha sAdhu che, ema bIjAo kahe che. dezaArAdhaka eTale deza stoka aMzarUpa mokSamArganuM ArAdhana kare che, te pramANe artha che. kema dezaArAdhaka che ? tethI kahe che - samyam bodharahitapaNuM hovAthI ane kriyAmAM tatparapaNuM hovAne kAraNe dezaArAdhaka che. azIlavAna ane zrutavAna eno zo artha che ? e kahe che - anuparata ane vijJAtadharmavALo che-pApathI anivRtta ane bhagavAne kahelA zrutanA tAtparyane jANanAro che. ane te aviratasamyagdaSTi che. te aviratasamyagdaSTi dezavirAdhaka che. teno artha spaSTa kare che - deza=thoDA aMzanI=jJAnAditrayarUpa mokSamArganA trIjA bhAgarUpa cAritrarUpa thoDA aMzanI, virAdhanA kare che, kema ke prApta evA tenuM apAlana che - svIkArAyelA vratavALA evA saMvignapAkSikane prApta evA cAritranuM apAlana che. athavA aprApti che=samyakta pAmela che ane virati svIkArI nathI tevA samyagdaSTine cAritrarUpa dezanI aprApti che. sarvaArAdhaka eTale sarva=traNe prakAranA mokSamArganuM ArAdhana kare che. ahIM prazna thAya ke zruta-zIlanI caturbhagImAM be prakAranA mokSamArgane kahevAne badale traNa prakArano mokSamArga kema kahyo ? tethI kahe che - zratazIlamAM rahelA mRta zabdathI jJAna-darzananuM saMgRhItapaNuM che. ahIM prazna thAya ke zruta-zIlamAM zruta zabdathI jJAna-darzananuM saMgRhItapaNuM kema che ? tethI kahe che - hi=je kAraNathI, mithyASTi paramArthathI vijJAtadharmavALA thatA nathI tethI zrata aMtargata samyagdarzanano saMgraha che. ema anvaya che. AnAthIetrIjA bhAMgAthI, samudita evA zruta-zIlanuM zreyapaNuM kahevAyuM. 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 18 bhAvArtha : gAthA-17mAM dravyathI mArgAnusArI bhAva carama pudgalaparAvartamAM bIjAdhAna karatA evA apunabaMdhaka jIvamAM che tema batAvyuM te mArgAnusArI bhAva dravyamArgAnusArI bhAva che. jeo jinavacananA paramArthane jANIne jinavacanAnusAra sarva ucita pravRtti karIne jinatulya thavA yatna kare che tevA jIvomAM bhAvamArgAnusArI bhAva che. A dravyamArgAnusArI bhAva ane bhAvamArgAnusArI bhAva ane mArgAnusArI bhAvano abhAva
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-18 e traNane AzrayIne bhagavatImAM zruta-zIlanI caturbhagI batAvI che. tene graMthakArazrI prastuta gAthAmAM batAve che - (1) dezaArAdhaka jIvoH saMsAravartI je jIvo kaMIka pApathI bhaya pAmelA che ane svabuddhithI hiMsAdi pApone pAparUpe jANIne tenAthI virAma pAmelA che. paraMtu bhagavAnanA vacananA marmane sparzanAro bodha nahIM hovAthI zrata vagaranA che. teo dezaArAdhakarUpa prathama bhAMgAmAM che. A bhAMgAmAM anyadarzanavALA paNa je bhadrakaprakRtivALA che ane yoganI cAra dRSTimAMthI koIka dRSTimAM varte che tevA bAlatapasvI jIvo prApta thAya che. vaLI jeoe jaina sAdhupaNuM svIkAryuM che ane gItArtha sAdhunI nizrAvALA nathI chatAM bhadrakaprakRtivALA che. tethI jeo tapacAritramAM nirata che ane agItArtha che teo paNa prathama bhAMgAmAM Ave che. (2) dezavirAdhaka jIvo : vaLI bIjA bhAMgAmAM dezavirAdhakajIvo hoya che jeo azIlavALA ane zrutavALA che. joke bIjA bhAMgAmAM rahela aviratasamyagdaSTi paNa potAnI bhUmikAnusAra bhagavadbhakti Adi anuSThAno kare che, je zIlarUpa che topaNa je prakAre sUkSma bodha aviratasamyagdaSTine che te bodhathI niyaMtrita evuM zIla dezaviratinA ke sarvaviratinA pAlanarUpa che. AvuM zIla aviratasamyagdaSTimAM nathI ane bhagavAnanA vacanAnusAra saMkSepathI ke vistArathI zrutano sUkSma bodha che. mATe jJAna-darzana-cAritrarUpa mokSamArganA cAritrarUpa eka aMzasvarUpa zIlanA teo virAdhaka che. aviratasamyagdaSTipaNAnI prApti paNa be rIte thAya che. jeoe saMyama grahaNa karyuM che ane sUkSma bodhane anurUpa jeonuM saMyamanA AcAramAM sadvarya ullasita thatuM nathI tethI saMyamavezamAM rahelA, sthUlathI saMyamanA AcAra pALanArA evA saMvignapAkSika pratijJAthI prApta evA cAritra aMzanuM apAlana kare che tethI dezavirAdhaka che. vaLI jeo upadezAdinI sAmagrIthI samyaktane pAmelA che ane sUkSma bodha hovAne kAraNe bhAvathI sarvavirati pratye ja baddharAgavALA che, paraMtu potAnI viratinI zakti nathI tevuM jaNAvAthI virati svIkAratA nathI. teone viratinI aprApti hovAthI ratnatrayInA eka aMzarUpa cAritranA virAdhaka che. (3) sarvaArAdhaka jIvo : vaLI, jeo bhagavAnanA vacananA sUkSma bodhavAnA che. tethI saMkSepathI ke vistArathI zrutanA tAtparyane jANanArA che tevA jIvo zrutavALA che. ane zrutano marmasparzI bodha hovAthI saMsAramAM jIvanI karmakRta avasthA jIvanI viDaMbaNArUpa che tevo spaSTa bodha che. saMsAranA ucchada mATe bhAvathI saMga vagaranI jIvanI pariNati Avazyaka che. jenA upAyarUpe bhagavAne sAmAyikano pariNAma batAvyo che. te sAmAyikanA pariNAmano paramArtha jANIne sAmAyikanA pariNAma pratye jeone atyaMta rAga thayo che. tethI sarva bAhya saMgano tyAga karIne mAtra sAmAyikanA pariNAmanA rAgathI cAritra grahaNa karela che. sva sattva anusAra apramAdabhAvathI cAritracAranI kriyA karIne sAmAyikanA pariNAmane pAmelA che. AvA mahAtmAo prApta
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-18, 19 thayelA sAmAyikanA pariNAmane satata atizaya-atizayatara karanArA hovAthI zILasaMpanna ane zrutasaMpanna che. mATe sarvaArAdhaka che. (4) sarvavirAdhaka jIvo : vaLI, jeo asaMgrahathI dUSita mativALA che. koIka rIte saMyama grahaNa hoya, Ama chatAM zrutanA paramArthane pAmyA nathI vaLI mArgAnusArI mati nahIM hovAthI zILasaMpanna paNa nathI tevA jIvo sarvavirAdhaka che. ane saMsAravartI bhogavilAsa karanArA ane samyaktane nahIM pAmelA, daDha viparyAsa mativALA saMsArI sarvajIvo sarvavirAdhaka che. ll18II avataraNikA : atra prathamabhaGgasvAminaM bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamataM dUSayitumupanyasyati - avataraNikArya : ahIM-ArAdhakavirAdhakacaturbhagImAM, prathama bhAMgAnA svAmIne bhagavatInI vRttinA anusArathI ja svayaM vivaraNa karatAM graMthakArazrI anya matane dUSita karavA mATe upacAsa kare che - gAthA : paDhamo bAlatavassI gIyatthANissio va aggIo / aNNe bhaNaMti liMgI sammaggamuNimaggakiriyadharo / / 19 / / chAyA : prathamo bAlatapasvI gItArthAnizrito vA'gItaH / anye bhaNanti liGgI samagramunimArgakriyAdharaH / / 19 / / anvayArtha : paDhamokaprathama=prathama bhaMgano svAmI, vAtavassI vIyasthAiislamo gawIgokabAlatapasvI athavA gItArtha anizrita agItArtha, gavv=anya anya keTalAka, samAmuni viriyaro samagra munimArganI kriyAne dhAraNa karanAra evA, tinakaliMgI sAdhu, maviti kahe che=prathama bhaMganA svAmI kahe che. 19. gAthArtha : prathama prathama bhaMgano svAmI, bAlatapasvI athavA gItArtha anizrita agItArtha che. anya anya keTalAka, samagra munimArganI kriyAne dhAraNa karanAra evA liMgI sAdhu kahe che-prathama bhaMganA svAmI kahe che. II19ll
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 TIDA : paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgasvAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezArAdhakatvenAdhikRto bAlatapasvI paratantroktamumukSujanocitAcAravAn vRttikRnmate, gItArthA'nizrito'gItaH padaikedeze padasamudAyopacArAdagItArtho vA'nyeSAmAcAryANAM mate, asmiMzca sAmpradAyikamatadvaye nAtibheda ityagre darzayiSyate / anye saMpradAyabAhyA bhaNanti - liGgI - kevalaliGgabhRt samagramunimArgakriyAdharo mithyAdRSTireva san kutazcinnimittAdaGgIkRtajinoktasAdhusAmAcArIparipAlanaparAyaNo dezArAdhakaH prathamabhaGgasvAmIti / ayameteSAmAzayaH - zAkyAdimArgasthaH zIlavAnapi na dezArAdhakaH, pratipannayadanuSThAnAkaraNena jinAjJAyA virAdhakatvaM tadanuSThAnakaraNenaiva jinAjJAyA ArAdhakatvamiti niyamAt zAkyAdimArgAnuSThAnasya cAnI-dRzatvAt tadaGgIkRtyApi tatkaraNAkaraNAbhyAM jinAjJArAdhanavirAdhanayorabhAvAd, anyathA tanmArgAnuSThAnatyAjanena jainamArgAnuSThAnavyavasthApanA'yuktatvaprasaGgAt / kiJca mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatveneva tanmArgapatitazIlasyApyazIlatvena prajJaptatvAdanyamArgasthAnAM zIlavattvameva na, iti kutasteSAM dezArAdhakatvam? anyabhikSavo hi jIvAdyAstikyarahitAH sarvathA'cAritriNa eveti 'saMti egehiM bhikkhuhiM gAratthA saMjamuttarA' (uttarA . 5 / 20) ityAdi bahugranthaprasiddhaM, anyathA'nyatIrthikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdinA'bhyupagantavyAH prasajyeran, mokSamArgabhUtazIlasyopadeSTRtvAt, tasmAd bhavyA abhavyAzca nikhilajainasAmAcAryanuSThAnayuktA mithyAdRSTaya eva dezArAdhakA grAhyAH, teSAM dravyazIlasyApi mArgapatitvena vyavahAranayApekSayA prazastatvAd, ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamagraiveyakaM yAvadupapAto na viruddhaH, akhaMDasAmAcArIparipAlanabalena tatrotpAdAt / yadAgamaH 'aha bhaMte asaMjayabhaviadavvadevANaM bhavaNavAsI ukkoseNa uvarimagevijjaesuM tti / ' (bhaga0 za0 1 u0 2) vRttyekadezo yathA 'tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA'saMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayukto dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te hyakhilasAmAcArIkevalakriyAprabhAvata evoparitanagraiveyakeSUtpadyanta iti, asaMyatAzca te, satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi / ' itthaM caitadaGgIkartavyaM - jinoktamanuSThAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd, mithyAdRSTitvamantareNa bAlatapasvitvAbhAvAcceti / / 19 / / TIDArtha : dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 17 - - prathamaH ..... . bAlatapasvitvAbhAvAcceti / / " paDhamoMtti" pratI che prathama = prathama laMganA svAmI, jnyaandarzana rahita ane kriyAmAM tatpara=dharmAnuSThAnanI kriyAmAM tatpara, dezArAdhakapaNAthI svIkArAyelo bAlatapasvI, anyadarzanamAM rahela ucita AcAravALo vRttikAra=bhagavatIsUtranA vRttikAranA mate che. athavA gItArtha anizrita agIta=paTaika dezamAM padasamudAyanA upacArathI agItArtha, anya AcAryonA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-19 mate che. ane A sAMpradAyika matadvayamAM atibheda nathI te pramANe AgaLa graMthakArazrI dekhADaze. aca=saMpradAyathI bAhya, evA keTalAka kahe che. zuM kahe che ? te spaSTa kare che - liMgI kevala liMgane dhAraNa karanArA mokSamArgane anukULa mArgAnusArI bhAvanA sparza vagara kevala sAdhuvezane dhAraNa karanArA, samagra munimArganI kriyAmAM tatpara evA mithyASTi chatAM koIka limittathI aMgIkAra karAyelA bhagavAne kahelA sAdhu sAmAcArInA paripAlana karavAmAM parAyaNa prathama bhaMganA svAmI dezArAdhaka che. eono=saMpradAya bAhya evA keTalAkato, A Azaya che - zAkyAdi mArgamAM rahelA zIlavAna paNa ahiMsAdi AcArone pALanArA paNa, deza-ArAdhaka nathI; kema ke svIkArAyelA je anuSThAnanA akaraNathI jinAjJAnuM virAdhakapaNuM che, te anuSThAnanA karaNathI ja jinAjJAnuM ArAdhakapaNuM che. e prakArano niyama che. ahIM prazna thAya ke svIkArAyelA je anuSThAnanA akaraNathI jinAjJAnuM virAdhakapaNuM hoya te anuSThAnanA karaNathI jinAjJAnuM ArAdhakapaNuM che. te niyama svIkAravAthI zAkyAdi mArgamAM rahelA zIlavAna paNa dezaArAdhaka nathI. te kevI rIte nakkI thAya ? tethI bIjo hetu kahe che - zAkyAdi mArgamAM rahelA anuSThAnanuM anIdazapaNuM che; kema ke tene aMgIkAra karIne paNa, tenA=zAkyAdi mArganA, anuSThAnanA, karaNa-akaraNa dvArA jinAjJAnA ArAdhana-virAdhanano abhAva che. anyathA=zAkyAdi mArganA anuSThAnanA sevanathI jinAjJAnuM ArAdhanapaNuM hoya to, tenA mArganA anuSThAnanA tyAjanathI=zAkyAdi mArganA anuSThAnanA tyAjanathI, jaina mArganA anuSThAnanA vyavasthApananA ayuktapaNAno prasaMga che. vaLI, mithyAdaSTi jIvonA jJAnanuM paNa ajJAnapaNuM hovAthI ja temanA mArgamAM paDelA zIlanuM paNa mithyAdaSTi jIvonA mArgamAM rahelA zIlanuM paNa, azIlapaNAthI prajJaptapaNuM hovAthI=kaheluM hovAthI, avya mArgamAM rahelA jIvonuM zIlapaNuM ja nathI, ethI teonuM avya mArgamAM rahelA mithyASTionuM, dezArAdhakapaNuM kyAMthI hoya ? arthAt dazArAdhakapaNuM na hoya. kema dezArAdhakapaNuM na hoya ? te spaSTa karatAM kahe che - anya bhikSuo=atyadarzananA tyAgIo, jIvAdi AsikyathI rahita sarvathA acAritrI ja che. e pramANe - "keTalAka bhikSuothI gRhastho saMyamamAM uttara che AcAramAM zreSTha che" (uttarAdhyayanasUtra adhyayana-5, gAthA-20) ityAdi bahu vacano graMthamAM prasiddha che. anyathA anyadarzanavALA bhikSuone dezArAdhaka svIkAro to, anyatIrthika abhimata devAdi paNa devapaNAdithI svIkAravA joIe, e pramANe prasaMga prApta thAya; kema ke mokSamArgabhUta zIlatA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-19 upadekhApaNuM che=anyadarzananA deva-guru AdinuM mokSamArgabhUta zIlanuM upadezakapaNuM che, te kAraNathI=avyadarzananA bhikSuomAM dezArApakapaNuM nathI te kAraNathI, saMpUrNa jevA sAmAcArInA anuSThAnathI yukta bhavya ane abhavya evA mithyAdaSTi ja dezArAdhaka grahaNa karavA joIe; kema ke teonuM dravyazIlanuM paNa mArgapatitapaNuM hovAthI vyavahAranaya apekSAe prazastapaNuM che. AthI ja=bhavya-abhavya evA mithyASTinI jema sAmAcArI vyavahAranayanI apekSAe prazasta che AthI ja, ArAdhaka chatAM evA Amano jaina sAmAcArInI bAhathI AcaraNA karatA evA mithyAdRSTiono, navamA greveyaka sudhIno upapAta viruddha nathI; kema ke akhaMDa sAmAcArInA paripAlananA baLathI=jaina sAdhupaNuM grahaNa karIne bAhyathI pUrNasAmAcArInA paripAlananA baLathI, tyAM raiveyaka sudhImAM, upapAta che. je kAraNathI Agama che - "he bhagavan! asaMyata evA bhavyadravyadevono jaghanyathI bhavanavAsImAM ane utkRSTathI yAvat uparitana raiveyakamAM upapAta che." (bhagavatIsUtra zataka-1, uddezo-2) vRttino eka aMza A pramANe che - "te kAraNathI mithyASTi ja abhavya ane bhavya asaMyata bhavya devo che. jeo zramaNaguNane dhAraNa karanArA, nikhila sAmAcArInA anuSThAnathI yukta, dravyaligane dhAraNa karanArA grahaNa thAya che. teo ja akhila sAmAcArIrUpa kevala kriyAnA prabhAvathI ja uparanA raiveyakomAM utpanna thAya che. ane teo asaMyata che; kema ke saMyamanuM anuSThAna hovA chatAM paNa cAritranA pariNAmathI zUnyapaNuM che=AtmAnA zuddha bhAvomAM javAne anukULa evA cAritranA pariNAmathI sarvathA zUnyapaNuM che." ane A rIte pUrve saMpradAya bAhyanA matanuM sthApana karatAM kahyuM ke jainadarzanamAM rahelA bhavyaabhavya saMpUrNa sAdhvAcArane pALanArA mithyAdaSTi ja dezArAdhaka che e rIte, A svIkAravuM joIe=saMpradAya bAhya evA keTalAkoe kahyuM e svIkAravuM joIe; kema ke jinokta anuSThAna vagara ArAdhakapaNAno abhAva che ane mithyASTipaNA vagara bAlatapasvIpaNAno abhAva che. I19 bhAvArtha : gAthA-18mAM graMthakArazrIe kahyuM ke mArgAnusArI bhAva hote chate jJAnadarzananA yogathI ane ayogathI deza-sarvakRta ArAdhaka-virAdhakanA bhAMgA prApta thAya che. tyAra pachI temAM sAkSIrUpe bhagavatInuM vacana batAvyuM. bhagavatInI vRtti anusAra dezArAdhaka koNa che ? te prastuta gAthAmAM pUrvArdhathI graMthakArazrI batAve che - dezaArAdhakano prathama prakAra : bAlatapasvI : te pramANe jJAna-darzananA pariNAmathI rahita ane dharmanI kriyAmAM tatpara e dezArAdhaka che. te dezArAdhaka bhagavatIsUtranA vRttikAranA matAnusAra anyadarzanamAM rahela mokSanA arthI jIvo ucita evA AcArane karanAra bAlatapasvI dezArAdhaka che. tethI e prApta thAya ke anyadarzanamAM rahelA keTalAka jIvo saMsArathI
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-19 bhaya pAmelA che ane mokSamAM javAnI icchAvALA che. tethI mokSanA upAyarUpe te te darzananA vacanAnusAra tapa-tyAgane seve che. te bAlatapasvI jIvo dezArAdhaka che. ahIM bAlatapasvI kahevAthI e prApta thAya ke tapasvI hovAne kAraNe mokSamArganA ArAdhaka che ane mokSamArganA ArAdhakanA viSayaka sthUla bodhavALA hovAthI bAla che. dezaArAdhakano dvitIya prakAra : gItArthaanizcita agItArtha : vaLI, anya AcAryonA mate gItArthanI nizrAno tyAga karIne agItArtha evA sAdhu je jaina zAsananA AcAro pALe che ane mokSamAM javAnA arthI hovAthI potAnA skUla bodhAnusAra pApanI nivRttine karanArA che tevA sAdhuo dezArAdhaka che. A baMne sAMpradAyika mato che. arthAt bAlatapasvIne dezArAdhaka svIkAryA ane gItArthaanizrita agItArthane dezArAdhaka svIkAryA A baMne sAMpradAyika mata che. A baMnemAM bahu bheda nathI je svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. tethI e prApta thAya ke anyadarzanamAM paNa skUla bodhavALA jIvo saMnyAsa grahaNa karIne mokSamArganI ArAdhanA kare che ane jainadarzanamAM rahelA paNa skUlabodhavALA saMyamanI kriyA karIne mokSamArganI ArAdhanA kare che te baMne prakAranA jIvo dezArAdhaka che. saMpradAyabAhyane mAnya dezArAdhakanuM svarUpa : A rIte gAthAnA pUrvArdhathI dezArAdhaka koNa che ? te graMthakArazrIe batAvyuM. have jeo bhagavAnanA mArgarUpa saMpradAyathI bAhya che ane svamati anusAra zAstravacanano artha kare che teo dezArAdhaka kone svIkAre che, te gAthAnA uttarArdhathI batAve che. teonuM te vacana ucita nathI te svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. saMpradAyabAhya evA sAdhuo kahe che ke jemaNe jaina sAdhuveza grahaNa karela che, samagra munimArganI kriyAmAM tatpara che, Ama chatAM te kriyAo dvArA mokSane anukULa vItarAgagAmI evA bhAvane leza paNa sparzatA nathI mATe vItarAga thavAnA kAraNabhUta evA mAtra liMgane dhAraNa karanArA che tevA mithyASTi jIvo ja dezArAdhaka che. paraMtu bauddha darzanAdimAM rahelA mokSane anukULa kriyA karanArA paNa dezArAdhaka nathI. kema teo dezArAdhaka nathI ? temAM teo yukti Ape che ke pote je vrata svIkAreluM hoya ane te vratanuM anuSThAna na karavAmAM Ave to jinAjJAnuM virAdhakapaNuM thAya ane pote jinAjJAnusAra svIkArAyelA anuSThAnanA karaNathI ja jinAjJAnuM ArAdhakapaNuM thAya ane anyadarzanavALA jIvonuM anuSThAna jinAjJAnuM anusAra nathI mATe anyadarzananA vacanAnusAra koI te anyadarzananuM anuSThAna kare to ArAdhaka ane anyadarzananuM svIkAreluM anuSThAna na kare to te virAdhaka tema kahI zakAya nahi; kema ke ArAdhaka-virAdhaka caturbhagImAM jinAjJA karanArane ArAdhaka svIkArela che ane jinAjJA svIkAryA pachI te ArAdhanA nahIM karanArane virAdhaka svIkArela che. mATe anyadarzananA anuSThAna karanArane mokSamArganA dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. jo anyadarzananA jIvo mokSamArganA dezanI ArAdhanA kare che tema svIkArIe to upadezakanA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-19, 20 upadezathI pratibodha pAmelA jIvone upadezaka anyadarzananA anuSThAnano tyAga karAvIne jaina mArganA anuSThAnamAM teonuM vyavasthApana kare che. tene ayukta svIkAravAno prasaMga Ave; kema ke anyadarzanavALA jIvo paNa potAnA darzanAnusAra mokSamArganuM ArAdhana karatA hoya to te mokSamArganI ucita AcaraNAno tyAga karAvavo ucita gaNAya nahi. vaLI, anyadarzanavALA mizrAdRSTimAM dazArAdhakapaNuM nathI tema svIkAravA mATe saMpradAyabAhya evA anya yukti Ape che - mithyASTi jIvonuM jJAna ajJAna che. tethI ajJAnI evA anyadarzanavALAnA mArgamAM rahelA jIvonuM zIla paNa paramArthathI azIla ja che. ethI teone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi; kema ke anyabhikSuo jIvAdi Astikya rahita che. arthAt jIva che, AtmA nitya che, sva-parano kartA che, mokSa che, mokSano upAya che. e ka sthAnonI zraddhA rahita che. mATe teonA zIlanI AcaraNA paNa sarvathA acAritrarUpa che. mATe teone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. ane jo anyadarzanavALA potAnA iSTa devanA vacanAnusAra zIlanI AcaraNA kare che te AcaraNAne AzrayIne teone mokSamArganA dezathI ArAdhaka svIkArIe to tevuM zIla batAvanAra teonA deva paNa upAya che tema svIkAravA paDe; kema ke mokSamArganA kAraNabhUta evA zIlane batAvanArA che. ane anyadarzananA deva ane guru upAsyarUpe zAstrasaMmata nathI. mATe teoe batAveluM zIla paNa mokSamArgarUpa svIkArI zakAya nahIM, mATe jaina zAsanamAM rahelA bhavyajIva ke abhavya jIva saMpUrNa sAdhu sAmAcArIne pALanArA che ane mithyASTi che. teo dezArAdhaka che; kema ke teo je jaina sAdhvAcAranI kriyAo kare che te dravyazIla che mATe vyavahAranaya tene prazasta svIkAre che, tethI tevA zIlanA baLathI teo dezArAdhaka che. A prakArano saMpradAyabAhya evA anyano Azaya che. ane potAnA abhiprAyane spaSTa karatAM kahe che ke AthI ja bhavyAbhavya evA mithyAdRSTi jIvo jaina sAdhvAcArane pALIne utkRSTathI navamA raiveyaka sudhI utpanna thAya che. ane te jIvo jaina sAdhvAcAranI kriyAo pALe che. tethI navamA raiveyakamAM jAya che ane bhAvathI asaMyata che. tethI teonuM anuSThAna cAritranA pariNAmathI zUnya che. mATe teo bAlatapasvI che. arthAt bhagavAnanA zAsananuM anuSThAna kare che mATe tapasvI che. ane mithyAtvI che mATe bAla che. A prakAre jainadarzananA sAdhvAcAra pALanAra mithyAtvIne dezArAdhaka tarIke saMpradAyabAhya evA anya sthApana kare che. ll1lA avataraNikA : etanmataM dUSayati - avataraNikArya : A matane gAthA-19nA uttarArdhathI saMpradAyabAhya evA anya je kahe che te batAvyuM. te matane dUSita kare che -
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 231 gAthA: taM micchA jaM phalao mukkhaM ArAhagattamiha pagayaM / taM ca Na egaMteNaM kiriyAe bhAvasunAe / / 20 / / chAyA: tanmithyA yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / tacca naikAntena kriyayA bhAvazUnyayA / / 20 / / manvayArtha : taM te mata, micchAmithyA chaDuthA-180 uttarArdhamA saMyavAna ThevAyelo mata mithyA che, jaM= 24AthI, iha-sI-prata yatu pratimA mAtIsUtramai, phalao mukkhaM ArAhagattam-thI bhuNya ArA55j=35 mokSane AzrayAne mukhya mArA545gj, pagayaMprata . taM casane ta bhuNya saaraa||5j, egaMteNa=TitathI, bhAvasunAe kiriyAemAvazUnya mevI yA 43 Na=TthI. // 20 // gAthArtha : te mata mithyA che=gAthA-19nA uttarArdhamAM kahela saMpradAyabAhyano kahevAyelo mata mithyA che, je kAraNathI ahIM prakRta caturbhagI pratipAdaka bhagavatIsUtramAM, phaLathI mukhya ArAdhakapaNuM phaLarUpa mokSane AzrayIne mukhya ArAdhakapaNuM, prakRta che. ane te mukhyArAdhakapaNuM ekAMtathI bhAvazUnya mevI jyA va nathI. // 20 // TIs: taM micchatti / tat sampradAyabAhyoktaM mataM, mithyA ya=yasmAt iha-prakRtacaturbhaGgIpratipAdakabhagavatIsUtre, mukhyaM mokSAnukUlaM, ArAdhakatvaM prakRtaM, jJAnakriyA'nyataramokSakAraNavAdinAmanyatIthikAnAM matanirAsArthaM tatsamuccayavAdavizadIkaraNAyaitatsUtrapravRtteH, pratyekaM jJAnakriyayoH svalpasAmarthyasya samuditayozca tayoH saMpUrNasAmarthyasya pradarzanArthaM dezArAdhakAdicaturbhaGgyupanyAsasya sArthakyAt, pratyekasvalpasAmarthyasyAbhAve ca sikatAsamudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapatteH / tadidamAhAkSepasamAdhAnapUrvaM bhASyakAra:patteyamabhAvAo NivvANaM samudiyAsu Na juttaM / nANakiriyAsu vottuM sikatAsamudAye tellaM va / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 vIsuM Na savvaha cciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyaMmi saMpuNNA / / (vize0 bhA0 zloka-1163-64) agrimagAthArtho yathA - na ca viSvak pRthak, sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAnakriyayormokSaM prati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca tayormokSaM prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatyetAvAn vizeSaH, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti / tacca mukhyamArAdhakatvamasaMyatabhavyadravyadevAnAmekAntena bhAvazUnyayA kriyayA na sambhavatIti / yadi ca dezArAdhakatvamabhyudayApekSayA vyAkhyeyaM tadA sarvArAdhakatvamapyabhyudayApekSayaiva paryavasyediti na kAcitparasyaprayojanasiddhiH, pratyuta pratyekapakSavizeSasaGghaTanAnupapattiH / kiJca, 'zIlavAnazrutavAn dezArAdhakaH ityatra yogyatAbalAdapi mArgAnusAribAlatapasvyeva gRhItuM yujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudAyAdezatvAdapunarbandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamarthanAd, anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstre vyavahArAd, ata eva mRdravyameva ghaTadezo na tu tantvAdirdaNDAdirvA, mokSopAdAnatvaM ca kriyAyAM yogarUpAyAmupayogarUpAyAM vetyanyadetat / / 20 / / TIkArya : tat saprAyavAdali . vecacata 'ta mitta' pratIka che. te=saMpradAyabAhya vaDe kahevAyelo mata, mithyA che. je kAraNathI ahIM=prakRta caturbhagI pratipAdaka bhagavatIsUtramAM, mukhya mokSAnukUla ArAdhakapaNe prakRti che; kema ke jJAna-kriyA acatara mokSanA kAraNavAdI evA anyatIrthikonA matanirAsa arthe tenA samuccayavAdanA vizadIkaraNa mATe jJAna-kriyAno samuccaya mokSanuM kAraNa che e pramANe svIkAranAra je syAdvAda teno vizada bodha karAvavA mATe, A sUtranI pravRtti che=bhagavatIsUtranA ArAdhaka-virAdhaka pratipAdaka sUtranI pravRtti che. ahIM prazna thAya ke jJAnakriyAno samuccayavAda batAvavAnuM zuM prayojana che ? tethI anya hetu kahe che - pratyeka evA jJAna-kriyAnA svalpa sAmarthanuM ane samucita evA te betA=jJAna-kriyAnA, saMpUrNa sAmarthanA pradarzana mATe dezArAdhakAdi caturbhagInA upacAsanuM sArthakapaNuM che. ahIM prazna thAya ke jJAna-kriyAno samudAya mokSanuM kAraNa hovA chatAM temanuM pratyeka mokSanuM kAraNa nathI tema svIkAravAne badale mokSa pratye jJAna-kriyAmAMthI pratyeka svalpa sAmarthyavAnuM che. tema kema kahyuM? temAM hetu kahe che - ane pratyekanA svalpa sAmarthanA abhAvamAM jJAna-kriyAmAMthI pratyekanA svalpa sArmathyanA abhAvamAM, retInA samudAyathI telanI jema tenA samudAyathI paNa jJAna-kriyAnA samudAyathI paNa, mokSanI anupapatti
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 233 che. te A=graMthakArazrIe kahyuM ke jJAnakriyAnA pratyekamAM svalpa sAmarthya che. mATe samudAyamAM pUrNa sAmarthya che te A, AkSepa-samAdhAnapUrvaka bhASyakAra kahe che=vizeSAvazyakabhASyakAra kahe che - "pratyekane AzrayIne abhAva hovAthI=jJAna-kriyAmAMthI pratyekane AzrayIne mokSanA kAraNano abhAva hovAthI retInA samudAyamAM telanI jema samudita evI jJAna-kriyAthI nirvANa kahevA mATe yukta nathI. / / 11635 siktAmAM telanI jema=retInA samudAyamAM sAdhya evA telanA abhAvanI jema, pRthak evAM jJAna-kriyAmAM sarvathA ja sAdhanano abhAva nathI=mokSanI kAraNatAno abhAva nathI, je dezopakAritA che=pRthak evAM jJAna-kriyAmAM je dezopakAritA che, te samavAyamAM=jJAna-kriyAnA samudAyamAM saMpUrNa che. 1164 / " agrima gAthAno artha=vizeSAvazyakabhASyanI be gAthAmAMthI bIjI gAthAno artha 'yathA'thI batAve "ane sarvathA ja retInA kaNiyAomAM sAdhya evA telanI jema viSva=pRthak evAM jJAna-kriyAmAM mokSa prati sAdhanapaNAno abhAva nathI paraMtu je ane jeTalI te baMnenI mokSa pratye dezopakAritA che, te pratyeka avasthAmAM paNa che ane samudAyamAM saMpUrNa che eTalo vizeSa che--jJAna-kriyAno deza ane jJAna-kriyAnA samudAya vacce bheda che. AthI jJAna-kriyAnA saMyogathI ja kAryanI siddhi che." A rIte prastuta graMthanI gAthAnA pUrvArdhano artha karyA pachI gAthAnA uttarArdhano artha kare che - ane te mukhya ArAdhakapaNuM asaMyata evA bhavyadravyadevone ekAMtathI bhAvazUnya kriyA hovAne kAraNe saMbhavatuM nathI 'kRti' zabda gAthAsparzI TIkAnI samApti mATe che. gAthAsparzI TIkA dvArA spaSTa karyuM ke ekAMtabhAvazUnya evI kriyAthI mukhya ArAdhakapaNuM nikhila sAdhu sAmAcA2I ka2nA2 bhavya-abhavya mithyAdRSTimAM siddha thatuM nathI ane tene ja tarka dvArA puSTa ka2vA arthe kahe che jo dezArAdhakapaNuM abhyudayanI apekSAe vyAkhyeya thAya to sarva ArAdhakapaNuM paNa abhyudayanI apekSAe paryavasAna pAme. (ane sarva ArAdhakapaNuM abhyudayanI apekSAe nathI. mATe dezArAdhakapaNuM paNa abhyudayanI apekSAe svIkArI zakAya nahIM.) ethI paranA=saMpradAyabAhya pakSanA, koI prayojananI siddhi nathI=jJAna-kriyAmAMthI mAtra bhAvazUnya nikhila sAmAcArIrUpa kriyA karanAra dezArAdhaka che e prakAranA paranA svIkAranA prayojananI koI siddhi nathI; UlaTuM pratyeka pakSavizeSatA saMghaTTananI anupapatti che=jJAna ane kriyArUpa pratyeka pakSanA bhedanA saMghaTTananI anupapatti che, (pUrvapakSInA vacanAnusAra kriyArUpa pakSa abhyudayanuM kAraNa svIkAravAmAM Ave ane jJAnarUpa pakSa mokSanuM kAraNa svIkAravAmAM Ave to te baMne pakSanuM saMghaTTata karavAthI mokSanI pUrNa kAraNatA te bemAM prApta thAya nahi.) vaLI, zIlavALo ane azrutavALo dezArAdhaka che e prakAranA bhAMgAmAM yogyatAnA baLathI paNa=mokSamAM javAnI yogyatAnA baLathI paNa, mArgAnusArI bAlatapasvIne ja grahaNa karavo yogya che, anyane nahi; kema ke tadgatabhAvazUnyakriyAnuM=mArgAnusArIthI anya evA cAritranI kriyA karanArA gata-bhAvazUnya evI kriyAnA samudAyanuM adezapaNuM che.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 ahIM prazna thAya ke mArgAnusArI jIva sivAya anya jIvanI bhAvazUnya kriyAsamudAyanuM adezapaNuM kema che? arthAt te kriyA paNa jJAna, cAritrarUpa samudAyanA eka deza evA dravyacAritrarUpa che tema svIkAravuM joIe. tenA nirAkaraNa mATe anya hetu kahe che - aputabaMdhakAdinI kriyAmAM ja mokSanI samucita zaktinuM samarthana che. ahIM prazna thAya ke apunabaMdhakanI kriyAmAM ja mokSanI samucita zakti che. anyanI kriyAmAM nahi. te kema nakkI thAya ? tethI kahe che - anupacita zaktika upAdAvakAraNanuM ja alpa pramANamAM saMcita zaktivALA upAdAnakAraNanA ja dezapaNAthI zAstramAM vyavahAra che. AthI ja anupacita zaktivALA upAdAyakAraNanuM ja dezapaNuM hovAne kAraNe ja, mRdda dravya ja ghaTa deza che, paraMtu taMtu Adi athavA daMDAdi nathI. ahIM prazna thAya ke apunabaMdhakanI kriyAmAM upAdAnakArapaNuM kaI rIte che ? tethI kahe che - yogarUpa athavA upayogarUpa evI kriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM che, e avya che. I20| bhAvArtha : gAthA-19 nA uttarArdhamAM graMthakArazrIe saMpradAyabAhya evA anyano mata batAvyo. teo kahe che ke bhavyaabhavya jIvo bhagavAnanA vacanathI saMyamanI sarva bAhya kriyA karatA hoya tevA mithyAdRSTi dezArAdhaka che. tene graMthakArazrI kahe che ke teonuM te vacana mithyA che; kema ke mokSane anukULa mukhya ArAdhakapaNAne batAvavA bhagavatIsUtranI ArAdhaka-virAdhaka caturbhagInuM prayojana che. tethI jeo mokSane anukULa evI jJAna-kriyAmAMthI anyatara evI mokSanA kAraNabhUta kriyA karatA hoya teone ja dezArAdhakarUpe svIkArela che. vaLI jJAna-kriyA anyatara mokSanA kAraNavAdI evA anyatIrthikanA matano nirAsa karIne samudita evAM jJAna-kriyA mokSanuM kAraNa che tene spaSTa karavA mATe bhagavatI sUtranI pravRtti che. tethI je kriyA leza paNa mokSanuM kAraNa na hoya tevI kriyAne grahaNa karIne teone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. paraMtu je jJAnakriyA samucita hoya arthAt milita hoya tevI jJAna-kriyA karanAra sarvArAdhaka che. AvA sarvArAdhakamAMthI jeo dezathI mokSanuM kAraNa bane tevI kriyA kare che teonI kriyAne AzrayIne teone dezArAdhaka svIkArI zakAya, anyane nahi. temAM yukti batAve che ke mokSanA kAraNabhUta evAM je jJAna-kriyA che temAMthI pratyeka mokSaprApti pratye svalpa sAmarthyavALA che ane samucita evAM te baMne saMpUrNa sAmarthyavALAM che te batAvavA mATe bhagavatImAM dezArAdhaka Adi caturbhagIno upavAsa karyo che. have jo pUrvapakSI svIkAre che tema sarvathA mokSanuM akAraNa evI abhavyAdinI kriyAne grahaNa karIne dezArAdhaka svIkArIe to abhavyAdinI te kriyAmAM mokSane anukULa svalpa paNa sAmarthya nathI. tethI retInA kaNiyAmAM jema tela nathI mATe retInA samudAyamAM paNa tela prApta thAya nahIM tema je jJAna-kriyAmAMthI pratyekamAM mokSane anukULa svalpa sAmarthya na hoya tenA samudAyathI paNa mokSanI prApti thaI nahi. mATe jema
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 talanA eka kaNiyAmAM svalpa tela che ane samudAyamAM pUrNa tela che tema jJAna-kriyAmAMthI pratyekamAM mokSanuM svalpa sAmarthya che. mATe mokSane anukULa evI kevala kriyA karanArA jIvone dezArA, svIkAryA che ane mokSane anukUla mAtra jJAnavALA jIvone dezavirAdhaka svIkAryA che. vaLI, jema talanA samudAyamAM pUrNa tela che tema jJAna-kriyAnA samudAyamAM mokSanuM pUrNa ArAdhakapaNuM che. AthI jJAna-kriyAnA saMyogathI mokSarUpa kArya siddha thAya che arthAt jema eka talamAM alpa tela che ane talanA samudAyamAM pUrNa tela che tema jJAnakriyAmAMthI ekamAM alpa ArAdhakapaNuM che ane jJAna-kriyAnA saMyogamAM pUrNa ArAdhakapaNuM che. tethI jJAnakriyAnA saMyogathI mokSarUpa kAryanI siddhi thAya che. ahIM vizeSa e che ke jJAna-kriyAno pUrNa saMyoga jinavacanathI niyaMtrita apramAdabhAvathI saMyamanI kriyA karanAra sAdhumAM che; kema ke temanAmAM jinavacanAnusAra zrutajJAna che ane jinavacanAnusAra sarva kriyA hovAthI zIla che. AvA jJAna-kriyAvALA muni jinavacanAnusAra kriyAnA baLathI asaMgabhAvane pAme che ane asaMgAnuSThAnanA baLathI kSapakazreNIne pAme che tyAre kevalajJAnane prApta kare che. kevalajJAnanA baLathI jyAre yoganirodhane prApta kare che tyAre te mahAtmA pUrNajJAna ane sarvasaMvaranI kriyAvALA hoya che jenAthI mokSarUpa kAryanI siddhi thAya che. tethI phalita thAya ke zruta ane zIla baMnenA saMyogathI te mahAtmA sarvaArAdhaka bane che ane sarvasaMvarathI mokSane prApta kare che. saMpradAyabAhya pakSavALA evA anya, bhAvazUnya saMyamanI kriyA karanArane dezaArAdhaka svIkAre che ane tenAthI utkRSTathI abhyadayarUpa navamA saiveyakanI prAptine svIkAre che. tevI bhAvazUnya kriyAmAM dezArAdhakapaNuM svIkAravuM yukta nathI te tarkathI spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - jo pUrvapakSI abhyadayanI apekSAe bhAvazUnya evI kriyAmAM dezArAdhakapaNuM svIkAre to jJAna-kriyAnA samudAyamAM sarva ArAdhakapaNuM paNa abhyadayanI apekSAe ja paryavasAna pAme; kema ke je dezamAM je zakti hoya tenA samudAyamAM tenI pUrNa zakti Ave. tethI kriyArUpa dezamAM mAtra abhyadayanI zakti hoya to jJAnakriyAnA samudAyamAM paNa abhyadayanI zakti svIkAravI paDe. tethI dezathI ArAdhanA karanAra dezathI abhyadayane pAme ane sarva ArAdhanA karanAra pUrNa abhyadayane pAme tema siddha thAya. bhagavatIsUtramAM mokSamArganI ArAdhanAnI apekSAe caturbhagI karela che. tethI abhyadayanI apekSAe dezArAdhakapaNuM svIkArIe to paranA koI prayojananI siddhi thAya nahi; kema ke parane paNa mokSanI apekSAe ja sarvaArAdhakapaNuM saMmata che. A rIte pUrvapakSI dezaArAdhaka svIkAre to UlaTA doSanI prApti thAya. kayA doSanI prApti thAya ? te batAve che - jo para abhyadayanI apekSAe dezArAdhakapaNuM svIkAre to jJAna-kriyArUpa baMne pakSavizeSanA saMghaTTananI anupapatti thAya. Azaya e che ke eka talanA kaNiyAmAM je tela che te ja talanA samudAyamAM pracura che. tethI talanA samudAyathI pracura telanI prApti thAya che. tema kriyAmAM paNa mokSane anukULa ArAdhakapaNuM hoya ane jJAnamAM
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20 paNa mokSane anukULa ArAdhakapaNuM hoya to baMne pakSanA saMghaTanathI mokSane anukUla sarva ArAdhakapaNAnI siddhi thAya paraMtu kriyAmAM abhyadayanI apekSAe dezaArAdhakapaNuM svIkAravAmAM Ave ane jJAnamAM mokSanI apekSAe-sarvaArAdhakapaNuM svIkAravAmAM Ave to jJAna ane kriyAnA saMghaTanathI sarva ArAdhakapaNAnI upapatti thAya nahIM; kema ke kriyAmAM mokSane anukUla ArAdhakapaNuM nathI mATe tenA samuccayathI sarvaArAdhakapaNAnI siddhi thaI zake nahi. vaLI, zIlavAna ane azrutavAna dezArAdhaka che e kathanamAM mokSamArganI yogyatAnA baLathI paNa mArgAnusArI bhAvavALo ja bALatapasvI grahaNa thaI zake; kema ke mArgAnusArI buddhi hovAthI mokSamArganA dezanI ArAdhanA kare che tema kahI zakAya. paraMtu jeomAM mArgAnusArI bhAva nathI tevA bAlatapasvIne grahaNa karI zakAya nahIM. Azaya e che ke saMpradAyabAhya pakSavALA kahe che ke bhagavAne kahela sAmAcArInuM pAlana karanAra ane mokSane anukUla bhAvazUnya jeo che teo bAlatapasvI che; kema ke mokSano anukUla bhAvanA lezano paNa bodha nathI mATe bAla che, ane saMyamanI kriyAo kare che mATe tapasvI che. tene graMthakArazrI kahe che ke tevA bAlatapasvIne dezArAdhaka svIkArI zakAya nahIM; paraMtu mArgAnusArI evA bAlatapasvIne ja dezArAdhaka svIkArI zakAya; kema ke sarvathA bhAvazUnya saMyamanI kriyA karanAranI kriyAmAM samudAyanA dezapaNAno abhAva che arthAt jJAna-kriyAnA samudAyanA dezapaNAno abhAva che. apunabaMdhakAdinI kriyAmAM ja mokSane anukULa evI samucita zaktinuM samarthana zAstrakAroe karyuM che. tethI apunabaMdhakAdinI kriyAmAM ja dezaArAdhakapaNuM svIkArI zakAya. vaLI jemAM upAdAnakAraNanI zaktino upacaya thayo nathI temAM ja deza-no zAstrIya vyavahAra che. tethI apunabaMdhaka jIvomAM je mokSane anukUla bhAvo che te bhAvo anucita zaktivALA upAdAnakAraNarUpa che. mATe apunabaMdhaka jIvone ja dezArAdhakarUpe svIkArI zakAya. Azaya e che ke apunabaMdhaka jIvomAM prAthamika bhUmikAno je mArgAnusArI bhAva che te uttarottara vRddhi pAmIne mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme che. tethI apunabaMdhakAdi jIvono prAthamika bhUmikAno mArgAnusArI bhAva mokSa pratye upAdAnakAraNa che. chatAM samyagdaSTi jIvone jevo mokSa pratyeno mArgAnusArI bhAva che tevo mArgAnusArI bhAva apunabaMdhakamAM nathI. tethI samyagdaSTi Adi jIvono mArgAnusArI bhAva upacita zaktivALo che ane apunabaMdhaka jIvomAM mArgAnusArI bhAva anupacita zaktivALo che. vaLI, anupacita zaktivALA mAnusArI bhAvane zAstrakAroe dezArAdhaka svIkArela che. AthI mRdu dravya ja ghaTano deza che, taMtu Adi ghaTano deza nathI tema anupacita zaktivALo mArgAnusArI bhAvarUpa upAdAnakAraNane mokSamArgano deza svIkArI zakAya paNa jema taMtu Adine ke daMDAdine ghaTanAM kAraNa svIkArI na zakAya tema mokSane anukULa bhAvathI zUnya evI sAdhusAmAcArIne mokSamArganA ArAdhakapaNAno deza svIkArI zakAya nahi.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-20, 21 237 ahIM prazna thAya ke apunarbaMdhakamAM mokSane anukUla upAdAnabhAva kaI rIte che ? arthAt bhAvazUnya evI kriyA mokSa pratye upAdAnakAraNa nathI tema graMthakArazrIe pUrvamAM kahyuM che. tethI jijJAsA thAya ke jo abhavyAdinI saMyamakriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM nathI to apunarbaMdhakanI kriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM kaI rIte che ? tenA samAdhAnarUpe kahe che - yogarUpa ke upayogarUpa evI kriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM che, e kathana anya che. Azaya e che ke abhavyAdi bhAvazUnya je kriyA kare che te kriyA mokSanA kAraNa evA yogarUpa nathI. apunarbaMdhakAdi jIvo saMsArathI kaMIka vimukha bhAvavALA thayA che, tethI saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane tevI kriyAo kare che. AthI apunarbaMdhakAdi jIvonI kriyA mokSanA kAraNa evA yogarUpa che. mATe zIlarUpa kriyAnI AcaraNAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM prApta thAya che. athavA upayogarUpa kriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM prApta thAya che arthAt apunarbaMdhakAdi jIvo je zIlarUpa kriyAo kare che te kriyAmAM tadarthaAlocanAdi upayoga varte che. tethI te kriyAmAM vartatA tadarthaAlocanAdi upayogane kAraNe teonI kriyA mokSanuM kAraNa bane che. jyAre abhavyAdi to akhaMDa sAdhu sAmAcArI pALatA hoya tyAre paNa mana-vacana-kAyAnA yogo kriyAmAM hovA chatAM te kriyAnA pAramArthika bhAvane sparze tevA tadarthaAlocanAdi leza paNa nathI. tethI abhavyAdinA saMyamanuM pAlana mAnasavyApAravALuM hoya topaNa tadarthaAlocanAdinA upayoganA abhAvavALuM hovAthI teonI kriyAmAM mokSanuM upAdAnapaNuM nathI. 20 avataraNikA : amukhyArAdhakatvAGgIkAre'pi doSAntaramAha avataraNikArya : amukhyArAdhakatvanA svIkAramAM paNa=abhyudayanI apekSAe abhavyAdino ArAdhaka tarIke svIkAra karAye chate paNa, doSAntarane kahe che - - bhAvArtha : abhavyAdi jIvo saMpUrNa jaina sAmAcArI pALIne navamA traiveyakamAM jAya che teone saMpradAyabAhya matavALA dezArAdhaka svIkAre che. tene graMthakArazrIe gAthA-20mAM kahyuM ke mukhyArAdhakapaNAnI apekSAe bhagavatIsUtramAM caturthaMgI prakRta che. mATe amukhyArAdhakatvanI apekSAe abhavyAdinI cAritrAcAranA pAlananI kriyAmAM dezArAdhakapaNuM svIkArI zakAya nahi. temAM doSa Apyo ke jema retInA avayavomAM tela nathI to tenA samudAyamAM paNa tela svIkArI zakAya nahi, tema je abhavyanI kriyAmAM mokSane anukUla leza paNa bhAva nathI te kriyAne ane jJAnane grahaNa karIne sarvArAdhakapaNAnI siddhi thAya nahi, te rUpa doSa ApyA pachI have saMpradAyabAhya pakSanI mAnyatA anusAra abhavyAdinI kriyAmAM amukhya ArAdhakapaNuM svIkArIe to je anya doSanI prApti che, te batAve che -
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 gAthA : chAyA : dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 21 jaNI kiriyA davveNArAhagattapakkhe ya / savvArAhagabhAvo hojja abhavvAiliGgINaM / / 21 / / jainyA kriyayAM dravyeNArAdhakatvapakSe ca / sarvArAdhakabhAvo bhaved abhavyAdiliGginAm / / 21 / / anvayArtha : jaiNIe kiriyAe ya=khane nainI DiyAthI, daveNArAhagattapakkhe = dravya3ye ArAdhatvanA pakSamAM, abhavvAiliGgINaM=alavyAhi dravyaliMgIkhone, savvArAhagabhAvo = sarvAzaghaDatvato lAva, hojja - thAya. TIDArtha : // 21 // gAthArtha : ane jainI kriyAthI dravyarUpe ArAdhakatvanA pakSamAM abhavyAdi dravyaliMgIone sarvArAdhakatvano bhAva thAya // 21 // TIDA : jaiNIetti / jainyA kriyayA nikhilasAdhusAmAcAryanuSThAnarUpayA, dravyeNArAdhakatvAbhyupagame cAbhavyAdiliGginAM=abhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM sarvArAdhakabhAvo bhavet, kuto'pi prayojanAteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH paJcAcArarUpatvAd dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi 'te samyaktvAMze'nArAdhakA eva cAritrAM tvArAdhakAH' ityardhajaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate, samyaktvAMze bhAvataH samyaktvAbhAvenotsUtrabhASaNavratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAvena prANAtipAtAdivratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyAvizeSAd dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu teSAM dravyato'pi svecchAvizeSAd vratAMzasyaiva grahaNaM na tu zraddhAnAMzasya iti parasya mataM tadunmattapralapitaM, akhaMDasAmAcArIpAlanabalenaiva teSAM graiveyakotpAdAbhidhAnAditi / / 21 / / jainyA kriyayA graiveyakotpAdAbhidhAnAditi / / 'jaiNIetti' pratI che. jane nikhila sAdhu sAbhAyArInA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-21 239 anuSThAnarUpa jenI kriyAthI dravyarUpe ArAdhakapaNuM svIkAra karAye chate abhavyAdi liMgIone abhavyAdi dravyaliMgadhArIone, sarvArAdhakano bhAva thAya; kema ke koIka paNa prayojanathI teonI nikhila sAdhusAmAcArInA grahaNamAM tenuM-nikhila sAdhusAmAcArInuM, paMcAcArarUpapaNuM hovAthI dravyathI cAritranI jema arthAt dravyathI cAritranA ArAdhakapaNAnI jema, dravyathI jJAna-darzananA paNa ArAdhakatvano teone abhavyAdi dravyaliMgIone, balAt upanipAta che. kema abhavyAdi dravyaliMgIone dravyathI jJAna-darzananA paNa ArAdhakatvanI balAtu prApti che? te spaSTa kare che - teo=abhavyAdi dravyaliMgIo, samyakta aMzamAM anArAdhaka ja che, vaLI cAritra aMzamAM ArAdhaka che e prakAre ardhajaratItyAyanuM AzrayaNa vicArakone ghaTatuM nathI ja. pUrve kahyuM ke abhavyAdi dravyaliMgIone samyakta aMzamAM anArAdhaka ane cAritra aMzamAM ArAdhaka svIkAravArUpa ardhajaratInyAyanuM AzrayaNa yukta nathI. kema yukta nathI ? te spaSTa kare che - sakhyattva aMzamAM bhAvathI samyaktano abhAva hovAne kAraNe abhavyAdi dravyaliMgIomAM bhAvathI samyaktano abhAva hovAne kAraNe, ane utsatrabhASaNa ane vratabhaMgAdino abhAva hovAne kAraNe ArAdhaka-virAdhaka svabhAvano abhAva hovAthI anArAdhakapaNAnI jema=dravyaliMgImAM sakhyattvanA anArAdhakapaNAnI jema, cAritra aMzamAM paNa bhAvathI cAritrano abhAva hovAne kAraNe ane prANAtipAta Adi vratabhaMgano abhAva hovAne kAraNe ArAdhaka-virAdhaka svabhAvano abhAva hovAthI=abhavyAdi dravyaliMgImAM ArAdhaka-virAdhaka svabhAvano abhAva hovAthI, anArAdhakatvano avizeSa hovAne kAraNe jema samyakta aMzamAM anArAdhakapaNuM che tema cAritra aMzamAM paNa anArAdhakapaNuM che te rUpa avizeSa hovAne kAraNe, dravyathI ubhayanA ArAdhakatvano avizeSa che dravyathI samyakta ane cAritranA ArAdhakapaNAno abheda che, mATe abhavyone kriyAne AzrayIne dezArAdhaka svIkArIe to jJAna-darzanane AzrayIne dezArAdhaka svIkAravA joIe. tethI abhavyAdine savarAdhaka svIkAravAno prasaMga Ave, ema yojana che.) vaLI, teonuM abhavyAdi dravyaliMgIonuM, dravyathI paNa svaIcchA vizeSa hovAne kAraNe=saMyamanI bAhya kriyApAlana viSayaka icchA vizeSa hovAne kAraNe, vRtAMzanuM ja grahaNa che=abhavyAdi dravyaliMgIo dvArA cAritra aMzanuM ja grahaNa che, paraMtu zraddhA aMzane nahIM abhavyAdi dravyaliMgIone dravyathI bhagavAnanA vacananA zraddhAMzanuM grahaNa nathI, e pramANe je parano mata che te unmatta pralipita che; kema ke akhaMDasAmAcArI pAlana vaDe ja teone raiveyakanA utpAdanuM abhidhAna che. (mATe jema teone dravyathI cAritrAcArapAlananI icchA che tema dravyathI darzanAcArapAlananI paNa IcchA che. mATe jema teoe vratazo grahaNa karyA che tema zraddhAMzanuM paNa grahaNa karela che. tethI vratAza ane zraddhAMzane AzrayIne teone sarvArAdhaka svIkAravAnI Apatti Ave, ema yojana che.) li21
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-21 bhAvArtha : bhAvazUnya sarvaviratinI saMpUrNa sAmAcArI pAlana karanArane dravyathI ArAdhaka svIkArIne abhavyAdi dravyaliMgavALA sAdhuone pUrvapakSI kahe che tema dezArAdhaka svIkArIe to paramArthathI teone sarvArAdhaka svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke sAdhuvezamAM rahIne pUrNa sAmAcArI pALanArA abhavyAdi jIvo paMcAcAranuM pUrNa pAlana kare che. tethI cAritrAcAranA pAlanane AzrayIne teone pUrvapakSI dezArAdhaka svIkAre to jJAnAcAra, darzanAcAranA pAlananA baLathI teone jJAnAcAra ane darzanAcAranA ArAdhaka paNa svIkAravA paDe. tethI jJAna-darzana-cAritrarUpa saMpUrNa mokSamArganA teo ArAdhaka che tema mAnavAnI Apatti Ave. vaLI, pUrvapakSI kahe ke samyakta aMzamAM teone bhAvathI samyakta nathI tathA usUtrabhASaNa karatA nathI. ane saMyama grahaNa karatI vakhate je samyaktavrata grahaNa karela che tenuM samyapha pAlana kare che. tethI abhavyAdi jIvone ArAdhaka-virAdhaka bhAvano abhAva svIkArI zakAze arthAt bhAvathI samyakta nathI tethI ArAdhaka nathI. usUtrabhASaNa karatA nathI ane svIkArelA samyaktavratanA bhaMgane karatA nathI tethI virAdhaka nathI. mATe samyakta aMzathI abhavyAdine anArAdhaka svIkArI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che ke te rIte saMpUrNa sAmAcArI pALanArA abhavyAdi jIvo bhAvathI AtmAnA asaMgabhAvamAM javA leza paNa yatna karatA nathI. mATe cAritrano abhAva che. tethI cAritranA ArAdhaka nathI ane prANAtipAtAdi svIkArelA vratano bhaMga karatA nathI. tethI cAritranA virAdhaka nathI tema svIkArIne abhavyAdine saMpUrNa anArAdhaka svIkArI zakAya paraMtu abhavyAdi dravya sAmAcArI pALe che mATe dezArAdhaka che tema svIkArI zakAya nahi. ahIM pUrvapakSI kahe ke abhavyAdi jIvo saMsAranA sukhanA arthI hovAthI tenA upAyabhUta cAritra grahaNa karavAnI teone icchA vizeSa thAya che. tethI cAritra grahaNa karIne dravyathI cAritranuM pAlana kare che. paraMtu bhagavAne saMsAranuM svarUpa kevuM batAvyuM che ? ane saMsArathI para evA mokSanuM svarUpa kevuM batAvyuM che ? ane mokSanA upAyarUpe je sarva yogamArga batAvyo che tenA viSayamAM teone leza paNa zraddhAna nathI. mATe cAritra aMzathI ja teone dezArAdhaka svIkArI zakAya, zraddhAaMzathI samyaktanA ArAdhaka teone svIkArI zakAya nahi. tethI pUrNa sAmAcArI pALanArA abhavyAdine sarvArAdhaka svIkAravAnI Apatti Avaze nahi. tene graMthakArazrI kahe che ke A kathana unmattanuM pralapita che; kema ke akhaMDa sAmAcArInA pAlanathI ja teone raiveyakanA utpAdanuM kathana che. tethI abhavyAdi jema cAritrAcAranI sAmAcArI pUrNa pALe che tema darzanAcAranI sAmAcArI paNa pUrNa pALe che. Ama chatAM teomAM mokSane anukULa koI bhAva nathI mATe ja zAstrakAroe teone dezArAdhaka svIkAryA nathI paraMtu sarvavirAdhaka svIkAryA che. tethI teonI pUrNa sAmAcArInuM pAlana paNa paramArthathI mokSamArganI virAdhanAsvarUpa ja che, ArAdhanAsvarUpa nathI. mATe teone zIlanA ArAdhaka svIkArIne dezArAdhaka kahevuM te saMpradAyabAhyanuM vacana asaMgata che. rakSA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-1 gAthA-22 241 avataraeis: doSAntaramapyAha - avatarazikSArtha : doSAktarane paNa kahe che - bhaavaarth:amukhArAdhakatvane AzrayIne abhavyAdine dezArAdhaka svIkAravAmAM Ave to anya doSane paNa kahe gAthA : taha NiNhavANa desArAhagabhAvo avaDhio hujjA / to paribhAsA juttA vittiM parigijjha vuttuM je / / 22 / / chAyA: tathA nihnavAnAM dezArAdhakabhAvo'vasthito bhavet / tataH paribhASA yuktA vRttiM parigRhya vaktum / / 22 / / manvayArtha : taha NiNhavANa= nilayona, desArAhagabhAvo izArAmA, avaDhio=avasthita, hujjA=yAya, to-tathI, vittiM parigijjha-vRttine graha NAHItIsUtratI std aDae zata, paribhAsA=paribhASA, vuttuMThevA mATe juttA=yuta cha. 'je' za6 paa6529| arthamA cha. // 22 // gAthArtha: ane nihanavone dezArApakabhAva avasthita thAya tethI vRttine grahaNa karIne bhagavatIsUtranI TIkAne grahaNa karIne, paribhASA kahevA mATe yukta che. "" zabda pAdapUraNa arthamAM che. rirA TI : tahatti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAntadravyakriyayaivArAdhakatvAbhyupagame nihnavAnAmabhinivezAdinA tyaktaratnatrayANAM sarvavirAdhakatvakAle'pi dezArAdhakabhAvo'vasthito bhaved, yathApratijJAtadravyakriyAyA aparityaktatvAt / iSTApattau ko doSaH? iti cet ? vyavahAravirodha eva, na hi sarvavirAdhako dezArAdhakazca ko'pi vyavahiyate / atha dravyakriyAmAzrityaivArAdhakatvavirAdhakatvavyavasthAkaraNAtsarvavirAdhakatvaM nihnavAnAM neSyate eva, pratipannacAritraviSayakadravyAjJAbhaGgAbhAvAddezArAdhakatvaM, utsUtrabhASaNena
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 gAthA - 22 samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityAgAddezavirAdhakatvaM cAviruddhameva, aMzabhedAdekatraiva sapratipakSobhayadharmasamAvezA'virodhAditi cet, na, evaM satyasaMyatabhavyadravyadevAnAM nihnavAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha nAstyeva teSAmupapAtasAmyaM, graiveyakeSvapi nihnavasya devadurgatatayotpAdAd, devadurgatatvaM ca na kevalaM devakilbiSikatvAdinaiva, tatra teSAmabhAvAd, kintu saMmohatvena sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAlaM saMsAre paribhramati yadAgamaH 242 kaMdappadevakibbisa abhiogA AsurI ya saMmohA / tA devaduggaIo maraNaMmi virAhiAhuti / / tta AturapratyAkhyAnaprakIrNake, vyAkhyAdezo yathA - 'saMmohatti saMmohayanti unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhraMzayanti ye te saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA, evaMrUpA durgatayo maraNe'padhyAnAdinA virAdhitAnAM bhavantiH, tatazcyutA anaMtasaMsAraM paribhramanti' iti cet ? na, abhavyAdInAmapyakAlavacanauSadhaprayogAt prAptagraiveyakotpAdAnAM saMmohaprAbalyena luptasukhAnAM devadurgatatvA'vizeSAd / ' uktaM copadezapade (438442) - akAlapaoge itto vijjagAisuhasiddhI / NaNu sA'higaosahajogasokkhatullA muNeyavvA / / kuNai jaha saMNivAe sadosahaMjoga sokkhamittaM tu / taha eyaM viNNeyaM aNorapAraMmi saMsAre / / - ya tattao tayaMpi ha sokkhaM micchattamohiamaissa / hu jaha roddavAhigahi assa ohAo vi tabbhAve || jaha cevovahayanayaNo sammaM rUvaM Na pAsaI puriso / taha ceva micchadiTThI viulaM sokkhaM Na pAvei / / asadabhiNivesavaM so, Niogao tA Na tattao bhogo / savvattha taduvaghAyA visaghAriyabhogatullo tti / / etasmAddhi vacanAdabhavyAdInAmeva ninavAdyapekSayA'pyakAlavacanauSadhaprayogeNa mithyAbhinivezadAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgatatvaM pratIyate, pareNa tvabhavyanihnavAnAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgIkRtaM, prasajyate ca tatprakriyayA dravyAjJApekSayA' bhavyAdInAmapi sarvArAdhakatvAt tAttvikasudevatvameveti yatkiJcidetat /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 243 TIkArca - tathati roSAktarasamukhya .... triddeitan. 'tatta' pratIka che. tathA e doSAtaranA samuccayamAM che. ekAMta dravyakriyAthI ArAdhakapaNAnA svIkAramAM abhinivezAdi vaDe tyakta ratnatrayavALA evA nirtavAdine sarvavirAdhakatvanA kALamAM paNa dezArAdhaka bhAva avasthita thAya; kema ke yathApratijJAta dravyakriyAnuM aparityaktapaNuM che. ISTApattimAM=tikUvone dezArAdhaka svIkAravArUpa ISTApattimAM, zuM doSa che ? e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - vyavahArano virodha ja che. hi je kAraNathI, sarvavirAdhaka dezaArAdhaka che e pramANe koI paNa vyavahAra karatuM nathI. 'patha'thI pUrvapakSI kahe che ke dravyakriyAne AzrayIne ja ArAdhakatva-virAdhakatvanI vyavasthAnuM karaNa hovAthI sarvavirAdhakapaNuM nihnavone icchAtuM nathI ja; kema ke pratipanna cAritra viSayaka dravyAjJAnA bhaMgano abhAva hovAthI dezArAdhakapaNuM che, ane usUtrabhASaNa dvArA sakhyattva viSayaka svIkArAyelI jinAjJAnA parityAgathI dezavirAdhakapaNuM aviruddha ja che. kema nihnavomAM dezavirAdhakano avirodha che ? temAM hetu kahe che - aMzanA bhedathI=cAritrarUpa ane samyakvarUpa aMzanA bhedathI, ekatra jaganidbhavarUpa eka ja vyaktimAM, sapratipakSa ubhayadharmanA samAvezano avirodha che=dezArAdhakatva ane dezavirAdhakatvarUpa pratipakSa evA ubhayadharmanA samAvezano avirodha che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke Ama hote chate bAthathI pUrvapakSIe kahyuM e pramANe nihnavone cAritrapAlananI apekSAe dezArAdhakatva ane utsutrabhASaNanI apekSAe dezavirAdhakatva che ema hote chate, asaMyata bhavyadravyadeva evA vidvavone ane abhavyAdione upapattine AzrayIne=utkRSTathI tavamAM caiveyaka sudhI upapatine AzrayIne, sAmyatA abhAvano prasaMga Ave. 'natha'thI pUrvapakSI kahe che ke teone=abhavyAdine ane vidvavone, upapAtanuM sAmya nathI ja; kema ke hitavone raiveyakamAM paNa devadurgatapaNAthI upapAta che arthAt abhavyone devadurgatapaNuM nathI jyAre niphlevone raiveyakamAM paNa devadurgatapaNAthI upapAta che. ane devadurgatapaNuM kevala devakilbiSikapaNAdithI ja nathI; kema ke tyAM=zaiveyakamAM, teonodevakilbiSikano abhAva che. paraMtu saMmohapaNAthI devadurgatatva che. te devadurgata nidbhavarUpa devadurgata, tyAMthI cyavIne anaMtakALa saMsAramAM paribhramaNa kare che. je kAraNathI Agama che - "kaMdarpadeva, kilbiSika, Abhiyogikadeva, AsurIdeva, saMmohadeva - te devadurgatio=gAthAnA pUrvArdhamAM batAvelI devadurgatio, maraNamAM virAdhita jIvone thAya che." AturapratyAkhyAnaprakIrNakamAM vyAkhyAno Adeza A pramANe che - "saMmoha eTale unmArga dezanAdi dvArA mokSamArgathI bIjAne saMmohita kare che=bhraSTa kare che, jeo te saMmoha che-tevA sAdhuo saMmohavALA che. saMyata paNa AvA prakAranA devapaNAthI utpanna thayelA saMmoharUpa ja che. ane AvI durgatio maraNamAM apadhyAnAdi vaDe virAdhita jIvone thAya che. tyAMthI cuta thayelA teo anaMtasaMsAramAM paribhramaNa kare che. e pramANe pUrvapakSI kahe to
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 graMthakArazrI kahe che tArI vAta barAbara nathI; kema ke akAla vacanauSadhanA prayogathI prApta raiveyakatA utpAtavALA saMmohaprAbalya hovAne kAraNe luptasukhavALA evA abhavyAdinuM paNa devadurgatapaNuM avizeSa che. ane upadezapadamAM ! "kevI rIte akAla prayogamAM AnAthI saMyamathI, raiveyakAdi sukhanI siddhi che ? teno uttara ApatAM kahe che - teraiveyakAdi sukhanI siddhi, kharekhara adhikRta auSadhanA yoganA saukhya tulya jANavI=saMyamarUpa auSadhanA yogathI thayelA sukha tulya jANavI. je pramANe saMnipAtamAM saauSadhayoga saukhyamAtrane kare che=auSadhanA yogakALamAM saukhyamAtrane kare che. te pramANe aMta vagaranA saMsAramAM A jANavuM raiveyakanuM sukha jANavuM. ane mithyAtvathI mohitamativALA jIvane tattvathI te paNa sukha nathI, je pramANe raudra vyAdhithI gRhIta jIvane auSadhathI paNa tenA bhAvamAM kSaNika sukhanA bhAvamAM, tattvathI sukha nathI. je pramANe haNAyelA cakSuvALo puruSa samyapha rUpane joto nathI te pramANe ja mithyAdRSTi jIva vipula sukhane pAmato nathI te kAraNathI asad abhinivezane kAraNe te=caiveyakanuM sukha, nakkI tattvathI bhoga nathI. sarvatra tenA upaghAtane kAraNe=asad abhinivezanA upaghAtane kAraNe, viSadhArita bhoga tulya che." A vacanathI abhavyAdine ja vihatavAdinI apekSAe akAlavacanauSadhanA prayogathI mithyAbhinivezanuM daDhapaNuM thavAthI atiduHkhitapaNArUpe kliSTatara devadurgatapaNuM pratIta thAya che=tihatavAdinI apekSAe adhika kliSTa evuM devadurgatapaNuM pratIta thAya che. vaLI, para vaDe=saMpradAyabAhya evA "athathI je kathana kare che te kathana karanAra pUrvapakSI vaDe, abhavya anArAdhakapaNAthI ane vidvavone virAdhakapaNAthI viparItapaNuM svIkAryuM che. ane tenI prakriyAthI pUrvapakSInI prakriyAthI, dravyAjJAnI apekSAe abhavyAdine paNa sarvArAdhakapaNuM hovAthI=abhavyAdine paMcAcAranA pAlanarUpa pUrNa sAmAcArInA pAlananA baLathI sarvArAdhakapaNuM hovAthI, tAtvika sudevatva ja prApta thAya abhavyAdine tAtvika sudevapaNuM ja prApta thAya. ethI karIne A=pUrvapakSIe athathI kahyuM ke abhavyAdi ane nirNavonA upapAtanuM sAmyapaNuM nathI e, yatkiMcit che=artha vagaranuM che. bhAvArtha : bhagavatIsUtramAM ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI che te zrata ane zIlane AzrayIne che. temAM zIlarUpa je drakriyA che te mokSane anukUla bhAva rahita hovA chatAM paNa tevI ekAMta dravyakriyAnA baLathI pUrvapakSI jo abhavyamAM dezArAdhakapaNuM svIkAre to abhinivezavALA evA ninavo jyAre bhAvathI ratnatrayI vagaranA che te vakhate sarvavirAdhaka che tyAre paNa te nirnavone dezArAdhaka svIkAravA paDe; kema ke vrata grahaNa karatI vakhate je pramANe pratijJA karelI te pramANe dravyakriyAonuM teo pAlana kare che. ahIM pUrvapakSI kahe ke ninavone dezArAdhaka svIkAravA amane iSTa ja che. tene graMthakArazrI kahe che - nirnavone dezArAdhaka svIkAravAmAM vyavahArano virodha che; kema ke zAstrakAroe nihunavone ratnatrayInA sarvathA virAdhaka kahelA hovAthI nirnavone dezavirAdhaka svIkAravAmAM zAstrIya vyavahArano bAdha che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 245 "gatha'thI pUrvapakSI kahe che ke dravyakriyAone AzrayIne ja ArAdhaka-virAdhakapaNAnI vyavasthA zAstrakAroe karI che. mATe nirnavo sarvavirAdhaka nathI ja; kema ke svIkArAyelA cAritra viSayaka dravyAjJAno bhaMga karyo nathI mATe dezArAdhaka che. ane utsutrabhASaNa karyuM che tethI samyakta viSayaka je pratijJA karelI teno bhaMga karyo hovAthI dezavirAdhaka che. mATe nirnavomAM samyakta aMzathI virAdhakapaNuM ane dravyacAritranA pAlana aMzathI ArAdhakapaNuM che tema svIkAravAmAM koI virodha nathI. tene graMthakArazrI kahe che - A pramANenuM pUrvapakSInuM vacana ucita nathI; kema ke tema svIkArIe to je abhavyAdinA jIvo pUrNa paMcAcAranuM pAlana kare che teo jema cAritra aMzathI dezArAdhaka che tema dravyathI darzanAcAranA pAlanane kAraNe samyaktaaMzathI paNa ArAdhaka hovAthI ane nikUvo darzanaaMzathI virAdhaka hovAthI nihnavone ane abhavyone utkRSTathI navamA raiveyakanI prAptirUpa sAmyabhAvanI prApti thaI zake nahi; kema ke nikUvo samyaktaaMzathI virAdhaka che ane paMcAcAranuM pAlana karanArA abhavyo samyaktaaMzathI paNa virAdhaka nathI. vastutaH zAstrakAroe sAdhusAmAcArInuM pAlana karanArA abhavyone ane nirnavone utkRSTathI samAna rIte navamA greveyakanI prApti svIkArelI che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke ninavone pUrNa sAmAcArI pAlana karanArA abhavyonI sAthe raiveyakamAM upapAtamAM sAmyapaNuM nathI; kema ke nirnavone utkRSTathI navamA raiveyakanI prApti thAya che te devadurgatapaNAthI prApti thAya che ane pUrNa sAmAcArI pALanArA abhavyAdine devadurgatapaNAnI prApti nathI. devadurgatapaNuM eTale mAtra devakilbiSikAdipaNuM nathI, paraMtu saMmohapaNAthI paNa che. navamA saiveyakamAM kilbiSikAdipaNuM nahIM hovA chatAM nirnavone saMmoha hovAthI devadurgatapaNuM che jenA kAraNe teo anaMtasaMsAra bhaTakaze. tene graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSInuM A vacana ucita nathI; kema ke jema nirnavone cAritranI sAmAcArInA pAlananA baLathI navamAM caiveyakanI prApti thAya che. tema abhavyAdi jIvone paNa je cAritrAcAranA pAlananA baLathI navamA greveyakanI prApti thAya che. te devadurgatatvarUpa ja che; kema ke ninavo karatAM paNa abhavyanA jIvo ke caramAvarta bahAranA jIvo je sAmAcArInA baLathI navamA saiveyakanI prApti kare che, teomAM nikUvo karatAM paNa saMmohanuM prAbalya che. kema saMmohanuM prAbalya che ? tethI kahe che - caramAvartanA bahArano kALa vacanauSadhano akALa hovAthI akALamAM karAyelA vacanauSadhathI moha atizayita thAya che. ane nikUvo to zaramAvartamAM AvelA hovAthI utsutrabhASaNa karIne je devadurgatapaNuM pAme che tenA karatAM paNa zaramAvarta bahAranA jIvo sAmAcArI pAlana karIne paNa adhika devadurgatapaNAne pAme che. jyAre pUrvapakSInA kathana pramANe nirnavone dravyacAritranA pAlananA baLathI dezArAdhaka svIkArIe to abhavya Adine dravyacAritranA pAlananA baLathI ane dravyasamyaktanI sAmAcArInA pAlananA baLathI tAttvika sudevatvanI prApti ja svIkAravI paDe.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 vastutaH nirnavonA devadurgatatva karatAM paNa akALe auSadha sevana karanArA abhavyAdi jIvone tAttvika devatvanI prApti to nathI, paraMtu ninavo karatAM paNa adhika devadurgatatvanI prApti che. mATe nirnavone samyaktanA virAdhaka svIkArIne ane dravyacAritranA ArAdhaka svIkArIne dezArAdhaka pUrvapakSI kahe che, te iSTa nathI. ahIM vizeSa e che ke keTalAka sAdhuo suvizuddha saMyama pALIne sarva karmano nAza na karI zake to navamA raiveyakamAM utpanna thAya che. teono navamA saiveyakamAM upapAta tAttvika sudevatvarUpa che; kema ke saMmoha vagara cAritra pALIne navamA greveyakamAM utpanna thayA pachI manuSyAdi bhavone pAmIne teo muktine pAmaze. vaLI, ninavo svIkArAyelA cAritrAcAranuM samyapha pAlana karIne navamA greveyakamAM jAya che. teoe saMyamakALamAM je usUtrabhASaNa karela tenAthI baMdhAyelA kliSTa mithyAtvanA kAraNe navamA raiveyakamAM hitAhitane anukULa mArgAnusArI Uha thato nathI, paraMtu prApta thayelA bhogomAM teo mUDha bane che tethI usUtrabhASaNathI baMdhAyelA karmane kAraNe bhogomAM teo mUDha thaIne dIrgha saMsAra bhaTake che. tethI teonI navamA raiveyakanI prApti devadurgatatvarUpa che. vaLI, abhavyanA jIvo ke caramAvarta bahAranA jIvo pracura bhAvamalavALA hoya che. tethI bhagavAnanA vacanarUpa auSadha mATe teo ayogya che. tethI jema prabala varano udaya hoya te vakhate vara saMbaMdhanuM auSadha guNakArI thatuM nathI paraMtu varanuM kaMIka zamana karIne zarIramAM rahelA dhAtunA vikAranI vRddhinuM kAraNa bane che, tethI akALe apAyeluM varanuM auSadha rogIne mATe ahitakara che, tema pracura bhAvamalavALA caramAvarta bahAranA jIvo ke abhavyanA jIvo bhagavAnanA vacananA sevanarUpa auSadha mATe ayogya che. ane je vakhate bhagavAnanA vacananA sevanarUpa auSadhano akALa vartato hoya te vakhate koIka nimittathI saMyama grahaNa karIne teo pUrNa paMcAcAranuM pAlana kare topaNa te paMcAcAranA pAlanathI mohanI maMdatArUpa koI guNa thato nathI, paraMtu te auSadhanA sevanathI navamA raiveyakanuM tuccha sukha maLe che. te vakhate bhAvaroga atizaya vRddhi pAme che. jema prabala javaramAM varazamananuM auSadha ApavAthI kSaNika javaranuM zamana thAya che, tyAra pachI te auSadhathI aMdaranI dhAtuomAM ghaNI vikriyA thavAthI pUrNa karatAM paNa adhika doSanI prApti thAya che, tema akALe bhagavAnanA vacanarUpa auSadhanA sevanathI kSaNika sukharU5 raiveyakanI prApti thAya che; topaNa te bhogomAM atisaMmoha thavAne kAraNe kliSTatara saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya che. tethI akALe sevAyelA vacanauSadhathI kliSTatara devadurgatatvanI prAptirUpa navamA raiveyakanI prApti che. TIkA : atha cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipattyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA, tato'bhavyAdInAM dravyaliMginAM dezArAdhakatvameva, nihnavAnAM ca dezArAdhakatvaM dezavirAdhakatvaM ca / tato dezArAdhakatvApekSayopapAtasAmyaM, durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM mithyAtvamaparasya ca
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 / gAthA - 22 247 virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSa iti cet ? nanvevaM paribhASA'' zrayaNAvazyakatve vRttikRt svArasyenaiva sA''zraNIyetyabhiprAyavAnAha - tat = tasmAd vRttiM parigRhya paribhASA vaktuM yuktA / je iti pAdapUraNArtho nipAtaH / vRttau hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdinivRttikriyAyA eva paribhASaNAdazrutavAn zIlavAMzca mArgAnusAryeva bAlatapasvI paryavasyatIti bhAvaH, na hi dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktuM yujyate / 'tA ete bAlatavassiNo daTThavvA' iti mahAnizIthe nAgilavacanaM kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakameveti, na caikasminneva vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt, tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktuM yuktam, sandarbhavirodhAt, kintu nizcayaprApakAd - vyavahArAddezArAdhakatvaM tadupapAdakaM ca mArgAnusAriyamaniyamAdikriyAvattvaM bAlatapasvitvamityevaM sandarbhA'virodhaH, na ca vyavahAre nizcayaprApakatvA'prApakatvAbhyAM vizeSaH zAstrAsiddha iti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyaM, yogabindUpadezapadAdAvetadvizeSaprasiddheH, nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatvaM tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt, tadaMzacAritrakriyAyA evAMzatvAditi cet ? na, saMgrahanayAdezAdanuyogadvAraprasiddhadRSTAntena svadezadezasyApi svadezatvAvirodhAditi sUkSmamIkSaNIyam / / 22 / / TIDArtha : atha cAritrApekSayA sUkSmamIkSaNIyam / / gAthAnA pUrvArdhasparzI TIkA samApta karyA pachI gAthAnA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che - 'atha' thI pUrvapakSI zaMDA re ke cAritranI apekSAe ArAdhakapaNuM dravyasvIkArathI ja paribhAvana karAya che. vaLI jJAna-darzananI apekSAe ArAdhakapaNuM bhAvapratipattithI ja paribhAvata karAya che. tethI=dravyacAritranI apekSAe ja dezArAdhakapaNuM che tethI, abhavyAdi dravyaliMgIonuM dezArAdhakapaNuM ja che ane nidbhavonuM dezArAdhakapaNuM ane deza virAdhakapaNuM che. tethI=abhavyone ane nidbhavone dezArAdhakapaNuM che tethI, dezArAdhakapaNAnI apekSAe upapAtanuM sAmyapaNuM che=nihnavonuM ane abhavyonuM devadurgatapaNArUpe navamA traiveyakamAM upapAtanuM sAmyapaNuM che. ane ekanuM=abhavyanuM, durgatinuM nibaMdhana evuM sAhajika mithyAtva che. ane aparanuM=nihnavanuM, virAdhanAjanya mithyAtva che. e pramANenI paribhASA karAye chate=e pramANenI ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgImAM dezArAdhakanI paribhASA karAye chate, zuM doSa che ? ethI kahe che. A rIte paribhASAnA AzrayaNanuM AvazyakapaNuM hote chate=abhavyane ane nihnavone thatA devadurgatatvane svIkArIne dezArAdhakatva svIkAravA mATe A prakAre paribhASAnA AzrayaNanuM AvazyakapaNuM hote chate, vRttikAranA svArasathI ja=bhagavatIsUtranA vRttikAranA svArasathI ja te AzrayaNIya che=paribhASA AzrayaNIya che. e prakAranA abhiprAyavALA graMthakArazrI gAthAnA uttarArdhathI kahe che - .....
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 te kAraNathI=gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM ke bAhyakriyAne AzrayIne ArAdhakapaNuM svIkAravAmAM Ave to nihnavone paNa dezArAdhakapaNuM prApta thAya ane te iSTa nathI te kAraNathI, vRttine=bhagavatIsUtra uparanI ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgInI TIkAne, grahaNa karIne paribhASA karavA mATe yukta che. zlokamAM 'ne' zabda che te pAdapUraNa arthamAM nipAta che. vRttimAM vaLI zruta-zabdathI jJAna-darzananuM ane zIla-zabdathI prANAtipAtAdi nivRttinI kriyAnuM ja paribhASaNa hovAthI=A prakAranI paribhASA ja karI hovAthI, azrutavAna ane zIlavAnarUpa prathama bhAMgAno svAmI mArgAnusArI bAlatapasvI ja paryavasAna pAme che, e prakArano bhAva che. paraMtu dravyaliMgane dhAraNa karanAra abhavyAdi vyavahArathI bAlatapasvI kahevA mATe saMgata thatA nathI. pUrve kahyuM ke dravyaliMgadhArI abhavyAdine vyavahArathI bAlatapasvI kahI zakAya nahi. tyAM prazna thAya ke mahAnizIthamAM nAgilanuM vacana che, te sthAnamAM caramAvarta bahAranA jaina sAdhuvezamAM rahelA jIvone AzrayIne bAlatapasvI kahela che. tethI dravyaliMgadhArI abhavyAdine vyavahArathI bAlatapasvI svIkAravA joIe. tenuM nirAkaraNa karavA arthe kahe che - "te A bAlatapasvI jANavA." te pramANe mahAnizIthamAM nAgilanuM vacana kuzIla evA te cAra mahAtmAomAM bAlanizcayAbhiprAyaka ja che=dezArAdhakarUpa bAlatapasvInA abhiprAyaka nathI, paraMtu amArgAnusArI evA bAlajIvonA nizcayanA abhiprAyaka ja che. ethI vyavahArathI bAlatapasvIrUpa dezArAdhaka teo che tema kahI zakAya nahIM, tema pUrvanA kathana sAthe saMbaMdha che. ahIM pUrvapakSI kahe ke ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgImAM zIlavAn azrutavAnu prathama bhAMgo che, temAM azuddha vyavahArathI dezArAdhakapaNuM ane nizcayathI bAlatapasvIpaNuM svIkArI zakAze. tethI dravyaliMgI evA abhavyAdine paNa dezA2Adhaka svIkAravAmAM virodha nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che ane eka ja vAkyamAM=zIlavAn-azrutavAn e rUpa caturthaMgInA eka ja vAkyamAM dezArAdhakapaNuM azuddhavyavahArathI che ane tadupapAdaka bAlatapasvIpaNuM=azuddha vyavahArathI svIkArAyelA dezaArAdhakatvanuM upapAdaka bAlatapasvIpaNuM, nizcayathI che te pramANe kahevuM yukta nathI; kema ke saMdarbhano virodha che=mokSamArganA ArAdhaka koNa che ? te batAvavAnA saMdarbhathI karAyelA dezArAdhakamAM azuddha vyavahArathI dezArAdhakatva svIkArIne teone nizcayathI bAlatapasvI kahIne mokSamArgane ananurUpa kriyA karanArA che tema kahevArUpa saMdarbhano virodha che, paraMtu nizcayaprApaka evA vyavahArathI dezArAdhakapaNuM ane teno upapAdaka=nizcayaprApaka vyavahAranayane abhimata dezArAdhakane upapAdaka, mArgAnusArI yama-niyamAdi kriyAvattvarUpa bAlatapasvIpaNuM che e prakAranA saMdarbhano avirodha che. ane vyavahAramAM nizcaya prApakatva-aprApakatva dvArA vizeSa=bheda, zAstraasiddha che. e pramANe vyAmUDha vRttithI zaMkA karavI nahi; kema ke yogabiMdu, upadezapadAdimAM AnA vizeSanI=nizcaya prApakatva ane aprApakatva dvArA vyavahAranA vizeSanI prasiddhi che.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 249 'nathI zaMkA kare che - A paNa paribhASAmAM-ArAdhaka-virAdhakanI caturbhagImAMnA prathama bhAMgAmAM mokSamArganA dezArAdhakane ja dezArAdhaka svIkAryA che. e prakAranI paNa paribhASAmAM, bAlatapasvIonuM dezArAdhakapaNuM kevI rIte thAya? arthAt thAya nahi; kema ke tadgata mArgAnusArI kriyAnuM paNa=bAlatapasvIgata mArgAnusArI kriyAnA paNa, mokSamArga-no abhAva che. ahIM prazna thAya ke teonI mArgAnusArI kriyA paNa mokSamArga-no abhAva kema che ? temAM hetu kahe tadaMza cAritrakriyAnuM ja=kRta ane zIlamAMthI zIla aMzarUpa cAritrakriyAnuM ja, aMzapaNuM che=zrutazIlamAMthI zIlarUpa eka aMzapaNuM che. te pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tema na kahevuM; kema ke saMgrahAyatA AdezathI anuyoga dvArA prasiddha daSTAMta dvArA anuyoga dvAramAM-pradeza viSayaka je prasiddha daSTAMta che tenA dvArA, svadezanA dezanuM paNa svadeza- avirodha che. e pramANe sUkSma avalokana karavuM joIe. 22 bhAvArtha : gAthAnA pUrvArdhamAM graMthakArazrIe saMpradAyabAhyavALAne Apatti ApI ke jo saMpUrNa sAdhu sAmAcArInA baLathI abhavyAdine dezArAdhaka svIkAravAmAM Ave to nihnavone paNa dezArAdhaka svIkAravAnI Apatti Ave. ane nirnavone dezArAdhaka svIkArI na zakAya tenI spaSTatA TIkAmAM graMthakArazrIe atyAra sudhI karI. tyAM koIka kahe ke dravyacAritranA pAlanathI ja cAritranuM ArAdhakapaNuM paribhASaNa karAya ane bhAvanI pariNatithI ja jJAna-darzananuM ArAdhakapaNuM paribhASaNa karAya to abhavyAdi dravyaliMgIone dezArAdhakapaNuM prApta thAya; kema ke teo pUrNa paMcAcAranuM pAlana kare che. ane nirnavone dezArAdhakapaNuM ane dezavirAdhakapaNuM prApta thAya; kema ke nirnavo usUtrabhASaNa dvArA darzanAcAranI virAdhanA kare che ane anya AcAranuM pAlana kare che. tethI abhavyAdi dravyaliMgIo ane ninavomAM je dezArAdhakapaNuM che tenI apekSAe abhavyAdi ane nirnavone navamA saiveyakamAM upapAtanuM sAmya che. abhavyAdine je devadurgatatva prApta thAya che temAM durgatatvanuM kAraNa sAhajika mithyAtva cheHanAdikALathI sahaja rIte vartatuM mithyAtva che. ane nirnavone usUtrabhASaNa karavArUpa virAdhanAthI janya mithyAtva che. A rIte paribhASA karavAmAM zuM doSa che? koI doSa nathI. tene graMthakArazrI kahe che - A prakAranI paribhASA karavAmAM bhagavatIsUtranI ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI upara je TIkA che tenI upekSA thAya mATe tenuM AzrayaNa yukta nathI. te batAvavAnA abhiprAyathI gAthAnA uttarArdhathI graMthakArazrI kahe che - bhagavatIsUtrakAre mokSamAM javAne anukULa evI AcaraNA karanArA jIvone AzrayIne ArAdhaka-virAdhakanI paribhASA karela che. tethI bhagavatInA TIkAkAre zruta zabdathI jJAna-darzana ane zIla zabdathI prANAtipAtAdi nivRttinI kriyAne ja grahaNa karIne amRtavALA ane zIlavALA evA mArgAnusArI bAlatapasvIne grahaNa karela che.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 joke abhavyAdi paNa saMyamanI kriyA kare che. tyAre sthUlathI prANAtipAtAdinI nivRttinI kriyAnuM samyak pAlana kare che. topaNa je prANAtipAtAdinI nivRtti ratnatrayIne leza paNa abhimukha pariNAmavALI nathI tevI prANAtipAtAdinI nivRtti 52mArthathI zIlarUpa nathI. mATe mArgAnusArI zIla pALanArA bALa tapasvI ja dezArAdhakathI grahaNa thaI zake. paNa dravyaliMgane dhAraNa karanArA abhavyAdine bAlatapasvI kahI zakAya nahi. ahIM prazna thAya ke mahAnizIthamAM nAgilanuM vacana saMbhaLAya che ke nAgila ane sumati be bhAIo hatA ane potAnI daridrAvasthA thavAne kA2Ne teo anyatra jatA hatA. rastAmAM cAra sAdhuono yoga thayo. jeo chaTTanA pA2Ne chaThTha ane akramanA pAraNe akrama karatA hatA. tenAthI prabhAvita thaIne sumati dIkSA levA taiyAra thAya che. tyAre nAgila tene kahe che ke "A sAdhuo bAlatapasvI che, teo darzana ka2vA yogya paNa nathI ane A 4 sAdhuo pudgalaparAvartathI adhika saMsA2paribhramaNa ka2nA2A che." tethI nakkI thAya che ke ca2mAvarta bahA2nA saMyamanI kriyA karanArA che. mahAnizIthasUtramAM temane bAlatapasvI kahyA che. ane teo dezA2Adhaka che; kema ke bhagavatIsUtramAM bAlatapasvIne dezArAdhaka kahela che. tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che - mahAnizIthamAM "A bAlatapasvI che." evuM je nAgilanuM vacana che te kuzIla evA sAdhuomAM bAlanA nizcayanA abhiprAyavALuM che arthAt dezA2Adhaka che e abhiprAyavALuM nathI paraMtu kuzIla evA A sAdhu bAla che evA nirNayane batAvanAruM che. mATe mahAnizIthanA vacananA baLathI abhavyAdine bAlatapasvI svIkArIne dezArAdhaka kahI zakAya nahi. ahIM vizeSa e che ke bhAvanuM kAraNa hoya evI dravyakriyAne paNa dravyakriyA kahevAya che. ane kyAreka asAra kriyAne paNa dravyakriyA kahevAya che. AthI ja sarvathA asAra kriyA karatA hoya tyAre niMdA arthaka kahevAya che ke A dravyakriyA che, jenuM koI phaLa nathI. tema bAlatapasvI zabda paNa Adya bhUmikAnA bALa jevA mokSamArganI ArAdhanA karanAra mATe vaparAya che; kema ke tapasvI zabdathI teo ArAdhaka che ema phalita thAya che. ane ajJAnatA hovAne kAraNe teonI ArAdhanA bALa jevI che. te batAvavA mATe bAla zabdano prayoga thAya che. mATe bAlatapasvI zabdathI AdyabhUmikAnA ArAdhaka jIvonuM grahaNa thAya che. ane nAgilanA vacanamAM niMdArthaka bAlatapasvI che. arthAt teo saMyamanI kriyAo kare che, topaNa atyaMta ajJAnayukta che. tethI asAra evI saMyamanI kriyAo karanArA hovAthI nAgile teone bAlatapasvI kahyA che. je niMdArthaka vacana prayoga che. paNa dezArAdhaka batAvavArthe vacanaprayoga nathI. A rIte graMthakArazrIe bhagavatInI vRtti anusAra mArgAnusA2I bAlatapasvIne ja dezA2Adhaka sthApita karyA. have tema svIkAravuM ja ucita che te batAvavA arthe kahe che ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgImAMthI zIlavAn-azrutavAnurUpa eka vAkyamAM azuddha vyavahArathI dezArAdhakapaNuM svIkArIne ca2mAvarta bahAranA jIvonI cAritranI kriyAne grahaNa karIne nAgile jema asAra kriyA karanArane bAlatapasvI kahyA tema
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 251 bhagavatInA vRttikAre paNa azuddha vyavahArathI cAritranI kriyA karanArAne dezArAdhaka kahyA che. tema pUrvapakSInA vacana anusAra svIkAravAmAM Ave ane nAgile caramAvarta bahAranA jIvone bolatapasvI kahyA te A jIvo bALa che, ArAdhaka nathI e prakAranA abhiprAyavALuM che te nizcayanA abhiprAyavALuM che ema je graMthakArazrIe kahyuM tema pUrvapakSI svIkArI le ane kahe ke tema svIkAravAthI ninavone ane abhavyAdine dezArAdhaka svIkArI zakAze. tene graMthakArazrI kahe che - A pramANe kahevuM yukta nathI; kema ke A prakAre artha karavAmAM saMdarbhano virodha che. arthAt mokSamArganA ArAdhakane grahaNa karIne koNa dezathI ArAdhaka che ? koNa sarvathI ArAdhaka che ? e prakAranA saMdarbhathI caturbhagIno artha karatI vakhate jeo leza paNa mokSamArganI ArAdhanA karatA nathI tevA jIvone azuddha vyavahArathI dezArAdhaka kahevA ane tyAra pachI teo bolatapasvI che ema kahIne mokSamArganA sarvathA virAdhaka che tema kahevA arthe nizcayanayanuM AzrayaNa karIne "A bALa che" arthAt ArAdhaka nathI mATe bolatapasvI che ema kahevAmAM saMdarbhano virodha che. to kaI rIte artha karavAthI ArAdhaka-virAdhaka caturbhagImAMthI prathama bhAMgAmAM saMdarbhano virodha prApta thAya nahi? te batAvavA arthe kahe che - nizcayanayane prApaka evA vyavahAranayathI dezArAdhakapaNuM svIkAravAmAM Ave ane tevA zuddha vyavahArathI prApta thayelA dezArAdhakanI upapAdaka evI mArgAnusArI yama-niyamAdi kriyAvALA jIvone bAlatapasvI kahevAmAM Ave to saMdarbhano virodha thAya nahIM. Azaya e che ke nizcayanaya mokSane anukULa evA jIvanA pariNAmane kAraNa kahe che. ane tevA nizcayanayanA pariNAmane prApta karAve evI vyavahAranayanI yama-niyamanI AcaraNA je karatA hoya te jIvone dezArAdhaka svIkArI zakAya. jema tAmali tApasAdi te te darzananI yama-niyamanI AcaraNA karatA hatA. jenA baLathI samyaktAdibhAvo temane prApta thAya che. tethI nizcayanayane abhimata evA pariNAmane prApaka evI vyavahAranayanI kriyA karanArAne dezArAdhaka kahevAmAM Ave che tema svIkAravAmAM Ave ane tevuM dezArAdhakapaNuM jeomAM hoya tevA jIvone bolatapasvI kahevAmAM Ave to te kathanamAM saMdarbhano virodha thAya nahIM. ahIM koIne prazna thAya ke vyavahAranayanI kriyAmAM "A vyavahAranayanI kriyA nizcayaprApaka che ane A vyavahAranayanI kriyAmAM nizcaya prApaka nathI." e prakArano bheda zAstrasiddha nathI. tene graMthakArazrI kahe che - ema vyAmUDha buddhithI zaMkA karavI nahi; kema ke yogabiMdu, upadezapadAdimAM A bhedanI prasiddhi che. AnAthI e prApta thAya ke je jIvo bhavathI kaMIka vimukha thayA che ane bhavanA ucchedanA arthe yamaniyamAdinI AcaraNA kare che, teonI yama-niyamanI AcaraNA bhava pratyenA saMgane alpa-alpatara karIne nizcayanayane abhimata evA asaMgabhAvanI prAptinuM kAraNa bane che. tethI tevI vyavahAranayanI kriyAo nizcayanayanA pariNAmanI prApaka che. ane je jIvone bhavaprAptino saMga atyaMta che. athavA je jIvone bhava pratyeno saMga upadezAdithI kaMIka nyUna thAya tevo hovA chatAM upadezaka te prakAranA upadeza dvArA bhavanA saMgane ghaTADavA koI yatna na kare to bhava pratyenA atyaMta saMgavALA jIvo vyavahAranayanI kriyAo karIne
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 potAnA bhavano saMga ghaTADe nahi. paraMtu te kriyAthI ja bhavanA saMganI vRddhi kare. tevA jIvonI vyavahAranayanI kriyA nizcayaprApaka nathI. AthI ja upadezaka upadeza dvArA yogya zrotAmAM bhava pratyeno viraktabhAva utpanna karIne te viraktabhAva puSTa thAya te prakAranI kriyA te zrotAne batAve che. jethI te kriyA karIne te zrotA krame karIne nizcayanayanA pariNAmane prApta kare che. tevI kriyA nizcayaprApaka che. vaLI bhagavatIsUtrakAre je dezArAdhakanI paribhASA karI che, te paribhASAnusAra bAlatapasvI kaI rIte dezArAdhaka thaI zake ? arthAtuM thaI zake nahi; kema ke te bAlatapasvI je mArgAnusArI kriyA kare che, te mArgAnusArI kriyAmAM paNa mokSamArgano abhAva che. kema mokSamArgano abhAva che ? temAM pUrvapakSI yukti batAve che. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagImAM je zruta ane zIla e be aMzo grahaNa karyA, temAMthI zIlarUpa aMza cAritranI kriyA che. tathA zruta ane zIlamAMthI cAritrarUpa aMza bolatapasvInI kriyAmAM nathI; kema ke bAlatapasvI je yama-niyamAdi AcaraNA kare che te jinavacanAnusAra cAritrarUpa nathI. A prakAranI koInI zaMkAno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - bAlatapasvInI je yama-niyamanI AcaraNA che te cAritrarUpa nahi hovA chatAM cAritrano eka deza che. ane anuyoga dvAramAM prasiddha dRSTAMtathI saMgrahanayanA vacanAnusAra zrata-zIlamAMthI je zIlarUpa cAritra che tenA eka dezarUpa yama-niyamAdinI kriyA che tene paNa zIlarUpe grahaNa karIne bhagavatImAM bAlatapasvIne dezArAdhaka svIkArela che. Azaya e che ke anuyoga dvAramAM pradezanuM dRSTAMta prasiddha che. ane tyAM prazna karela che ke kone pradeza che? tenA uttaramAM nayonuM yojana karela che. temAM saMgrahanayathI kahela che ke dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, jIvAstikAya ane teonA dezanA ema kula 9nA pradezo che. e pramANe saMgrahanaya svIkAre che. tethI dharmAstikAya Adi pAMca ane tenA dezonA pradezane pradeza svIkArIne te sthApana karyuM ke dharmAstikAya Adi pAMcano je deza ane teno paNa je deza tene saMgrahanaya svIkAre che. AthI ja dharmAstikAyAdi pAMcanA dezanA dezane pradezarUpe svIkAre che. tema prastutamAM zIla-zrutamAMthI je zIla deza che tenA paNa dezane svIkArIne bhagavatImAM dezArAdhaka kahyA che. ane bAlatapasvInI kriyA zIlarUpa dezano deza A rIte che. je zIla muni pALe che te bhAva cAritrarUpa zruta-zIlano deza che. ane te zIlanI prAptinuM kAraNa sthUla AcaraNArUpa yama-niyamanI AcaraNA bAlatapasvI evA anyadarzananA jIvo athavA gItArthane aparataMtra mArgAnusArIbhAvavALA jIvo, kare che. AthI ja te bAlatapasvI yama-niyamanI AcaraNA karIne jyAre samyatva pAme che tyAre anaMtAnubaMdhInA vigamanakRta vizeSa prakAranA zIlane pAme che. ane samyakta pAmyA pachI dezaviratinA kramathI sarvavirati pAme che tyAre vizeSa zIlane prApta kare che. ane te vizeSa zIlanI prApti pratye dUra-dUravartI bolatapasvInI mArgAnusArI kriyA kAraNa che. tethI zIlano deza che. ane abhavyAdi ke nirnavonI cAritrAcAranI kriyA che. te dUra-dUravartI paNa cAritrarUpa zIlanuM kAraNa nathI. mATe teonI kriyAne AzrayIne bhagavatIkAre teone dezArAdhaka svIkAryA nathI. A pramANe sUkSma avalokana karavuM. zA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-23 253 mavatarazisi : nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAtkathaM tayA dezArAdhakatvam ? ityatrAha - avataraziArtha : 'vatuthI zaMkA kare che ke atyamArgamAM rahelA jIvonI zIlAdi kriyAnuM paNa, jainamArganA anuSThAnapaNAno abhAva hovAthI tenAthI anya mArganI zIlAdinI kriyAthI kevI rIte dezArAdhakapaNuM thAya ? arthAt thAya nahi. e prakAranI zaMkAmAM kahe che - gAthA : maggANusArikiriyA jaiNi cciya bhAvao u savvattha / jeNaM jiNovaeso citto apamAyasAro vi / / 23 / / chAyA: mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / yena jinopadezazcitro'pramAdasAro'pi / / 23 / / manvayArtha : savvattha sarvasa nAmai, maggANusArikiriyA=mAnusAdhyA , bhAvao=HITthI, jaiNi=(r)nI, cciya-04 cha. jeNaM-4 rathI, apamAyasAro-samAsAra vi-e, jiNovaesonino G4:za, citto-sine prArako cha. // 23 // gAthArtha: sarvatra=sarva darzanomAM, mArgAnusArIkriyA bhAvathI jenI ja che. je kAraNathI apramAdasAra paNa jinano upadeza citra aneka prakArano che. rakSA ttii|: maggANusArikiriyatti / mArgAnusAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpraNItAyA eva tasyAH sarvatropanibandhAt, mArgAnusAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / te hi kSIranIravivekakRto haMsA iva nisargata eva zuddhAzuddhakriyAvizeSagrAhiNa iti / kathamiyaM jainI? ityatra hetumAha-yad-yasmAd apramAdasAro'pi=paramopeyA'pramAdamukhyoddezo'pi, jinopadezaH citra:=puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nAnAprakAro, yo yatpramANopadezayogyastasya tAvatpramANaguNAdhAnaparyavasanna iti yAvat / taduktamupadezapade (933) -
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-23 evaM jiNovaeso uciyAvikkhAi cittarUvotti / apamAyasArayAevi to savisayamo muNeyavyo / / etadvRttiryathA-'evaM=gurukarmaNAM pravrajyApratipattyasahiSNutve sati, jinopadezaH sarvajJaprajJApanArUpaH ucitApekSayA yo yatpramANasyopadezasya yogyastadapekSayA citrarUpo nAnArUpatayA pravarttata iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi= apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasyA bhAvastattA tasyAmapi, tat tasmAt, saviSayaH= sagocaraH, mo itipUrvavat muNeyavvotti muNitavyaH / yadA hi jinopadezazcitrarUpatayA vyavasthito'pramAdasAro'pi tadApunarbandhakAdIn nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyAH kecitsamyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH keciddezaviratiguNasthAnakAhaprarUpaNAyAH kecinnidhUtacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti nA'viSayA'pramattatAprajJApaneti' tatazca mArgAnusArikriyApi bhagavatsAmAnyadezanArtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam pArarUpa TIkArya : mAnusArinI kriyA ..... pratipattavyam | 'anusaraziritti' pratIka che. zIla-dAna-dayAdirUpa mArgAnusArI kriyA sarvatra sarvadarzanomAM, bhAvathI jenI ja che; kema ke AdithI bhagavatapraNIta evI tenuM ja prAraMbhathI sarvajJa vaDe kahevAyelI ja evI zIla, dAnAdi kriyAnuM, sarvatra=sarva darzanomAM, upanibaMdhana che. ahIM prazna thAya ke sarva darzanomAM bhagavatpraNIta mArgAnusArI kriyAnuM upanibaMdhana hoya eTalAmAtrathI anyadarzananI kriyA karanArA bhAvathI jenI ja kriyA kare che, ema kema kahI zakAya ? kema ke anyadarzanamAM bhagavatpraNIta kriyAthI anya kriyA paNa upanibaddha che. tethI bIjo hetu kahe che - ane mArgAnusArI jIvonuM sanmAtramAM ja=sarvajJapraNIta kriyAmAtramAM ja, tAtparya che=sarvajJatA vacanAnusAra mohanAzane anukULa yatnamAM tAtparya che. ahIM prazna thAya ke anyadarzanamAM bhagavatpraNIta kriyA jema upanibaddha che tema bhagavatpraNItathI viparIta kriyA paNa mizrarUpe upanibaddha che, tethI anyadarzananI kriyA karanArA mArgAnusArI jIvo bhAvathI jainI ja kriyA kare che tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - ane teo ja=mArgAnusArI jIvo ja, kSIra-nIra viveka karanAra haMsanI jema nisargathI ja zuddhaazuddha kriyAnA vizeSane grahaNa karanArA che. 'rUti' zabda mArgAnusArI kriyA bhAvathI jevI ja che e kathananI samApti mATe che. kevI rIte A=anyadarzananI kriyA, jetI thAya=jita saMbaMdhI thAya ? e pramANenI zaMkAmAM hetu kahe chegAthAnA uttarArdhathI hetune kahe che - je kAraNathI apramAdasAra paNa=parama upeya viSayaka
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-23 255 apramAda mukhya uddeza paNa=dharmAnuSThAnathI sAdhya prakRSTa upeya evo je mohakAzane anukUla vyApAra taviSayaka apramAda che mukhya jemAM evA uddezavALo paNa, citra-puruSavizeSanI apekSAe ucita guNaAdhAyakapaNAthI judA judA prakAravALo, jinano upadeza je jIva jeTalA pramANavALA upadezane yogya che te jIvane teTalA pramANavALA guNanA AdhAnamAM paryavasAna pAmelo che. upadezapadamAM te kahevAyeluM che=jinano upadeza citra prakArano apramAdasAra che. ema je pUrve kahevAyeluM che te upadezapadamAM kahevAyeluM che - "A rIte apramAdasAratA hote chate paNa jinano upadeza ucita puruSanI apekSAe citra rUpavALo che. te kAraNathI saviSaya jANavo." AnI vRtti-upadezapadanI vRtti, A pramANe che - "A rIte=bhAre karmavALA jIvonuM pravrajyA svIkAravAmAM asahiSNupaNuM hote chata, sarvajJanI prajJApanArUpa jinano upadeza ucitanI apekSAe=je jIva je pramANenA upadezane yogya che tenI apekSAe, apramAdasAratA hote chate paNa=apramAda karaNIyapaNAthI sAra che je jinopadezamAM te tevo che apramAdasAra che, teno bhAva te apramAdasAratA. te hote chate paNa, citra rUpavALo che=judA judA svarUpathI pravarte che. te kAraNathI saviSayaka sagocara, jANavo. uddharaNamAM "o' zabda pUrvanI jema pUrvamAM jema, pAdapUti arthe kahela tema jANavo. jyAre jinano upadeza apramAdasAra paNa anekarUpapaNAthI vyavasthita che, tyAre nirvANamArgamAM prajJApanA yogya evA apunabaMdhakAdine mokSamArganuM svarUpa batAvavA yogya evA apunabaMdhakAdine, AzrayIne keTalAka apunabaMdhaka sAmAnya dezanAnA, keTalAka apunabaMdhakAdine, samyagdaSTi guNa yogya prajJApanAnA, keTalAka apunabaMdhaka dezavirati guNasthAnaka yogya prarUpaNAnA, keTalAka apunabaMdhaka nirdhata cAritramohamAlityavALI apramAdarUpa pravrajyAnI dezanAne yogya che. ethI aviSayavALI apramattatAnI prajJApanA nathI." ane tethI mArgAnusArI kriyA paNa bhagavat sAmAnya dezanAno artha che, ethI bhAvathI jenI ja che=anyadarzanI mArgAnusArI kriyA bhAvathI jevI ja che, e pramANe svIkAravuM joIe. I23. bhAvArtha sarva darzanomAM je zIla, dayA, dAnAdi kriyA che te mArgAnusArI kriyA che. tethI koI paNa darzanamAM rahelA jIvo saMsArathI bhaya pAmelA hoya ane saMsArathI para avasthAnI prAptinA arthI hoya ane tenA upAyarUpe zIla pALatA hoya, jIvonI dayA karatA hoya ane ucita dAnAdi karatA hoya te sarva kriyA karanArA jIvo bhAvathI jaina ja che; kema ke dharmanA sthApana kALamAM bhagavAna vaDe apAyelI dezanAmAMthI ja grahaNa karIne anyadarzanakAroe mokSanA upAyarUpa te te kriyAo batAvela che. ahIM prazna thAya ke anyadarzanakAroe jema zIla, dayA, dAnAdi kriyAo batAvI che tema mokSanA akAraNabhUta evA anya AcAro paNa batAvyA che. tethI te darzanamAM rahelA jIvone jema zIla, dayA, dAnAdi kriyAo pratye ruci che, tema mokSanA akAraNIbhUta AcAro pratye paNa ruci thavAthI teo bhAvathI
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-23 jinanA upAsaka che tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - anyadarzanamAM paNa je mArgAnusArI jIvo che teone mokSanA kAraNabhUta tevI mArgAnusArI kriyAmAM ja tAtparya che. arthAt tevI mArgAnusArI kriyAne sevavAnA ja AzayavALA che. AthI ja te te darzananI kriyAo karIne paNa rAgAdinuM zamana thAya te prakAre ja teo yatna kare che, paraMtu kadAgrahathI svapakSanA pakSapAtI nathI. ahIM prazna thAya ke anyadarzanavALA mArgAnusArI jIvo A kriyA kaSAyanA upazamanuM kAraNa che ane A kriyA kaSAyanA upazamanuM kAraNa nathI tevo vibhAga kaI rIte karI zake ? tethI kahe che - mArgAnusArI jIvo kSIra-nIranA vibhAgane karanArA haMsanI jema svabhAvathI ja zuddhAzuddha kriyAnA vizeSane grahaNa karanArA che. tethI anyadarzanamAM paNa rahelA mArgAnusArI jIvo je je yama-niyamAdinI AcaraNA kare che tenAthI jinanA vItarAgabhAvane abhimukha evA AtmAnA saMskArone AdhAna kare che. ane jeo mArgAnusArI buddhivALA nathI teo jainadarzananI sAmAyikAdinI kriyA karatA hoya to paNa zuddhAzuddha kriyAnA vizeSane grahaNa karanArA nahIM hovAthI jinanI upAsanA karanArA nathI. ahIM prazna thAya ke anyadarzanavALA jIvo je kriyA kare che te kriyA bhAvathI jainadarzananI kriyA che tema kema kahyuM ? tethI gAthAnA uttarArdhathI kahe che - bhagavAnano apramAdasAra mukhya upadeza che. arthAt parama upeya evA vItarAgabhAvane anukULa apramAda mukhya upadeza che. ane te upadeza puruSanA bhedane AzrayIne judA judA prakArano che. tethI je jIvane je bhUmikAmAM je prakArano yatna ucita guNo AdhAyaka bane te jIvane AzrayIne te prakArano apramAda karavAno bhagavAnano upadeza che. tethI anyadarzanavALA jIvo paNa kadAgraha rahita potAne abhISTa evA devatA pUrNa puruSa che, tema mAnIne teonI upAsanA kare tenAthI pUrNa puruSa pratyenA pakSapAtarUpa ucita guNanuM AdhAna thAya tevI apramAdabhAvavALI te upAsanA bane che. mATe te te darzananA jIvo paNa potapotAnA darzanane abhimata kriyAo karIne parama upeya evA vItarAgabhAvane anukULa apramAdabhAva karI zakatA hoya to teonI te kriyA jina thavAne anukULa vyApArarUpa hovAthI bhAvathI jainI kriyA ja che. arthAt dravyathI anyadarzananI kriyA che, bhAvathI jainadarzananI ja kriyA che. temAM upadezapadanI sAkSI ApatAM batAve che - jeo saMsArathI virakta thayelA hoya, mokSanA arthI hoya Ama chatAM bhAre karmavALA hovAne kAraNe saMyama pALavA mATe asamartha hoya tevA jIvone teonI yogyatAnusAra judA-judA prakArano apramAdano upadeza che. AnAthI arthathI e prApta thAya ke jema sarvavirati mATe asamarthane tenI bhUmikAnusAra apramAdapradhAna upadeza apAya che, tema anyadarzanamAM rahelA paNa mArgAnusArI jIvo te te bhUmikAnusAra parama upeya evA vitarAgabhAva viSayaka apramAda karatA hoya to teonI te kriyA jinavacananA upadezAnusAra che. vaLI bhagavAnano upadeza apramAdasAra paNa aneka prakArano che. tethI keTalAka apunabaMdhakAdi jIvone AzrayIne teo sAmAnya dezanAne ja yogya che tema nakkI thAya che. jema keTalAka apunabaMdhaka jIvo cUlabodhavALA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-23, 24 hoya che. ane saMsAranA uccheda mATe mahAparAkrama phoravI zake tevA paNa nathI. paraMtu bhogavilAsapradhAna mAnasavALA che. tevA jIvone bhoganA tyAgIo pratye bhakti karavAnA pariNAma viSayaka upadeza ApavAmAM Ave to e jIvo tyAgI pratyenA bahumAna dvArA ja svabhUmikAnusAra apramAda karI zake che. vaLI keTalAka apunabaMdhaka jIvo sUkSma buddhivALA hoya teone saMsAranuM vAstavika svarUpa, saMsArathI para evI muktAvasthAnuM pAramArthika svarUpa, jinavacanAnusAra batAvavAmAM Ave ane tenI prAptino upAya aDhAra hajAra zIlAMga svarUpa cAritra kAraNa che teno marmasparzI upadeza ApavAmAM Ave to te jIvo samyagdaSTi banI zake tevA che. tevA jIvone samyaktaprAptine anukULa apramAdasAra upadeza Apavo joIe. vaLI keTalAka apunabaMdhaka jIvo paNa dezavirati guNasthAnakane yogya hoya che. tevA yogya jIvone sudevasuguru-sudharmanuM svarUpa batAvIne samyakta prApta thayA pachI sarvavirati sAthe kAraNa bhAvarUpe zrAvakadharma kaI rIte saMlagna che ? teno pAramArthika bodha karAvavAmAM Ave to te jIvo svabhUmikAnusAra apramAdabhAvathI dezaviratinuM pAlana karI zake tevI yogyatAvALA che. vaLI keTalAka apunabaMdhaka jIvomAM cAritra mohamAlinya naSTaprAyaH thayuM che. teone apramattatArUpa pravrajyAnI dezanA ApavAmAM Ave che. jema 1500 tApasa apunabaMdhakadazAmAM hatA ane gautama svAmInA upadezane pAmIne mohanA unmelanane anukUla apramattatArUpa pravrajyAne pAmIne kevalajJAnane pAmyA. tethI apramattatA viSayaka upadeza aneka prakArano che. mATe anyadarzanamAM rahelI mArgAnusArI kriyA paNa mohanAzane anukUla prAraMbhika vyApArarUpa hovAthI bhagavAnanI sAmAnya dezanArUpa ja che. mATe anyadarzanamAM rahelA mArgAnusArI jIvo bhAvathI jainI kriyA ja kare che. 23 avataraNikA: nanvevaM bhAgavatIM sAmAnyadezanAmanusRtya pravarttamAnAnAM mithyAdRzAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhyanu(kula)dayAdAnAdikA jainI, pataJjalyAdyuktamanusRtya pravarttamAnAnAM tu sA kathaM jainI? jinadezanAnusandhAnamUlapravRttyanupahitatvAdityAzaGkAyAmAha - avataraNikArca - 'tathI zaMkA karatAM kahe che - A rIte gAthA-23nI TIkAmAM kahyuM ke jinano upadeza aputabaMdhakane AzrayIne paNa hoya che temAM keTalAka sAmAnya dezanAne yogya hoya che e rIte, bhagavAnanI sAmAnya-dezanAne anusarIne pravartatA mithyASTione paNa mokSane anukUla evI dayA-dAnAdi te mArgAnusArI kriyA jevI che. paNa pataMjali Adi vaDe kahevAyelane anusarIne pravartatA jIvonI tetramArgAnusArI kriyA, kaI rIte jetI thAya ? arthAt thAya nahi; kema ke jinadezanAnA anusaMdhAnamUlaka pravRttithI anupahitapaNuM che jinadezatAnA anusaMdhAnamUlaka pravRtti nathI, e pramANenI AzaMkAmAM kahe che -
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 gAthA: aNNatthavi jamabhiNNaM atthapayaM taM jiNiMdasuamUlaM / aNNovi tayaNusArI to desArAhago jutto / / 24 / / chAyA: anyatrApi yadabhinnamarthapadaM tajjinendrazrutamUlam / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH / / 24 / / manvayArtha : aNNatyavi-sanyatra =4licelle smai l, jamabhiNNaM atthapayaM=he mAmila savAj 56 chebhagavAnanA yayanathI mami arthana senA kyana cha, taM jiNiMdasuamUlaM te jinendra zrutamUla che. to-tathI, tayaNusArI-tene manusaranAra-navayanathI mami artha nArA kyanane sanusaranAra, aNNovi-satya sanyAzanamA ra 555, desArAhago jutto=dezArA4 yukta cha. // 24 // gAthArtha : anyatra paNa pAtaMjalAdi zAstramAM paNa, je abhinna arthavALuM pada che bhagavAnanA vacanathI abhinna arthane kahenAruM vacana che, te jinendrakRtamUlaka che. tethI tene anusaranAra jinavacanathI abhinna arthane kahenArA vacanane anusaranAra, anya paNa anyadarzanamAM rahela paNa, dezArAdhaka yutta cha. // 24 // TIs: aNNatthavi tti / anyatrApi-pAtaJjalAdizAstre'pi, yadarthapadaM-puruSArthopayogivacanaM, abhinnaM= bhagavadvacanaikArthaM, tajjinendra zrutamUlaM, tadanusAreNaiva tatra tadupanibandhAt tathA ca tato'pi jAyamAnA mArgAnusAriNI kriyA vastuto bhagavaddezanAviSayatvena bhAvato jainyeva, nahi madhyasthasyAnyoktatvajJAnaM tatphalapratibandhakaM, dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tathAtvAt, ata eva nAbhinnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanayavAdasaMgrahahetucintAjJAnApAditamAdhyasthyaguNAnAM sAdhuzrAvakANAM pradveSaH, tatpradveSasya tanmUladRSTivAdapradveSamUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH (693) jaM atthao abhinna aNNatthA saddaovi taha ceva / taMmi paoso moho visesao jiNamayaThiANaM / / yadvAkyamarthato vacanabhede'pyarthamapekSya abhinnamekAbhiprAyaM tathA anvarthAd=anugatArthAt, zabdato'pi=zabdasandarbhamapekSya, tathaiva=abhinnameva, iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante, kAnicidarthata evAbhinnAni -
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA - 24 appA gaI veyaraNI appA me kUDasAmalI / appA kAmadudhA dheNU appA me naMdaNaM vanaM / / (uttarA . 20 - 36) ityAdibhirvAkyairyathA bhAratoktAni indriyANyeva tatsarvaM yatsvarganau / nigRhItavizi (sRSTAni svargAya narakAya ca / / ApadAM prathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAmagre yeneSTaM tena gamyatAm / / ityAdInIti / kAnicicchabdato'rthatazca- 'jIvadayA saccavayaNaM' ityAdibhiH prasiddhaireva vAkyaiH saha yathA 59 paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam / / ityAdIni / evaM sthite tasminnabhinnArthe'karaNaniyamAdau vAkye viziSTakSayopazamAdivAkyena saha, pradveSaH 'parasamayaprajJApaneyaM' itIrSyA moho mUDhabhAvalakSaNo varttate bauddhAdisAmAnyajanasyApi, vizeSato jinamatasthitAnAM sarvanayavAdasaGgrahAnmadhyasthabhAvAnItahRdayANAM sAdhu zrAvakANAm' ata evAnyatrApyanenoktaM - guNatastulye tattve saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo doSaH khalu dRSTisaMmohaH / / (So. 4-11) iti / etatsamarthayannAha savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao samakkhAyaM / rayaNAgaratullaM khalu to savvaM suMdaraM taMmi / / 694 / sarvapravAdamUlaM=bhikSukaNabhakSAkSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdikAraNaM, kiM tad ? ityAha - dvAdazAGgaM dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacanapuruSAvayavabhUtAnAM samAhAro, yataH kAraNAt samAkhyAtaM = samyakprajJaptaM siddhasenadivAkarAdibhiH yataH paThyate - udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH / / 'ata eva ratnAkaratulyaM = kSIrodadhiprabhRtijalanidhinibhaM khalu nizcaye, tad = tasmAt sarvaM=aparizeSaM sundaraM yatkiJcitpravAdAntareSu samupalabhyate tattatra samavatAraNIyam / ityakaraNaniyamAdInyapi vAkyAni teSu teSu yogazAstreSu vyAsakapi(lakA)lAtItapataJjalyAdipraNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdhodayAnyeva dRzyAnIti teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhagavadavajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANasiddhi:' iti /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 TIkArca - gacatrApa .. nyAsiddhiti ' satyavi ri' pratIka che. anyatra paNa pAtaMjalAdi zAstramAM paNa, je arthapada=je puruSArthopayogI vacana, abhinna che=bhagavat vacana sAthe eka arthavALA che, te jene zratamUla cheete vacano bhagavAne kahelA zrutajJAnamAMthI anyatra gayelA che; kema ke tenA anusArathI=bhagavAnanA vacanAnusArathI ja tyAM=atyadarzanamAM, tenuM upanibaMdhata che-te vacanonuM kathana che, ane te rIte anyatra paNa keTalAMka vacano jinavacanAnusAra che te rIte, tenAthI paNa atyadarzananA vacanathI paNa, karAtI mArgAnusArI kriyA vastutaH bhagavaddezavAnA viSayapaNAthI= bhagavadezanA anusArapaNAthI, bhAvathI jenI ja che aMta:pariNAmathI jitavacanAnusAra mohanA umUlananA vyApArarUpa ja che. ahIM prazna thAya ke anyadarzanavALA jIvo anyadarzananI kriyA kare che. tethI te kriyA bhagavAne kahelI kriyAnA phaLanI prAptinuM kAraNa kaI rIte thaI zake ? tethI kahe che - madhyastha puruSane anya uktatvanuM jJAna jinavacanAnusAra evI anyadarzanamAM vidyamAna kriyAmAM anya uktatvanuM jJAna, tenA phaLanuM pratibaMdhaka te kriyAnA phaLanuM pratibaMdhaka, thatuM nathI; kema ke daSTirAga sahakRta ja evA puruSanA ja=svadarzananA avicAraka pakSapAtavALA puruSanA ja, tenuM anya uktatvanA jJAnanuM, tathApaNuM che te kriyAnA phaLanuM pratibaMdhakapaNuM che. AthI ja=madhyastha puruSane je kriyA arthathI jitavacanAnusAra che te kriyAmAM anya uktatvanuM jJAna hovA chatAM te kriyA kalyANanuM kAraNa jaNAya che AthI ja, abhinna arthamAM anya uktatvamAtrathI sarvanayavAda saMgrahatA hetu evA cittA jJAnathI ApAdita mAdhyazcaguNavALA sAdhu-zrAvakone praDheSa thato nathI=A kriyAo asAra che tevI buddhi thatI nathI; kema ke tenA praASanuM jitavacanAnusAra atyadarzanamAM rahelI kriyAonA pradveSanuM, tabhUla dRSTivAda praaSa mUlapaNuM hovAthI te kriyAnuM mULa evuM je daSTivAda tenA praaSamUlaka atyadarzananI kriyAmAM prasveSa hovAthI, mahApApapaNuM che. upadezapada sUtra ane vRttimAM te kahevAyuM che=jitavacanAnusAra anyadarzananI kriyAmAM dveSanuM daSTivAdanA ASamUlaka che ema pUrve je kahyuM te upadezapada ane tenI TIkAmAM kahevAyuM che - je arthathI abhinna che atyadarzananAM je vacano arthane AzrayIne abhinna che jinavacananI sAthe abhinna che. avarthane kAraNe zabdathI paNa=samAna artha hovAne kAraNe zabdathI paNa tevA ja che=abhinna ja che, temAM prasveSa anyadarzananA te vacanamAM praASa moha che. vizeSathI jinamatamAM rahelA jIvono moha che." . je vAkya arthathI=vacanabhedamAM paNa arthanI apekSAe, abhinna che=eka abhiprAyavALuM che sarvajJanA vacana sAthe eka abhiprAyavALuM che, ane avartha hovAne kAraNe anugata artha hovAne kAraNe jinavacana sAthe samAna artha hovAne kAraNe, zabdathI paNa zabdasaMdarbhanI apekSAe paNa, tevuM ja che abhinna che=jinavacana sAthe abhinna ja che, ahIM=saMsAramAM parasamayamAM be prakAranAM vAkyo prApta thAya che.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 261 (1) keTalAMka arthathI abhinna hoya che. "AtmA vaitaraNI nadI che, AtmA phUTazAlmalI che, AtmA kAmadhenu gAya che. mAro AtmA ja naMdanavana che." ItyAdi vAkyonI sAthe bhArata=mahAbhArata, ukta vAkyo arthathI abhinna che. ane te vAkyo batAve che - indriyo ja te sarva che. je svarga ane naraka ubhaya che. nigRhIta ane vistRSTa indriyo-nigraha karAyelI ane svaccheda pravartatI Indriyo svarga ane naraka mATe che." "Indriyono asaMyama Apattiono prathita mArga che. teno jaya=IMdriyono jaya, saMpattino prathita=vistRta, paMtha che. AgaLa jenAthI ISTa che tenA vaDe tame jAo." ItyAdi. 'rUti' zabda svadarzananI sAthe arthathI atyadarzananA abhinna arthane kahenArAM vacanonI samApti mATe che. (2) keTalAMka zabdathI ane arthathI samAna che. te batAve che - jIvadayA, satyavacana ItyAdi prasiddha vAkyonI sAthe keTalAka zabdathI ane arthathI abhinna che. je A pramANe - "sarva dharmacArIone A pAMca pavitra che. ahiMsA, satya asteya, tyAga=niSparigraha, maithunavarjana" ItyAdi. Ama sthita hote chate temAM viziSTa kSayopazamAdi vAkyonI sAthe abhinna arthavALAM akaraNaniyama Adi vAkyamAM, pradveSa= parasamaya prajJApanA A che e prakAranI IrSA, mUDhabhAva lakSaNa moha bauddhAdi sAmAnya janane paNa varte che. vizeSathI jinamatamAM rahelA sarvanayavAdano saMgraha hovAthI madhyasthabhAva pAmelA hadayavALA sAdhu-zrAvakone moha varte che." AthI ja=bhagavAnanA vacana sAthe ekavAkyatAvALA azvadarzananAM vAkyomAM dveSa e moha che AthI ja, anyatra paNa SoDazakamAM paNa, AmanA vaDeHharibhadrasUri mahArAjA vaDe, kahevAyuM che - "guNathI tulya tattva hote jIte saMjJAbhedane kAraNe AgamamAM anyathA dRSTi jenAthI thAya che e adhama doSa kharekhara dRSTisaMmoha che." AnA samarthana mATe kahe che-upadezapadanI gAthA-693mAM je graMthakArazrIe kahyuM ke jinamatamAM rahelA sAdhu-zrAvakone anyadarzananA abhivArthavALAM vacanomAM je pradveSa che te vizeSathI moha che. enuM samarthana karatAM kahe che - "sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI je kAraNathI kahevAya che. AthI ratnAkara tulya che. te kAraNathI sarva suMdara temAM che=dvAdazAMgImAM che." sarva pravAdanuM mUla bhikSu, kaNabhakSa, akSapAdAdi tIrthAtarIya darzananA prajJApanAnuM AdikAraNa, dvAdazAMgI=pravacana puruSanA avayavabhUta bAra AcArAdinAM aMgono samudAya, je kAraNathI kahevAyuM cheHsiddhasenadivAkarasUri Adi vaDe samyak prajJapta che. je kAraNathI kahevAyuM cheHsiddhasena divAkarasUri Adi vaDe anyatra kahevAyuM che - he nAtha ! tamArAmAM sarva dRSTio samudIrNa che, jema samudramAM sarva nadIo. teomAM=sarva dRSTiomAM tame dekhAtA nathI. jema pravibhakta evI nadIomAM samudra dekhAto nathI. AthI ja sarva pravAdanuM mUla dvAdazAMgI kahevAyuM che AthI ja, nakkI ratnAkara tulya che-kSIrodadhi vagere samudra jevuM che. te kAraNathI sarva=aparizeSa, je kaMI suMdara pravAdAttaromAM prApta thAya che te temAM dvAdazAMgImAM, samavatAraNIya che. ethI vyAsa, kapila, kAlAtIta, pataMjali Adi praNIta
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 akaraNaniyamAdi paNa vAkyo te te yogazAstromAM che, te jinavacanarUpI samudramadhyalabdha udayavALA ja jANavA, ethI teonA avajJAkaraNamAM=anyadarzanane saMmata evA akaraNaniyamAdinA avajJAkaraNamAM, sakala duHkhanA mULabhUta bhagavAnanI avajJAno prasaMga hovAthI koI kalyANanI siddhi nathI. 'ti' zabda uddharaNanI TIkAnI samApti mATe che. bhAvArtha : pAtaMjalAdi anya zAstromAM paNa AtmAnA hitanA kAraNabhUta, evA puruSArthanA upayogI vacanarUpa je arthapado bhagavAnanA vacananI sAthe eka arthavALAM che te sarva kahela dvAdazAMga rU5 zrutamUlaka ja che; kema ke yugalikadharmano aMta thayo tyAra pachI prathama dharmanI sthApanA AdinAtha bhagavAne karI. tyAre temanA vacanAnusArathI mokSamArgane upayogI evAM suMdara vacano te te darzanakAroe potapotAne abhimata nayadRSTithI ekAMte svIkArIne potAnA zAstramAM upanibaMdhana karyAM che. tethI je vacano AtmakalyANanA kAraNabhUta che. tevAM vacanothI anyadarzanavALA je AtmakalyANane anurUpa kriyAo kare che te sarva mArgAnusArI kriyA che. AthI te sarva kriyA bhAvathI jina thavAne anukULa vyApArarUpa hovAthI jinanI upAsanArUpa ja kriyA che. anyadarzananI mArgAnusArI kriyA jina thavAnuM kAraNa kema che ? te yuktithI batAvatAM kahe che - koI jIva madhyastha hoya ane madhyasthatAthI sarva darzanono abhyAsa karato hoya ane anyadarzananAM paNa vItarAga thavAne anukULa evAM je vacano hoya ane te vacano anusAra te puruSa te kriyAomAM yatna kare to madhyastha evA te puruSane A kriyA anyadarzanakArathI kahevAyelI che evuM jJAna thAya eTalAmAtrathI te kriyAnA phalano pratibaMdha thAya nahi. jema anyadarzanavALAe kahyuM che ke "nigRhIta indriyo svarganuM ane anigRhIta indriyo narakanuM kAraNa che." te vacana sAMbhaLIne kalyANano arthI puruSa indriyonA nigraha mATe udyama kare to indriyanA nigrahanuM phaLa te puruSane avazya prApta thAya che. paraMtu A vacana anyadarzananuM che tevuM jJAna thavAthI te kriyAnuM phaLa prApta thatuM aTakatuM nathI. paraMtu daSTirAga sahakRta evA vyaktine ja anyoktatvanA jJAnathI sevAtA anuSThAnanuM phaLa prApta thatuM nathI. AthI ja koI dRSTirAgI jIva mArgAnusArI evA paNa anyanA vacana pratye dveSane dhAraNa kare to jinavacanAnusAra je anya kriyA pote kare che tenA paNa phaLanI tene prApti thatI nathI. jema jamAlIne jinanA eka vacananA dveSane kAraNe anya sarva saMyamanI kriyAnuM phaLa prApta thatuM nathI. tema daSTirAgathI levAyelI sankriyAo paNa niSphaLa che. AthI ja sarvanayavAdanA saMgrahano hetu evuM cintAjJAna jeoe prApta karyuM che evA madhyastha guNavALA sAdhu-zrAvakone sarvajJanA vacana sAthe abhinna arthavALA puruSArthane upayogI evA vacana pratye dveSa thato nathI; kema ke puruSArthane upayogI evA anyadarzananAM vacano pratye karAyelo veSa tattvathI daSTivAda pratyenA dveSarUpa che. tethI mahApApanuM kAraNa che. ahIM vizeSa e che ke bhagavAnanA zAsanane pAmelA sAdhu ke zrAvaka prAyaH svazakti anusAra jinavacanane jANavA avazya yatna kare che. tethI zakti anusAra zAstrAdhyayanane kAraNe teone sarvanayavAdanA saMgrahano
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 213 hetu evuM cintAjJAna prAyaH prApta thAya che. jeone evuM cintAjJAna pragaTa thAya teo koI darzana pratyenA pakSapAtavALA thatA nathI, paraMtu tattvanA ja pakSapAtI bane che. tethI teomAM sarvadarzanomAM rahelA tattva pratyeno pakSapAta rahe tevo mAdhyasthya guNa pragaTe che. jethI tevA sAdhune ke zrAvakane, tattvane kahenArA anyadarzananAM vacano pratye praSa thAya nahi. A kathananA samarthana mATe graMthakArazrIe upadezapadanI sAkSI ApI. te vacanathI paNa phalita thAya che ke jema uttarAdhyayananA vacanathI bhAvita thaIne koI vicAre ke indriyone vaza thayelo AtmA vaitaraNI nadI che, phUTazAlmalI che ane indriyono nigraha karIne vItarAga thavAne anukULa vyApA2vALo AtmA kAmadugdhA dhenu che ane naMdanavana che. te vacananA bhAvanathI yogya jIvonuM sadvIrya ullasita thAya che. tema mahAbhArata ukta vacanone grahaNa karIne koI indriyono jaya kare to te vacano dvArA paNa tenuM hita thAya che. mATe anyadarzananA akaraNaniyamAdi kahenArAM vAkyo pratye dveSa ka2vo joIe nahi. ahIM TIkAmAM kahyuM ke viziSTa kSayopazamAdivALAM vAkyonI sAthe abhinna arthavALAM akaraNaniyamAdi vAkyomAM pradveSa e moha che. e kathanathI e prApta thAya ke sarvajJanAM vacano je tAtparyathI prarUpAyelAM che te tAtparyano jeone yathArtha bodha che te jIvonI apekSAe te vacano viziSTa kSayopazamavALAM bane che. te vAkyonI sAthe abhinna arthane kahenArAM vAkyo te prakAranA viziSTa kSayopazamane prApta karAve tevAM nathI chatAM tenA sAmAnya arthane kahenArAM che te vAkya pratye dveSa che te moha che. Azaya e che ke bhagavAnanA darzananAM sarva vAkyo aidaMparyathI vicArIe to mokSarUpa phaLanAM nirvAhaka che; kema ke jinavacananuM eka paNa vAkya sarva nayasApekSa che. sarva nayathI tenuM yojana ka2vAmAM Ave to te jinavacana te vAkyathI thatA bodha dvArA kaI rIte mokSanI prApti thAya che ? tenA sUkSma 52mArthane jaNAve che. AthI ja sadgurunA upadeza dvArA mASatuSamuni 'mA tuSa mA ruSa' e be padonA viziSTa kSayopazamathI yukta arthone avadhA2Na ka2Ine kevaLajJAna pAmyA. eka mahAvratanA saMpUrNa pAlanamAM anya mahAvratonuM saMpUrNa pAlana che. AthI ja 18,000 zIlAMgamAMthI eka paNa zIlAMga myAna thAya to sarva zIlAMgo mlAna thAya che. eka paNa zIlAMganuM paripUrNa pAlana hoya to 18000 zIlAMgonuM pAlana che. mATe sarvajJanAM dareka vacano yoganirodha sAthe ekavAkyatAthI pratibaddha che ane tevA viziSTa kSayopazamavALAM vAkyonI sAthe anyadarzananAM je vAkyo che te viziSTa kSayopazamavALAM nahIM hovAthI yoganirodha sAthe ekavAkyatAthI joDAyelAM nathI topaNa teonA akaraNa-niyamAdi yoganI cothI dRSTi sudhInA vikAsanuM kAraNa che. mATe mokSamArganI prApti pratye dUravartI kAraNa bhAvavALAM che. tethI teo pratye pradveSa karavo te moha che. vaLI, TIkAmAM kahyuM ke bhagavAnanuM zAsana sarvapravAdanuM mUla che AthI ja ratnAkara tulya che. tethI e prApta thAya ke jeTalA nayavAdo che te nayavAdo svasthAnamAM mokSamArgane batAvanArA che ane te mokSamArgane batAvanA2A sarva nayavAdo dvAdazAMgImAM saMgRhIta che. AthI jema kSIrodadhisamudra vagere aneka uttama ratnonI
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 24 niSpattinuM sthAna che tema bhagavAne batAvela dvAdazAMgIrUpa pravacana mokSane anukULa evA sarva guNonI niSpattinuM kAraNa che. mATe guNorUpI ratnonuM sthAna evuM dvAdazAMgIrUpa pravacana che. anyadarzanamAM paNa je kAMI suMdara dekhAya che te sarva bhagavAnanA pravacanamAM avataraNIya che. mATe anyadarzanamAM je akaraNaniyamAdi che jenA avalaMbanathI yogIo pApanA aka2Naniyamane sevIne AtmAmAM yogamArganI niSpatti kare che, tevA akaraNaniyamAdimAM "A paradarzananA che", tema kahIne avajJA karavAmAM Ave to bhagavAnanI ja avajJAnI prApti thAya. mATe koI kalyANanI prApti thAya nahi. TIDA : atra kazcidAha-jainAnAmakaraNaniyamaparihArazaGkAnirAsArthameva tIrthAntarIyavarNitatvamupavarNitaM, na tvanyatIrthikeSvakaraNaniyamo 'stIti bhaNitam varNanaM ca varNanIyavastuviSayakayathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathAbhUtavarNanaM samyageva syAt, tathA ca taddarzane'pi dharmasadbhAvaprasaGgaH, itthaM ca kapilasya purastAt, 'manAgihApi dharmo'sti' iti parivrAjakadarzanamadhikRtya marIcivacanamutsUtraM na syAd iti, tadasat tIrthAntarIyANAmapi sadbhUtAkaraNaniyamavarNanasya zubhabhAvavizeSasApekSatvena mArgAnusAritayA teSu sAmAnyadharmasiddheH, zubhabhAvavizeSasApekSatvaM ca tasya itto akaraNaniyamo aNNehi vi vaNNio sasatyaMmi / suhabhAvavisesAo Na cevameso Na juttotti / / 692 / / ityupadezapadavacanenaiva prasiddham / na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyavasAyastathAbhUtajJAnAvaraNIyamohanIyakSayopazamajanitatvena svayamevokto niranubandhazubhaprakRtihetutvAdanarthahetureveti pareNa vaktuM yuktaM, nirupadhibhavabIjaprahANecchAgocaramArgAnusArizubhAdhyavasAyasya zubhAnubandhipuNyanimittatvenoktatvAt / taduktamapunarbandhakAdhikAre yogabindau (193-94) krodhAdyabAdhitaH zAnta udAttastu mahAzayaH / zubhAnubandhipuNyAcca viziSTamatisaGgataH / / Uhate'yamataH prAyo bhavabIjAdigocaram / kAntAdigatageyAdi tathA bhogIva sundaram / / ata eva pareSAmakaraNaniyamavarNanahetuH zubhabhAvavizeSo vajravadabhedyaH prazastapariNAmabheda upadezapadavRttau vivRtaH, ayameva hyasya vizeSo yadvizeSadezanApratisaMdhAnaM vinApi tadviSayaparyavasAyitvamiti / ata eva mArgAnusAriNAM pareSAM jainAbhimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAnna nAstikatvaM, vipratipannAMze pakSapAtaparityAge sati vastutastadabhyupagamaparyavasAnAd, ata eva ca zubhabhAvavizeSAdakaraNaniyamavarNanaM mArgA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 nusAriNAmeva, yadRcchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena ghuNAkSaranyAyenaiveti jinavacanaviSayakaparopanibandhe'pyasti vizeSaH / tadidamuktaM dharmabinduvRttau (1-zloka 3) 'yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacitkiMcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate, mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacittadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasyeti' / etena ghuNAkSaranyAyena jainAbhimatavastuvarNanAnukAri varNanamanyatIrthikeSu bhavatyapIti pravacane pratItameveti teSAmakaraNaniyamavacanamAkRtimAtrameveti apAstaM, mArgAnusAridRSTyA tadvarNanasya ghuNAkSaravilakSaNatvAt, aughikayogadRSTyA sarvavizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAta, sAmAnyadharmasattA ca teSu 'bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyApI tivadata upadezapadavRttikartureva vacanAda vyaktaM pratIyate / evaM sati 'manAgihApi dharmo'stIti marIcivacanasyotsUtratvaM na syAditi tvasamIkSitAbhidhAnaM, svataMtrapramANapratipattyanubandhiviSayatayA'nyadarzane manAg dharmasyApyabhAvena tadvacanasyotsUtratvAt, tadvRttisAmAnyadharme'pi bhagavadvacanasyaiva svatantrapramANatvAt, athavA kapilasya bAlatvAdanyaliMgamevAnyadarzanatvena tena pratItaM, tatra ca svanirUpitakAraNatAvizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvA'satyatvAt tadvacanasyotsUtratvAvyAghAta iti yathAtantraM vibhAvanIyam / TIkArya : satra kviAha... vimavanIyam ahIM pUrvamAM kahyuM ke atyadarzanamAM paNa je akaraNaniyamAdinAM vAkyo che temAM avajJA karavAthI bhagavAnanI avajJAno prasaMga che emAM, koIka kahe che - jenonA akaraNanA niyamanA parihAranI zaMkAnA nirAsa mATe ja=jenone pApano akaraNaniyama nathI e prakAranI zaMkAnA nirAsa mATe ja, tIrthAtarIyo vaDe vaNitapaNuM tIrthAtarIyoe akaraNaniyamanuM varNana karyuM che e pramANenuM kathana, upavaNita che jenazAstromAM kathana che, paraMtu anyatIrthikomAM akaraNaniyama che acadarzananA AcAra pALanArA saMnyAsIomAM pApanA asevanarUpa akaraNaniyama che, e pramANe bhaNita nathI=jainazAstromAM kahevAyuM nathI. kema anyadarzanamAM akaraNaniyama nathI ? ethI kahe che - ane varNana pApanA akaraNaniyamanuM varNana, varNanIya vastuviSayaka yathArthajJAna sApekSa ja che pApanA akaraNaniyamanA vacanathI varNanIya evuM pApanA parihArarUpa vastu, tenA viSayaka yathArthajJAna sApekSa ja che. ane anyathAakaraNaniyamanuM varNana varNanIya vastu viSayaka yathArthajJAna sApekSa na svIkAravAmAM Ave to, tevA prakAranuM varNanaHzabdamAtrathI atyadarzanamAM karAyeluM varNana, samyam ja thAya. ane te rIte=varNanIya artha nirapekSa zabdamAtrathI akaraNaniyamanuM varNana acadarzanamAM samyam che tema svIkAravAmAM Ave te rIte, te darzanamAM paNa=jainadarzanathI anyadarzanamAM paNa, dharmanA sadbhAvano prasaMga che. ane e rIte =akaraNaniyamanA varNanamAtrathI atyadarzanamAM dharmano svIkAra karyo e rIte, kapilanI AgaLa "thoDo ahIM paNa dharma che, e prakAranA parivrAjaka darzanane AzrayIne
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 marIcinuM vacana usUtra na thAya. "ti' zabda "thiI karAyelA kathananI samApti mATe che. tene graMthakArazrI kahe che - te asat che 'thiI koIke kahyuM ke atyadarzanamAM akaraNaniyama nathI te asat che; kema ke tIrthAtarIyonuM paNa sadbhUta akaraNaniyamanA varNananuM zubhabhAvavizeSathI sApekSapaNuM hovAne kAraNe mArthAnusArIpaNAthI teomAM sAmAnya dharmanI siddhi che. ane teonuM atyadarzanavALAonuM tenuM zubhabhAvavizeSanuM sApekSapaNuM "A kAraNathI zubhabhAva vizeSane kAraNe akaraNaniyama svazAstramAM anya vaDe paNa varNana karAyuM che. e rIte tIrthAtarIyo vaDe kahevAyuM che e rIte, A akaraNaniyama, yukta nathI ema nahi." e prakAranA upadezapadanA vacanathI ja prasiddha che. ane tevA prakAranA jJAnAvaraNIya ane mohanIyatA kSayopazamathI jatitapaNArUpe svayaM ja kahevAyelo bhAvacAritranI prAptinA kAraNabhUta evA jJAnAvaraNIya ane mohanIyatA kSayopazamathI janitapaNArUpe avyo vaDe svayaM ja kahevAyelo, teono=atyadarzanavALAono, AvA prakArano zubhAdhyavasAyaHsvadarzananA bodhAtusAra sthUlathI pApanA akaraNanA pariNAmarUpa zubhAdhyavasAya, niranubaMdha zubha prakRtinuM hetupaNuM hovAthI="asAra evA puNyabaMdhanuM hetupaNuM hovAthI, anarthano hetu ja che." e pramANe para vaDe kahevuM yukta nathI=avyadarzanavALA bhAvajeta nathI e pramANe svIkAranArA evA para vaDe kahevuM yukta nathI; kema ke tirupadhi evA bhavabIjanA tyAganI IcchA viSayaka mArgAnusArI zubhAdhyavasAyanuM zubhAnubaMdhipuNyanA nimittapaNArUpe uktapaNuM che. yogabiMdu graMthanI aMdara apunabaMdhaka adhikAramAM te pUrvamAM kahyuM ke mArthAnusArI zubhALyavasAya zubhAnubaMdhipuNyanuM nimitta che te, kahevAyuM che. krodhAdi abAdhita, zAMta, udAtta, mahAzaya, zubhAnubaMdhi puNyane kAraNe viziSTamatithI saMgata evo AkaapunabaMdhaka jIva, AthI=viziSTamati saMgatapaNuM hovAthI, je pramANe suMdara evA kAMtAdi gata geyAdine bhogI vicAre che. te prakAre bhavabIjAdi viSayaka Uha kare che." AthI ja aputabaMdhakAdi jIvonA mArgAnusArI zubhASyavasAyanuM zubhAnubaMdhI puNyanuM nimitapaNuM che AthI ja, paranA akaraNaniyamanA varNanano hetu zubhabhAvavizeSa vajanI jema abhedya prazasta pariNAmano bheda che e pramANe upadezapada vRttimAM kahevAyuM che. A ja Ano paranA akaraNaniyamano, vizeSa che. je vizeSa dezanAnA pratisaMdhAna vagara paNa-sarvajJatA vacanarUpa syAdvAdanI je vizeSa dezanA che tenA pratisaMdhAna vagara paNa, tenA viSayamAM paryavasAyIpaNuM che=bhagavAne batAvelA munitA pApa akaraNanA viSayamAM paryavasAyIpaNuM che, AthI ja atyadarzanamAM svIkArAyelA akaraNaniyamano e ja vizeSa che ke bhagavAnanI dezanAnA pratisaMdhAna vagara paNa bhagavAne kahelA pApanA prakaraNamAM ja paryavasAyIpaNuM che AthI ja, mArgAnusArI evA paradarzanavALAone jaina abhimata prakArathI jIvAdino ananyupagama hovAthI nAstikapaNuM nathI; kema ke vipratipatti aMzamAM pakSapAtano parityAga hote chate=bhagavAnanA zAsanathI atyadarzanano je viparIta svIkArarUpa aMza che temAM mArgAnusArI jIvone anivartinIya pakSapAtano parityAga hote chate vastutaH tenA svIkAramAM paryavasAna che. ane AthI ja atyadarzanavALA paNa mArgAnusArI jIvone vipratipatti aMzamAM kadAgrahano parityAga che
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 267 AthI ja, zubhabhAva vizeSathI mArganusArI jIvonuM ja akaraNaniyamanuM varNana che. ane yadacchAthI praNayatamAM pravRtta evA arvAcInonuM svecchAnusAra zAstra racavAmAM pravRtta evA arvAcInonuM, pravAhapatitapaNAthI ghaNAkSaratyAya vaDe ja akaraNaniyamanuM varNana che. e pramANe vizeSa=bheda pharaka, jitavacana viSayaka paranA upanibaMdhanamAM paNa che. te A=pUrvamAM kahyuM ke mArgAnusArI jIvonuM zubhabhAvavizeSathI ane yadacchA praNayatamAM pravRtta evA jIvonuM dhuNAkSaratyAyathI akaraNaniyamanuM varNana che te A, dharmabiMdunI vRttimAM kahevAyuM che - "ane yadacchA praNayanamAM pravRtta evA rAgAdivALA paNa tIrthAtarIyomAM=svecchA pramANe zAstraracanA karavAmAM pravRtta ane svadarzana pratye baddha rAgavALA paNa tIrthAtarIyomAM, ghaNAkSaranA utkaraNanA vyavahArathI kyAMka kaMIka je aviruddha paNa vacana prApta thAya che arthAt mArgAnusArI buddhivALA prANImAM kvacit kaMIka je aviruddha paNa vacana prApta thAya che te paNa te aviruddha vacana paNa, jinapraNIta ja che; kema ke tenuM te aviruddha vacananuM, tabUlapaNuM che-jinavacananuM mUlapaNuM che." ti' zabda dharmabiMdunI vRttinA kathananI samApti mATe che. AnA dvArA pUrvamAM dharmabiMdunuM uddharaNa ApyuM tenA dvArA, "ghaNAkSaratyAyathI jainamatanA vastunA varNanane anusaranAra varNana anyatIrthikomAM thAya ja che. e pramANe pravacanamAM pratIta che. ethI teonuM akaraNaniyama vacana AkRti mAtra ja che atyadarzananA akaraNaliyama vacata zabdathI kathana mAtra che, aMtaraMga pariNAmathI pApanA akaraNarUpa nathI. e apAsta che."; kema ke mArthAnusArI dRSTithIebhAvamArganI prAptinuM kAraNa bane tevI nirmaLa dRSTithI, tenA varNananuM pApanA akaraNanA niyamanA varNananuM, ghuNAkSarathI vilakSaNapaNuM che=dhuNAkSaratyAyathI je pApa akaraNaniyamanuM varNana che tenAthI vilakSaNa evI aMtaraMga nirmaLa pariNatithI akaraNaniyamanuM varNana che. ahIM prazna thAya ke anyadarzanamAM jeo ghuNAkSarathI pApanA akaraNanuM kathana kare che, tenA sadaza ja mArgAnusArI dRSTivALA paNa pApanA akaraNanuM kathana kare che. tethI teomAM ghuNAkSaranyAyathI vilakSaNapaNuM kema che ? temAM hetu kahe che - odhika yogadaSTi hovAne kAraNeaoghadRSTithI saMvalita evI prathamanI cAra dRSTimAMthI koIka dRSTi hovAne kAraNe, savizeSAvagArisamyaktano abhAva hovA chatAM paNa sAmAnya dharmanA pradarzanano avirodha che=mokSane anukUla evA sAmAnya dharmanA pradarzanarUpa akaraNaniyamanuM teonuM kathana che. ane sAmAnya dharmanI sattA teomAM acadarzanamAM "vIddhavirAma ghArmiveganasthApi" e pramANe kahetAM upadezapadanI vRttikAranA vacanathI ja vyakti pratIta thAya che atyadarzanamAM samyakta nahi hovA chatAM sAmAnya dharmanI sattA che e siddha thAya che. Ama hote chate=avyadarzananA mArgAnusArI jIvomAM sAmAnya dharmanI sattA che ema pUrvamAM sthApana karyuM ema hote chate, "manAm ahIM paNa parivrAjakapaNAmAM paNa, dharma che." e prakAranA marIcikA vacananuM usUtra na thAya, e pramANe vaLI asamIkSita kathana
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 che e pramANe pUrvapakSanuM avicArita kathA che; kema ke svataMtra pramANa pratipattinA anubaMdhI viSayapaNAthI anyadarzanamAM thoDA paNa dharmano abhAva hovAthI tadvacananuM usUtrapaNuM che marIcitA vacananuM usUtrapaNuM che. kema manAgU dharmanuM utsutravacana che ? te spaSTa karavA arthe hetu kahe che - tadravRtti sAmAnya dharmamAM paNa parivrAjaka veSamAM vRtti evA sAmAnya dharmamAM paNa bhagavAnanA vacananuM ja svataMtra pramANapaNuM che. athavAthI maricinuM vacana usUtra kema che ? te anya rIte spaSTa karatAM kahe che - kapilanuM bALapaNuM hovAthI acaliMga ja anyadarzanapaNAthI tenA vaDe pratIta thayuM ane tyAM anyaliMgamAM svanirUpita kAraNatAvizeSathI=anyaliMga nirUpita dharmatI kAraNatA vizeSathI koI paNa dharma nathI, ethI bhAvaasatyapaNuM hovAthI tenA marIcitA, vacananuM usUtrapaNuM avyAghAta ja che. e pramANe yathAtaMtrayathAgama, vibhAvana karavuM. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke anyadarzanamAM paNa je akaraNaniyamAdinAM vacano che te jinavacanAnusAra hovAthI teonI avajJA karaNamAM bhagavAnanI avajJAno prasaMga che. tyAM koIka kahe che - jainone akaraNaniyamano parihAra che. arthAt jainadarzanamAM akaraNaniyama nathI. evI zaMkAnA nirAsa mATe ja tIrthAtarIyoe je akaraNaniyamanuM varNana karyuM che. tene je jaina zAstrakAroe grahaNa karIne varNana karyuM che. paraMtu anyadarzanamAM akaraNaniyama nathI. kema anyadarzanamAM akaraNaniyama nathI ? te spaSTa karatAM kahe che - koI paNa vastunuM varNana varNanIya vastu viSayaka yathArtha jJAna sApekSa hoya to ja te varNana kahevAya. ane anyadarzanamAM akaraNaniyama zabdano upayoga karyo che. paraMtu te zabdathI vAcya kriyA pApanA akaraNarUpa nathI. mATe anyadarzanamAM rahelA koIpaNa mahAtmAo te te darzanane anusarIne potAnI kriyA karatA hoya ane mAne ke ame pApa akaraNanI kriyA karIe chIe, paraMtu te pApa-akaraNanI kriyA nathI te prakArano pUrvapakSano Azaya che. jo tevuM na mAno to paramArthathI pApanA sparza vagaranI evI teonI kriyA nahIM hovA chatAM potAnI yathAtathA kriyAne teo pApa akaraNaniyama kahe to tene paNa samyagu kriyA che tema mAnavuM paDe. ane tema svIkArIe to te darzananI kriyA karanArA jIvomAM paNa dharmano sadbhAva prApta thAya. ane anyadarzanamAM dharmano sadbhAva svIkArIe to kapilanI AgaLa marIcie kahela ke parivrAjaka darzanamAM kaMIka dharma che te vacana usUtra che ema zAstrakAro kahe che te saMgata thAya nahi. mATe anyadarzanamAM paramArthathI pApAkaraNaniyamarUpa dharma nathI. tethI anyadarzanamAM rahelA che te darzananI kriyA karanArAone mArgAnusArI svIkArIne dezArAdhaka che tema kahI zakAya nahi e prakArano pUrvapakSano Azaya che. tene graMthakArazrI kahe che - tAruM A vacana saMgata nathI.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 269 kema saMgata nathI ? te batAvatAM kahe che - bhagavAnanA zAsanane pAmelA susAdhuo traNa guptipUrvaka je tapa-saMyamanI kriyA kare che, te kriyAo aMtaraMga rIte kSamAdibhAvone anukULa yatnarUpa hovAthI pApanA akaraNarUpa che. ane tevA zubhabhAva vizeSa sApekSa evuM akaraNaniyamanuM varNana anyadarzanavALA kare che. tethI te prakAranA akaraNaniyamanuM pAlana karIne teo mArgAnusArIbhAvavALA hovAthI teomAM sAmAnya dharmanI siddhi che. Azaya e che ke muniono pApaakaraNaniyama jinavacanAnusAra hovAthI sAkSAt mokSa sAthe ke mokSanA kAraNabhUta evA yoganirodha sAthe eka kAraNapaNAthI saMbaddha che. tethI tevA mahAtmAo saMyamanA baLathI asaMgabhAvane abhimukha jAya che. je asaMgabhAva prakarSane pAmIne vItarAgatAnuM kAraNa che. evA asaMgabhAvane ja anyadarzanavALA paNa akaraNaniyamarUpe svIkAre che. anyadarzanamAM paNa jeo mokSanA arthI che teo sarvathA saMga vagaranA pariNAmane ja akaraNaniyamarUpe svIkAre che ane tadarthe svadarzananA saMyamanA AcAro pALe che. Ama chatAM syAdvAda dRSTinA marmane nahIM pAmelA che te darzana anusAra ekAMtavAdane svIkAranAra anyadarzanakAro paNa mokSanA arthI hovAthI ekAMtavAdamAM anivartanIya asadgahavALA nathI. tethI sAmagrIne pAmIne syAdvAdanI dRSTine pAme tevA che. tethI samyaktanI aprAptine kAraNe teonA pApAkaraNaniyamanA pariNAmamAM sAmAnya dharmanI siddhi che. muni jevA zubhabhAva vizeSanI siddhi nathI topaNa teono te pApaakaraNaniyama paraMparAe to munibhAvanuM kAraNa che, mATe teomAM sarvathA dharma nathI tema kahI zakAya nahi. A kathanane ja spaSTa karavA arthe TIkAkAra kahe che ke munio je pApaakaraNaniyamanuM pAlana kare che te jinavacanAnusAra subhaTanI jema mohanA unmelananuM kAraNa bane tevA prakAranA jJAnAvaraNIya ane mohanIyanA kSayopazamathI janita che. ane te svarUpe svayaM ja bhagavAna vaDe kahevAyelo pApanA akaraNano niyama anyadarzanavALAonA sAmAnya prakAranA zubha adhyavasAyarUpa che. Ama chatAM pUrvapakSI kahe ke anyadarzanavALA yogIo vaDe karAtI akaraNaniyamanI pravRtti viveka vagaranI hovAthI niranubaMdha zubha prakRtino hetu che. arthAt asAra evA tuccha puNyabaMdhanuM kAraNa che. mATe saMsAranA paribhramaNarUpa anarthano hetu che. Ama kahIne teomAM leza paNa mokSamArganuM ArAdhakapaNuM nathI tema pUrvapakSI sthApana kare che te yukta nathI; kema ke anyadarzanamAM paNa je bhadrakaprakRtivALA che, teomAM kadAgraha nathI tethI bhavanA kAraNabhUta je saMgano pariNAma che tenA tyAganI icchAvALA mArgAnusArI jIvo che teo zubhabhAvavALA che. tethI teo yoganI prathamanI cAra dRSTi sudhImAM varte che. tenA kAraNe te te darzananI kadAgraha vagaranI karAyelI akaraNaniyamanI pravRttithI mokSanuM kAraNa bane tevA zubhAnubaMdhI puNyane bAMdhe che. AthI ja yogabiMdumAM kahyuM ke anyadarzanamAM rahelA paNa apunabaMdhaka jIvo krodhAdithI abAdhita, zAMta prakRtivALA, udAtta mahAzayavALA che arthAt potAnI bhUmikAthI upara-uparanI bhUmikAmAM javA yatna kare tevA udAtta mahAzayavALA che. vaLI zubhAnubaMdhI puNya hovAne kAraNe tattvane jonArI viziSTamatithI yukta che. ane tenA kAraNe prAyaH karIne teo bhavanA
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 kAraNono ane mokSanA kAraNono samyapha Uha kare che. tethI teomAM pApano akaraNaniyama nathI tema kahIne teo dezArAdhaka nathI ema je pUrvapakSI kahe che te vacana saMgata nathI. AnI ja puSTi karavA arthe graMthakArazrI kahe che ke vajanI jema abhedya evA zubhabhAvavizeSarUpa je prazasta pariNAma che te munione che ane tevA zubhabhAvavizeSano hetu anyadarzanamAM batAvAyelA akaraNanA niyamanuM varNana che. tethI te varNanane sAMbhaLIne anyadarzanavALA je akaraNanA niyamanuM pAlana kare che te paraMparAe munibhAvanuM kAraNa che. vaLI, anyadarzananA yogIono akaraNaniyama mArgAnusArI bhAvarUpa kema che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - A ja teono vizeSa che ke bhagavAnanI vizeSadezanAnA pratisaMdhAna vagara paNa bhagavAnanA kahelA akaraNaniyamamAM teonA akaraNaniyamanuM paryavasAnapaNuM che. Azaya e che ke bhagavAnanA zAsanane pAmelA yogIo zAstrAbhyAsa karIne sarva nayonI dRSTithI pariSkRta mativALA thAya che. tethI bhagavAnanI vizeSa dezanAnA pratisaMdhAnapUrvaka asaMgabhAvamAM javA yatna kare che. tethI teomAM tattvanA svIkAra pratye parama madhyasthabhAva varte che ane jagatanA sarvabhAva pratye paNa parama madhyasthabhAva varte che. tenA kAraNe saMsAramAM kyAMya saMga rAkhyA vagara AtmAnA zuddha bhAvamAM saMgane dhAraNa karanArA che. tethI bhagavAnanA zAsananA paramArthane pAmelA munio sarvathA pApanA akaraNanA pariNAmavALA che. vaLI anyadarzanamAM paNa je mArgAnusArI buddhivALA jIvo che teone bhagavAnanI vizeSa dezanA prApta thayelI nathI tethI vizeSa dezanAnA pratisaMdhAna vagara paNa te-te darzananA koIka eka nayathI vAsita hovA chatAM kadAgraha vagara bhavanuM svarUpa ane mokSanuM svarUpa samyagu samAlocana karanArA che. tethI teone paNa sarva saMga vagaranI avasthA ja mokSanuM kAraNa dekhAya che. chatAM ekAMtavAdano kaMIka pakSapAta che. tethI samyaktanI prApti thaI nathI topaNa teonI mArgAnusArI prajJAne kAraNe te ekAMtavAdano pakSapAta zithilamUlavALo che ane mokSanA kAraNabhUta asaMgabhAva pratyeno pakSapAta balavAna che. te pakSapAtapUrvaka tete darzananI pApAkaraNanI pravRtti dvArA paNa teo bhagavAne kahelA akaraNaniyamanA viSayane abhimukha ja janArA che. AthI ja 1500 tApaso mokSanA atyaMta arthI hatA ane mithyAtvanI bhUmikAmAM hatA chatAM kadAgraha vagaranA hovAthI gautamasvAmIne pAmIne bhagavAne kahelA bhAvacAritranA pariNAmarUpa pApa akaraNanA pariNAmane zIdhra pAmyA. vaLI anyadarzanavALA jIvomAM mArgAnusArI bhAva che tenI puSTi karavA arthe kahe che - keTalAka kahe che ke bhagavAne kahelAM jIvAdi nava tattvo anyadarzanavALA svIkAratA nathI mATe teo nAstika che. teonuM te vacana anyadarzananA kadAgrahI ekAMtavAdIone AzrayIne saMgata che. paraMtuM jeo mArgAnusArI che teone nAstika kahI zakAya nahi; kema ke anyadarzananA te te nayanA kathanamAM je paraspara viparIta aMzarUpa svIkAra che temAM teone anivartanIya pakSapAta nathI. paraMtu ucita upadezanI sAmagrI maLe to teno parityAga kare tema che. tethI paramArthathI tenA svIkAramAM ja teonI ruci paryavasAna pAme che. AthI ja anyadarzananA mArgAnusArI jIvo saMsAranA ucchedanA upAyone ane saMsAranA paribhramaNanA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 271 upAyone svaprajJAnusAra Uha karIne tattva pratyeno pakSapAta dhAraNa kare che. tethI bhavanuM kAraNa Azrava teone heya jaNAya che ane mokSanuM kAraNa saMvara teone upAdeya jaNAya che. chatAM je je aMzamAM bodha nathI tyAM sthUlathI AzravanA tyAganI ane saMvaranA sevananI ruci che. tethI arthathI teo nave tattvane svIkAre che mATe teone nAstika kahI zakAya nahi. AnAthI e prApta thAya ke jema anyadarzanavALA jIvo nave tattvono jinavacanAnusAra bodha dharAvatA nathI topaNa tenA svIkAranA abhimukha pariNAmavALA hovAthI nAstika nathI, tema ja anyadarzanavALA jIvo jinavacanAnusAra pApAkaraNanA bodhavALA nathI to paNa tenA svIkAranA abhimukha pariNAmavALA hovAthI teomAM sAmAnya dharmarUpa pApAkaraNano niyama che mATe teone dezArAdhaka svIkAravA joIe. AnI ja puSTi karavA arthe kahe che - AthI ja zubhabhAvavizeSathI akaraNaniyamanuM varNana mArgAnusArI jIvone ja che ane yadacchAthI racavAmAM pravRtta arvAcInone pravAhapatitapaNAthI ghuNAkSaranyAyathI akaraNaniyamanuM varNana che. joke A baMnenuM varNana jevuM jinavacanamAM akaraNaniyamanuM varNana che tatsadaza che. topaNa mArgAnusArI jIvonuM ane svamati anusAra bolanArA jIvonA te akaraNaniyamanA varNanamAM bheda che. Azaya e che ke mArgAnusArI jIvo mokSanA arthI che ane tenA upAyarUpe saMsAranA sarva bhAvo pratye saMga na karavo te pApanA akaraNano niyama che tema kahe che. sarvajJanA zAsanamAM paNa saMsAranA sarva saMgathI para thavArUpa zubhabhAvavizeSathI pApanA akaraNaniyamanuM varNana che. topaNa jaina zAsananA varNana karanArA RSio sarva nayathI vizuddha evA pApanA akaraNaniyamane svIkAre che. tethI teo akaraNaniyamano pariNAma asaMgabhAvavALA apramatta munione saMbhave ane mArgAnusArI anyadarzanavALA jIvo sUkSma bodhavALA nahIM hovAthI tathA eka nayanI dRSTithI vAsita hovAthI asaMgabhAvarUpa je pApaakaraNaniyama kahe che te paNa pahelI cAra dRSTi sudhInA nirlepa muniomAM saMbhave. ane svamati anusAra zAstra racavAmAM pravRtta evA arvAcIno sva-sva matanA AgrahI hovAthI je pApa akaraNaniyamanuM kathana kare che te svadarzanonA pravAhamAM patitapaNAthI prApta thayelA akaraNaniyamane ghuNAkSaranyAyathI grahaNa kare che. paraMtu teo je asaMgabhAvarUpa pApanA akaraNaniyamane kahe che, chatAM svAgrahathI dUSitamativALA hovAthI teomAM pApanA akaraNaniyamano pariNAma nathI. paraMtu abhavyAdi jIvo jema bAhyathI pApanA akaraNaniyamane sevIne utkRSTathI navamAM raiveyaka sudhI jAya che, chatAM paNa teono pApakaraNaniyama leza paNa mokSanuM kAraNa nathI. tevuM yaddacchApraNayanapravRtta arvAcInono pApaakaraNaniyama che; kema ke asadgahane kAraNe gADha mithyAtvano udaya varte che. A kathanathI e phalita thAya ke anyadarzanamAM paNa jeo mArgAnusArI dRSTithI akaraNaniyamanuM varNana kare che te varNana ghuNAkSaranyAyathI akaraNaniyamanA varNanathI vilakSaNa che; kema ke anyadarzanamAM rahelA mArgAnusArI jIvone sarvanayanI dRSTithI vizeSane avagAhana karanAra samyakta nahIM hovA chatAM audhika yogadRSTi che. arthAt pahelI cAra dRSTimAM rahelA hovAthI yogadaSTi che ane pahelI cAra dRSTimAM viparyAsa
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 hovAthI oghadRSTi che. tethI audhika yogadRSTithI teonA akaraNaniyamanA varNanamAM sAmAnyadharmanA pradarzanano avirodha che. vaLI, jeo mArgAnusArI nathI ane sva-sva darzanamAM baddhAgrahavALA che. Ama chatAM ghuNAkSaranyAyathI teo pApa akaraNaniyamanuM varNana kare che. teonA pApa akaraNaniyamanA varNanamAM mAtra oghadRSTi ja che. yogadRSTi nathI. tethI teonuM akaraNaniyamanuM varNana AkRti mAtra ja che. paramArthathI zubhAnubaMdhIpuNyanuM kAraNa nathI. mATe teonA aka2NaniyamamAM sAmAnya dharma paNa nathI. vaLI, anyadarzanamAM paNa sAmAnya dharmanI sattA che e vacana upadezapadanI vRttikA2nA vacanathI siddha thAya che; kema ke upadezapadanA vRttikAre kahyuM che ke anyadarzanamAM rahelA akaraNaniyamAdimAM dharma nathI e prakAranuM dveSanuM vacana bauddhAdi sAmAnya dhArmikajanano paNa mUDhabhAvarUpa che mATe je bauddhAdi sAmAnya dhArmika che teo paNa anyadarzananA akaraNaniyamAdimAM pradveSa karatA nathI. tethI jaNAya che ke tevA bauddhAdi sAmAnya dhArmika jano koIpaNa darzanamAM potAne abhimata pApane anya zabdathI pApa kahetA hoya ane tenI nivRttino upadeza ApatA hoya te vacana pratye sAmAnya dhArmikajanane pradveSa thato nathI, paraMtu pakSapAta thAya che. mATe tattvanA pakSapAtarUpa sAmAnya dharmanI sattA anyadarzanavALA mArgAnusArI jIvomAM che tema phalita thAya che. pUrvamAM 'zrvivA'thI je pakSa batAvyo temAM pUrvapakSIe kahela ke anyadarzanamAM paramArthathI akaraNaniyama nathI, paraMtu zabdamAtrarUpa akaraNaniyama che, mATe tevA akaraNaniyamane sevanArA bAlatapasvIne dezArAdhaka kahI zakAya nahi. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrIe atyAra sudhI aneka zAstronAM vacanothI anyadarzanamAM paNa sAmAnya dharmano sadbhAva che tema sthApana karIne mArgAnusArI evA anyadarzanavALA jIvomAM dezA2AdhakapaNuM che tema sthApana karyuM. vaLI pUrvapakSIe kahela jo anyadarzanamAM dharmano sadbhAva svIkArazo to kapilanI AgaLa marIcie kahela ke 'thoDo ahIM paNa dharma che.' te vacana utsUtra kahI zakAze nahIM. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - anyadarzanamAM svataMtrapramANathI pratipattinA anubaMdhiviSayapaNAthI thoDo paNa dharma nathI. paraMtu temanAmAM vartatA sAmAnya dharmamAM paNa bhagavAnanA vacananuM ja svataMtra pramANapaNuM che. Azaya e che ke dharma pratyakSano viSaya nathI, anumAnano viSaya nathI paraMtu sarvajJanA jJAnano viSaya che. sarvajJa kevaLajJAnathI 'kaI ucita pravRtti mokSanuM kAraNa che ?' teno nirNaya karIne upadeza Ape che. tethI bhagavAnanuM vacana dharmanA viSayamAM svataMtra pramANa che. vaLI te bhagavAnanuM vacana svIkArIne dharmanI pravRtti ka2vAmAM Ave to te dharmapravRtti uttarottaranA dharmanI prAptinuM kAraNa bane tevI sAnubaMdhI hoya che. mATe te vacanAnusAra karAyelI dharmanI pravRtti pUrNa dharmanI prAptinuM kAraNa bane che tevI sAnubaMdha dharmanI pravRttinuM varNana anyadarzanamAM nathI. mATe anyadarzanamAM thoDo paNa dharmano bhAva nathI, tethI tevA dharmane dharmarUpe kahevo te utsUtrarUpa che.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 273 tethI e prApta thAya ke jinavacanAnusAra karAyelI samyagdaSTinI ke dezaviratidharanI karAyelI dharmanI pravRttimAM thoDo dharma che tema kahI zakAya; kema ke te dharma uttarottara vRddhi pAmIne pUrNa dharmamAM vizrAnta thAya che. jinavacanAnusAra sarvaviratimAM jeo udyama kare che temAM pUrNa dharma che paraMtu thoDo dharma che tema kahI zakAya nahi; kema ke sarvaviratidhara sAdhu potAnA mana-vacana-kAyArUpa traNe yogonA pUrNa sAmarthyathI dharma seve che je prakarSane pAmIne yoganirodhakALamAM pUrNa dharmamAM vizrAnta thAya che. vaLI anyadarzanamAM mArgAnusArI jIvo je sAmAnya dharmanuM sevana kare che temAM bhagavAnanA vacananuM ja svataMtra pramANapaNuM che; kema ke teo paNa bhagavAne kahelA vacanAnusAra asagrahano tyAga karIne nirmaLa buddhithI saMsAranAM kAraNono ane mokSanAM kAraNono Uha kare che. phakta teone sarvavizeSane batAvanArA bhagavAnanAM vacano prApta thayAM nathI, paraMtu bhagavAne batAvelI koIka eka naya dRSTithI teo te prakAranI mArgAnusA2I buddhivALA thayA che. tethI teonA sAmAnyadharmamAM paNa svataMtra pramANa bhagavAnanuM vacana ja che, teonuM darzana nathI. mATe te darzanamAM thoDo dharma che tema kahI zakAya nahIM, paraMtu te darzanamAM rahelA madhyastha puruSo kadAgraha vagara je ucita yama-niyama seve che te jinavacanAnusAra che. tethI temAM dharma che tema kahI zakAya. AthI ja yogadRSTi samuccaya graMthamAM kahyuM ke sAMkhyadarzanavALA AtmAne je rIte kUTanitya mAne che te vacanAnusAra yogamArganI pravRtti karanArA te darzananA yogIo vicAre che ke ApaNo AtmA A bhava pUrato nathI paraMtu zAzvata che. mATe zAzvata AtmAnA hita arthe pUrNa puruSanI upAsanA karavI joIe. bhavanuM kAraNa je pradhAna arthAt prakRti che teno nAza karavAthI saMsAranI viDaMbanA dUra thAya che ane mokSanI prApti thAya che. AtmA ekAMtanitya che e bAbatamAM nivartana na pAme te prakAre kadAgraha vagara eka nayanI dRSTithI tattvanA rAgI puruSo je kapiladarzananA yogamArgane seve che te kapilane pUrNa puruSa mAnIne sevatA hoya topaNa sarvajJanA ja upAsaka che. mATe teomAM vartato sAmAnya dharma paNa bhagavAnanA vacanAnusAra hovAthI dharmarUpa bane che; kema ke sAmagrIne pAmIne anya nayano paNa svIkAra thAya tevI madhyasthadRSTi teomAM varte che. tethI teonA sevAtA dharmamAM paNa bhagavAnanuM vacanAnusAra kaMIka ucita pravRtti che tene AzrayIne te pravRtti pramANa che. athavA marIcinuM vacana utsUtra kema che ? tenuM samAdhAna graMthakArazrI anya rIte kare che kapila bAla hovAthI anya liMgane ja te anyadarzanarUpe mAne che ane te liMgamAM svanirUpitakAraNatAvizeSathI koI dharma nathI, chatAM marIcie tyAM dharma che tema kahyuM te bhAvaasatyarUpa che. mATe marIcinuM vacana utsUtrarUpa che. Azaya e che ke bAlajIvo bAhya AcaraNArUpa liMgane ja dharma mAne che. kapila bAla hovAthI saMnyAsInA liMgane ane saMnyAsInI te te AcaraNAne ja dharmarUpe mAne che. marIcie parivrAjakanA vezanI kalpanA karatI vakhate vicAreluM ke sAdhu karmabaMdhanA kAraNabhUta manadaMDa-vacanadaMDa-kAyadaMDathI virata che ane huM
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 tevo virata nathI jenA pratIkarUpe teNe tridaMDanA vezanI kalpanA karela. tethI te vezathI athavA te vezamAM karAtI AcaraNAthI nirUpitakAraNatAvizeSathI te vezamAM ane te vezamAM karAtI AcaraNAmAM koI dharma nathI; kema ke te vezamAM ane te vezamAM karAtI AcaraNAmAM traNa daMDanI avirati hovAthI temAM dharma che tema kahI zakAya nahIM, chatAM marIcie tema kahyuM te adharmamAM dharma kahevAnA pariNAmarUpa hovAthI bhAvathI asatya che, tethI marIcinA vacanamAM usUtrapaNuM che. jema sAvadyAcArye kaheluM ke bhagavAnanuM vacana syAdvAdamaya che tethI ekAMta grahaNa karavo nahi te vacana, vacanarUpe satya che. tema marIcinuM vacana paNa tenA parivrAjaka liMgamAM thoDoka dharma che te vacana, vacanarUpe satya che; topaNa jema sAvadhAcArye potAnA pramAdasevananA sthAnamAM anekAMtano bodha karAvavA arthe kaheluM vacana bhAvathI asatya che tema parivrAjaka vezamAM dharma nathI tenI abhivyaktirUpe kalpAyela tridaMDI vezamAM dharmabuddhi karAvavAnA AzayathI kahevAyeluM marIcinuM vacana bhAvathI asatya che, mATe utsutra che. TI : athaivamanyadarzane kvacitsatyatvaM kvaciccA'satyatvamiti mizratvaM syAd natvekAntamithyAtvaM, na caivamiSyate, tasyaikAntamithyArUpasyaivAbhyupagamAt / taduktaM dazavaikAlikaniyuktau (a. 7) - sammadiTThI u suaMmi aNuvautto aheuaM ceva / jaM bhAsai sA mosA micchadiTThI viya tahevatti / / etavRttiryathA - 'samyagdRSTireva zrute Agame'nupayuktaH pramAdAdyatkiMcidahetukaM caiva yuktivikalaM caiva yad bhASate tantubhyaH paTa eva bhavatItyevamAdi sA mRSA, vijJAnAderapi tata eva bhAvAditi mithyAdRSTirapi tathaivetyupayukto'nupayukto vA yadbhASate sA mRSaiva ghuNAkSaranyAyena saMvAde'pi 'sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat' iti gAthArthaH, iti cet? na, abhiniviSTaM pratyanyadarzanasya sarvasyaiva phalato-'prAmANyAt, mArgAnusAriNaM prati ca sundaravacanasya jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAnyadarzana-syaikAntamithyAtvatAdavasthyAt / kazcittu dRDhadRSTirAgaviluptabuddhiH pAtaJjalAdigatAkaraNaniyamAdivAkyAnAM jinavacanamUlatvamanabhimanyamAnaH 'savvappavAyamUlaM....' ityAdhupadezapada (694) gAthAyAmimAmanupapattimudbhAvayati'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgam' ityatrapravAdA nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca grAhyAH, tatra zubhA jIvarakSAdyabhiprAyaghaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNAH, teSAM ca mUlaM dvAdazAGgaM zrIvIravacanodabodhitazrIsudharmasvAmisaMbandhi na bhavati, azubhAnAmapi pravAdAnAM pravRtterjinavacanamUlakatvaprasaktyA zubhAnAmivopAdeyatA syAditi / te ca pravAdAH zubhAzubharUpA api saMkhyayA vacanasaMkhyAkAH / taduktaM - 'jAvaiA vayaNapahA (tAvaiyA ceva huMti nayavAyA)' ityAdi, teSAM pravRtti
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ranAdipravAhapatitA kathaM jinavacanamUlikA saMbhavati? pratyakSabAdhAt / kiJca teSAM sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyupagame 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmapyavajJAkaraNe tathAtvApattiriti etadanyabhAvaM kalpayati-dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTaM zrutajJAnaM kevalajJAnadivAkarasya prakAzabhUtaM kevalajJAnamiva pratyAtmavartitvAdadhikaraNabhedena bhinnamapi svarUpato na bhinnaM, kintu kevalajJAnamivaikameva, tulyaviSayakatvAt tulyasaMbandhittvAcca, udayamadhikRtya tu svarUpato'pi bhitrameva, tatkAraNasya kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt, zrutajJAnodayasya ca kSAyopazamikatvAt, te ca pravAdA nijanijadvAdazAGgamUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlakA evocyante / yathA nAnAjalasaMbhUtAnyapi kamalAni sAmAnyato jalajAnyeva, ata eva sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgameveti sAmAnyato'bhihitaM, sarvasyApi dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena sarvAkSarasaMnipAtAtmakatvAt, pravAdA apyakSarAtmakA eva, ata eva dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM ratnAkarasyeva tasyApyanekajAtIyazubhAzubhanayalakSaNavastUnAmAzrayatvAt / paraM mithyAdRzAM yadvAdazAGgaM tatsvarUpata eva sarvanayAtmakaM, sattAmAtravarttitvAt, na punaH phalato'pi, kasyApi mithyAdRzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAt, mithyAdRSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAMzakSayopazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavati / yaduktaM (SaDdarzanasamuccayavRtti) - jayati vijitarAgaH (kevalAlokazAlI, surapatikRtasevaH zrImahAvIradevaH / yadasamasamayAbdhezcArugAmbhIryabhAjaH, sakalanayasamUhA bindubhAvaM bhajante / / ) ityAdi / samyagdRzAM tu keSAMcitsaMyatAnAM phalato'pi dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatvaM, sarvAMzakSayopazamasya saMbhavAd, ata eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtinaH pravacane bhaNitAH, paraM teSAM saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGgaM zubhanayAtmakatvenaiva pariNamati, sAvadyanayaviSayakAnujJAdivacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasaMbaMdhino bindava iti bhrAntirapi nirastA, 'SaTzatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani' ityAdipravAdAnAmapi jainAgamamUlakatvApattyA saMyatAnAM sAvadyabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsarvAMzakSayopazamasamutthadvAdazAGgalakSaNasamudrasya purastAdanyatirthikAbhimatapravAdAH samuditA api bindUpamA ityartho yuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH syAt, avayavA'vayavinorupamAnopameyabhAvena varNane nijAvayavApekSayA mahattve'pyavayavino gauravAbhAvAd, na hyaGguSTho hastAvayavabhAvaM bhajante iti hastasya stutiH saMbhavati / kiJca samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaGgataM, samudraprabhavA hi velAkalloloAdayo bhavanti, na punarbindavaH, teSAM cotpapattirmeghAd hastavastrAdivyApArAdvA syAditi sarvAnubhavasiddham, anyathA samudrAnirgatabindubhiH samudrasya nyUnatvApattyA tasya gAMbhIryahAniH syAd, ityevaM sthite vRttivyAkhyAnasaGgatiriyam
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 yad=yasmAt kAraNAd dvAdazAGgaM ratnAkaropamayA zubhAzubhasarvapravAdamUlaM, tasmAtkAraNAtsvarUpataH phalatazca yAvatsundaramAtmaniSThAkaraNaniyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattasmin dvAdazAGge, evakAro gamyaH, dvAdazAGga eva samavatAraNIyaM tatra varttata evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tadvyApakabhUtasya sarvasundarAtmakatvasyAvazyaMbhAvAt paraM samyagdRzAM yAvatsundaraM tAvatsarvamapi dvAdazAGgamUlakamuditaM bhavati, phalato'pi zubhatvAt, tadArAdhanavidhiparijJAnAcca tacca sAnubandhapuNyaprakRtihetu:, mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'zubhatvameva iti viruddhasvarUpapariNatayorubhayoH samyagmithyAdRzorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNaniyamasyAvajJayA jinAvajJA syAt, sA cAnantasaMsAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAGgaM svarUpataH zubhamapi manuSyatvaM saMyatajanasya phalato'pi zubhameva, mokSaprAptiparyantaM sugatihetutvAt, tadeva manuSyatvaM vyAdhAdeH phalato'zubhameva, jIvaghAtAdyasaMyamahetutvena durgatihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi manuSyatvayostulyatayA bhanaM saMyatajanamanuSyatvasyAvajJayA jinAvajJaiva, jinenaiva bhedenAbhidhAnAt dRzyate ca loke'pi lakSaNopetatadanupetayormaNyostulyatayA bhaNane lakSaNopetamaNeravajJayA tatparIkSakasyAvajJaiveti / 206 TIkArya : athaivamanyadarzane , tatvarIkSasyAvazaiveti / 'gatha'thI pUrvapakSI kahe che - A rIte=pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke atyadarzanamAM paNa sAmAnya dharma che e rIte, anyadarzanamAM koIka sthAnamAM satyapaNuM che, koIka sthAnamAM asatyapaNuM che. arthAt je sthAnamAM dharmapaNuM che te sthAnamAM satyapaNuM che, ane je sthAnamAM dharmapaNuM nathI tyAM dharmapaNuM svIkAre che mATe asatyapaNuM che. tethI mizrapaNuM thAya paraMtu ekAMta mithyAtvapaNuM na thAya. ane e pramANe=anyadarzanamAM ekAMta mithyAtva nathI e pramANe, icchAtuM nathI; kema ke ekAMta mithyArUpa ja tene=anyadarzananA dharmane, svIkArela che. dazavaikAlika niryuktimAM te=anyadarzananA dharmane ekAMta mithyAtvarUpa kahyuM te, kahevAyuM che - "samyagdaSTi ja zrutamAM anupayukta ahetuka je bole che te mRSA che=mRSAvacana che, mithyAdRSTi paNa te pramANe ja=upayuktAnupayukta je kAMI bole che te sarva te pramANe ja che arthAt mRkhA ja che." AnI vRtti=dazavaikAlikaniyuktinI vRtti 'yathA'thI batAve che "samyagdaSTi zrutamAM=AgamamAM, pramAdathI anupayukta je kaMI ahetuka ane yuktivikala je bole che te mRSA ja che, ema anvaya che. - samyagdaSTi AgamamAM anupayukta yukti vikala zuM bole che ? te batAve che - taMtuothI paTa ja thAya che vigere yuktivikala bole che te mRSA che; kema ke tenAthI ja=taMtuothI ja, vijJAnAdino paNa bhAva che. e rIte mithyAdRSTi paNa tevo ja che=upayukta ke anupayukta je bole che te mRSA ja bole che; kema ke
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 277 ke ghuNAkSaranyAyathI saMvAdamAM paNa=mithyAdRSTinuM koIka vacana yathArtha hovA chatAM paNa, 'sa-asadno avizeSa hovAne kAraNe yadaicchA upalabdhi che, unmattanI jema' e pramANe dazavaikAlika niryuktinI gAthAno artha che." e pramANe='graMtha'thI je pUrvapakSIe kahyuM e pramANe, jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tevuM kathana barAbara nathI; kema ke abhitiviSTa pratye anyadarzananA sarvanuM ja=anyadarzananA sarva vacananuM ja, lathI apramANapaNuM che. ane mArgAnusArI pratye suMdara vacananuM jainavacanamAM paryavasitapaNuM hovAne kAraNe avaziSTa evA anyadarzananuM=suMdara vacanathI avaziSTa evA atyadarzananA vacananuM, ekAMta mithyAtva tAdava che. vaLI, koIka dRDha dRSTirAgathI vilupta buddhivALo pAtaMjalAdigata akaraNaniyamAdi vAkyone jinavacana mUlapaNuM nahIM mAnato "sarvapravAda mUlaM" ityAdi upadezapadanI gAthAmAM A anupapattine= asaMgatine udbhAvana kare che. ane te asaMgati ja batAve che 'sarva pravAdonuM mUla dvAdazAMgI che.' e prakAranA kathanamAM pravAdo nayavAdavizeSa che. ane te sarva grahaNathI zubhAzubha grAhya thAya che. tyAM=zubha-azubha pravAdarUpa vayavAdavizeSamAM, zubha pravAdo jIvarakSAdi abhiprAyathI ghaTita che. ane azubha pravAda tenAthI vilakSaNa che=jIvarakSAdi abhiprAyathI aghaTita che. teonuM mUla=zubhAzubha sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMga=vIravacanathI udbodhita sudharmAsvAmI saMbaMdhI dvAdazAMgI thAya nahIM. azubha paNa pravAdonI pravRttinI jinavacanamUlakatvanI prasakti hovAne kAraNe zubha pravAdonI jema upAdeyatA thAya. kRti=e hetuthI sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI na thAya ema anvaya che. ane te zubhAzubharUpa paNa pravAdo saMkhyAthI vacanasaMkhyA jeTalA che=jeTalA vacanaprayogo saMbhavI zake teTalI saMkhyAvALA che. ane te kahevAyuM che=jeTalA vacanamArgo saMbhavI zake teTalA pravAdo che. te kahevAyuM che *jeTalA vacanapaMtho che, (teTalA ja nayavAda hoya che.)' ityAdi. ityAdithI jeTalA vacanapaMtho che e vacananA avazeSa bhAgano saMgraha che. teonI pravRtti=sarva pravAdonI pravRtti, anAdi pravAhapatita kevI rIte jinavacanamUlaka saMbhave ? arthAt saMbhave nahi; kema ke pratyakSa bAdha che. vaLI, te sarvanA paNa=pUrvamAM varNana karyuM te sarva pravAdonA paNa, avajJAkaraNathI jinanI avajJA svIkAra karAye chate 'jIvo haNavA joIe.' ityAdi nayapravAdonA paNa avajJAkaraNamAM tathAtvanI Apatti che=jinanI avajJAnI Apatti che, ethI='sarvapravAda mUla' e upadezapadanA vacanano artha TIkAkAre karyo che e prakAre svIkAravAmAM jitanI avajJAnI prApti che ethI, AvA anyabhAvane='sarvapravAdamUla' e prakAranA upadezapadanA anya arthane, pUrvapakSI kalpe che - 1 - dvAdazAMgI sarvotkRSTa zrutajJAna che. je zrutajJAna kevalajJAna divAkaranA=sUryanA, prakAzabhUta evuM sarvotkRSTa zrutajJAna kevalajJAnanI jema pratiAtmavartIpaNuM hovAthI adhikaraNanA bhedathI bhinna, paNa svarUpathI bhinna nathI, paraMtu kevalajJAnanI jema eka ja che; kema ke tulya viSayakapaNuM che arthAt utkRSTa cauda pUrvanA jJAnanA viSayanuM samAnapaNuM che. ane tulya saMbaMdhIpaNuM che=tIrthaMkara saMbaMdhIpaNuM sarva utkRSTa caudapUrvamAM tulya che. vaLI, udayane AzrayIne svarUpathI paNa=zrutajJAnanA kSayopazamathI
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 pragaTIkaraNarUpa udayane AzrayIne vaLI svarUpathI paNa, bhinna ja che; kema ke tatkAraNa evA kSayopazamanuM pratiAtmabhinnapaNuM che=zrutajJAnanA pragaTIkaraNanA kAraNarUpa kSayopazamanuM dareka AtmAmAM taratamatAthI adhika-alpa mAtrAdivALuM che, ane zrutajJAnanA udayanuM kSAyopathamikapaNuM che. ane te pravAdo=atyadarzananA pravAdo tija-nija dvAdazAMgamUlaka hovA chatAM paNasutkRSTa caudapUrvarUpa je dvAdazAMgI che te dvAdazAMgI zaktirUpe te te darzanakAromAM paNa vidyamAna che ane te rUpa potapotAnI dvAdazAMgImUlaka hovA chatAM paNa, sAmAnyathI dvAdazAMgamUlaka kahevAya che. je pramANe judA judA jalathI paNa thayelAM kamaLo sAmAnyathI jalamAMthI thayelAM ja kahevAya che. (te pramANe ja potapotAnI dvAdazAMgImAMthI thayelA paNa pravAdo sAmAnyathI dvAdazAMgImUlaka ja kahevAya che. ema avaya che.) AthI jasarva pravAdo nija tija dvAdazAMgamUlaka che AthI ja, sarva pravAdonuM mUla dvAdazAMga che. e pramANe sAmAnyathI kahevAyuM upadezapadamAM kahevAyuM che. sarva pravAdo dvAdazAMgamUlaka kema che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - sarva paNa dvAdazAMganuM gaNadharothI thayela dvAdazAMganuM ke te te jIvamAM zaktirUpe rahela dvAdazAMganuM, sarva utkRSTa kRtapaNuM hovAne kAraNe sarjAkSara saMnipAtAtmakapaNuM hovAthI (sarva pravAdo dvAdazAMgarUpa che.) ane pravAdo paNa acadarzananA pravAdo paNa, akSarAtmaka ja che. tethI anyadarzananA pravAdo paNa dvAdazAMgamUlaka che, ema avAya che. AthI ja=sarva dvAdazAMgI sarva akSaranA saMnipAtAtmaka che AthI ja, ratnAkara tulya che; kema ke ratnAkaranI jema=samudranI jema tenuM paNa dvAdazAMgInuM paNa, aneka jAtIya zubhAzubha taya lakSaNa vastunuM AzrayapaNuM che. paraMtu mithyASTionuM je dvAdazAMga che te svarUpathI ja sarva tayAtmaka che; kema ke sattAmAtravartIpaNuM che sarva jIvomAM zaktirUpe sattAmAtrarUpe che. paraMtu phalathI paNa nahi=mithyASTionuM dvAdazAMga phalathI paNa sarvanayAtmaka nathI; kema ke koIpaNa mithyASTine kyAre paNa sarvAzanA kSayopazamano abhAva che dvAdazAMgInA dareka vayonA aMzonA kSayopazamano abhAva che. kema mithyASTine kyAre paNa sarvAzalayopazamano abhAva che? tethI kahe che - mithyASTimAtrano=badhA mithyAdaSTino, utkRSTathI kSayopazama savazaSayopazamalakSaNasamudranI apekSAe=pUrNa dvAdazAMgIlA kSayopazamarUpa sarvAzakSayopazamalakSaNasamudranI apekSAe, biMdu kalpa che. je kAraNathI kahevAyuM che - "vItarAga, kevalAlokazAlI, surapatikRta sevAvALA zrI mahAvIradeva jaya pAme che. suMdara gAMbhIryavALA sakala nayanA samUho jemanA asAdhAraNa samayarUpI samudranA biMdubhAvane bhaje che." ItyAdi. vaLI, samyagdaSTi evA keTalAka saMyata sAdhuone phalathI paNa dvAdazAMganuM sarvanayAtmakapaNuM che; kema ke savaza kSayopazamano=utkRSTa 14 pUrvanA kSayopazamano, saMbhava che. AthI ja samyagdaSTi keTalAka sAdhuone sarvIza kSayopazamano saMbhava che AthI ja, gautamAdi sarvAkSarasaMkipAti pravacanamAM kahevAya che. paraMtu te saMyatone sakala paNa dvAdazAMga zubhAyAtmakapaNA vaDe ja pariNAma pAme che; kema ke
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 279 sAvaghanaya viSayaka anujJAdi vacananI pravRttino paNa abhAva che. AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke mithyAdaeNSTionuM dvAdazAMga svarUpathI ja sarvanayAtmaka che, phalathI nahi. ane tenI puSTi karavA mATe kahyuM ke mithyAdRSTine utkRSTathI sarvAzalakSaNakSayopazamanI apekSAe biMdukalpa che enA dvArA, sarva paNa zAkyAdi pravAdo jaitAgama saMbaMdhI biMduo che e prakAranI bhrAMtipaNa nirasta thaI; kema ke "madhya divase chaso pazuono homa karavo." ityAdi pravAdonI paNa jaitAgama mUlakatvanI prApti thavAthI saMyatone sAvadyabhASAnI pravRttinI prasakti thaze. te kAraNathI=pUrvamAM sthApana karyuM ke mithyAdaeNSTionuM dvAdazAMga svarUpathI sarvanayAtmaka che, phalathI sarvanayAtmaka nathI tenI puSTi karatAM kahyuM ke mithyAdaeNSTi mAtrano utkRSTathI kSayopazama saMpUrNa dvAdazAMganA kSayopazamarUpa samudranI apekSAe biMdu jevo che te kAraNathI, sarvAMzakSayopazamathI utpanna thayelA dvAdazAMgI samudranI AgaLa anyatIrthikAbhimata pravAdo samudita paNa biMdunI upamAvALo che e artha yukta che. anyathA=tevo artha na karavAmAM Ave ane sarva darzanarUpa biMdunA samUharUpa bhagavAnanI dvAdazAMgI che tevo artha TIkAkArazrIe karyo tema karavAmAM Ave to, "biMdubhAvane bhaje che." e prayoganI anupapatti thAya; kema ke avayava-avayavInA upamAnaupameyabhAvathI varNanamAM=anyadarzano avayavo che ane bhagavAnanI dvAdazAMgI avayavI che e prakAranA kathana dvArA anyadarzanane biMdunI upamA ApavAmAM Ave ane tenA upameyabhAvathI bhagavAnanI dvAdazAMgItA varNanamAM, nija avayavanI apekSAe mahattva hovA chatAM paNa=bhagavAnanI dvAdazAMgInA avayavarUpa atyadarzananI apekSAe bhagavAnanI dvAdazAMgInuM mahAnapaNuM hovA chatAM paNa, avayavInA gauravano abhAva che=bhagavAnanI dvAdazAMgInA gauravano abhAva che. hi=je kAraNathI, aMgUTho hAthanA avayava bhAvane bhaje che e kathanathI hAthanI stuti saMbhavatI nathI. vaLI samudranAM biMduo che=jainazAsana rUpI samudranA zAkyAdi pravAdo biMduo che, e pramANe kahevuM saMgata nathI. je kAraNathI samudrathI prabhava velA, kallola, Urmi Adi hoya che=samudranI bharatI, samudranA kallola, samudranI Urmio utpanna thAya che, paraMtu biMduo utpanna thatA nathI ane teonI=samudranAM biMduonI utpatti meghathI thAya che athavA hasta, vastrAdinA vyApArathI thAya che e prakAre sarvanA anubhavathI siddha che. anyathA=tevuM na mAno paraMtu samudranAM ja biMduo che tema mAno to, samudrathI nirgata biMduothI samudranI nyUnatAnI Apatti hovAne kAraNe tenA gAMbhIryanI hAni thAya e prakAranI sthiti vyavasthita hote chate vRttinA vyAkhyAnanI saMgati='sarvapravAda mUla' e prakAranA upadezapadanI gAthAnI je TIkA che tenA vyAkhyAnanI saMgati, A prakAre che=TIkAkAre kahyuM che te prakAre nathI paraMtu pUrvapakSa AgaLa batAve che te pramANe che. je kAraNathI dvAdazAMga ratnAkara upamAthI zubhAzubha sarva pravAdanuM mUla che. te kAraNathI svarUpathI ane phalathI jeTaluM suMdara AtmaniSTha akaraNaniyamAdi vAcyanuM vAcaka evuM vAkyAdi=jeTalI pApanA nahIM karavArUpa suMdara AcaraNA koI puruSamAM hoya te rUpa akaraNaniyamAdi vAcya che tenA vAcaka
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 evAM vAkyAdi, te dvAdazAMgImAM ja samavataraNIya che. upadezapadanI gAthAmAM evakAra adhyAhAra che. tethI dvAdazAMgImAM samavataraNIya che tema na kahetAM dvAdazAMgImAM ja samavataraNIya che, ema kahela che. tyAM ja=dvAdazAMgImAM ja, varte che, e prakArano artha che. sarva suMdara dvAdazAMgImAM ja kema varte che ? temAM hetu kahe che - dvAdazAMgInuM sarvotkRSTa zrutapaNuM hovAne kAraNe tenA vyApakabhUtasarvasuMdarAtmakatvanuM avazyabhAva che=dvAdazAMgImAM avazyabhAva che, paraMtu samyagdaSTi jIvone je suMdara che te sarva paNa dvAdazAMgamUlaka udita thAya che=dvAdazAMgamUlaka zrutajJAna pragaTa thAya che; kema ke phalathI paNa zubhapaNuM che=samyagdaSTinuM zrutajJAnanuM phlathI paNa zubhapaNuM che. ane tenI ArAdhanAvidhinuM parijJAna che-zrutajJAnanI ArAdhanAvidhinuM parijJAna che, ane te=samyagdaSTinuM dvAdazAMgamUlaka udita evuM zrutajJAna, sAnubaMdha puNyaprakRtino hetu che. vaLI, mithyAdaeNSTinuM svarUpathI kaMIka aMzamAM zubhapaNuM hovA chatAM paNa= pApaakaraNaniyamAdinA kathanarUpa hovAthI zubhapaNuM hovA chatAM paNa, phalathI azubha ja che, ethI viruddha svarUpavALA ane pariNatavALA samyagdaSTi ane mithyAddaSTi baMnenA akaraNaniyamonuM abhedathI kathata udita evA akaraNaniyamanI avajJAthI=sarvajJa vaDe kahevAyelA akaraNaniyamanI avajJAthI, jitanI avajJA thAya ane te=jinanI avajJA anaMtasaMsArano hetu che e pramANe kahevAyuM che. anyadarzananA akaraNaniyama ane jainadarzananA akaraNaniyamane samAna kahevuM ucita nathI te dRSTAMtathI batAve che je pramANe svarUpathI zubha paNa mokSanuM aMga evuM manuSyapaNuM saMyata jananuM phalathI paNa zubha ja che; kema ke mokSaprApti sudhI sugatinuM hetupaNuM che. te ja=svarUpathI zubha paNa mokSanuM aMga evuM te ja, manuSyapaNuM zikArI AdinuM phalathI azubha ja che; kema ke jIvaghAtAdi asaMyamanuM hetupaNuM hovAne kAraNe durgatinuM hetupaNuM che. ema hote chate paNa baMnenA paNa manuSyapaNAnA bhedamAM tulyapaNAthI kahevuM=baMnenuM manuSyapaNuM samAna che tema kahevuM, saMyatajananA manuSyapaNAnI avajJAthI jinanI avajJA ja che; kema ke jina vaDe ja bhedathI abhidhAna che=saMyata ane asaMyata jIvonA manuSyapaNAmAM bhedathI abhidhAna che. lokamAM paNa lakSaNathI upeta ane lakSaNathI anupeta evA be maNinA tulyapaNAthI kathanamAM lakSaNopeta maNinI avajJAthI tenA parIkSakanI avajJA ja dekhAya che. 'kRti' zabda pUrvapakSInA kathananI samAptimAM che. bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke anyadarzananA yogIomAM paNa kaMIka dharma che ane kaMIka aMze adharma che. AvuM svIkAravAmAM Ave to anyadarzanamAM je aMzamAM dharmanuM nirUpaNa che e aMzamAM satyapaNuM che ane je aMzamAM asaMbaddha rIte dharmanuM nirUpaNa che te aMzamAM asatyapaNuM che. ethI anyadarzanamAM mizrapaNuM
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24. 281 thaza=dharmAdharmanuM mizrapaNuM thaze, paraMtu adharmamAM dharmabuddhirUpa ekAMta mithyApaNuM thaze nahi. ane anyadarzanamAM dharmAdharmanuM mizrapaNuM zAstramAM svIkArAyeluM nathI; kema ke anyadarzanamAM ekAMta mithyAtvano ja svIkAra che arthAt teonAM sarvavacano ekAMta mithyA che e pramANe zAstrakAro svIkAre che ema pUrvapakSI kahe che ane temAM dazavaikAlikaniyuktinI sAkSI ApI. tenAthI e prApti thAya ke samyagdaSTi jIva paNa AgamamAM anupayukta pramAdathI je kAMI asaMbaddha vacana ke yuktivikala vacana kahe te sarva mithyA vacana che. mithyAdRSTi vaLI upayogapUrvaka ke anupayogapUrvaka kahe topaNa mithyASTinI ekAMtavAdanI dRSTi hovAthI anekAMtAtmaka padArthanA pAramArthika svarUpane sparzanAro teone bodha nahIM hovAthI teonAM sarva vacano mithyA ja che arthAt ghuNAkSaranyAyathI sthUlathI yathArtha vacana dekhAya topaNa ekAMta daSTi hovAthI teonAM sarva vacano miththArUpa ja che. A pAThathI e siddha thAya ke anyadarzanavALA je kAMI bole che te ekAMtathI bole che mATe asatya ja che. Ama chatAM anyadarzanavALA je dharmanuM svarUpa batAve che te dharmane sevanArA evA bAlatapasvI dezArAdhaka che tema svIkAravAmAM Ave to te darzanamAM dharmane kahenArAM vacano satya che ane adharmane dharmarUpe kahenArAM vacano asatya che tema mAnavuM paDe. AvuM svIkAravAthI dazavaikAlikanA vacana sAthe virodha Ave; kema ke teonAM sarva vacanane dazavaikAlikamAM mRSArUpe ja svIkArela che. A pramANe pUrvapakSI kahe che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSanuM A kathana barAbara nathI; kema ke anyadarzanamAM jeo svadarzana pratye abhiniviSTa che teonI anyadarzananI sarva ja pravRttinuM phalathI apramANapaNuM che. arthAt asagrahathI dUSita thayelI hovAthI teonI yama-niyamanI AcaraNA AtmakalyANanuM kAraNa nahIM hovAthI phalathI adharmarUpe hovAne kAraNe tene dharmarUpe kahevuM apramANabhUta vacana che arthAt mRSA vacana che. vaLI mArgAnusArI jIvone AzrayIne anyadarzananA yama-niyamane kahenArA suMdara vacananuM jaina vacanamAM paryavasitapaNuM hovAthI phalathI pramANapaNuM che; kema ke mArgAnusArI jIvo kadAgraha vagaranA hovAthI yamaniyamanI AcaraNA karIne saMsArathI para thavAne anukULa evA vItarAgabhAvane abhimukha jAya che. tethI potAnA iSTa devanI upAsanA karIne paNa pUrNa puruSanI upAsanA kare che. tethI teonI te pravRtti AtmakalyANanuM kAraNa hovAthI bhagavAnanA vacanamAM ja paryavasAna pAme che. tethI phalane AzrayIne te pravRttio pramANabhUta che. ane je ekAMtavAdanAM avaziSTa vacano che, te vacano ekAMta mithyArUpa hovAthI mRSArUpa ja che. mATe mArgAnusArI jIvone AzrayIne suMdara vacano satyarUpa che ane asuMdara vacano asatyarUpa che. tema kahevAmAM koI virodha nathI. ahIM vizeSa e che ke dazavaikAlika niryuktimAM mithyASTinAM dareka vacanone je mRSA kahela che te abhiniviSTa vaktAne AzrayIne che ane jeo anabhiniviSTa che teonAM te vacano jinavacanAnusAra hovAthI paramArthathI syAdvAdane sparzanArAM che mATe mRSArUpa nathI; kema ke mArgAnusArI jIvone abhiniveza nahIM hovAthI jinavacanathI viparIta evo je eka naya dRSTino ekAMtathI bodha che. te nivartana pAmIne syAdAvAdanA bodhanI prAptinuM kAraNa che.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 vaLI, anya koI dRDha dRSTirAgathI vilupta buddhivALA 'sarva pravAdamUla' e prakAranI upadezapadanI gAthAno artha je prakAre TIkAkAra kare che temAM anupapattinuM udbhAvana kare che. teo kahe che ke pAtaMjalAdigata akaraNaniyamAdinAM vAkyo jinavacanamUlaka nathI, paraMtu mithyAdarzananAM vacana hovAthI te vacanAnusAra akaraNaniyamamAM yatna karanArA jIvone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. potAnA kathanane spaSTa ka2vA arthe teo kahe che ke sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMga che te kathanamAM pravAdo nayavizeSa che. 'sarva pravAdo' kahevAthI sarva nayonuM grahaNa thAya ane te nayavizeSa zubhAzubha baMne grahaNa thAya. temAM jIvarakSAdi abhiprAyathI ghaTita je pravAdo che te zubha che ane tenAthI viparIta je jIvarakSAdi abhiprAyathI ghaTita nathI te azubha che. tenuM mULa=zubhAzubha sarvapravAdonuM mULa, bhagavAnanI dvAdazAMgI thaI zake nahi. jo sarva pravAdonuM mULa dvAdazAMgI kahevAmAM Ave to azubha pravAdone paNa upAdeya svIkAravA paDe mATe sarvapravAdonuM mULa dvAdazAMgI kahI zakAya nahi. 22 vaLI potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke te zubhAzubha pravAdo paNa saMkhyAthI jeTalAM vacanonI saMkhyA che teTalA pramANamAM che. tethI e prApta thAya ke jeTalA vacanaprayogo thaI zake te vacano zubha ke azubha hoya te sarva nayavAdarUpa che; kema ke zAstramAM kahevAyuM che ke jeTalA vacanapatho che teTalA nayavAdo che. vaLI, tevA zubhAzubha pravAdonI pravRtti anAdipravAhapatita che. tethI te sarva pravAdone jinavacanamUlaka kahI zakAya nahi. vaLI te sarva pravAdonI avajJA karavAthI jinanI avajJA thAya che ema je upadezapadanI gAthAnI TIkAmAM kahela che tema svIkA2vAmAM Ave to "jIvane haNavo joIe" e prakAranA nayavAdanA paNa avajJAkaraNamAM jinanI avajJA prApta thAya. mATe 'sarvapravAdamUla' e vacanano TIkAkArazrIe je artha karyo tenA karatAM anyabhAva pUrvapakSI kalpanA kare che. te A pramANe - dvAdazAMga e sarvotkRSTa zrutajJAna che ane tIrthaMkaranA kevalajJAnanA prakAzabhUta che. vaLI, kevalajJAna badhA kevalIonuM samAna hovA chatAM dareka kevalIomAM adhikaraNanA bhedathI bhinna che, paraMtu svarUpathI bhinna nathI. tema sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMga adhika2NanA bhedathI bhinna hovA chatAM svarUpathI bhinna nathI; kema ke utkRSTa zrutajJAnanuM samAna viSayapaNuM che ane samAna rIte tIrthaMkara saMbaMdhIpaNuM che. vaLI, A utkRSTa zrutajJAna dareka jIvomAM zaktirUpe vidyamAna che. paraMtu udayane AzrayIne=kSayopazamabhAvane AzrayIne dareka jIvone samAna hotuM nathI. tethI udayane AzrayIne svarUpathI paNa te zrutajJAna dareka jIvone bhinna ja che; kema ke pragaTarUpe zrutajJAnanI prAptimAM je kSayopazama kAraNa che, te kSayopazama dareka AtmAne AzrayIne bhinna bhinna prakArano che. tethI anyadarzanavALA jIvomAM paNa zaktirUpe utkRSTa dvAdazAMga vidyamAna hovA chatAM vartamAnamAM kSayopazama bhAvarUpe kaMIka zrutajJAna pragaTa thayeluM che. tethI tete darzanavALA jIvomAM je zaktirUpe utkRSTa dvAdazAMga che, tamUlaka vartamAnamAM vidyamAna evA te te nayonA bodharUpa dvAdazAMga pragaTa thayeluM che. mATe anyadarzananA jIvomAM vartatuM zrutajJAna paNa potapotAnA dvAdazAMgamUlaka hovA chatAM sAmAnya dvAdazAMgamUlaka kahevAya che. jema judA judA jaLamAMthI utpanna thayelAM
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 203 kamaLone paNa sAmAnyathI jaLamAM thanArAM kahevAya che. AnAthI e prApta thAya ke anyadarzanamAM rahelA jIvomAM je zaktirUpe utkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgI rahelI che temAMthI teone vartamAnamAM svamati anusAra zrutajJAnano kSayopazama thayo che. ane te dvAdazAMgI tIrthaMkaramUlaka nathI. paraMtu potAnAmAM vidyamAna kSayopazamathI utpanna thayela zrutajJAnarUpa che. ahIM prazna thAya ke jo anyadarzanavALAonuM zrutajJAna tIrthaMkaranA vacanamUlaka na hoya to te dvAdazAMgamUlaka kema kahevAya ? tethI pUrvapakSI kahe che ke sarvajJanA vacanamAMthI utpanna thayelI dvAdazAMgI sarvotkRSTa zrutarUpa che. ane te sarvotkRSTa zruta sarva akSaronA saMnipAtarUpa che. ane anya pravAdo paNa akSara dvArA ja potAnA abhipreta padArtho kahe che. tethI te darzananAM vacano paNa dvAdazAMgImAM aMtarbhAva pAme che. ane AthI ja dvAdazAMgIne ratnAkara tulya kahela che. jema ratnAkara arthAt darayo ratno ane pattharono Azraya che, tema dvAdazAMgI paNa aneka jAtanA zubha-azubha naya-vastuono Azraya che; kema ke sarvaakSara saMnipAtamAM zubha nayono paNa praveza thAya ane azubha nayono paNa praveza thAya. vaLI, mithyAdRSTi jIvonuM je sattAmAM raheluM sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMga che, te svarUpathI ja sarvanayAtmaka che; kema ke mithyAddaSTi jIvomAM paNa sarvanayono bodha karavAnI zakti pragaTa thaI zake tevuM sattArUpe zrutajJAna vidyamAna che. paraMtu mithyAdRSTi jIvone phalathI sarvanayAtmaka bodha hoto nathI. AthI ja sarvaze batAvela sarvanayAtmaka bodha svarUpa zrutajJAna koI mithyAdRSTine pragaTa thatuM nathI tethI mithyAdaSTi mAtranA utkRSTa kSayopazamane paNa sarvAMzakSayopazamarUpa samudra tulya jinavacananI apekSAe biMdukalpa hoya che. AnAthI e phalita thAya ke anyadarzanavALA jIvone badhA nayono paraspara sApekSa bodha nathI. tethI te jIvone je zrutajJAnano kSayopazama che, te kSayopazama AtmakalyANanuM kAraNa bane tevo nathI. mATe phalathI teonuM zrutajJAna sarvajJanA vacanAnusAra nathI. vaLI, je samyagdaSTi evA keTalAka saMyato che, teone phalathI paNa dvAdazAMga sarvanayAtmaka che; kema ke sarvajJe je pramANe kahela che, te ja pramANe sarvAMza zrutajJAnano kSayopazama teone saMbhave che. AthI ja gautamAdi mahAmunio sarvAza saMnipAtavALA pravacanamAM kahevAyA che. ane te saMyata mahAtmAone sakala paNa dvAdazAMga zrutajJAnAtmaka ja pariNamana pAme che; kema ke saMyata evA mahAtmAo sAvadya naya viSayaka anujJAdi vacananI pravRtti paNa karatA nathI. jyAre anya pravAdo to sAvadya vacana kahenArA paNa che. mATe sarva pravAdamUla dvAdazAMgano artha e ja karI zakAya ke jema bhagavAne dvAdazAMgI kahI che tema te te darzanavALA jIvomAM rahelI potapotAnI zaktirUpe rahelI dvAdazAMgI che. temAMthI teonA pravAdo UThyA che. ane te pravAdo azubha paNa che. mATe vIravacana saMbaMdhI dvAdazAMgImUlaka sarvapravAdo che tevo artha karI zakAya nahIM. A prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI, potAnI vAtanI puSTi ka2vA mATe pUrvapakSI kahe che ke sarva paNa zAkyAdi pravAdo jainAgama saMbaMdhI samudranAM biMduo che e prakAre jeo kahe che te vacana bhrAnta ja che; kema ke pazuonA homane kahenArA vacanane paNa jainAgamamUlaka kahevAnI Apatti Ave. mATe sarvAMzakSayopazamathI utpanna thayela dvAdazAMgIrUpa
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 je samudra che tenI AgaLa anyadarzanane abhimata pravAdo samudita thAya topaNa biMdu jeTalA ja che e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. A rIte "sarvapravAdanA mUla'no artha vRttikAre karyo tenA karatAM anya prakAre pUrvapakSIe karyo. have vRttinA vyAkhyAnanI saMgati kaI rIte thaI zake te batAvatAM pUrvapakSI kahe che - je kAraNathI dvAdazAMga ratnAkaranI upamA dvArA zubhAzubha sarva pravAdanuM mUla che. te kAraNathI svarUpathI ane phalathI suMdara evuM jIvonI AcaraNArUpa je akaraNIya niyamAdi kRtyo che, tenA vAcaka evAM je vacano che te sarvano dvAdazAMgImAM ja avatAra karavo joIe; kema ke dvAdazAMgI sarvotkRSTa zrata che. te zrata vyApakIbhUta sarvasuMdarAtmaka dvAdazAMgImAM avazya ataMrbhAva pAme che. vaLI, samyagdaSTionuM je kaMI suMdara che te sarva paNa dvAdazAMgImUlaka udita che; kema ke phalathI paNa zubha che. samyagdaSTi jIvone zrutanI ArAdhanAvidhinuM parijJAna che ethI samyagdaSTinuM te zrutajJAna sAnubaMdha puNyaprakRtino hetu che. Azaya e che ke samyagdaSTi jIvo mokSanA atyaMta arthI hoya che. mokSano upAya bhagavAnanuM vacana ane bhagavAnanA vacanAnusAra pravRtti che evI temane sthira buddhi hoya che. tethI teone je kAMI zrutano bodha che. te sarvajJa kathita dvAdazAMgImUlaka udita che=sarvajJae kahelA dvAdazAMgImAMthI pragaTa thayela che; kema ke phalathI paNa zubha che arthAt bhagavAne vItarAga thavAnA uddezathI dvAdazAMgI batAvela che, te prakArano bodha samyagdaSTi jIvo hovAnA kAraNe te zratathI AtmAne bhAvita karIne samyagdaSTi jIvo vItarAgatAne anukULa suMdara bhAvo kare che. mATe phalathI paNa zubha che. vaLI, samyagdaSTi jIvone kaI rIte zrutajJAnanI ArAdhanA karavAthI AtmAnuM hita thAya che tenuM parijJAna che. mATe samyagdaSTinuM pragaTa thayeluM zrutajJAna dvAdazAMgImUlaka che. ane te zrutajJAnanA baLathI samyagdaSTi jIvo sAnubaMdha puNyaprakRti bAMdhe che. vaLI, mithyAdRSTi jIvone pragaTa thayeluM zrutajJAna koIka aMzamAM svarUpathI zubha hovA chatAM paNa phalathI azubha ja che; kema ke viparyasta buddhivALA che. ane zrutajJAnanI ArAdhanAnI vidhinuM parijJAna nathI. ethI samyagdaSTine akaraNaniyama je pramANe pariNamana pAme che, tenA karatAM mithyASTine akaraNaniyama viruddha svarUpe pariNamana pAme che. tethI samyagdaSTinA ane mithyASTinA akaraNaniyamane samAna kahevAthI sarvajJanA vacanathI utpanna thayelA akaraNaniyamanI avajJA thAya che. bhagavAnanA vacanathI utpanna thayelA akaraNaniyamanI avajJA karavAthI sarvajJanI avajJA thAya che. sarvajJanI avajJA anaMtasaMsArano hetu che. Ama kahIne pUrvapakSIne e sthApana karavuM che ke anyadarzananA jIvo je akaraNaniyamanuM sevana kare che tene AzrayIne teone dezArAdhaka kahI zakAya nahi, paraMtu teo to sarvavirAdhaka ja che. jeo abhavya che, durbhavya che ke mithyAtvathI vAsita mativALA che, Ama chatAM sarvajJae kahelA cAritranuM anuSThAna seve che, teone dezArAdhaka kahI zakAya. vaLI, anyadarzanavALA jIvonA akaraNaniyamo phalathI suMdara nathI. te kathana pUrvapakSI dRSTAMtathI spaSTa kare che - je pramANe mokSanA aMgabhUta evuM svarUpathI zubha paNa manuSyapaNuM saMyamI jIvone phalathI paNa zubha ja che; kema ke mokSa prApti sudhI te manuSyano bhava sugatino hetu che. vaLI, svarUpathI zubha paNa manuSyapaNuM
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 205 zikArI AdinuM phalathI azubha ja che; kema ke hiMsAdi dvArA durgatino hetu che. Ama chatAM te baMne manuSyapaNAne samAna kahevAthI saMyamI sAdhunA manuSyapaNAnI avajJA thAya che ane tenA kAraNe bhagavAnanI ja avajJA thAya che; kema ke bhagavAne baMnenA manuSyapaNAne samAna kahyA nathI tema samyagdaSTi dvArA sevAyelA akaraNaniyamane ane mithyAdaSTi dvArA sevAyelA akaraNaniyamane samAna kahevAthI bhagavAnanI ja avajJA prApta thAya che. vaLI anubhavathI paNa potAnA kathanane spaSTa kare che jema lakSaNathI yukta ane lakSaNa rahita maNine samAna kahevAthI lakSaNayukta maNinI avajJA thAya che ane lakSaNayukta maNinI avajJA karavAthI tenA parIkSakanI paNa avajJA thAya che, tema anyadarzananA akaraNaniyamane ane sarvajJe kahelA akaraNaniyamane samAna kahevAthI sarvajJa kathita akaraNaniyamanI avajJA thAya che ane tenA dvArA sarvajJanI avajJA thAya che. mATe anyadarzanamAM akaraNaniyamane sevanArA bAlatapasvIne dezArAdhaka svIkAravAthI sarvajJanI avajJA thAya che je anaMtasaMsArano hetu che, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. TIkA H tadidamakhilamakANDatuNDatANDavADambaramAtraM, anupapatterevAbhAvAt, dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayA svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA vA zubhAzubhasarvapravAdamUlatve doSAbhAvAt, na cAzubhAnAmapi pravAdAnAM tataH pravRttestanmUlakatayopAdeyatAprasaGgaH, tajjanyapratipattiviSayatvarUpasya tanmUlakatvasyo - pAdeyatvAprayojakatvAt, jinavacanavihitatvasyaivopAdeyatAyAM tantratvAt, sarveSAmapi paravAdAnAmavajJAkaraNe ca na jinAvajJA'bhyupagamyate, kintu tadgatasundarapravAdAnAmeva, iti 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmavajJAyAM jinAvajJA''pAdanamasaGgatameveti, tato bhAvAntarakalpanaM nirmUlakamevA'saGgatataraM ca, anyoktAkaraNaniyamAvajJAparihArArthaM prakRtagAthopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAt, tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAbhede bhagavadavajJAprasaGgAt, tadbhedavyaktaye'nyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA eva nyAyyatvaprasaGgAditi / TIkArya : tadidamakhila cAvyatvaprasAviti / te A akhila=dRSTirAgathI vilupta buddhivALA koIke 'sarvapravAdamUla' gAthAno artha TIkAkArathI anya rIte karyo te A akhila, akAMDatuMDatAMDavanA ADaMbaramAtra che=akALe pracaMDa tAMDava karanArA meghanA ADaMbaramAtra che; kema ke anupapattino abhAva che=TIkAkArazrIe karelA arthamAM anupapattino abhAva che. kema anupapatti nathI ? temAM hetu kahe che - dvAdazAMgInA=sarvajJe kahelI dvAdazAMgInA, vidhi-niSedha prakArathI athavA svasamaya-parasamaya prajJApanAnA prakArathI zubhAzubha sarvapravAdanA mUlapaNAmAM doSAbhAva che. ane jinavacanathI azubha paNa pravAdonI
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 pravRtti hovAthI tabhUlakapaNAne kAraNe jinavacanamUlakapaNAne kAraNe, upAdeyatAno prasaMga che tema ta kahevuM kema ke tajjanya pratipattinA viSayavarUpa tabhUlakatvanuM sarvajJa vacatajanya pratipattinA viSayatvarUpa dvAdazAMgI mUlakatvanuM upAdeyatvamAM aprayojakapaNuM che. sarvajJa vacanamUlaka anya pravAdonA upAdeyatvanuM aprayojakapaNuM kema che ? temAM hetu kahe che - jinavacana vihitatvanuM ja upAdeyatAmAM taMtrapaNuM che niyAmakapaNuM che. ane sarva paNa parapravAdonA avajJAkaraNamAM jinaavajJA svIkArAtI nathI. paraMtu tadgata suMdara pravAdonI ja avajJAkaraNamAM jinaavajJA svIkArAya che. ethI "jIvo haNavA joIe." ItyAdi tayapravAdonI avajJAmAM jitanI avajJAnuM ApAdana asaMgata ja che. e hetuthI tenAthI-TIkAkAre "sarvapravAdamUla' gAthAno je artha karyo tenAthI, bhAvAMtaranuM kalpana=pUrvapakSIe je anya bhAvanI kalpanA karI te nirmula ja che ane asaMgatatara ja che; kema ke anyanA kahevAyelA akaraNaniyamanI avajJAnA parihAra mATe prakRta gAthAno upacAsa che. ane parakalpita bhAvanuM tenAthI viparItapaNuM che="sarvapravAdamUla' gAthAnA pUrvapakSIe kalpita arthanuM acokta akaraNaniyamanI avajJAnA parihArarUpa prayojanathI viparIta paNuM vaLI. TIkAkAre je artha karyo tenAthI bhAvAttaranI kalpanA asaMgatatara kema che ? temAM 2 batAve che - tenA anusArathI pUrvapakSIe artha karyo tenA anusArathI, ubhayatA akaraNaniyamanI varNavAnA bhedamAM=sarvajJatA vacanAnusAra akaraNaniyamanI varNatA ane atyadarzana vacanAnusAra akaraNaniyamanI varNanAtA bhedamAM, bhagavAnanI avajJAno prasaMga che. kema bhagavAnanI avajJAno prasaMga che ? tethI kahe che - tenA bhedanI vyakti mATe jitavacanAnusAra akaraNaniyama suMdara che ane atyadarzanavacanAnusAra akaraNaniyama zabdathI ja suMdara che. phalathI suMdara nathI. e prakAranA bhedanI abhivyakti mATe, anyanA akaraNaniyamanI varNanAnI avajJAnA ja nyAyatvano prasaMga che arthAt sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMgI che tema kahevuM vyApya nathI, paraMtu atyadarzanakAronA akaraNaniyamo anucita che, te prakAre sUtrakAre kahevuM ucita che. bhAvArtha : daDha dRSTirAgathI vilupta buddhivALA koIka pUrvapakSIe ema kahyuM ke "sarvapravAdamUla' ityAdi gAthAno artha je pramANe TIkAkAre karyo che te saMgata nathI tenuM atyAra sudhI graMthakArazrIe ubhAvana karyuM. te pUrvapakSInuM akhila kathana akALe UThelA meghagarjanA karanArA vAdaLAnA ADaMbara jevuM asAra che arthAt te sarva vacana tattvanuM sthApaka nathI paraMtu asaMbaddha pralApamAtra che.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 287 kema asaMbaddha pralApa mAtrarUpa che ? temAM graMthakArazrI yukti Ape che - TIkAkAre "sarvapravAdamUla' e gAthAno je artha karyo temAM koI anupapatti nathI. mATe TIkAkAranA te kathanane asaMbaddha kahevuM e asAra vacana che. ahIM prazna thAya ke dvAdazAMga e sarvapravAdanuM mUla svIkArIe to dvAdazAMga zubhAzubha sarva pravAdonuM kAraNa kaI rIte thaI zake ? tethI graMthakArazrI kahe che - vidhiniSedharUpapaNAthI ke svasamaya-parasamaya prajJApanAnA prakArathI dvAdazAMgIne sarva pravAdanuM mUla svIkAravAmAM koI doSa nathI. Azaya e che ke anyadarzanamAM paNa je zubha pravAdo che teno dvAdazAMgI vidhirUpe svIkAra kare che ane azubha pravAdo che teno niSedharUpe svIkAra kare che tema svIkArI zakAya; kema ke sarvajJanA vacanamAMthI te te darzanono jyAre udbhava thayo tyAre je zubha vacanothI te te darzananI nayadaSTi pravartI te vidhirUpa che ane je je nayadRSTi ekAMta AgrahathI pravartI te niSedharUpa che. athavA sarva jIvone haNavA joIe ityAdi azubha vacano che te jinavacanamAM niSedharUpa che. tethI sarvajJanA vacanamUlaka sarvapravAdo hovA chatAM je zubha pravAdo che te kalyANanuM kAraNa che mATe vidhirUpa che ane je azubha pravAdo che te akalyANanuM kAraNa che mATe niSedharUpa che. athavA je zubha pravAdo che te svasamayanI prajJApanA sarvajJanI prajJApanA, che ane je azubha pravAdo che te para samayanI prajJApanA che tema svIkArIne dvAdazAMgImAMthI sarva pravAdonA ubhavane svIkAravAmAM koI doSa nathI. vaLI, azubha pravAdo paNa sarvajJanA vacanamAMthI pravaryA che. mATe sarvajJanA vacanamUlaka hovAthI upAdeya mAnavA paDaze. e prakArano je prasaMga pUrvapakSIe Apelo te saMgata nathI; kema ke sarvajJanA vacanathI je viSayono bodha thayo hoya te sarvajJanA vacanamUlaka kahevAya. sarvajJa vacanamUlaka evo sarva bodha upAdeyatvamAM prayojaka nathI, paraMtu jinavacanathI vihitatva ja upAdeyatAmAM prayojaka che. AthI ja utsargamArga sAdhuno kevA prakArano che? tevo bodha jinavacanathI ja thayelo hovA chatAM je vakhate apavAdano avasara hoya te vakhate te apavAda vacana ja pravartaka bane che. vaLI, pUrvapakSIe kahela ke sarvapravAdone dvAdazAMgImUlaka svIkAravAmAM Ave to sarva paNa parapravAdonI avajJA karavAmAM jinanI avajJAnI prApti thaze. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che ke sarva paNa parapravAdonI avajJA karavAmAM jinanI avajJA svIkArAtI nathI paraMtu parapravAdogata je suMdara pravAdo che. tenI avajJAkaraNamAM ja jinanI avajJA svIkArAI che. tethI "jIvane haNavA joIe" ityAdi nayapravAdonI avajJAthI jinanI avajJAnI prApti thaze e prakAre pUrvapakSIe je ApAdana karyuM te asaMgata ja che. A rIte TIkAkAranuM vacana saMgata thatuM hovAthI "sarvapravAda mUla" gAthAno artha pUrvapakSI je anya rIte kalpanA kare che te nirmala ja che ane asaMgatatara ja che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 pUrvapakSInuM kathana nirmula kema che? temAM yukti Ape che - anyadarzanakAroe kahelA akaraNaniyamanI avajJAnA parivAra mATe upadezapadamAM "savvapAyamUlaityAdi gAthAno upanyAsa karelo che ane pUrvapakSIe kalpanA karelo bhAva tenAthI viparIta che, mATe pUrvapakSInuM kathana nirmula che. vaLI pUrvapakSInuM kathana asaMgatatara kema che ? temAM hetu kahe che - je prakAre pUrvapakSIe anyadarzananA akaraNaniyamanA varNanane ane jainadarzananA akaraNaniyamanA varNanane bhedarUpe batAvyuM tema svIkAravAthI bhagavAnanI avajJAno prasaMga prApta thAya. mATe pUrvapakSInuM kathana asaMgatatara ahIM prazna thAya ke pUrvapakSInA vacanAnusAra jainadarzananA akaraNaniyamanA varNanane ane anyadarzananA akaraNaniyamanA varNanane bhinna svIkArIe to bhagavAnanI avajJA kema thAya ? temAM hetu kahe che - jinavacananA akaraNaniyama karatAM anyadarzananA akaraNaniyamo bhinna prakAranA che mATe suMdara nathI. tema batAvavA mATe anyanA akaraNaniyamonI avajJA karavI e ja nyAyarUpa che tema svIkAravAno prasaMga Ave. paraMtu upadezapadamAM to anyanA kiraNaniyamanI avajJAnA parivAra mATe prastuta gAthA kahI che; kema ke bhadrakaprakRtivALA jIvo anyadarzananA akaraNaniyamanA sevanathI paNa pApanI nivRtti karIne tattva tarapha janArA che. AthI tAlItApase anyadarzananA AcAro sevIne ja indrapadavIne prApta karela che. tethI sarvajJanA vacanAnusAra anyadarzananA pApaakaraNaniyama che ema phalita thAya che ane tenI avajJA karavAmAM Ave to sarvajJanI avajJAno prasaMga che. daDha dRSTirAgathI vilupta buddhivALo koIka pUrvapakSI "sarvapravAdamUla'no artha upadezapadanA TIkAkAre je rIte karyo che temAM asaMgati ubhAvana karIne anya prakAre kare che. te pUrvapakSInuM vacana saMgata nathI tema atyAra sudhI batAvyuM. have 'tathApi'thI te pUrvapakSInA vacanamAM zuM asaMbaddhatA che ? te batAvatAM kahe che - TIkA : tathA'pi tatra kiJciducyate - dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTazrutajJAnaM santAnabhedAvivakSayA gRhyate, tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNaM vA? Aye tasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhA'zuddhayoraikyAyogAd / antye ca saMgrahanayAzrayaNena dvAdazAMgasAmAnyasya vastutaH sarvanayapravAdAtmakatvasiddhAvapi vyaktyanupasaGgrAhApattiH / na hi yathA nAnAjalotpannAni jalajAni jalajatvenocyante tathA 'jalaM sarvajalajotpAdakamityapi vyavahAraH kriyate, evameva hi 'sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgam' ityapi na syAt / yadi caikavacanenApi vyaktyupasaMgrahaH kriyate, bhedavivakSayaiva ca mithyAdRzAM dvAdazAGgamatyalpakSayopazamAtmakaM sarvAMzakSayopazamazuddhasamyagdRSTidvAdazAGgaratnAkarApekSayA bindutulyaM vyavasthApyate
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 tadA keyaM vAcoyuktiH?' 'sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindava iti bhrAntiH' iti, jJAnavAkyayomithyArUpayoraviziSTayorekatra jainAgamasambandhitvamaparatra netyatra pramANAbhAvAt, pratyuta vAkyamutsargato na pramANaM na vA'pramANaM, arthApekSayA tu tatra prAmANyamaprAmANyaM vA vyavatiSThata iti kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNodAsIneSu vAkyarUpaparapravAdeSu tatsambandhitvaM nAtyasundaraM, sAkSAtpratipakSabhUteSu mithyAjJAnarUpeSu pravAdeSu ca tadatyantAsundaramiti, bhAvabhede ca sati vAkyaracanAyAM na vizeSaH, 'samyagdRSTiparigRhItaM mithyAzrutamapi samyakzrutaM, mithyAdRSTiparigRhItaM ca samyakzrutamapi mithyAzrutaM' iti siddhAntavyavasthitatvAt / zAkyAdipravAdeSu jainAgamodgatatvarUpatatsaMbandhitvAbhyupagamasya tadekAnupUrvIkaracanArUpasaMbandhAbhAvena khaNDanaM tvapANDityavijUMbhitameva, na hyevaMbhUtasaMbandhena sAdhUnAM tadvacanAdasaMyatatvApattiH, zuddhAzuddhavivekenaiva sAdhubhistatparigrahAt / na ca 'zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindavaH' iti pravAhapatitameva vacanaM / (dhana. paJcA. 41) pAvaMti jasaM asamaMjasAvi vayaNehiM jehiM parasamayA / tuha samayamahoahiNo te maMdA biMduNissaMdA / / iti paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitenApItthamabhidhAnAt / kiJca - jaM kAvilaM darisaNaM eaM davvaTThiassa vattavvaM / suddhoaNataNayassa u parisuddho pajjavaviappo / / dohi vi NaehiM NIaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayapahANattaNeNa aNNuNNaNiravekkhaM / / ityAdi sammatigranthe'pi (3-48/49) zAkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatvaM suprasiddham, tasya dravyArthikaparyAyArthikobhayanayarUpatvAt / yacca siddhasenaH (saMmati 1-3) titthayaravayaNasaMgahavisesapatthAramUlavAgaraNI / davvaTTio a pajjavaNao a sesA viappA siM / / iti / yaccoktaM-'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH, avayavAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi-tadasat, na hyatra hastAdyavayavasAdhAraNamavayavatvaM, kintu samuditeSu parapravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravA'pratighAtAt / yaccoktaM 'samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaMgataM' ityAdi, tadapyasat samudrasthAnIyajainamahAzAstraprabhavakallolasthAnIyAvAntarazAstrebhyaH sAmAnyadRSTipavanapreritaparasamayabindUdgamasyAvirodhAt / 'samudrAnirgatabindubhiH samudrasya gAMbhIryahAniH' iti tu na pAmarasyApi
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 saMmatamiti yatkiJcidetat / evakArAdyadhyAhAreNa vRttisaGghaTanA tu vRttikRdabhiprAyeNaiva viruddhA, 'anyatra na sundaraM' ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt, uditAnuditayorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanaM ca yadyuditasyAkaraNaniyamasyAvajJA tyodvaadibhgvdvjnyaapryvsaayinii syAttadA tadbhedavarNanamapi sAmAnyAkaraNaniyamAvajJA tadabhedavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAt, na hi tabhedameva bhagavAn vadati natvabhedamityekAnto'sti, bhedAbhedavAditvAttasya, iti vakratAM parityajya vicAraNIyaM paraguNadveSa eva bhagavatAmavajJA' iti / etadarthasamarthanAyaiva hi 'sarvapravAdamUlaM dvAdazAGga ratnAkaratulyaM' ityatra 'udadhAviva' ityAdisaMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / TIkArya : tathApi vRttivRttAM topaNa=pUrvapakSInuM akhila vacana asaMgatatara che topaNa tyAM pUrvapakSInA vacanamAM, kaMIka kahevAya che pUrvapakSIe karelA kathanamAM paraspara je asaMbaddhatA che, te asaMbaddhatA kaMIka kahevAya che, saMtAnanA bhedanI avivAthIete te vyaktimAM rahela dvAdazAMga paraspara bhinna hovA chatAM tenA bhedanI vivakSA karyA vagara, sarvotkRSTa zrutajJAna dvAdazAMga che. e pramANe pUrvapakSI dvArA grahaNa karAya che te zuddha jJAna ja che ? ke jJAna-ajJAta sAdhAraNa che ? e prakAre graMthakArazrI pUrvapakSIne prazna kare che. Adya vikalpamAM=sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgI zuddhajJAna ja che e vikalpamAM, tenA sarvapravAdamUlatvanI ja anupapatti che; kema ke zuddhAzuddha evA te benA ekapaNAno ayoga che sarvotkRSTa zrutajJAna zuddha che ane sarva pravAdo azuddha che tema svIkAravAmAM Ave to te benA ekyano ayoga che, ane aMtyamAM=bIjA vikalpamAM, saMgrahAyanA AzrayaNathI sarva jIvomAM zaktirUpe rahela dvAdazAMgI che te sarva dvAdazAMgIno saMgraha kare tevA nayanA AzrayaNathI, dvAdazAMgasAmAnya sarva jIvomAM vartatuM sarvotkRSTa kRtajJAnarUpa dvAdazAMgI sAmAnyanuM, vastutaH sarvanaya pravAdAtmakatva siddha thaye chate paNa vyaktinA anupasaMgrahanI Apatti che te te vyaktirUpe kSayopazamabhAvathI pragaTa thayela dvAdazAMgInA anupasaMgrahanI Apatti che. kema vyaktinA anupasaMgrahanI Apatti che ? te spaSTa kare che - je pramANe judA judA jalamAM utpanna thayelAM kamaLo kamaLapaNAthI kahevAya che, te pramANe jala sarvakamaLonuM utpAdaka che e pramANe paNa vyavahAra thato nathI arthAt keTalAMka kamaLo jaLa vagara utpanna thanArAM che. tethI jala sarva kamaLonuM utpAdaka che e pramANe vyavahAra thato nathI. e rIte ja sarvapravAdamULa dvAdazAMga che e pramANe paNa thAya nahikadvAdazAMgarUpa vyaktino anupasaMgraha hovAthI sarvapravAdanuM mULa dvAdazAMga che e pramANe paNa thAya nahi. ane jo eka vacanathI paNa vyaktino
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 291 upasaMgraha karAya che ane bhedavivAthI ja eka ja dvAdazAMgI mithyAdaSTi ane samyagdaSTinI judI che e prakAranI bhedavivalAthI ja, mithyASTionuM dvAdazAMga ati alpa saMyopazamAtmaka sarvAzayopazamazuddha samyagdaSTinA dvAdazAMga ratnAkaranI apekSAe biMdutulya vyavasthApana karAya che. to "sarva paNa zAkyAdi pravAdo jenAgama samudra saMbaMdhI biMduo che e kathata bhrAnti che." e pramANe kaI A vacananI tArI yukti che? arthAt asaMbaddha vacanarUpa che; kema ke miththArUpa aviziSTa evA jJAnavAkyamAM mithyASTimAM vartatA dvAdazAMganA kSayopazamarUpa jJAna ane mithyASTinA zAkyAdi pravAdorUpa vAkyo baMne aviziSTa miththArUpamAM, eka sthAnamAM-mithyAdaSTinA jJAnamAM, jainAgama saMbaMghIpaNuM ane apatramithyAdaSTitA zAkyAdi pravAdorUpa vAkyomAM, jaitAgama saMbaMdhIpaNuM nathI. e prakAranA AmAM=pUrvapakSInA svIkAramAM, pramANano abhAva che. UlaTuM, utsargathI vAkya pramANa nathI ke apramANa nathI, paraMtu arthanI apekSAe tyAM=vAkyamAM, prAmANya ke apramANya rahe che. e pramANe kalpabhASya prasiddha arthAnusArathI udAsIna evA vAkyarUpa paramavAdamAM tatsaMbaMdhIpaNuM jetAgamasaMbaMdhIpaNuM, ati asuMdara nathI. ane sAkSAt pratipakSabhUta=sarvajJanA vacananA pratipakSabhUta, mithyAjJAnarUpa pravAdomAM te atyaMta-asuMdara che=jitAgama saMbaMdhIpaNuM atyaMta asuMdara che, e hetuthI pUrvapakSInI "A kaI vacanayukti che ?" ema pUrva sAthe saMbaMdha che. vaLI, pUrvapakSInuM te vacana asaMgata che, tene daDha karavA mATe kahe che - ane bhAvabheda hote chate samyagdaSTipaNuM ane mithyAdaSTipaNArUpa bhAvabheda hote chate, vAkyaracanAmAM vizeSa nathI; kema ke samyagdaSTi parigRhIta mithyAzruta paNa samyaphazrata che ane mithyASTi parigRhIta samyaphazrata paNa mithyAzruta che, e pramANe siddhAMtanuM vyavasthitapaNuM che. vaLI, zAkyAdi pravAdomAM jetAgamaugatatvasvarUpa tatsaMbaMdhipaNAtA svIkAravuM tadekAnupUrvI racanArUpa saMbaMdhano abhAva hovAne kAraNe=jetAgamanI je prakAranI racanAnI paddhati che te prakAranI racanArUpa saMbaMdhano abhAva hovAne kAraNe, khaMDana apAMDitya vijaibhita ja che; kema ke AvA prakAranA saMbaMdhathI=bhagavAnanA AgamanI sAthe eka AnupUrvArUpa saMbaMdha nahIM hovA chatAM arthanI dRSTie ekarUpa saMbaMdha che evA prakAranA saMbaMdhathI, sAdhuone temanA vacanathI zAkyAdi pravAdonA vacananA svIkArathI, asaMtapaNAnI Apatti nathI; kema ke zuddhAzuddha vivekathI ja zAkyAdi pravAdomAM je vacana jinavacanAnusAra zuddha che ane je vacana jitavacanAnusAra azuddha che tenA vibhAgathI ja, sAdhu vaDe te vacanono svIkAra che=zAkyAdi pravAdonAM zuddha vacanono svIkAra che. vaLI, zAkyAdi pravAdo jainAgama saMbaMdhI che. te batAvavA mATe anya yukti batAve che - ane "zAkyAdi pravAdo jetAgama samudra saMbaMdhI biMduo che" e pravAhapatita ja vacana che=jaina saMpradAyamAM AvelA pravAhamAM patita vacana ja che. pramANabhUta vacana nathI, ema na kahevuM; kema ke
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 "jeonAM vacano vaDe asamaMjasa evA parasamayo yazane prApta kare che. tamArA samayarUpa mahodadhinA te maMda evA bidunAM ni:spaMdano che." e pramANe paramazrAvaka dhanapAla paMDita vaDe paNa A rIte kathana karela che zAkyAdi pravAdo jenAgama-samudranAM biMduo che e rIte kathana karela che. je A kapiladarzana che te dravyArthikanuM vaktavya che. vaLI zuddhodananA putra evA bauddhanuM parizuddha paryAyano vikalpa che. ulUka vaDe=taiyAyika vaDe, baMne paNa vayothI karAyeluM zAstra che. topaNa mithyAtva che - miththArUpa che, je kAraNathI svaviSayanA pradhAnapaNAthI baMne paNa nayonA pradhAnapaNAthI, anyonya nirapekSa che-ulUkanuM zAstra anyonya nirapekSa che." (sammatitarkaprakaraNa kAMDa-3, gAthA-48/49). ItyAdi saMmati graMthamAM paNa zAkyAdi pravAdonuM jetAgama mUlapaNuM suprasiddha che; kema ke tenuM jetAgamanuM, dravyArthikatA-paryAyArdikataya ubhaya tarUpatva che. ane je kAraNathI, siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA kahe che - "tIrthaMkaranAM vacanano saMgraha ane vizeSa teno prastAra, tenA mUlavyAkaraNI=mUlane karanAra, dravyArthika ane paryAyArthika laya che. ane zeSa vikalpo A benA chekadravyArthikAya ane paryAyArthikanayanA che." ane "biMdubhAvane bhaje che=anyadarzanano samUha jaitAgama saMbaMdhI biMdubhAvane bhaje che. e prayoganI anu5patti che; kema ke avayava-avayavInA upamAna-upameyanA bhAvamAM gauravano abhAva che." e pramANe je pUrvapakSI vaDe kahevAyuM te asat che; kema ke ahIM=anyadarzanano samUha biMdubhAvane bhaje che - e kathanamAM, hastAdiavayavasAdhAraNa evuM avayavapaNuM nathI ja-hastAdimAM je prakAranuM avayava-avayavIpaNuM che, tevuM nathI ja, paraMtu samudita evA parapravAdomAM tad ekadezArthapaNuM che=jetAgama saMbaMdhI ekadezArthapaNuM che, ethI bhagavAnanA zAsananA gauravano apratighAta che. ane samudranAM biMduo che e prakAranuM kahevuM paNa asaMgata che' ItyAdi je pUrvapakSI vaDe kahevAyuM te paNa asat che; kema ke samudrasthAnIya jaina mahAzAstrathI prabhava evA=tIrthaMkarathI prabhava samudrasthAnIya dvAdazAMgIrUpa jaina mahAzAstrathI prabhava evA, kallolasthAnIya avAMtara zAstrothI dvAdazAMgImAMthI utpanna thayelA anya suvihita AcAryonA avAMtara zAstrothI, sAmAnya dRSTinA pavanathI prerita evA parasamayanA uddagamanA=syAdvAdanI vizeSa dRSTithI rahita evI sAmAnya dRSTinA pavanathI prerita parasamayanA udgamanAM, biMduno avirodha che. vaLI, "samudrathI nirgata biMduo vaDe samudranA gAMbhIryanI hAni che." e pramANe pUrvapakSIe kaheluM te pAmarone paNa saMmata nathI=alpa buddhivALAne paNa saMgata jaNAya tema nathI tethI e=pUrvapakSIe kahyuM ke bhagavAnanA pravacanarUpa samudranA gAMbhIryanI hAni thaze e, yatkiMcit cheHartha vagaranuM che. sarvapravAdamUla'no artha je pramANe TIkAkAre karyo che temAM anupapattinuM ulkAvana karIne pUrvapakSIe kaheluM ke vRttinA vyAkhyAnanI saMgati A pramANe che -
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ane te saMgati batAvatAM pUrvapakSIe kahela ke "je kAraNathI dvAdazAMga ratnAkara upamAthI zubhAzubha sarvapravAdanuM mUla che. te kAraNathI svarUpathI ane phalathI je kAMI suMdara AtmaniSTha akaraNaniyamAdi vAcyanA vAcaka evAM vAkyAdi che te dvAdazAMgamAM ja samavataraNa karavAM joIe. ane tyAM 'evakAra' adhyAhArathI grahaNa karavo joIe." te vacana yukta nathI. te batAvatAM graMthakArazrI kahe che 293 evakArAdi adhyAhArathI='sarvapravAdamUla' sUtramAM 'evakAra'nA adhyAhArathI, ane 'Adi'padathI yasmAt-tasmAtmA yojanathI vRttinI saMghaTanA vaLI='sarvapravAdamUla' e gAthAnI vRttinuM pUrvapakSIe kareluM yojana vaLI, vRttikAranA abhiprAyathI viruddha che; kema ke 'anyatra suMdara nathI.'=anyadarzanamAM akaraNaniyamAdinuM varNana suMdara nathI, e prakAranA AnA arthanuM=e prakAre pUrvapakSIe karelA arthanuM, vRttikAra vaDe anabhipretapaNuM che='sarvapravAdamUla' e gAthAnA vRttikArane anabhipreta che. anyadarzanavALA jIvomAM akaraNaniyama anudita che ane jainadarzanane pAmelA jIvomAM akaraNaniyama udita che. te baMneno abheda karavAthI bhagavAnanI avajJAnI prApti che. ema je pUrvapakSIe kahela tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che -- ane udita-anudita akaraNaniyamanA abhedathI kathanarUpa udita akaraNaniyamanI avajJA tenA bhedavAdI bhagavAnanI avajJAmAM paryavasAna pAmanArI che-uditAnudita akaraNaniyamanA bhedane kahenAra evA bhagavAnanI avajJAmAM paryavasAna pAmanArI che, to tenA bhedanuM varNana paNa=uditAnudita akaraNaniyamanA bhedanuM varNana paNa, sAmAnya akaraNaniyamanI avajJArUpa tenA abhedavAdI bhagavAnanI avajJAmAM paryavasAna thAya=anyadarzana ane svadarzananA sAmAnya akaraNaniyamanA abhedavAdI bhagavAnanI avajJAmAM paryavasAna thAya. hi=je kAraNathI, tenA bhedane ja=svadarzana-paradarzananA akaraNaniyamanA bhedane ja, bhagavAna kahe che, vaLI, abhedane nahIM. e pramANe ekAMta nathI; kema ke tenuM=bhagavAnanuM, bhedAbhedavAdIpaNuM che. e pramANe='to paNa tyAM kaMIka kahevAya che.' ityAdithI paranA kathanamAM je doSo graMthakArazrIe batAvyA e pramANe, vakratAne choDIne vicAravuM joIe=pUrvapakSIe vicAravuM joIe; kema ke paraguNano dveSa ja bhagavAnanI avajJA che. ethI A arthanA samarthana mATe ja=anyadarzanamAM rahelAM ucita vacanone dveSa vagara svIkAravAM joIe e arthanA samarthana mATe ja, 'sarvapravAdamUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che.' e prakAranA kathanamAM 'udaghAviva' ityAdi siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnI gAthAne saMmatipaNAthI vRttikAra vaDe udbhAvana karAyela che. bhAvArtha: 'sarva pravAda mUla' e prakAranA upadezapadanI gAthAnA arthamAM asaMgati udbhAvana karIne svaruci anusAra te gAthAno artha pUrvapakSIe batAvyo. pUrvapakSInuM te vacana saMgata nathI tema graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM. have 'tathA'pi'thI pUrvapakSI vaDe karAyelA artho kaI rIte asaMgata che ? te kramasara batAve che
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 pUrvapakSIe sarvotkRSTarUpa zrutajJAna dvAdazAMgIne saMtAnabhedanI vivekSA vagara grahaNa karela che. arthAt dareka jIvomAM dvAdazAMgI pRthagu pRthagu che, tethI bhinna che; chatAM tenI virakSA karyA vagara sarva jIvomAM kevalajJAnanI jema dvAdazAMgI paNa zaktirUpe rahela che. te sadaza zaktirUpa dvAdazAMgIne grahaNa karela che. tene graMthakArazrI prazna kare che ke sarva jIvomAM zaktirUpe rahela te sarvotkRSTarUpa dvAdazAMgI zuddha jJAna che ke jJAna-ajJAna sAdhAraNa che ? ema be vikalpa thaI zake. (1) temAM jo pUrvapakSI sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgane zuddhajJAnarUpa svIkAre to tenA vacanAnusAra dvAdazAMgI sarvapravAdanuM mUla thaI zake nahi; kema ke pUrvapakSInA vacanAnusAra sarvapravAdo zuddhAzuddha svarUpa che. tethI zuddhajJAnarUpa dvAdazAMgI sarvapravAdanuM mUla che, te vacana pUrvapakSInA mate asaMgata thAya. (2) have jo pUrvapakSI sarva jIvomAM zaktirUpe rahela sarvotkRSTa kRtajJAnarUpa dvAdazAMgane jJAna-ajJAna sAdhAraNa svIkAre to yathArtha jJAna ane viparIta jJAna sAdhAraNa svIkAre to, sarva jIvomAM zaktirUpe rahela sarvotkRSTa zrutajJAnane saMtAnabhedanI avivakSA karavA mATe saMgrahanayano Azraya karavo paDe. saMgrahanayano Azraya karIne saMtAnamedanI avivakSA pUrvapakSI svIkAre to sarva jIvomAM zaktirUpe rahela dvAdazAMga-sAmAnyanuM sarvajIvomAM vartatI dvAdazAMgI sAmAnyanuM, sarvanaya pravAdAtmakatva siddha thAya; paraMtu vyaktinA anupasaMgrahanI Apatti Ave=koIka jIvamAM pragaTa thayela evI dvAdazAMgInA anupasaMgrahanI Apatti Ave. vyaktinA anupasaMgrahanI Apattine kAraNe zuM doSa prApta thAya ? te batAvatAM kahe che - je pramANe judA judA taLAvomAM utpanna thayelAM kamaLone kamaLarUpe kahevAya che. te pramANe pANI sarva kamaLonuM utpAdaka che, e pramANe paNa vyavahAra thato nathI. e rIte ja sarvapravAdanuM mULa dvAdazAMgI che, e paNa thAya nahi. Azaya e che ke "sarvapravAdanuM mULa dvAdazAMgI che" e vacanano artha pUrvapakSI kare che ke dareka jIvomAM utkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgI zaktirUpe vidyamAna che. te dvAdazAMgI te te vyaktine AzrayIne pRthagu che. anyadarzanavALA jIvomAM zaktirUpe rahela utkRSTa zrutajJAnanA kSayopazamarUpa je dvAdazAMgI che temAMthI yatkiMcit nayavAdarUpa te te pravAdo utpanna thayA che. tene graMthakArazrI kahe che ke te dvAdazAMgI jJAna ane viparIta jJAna sAdhAraNa svIkArIne zaktirUpe rahela utkRSTa kSayopazamarUpa dvAdazAMgIne grahaNa karavI hoya to saMgrahanayano Azraya karavo paDe. te saMgrahanayathI sarvajIvomAM zaktirUpe rahela utkRSTa kSayopazamarUpa dvAdazAMgasAmAnyanuM sarvanayapravAdAtmakapaNuM che tema siddha thaI zake; kema ke jJAna-ajJAna sAdhAraNa dvAdazAMgane pUrvapakSI grahaNa kare che. paraMtu koI jIvamAM pragaTa thayelI dvAdazAMgI saMgrahanayanA AzrayaNathI grahaNa thAya nahi. tethI jema pANI sarva kamalonuM utpAdaka che tema vyavahAra thaI zakato nathI e rIte ja sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI che tema kahI zakAya nahi. arthAt sarvanayapravAdAtmaka dvAdazAMgI che tema kahI zakAya. paraMtu sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI che tema kahI zakAya nahi. tethI pUrvapakSIe dareka jIvomAM vartatI bhinna bhinna dvAdazAMgIne grahaNa karIne sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI che ema je kahyuM te asaMbaddha vacana siddha thAya.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ahIM vizeSa e che ke pUrvapakSIne sarvapravAdanuM mULa dvAdazAMgI che tema kahIne te te jIvomAM rahelI zaktirUpa dvAdazAMgIne sarvapravAdanuM mULa sthApana karavuM che. tema kahIne anyadarzananA pravAdonuM mULa sudharmAsvAmInI dvAdazAMgI nathI tema sthApana karavuM che. tema sthApana karIne anyadarzananA jIvomAM zaktirUpe rahela dvAdazAMgImAMthI utpanna thayelA pravAdo suMdara nathI mATe te pravAdo anusAra AcaraNa karanArane dezArAdhakarUpe svIkArI zakAya nahIM tevuM sthApana karavuM che. pUrvapakSInuM te vacana asaMbaddha che te batAvatAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke jema sarvajIvomAM zaktirUpe kevalajJAna raheluM che tema sarva jIvomAM utkRSTa zrutajJAna paNa zaktirUpe rahela che jenuM grahaNa saMgrahanayathI thaI zake. saMgrahanayathI sarva jIvomAM vartatI zaktirUpa dvAdazAMgI sAmAnyane sarvanayapravAdAtmaka kahI zakAya paraMtu sarvapravAdanuM mULa dvAdazAMgane kahevuM hoya to vyaktirUpa=pragaTa thayela, dvAdazAMgIne ja grahaNa karavI paDe. jema yugaliyAnA kALamAM koI dharmAdharmanI vyavasthA na hatI ane RSabhadeva bhagavAne dharmanI sthApanA karI tyAre gaNadharone utkRSTa kSayopazamarUpa dvAdazAMgI abhivyakta thaI. te dvAdazAMgIne avalaMbIne ja temanA ziSyo Adi mArganI prarUpaNA karatA hatA. temAMthI ja te te darzananA ekAMta pravAdo utpanna thayA. tethI sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI che tema kahI zakAya. jyAre jIvamAM vartatI zaktirUpa dvAdazAMgIne sarvapravAdanuM mUla kahI zakAya nahi. phakta keTalAka kamaLo pANIthI thAya che tema koIkane jinavacananA avalaMbana vagara paNa koIka pravAdanI prApti thaI zake, chatAM badhA pravAdo to bhagavAna dvArA banAvAyela dvAdazAMgIthI ja thaI zake; kema ke bhagavAnanA upadezanuM avalaMbana laIne te te nayathI te te darzananI pravRtti thaI che. AthI ja yugalikanA kALamAM te sarvapravAdo vidyamAna hatA nahIM. vaLI pUrvapakSInA kathanamAM anya doSa batAvatAM graMthakArazrI kahe che - jo pUrvapakSI eka vacanathI paNa vyaktino upasaMgraha kare saMgrahAyathI dvAdazAMgI sAmAnyano to upasaMgraha kare, paraMtu "sarvapravAdamUla dvAdazAMga e kathanamAM rahela ekavacanathI pragaTa thayelI dvAdazAMgIno paNa upasaMgraha kare ane samyagdaSTimAM tathA mithyASTimAM rahela dvAdazAMgInA bhedanI vivakSAthI kahe ke mithyASTionuM dvAdazAMga alpakSayopazamAtmaka che ane sarvAza kSayopazamathI zuddha=utkRSTa zrutajJAnanA kSayopazamathI zuddha, samyagdaSTinuM dvAdazAMga ratnAkara tulya che. mATe mithyASTinuM alpa kSayopazamAtmaka dvAdazAMga biMdu tulya che. A rIte kahyA pachI pUrvapakSIe kahela ke sarva paNa zAkyAdi pravAdo jenAgama saMbaMdhI biMduo che ema jeo kahe che te bhrAnta vacana che. pUrvapakSanAM A be kathano virodhI vacano che. pUrvapakSanAM A be kathano virodhI vacano kema che ? temAM yukti batAve che - mithyAdRSTinI jJAnAtmaka dvAdazAMgI samyagdaSTinI utkRSTa dvAdazAMgI AgaLa biMdu tulya che. tema svayaM kahyA pachI zabdAtmaka zAkyAdi pravAdone jainAgama-samudra saMbaMdhI biMduo che, e prakAranA suvihitanA vacanane bhrAnta kahevuM te apramANarUpa che; kema ke jo mithyAdRSTinA jJAnane biMdu tulya svIkArI zakAya to mithyAdRSTinA vAkyAtmaka zAkyAdi pravAdone paNa pUrvapakSIe biMdu tulya svIkAravA joIe. Azaya e che ke pUrvapakSI utkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgI sarvajIvomAM judI judI che. te dvAdazAMgIne saLaMpavAyamUnaM kuvAsaM' e prakAranA upadezapadanA vacanathI grahaNa karavA icche to saMgrahanayanA AzrayathI
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ja grahaNa thaI zake. tema pUrvapakSI svIkAre to sarvanayapravAdAtmaka dvAdazAMgI che tema svIkArI zakAya. paraMtu "sarvapravAdamUla dvAdazAMgI che" tema kahI zakAya nahIM. A prakArano doSa jJAna-ajJAna sAdhAraNa sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMga svIkAravAthI pUrvapakSIne prApta thAya che tema pUrvamAM sthApana karyuM. te kathanamAM kaheluM ke pragaTa thayelI dvAdazAMgInA anupasaMgrahanI Apatti Ave che. te anupasaMgrahanI ApattinA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke ekavacanathI paNa sarva jIvomAM pragaTa thayelA zrutajJAnarUpa dvAdazAMgI svarUpa vyaktino upasaMgraha karAya che. tethI jagatamAM je kAMI zrutajJAna varte che. te sarva ekavacananA prayogathI grahaNa thAya che. tyArapachI pUrvapakSI bhedanI vivakSA karIne kahe ke jeone utkRSTa 14 pUrvano kSayopazama che tevA samyagdaSTi jIvonI dvAdazAMgI ratnAkara tulya che ane mithyAdaSTi jIvomAM je pragaTa zrutajJAna varte che te alpa kSayopazamAtmaka dvAdazAMga che. tethI samyagdaSTinA utkRSTa zrutajJAnanI apekSAe biMdu tulya che. A pramANe jIvomAM vartatA kSayopazamabhAvarUpa zrutajJAnane grahaNa karIne utkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMgInI apekSAe mithyASTionuM zrutajJAna alpa kSayopazamAtmaka biMdu jevuM che. tema pUrvapakSI svayaM sthApana kare che ane tyArapachI suvihitoe je kaheluM che ke sarva zAkyAdi pravAdo jainAgama samudra saMbaMdhI biMdu jevA che arthAt jainAgama saMbaMdhI utkRSTa zrutajJAna che, tenI apekSAe mithyAdRSTi evA zAkyAdinuM vAkyAtmaka zrutajJAna biMdu jevuM che. e kathanane pUrvapakSI bhrAnta kahe che. te kathana tenA ja vacana sAthe virodhI che; kema ke mithyAdRSTinuM jJAna ane mithyASTinuM vAkya baMne aviziSTa viparyAsarUpa che. chatAM mithyASTinA jJAnane jainAgama saMbaMdhI biMdu tulya pUrvapakSI svayaM svIkAre che. mithyASTinAM vAkyane jenAgama saMbaMdhI kahevAM ucita nathI tema pUrvapakSI kahe che. tema svIkAravAmAM koI pramANa nathI. vaLI A pUrvapakSInuM kathana atyaMta asaMbaddha che te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - utsargathI vAkya pramANa paNa nathI ane apramANa paNa nathI. paraMtu e vAkyathI kahevAyelo artha jo yathArtha hoya to te vAkya pramANa bane che ane artha ayathArtha hoya to vAkya apramANa bane che. A prakAre kalpabhASyamAM prasiddha artha che ane te anusAre udAsIna evA vAkyarUpa parapravAdomAM jainAgama saMbaMdhIpaNuM kahevuM ati asuMdara nathI. ane sAkSAt jainAgamathI pratipakSabhUta mithyAjJAnarUpa parapravAdomAM jainAgama saMbaMdhIpaNuM svIkAravuM atyaMta asuMdara che. AnAthI e prApta thAya ke koI vacanAtmaka prayoga karavAmAM Ave ane te vacanaprayoga anekAMtanI maryAdAthI kahevAmAM Ave to te vacanaprayoga pramANa bane che. jema 'paToDati' e vacanaprayoga "cA'kAranA adhyAhArapUrvaka kahevAmAM Ave to te vacanaprayoga pramANa bane che; kema ke pUrvavartI vidyamAna ghaTa kathaMci ghaTa che, kathaMcit dravya, kathaMcit pudgalarUpa che. vaLI sva-svarUpe ghaTa che, para svarUpe nathI. te sarva "cAtkAra prayogathI saMgRhIta thAya che mATe te vacana arthanI apekSAe pramANa bane che. vaLI ekanuM eka vacana yathArtha arthane kahenAruM na hoya to apramANa bane che. jema ghoDasti' evo vacanaprayoga karyA pachI ekAMta ghaTa che evA arthanI upasthiti thAya to te apramANa bane che. mATe koI paNa
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 vacanaprayoga utsargathI=sAmAnyathI, pramANa ke apramANa nathI. tenAthI vAcya artha yathArtha hoya to pramANa kahevAya ane tenAthI vAcya artha ayathArtha hoya to apramANa kahevAya. gAthA-24 297 vaLI, anyadarzananAM vAkyo artha batAvavAmAM udAsIna che. tethI jo te ja vAkyone ucita rIte grahaNa karavAmAM Ave to yathArtha bodha karAvanArAM che. ane ucita rIte grahaNa na karavAmAM Ave to ayathArtha bodha karAvanArAM che. mATe tevA vAkyarUpa 52pravAdone jainAgama saMbaMdhI kahevuM ati asuMdara nathI chatAM pUrvapakSI sarva zAkyAdi pravAdo jainAgama saMbaMdhI biMdu che e kathanane bhrAnta kahIne asuMdara kahe che. mithyAdRSTi jIvomAM vartatA mithyAjJAnarUpa pa2pravAdo che je atyaMta asuMdara che. te jJAnane jainAgama saMbaMdhI biMdu kahe che. te atyaMta anucita che. vaLI vAkyAtmaka 5rapravAdone jainAgama saMbaMdhI biMdu tulya kahevuM te anucita nathI. te spaSTa karavA arthe kahe che - bhAvabheda hote chate vAkyaracanAmAM koI bheda nathI; kema ke samyagdaSTi parigRhIta mithyA zruta paNa samyak zruta che, e pramANe siddhAMta vyavasthita che. AnAthI e prApta thAya ke vAkyAtmaka 5rapravAdo zabdanI apekSAe pramANarUpa paNa nathI ane apramANarUpa paNa nathI. AthI ja samyagdaSTi te vacanone grahaNa kare to tene samyak zrutarUpe te vAkyo pariNamana pAme che. vaLI jainadarzananA samyak zrutane mithyAddaSTi grahaNa kare to tene te zruta mithyArUpe pariNamana pAme che. mATe jainadarzananAM vAkyo ekAMta samyak zrutarUpa che. anyadarzananAM vAkyo ekAMta mithyAzrutarUpa che tevo vibhAga nathI paraMtu te vAkyothI jene yathArtha bodha thAya che tene samyak zruta prApta thAya che. jene viparIta bodha thAya che tene mithyAzruta prApta thAya che. mATe vAkyAtmaka zAkyAdi pravAdone jainAgama saMbaMdhI biMdu kahevAmAM virodha nathI; chatAM tene bhrAnta kahe che te pUrvapakSInuM kathana atyaMta asaMbaddha che. vaLI, pUrvapakSI kahe ke vacanAtmaka zAkyAdi pravAdo jainAgamanI je racanAnI AnupUrvI che tenA sadaza racanAvALA nathI mATe te sarvapravAdone jainAgama saMbaMdhI biMdu tulya kahI zakAya nahIM. tene graMthakArazrI kahe che - A prakAranuM pUrvapakSInuM kathana ajJAnatAnuM vizRMbhita che; kema ke jaina sAdhuo paNa jainAgamanI AnupUrvI karatAM anya AnupUrvIthI anyadarzananAM vacana bole eTalAmAtrathI teone asaMyatapaNAnI prApti nathI. paraMtu zuddhAzuddha vivekapUrvaka ja sAdhuo anyadarzananAM vacanonuM grahaNa kare che. mATe vacanAtmaka anya pravAdone jainAgama saMbaMdhI biMdu nathI tema kahevuM e atyaMta asaMbaddha kathana che. vaLI, pUrvapakSI kahe ke zAkyAdi pravAdo jainAgama-samudra saMbaMdhI biMduo che e vacana jaina saMpradAyanA pravAhamAM koIka rIte AvIne paDeluM vacana che je pramANabhUta nathI. tene graMthakArazrI kahe che mahA vidvAn evA dhanapAla paMDite paNa A pramANe ja kahela che, jeo parama zrAvaka hatA. mATe zAkyAdi pravAdone jainAgama saMbaMdhI biMdu kahevAmAM koI virodha nathI. vaLI, zAkyAdi pravAdo jainAgama saMbaMdhI biMdu che. e vacananI puSTi karavA arthe 'gvi'thI saMmatitarkaprakaraNa graMthanI sAkSI Ape che. ane te saMmatitarkaprakaraNanA vacanathI siddha thAya che ke zAkyAdi pravAdonuM utpattisthAna
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 jainAgama ja che; kema ke jenAgama dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayarUpa che ane temAMthI sva sva ruci anusAra nayane grahaNa karIne te te darzana utpanna thayAM che. vaLI pUrvapakSIe kahela ke 'anyadarzanano samUha jainAgamanA biMdubhAvane bhaje che.' e prayoganI anupapatti che; kema ke avayava-avayavInA upamAna-upameyabhAvamAM gauravano abhAva che. A prakAranuM pUrvapakSInuM vacana asat che; kema ke pUrvapakSIe je rIte kahela ke hasta AdinA avayavo aMguSThAdi che tema kahevAthI hastanI stuti thatI nathI tema bhagavAnanA zAsananA avayava anyadarzana che tema kahevAthI bhagavAnanA zAsananI stuti nathI. te vacana saMgata nathI; kema ke jainazAsanarUpa samudra AgaLa anyadarzana biMdubhAva jevA che. te vacanathI e prApta thAya che ke samudita evAM paNa badhAM darzanomAM jainazAsananuM eka dezapaNuM ja che. mATe jainazAsana samudra tulya che ane anyadarzananuM sarvavacana biMdu tulya che. ethI bhagavAnanA zAsananI stutino koI virodha nathI. AnAthI e prApta thAya ke bhagavAnanA zAsanamAM mokSamArganA yathArtha nirUpaNa mATe je dvAdazAMgInI racanA thaI che te zAbdabodhanI maryAdAthI je yogamArgano bodha karAvI zake, te pUrNa yogamArganA yathArtha nirUpaNa tulya che. anyadarzananAM vacano eka-eka nayane avalaMbIne cAlanArAM hovAthI je kaMI paNa yogamArgano bodha karAve che te sarvadarzanonA yogamArganA bodhano samuccaya ka2vAmAM Ave topaNa jainazAsananA vacananA bodhathI thatA yogamArganA bodhanI AgaLa anya sarva darzananA vacanathI thato yogamArgano bodha biMdu tulya che. te bodha sanmArgano sthApaka hovAthI kalyANanuM kAraNa che topaNa je prakAre jainAgamarUpI ratnAkara kalyANanuM kAraNa che tatulya anyadarzananAM vacanothI thato bodha kalyANanuM kAraNa nathI. AthI ja, anyadarzanamAM rahelA tattvanA arthI paNa jIvo te te darzananA baLathI yoganI cAra dRSTi sudhI ja yogamArgane prApta karI zake che. jyAre sarvajJanA vacanane pAmelA yogIo sarvajJanA vacananA baLathI yoganI ATha dRSTi svarUpa pUrNa yogamArganA paramArthane prApta karI zake che. vaLI pUrvapakSIe kahela ke anyapravAdo samudranAM biMduo che e pramANe kahevuM paNa saMgata nathI; kema ke samudrathI bharatI, kallola, Urmi Adi thAya che, samudramAMthI biMdu thatA nathI. biMduo to meghathI ke hasta, vastrAdinA vyApArathI utpanna thAya che. pUrvapakSInuM te vacana paNa asaMgata che; kema ke samudrasthAnIya jaina mahAzAstra che. tenAthI prabhava evA kallolasthAnIya avAMtara zAstra=anya suvihita sAdhuoe racelAM zAstro che. te zAstromAMthI sAmAnya dRSTirUpa pavanathI prerita evA pa2samayarUpa biMduono udgama thAya che. tethI e phalita thAya ke gaNadharoe je dvAdazAMgInI racanA karI te samudra tulya che. tenA gAMbhIryane jANIne yogya jIvonA upakArArthe je mahApuruSoe avAMtara zAstro racyAM, te kallolo che. temAM sarva nayonI dRSTio gUMthAyelI che. te zAstromAMthI sAmAnya tattvane jonArI dRSTirUpa pavanathI prerita parasamayono udgama thayo che. tethI te te darzanamAM paNa mokSamArgane anukULa je yathArtha padArthanuM nirUpaNa prApta thAya che te prAraMbhika bhUmikAnA sAmAnya tattvamArgane batAvanAra che. tethI jainAgama saMbaMdhI tattva AgaLa biMdu tulya teonA tattvanuM nirUpaNa che.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 vaLI, pUrvapakSIe kahela ke anya pravAdo jainadarzananI dvAdazAMgIrUpI samudramAMthI nIkaLelAM biMduo che. tema kahevAthI samudranA gAMbhIryanI hAni thaze. arthAt teTalA aMzamAM jainadarzananI dvAdazAMgInI nyUnatA thaze. te vacana atyaMta asaMbaddha che; kema ke samudramAMthI biMduo nIkaLe teTalA aMzamAM samudra jUna thAya tema bhagavAnanA vacanamAMthI anyadarzananA pravAdarUpa biMduo nIkaLe, tethI bhagavAnanI dvAdazAMgInI teTalA aMzamAM nyUnatA thAya tevuM koI vicArakane jaNAya nahi. paraMtu bhagavAnanAM vacano jeTalA jagatamAM vistAra pAme teTaluM bhagavAnanuM ja zAsana vistAra pAme che. tevuM anubhavathI dekhAtuM hovA chatAM dRSTAMtane asamaMjasa rIte pUrvapakSI joDe che te saMgata nathI. vaLI, pUrvapakSIe kahela ke vRttikAranA vyAkhyAnanI saMgati A pramANe karavI. te saMgati batAvatAM kahyuM ke je kAraNathI dvAdazAMga ratnAkaranI upamAthI zubhAzubha sarva pravAdanuM mUla che te kAraNathI, svarUpathI ane phalathI je kAMI suMdara akaraNaniyamAdi zabdathI vAcya bhAvo AtmaniSTha che tenA vAcaka evA vAkyAdine temAM ja=dhAdazAMgImAM ja, avatAra karavo joIe. ane tyAM evakArano prayoga adhyAhArathI grahaNa karavo. tethI dvAdazAMgamAM ja teno avatAra karavo joIe, anyatra nahIM evo artha prApta thAya. tema svIkAravAthI anyadarzanamAM koI suMdara vacano nathI e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - evakArAdinA adhyAhArathI vRttinuM yojana vRttikAranA abhiprAyathI ja viruddha che; kema ke anyadarzanamAM kaMI suMdara nathI e prakArano artha vRttikArane saMmata nathI. tethI vRttinuM svamati anusAra yojana karIne arthAtara karavuM e pUrvapakSIne ucita nathI. vaLI, pUrvapakSIe kahela ke jainadarzanamAM vartatA samyagdaSTi jIvone udita akaraNaniyamanI prApti che. arthAt sAkSAt AtmAmAM pragaTa thayelA akaraNaniyamanI prApti che jyAre anyadarzananA mithyASTi jIvomAM A akaraNaniyama zabdathI ja che, paraMtu udita nathI. tethI udita ane anudita evA akaraNaniyamane abheda karIne kahevAmAM Ave ke anyadarzanamAM paNa pApana akaraNaniyamAdi che. tema kahIne temane dezArAdhaka svIkAravAmAM Ave to udita akaraNaniyamAdinI avajJAnI prApti thAya; kema ke asAra evA anyadarzananA akaraNaniyamane bhagavAnanA vacanAnusAra tathA suMdara akaraNaniyamane samAna kahevAthI suMdara akaraNaniyamanI AzAtanA thAya che. te udita akaraNaniyamanI avajJA anyadarzananA ane jainadarzananA akaraNaniyamanA bhedane kahenArA bhagavAnanI avajJAmAM paryavasAna pAme che. tene graMthakArazrI kahe che - jo A rIte pUrvapakSI anyadarzananA ane jainadarzananA akaraNaniyamane abheda kahevAthI bhagavAnanI AzAtanA thAya che tema kahe to tenA bhedanuM varNana paNa sAmAnya akaraNaniyamanI avajJArUpa che arthAt uditaanudita akaraNaniyamanA bhedanuM varNana paNa sAmAnya akaraNaniyamanI avajJArUpa che. tethI sAmAnya akaraNaniyamane AzrayIne bhagavAne te baMnene abheda kahyA che. mATe udita-anudita akaraNaniyamane abheda kahenArA bhagavAnanA vacanamAM paryavasAna pAmaze; kema ke bhagavAne anyadarzananA akaraNaniyama ane jainadarzananA akaraNaniyamamAM ekAMta bhedanuM ke ekAMta abhedanuM kathana karela nathI, paraMtu bhedabhedanuM kathana karela che. tethI e prApta thAya ke syAdvAdane pAmelA vivekasaMpanna munio je pApa akaraNaniyama kare che te
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 vivekathI yukta hovAne kAraNe sAnubaMdha che. tethI uttarottara vRddhi pAmIne mokSarUpa phalamAM paryavasAna pAmanAra che. anyadarzananA bhadrakaprakRtivALA jIvo je pApa akaraNaniyamanuM sevana kare che te syAdvAdanI nirmaLadRSTithI vivekayukta nahIM hovAne kAraNe sAnubaMdha nathI tethI uttarottara vRddhi pAmIne mokSarUpa phalamAM zIdhra paryavasAna pAme tevA nathI. te apekSAe anyadarzananA jIvonA akaraNaniyamane ane jainadarzananA vivekasaMpanna yogInA akaraNaniyamane bhagavAne bhedathI kahela che, topaNa anyadarzananA bhadrakaprakRtivALA jIvo je pApa akaraNaniyamanuM sevana kare che te prAraMbhika kakSAno sAmAnya akaraNaniyama che. tethI kaMIka pApanA akaraNaniyamanuM svarUpa paradarzananA akaraNaniyamamAM ane vivekasaMpanna sAdhunA akaraNaniyamamAM samAna che. te apekSAe bhagavAne te baMne akaraNaniyamamAM abhedanuM paNa kathana karela che. AthI ja paradarzananA bhadrakaprakRtivALA jIvothI sevAyela akaraNaniyama paNa kramasara samyaktanI prApti Adi dvArA mokSanuM kAraNa bane che. AthI ja paradarzananA akaraNaniyama sevanArA jIvone paNa bhagavAne dezArAdhaka svIkArela che. A pramANe svapakSanA kadAgraharUpa vakratAno tyAga karIne pUrvapakSIe vicAravuM joIe; kema ke paradarzanamAM rahelA yogya jIvomAM vartatA guNano dveSa ja bhagavAnanI avajJA che ane paramAM rahelA guNo pratyeno dveSa bhagavAnanI avajJA che. tenA samarthana mATe ja sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che e prakAranA kathanamAM vava' ityAdi siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjanA vacanane saMmatipaNAthI vRttikAre ubhAvana karela che. mATe vRttikAre karelA arthathI anya prakArano je artha pUrvapakSI kare che, te ucita nathI. TIkA : atra paraH prAha-yattu 'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAMgaM ratnAkaratulyaM' iti samarthanAya TIkAkAreNa 'udadhAviva sarvasindhavaH' ityAdirUpaM zrIsiddhasenadivAkaravacanaM saMmatitayodbhAvitaM tacca vicAryamANamasaGgatamivAbhAti / tathAhi - yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM tarhi nadItulyAH pravAdA na bhaveyuH, samudrAnadInAmutpatterabhAvAt, samudrasya ca nadIpitRtvApattyA 'nadIpatiH samudraH' iti kavisamayavyAhatiprasakteH, samudrasya gAMbhIryahAniprasaktezca tasmAtstutikarturabhiprAyo'yaM-he nAtha ! tvayi sarvajJe dRSTayo'nyatIthikAnAM nijanijamArgazraddhAnalakSaNAH, samudIrNAH samyagudayaM prAptAH, tadviSayo bhagavAn jAta ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkiJcidakaraNaniyamAdikaM jinena sundaratayA bhaNitaM tadanyatIrthikairapi tathaiva pratipannam, etacca sAmpratamapi nAlikerAdiphalAhAreNaikAdazIparvopavAsaM kurvANA jainAbhimatopavAsaM samyaktayA manyante, jainAzca tadupavAsaM lezato'pi na manyante, ata eva ca 'na ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti tAsu anyatIrthikadRSTiSu bhavAn na pradRzyate'=anyatIrthikazraddhAnaviSayIbhUtaM dhArmikAnuSThAnaM gaGgAsnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyata ityarthaH / anyatIthikAnAM dRSTayo bhagavati vartante, tatra dRSTAntamAhayathodadhau sarvAH sindhavaH samudIrNA bhavanti samyagudayaM prAptAH syuH, loke'pi bhartRsaMbandhena striya
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 24 uditA bhavantIti prasiddheH, 'tAsu ca bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro nAsti = tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punararhadupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdanyatIrthikadRSTayaH samutpannA ityabhiprAyeNeti - 301 tadasat, prAcInAcAryavyAkhyAmullaGghya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt, tadAhuH zrIhemacandrasUrayaH (ayoga. dvA. 16). itthaM caitadiheSTavyamanyathA dezanA'pyalam / kudharmAdinimittatvAd doSAyaiva prasajyate / / iti / yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho'dhRSyA tava zAsanazrIH / / iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dUSaNadAnaM, kintu 'eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / / ' ( yogadRSTi0 128) ityAdi vadatAM zrIharibhadrasUrINAM, 'samAkhyAtaM ' iti padasUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM cetyatiduranto'yaM ko'pi mohamahimA, yA cAnupapattirudbhAvitA 'yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM' ityAdinA sA'nupapannA, samudrAjjalaM gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA bhavantIti prasiddheH parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasamudragRhItArthajalAdAMzika kSayopazamameghAtpravRddhisaMbhavAt evaM nadItulyAnAM parapravAdAnAM jainAgamasamudramUlatve lokanItyApi bAdhakAbhAvAt, ata eva na. samudrasya nadIpitRtvApattidoSo'pi, lokanItyApi tadanupapatteH, yadi copamAnabalalabhyadharmeNa tatsahacaritAnabhimatadharmApattiH syAt tadA candropamayA mukhAdau kalaMkitatvAdyApattirapi syAditi, na caivaM meghAtprAg nadInAmiva jainAgamAnusArikSayopazamAt prAk paravAdAnAmanupacitAvasthatvaprasaGgaH, iSTatvAt, jainAgamAnusArinayaparijJAnaM vinA'nupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt, na caivaM jinadezanAyA upacitamithyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipravRttAvanuSaGgatastadupasthita doSAbhAvAd, bhAvasyaiva prAdhAnyAt / taduktamaSTake (28-8) - parAbhiprAyeNa prakRtastutivRttavyAkhyAne ca ' tvattaH samudIrNAH' iti vAcye 'tvayi samudIrNAH' iti pAThasya kliSTatvApattiH / kiJca, evaM pareSAM bhagavadabhihitArthazraddhAnaM bhagavatazca tallezasyApyazraddhAnaM' etAvatA bhagavatyatizayAlAbhaH / sAMpradAyike tvarthe 'bhagavatyanyadRSTayaH samavataranti, bhavAMstu na tAsu' ityevaM svetarasakaladarzanArthavyApyArthakapravacanavaktRtvarUpAtizayalAbha ityupamayA vyatirekAlaMkArAkSepAt puSTArthakatvaM kAvyasya syAt /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ___ kiJca, evamapi pareSAM jinAbhihitArthazraddhAnAbhyupagame satprazaMsArUpabIjalAbhAbhyupagamaprasaGgaH, na ca teSAM kvacid yathArthajinoktazraddhAne'pi tatpraNetaryarhati devatvena bhAvAbhAvAd 'devo rAgadveSarahitaH sarvajJa eva bhavati, nAparaH, sa cAsmadabhimataH sugatAdireva' iti zAkyAdInAM 'devo'rhannaiva paramasmanmArgapraNetA' ityAdi ca mithyAtvabIjaM digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmabIjasaMbhava iti vAcyam, tathApi tAdRzapakSapAtarahitAnAM 'yaH kazcid rAgAdirahito viziSTapuruSaH sa devaH' ityAdi saMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadabhihitakatipayasundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazakyatvAt, audhikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhyAnyasyApyAdidhArmikatvopapattezcetyadhyAtmadRSTyA vicAraNIyaM, tAM vinA vAdaprativAdAdivyApArAt tattvApratipatteH / taduktaM yogabindau (67-68) - vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIlakavad gatau / / adhyAtmamatra parama upAyaH parikIrtitaH / / gatau sanmArgagamanaM yathaiva hyapramAdinaH / / iti / anyo'pi vyavahAreNAnyamArgastho'pi, tadanusArI-jinendra zrutamUlArthapadAnusArI, tat tasmAtkAraNAt, dezArAdhako yukta iti / nanvetadayuktaM, mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nivezitatvAt tayA teSAM dezArAdhakatvAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge (2-2-19) 'ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AraNNiA' ityAdi yAvat 'jAva asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhu' tti / etavRttyekadezo yathA 'atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrA'dharmasyeva bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAyaM draSTavyaH / ' etaduktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAM prANAtipAtAdivinivRttiM vidadhati tathApyAzayasyAzuddhatvAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUSarapradeze vRSTivadvivivakSitArthA'sAdhakatvAnnirarthakatAmApadyate, tato mithyAtvAnubhAvAnmizrapakSo'pyadharmapakSa evAvagantavya iti' ityAdi iti cet ? ___ satyaM, na hi vayamapi sanmArgagarhAdihetuprabalamithyAtvaviziSTayA prANAtipAtAdivinivRttikriyayA dezArAdhakatvaM brUmaH, kintu rAgadveSAsadgrahAdimAndyena mArgAnusAriNyaiva tayA, sA ca sAmAnyadharmaparyavasannApi dharmapakSe na samavatarati, tatra bhAvaviratereva parigaNanAt, tadabhAve bAlatvAt, taduktaM 'aviraI paDucca bAle Ahijjai' tti / etadvRttiryathA-'yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvAnmithyAdRSTevyato viratirapyaviratireva, tAM pratItya Azritya, bAlavad bAlo'jJaH, sadasadvivekavikalatvAt, ityevamAdhIyate vyavasthApyate veti' / dravyaviratizca mithyAtvaprAbalye'prAdhAnyena tanmAndye ca mArgAnusAritvarUpA prAdhAnyenApi
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 saMbhavatItyevaM viSayavibhAgaparyAlocanAyAM na ko'pi doSa iti, avazyaM caitadaGgIkartavyaM, anyathA parasya mArgAnusAriNo mithyAdRSTevilopApattiH, mithyAtvasahitAyA anukaMpAdikriyAyA apyakiJcitkaratvAd / yadIyAnantAnubandhinAM jIrNatvena na samyaktvaprAptipratibandhakatvaM teSAM mArgAnusAritvaM, te ca samyaktvAbhimukhatvena samyagdRSTivadevAvasAtavyAH-iti tvAvayoH samAnamiti, na cedevaM tadAdidhArmikavidhiH sarvo'pyucchidyeteti sarvathA'bhiniviSTacittAnAM mithyAdRzAM dayAdikaM duSTaM, anabhiniviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittamiti dhyeyaM, sAmAnyadharmasyApi saddharmabIjaprarohatvenoktatvAt / taduktaM dharmabindau (a.2) - prAyaH saddharmabIjAni gRhiSvevaMvidheSvalam / rohanti vidhinoptAni yathA bIjAni satkSitau / / iti / etena - je yAbuddhA mahAbhAgA vIrA asammattadaMsiNo / asuddhaM tesiM parakkaMtaM saphalaM hoi savvaso / / iti sUtrakRtA'STamAdhyayanagAthAyAM (22) 'teSAM ca bAlAnAM yatkimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu parAkrAntamudyamaH kRtastadazuddhaM avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAtsanidAnatvAdveti, kuvaidyacikitsAvad viparItAnubandhIti / tacca teSAM parAkrAntaM saha phalena karmabandhena varttata iti saphalam / sarvaza iti-sarvA api tatkriyAstapo'nuSThAnAdikAH karmabandhAyaiva' ityuttarArddhavyAkhyAnAt paNDitAnAmapi tyAgAdibhirlokapUjyAnAmapi subhaTavAdaM vahatAmapi samyaktattvaparijJAnavikalAnAM sarvakriyAvaikalyAd na mithyAdRzAM keSAmapi kriyAvatAmapi lezato'pyArAdhakatvaM ityapAstam, etena bhavAbhinandinAM, mithyAdRzAM sarvakriyAvaiphalyasiddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt, etena 'mithyAdRzAM sarvaM kRtyaM nirarthakaM' ityAdInyapi vacanAni vyAkhyAtAni, viziSTaphalAbhAvApekSayApi nirarthakatvavacanadarzanAt / paThyate ca (upa.mA.425) - nANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihUNaM / saMjamahINaM ca tavaM jo carai NiratthayaM tassa / / ityAdi / atha poSamAse vaTavRkSAmravRkSayoH sahakAraphalaM pratyakAraNatvavacanayoryathA svarUpayogyatAsahakAriyogyatA'bhAvena vizeSastathA mithyAdRkkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacanayorapi sphuTa eva vizeSa iti cet ? tamuyamaparopi vizeSaH paribhAvyatAm, sahakAraphalasthAnIyaM mokSaM prati bhavAbhinandi
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 mithyAdRkkRtyaM vaTavRkSavadayogyaM apunarbadhakAdikRtyaM tu sahakArAGkuravatpAraMparyeNa yogyamiti sarvamidaM nipuNaM nibhAlanIyam / / 24 / / TIkArya : 304 atra paraH prAha nipuLa nimAnanIyam / / ahIM='sarvapravAdamUla' ityAdi gAthAnA vRttikAranA vacanamAM, para=pUrvapakSI, kahe che "vaLI, sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che." e prakAranA samarthana mATe TIkAkAra vaDe "dhAviva sarvasinthavaH" ityAdirUpa siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana je saMmatipaNAthI udbhAvana karAyuM te vicArAtuM asaMgata jevuM jaNAya che. te A pramANe - jo dvAdazAMga ratnAkara tulya hoya to nadI tulya pravAdo thAya nahIM; kema ke samudrathI nadIonI utpattino abhAva che. samudranA nadIpitRtvanI prApti hovAthI=samudramAMthI nadIo utpanna thAya che tema svIkArIe to samudranA nadIpitRtvanI prApti hovAthI, nadIpati samudra che=sarva nadIo samudramAM jAya che, mATe nadIpati samudra che, e prakAranA kavinA kathananI vyAhatinI prasakti che=kavinuM kathana asaMgata thAya ane samudranA gAMbhIryanI hAninI prasakti che=samudramAMthI nadIo nIkaLe che tema svIkArIe to samudramAM pANInI alpatA thavAne kAraNe samudranA pANInA UMDANanI hAninI prApti thAya. te kAraNathI=pUrvamAM pUrvapakSIe sthApana karyuM ke TIkAkAre 'dhAviva sarvasinthava:' ityAdirUpa siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana saMmatipaNAthI udbhAvana karyuM te asaMgata jevuM bhAse che. ane te kaI rIte asaMgata che ? te 'tathArdi'thI spaSTa karyuM. te kAraNathI, stutikArano=siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAno, A abhiprAya che - he nAtha ! anyatIrthikonI potapotAnA mArgamAM zraddhAnarUpa dRSTio sarvajJa evA tamArAmAM samudIrNa che=samyag udayane pAmelI che. te viSayavALA bhagavAna thayA=anyadarzananI je dRSTio hatI te samyag rIte bhagavAnamAM prApta thavAthI te dRSTinA viSayavALA bhagavAna thayA. A bhAva che=pUrvapakSIe je artha karyo teno A bhAva che je kaMI akaraNaniyamAdi jina vaDe je suMdarapaNArUpe kahevAyuM che te anyatIrthika vaDe paNa te pramANe ja=suMdarapaNArUpe ja, svIkArAyuM che. ane A=bhagavAna vaDe je suMdara5NArUpe kahevAyuM che te anya vaDe paNa suMdarapaNArUpe ja, svIkArAyuM che e, hamaNAM paNa che tAlikerAdi phalAhAra dvArA ekAdazI parvanA upavAsane karatA evA anyadarzanIo jaina abhimata upavAsane samyapaNArUpe mAne che ane jaino tenA upavAsane lezathI paNa mAnatA nathI. ane AthI ja=jaino anyadarzananA upavAsane lezathI paNa upavAsa mAnatA nathI AthI ja, teomAM tame dekhAtA nathI=anyatIrthika dRSTivALA evA teomAM bhagavAna dekhAtA nathI. ..... - tenuM tAtparya spaSTa kare che anyatIrthikanA zraddhAnA viSayIbhUta gaMgAsnAnAdika dhArmika anuSThAnane tame lezathI paNa mAnatA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 305 nathI=dhArmika anuSThAnarUpe mAnatA nathI, e prakArano artha che="teomAM tame dekhAtA nathI" e stutivacanano artha che. anyatIrthikonI dRSTio bhagavAnamAM varte che. temAM dRSTAMtane kahe che - je pramANe samudramAM sarva nadIo samudIrNa thAya che=samyag udayane prApta thAya che=A samudramAM A badhI nadIo praveza pAme che, e prakAranI khyAtine prApta thAya che; kema ke lokamAM paNa bhartR saMbaMdhathI strIo udita thAya che=khyAtine prApta kare che, e prakAranI prasiddhi che. ane teomAM=anya dRSTiomAM, tame nathI, e prakAranA kathanamAM dRSTAMtane kahe che - je pramANe pravibhakta evI nadIomAM samudra nathI ane teomAM=nadIomAM, samudra avatAra pAmato nathI, e prakArano artha che. A abhiprAyathI stuti che=siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAe karelI bhagavAnanI stuti che, paraMtu arihaMtathI upadiSTa pravacana dvArA arihaMtamAMthI anyatIrthikanI dRSTio utpanna thaI che e abhiprAyathI nathI te asat che=stutikartAno A abhiprAya che tyArathI mAMDIne atyAra sudhI kahyuM te asat che; kema ke prAcInAcAryanA vyAkhyAnanuM ullaMghana karIne viparIta vyAkhyAnanuM apasiddhAntapaNuM che. tene=prAcInAcAryanA vyAkhyAnanuM ullaMghana karIne viparIta vyAkhyAnanuM apasiddhAntapaNuM che tene, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA ayogavyavacchedadvAtriMzikAmAM kahe che - "je ArjavathI anyo vaDe ayukta kahevAyuM, te ziSyo vaDe anyathA karAyuM, A viplava tamArA zAsanamAM thayo nathI. Azcarya che ke tamArA zAsananI zrI adRSyA che=parAbhava pAme tevI nathI." ane A=pUrvapakSIe je stutikArano abhiprAya anyathA karyo e, upadezapadanI vRttikArane ja dUSaNadAna nathI paraMtu "teono zamaparAyaNa mArga paNa eka ja che." ityAdine kahetAM haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAne dUSaNadAna che. ane 'samAvyAta' e padathI='savvappavAya mUlaM' e gAthAmAM rahela 'samanghAya' e padathI sUcita graMthakArazrInI sAthe ekavAkyatAzAli siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAne dUSaNadAna che. ane tene anusaranArA anyone=siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnA vacanane anusaranArA anyone, A dUSaNadAna che, ema sarvatra anvaya che. ethI atiduranta evo A=pUrvapakSIe je dUSaNadAna ApyuM e, koI paNa mohano mahimA che. ane "jo dvAdazAMga ratnAkara tulya che." ityAdi dvArA je anupapatti udbhAvana karAI=pUrvapakSI dvArA udbhAvana karAI. te anupapanna che; kema ke samudramAMthI jalane grahaNa karIne megha varSe che. ane tenAthI=meghanA varasavAthI, nadIo pravRddha thAya che, e prakAranI prasiddhi hovAthI jainAgamarUpI samudrathI gRhIta artharUpa jala, jalasvarUpa AMzika kSayopazamarUpa megha, tenAthI nadItulya evA parapravAdonI paNa pravRddhino saMbhava che. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke nadI tulya parapravAdonI AMzika kSayopazamarUpa meghathI pravRddhino saMbhava che e rIte, nadI tulya evA parapravAdonA jainAgamarUpI samudranA mUlapaNAmAM lokanItithI paNa bAdhakano abhAva che. AthI ja=parapravAdonuM jainAgama-samudranA mUla che AthI ja, samudrane nadIpitRtvanI ApattirUpa doSa paNa
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 tathI; kema ke lokanItithI paNa tenI anupapatti che samudranA tadIpitRtvanI anupapati che, ane jo upamAnanA balathI labhya dharmathI dvAdazAMgane ratnAkara tulya ane atyadarzanone nadI tulya kahevArUpa upamAnanA baLathI samudranI vizALatAnI jema bhagavAnanA zAsananI vizALatA ane nadInI jema anyadarzananI alpatArUpa labhya evA dharmathI, tatsahacarita abhimata dharmanI Apatti thAya=samudra ane nadInI upamA sAthe sahacarita evA gAMbhIryahAnirUpa abhimata dharmatI Apatti thAya, to caMdranI upamAthI mukhAdimAM kalaMkitatvanI Apatti paNa thAya. ane A rIte sarva pravAdonuM mUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che e pramANe upamA ApI e rIte, meghathI pUrve nadIonI jema jetAgamAnusArI kSayopazamathI pUrve parapravAdono anupacita avasthApaNAno prasaMga che ema na kahevuM; kema ke ISTapaNuM che=jetAgamAnusArI kSayopazama pUrve parapravAdo te te yadaSTithI anupacita avasthAvALA che e ISTa che. ahIM prazna thAya ke jenAgamAnusArI kSayopazamathI pUrve parakhavAdo anupacita avasthAvALA kema che ? temAM hetu kahe che - jetAgamAnusArI vaya parijJAna vagara anupanibaddha mithyAtvarUpapaNAthI ja=potAnA te te nayanI dRSTinA viSayamAM paNa sUkSma bodhathI anupanibaddha evA mithyAtvarUpapaNAthI ja, teonuM parapravAdIonuM, sthitapaNuM che. ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke jaitAgamAnusArI kSayopazama pUrve parapravAdo anupacita mithyAtvavALA hoya che e rIte, jinadezavAnuM upacita mithyAtvanuM mUlapaNuM hovAne kAraNe anarthamUlatvanI Apatti che jinadarzanane anarthamUla svIkAravAnI Apatti che, ema na kahevuM kemake vizvanI hitArthI pravRttimAM anuSaMgathI tenI upasthiti hovA chatAM paNa upacita mithyAtvanI upasthiti hovA chatAM paNa, doSano abhAva che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanI dezanAthI koInuM mithyAtva upasthita thatuM hoya ane tenAthI tenuM ahita thatuM hoya to doSano abhAva che, ema kema kahyuM ? tethI ja kahe che - bhAvanuM ja pradhAnapaNuM che=jagatanA jIvonuM hita karavAnA zubha bhAvathI pravartelI bhagavAnanI dezanAthI yogya jIvomAM thatA mokSane anukUla bhAvonuM ja pradhAnapaNuM che. te bhagavAnanI dezanAthI yogya jIvone thatA bhAvanuM ja pradhAnapaNuM che te, aSTakaprakaraNamAM kahevAyuM che - "ane A rIte gurutara anartha nivArakatvarUpa bhagavAnanA rAjyapradAna Adi che ema aSTakanI pUrvagAthAmAM kahyuM e rIte, A=bhagavAne rAjya pradAnAdi karyuM che, ahIM=prakramamAM, svIkAravuM joIe. anyathA=adhika anarthanivAraNa mATe bhagavAne rAjya ApyuM e ucita che ema svIkAravAmAM na Ave to, dezanA paNa atyaMta doSa mATe ja prApta thAya; kema ke kudharmAdinuM nimittapaNuM che." ane paranA abhiprAyathI prakRti stutinA vRttanA=tAtparyatA, vyAkhyAnamAM 'vatta: samudrI e pramANe vAcya hote chate stutinA zlokamAM vAcya hote chate, 'tva samudI' e prakAranA pAThanA=stutikAre
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 307 stutimAM kahelA pAThanA, kliSTatvanI Apatti che arthAt stutikAre 'i e prakAre prayoga karyo che. te artha upasthiti karavAmAM kliSTa bane che. tethI pUrvapakSInA abhiprAya anusAra stavatakArane stuti ISTa hota to tvatti'nA sthAne "vatta:'to prayoga karata. vaLI, "A rIte=pUrvapakSIe kahyuM e rIte, parane bhagavad abhihita arthanuM zraddhA che ane bhagavAnane tenA lezanuM paNa azraddhAna che.' ATalA kathanathI bhagavAnamAM atizayano alAbha che-pare kaheluM ke bhagavAnanA upavAsane atyadarzanavALA upavAsarUpe svIkAre che e rIte parate bhagavAne kahelA arthamAM zraddhA che. vaLI pUrvapakSIe kahela ke jeno atyadarzananA upavAsane leza paNa upavAsarUpe svIkAratA nathI e rIte bhagavAnanuM acadarzananA AcAramAM lezathI paNa azraddhAna che. A prakAranA kathanathI bhagavAnanI dvAdazAMgI atizayavALI che tevo lAbha thato nathI. vaLI, sAMpradAyika artha karAye chad=pUrvapakSIe karyo tenA karatAM viparIta saMpradAyamAM prasiddha evA stutikArano artha karAye chate, bhagavAnamAM acadaSTio samavatAra pAme che ane bhagavAna teomAM samavatAra pAmatA nathI. e rIte sva-Itara sakala darzananA arthamAM vyApya evA arthane kahenAra pravacananA vaknatvarUpa atizayato lAbha che. ethI upamA vaDe vyatireka alaMkArano AkSepa thavAthI kAvyanuM puSTArthakapaNuM thaze kAvyanA pUrvArdhamAM kahevAyelA arthanuM kAvyanA uttarArdhathI puSTArthakapaNuM thaze. vaLI, A rIte paNa=pUrvapakSIe kahela ke atyadarzanavALA bhagavAne kahela upavAsane samyaphapaNA vaDe mAne che e rIte paNa, parate atyadarzanavALAne, jilAbhihita arthanuM zraddhAna karAve chate saprazaMsArUpa bIjalAbhanA abhyapagamato prasaMga che bhagavAne kahela suMdara tapAdi kriyAonI prazaMsArUpa yogabIjano parane lAbha thAya che e prakAranA svIkArano prasaMga che. (tethI pUrvapakSI abhyadarzanavALAne dezArAdhaka svIkArato nathI, paraMtu tenA ja vacanathI anya jIvone yogabIjano lAbha thato hovAthI dezArAdhaka svIkAravAno prasaMga che.) ane teone-acadarzavavALAone, kvacit yathArtha jiyoktazraddhAnamAM paNa=koIka sthaLamAM bhagavAne kahelA upavAsAdi suMdara che ItyAdi rUpa sarvajJanA vacananA zraddhAnamAM paNa, tenA kahenArA arihaMtamAM devapaNAthI bhAvano abhAva hovAthI=bahumAnano abhAva hovAthI, 'deva rAga-dveSa rahita sarvajJa ja che, anya nahi ane te anya abhimata sugAdi ja che.' e prakAre zAkyAdi darzanavALAonuM mithyAtvanuM bIja ane deva arihaMta ja che, paraMtu amArA mArganA praNetA ja che.' ityAdirU5 digaMbaronuM mithyAtvanuM bIja che ja. ethI teomAM dharmabIjano saMbhava nathI, e pramANe te kahevuM; kema ke topaNa=pUrvapakSIe kahyuM tevA asagrahathI dUSita zAkyAdine ke digaMbara dine dharmabIjano saMbhava nathI topaNa, tevA pakSapAtathI rahita "je koI rAgAdi rahita viziSTa puruSa che te deva che." ItyAdi saMmugdha zraddhAvALA, ane bhagavAnathI kahevAyela keTalAka suMdara arthane grahaNa karanArA jIvonA dharmabIjanA sadbhAvanuM pratihanana karavA mATe azakyapaNuM che.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ahIM prazna thAya ke anyadarzanavALA zAkyAdi ke digaMbarAdi kadAgraha vagaranA hoya topaNa potapotAnA iSTa devane deva tarIke svIkArI potapotAnI mAnyatA anusAra bhagavAnanI mAnyatAthI viparIta mAnyatAmAM paNa dharmabuddhi dharAve che. tethI teomAM dharmabIjanI prApti kaI rIte thAya ? tethI anya hetu kahe che - audhika evI yogadaSTithI=oghadRSTithI yukta evI yogadRSTithI, tatpaNIta vAkyomAM sugAdithI praNIta evAM vAkyomAM, suMdarArthane prApta karIne sarvajJa vacanAnusAra evA suMdara arthone prApta karIne, avyane paNa acadarzanavALAone paNa, AdidhArmikapaNAnI upapatti che. "ti =e prakAre== rathI vATyam' sudhImAM je pUrvapakSInuM kathana hatuM temAM tathApi'thI graMthakArazrIe be hetu batAvyA e prakAre, adhyAtmadaSTithI vicAravuM joIe; kema ke tenA vagara adhyAtmadaSTi vagara, vAda-prativAda AdinA vyApArathI tattvanI apratipatti che. te adhyAtma vagara vAda-prativAda AdithI tattvanI aprApti che te, yogabiMdumAM kahevAyuM che - "nizcita evA vAda ane prativAdane kahetA te te darzanakAro gati hote chate tala pIlanAra baLadanI jema te prakAre tattvanA aMtane prApta karatA nathI ja. ahIM tattva pratipattimAM adhyAtma parama upAya kahevAyo che. je pramANe ja gatimAM viziSTa evA nagaranI prAptimAM, apramAdinuM sanmArgagamana upAya kahevAyo che." 'rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. gAthAnA pUrvArdhanuM kathana aneka yuktio dvArA graMthakArazrIe spaSTa karyuM. tenAthI e phalita thayuM ke anyadarzanamAM paNa je abhinna evAM arthapado che te jinendrazrutamUla che. A rIte gAthAnA pUrvArdhano artha karyA pachI gAthAnA uttarArdhano artha kare che - te kAraNathI anyatra paNa bhagavAnanA vacanathI abhinna arthapado jinendrakRtamUla che te kAraNathI, anya paNa vyavahAranayathI anya mArgamAM rahelo paNa, tene anusaranAra=jitendrakRtamUla evA arthapadane anusaranAra, dezArAdhaka yukta che. 'ti' zabda mULa gAthAnA kathananI samApti mATe che. "natuthI pUrvapakSI kahe che ke A atyadarzanamAM rahela dezArAdhaka che ema pUrvamAM kahyuM e, ayukta che; kema ke mithyAdaSTi jIvonI prANAtipAtAdi nivRttinuM paNa adharmapakSamAM nivezitapaNuM hovAthI tenAthI prANAtipAtAdinI nivRtithI, teonA dezArAdhakatvano abhAva che. te mithyAdaSTi jIvonI prANAtipAtAdi nivRttinuM adharma pakSamAM che ema pUrvamAM kahyuM te, sUtrakRtAMgasUtramAM kahevAyuM che - "have bIjA trIjA sthAnarUpa mizrapakSano vibhaMga=vikalpa, A pramANe kahevAya che. je A AraNiko che. ItyAdithI mAMDIne yAvat asarva duHkha prakSINamArga ekAMta mithyA asAdhu cheHamokSamArga ekAMta mithyA evo asuMdara che." AvI vRttino ekadeza "yathAthI batAve che - "ane ahIM sUtrakRtAMganA kathanamAM adharmapakSathI yukta evo dharmapakSa mizra e pramANe kahevAya che. tyAM=mizra
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 gAthA-24 pakSamAM, adharmanuM ja atyaMtapaNuM hovAthI adharmapakSa ja A jANavo. A=AgaLamAM kahevAya che e, kahevAyeluM=sUtrakRtAMganA vacanathI kahevAyeluM, thAya che. joke mithyAddaSTio koIka te prakAranI prANAtipAtAdinI nivRtti kare che. topaNa AzayanuM azuddhapaNuM hovAthI=mithyAsRSTi jIvonA AzayanuM mithyAtvane kAraNe malinapaNuM hovAthI, abhinava evA pittano udaya thaye chate zarkarAmizra kSIra pAnanI jema, USara pradezamAM=Ukhara bhUmimAM, varasAdanI jema vivakSita arthanuM asAdhakapaNuM hovAthI=prANAtipAtAdinI nivRtti dvArA mokSane anukUla bhAvanI niSpattirUpa vivakSita arthanuM asAdhakapaNuM hovAthI, nirarthakatAne pAme che=prANAtipAtanI nivRtti niSphaLa bane che. tethI mithyAtvanA anubhAvane kAraNe mizra pakSamAM adharma pakSa ja jANavo." 309 'kRti' zabda sUtrakRtAMganI vRttinI samApti mATe che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che tArI vAta sAcI che=sUtrakRtAMgamAM mithyAdaeNSTino mizrapakSa adharma pakSamAM kahyo che, te vacana tAruM sAcuM che, ame paNa sanmArgagarbhrAdi hetu prabalamithyAtvathI viziSTa prANAtipAtAdi vinivRtti kriyAthI dezArAdhakapaNuM kahetA ja nathI. paraMtu rAga-dveSa-asagrahAdinA maMdapaNAthI mArgAnusArI evI ja prANAtipAtAdivinivRttikriyAthI dezArAdhakapaNuM kahIe chIe. ane te=prANAtipAtAdi vinivRttinI kriyA, sAmAnya dharmamAM paryavasana hovA chatAM paNa dharmapakSamAM avatAra pAmatI nathI; kema ke tyAM=sUtrakRtAMgamAM svIkArAyelA dharmapakSamAM, bhAvathI viratidharmanuM ja parigaNana che=virati ApAdaka guNasthAnaka sparzI evI viratinuM ja parigaNata che, tenA abhAvamAM=bhAvathI viratinA abhAvamAM, bAlapaNuM che. te=bhAvathI viratinA abhAvamAM bAlapaNuM che te, kahevAyuM che "aviratine AzrayIne bAla thAya che." 1 AnI vRtti=sUtrakRtAMganA sAkSIpAThanI vRtti, 'yathA'thI batAve che "je A asaMyamarUpa avirati samyaktvanA abhAvane kAraNe mithyAddaSTinI dravyathI virati paNa avirati che. tene AzrayIne bAlanI jema bAla che=aza che; kema ke sad asad viveka vikalapaNuM che. e pramANe AdhAna karAya che. athavA vyavasthApana karAya che." 'kRti' zabda sUtrakRtAMganI vRttinI samApti mATe che. ane dravyathI virati mithyAtvanA prAbAlyamAM apradhAnapaNAthI saMbhave che ane tenA maMdapaNAmAM= mithyAtvanA maMdapaNAmAM, mArgAnusArIpaNArUpa dravyavirati pradhAnapaNAthI paNa saMbhave che, e rIte viSayavibhAganI paryAlocanAmAM=sUtrakRtAMgatA kathananA viSayamAM viSayavibhAgathI paryAlocana karAye chate, koI paNa doSa nathI=anyadarzanavALA mithyAdaeNSTi jIvone dezArAdhaka svIkAravAmAM koI paNa doSa nathI. ane A=anyadarzanamAM rahelA mithyAdRSTi jIvone dezArAdhaka svIkAryA e, avazya svIkAravuM joIe. anyathA para evA mArgAnusArI mithyAdaeNSTinA vilopanI Apatti Ave; kema ke mithyAtva sahita anukaMpAdi kriyAnuM paNa akiMcitkarapaNuM che. jeonA anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM jIrNapaNuM hovAne kAraNe samyaktvanI prAptimAM pratibaMdhakapaNuM nathI teonuM mArgAnusArIpaNuM che. ane teo samyaktvane abhimukha hovAthI samyagdaSTinI jevA jANavA. e pramANe vaLI ApaNA benuM samAna ja che=pUrvapakSIno ane graMthakArazrIno samAna ja
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 abhiprAya che, ane jo A pramANe nathI=anaMtAnubaMdhInI maMdatAvALA jIvo sakhyatvane abhimukha hovAthI samyagdaSTi jevA che e pramANe pUrvapakSIne abhimata nathI, to sarva paNa AdidhArmikavidhi uccheda pAme. ethI sarvathA abhitiviSTa cittavALA mithyASTionA dayAdika duSTa che. vaLI, anabhiniviSTa cittavALA mithyASTionA dayAdika mArgAnusAritAnuM nimitta che e pramANe jANavuM kema ke sAmAnya dharmanuM paNa saddharmabIjanA prarohapaNAthI uktapaNuM che. te=pUrvamAM kahyuM ke sAmAnya dharmanuM paNa saddharmabIjanA prarohapaNAthI uktapaNuM che te, dharmabiMdumAM kahevAyuM che - "AvA prakAranA gRhasthamAM dharmabiMdumAM prastuta zlokathI pUrvanA zlokomAM varNana karAyelA ucita AcAra karanAra gRhasthomAM, vidhipUrvaka vapana karAyelAM saddharmabIjo praroha pAme che. je pramANe suMdara bhUmimAM vapana karAyelAM bIjo praroha pAme che." AnA dvArA=abhitiviSTa evA mithyAdaSTi jIvonuM dayAdika kRtya mArgAtusAritAnuM nimitta che. ema pUrvamAM kahyuM enA dvArA, pUrvapakSInuM vakSyamANa kathana apAsta che. ema avaya che. have pUrvapakSInuM te kathana batAve che - "je abodhavALA, mahAbhAga=lokapUjya, vIra tapa-tyAgAdi kRtyomAM parAkramavALA, asamyaktane jonArA=viparyAsavALA che. teonuM parAkrama=udyama, azuddha saphala=karmanA baMdhavALuM sarvathI thAya che." e pramANe sUtrakRtAMganA AThamA adhyAyanI gAthAmAM -"ane teono bAla evA teono, je kaMI paNa tapa, dAna, adhyayana, yama, niyamAdimAM parAkrama karAyuM udyama karAyo, te azuddha che-avizaddhakArI che=jIvanI azuddhine karanAruM che. UlaTuM karmabaMdha mATe che; kema ke bhAvathI upahApaNuM che=viparyAsarUpa malina bhAvathI te anuSThAnanuM upahatapaNuM che, athavA sanidAnapaNuM che te anuSThAnamAM AlokAdinI AzaMkArUpa nidAnapaNuM che, ethI kuvaighanI cikitsAnI jema viparIta anubaMdhI che=viparIta phalavALuM che, ane te teonuM parAkrama phalanI sAthe karmarUpa phalanI sAthe. varte che. tethI saphala che. sarvaza:=sarva paNa, tenI kriyA, tapa, anuSThAnAdi karmabaMdha mATe ja che." e prakAre uttarArdhatuM vyAkhyAna hovAthI=sUtrakRtAMganA uddharaNanA uttarArdhatuM vyAkhyAna hovAthI, paMDito paNa tyAgAdi dvArA lokapUjyo paNa, subhaTabhAvane vahana karanArAo paNa, evA samyapha tatvanA parijJAnathI vikala jIvonI sarva kriyAnuM viphalapaNuM hovAthI koI paNa kriyAvALA paNa mithyAdRSTinuM lezathI paNa ArAdhakapaNuM nathI. e prakAranuM pUrvapakSInuM kathana apAsta che=AnA dvArA apAta che, ema atraya che. kema pUrvanA kathana dvArA apAta che ? temAM hetu kahe che - AtA dvArA pUrvapakSIe je sUtrakRtAMganA vacananI sAkSI ApI enA dvArA, bhavAbhinaMdI mithyAdaSTi jIvonI sarvakriyAnA vaiphalyanI siddhi hovA chatAM paNa tenAthI vilakSaNa=bhavAbhinaMdIthI vilakSaNa, evA yogamArgane sanmukha thayelA mithyAdaSTi jIvonA bhAvanuM anupahatapaNuM hovAthI yogamArgane anukULa evA bhAvanuM anupahatapaNuM hovAthI, dezArAdhakatvano apratighAta che=tevA jIvomAM dezArAdhakapaNuM vidyamAna che. AnAthI=pUrvamAM kahyuM ke bhavAbhinaMdI mithyASTi jIvonI sarvakriyA viphala hovA chatAM
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 paNa tenAthI vilakSaNa mithyASTimAM dezArAdhakapaNuM che enAthI, mithyAdaSTi jIvonuM sarva kRtya nirarthaka che.' ityAdi vacano paNa vyAkhyAna karAyAM; kema ke viziSTa phalAbhAvanI apekSAthI paNa nirarthakapaNAnA vacananuM darzana che. ane kahevAya che - cAritrahIna jJAna, darzanavihIna ligagrahaNa ane saMyama vagaranuM tapa je seve che tenuM nirarthakapaNuM che tenA te jJAnAdi nirarthaka che." (upadezamAlA gAthA-425) ItyAdithI tevAM anya sAkSIvacano grahaNa karavAM. 'Atha'thI pUrvapakSI kahe che - je pramANe poSamAsamAM vaTavRkSa ane AmravRkSanA sahakAraphala pratye akAraNatvanA vacananuM svarUpa yogyatAnA ane sahakArIyogyatAnA abhAvathI vizeSa che=vaTavRkSamAM svarUpayogyatAnA abhAvathI che ane AmravRkSamAM sahakArIyogyatAnA abhAvathI che, e pramANe bheda che, e pramANe mithyASTinA kRtya ane cAritrahItanA jJAnAdi nirarthakatAnA vacanano paNa spaSTa ja bheda che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to A bIjo paNa vizeSa paribhAvita karo bhavAbhinaMdI mithyAdaSTi ane maMda mithyAdaSTi e benA kRtyanA nirarthakatAnA vacanamAM spaSTa bheda che e prakArano bIjo paNa bheda paribhAvana karo. ane te bIjA bhedanuM paribhAvane ja spaSTa karavA kahe che - sahakAraphalasthAnIya mokSa pratye bhavAbhinaMdI mithyASTinuM kRtya vaTavRkSanI jema ayogya che. vaLI, apunabaMdhakAdinuM kRtya sahakAranA aMkuranI jema paraMparAthI yogya che, e pramANe A sarva=mithyAdaSTinA mokSane anukUlanRtya ane anukUlakRtyone, nipuNa rIte vicAravuM joIe. 24 bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke bhagavAna bhedabhedavAdI che. tethI anyadarzanamAM rahela udita-anudita akaraNaniyamane kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda svIkArIne kahela che. tethI je apunabaMdhaka jIvo anyadarzananA akaraNaniyamo seve che, teonA akaraNaniyamamAM sAmAnya akaraNaniyamane grahaNa karIne bhagavAnanA akaraNaniyama sAthe bhagavAne abheda batAvyo che. ane munionA vizeSa akaraNaniyamanI apekSAe anyadarzananA akaraNaniyamamAM bheda batAvyo che. ane enA samarthana mATe ja vRttikAre sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che, tene batAvavA arthe "ughavava' ityAdi siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnI gAthA saMmatirUpe batAvI che. A prakAranA graMthakArazrInA kathanamAM pUrvapakSI kahe che - sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMga ratnAkara tulya che. tenA samarthana mATe udadhimAM sarvasindhao ityAdirUpa siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana TIkAkAre saMmatirUpe ubhAvana karyuM che te yathArtha rIte vicAra karavAmAM Ave to asaMgata jaNAya che.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 kema asaMgata jaNAya che ? te spaSTa karatAM pUrvapakSI kahe che - dvAdazAMgane ratnAkara tulya kahIe to anyadarzananA pravAdone nadI tulya kahI zakAya nahIM, kema ke samudramAMthI nadIonI utpatti nathI. ane dvAdazAMgane ratnAkara tulya kahIne temAMthI UThelA pravAdo che tema kahIe to ratnAkara jevuM bhagavAnanuM vacana anya pravAdarUpa nadInuM utpatti sthAna che tema mAnavAno prasaMga Ave. samudramAMthI nadIo utpanna thatI nathI mATe te vacana anubhavaviruddha che. vaLI ratnAkara tulya dvAdazAMgamAMthI nadIo tulya anya pravAdo utpanna thAya che tema kahIe to samudrane nadIno pitA mAnavAnI Apatti Ave. ane tema svIkArIe to badhI nadIo samudramAM praveza pAme che mATe kavio samudrane nadIpati kahe che te vacana saMgata thAya nahIM. mATe bhagavAnanA vacanamAMthI sarvapravAdo utpanna thayA che tema kahevuM anucita che e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI, samudramAMthI nadIo utpanna thAya che tema mAnIe to samudranA gAMbhIryanI hAninI prApti thAya; kAraNa ke samudramAMthI nadIo nIkaLe che tema svIkArIe to eTalo jalano pravAha samudramAMthI ocho thAya. vaLI, anubhavathI vicArIe to nadIo samudramAM maLe che, samudramAMthI nIkaLatI nathI. mATe ratnAkara tulya evA dvAdazAMgamAMthI anya pravAdo nIkaLe che tema kahevuM saMgata thAya nahi. mATe stuti karanAra siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAno abhiprAya pUrvapakSI nIce pramANe batAve che : anyatIrthikonI potapotAnA mArganI zraddhAnarUpa dRSTio che te sarvajJa evA bhagavAnamAM samyagu udayane pAmela che arthAt anyadarzanamAM je potapotAnA mArganI zraddhAnarUpa dRSTio che. te dRSTio anyadarzanamAM viveka vagaranI hatI ane te ja dRSTi bhagavAnanA zAsanamAM vivekasaMpanna thaI. mATe anyadarzananI dRSTio bhagavAnanA zAsanamAM samyagu udayane pAmela che. jema anyadarzanavALA upavAsa kare che chatAM te upavAsamAM phaLAhAra kare che tethI teono upavAsa viveka vagarano che, jyAre bhagavAnanA zAsanamAM sarvAhAranA tyAgarUpa vivekavALo upavAsa dekhAya che. mATe anyatIrthikonA AcAromAM "tame nathI=bhagavAna nathI", ane bhagavAnanA AcAramAM e lokonA darzananA AcAro yathArtharUpe vaNAyelA che. tethI "bhagavAnanA batAvAyelA AcAromAM anyadarzana che". mATe anyadarzananA asaMbaddha AcArone jANIne te AcArane sevanArA dezArAdhaka che tema kahevuM ucita nathI e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI, potAnA kathananI puSTi karavA arthe pUrvapakSI kahe che ke anyatIrthikanI dRSTio bhagavAnamAM varte che. temAM pUrvapakSI dRSTAMtane kahe che - "je pramANe samudramAM badhI nadIo udayane pAme che=samudramAM badhI nadIo aMtarbhAva thatI hovAthI khyAtine prApta kare che, tema anyadarzanamAM pApa akaraNaniyamAdi dRSTio bhagavAnanA dvAdazAMgarUpI samudramAM samyagu udayane pAme che. je pramANe pravibhakta nadIomAM samudra nathI te pramANe anyadarzanamAM tame nathI' A abhiprAyathI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAe stuti karI che. paraMtu bhagavAnanA pravacanamAMthI anyatIrthikanI dRSTio utpanna thaI che e abhiprAyathI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAe bhagavAnanI stuti karI nathI, e pramANe pUrvapakSI kahe che.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 313 tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvapakSanuM A kathana asaMbaddha che; kema ke prAcIna AcAryanA vyAkhyAnanuM ullaMghana karIne viparIta vyAkhyAnanuM apasiddhAMtapaNuM che. AnAthI e prApta thAya ke pUrvanA AcAryoe paraMparAthI sarvajJanA vacananuM je tAtparya prApta karyuM che e pramANe teoe vyAkhyAna karyuM hoya. tenuM ullaMghana karIne svamati anusAra padArthanuM yojana karIne paraMparAthI viparIta potAnuM vyAkhyAna karavuM te apasiddhAMtapaNuM che. paraMtu prAcIna AcAryonuM koIka vaktavya sarvajJanA vacanane anupAtI na hoya to te prAcIna AcAryathI pUrvanA koIka samartha puruSanA vacanane grahaNa karIne te prAcIna AcAryano mata sarvajJa vacana anupAtI nathI tema svayaM graMthakArazrIe paNa koIka koIka ThekANe spaSTa karela che. tethI te prakAre karavAthI to sarvajJanAM ja vacananuM sthApana thAya che tethI tema karavAmAM apasiddhAMtanI prApti nathI. vaLI, prAcIna AcAryanA vyAkhyAnathI viparIta vyAkhyAna karavuM ucita nathI temAM pU. kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA vacananI sAkSI Ape che hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe ayogavyavacchedadvAtriMzikAmAM kahela che ke "sa2LabhAvathI koIka vaDe ayukta kahevAyuM hoya to temanA ziSya vaDe anyathA karAyuM che. paraMtu bhagavAnanA zAsanamAM A viplava nathI." tethI phalita thAya che ke bhagavAnanA zAsanamAM je koI suvihita AcAryo che te svamatithI kahetA nathI, sarvajJanA vacanAnusAra kahenArA che. mATe jinavacanAnusAra kahevAyelA pUrvAcAryanA kathananuM koI anya suvihita AcArya nirAkaraNa karatA nathI paraMtu jinavacanathI je kAMI anyathA kathana koIka AcAryathI thAya che te kathana tattvathI bhagavAnanA zAsananuM kathana nathI. tethI bhagavAnanI bhakti arthe te anyathA kathananuM suvihito nirAkaraNa paNa kare che. pUrvapakSInuM kathana phakta upadezapadanA vRttikArane ja dUSaNa ApavArUpa nathI, paraMtu yogadRSTisamuccayamAM kahela che "anyadarzanavALAono eka zamaparAyaNa mArga che" e prakAranA kahenArA haribhadrasUri mahArAjAne dUSaNa ApavArUpa che. 'sarvapravAdamUla' e gAthAmAM kahela 'samAkhyAta' padathI sUcita, graMthakArazrI evA haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA sAthe ekavAkyatAzAlI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAne dUSaNa ApavArUpa che ane teone anusaranArA anyane dUSaNa ApavArUpa che. mATe pUrvapakSInuM A prakAranuM kathana atyaMta mohathI kahevAyeluM che. Azaya e che ke pUrvapakSI anyadarzanavALAne dezA2Adhaka svIkArato nathI tethI upadezapadanI vRttikA2nA karAyelA arthane asaMgata kahe che. vaLI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA anyadarzanavALA je mokSamArga seve che teono jainadarzana sAthe zamaparAyaNa eka mArga che tema kahIne anyadarzanavALA mArgAnusA2I jIvone bhAvathI jaina kahe che. tene paNa pUrvapakSI dUSita kare che. vaLI, upadezapadamAM sarvapravAdamUla dvAdazAMgI samAkhyAta che. e kathanamAM samAkhyAta padathI sUcavanAra siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnI sAthe haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana ekavAkyatAvALuM che. tethI paNa nakkI thAya che ke siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnA abhiprAyAnusA2 ane teone anusaranArA
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 mahAtmAonA vacanAnusAra anyadarzananA mArgAnusArI jIvo dezArAdhaka che. te sarvane pUrvapakSI asaMbaddharUpe kahe che. mATe pUrvapakSInuM te vacana kharAba phaLavALo mohano pariNAma che. vaLI, pUrvapakSIe je anupapatti udbhAvana karI ke jo dvAdazAMga ratnAkara tulya hoya to temAMthI pravAdo utpanna thaI zake nahi, te kathana pUrvapakSInuM anupapanna che; kema ke samudramAMthI jalane grahaNa karIne megha va2se che ane meghathI nadIo pravRddha thAya che. ethI nadI tulya evA pa2pravAdo paNa jainAgamasamudramAMthI artharUpa jalane grahaNa karanAra AMzika kSayopazamarUpa meghathI pravRddhine pAme che. 314 Azaya e che ke jema samudramAMthI jalane grahaNa karIne megha bane che ane meghanI varSAthI nadIo vRddhine pAme che tema bhagavAnanA syAdvAdarUpa samudramAMthI arthone grahaNa karIne te te nayanA eka aMzarUpa kSayopazamanA pariNAmathI te te darzano pravRddhine pAme che. mATe bhagavAnanA vacanamAMthI sarvapravAdo nIkaLyA che ane vRddhi pAme che tema kahevAmAM koI virodha nathI. AthI ja samudrane nadInA pitA kahevAmAM doSa nathI; kema ke samudranA pANIthI ja meghanI niSpatti dvArA nadIonI utpatti thAya che. vaLI pUrvapakSIe doSa Apela ke dvAdazAMgIne samudra kahevAmAM Ave ane temAMthI nadIo utpanna thAya che tema kahevAmAM Ave to, samudramAMthI pANI nyUna thavAne kAraNe samudranA gAMbhIryanI hAni prApta thAya. tene graMthakArazrI kahe che ke je arthamAM upamAna dvArA upameyano bodha karAvavAnuM tAtparya hoya te tAtparyane choDIne upamAnamAM rahenAra evA anabhimata dharmanI Apatti ApavAmAM Ave to caMdranI upamAthI mukhanuM varNana ka2vAmAM Ave tyAre caMdranA kalaMkita dharmane kAraNe mukhane kalaMkita kahevAnI Apatti Ave. mATe samudramAMthI nadIo nIkaLe che tema bhagavAnanA vacanamAMthI anya pravAdo nIkaLyA che te kathanamAM bhagavAnanA vacanamAM gAMbhIryanI hAni thaze tema kahenAruM pUrvapakSInuM vacana asaMgata che. vaLI, pUrvapakSI kahe ke jo meghathI nadI utpanna thAya che tema kahIe to meghanI varSA pUrve jema nadIo sUkI hoya che tema anyadarzanavALA jIvone jainAgamAnusArI kSayopazamanI prApti pUrve 'anupacita avasthAvALA' kahevAno prasaMga Avaze. tene graMthakArazrI kahe che - amane te iSTa ja che; kema ke bhagavAnanA vacanAnusArI mokSamArgane batAvanAra nirmaLa nayaSTinA parijJAna vagara anyadarzanavALA anupanibaddha mithyAtva rUpavALA hoya che arthAt mokSane anukULa evo mokSamArga jemAM leza paNa upanibaddha nathI tevA mithyAtvavALA hoya che. tethI teonI te darzananI kriyA asAra hoya che. paraMtu teone paNa jainAgamAnusArI mokSane anukULa evI nayadRSTinuM kaMIka parijJAna thayeluM che. Ama chatAM sarvanayonI dRSTi jinavacanAnusAra pragaTa thayelI nathI. tethI sarvanayadRSTinA bodharUpa samyaktva teomAM nathI topaNa koIka yathArtha nayadRSTithI nirmaLa prajJA khUlelI hovAthI te nayaprajJAthI upanibaddha teonuM mithyAtva hovAthI teomAM mArgAnusArI prajJA che mATe teo dezArAdhaka che. vaLI, pUrvapakSI kahe che ke jo A rIte svIkAravAmAM Ave to bhagavAnanI dezanAmAMthI je 5rapravAdo utpanna thAya che teone jainAgamAnusArI naya parijJAna thatuM nathI. teo gADha mithyAtvavALA hovAthI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 315 yogamArgane ayogya che tema tame jo svIkArazo to bhagavAnanI dezanA upacitamithyAtvanuM mUla hovAne kAraNe=tevA jIvonA gADha mithyAtvanuM kAraNa hovAne kAraNe, bhagavAnanI dezanA tevA jIvone AzrayIne anarthanuM kAraNa che, tema kahevuM paDaze. tene graMthakArazrI kahe che - bhagavAna vizvanA hitane mATe upadezanI pravRtti kare che tyAre gADha viparyAsathI dUSita mativALA jIvone bhagavAnanA vacanathI mithyAtvanI vRddhinI prApti thavA chatAM paNa bhagavAnanI dezanAmAM doSa nathI; kema ke bhagavAnanI dezanAthI ghaNA jIvone hita prAptirUpa uttama bhAvo thAya che te bhAvanI ja pradhAnatA che. mATe je dezanAthI ghaNA jIvone lAbha thato hoya ane ayogya jIvonuM yatkiMcit ahita thatuM hoya te ahita azakyaparihArarUpa hovAthI doSarUpa nathI. vaLI, graMthakArazrI kahe che ke pUrvapakSInA abhiprAya pramANe siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnI 'viva' stutino artha karavAmAM Ave to te stutimAM "tva samuvI:' pATha che tenA sthAne tvatta: samuvIf:' pATha hovo joIe. 'tvayi samuvILa: pATha svIkArIne pUrvapakSI artha kare che te pramANe artha karavAmAM Ave to arthanI prAptimAM kliSTatAnI prApti che arthAt sugamatAthI te artha prApta thato nathI. tethI pUrvapakSInA vacanAnusAra te artha siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAne abhimata hota to teo 'tvayione sthAne "tva:"no prayoga karata. vaLI bIjo doSa paNa graMthakArazrI pUrvapakSIne batAve che - pUrvapakSIe karyo tevo artha svIkArIe to bhagavAne kahelA upavAsAdi arthonuM anyadarzanavALA zraddhAna kare che ane kahe che ke jainono upavAsa suMdara che. ane bhagavAna te anyadarzanavALAnA arthono leza paNa svIkAra karatA nathI. eTalo ja bhagavAnanA vacanamAM atizayatAno lAbha thAya. vaLI saMpradAyavALA je artha kare che te anusAra bhagavAnamAM anya dRSTio samavatAra pAme che ane bhagavAnanuM vacana anya dRSTiomAM samavatAra pAmatuM nathI tema svIkAravAthI bhagavAnanuM vacana sva-itara sakala darzananA mokSamArgane anukULa kahenArA arthanI sAthe vyApya arthane kahenAruM vacana che ane tenA kartA bhagavAna che te rU5 bhagavAnamAM atizayatAnI prApti thAya che. tethI pUrvapakSInA vacanAnusAra artha svIkAravA karatAM sAMpradAyika je stutino artha kare che te ja ucita che. vaLI, graMthakArazrI pUrvapakSIne doSa ApatAM kahe che ke je pramANe pUrvapakSI stutino artha kare che te pramANe svIkArIe topaNa anyadarzanavALA bhagavAne kahelAM upavAsAdi suMdara arthonuM zraddhAna kare che tevo artha prApta thAya. ane te rIte svIkArIne jo anyadarzanavALA bhagavAnanA vacananI prazaMsA kare to yogabIjano lAbha teone thAya che tema pUrvapakSIne svIkAravuM paDe ane jo pUrvapakSI tevuM svIkAre to anyadarzanavALA paNa dezArAdhaka che tema pUrvapakSIne svIkAravuM paDe. ahIM pUrvapakSI kahe ke teone koIka sthAnamAM bhagavAne kahelA tattvanuM zraddhAna hovA chatAM paNa te tattvane kahenArA devamAM devabuddhi nathI ane teo mAne che ke deva rAga-dveSa rahita sarvajJa ja che, anya nathI, topaNa tevA deva amane abhimata evA sugAdi che. vaLI keTalAka digaMbaro arihaMtadeva svIkAre che, topaNa
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 potAnA digaMbaramatane kahenArA ja arihaMta che, zvetAMbara matane kahenArA nathI, tema mAne che. tethI temAM mithyAtvanuM bIja paDeluM che. tethI tevA jIvo satvazaMsAdi kare topaNa dharmabIjano saMbhava nathI. mATe anyadarzanamAM rahelA jIvo bhagavAnanA koIka vacananI prazaMsA kare topaNa teomAM bIjAdhAna thatuM nahIM hovAthI teone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. tene graMthakArazrI kahe che - anyadarzanavALA jeo tevA prakAranA pakSapAta vagaranA che=potAnA sugAdi pratye avicAraka rAga verAvanArA nathI, paraMtu ajJAnane kAraNe rAgAdi rahita viziSTa puruSarUpa sugAdi jaNAya che ane digaMbaranA matamAM rahelAne paNa jaNAya che ke rAgAdi rahita puruSe ja amArA matamAM rahelA padArthanI prarUpaNA karI che mATe potAnA matane mAne che; chatAM sAmagrI maLe to teono viparIta bodha nivartana pAme tevo che, tevA saMmugdha zraddhAvALA jIvone bhagavAne kahelA keTalAka suMdara artho pratye Adara thAya che. AvA jIvone te satvazaMsAthI dharmabIjanI prApti thAya che; kema ke anyadarzanamAM rahelA oghadRSTithI yukta yogadRSTivALA hoya che. temAM prathama cAra dRSTi sudhIno mArgAnusArI bodha che ane tatsahavartI oghadRSTi hovAthI kaMIka viparyAsa paNa che. topaNa potAnA darzananA praNetAnA suMdara arthane kahenArAM vAkyone prApta karIne teone te suMdara artha pratye ruci thAya che mATe teo AdidhArmika che. tethI mithyAtva avasthAmAM hovA chatAM dezArAdhaka che. e prakAre adhyAtmanI pAramArthika dRSTithI pUrvapakSIe vicAravuM joIe. adhyAtmanI pAramArthika dRSTi vagara vAda-prativAdanA vyApArathI kyAreya tattvanI prApti thatI nathI, tethI jo pUrvapakSI adhyAtmanI dRSTino vicAra karyA vagara jainadarzanamAM rahelA ja dezArAdhaka hoI zake, anya hoI zake nahi, tevo nirNaya karIne potAnA pakSa sthApana mATe vAda-prativAdAdi vyApAra kare ke bhagavAnanA zAstranuM adhyayana kare topaNa tattvanI prApti thaI zake nahi. A rIte prastuta gAthAnA pUrvArdhano artha aneka yuktiothI atyAra sudhI spaSTa karyo. have gAthAnA uttarArdhano artha karatAM kahe che - atyAra sudhI varNana karyuM, tethI phalita thayuM ke vyavahAranayathI anyadarzanamAM rahelA paNa keTalAka jIvo bhagavAne kahelA zrutajJAnAnusAra je mokSane anukULa bhAvo che te pramANe te te darzananI ucita pravRttio kare che teo dezArAdhaka che. ahIM vyavahAranayathI anya mArgamAM rahela kahevAthI e prApta thAya ke nizcayanayathI to teo jinanI upAsanA karanAra hovAthI bhagavAnanA ja mArgamAM rahela che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke gAthAnA uttarArdhathI je graMthakArazrIe kahyuM ke vyavahArathI anya mArgamAM rahelA paNa dezArAdhaka che. e kathana ayukta che; kema ke anyadarzanamAM rahelA mithyASTi jIvo yama-niyamanA pAlana dvArA je prANAtipAtAdinI nivRtti kare che tene AgamamAM adharma pakSamAM grahaNa karela che. tethI tevI yama-niyamanI AcaraNA dvArA teone dezArAdhaka kahI zakAya nahi. temAM pUrvapakSa sUtrakRtAMganI sAkSI Ape
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 che ane sUtrakRtAMganA TIkAkAranA vacana dvArA spaSTa kare che ke mithyAdaSTi jIvo je prANAtipAtAdinI nivRtti kare che te sarva adharma pakSamAM ja aMtarbhAva pAme che. mATe anyadarzanavALA mithyASTi jIvone dezArAdhaka svIkArI zakAya nahi. tene graMthakArazrI uttara Ape che - jeo sanmArganI gartAdinA kAraNe evA prabala mithyAtvavALA che ane prANAtipAtAdi nivRttinI kriyA kare che tene ame dezArAdhaka kahetA nathI, paraMtu jeomAM rAga-dveSa ane asadgata Adi doSo maMda thayA che ane tenA kAraNe mArgAnusArI pariNativALA che. tevA anyadarzanavALAne ame dezArAdhaka kahIe chIe. te jIvomAM rahela sAmAnya dharmane paNa sUtrakRtAMgamAM dharma pakSamAM samavatAra karela nathI; kema ke bhAvathI viratinI pariNatine grahaNa karIne ja sUtrakRtAMgasUtramAM dharma pakSane grahaNa karela che. tethI bhAvathI viratino abhAva hoya tevA sarva jIvonI bAla tarIke vivakSA sUtrakRtAMgasUtramAM karela che. vaLI, sUtrakRtAMgasUtramAM bAlathI grahaNa karAyelA badhA jIvone ame dezArAdhaka svIkAratA nathI, paraMtu jeonuM mithyAtva maMda thayuM che. teomAM mArgAnusAritArUpa dravyavirati che, je samyaktanI prApti dvArA bhAvathI viratinuM kAraNa che. tethI pradhAnathI dravyavirati che tene AzrayIne ame anyadarzanavALAne dezArAdhaka kahIe chIe mATe amArA kathanamAM koI doSa nathI. vaLI, potAnA kathananI puSTi karavA arthe graMthakArazrI kahe che ke jo anyadarzanamAM rahelA mArgAnusArImAM pradhAnapaNe dravyavirati na svIkAravAmAM Ave to anyadarzanavALA mArgAnusArI mithyASTi che e vacananA vilopanI prApti thAya; kema ke mithyAtva sahita anukaMpAdi kriyAne paNa zAstrakAroe akiMcitkara kahI che. chatAM jeomAM mArgAnusArI bhAva che teonI anukaMpAdi kriyAo paraMparAe cAritranI prAptinuM kAraNa che. mATe teonI kriyAne akiMcitkara kahI zakAya nahi. vaLI, svakathananI puSTi arthe graMthakArazrI kahe che ke jeono anaMtAnubaMdhI kaSAya jIrNa thayo che arthAt atizithila thayo che teone te anaMtAnubaMdhI kaSAya samyaktanI prAptimAM pratibaMdhaka nathI. teo mArgAnusArI jIva che. teo mithyAdaSTi hovA chatAM samyaktane abhimukha hovAne kAraNe samyagdaSTi jevA ja jANavA. e pramANe graMthakArazrIne ane pUrvapakSIne samAna rIte ja abhimata che; kema ke tema na svIkAravAmAM Ave to koI mithyASTi jIva samyakta prApta karI zake nahi. mithyASTi jIva samyakta prApta kare che. teo AghabhUmikAnI dhArmika AcaraNA dvArA prAyaH samyakta prApta kare che mATe maMda mithyASTi jIvomAM dezArAdhakapaNuM svIkAravuM joIe. ahIM vizeSa e che ke jeono anaMtAnubaMdhI kaSAya atimaMda thayelo che te jIvo tattvAtattvane jANavA mATe samyaka Uha karanArA che. tethI teomAM vartato anaMtAnubaMdhI kaSAya samyaktanI prAptino pratibaMdhaka banato nathI, paraMtu anaMtAnubaMdhI kaSAyanI maMdatAne kAraNe vartato tattvano rAga samyaktanI prAptinuM kAraNa bane che. tethI jema samyagdaSTi jIva tattvAtattvano yathArtha vibhAga karIne vizeSa prakAranA samyaktanI zuddhi kare che tema mArgAnusArI jIvo mithyAtva avasthAmAM paNa tattvAtattvanA vibhAga dvArA samyaktane
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24, 25 samukha, sanmukhatara ja thAya che. mATe tevA mArgAnusArI jIvo samyagdaSTi jevA ja jANavA ema graMthakArazrIe kahela che. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te graMthakArathI spaSTa kare che - sarvathA abhiniviSTa cittavALA mithyASTi jIvonAM dayAdi kRtyo duSTa che arthAtu saMsAra phaLavALAM ja che. arthAt asAra puNya baMdhAvIne saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. anabhiniviSTa cittavALA jIvonAM dayAdi kRtyo mArgAnusAritAnuM nimitta che arthAt ratnatrayIrUpa mokSamArganI prAptinuM kAraNa che; kema ke mithyAtvanI maMdatAmAM je sAmAnyarUpa dayAdi che te, te jIvomAM vartatA saddharmarUpI bIjanA praroharUpa che. graMthakArazrIe yuktithI samAdhAna karyuM ke anyadarzananA mArgAnusArI jIvo mithyAtvanI maMdatAvALA hovAthI dezArAdhaka che. e kathana dvArA sUtrakRtAMganuM vacana grahaNa karIne pUrvapakSI kahe che ke mithyASTinI koIpaNa dharmanI kriyA hoya topaNa teomAM lezathI ArAdhakapaNuM nathI te kathananuM nirAkaraNa thAya che; kema ke bhavAbhinaMdI mithyASTi jIvonI dharmanI sarva kriyA viphala hovA chatAM paNa jeomAM bhavAbhinaMdIdoSo nAza pAmI rahyA che tevA jIvonI kriyAo duSTabhAvathI anupahita hovAthI teomAM dezArAdhakapaNuM che. A kathana dvArA keTalAka kahe che ke mithyASTinAM sarva kRtyo nirarthaka che tenuM paNa tAtparya spaSTa karAyuM; kema ke zAstramAM viziSTa phalAbhAvanI apekSAe paNa keTalAka kRtyone nirarthaka kahevAmAM Ave che. tethI keTalAka sthAne mArgAnusArInAM kRtyone paNa samyagdaSTi jevAM viziSTa phalavALAM te kRtyo nahIM hovAthI nirarthaka kahevAya che. jema tAmalItApasanA 10 hajAra varSanA tapane paNa bAlatA kahyuM che. vastutaH te tapanA prabhAvathI ja tAmalItApasa indra thaIne ekAvatArI thayA che. 3Atha'thI pUrvapakSI kahe che ke poSa mahinAmAM vaDavRkSamAM paNa AmraphaLa AvatuM nathI ane AmravRkSamAM paNa AmraphaLa AvatuM nathI. topaNa vaTavRkSamAM AmraphaLanI prAptinI svarUpayogyatAno abhAva che. ane AmravRkSamAM AmraphaLanI yogyatA hovA chatAM poSa mahinAmAM sahakArIyogyatAno abhAva che, tethI te baMnemAM bheda che. tema mithyAdRSTinuM kRtya vaTavRkSa jevuM che, tethI tenA jJAnAdi sarvathA nirarthaka che ane cAritrahIna evA samyagdaSTinA jJAnAdi bhAvimAM cAritranI prAptinuM kAraNa hovAthI AmravRkSa jevA sahakArIyogyatAnA abhAvane kAraNe vartamAnamAM cAritrInI jema vizeSa phaLanuM kAraNa banatA nathI, topaNa bhAvimAM cAritranI prAptinuM kAraNa che. tene graMthakArazrI kahe che ke te rIte ja gADha mithyAdRSTi jIvonAM dAnAdi kRtyo vaTavRkSa jevAM sarvathA niSphaLa che ane alpAbaMdhakAdi jIvonAM dAnAdi kRtyo paraMparAe cAritranI prAptinuM kAraNa che, mATe sarvathA niSphaLa nathI. mATe anyadarzanamAM rahelA mArgAnusArI jIvone dezArAdhaka svIkAravA joIe. ll24ll avataraNikA : tadevaM 'zIlavAnazrutavAMzca bAlatapasvI dezArAdhakaH' iti vRttigataH prathamapakSaH samarthitaH, atha tadgataM dvitIyaM pakSaM samarthayati -
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 1 / gAthA - 25 avataraNikArtha : A rIte=gAthA-19thI atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, zIlavAn azrutavAn bAlatapasvI dezArAdhaka che e prakAre, gAthA-18mAM kahela ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI viSayaka bhagavatIsUtranA pAThamAM batAvAyela vRttigata prathama pakSa=cAra bhAMgAmAMthI prathama bhAMgAnA je be pakSo che temAMthI bAlatapasvIrUpa prathama pakSa, samarthana karAyo. have tadgata=prathama bhAMgAgata, dezArAdhakanA bIjA pakSanuM samarthana kare che - gAthA : chAyA : pakkhaMtarammi bhaNio gIyatthANissio agIo so / jo'bhiNiviTThacitto bhIrU egaMtasuttaruI / / 25 / / pakSAntare bhaNito gItArthAnizrito'gItaH saH / yo'nabhiniviSTacitto bhIrurekAntasUtraruciH / / 25 / / 318 anvayArtha : pakkhaMtarammi= pakSAMtaramAM bhagavatInA dezArAghaDa viSaya anya sAyAyanA vyAjyAnamAM, gIyatyANissio agIo-gItArthakhanizrita sagItArtha, so= te = he zArAdha bhaNio = hevAyo che, jo'NabhiNiviTThacitto = 4 janabhiniviSTa cittavAjo, bhIrU = bhIra=pApalI, jane egaMtasuttaruIkheDAMta sUtrazivAjI che. // 25 // gAthArtha : pakSAMtaramAM=bhagavatInA dezArAdhaka viSayaka anya AcAryonA vyAkhyAnamAM, gItArthaanizrita jagItArtha te=hezArAdha hevAyo che ne manabhiniviSTa cittavAno, bhIra=pApabhIra, jane kheDAMta sUtrarathivAno che. // 25 // TIDA : pakkhaMtarammitti | pakSAntare = anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne, gItArthAnizrito'gItArthaH sa dezArAdhako bhaNitaH yo'nabhiniviSTacittaH - AtmotkarSa-paradroha-guru- gacchAdipradveSamUlAsadgrahA'kalaGkitacittaH, bhIruH = kuto'pi hetorekAkibhAvamA zrayannapi svecchAnusAreNa pravartamAno'pi svArasikajinAjJA(bhaGga)bhayaH (bhayavAn), ekAntasUtraruciH = avyAkRtasUtramAtrAnusArI / ayaM bhAvaH - ekAkinastAvatprAyazcAritrAsaMbhava eva, svayaM gItArthasya tannizritAgItArthasya vA cAritrasaMbhavAt, na hi cAritrapariNAme sati gurukulavAsamocanAdikamasamaJjasamApadyate / uktaM ca paJcAzake (11-15/17) -
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 " tANa caraNapariNAme eyaM asamaMjasaM ihaM hoi / Asanna siddhiyANaM jIvANa tahA ya bhaNiyamiNaM / / nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM Na muMcati / / " tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulavAsaikAkivihArayorguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya svAbhinivezAttaporatasyAnAgamikatvenaikAkitvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAyo bahvasamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd bAhyavadasAdhutvam / taduktaM (paMcA. 1137/38) u taha vivajjatthA sammaM gurulAghavaM ayANaMtA / kiriyA pavayaNakhisAvA khuddA / / pAyaM abhinnagaThI tamAu taha dukkaraMpi kuvvaMtA / jhavaNa te sAhU dhaMkhAharaNeNa vinneyA / / tti / dharmaparIkSA bhAga - 1 | gAthA - 25 tathApi na sarveSAM sadRzaH pariNAma iti yasyaikAkino vihAriNo nAtikrUraH pariNAma, kintu mRgaparSadantargatasya sAdhorapavAdAdibhIrutayaiva tathAvidhakarmavazAd gacchavAsabhIrutayaivaikAkitvaM saMpannaM, sUtrarucizca na nivRttA, tasya svamatyanusAreNa sadApravRtterbahvajJAnakaSTe patati / kiJcittu kadAcitpariNAmavizeSavazAdAgamAnupAtyapi syAt / taduktamupadezamAlAyAM (425 ) - "apariNicchiyasuryANihasassa kevalamabhinnasuttacArissa / sajmeNa viyaM annANatave bahuM paDai / / " iti / etadvRttiryathA-'aparinizcitaH = samyagaparicchinnaH, zrutanikaSa = AgamasadbhAvo, yena sa tathA tasya, kevalamabhinnarmAvivRtArthaM yatsUtraM viziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtramityarthaH tena carituM tadanusAreNAnuSThAnaM karttuM dharmo yasya so'bhinnasUtracArI tasya, sarvodyamenApi samastayatnenApi kRtamanuSThAnaM ajJAnatapasi paJcAgnisevanAdirUpe bahu patati, svalpamevAgamAnusAri bhavati, viSayavibhAgavijJAnazUnyatvAditi / / ' yadyapi svamatyA pravarttamAnAnAM ghuNAkSaranyAyAtsamAgataM kiJcicchuddhamapi kRtyaM nAgamAnupAti, anyathA nihnavAnAmapi tadApatteH, tathA'pi zuddhakriyAjanyanirjarApratibandhakasvamativikalpe 'yatkiJcidAgamAnupAti ziSTasaMmataM ca tatpramANaM na tu manmatAnusAritvenaivAgamaH pramANaM' ityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na doSaH / tadevaMvidho gItArthA'nizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapasvI ca zIlavAnazrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa iti draSTavyam / / 25 / /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25 TIkArca - pavaravaMtarapitti rUtti dravyam "pavaravaMtaramitti' pratIka che. pakSAMtaramAM=anya AcAryanA vyAkhyAnamAM ArAdhakavirAdhakacaturbhagInI vRttimAM dezArAdhaka viSayaka anya AcAryanA vyAkhyAnamAM, gItArthaanizritaagItArtha te dezaArAdhaka kahevAyA che. je anabhiniviSTa cittavALA che=AtmAno utkarSa, parano droha, guru-gacchAdino praDheSatamUlaka asadgahathI akalaMkita cittavALA che, bhIru che koI paNa hetuthI ekAkIbhAvane Azraya karanAra paNa, svecchA anusArathI pravartamAna paNa svArasika jinAjJAbhaMganA bhayavALo che, ekAMtasUtrarucivALo che=AvyAkRta sUtramAtranA anusArI che=sUtratA paramArthanA ucita sthAnano vibhAga karyA vagara sUtrasAmAtyane anusArI che, A bhAva che gAthAmAM kahelA arthano A bhAva che - ekAkIne ekAkIvihAra karanAra sAdhune, prAyaH cAritrano asaMbhava ja che; kema ke svayaM gItArthane ke gItArthanizritaagItArthane cAritrano saMbhava che. rije kAraNathI ane cAritrano pariNAma hote chate gurukulavAsa mocatAdi=guNasaMpanna evA gurunI nizrAnA tyAgAdi asamaMjasa thAya nahi. ane paMcAzaka-11, gAthA-15 ane 17mAM kahevAyuM che - te kAraNathI ahIM=saMyamajIvanamAM, caraNapariNAma hote chate Asasiddhika jIvone asamaMjasa evuM A=guraphulavAsanA tyAgarUpa kRtya, thAya nahi. ane te pramANe=cAritranA pariNAmavALA jIvo asamaMjasa kRtya kare nahi te pramANe, A AgaLanI gAthAmAM kahe che te kahevAyuM che." "dhanya jIvo jJAnanA bhAgI thAya che. darzana ane cAritramAM sthiratara thAya che. (tethI) yAtatkALa gurukulavAsano tyAga karatA nathI." tethI-gurukulavAsanA tyAga karanArane cAritrano pariNAma nathI tethI, kaSTavihArI paNa=saMyamanA kaSTone karIne jIvanArA paNa, ekAkI, gurukulavAsa ane ekAkIvihAranA guNa-doSanA viparyAsane jANanArA=gurukulavAsamAM je guNa che tene doSarUpe jANanArA ane ekAkIvihAramAM je doSa che tene guNarUpe jANanArA, svAbhinivezane kAraNe tapamAM rata=guNavRddhinuM kAraNa na bane paraMtu potAnI manasvI vRtti anusAra tapa karanArAnuM, anAgamikapaNuM hovAthI ane ekAkIpaNuM hovAthI pravacananI liMdAne karanArA, zeSa sAdhuomAM pUjAnA vicchedanA abhiprAyavALA hovAne kAraNe prAyaH bahu asamItikArIpaNuM hovAthI=bahulatAe bhagavAnanA vacananirapekSa svamanasvI pravRtti hovAthI, abhinnagraMthipaNuM hovAnA kAraNe, jainazAsanathI bAghanI jema asAdhupaNuM ja che. teekAkIvihAra karanArA mithyASTi che ema pUrve kahyuM te, kahevAyuM che - "jeo vaLI te prakAranA viparyasta cheHuttama gurukulavAsano tyAga karIne svamati anusAra jIvavAmAM kalyANa dekhAya che e prakAranA viparyasta che, guru-lAghavane samyagU nahIM jANanArA che, svAgrahathI kriyAmAM rata che, pravacananI hilAne karanArA che=jinavacanathI viparIta pravRtti karIne bhagavAnanA zAsananI avahelanA karanArA che, sudra prakRtivALA che, prAya: abhinnagraMthivALA che, ajJAnane kAraNe te prakAranA duSkara tapa karanArA te sAdhuo kAgaDAnA udAharaNathI anyadarzanavALA avivekI jIvo jevA jANavA." (paMcAzaka-11, gAthA-37-38)
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25 to paNa=pUrve kahyuM tevA kaSTa vihArI ekAkI sAdhu sarvathA virAdhaka che topaNa, sarva ekAkIvihArIone sadaza pariNAma nathI. ethI je ekAkIvihArI atikrUra pariNAmavALA nathI, paraMtu mRgaparSadA aMtargata evA sAdhunuM apavAdAdi bhIrupaNuM hovAne kAraNe ja jema mRgalAo atyaMta bhayasvabhAvavALA hoya che tevA mRgalAonA samudAyamAM rahenArA evA sAdhunuM apavAdika bhikSAdinA doSanuM sevana karavAthI potAnuM saMyama nAza pAmaze e prakAranA bhIrupaNAne kAraNe ja, tevA prakAranA karmanA vazathI gacchavAsanuM bhIrupaNuM hovAthI ja zAstranA sUkSma padArthane sparzI zake tenA bAdhaka evA karmanA vazathI gacchavAsamAM virAdhanA thaze e prakAranI buddhithI bhIrupaNuM hovAthI ja, ekAkIpaNuM saMpanna che. ane sUtraruci nivRtta nathI=bhagavAne kahelA saMyamAnusAra AcaraNA karavAnI ruci nivRtta nathI, tenIetevA ekAkI sAdhunI, svamati anusArathI sadA pravRtti hovAne kAraNe gItArthane parataMtra vagara svamati anusArathI haMmezAM saMyamanI pravRtti hovAne kAraNe, ghaNA ajJAnakaSTamAM paDe che, paraMtu kaMIka kyAreka pariNAmavizeSanA vazathI AgamAnupAtI paNa thAya che=ajJAnamAM ghaNuM paDavA chatAM koIka kriyA sadA nahi, paraMtu kyAreka prakRtibhadraka pariNAmane kAraNe mokSane anukULa evI koIka pariNatinI niSpattinuM kAraNa bane tevI AgamAnupAtI paNa thAya che. te keTalAka ekAkIvihArI sAdhuone ghaNo azubha bhAva thavA chatAM kaMIka AgamAnupAtI paNa bhAva thAya che te, upadezamAlAmAM kahevAyuM che - "aparicchinna RtanikaSavALA=zrutajJAnanA pAramArthika tAtparyane nahIM sparzanArA, kevala abhinnasUtracArI evA sAdhunuM sUtronA zabdathI prApta thatA sAmAnya arthAnusAra bAhya cAritranA AcArone karanArA sAdhunuM, sarva udyamathI paNa karAyeluM ghaNuM ajJAna tapamAM paDe che." AvI vRti-upadezamAlAnA uddharaNanI vRtti, yathAthI batAve che - "aparinizcita=samyam aparicchila, kRtanika=Agamano sadbhAva che jenA vaDe te tevA che=aparicchinnakRtanikaSavALA che, tenuM. vaLI, te aparicchinnathutanikaSavALA kevA che ? te batAve che - kevala abhi=avivRtArthavALuM, je sUtra arthAt viziSTa vyAkhyAna rahita sUtramAtra, tenAthI AcaraNA mATe=viziSTa vyAkhyAna rahita sUtramAtrathI AcaraNA mATe tenA anusAra anuSThAna karavA mATe, dharma che jeno=yatna che jeno, te abhinnasUtramAtracArI, tevA sAdhunuM sarva udyamathI paNa sUtranA vacanAnusAra pUrNa zakti anusAra karAyelA yatnathI paNa karAyeluM anuSThAna, paMcAgnisevanAdirUpa ajJAnatAmAM bahu paDe che. thoDuM ja AgamAnusArI thAya che-teonI saMyamanI AcaraNA thoDI ja AgamAnusArI thAya chekema ke viSayavibhAganA vijJAnathI zUnyapaNuM che." jo ke svamatithI pravartanArA sAdhune ghaNAkSaratyAyathI prApta kaMIka zuddha paNa kRtya AgamAnusArI nathI anyathA vihatavone paNa tenI Apatti che. to paNa zuddha kriyAjanya nirjarAnA pratibaMdhaka
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25 323 svamativikalpamAM "je kaMI AgamAnupAtI ziSTa saMmata che te pramANa che. paraMtu mArA matAnusArIpaNAthI ja Agama pramANa nathI." AvA prakArano abhiniviSTa vikalpa ja uttejaka che. ethI doSa nathI. dezArAdhaka bhAMgAnuM spaSTIkaraNa gAthA-19thI atyAra sudhI karyuM. te sarva kathananuM nigamana kare che - te kAraNathI AvA prakArano abhitiviSTa pariNAmavALo, gItArthaanizrita tapa, cAritramAM rata agItArtha ane bAlatapasvI zIlavAnuM ane amRtavA mArgAnusArIpaNuM hovAthI dezArAdhaka che. tethI ubhayapakSamAM acadarzananA ane jainadarzananA dazArAdhakarUpa ubhayapakSamAM, ativizeSa nathI=bahu moTo bheda nathI. rapA. bhAvArtha : gAthA-18mAM graMthakArazrIe bhagavatIsUtranI ArAdhakavirAdhakanI caturbhagI batAvI ane temAM dezArAdhaka koNa che ? te batAvatAM anyadarzanavALA kevA bolatapasvI dezArAdhaka hoya che ? tenI atyAra sudhI spaSTatA karI. have kevA prakAranA gItArthaanizcita agItArtha sAdhu dezArAdhaka hoya che tenI spaSTatA kare che - je sAdhu saMsArathI bhaya pAmIne AtmakalyANArthe dIkSA grahaNa karyA pachI koIka kAraNathI gItArthane choDIne ekAkI vihare che, chatAM anabhiniviSTa cittavALA che teo dezArAdhaka che. anabhiniviSTa cittavALA teo kevA prakAranA che ? te batAve che - potAnA utkarSamAM abhiniviSTa cittavALA nathI arthAtu ame ja sAruM saMyama pALanArA chIe evuM mAnIne potAnI mAnakhyAti mATe udyama karanArA nathI, anya koIno droha karanArA nathI, guru-gacchAdino pradveSa karanArA nathI, paraMtu tathA prakAranI skUlabuddhine kAraNe guru, gacchAdinI pAse nirdoSa AcAro pALavA azakya jaNAvAthI nirdoSa AcAra pALavAne mATe ekAkI vicaranArA che, paraMtu guru=gacchAdi pratye praaSa dhAraNa karanArA nathI, tethI AtmotkarSAdi je asadgatanA mULa che tenAthI akalaMkita cittavALA che. mATe tevA anabhiniviSTa cittavALA jIvone svArasika jinAjJAbhaMgano bhaya vartato hoya che. Ama chatAM ekAMtasUtrarucivALA hovAthI arthAt sUtranA pAramArthika tAtparyane grahaNa karanArA nahIM hovAthI ekAkI vihare che. Azaya e che ke jo teo sUtranA pAramArthika tAtparyane grahaNa karanAra hoya to gItArtha sAdhu pAse roja navA navA sUtranA adhyayana dvArA je saMveganI vRddhi thAya che tenA dvArA potAnA saMyamanA kaMDakanI je aMtaraMga vRddhi thAya che tene gauNa karIne sUtramAM kahelI bAhya AcaraNAmAtramAM teo rata bane nahIM. tethI ajJAnane vaza mahAkalyANakArI evI gItArthanI nizrAne choDIne ekAMta sUtrAnusArI bAhyakriyAmAM rucivALA che, chatAM anabhiniviSTa cittavALA hovAthI dezArAdhaka che. A prakAre gAthAnuM tAtparya spaSTa karyA pachI TIkAkAra teno bhAva spaSTa kare che - ekAkI sAdhune prAyaH cAritrano saMbhava nathI ja; kema ke gItArtha hoya ane zAstravidhi anusAra vihare to ja cAritra
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25 saMbhave mATe je gItArtha nathI teo jo cAritranA pariNAmavALA hoya to je gurukulavAsamAM cAritrI vRddhine anukULa sadA saMveganI vRddhinuM kAraNa bane tevuM jJAna prApta thatuM hoya, tene choDIne kyAreya asamaMjasa kArya kare nahi. tethI jeo saMyamanI kaThora AcaraNa karanArA che ane ekAkI vicaranArA che teone gurukulavAsamAM rahevAthI je navuM navuM zruta prApta thAya che, tenAthI je saMveganI vRddhi thAya che, tenA dvArA saMyamanA kaMDakonI vRddhinI prApti thAya che te viSayamAM viparyA che ane ekAkIvihAramAM je doSo che tenA viSayamAM viparyAsa che. AthI ja gurukulavAsano tyAga saMyamanAzanuM prabaLa kAraNa hovA chatAM teone saMyamavRddhinuM kAraNa jaNAya che. vaLI, teo svamati anusAra tapamAM rata rahe che. vaLI, zAstramAM guNavAnanA pArataMtrane svIkAravAnuM vidhAna che ane ekAkI rahevAno niSedha che, chatAM Agama viruddha evA ekAkI rahIne jeo pravacananI niMdA karanArA che arthAt kahe che ke abhimAnI evA sAdhuo navuM navuM zruta bhaNe che paraMtu zrutanuM phaLa je saMyama che tenI upekSA kare che ane pote zuddha saMyama pALe che tevuM abhimAna dhAraNa kare che. AvuM kahIne je ekAkIvihArI sAdhuo che teo suvihita sAdhuonI niMdA karIne pravacananI loko AgaLa niMdA kare che ane zeSa susAdhunI pUjAnA vicchedanA abhiprAyavALA che. tethI ja loko AgaLa teone asAdhu tarIke sthApana kare che. AvA jIvo prAyaH bahu asamIkSita karanArA che mATe mithyAdaSTi che. tethI anyadarzananA kadAgrahI sAdhunI jema asAdhu che. tevA jIvo jema anyadarzananA kadAgrahI sAdhu dezArAdhaka nathI tema bhagavAnanA zAsananI dIkSA grahaNa karIne bAhya kaThora AcaraNAmAM pote susAdhu che tevuM abhimAna dhAraNa karanArA paNa dezArAdhaka nathI. ekAkIvihAra karanArA badhA saMdaza pariNAmavALA nathI. tethI keTalAka sAdhuo AtmotkarSa, paradroha, guru-gacchAdino prasveSa, tamUlaka asagrahathI akalaMkita pariNAmavALA che. Ama chatAM mRgalA jevA bhaya pAmavAnA svabhAvavALA hovAthI apavAdathI doSita bhikSAdinI pravRtti samudAyamAM thatI hoya tene joIne potAnuM saMyama nAza pAmaze e prakAranA bhayathI ja jeo gacchavAsane choDIne ekAkI thayA che teomAM te prakAranI sUkSmabuddhinuM AvAraka karma ja kAraNa che. AthI ja gacchavAsamAM je zrutaadhyayanathI saMveganI vRddhi thAya che tene teo jANI zakatA nathI ane ekAkI rahIne saMyamanI ArAdhanA kare che. chatAM bhagavAnanA vacanAnusAra anuSThAna karavAnI teone ruci che paraMtu sUkSma bodha nahIM hovAthI teonI saMyamanI AcaraNA bahu ajJAnakaSTamAM paDe che topaNa zAstravacanAnusAra je kriyAo kare che temAM kyAreka mokSane anukULa koIka pariNAmane kare che. tethI teonI keTalIka pariNati AgamAnusArI paNa thAya che; kema ke bhagavAne sarva kriyAo karIne tattva pratyeno rAga vRddhi pAme te prakAre ja sarva ucita kriyA karavAnI kahI che. tethI bhadrakaprakRtivALA ekAkIvihArI sAdhu paNa je aMzathI mokSane anukULa bhAvo kare che te aMzathI dezArAdhaka che. A kathanamAM graMthakArazrIe upadezapadano sAkSIpATha Apyo. tenAthI e prApta thAya ke je dezArAdhaka sAdhuo che teo sUtranA zabdArthane AzrayIne yathArtha artha kare che ane te pramANe saMyamanI AcaraNA kare che. AthI ja vasatizuddhi, AhAranI zuddhi, saMyamanI bAhya AcaraNAo zAstravidhi anusAra kare che paraMtu
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25, 26 bhagavAne kahelAM sarva anuSThAno kaI rIte aMtaraMga pariNatinI zuddhi dvArA asaMga bhAvanuM kAraNa bane che ? teno marmasparzI bodha nahIM hovAne kAraNe teonI te saMyamanI sarva kaSTakArI AcaraNA ajJAnatAmAM paDe che. jema paMcAgninuM sevana karanArA anyadarzananA tyAgIonuM sarva anuSyana ajJAnatapaAtmaka che chatAM temanI koIka pravRtti jinamatanA AgamAnusArI thAya che. tethI te te AcaraNAthI kaMIka saMveganA pariNAmane prApta kare che mATe teo dezArAdhaka che. A sarva kathanano saMkSepathI phalitArtha batAvatAM kahe che - koIka sAdhu svamatithI saMyamanI kriyAo karatA hoya ane ghuNAkSaranyAyathI kaMIka zuddha kRtya thAya eTalAmAtrathI te AgamAnupAtI nathI; kema ke AgamAnusArI dareka pravRtti tattvanA rAgathI tattva tarapha javAne anukULa aMtaraMga vyApArathI yukta AcaraNArUpa che. jeo svamati anusAra AgamanAM vacanone laIne bAhyathI koI zuddha kRtya kare eTalA mAtrathI Agamane apekSita evI pariNati thatI nathI. AthI ja nikUvo bAhya kriyA zuddha kare che topaNa vItarAganA vacanathI viparIta bhAvamAM abhiniviSTa hovAthI teo dezArAdhaka nathI. paraMtu jeo bhadrakaprakRtivALA che teo zuddha kriyAthI janya je nirjarA, tenA pratibaMdhaka evA svamati vikalpavALI pravRtti kare che topaNa teomAM asadgaha anivartinIya nahIM hovAthI teo mAne che ke je kAMI AgamAnusArI che ane ziSTa saMmata che te ja pramANa che, paraMtu mArI ruci anusArI Agama pramANa nathI. teone AgamAnusArI kRtya karavA pratye rAga atizaya che ane svamati anusArI karAtI pravRttimAM svamatino rAga nivartanIya che. tethI jema pratibaMdhakanA sadbhAvamAM zuddha kriyAjanya nirjarA thaI zake nahIM tema uttejakanA sadbhAvamAM kaMIka zuddha kriyAjanya nirjarA thAya che. dezArAdhakanA AkhA kathananuM nigamana karatAM kahe che - gAthA-2pamAM batAvyuM e prakArano gItArthaanizrita, tapa-cAritramAM rata evo agItArtha sAdhu ane tenA pUrvanI gAthAomAM batAvyo tevo bAlatapasvI, zIlavAnuM ane azrutavAnuM che tethI mArgAnusArI che, mATe te baMne dezArAdhaka che. tethI anyadarzanamAM rahelA bAlatapasvI dezArAdhaka ane sAdhuvezamAM rahelA dezArAdhaka e be pakSamAM bahu bheda nathI. rapA avataraNikA - nanu laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM balIya iti hetorubhayormahAbheda eva ityata Aha - avataraNikArca - natuthI zaMkA kare che ke lokika mithyAtvathI lokottara mithyAtva baLavAna che e hetuthI ubhayano bAlatapasvI ane gItArthaanizrita tapa-caraNamAM rata agItArthano, mahAna bheda ja che. ethI kahe che - bhAvArtha :anyadarzanavALA laukika dharmanuM sevana karIne viparIta buddhivALA hovAthI laukika mithyAtvI che ane
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26 bhagavAnanA zAsanane pAmelA bhagavAnanA vacanathI viparIta rucivALA jIvomAM lokottara mithyAtva che. anyadarzananA jIvone bhagavAnanuM zAsana nahIM maLeluM hovAthI viparIta ruci che, jyAre bhagavAnanA zAsanane pAmIne viparIta rucivALA jIvonuM mithyAtva tenA karatAM balavAna che. ethI anyadarzanamAM rahelA bAlatapasvIne ane jainadarzanamAM rahelA svacchaMdavihArI sAdhune samAna kahI zakAya nahi, paraMtu anyadarzananA mithyAtvI karatAM jainadarzananA mithyAdRSTi adhika kharAba hovAthI dezArAdhaka kahI zakAya nahi. e prakAranI zaMkAmAM kahe che - gAthA : loiamicchattAo louttariyaM tayaM mahApAvaM / ia NegaMto jutto jaM pariNAmA bahuvigappA / / 26 / / chAyA: laukikamithyAtvAllokottarikaM tanmahApApam / ityekAnto na yukto yatpariNAmA bahuvikalpAH / / 26 / / anvayArthaHnomachattAgo laukika mithyAtvathI, nokariyaM lokottara, tavaM te mithyAtva, mahAparva mahApApa che, rUmae pramANe to nutto =ekAMta yukta nathI. naM=je kAraNathI, pariNAma=pariNAmo mithyAtvanA pariNAmo, vAviyApA bahu vikalpavALA che. rakA. gAthArtha : laukika mithyAtvathI lokotara te mithyAtva, mahApApa che e pramANe ekAMta yukta nathI. je kAraNathI pariNAmo mithyAtvanA pariNAmo, bahu vikalpavALA che. rA. TIkA - loiamicchattAotti / laukikamithyAtvAllokottarikaM tat-mithyAtvaM, mahApApaM ityekAnto na yuktaH, yatpariNAmA bahuvikalpA-nAnAbhedAH, saMbhavanti, tathA ca yathA laukikaM mithyAtvaM tIvramandAdibhedAnAnAvidha tathA lokottaramapIti na vizeSaH, pratyuta granthibhedAnantaramalpabandhApekSayA lokottaramevAlpapApamiti / taduktaM yogabindusUtravRttyoH - mannapranceskRtIyaM tu sa rerato di na ! patitasyApyate bandho granthimullaGghya dezitaH / / 266 / /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA - 25 327 vyAkhyA-bhinnagranthestRtIyaM tu anivRttikaraNaM punarbhavati, evaM sati yatsiddhaM tadAha-samyagdRSTerjIvasya ato hi=ata eva, karaNatrayalAbhAdeva hetoH na = naiva, patitasya = tathAvidhasaGkalezAtsamyaktvAtparibhraSTasya, Apyate = labhyate, bandho jJAnAvaraNAdipudgalagrahaNarUpaH kIdRzo'yaM ? ityAha- granthiM = granthibhedakAlabhAvinIM karmasthitimityarthaH, ullaGghya=atikramya, dezitaH = saptatikoTyAdipramANatayA prajJaptaH, 'baMdheNa Na volai kayAi' ityAdi vacanaprAmANyAt / / 266 / / " evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH / / 267 / / evaM=grantherullaGghanena bandhAbhAvAt, sAmAnyataH na vizeSeNa, jJeyaH pariNAmo'sya samyagdRzaH zobhanaH=prazasto, mithyAdRSTerapi sataH tathAvidhamithyAtvamohodayAt, kutaH ? ityAha- mahAbandhavizeSataH, iha dvidhA bandhaH, mahAbandha itarabandhazca, tatra mithyAdRSTermahAbandhaH zeSazcetarasya tato mahAbandhasya vizeSato = avasthAntaravizeSAt / idamuktaM bhavati-labdhasamyaktvasya prANino mithyAdRSTitve'pi na sAmAnyamithyAdRSTeriva bandhaH, kintu kazcidatyantanyUnaH / / 267 / / tadvizeSa eva kutaH ? ityAha sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho yad na tvekApItarasya tu / / 268 / / sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH karmagranthe prasiddhA, abhinnagrantherjIvasyotkarSato bandho yad=yasmAtkAraNAt, na tu=na punaH, ekApi sAgaropamakoTAkoTIbandhaH itarasya tu - bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi sataH / / 268 / / athopasaMharannAha tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi / / 269 / / yato granthimatikramyAsya na bandhaH tat = tasmAd, atra = anayorbhinnagranthItarayorjIvayorviSaye, pariNAmasya=antaHkaraNasya, bhedakatvaM=bhedakabhAvo, niyogataH = niyogena, bAhyaM tu bahirbhavaM punaH, asadanuSThAnamarthopArjanAdi prAyo bAhulyena tulyaM samaM dvayorapyanayoriti / / 269 / / " saiddhAntikamatametad / ye'pi kArmagranthikA bhinnagrantherapi mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamicchanti, teSAmapi matena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatve na vipratipattiH / yadyapi alpabandhe'pi bhinnagrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprAbalye 'nantasaMsAritvaM saMbhavati, tathApi mandIbhUtaM lokottaramithyAtvaM saMnihitamArgAvatAraNabIjaM syAditi vizeSaH, na caivaM 'laukika mithyAtvAllokottaramithyAtvaM zobhanaM '
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26 ityekAnto'pi grAhyaH, lokottarasyApi bhinnagranthItarasAdhAraNatvAt, mugdhAnAM pareSAM mithyAtvavRddhijanakatayA lokottaramithyAtvasyApi mahApApatvenoktatvAcca / yadAgamaH - "jo jahavAyaM na kuNai micchaTThiI tao hu ko aNNo / / vaDDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo / / " (piNDaniyukti 186) iti / tasmAdatrAnekAnta eva zreyAniti / / 26 / / TIkArca - novimithyAtvInsolori ..... zreNaniti . "tomachattAgotta' pratIka che. laukikamithyAtvathI lokorika evuM te mithyAtva, mahApApa che. e prakArano ekAMta yukta nathI je kAraNathI pariNAmo= mithyAtvanA taratamatAnA pariNAmo, bahu vikalpavALA=aneka bhedavALA saMbhave che. ane te rIte mithyAtvatA pariNAmo bahu vikalpavALA che te rIte, je pramANe lokika mithyAtva tIvra-maMdAdibhedathI aneka prakAranuM che. te pramANe lokottara paNa mithyAtva aneka prakAre che. ethI bheda nathI. UlaTuM graMthibheda anaMtara alpabaMdhanI apekSAe lokottara ja lokottara mithyAtva ja, alpa pApavAnuM che=alpa pApabaMdhanuM kAraNa che, te lokottara mithyAtva alpa pApavAnuM che te, yogabiMdu sUtra ane vRttimAM kahevAyuM che - bhinnagraMthi jIvane trIjuM anivRttikaraNa, thAya che. AthI ja=karaNatrayanA lAbharUpa hetuthI ja, patita evA samyagdaSTine kahevAyelo baMdha utkRSTasthitibaMdha, graMthine oLaMgIne prApta thato nathI. ra66u. vyAkhyA :- bhinnagraMthine vaLI trIjuM anivRttikaraNa thAya che. Ama hote chate anivRttikaraNa thaye chate, je siddha thAya che tene kahe che - samyagdaSTi jIvane AthI ja=karaNatraya lAbharUpa hetuthI ja, patitane=tevA prakAranA saMklezane kAraNe samyaktathI paribhraSTane jJAnAvaraNAdi pudgalanA grahaNarUpa baMdha prApta thato nathI ja. kevA prakArano baMdha prApta thato nathI ? e kahe che - graMthibhedakAlabhAvi karmasthitine oLaMgIne kahevAyelo 70 koTAkoTi Adi pramANarUpe kahevAyelo, baMdha prApta thato nathI, ema avaya che; kema ke baMdhathI kyAreya ullaMghana karato nathI=graMthibhedakAlIna sattAmAM rahelI karmasthitinuM baMdhathI kyAreya ullaMghana karato nathI, e prakAre vacananuM pramANapaNuM che. ra66 A rIte mahAbaMdhano vizeSa hovAne kAraNe=mithyAtva avasthAmAM thatA baMdhamAM bheda hovAne kAraNe, mithyASTi paNa chatAM Ane=samyaktathI bhraSTa thayelAne, sAmAnyathI zobhana pariNAma jANavo. jarA vyAkhyA :- A rIteegraMthine oLaMgIne baMdhano abhAva hovAthI samyagdaSTine kyAre paNa utkRSTa baMdha thato nathI e rIte, sAmAnyathI=samyakta-mithyAtva ubhaya sAdhAraNathI, vizeSathI nahi samajyakAlIna avasthAvizeSathI nahi, Ane samyagdaSTine, zobhana=prazasta, pariNAma jANavo. kevA samyakvIne prazasta pariNAma jANavo ? ethI kahe che -
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26 329 mithyASTi hovA chatAM paNa tevA prakArano mithyAtva mohano udaya hovA chatAM paNa AkarSa mAtrathI pAtarUpa nahi, paraMtu kliSTa bhAvarUpa mithyAtva mohano udaya hovA chatAM paNa. tevA prakAranA mithyAtvanA mohano udaya hovA chatAM paNa kema zobhana pariNAma che ? ethI hetu kahe che - mahAbaMdhano bheda che samyakta nahi pAmelA mithyAtvI jIvo karatAM samyakta pAmelA mithyAdaSTi jIvamAM mahAbaMdhano bheda che, ahIM=saMsAramAM, be prakArano baMdha che : mahAbaMdha ane ItarabaMdha=je baMdha kSINa zakti vagarano hoya te mahAbaMdha, ane je baMdha kSINa zaktivALo hoya te ItarabaMdha. tyAM=be prakAranA baMdhamAM, mithyAdaSTine mahAbaMdha che, Itara=samyaktI Adine, ItarabaMdha che. tyAra pachI=mahAbaMdhano artha karyo tyAra pachI, mahAbaMdhano vizeSa che. e prakArano samAsa chemahAbaMdhanI avasthAntara vizeSa che=samyakta nahIM pAmelA jIvo karatAM samyaktathI bhraSTa thayelA mithyASTinA mahAbaMdhanI alpatArUpa avasthAntarano bheda che. A kahevAyeluM thAya che= mahAbaMdhavizeSathI' e vacanathI AgaLamAM kahevAya che e kahevAyeluM thAya che - prApta thayelA samyaktavALA jIvanuM mithyASTipaNuM hovA chatAM paNa sAmAnya mithyASTinA jevo baMdha nathI=samyakta nahIM pAmelA mithyAdaSTi jevo baMdha nathI, paraMtu kaMIka atyaMta nyUna che. parA teno vizeSa ja=baMdhano bheda ja, kema che ? ethI kahe che - je kAraNathI abhinnagraMthino baMdha mohanI 70 koTAkoTi sAgaropama che, vaLI itarano-graMthibhedane karela mithyASTino, eka koTAkoTi sAgaropama paNa nathI. ra68 vyAkhyA :- mohano (utkRSTa sthitibaMdha) 70 koTAkoTi sAgaropama karmagraMtha prasiddha che. je kAraNathI abhinnagraMthi jIvano utkRSTathI baMdha 70 koTokoTi sAgaropama che. ema avaya che. paraMtu Itarano-mithyASTi paNa chatAM bhinnagraMthino eka koTAkoTI sAgaropama paNa nathI. 268TI have upasaMhAra karatAM kahe che-patita thayelA samyagdaSTine anya mithyAdaSTi karatAM suMdara pariNAma che tema yogabiMdunI sAkSIthI atyAra sudhI spaSTa karyuM. teno upasaMhAra karatAM kahe che - te kAraNathI=gAthA-268mAM kahyuM ke, abhinnagraMthi karatAM bhinnagraMthi mithyASTino baMdha koTAkoTi paNa nathI te kAraNathI, AmAM abhinnagraMthi mithyAdaSTi ane bhinnagraMthi mithyASTimAM, nakkI pariNAmanuM bhedakapaNuM che. vaLI, bAhya asad anuSThAna baMnenuM paNa prAya: tulya che. ra69. vyAkhyA :- je kAraNathI graMthine atikramIne Ane bhinnagraMthi evA mithyASTine, baMdha nathI. te kAraNathI AmAM bhinnagraMthi ane Itara evA A be jIvonA viSayamAM, pariNAmanuM aMtaHkaraNanuM, niyogathI bhedakapaNuM che=nakkI bhedakabhAva che, paNa bAgha=bahi: thanAruM, asad anuSThAna arthopArjanAdi, prAya:=bahulatAthI, A baMnenuM paNa tulya samAna, che. ra69. A pUrvamAM batAvyuM e, saiddhAtika mata che. je paNa kArmagraMthiko bhinnagraMthine paNa mithyAtvanI prAptimAM utkRSTa sthitibaMdha icche che teonA paNa matathI tevA prakAranA rasano abhAva hovAthI=abhinnagraMthika jIvane jevo utkaTa rasa baMdhAya che tevA prakAranA utkaTa rasano abhAva hovAthI, tenA zobhana pariNAmapaNAmAM=bhinnagraMthi mithyAdaSTinA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26 zobhana pariNAmapaNAmAM, vipratipatti nathI. joke alpabaMdhamAM paNa bhinnagraMthine azubha anubaMdhathI mithyAtvatA prAbalyamAM anaMtasaMsArIpaNuM saMbhave che topaNa maMdIbhUta evuM lokottaramithyAtva saMnihita mArgAvatAraNanuM bIja thAya che, e pramANe vizeSa che. ane A rIte maMdIbhUta lokottaramithyAtva mArgAvatAraNanuM bIja thAya che e rIte, laukika mithyAtvathI lokottara mithyAtva zobhana che e pramANe ekAMta paNa grahaNa karavo nahi; kema ke lokottaranuM paNa bhinnagraMthiItaranuM sAdhAraNapaNuM che bhinnagraMthiabhinnagraMthi sAdhAraNapaNuM che, ane mugdha evA para mithyAtvanI vRddhinuM janakapaNuM hovAthI lokottara mithyAtvanuM paNa mahApApapaNAthI uktapaNuM che. je kAraNathI Agama che piMDaniryukti AgamamAM kahyuM che - "je yathAvAda karato nathI=je sAdhu zAstramAM je pramANe kahyuM che te pramANe karato nathI, tenAthI anya koNa mithyAtvI che ? arthAt te ja mahAmithyAdRSTi che. kema mahAmithyAtvI che ? tethI kahe che - parane zaMkA niSpanna karato=A mahAtmA je AcaraNA kare che te jinavacanAnusAra che ke anya suvihita sAdhuo kare che te jinavacanAnusAra che e pramANe zaMkAne niSpanna karato mithyAtvane vadhAre che-anya jIvomAM mithyAtvanI vRddhi kare che. If186" (piMDaniryukti gAthA 186) te kAraNathI=TIkAmAM atyAra sudhI spaSTatA karI te kAraNathI, laukika mithyAtva ane lokottara mithyAtvamAM anekAMta ja zreya che arthAt koIka apekSAe laukika mithyAtva zobhana che ane koIka apekSAe lokottara mithyAtva zobhana che e prakAre anekAMta ja AzrayaNIya che. bhAvArtha laukika mithyAtva ane lokottara mithyAtva te baMnemAM bhinna-bhinna pariNAmane AzrayIne anekAMta che. tethI koIka dRSTithI laukika mithyAtva adhika kharAba che ane lokottara mithyAtva ochuM kharAba che, jyAre koIka dRSTithI lokottara mithyAtva adhika kharAba che ane laukika mithyAtva ochuM kharAba che. AthI ja jemaNe graMthino bheda karyo nathI tevA jIvonI apekSAe graMthibhedane prApta karyA pachI mithyAtvane pAmelA jIvomAM pUrvanA jevo utkRSTa saMkleza thato nathI. tethI te dRSTithI laukika mithyAtva karatAM lokottara mithyAtva zobhana che. vaLI lokottara mithyAtvI jIvo paNa anivartinIya asathrahavALA thAya tyAre mithyAtvanA prAbalyane kAraNe anaMtasaMsAra arjana kare che. koIka laukika mithyAtvI jIva tevA mithyAtvanA prAbalyavALA na hoya to lokottara mithyAtvI karatAM laukika mithyAtvI zobhana che tema kahI zakAya. vaLI, bhagavAnanA zAsanamAM rahelA tattvanA arthI lokottara mithyAdaSTi paNa mithyAtvanI maMdatAvALA hovAthI bhagavAnanA zAsananI prAptinuM kAraNa paNa teonuM lokottara mithyAtva bane che. tethI ja tevA jIvonuM lokottara mithyAtva anyadarzananA maMda mithyAtvI karatAM paNa sAruM che; kema ke samyaktanI prAptinI sAmagrI vidyamAna che.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26, 27 331 vaLI, lokottara mithyAtvavALA paNa keTalAka jIvo pUrvamAM kyAreya graMthibheda karyo nathI tevA paNa che ane keTalAka pUrvamAM graMthibheda karyo che tevA che. tethI pUrvamAM graMthibheda karyo nathI tevA lokottara mithyAdRSTine utkRSTa saMkleza thaI zake tema che ane graMthibhedane karelA anyadarzanamAM rahelA laukika mithyASTine tevo saMkleza thaI zake tema nathI. te apekSAe lokottara mithyAtva karatAM laukika mithyAtvI zobhana che. vaLI, keTalAka lokottara mithyAtvI jIvo svaruci anusAra bhagavAnanI saMyamanI kriyAo karIne anya mugdha jIvone zaMkA utpanna kare che ke A mahAtmAo kriyAo kare che te kalyANanuM kAraNa che ke anya suvihita sAdhuo kriyA kare che te kalyANanuM kAraNa che ? A pramANe zaMkA utpanna karIne lokottara mithyAtvI jIvo mugdha jIvomAM mithyAtvanI vRddhi kare che, jyAre anyadarzanavALA laukika mithyASTi jIvo tevI vRddhi karAvatA nathI. te apekSAe laukika mithyAtva karatAM paNa lokottara mithyAtva adhika pAparUpa che. A rIte laukika mithyAtva ane lokottara mithyAtvavALA jIvomAM bhinna bhinna pariNAmane AzrayIne ghaNA vikalpo thAya che. mATe laukika mithyAtva ekAMte mahApAparUpa che ke lokottara mithyAtva ekAMte mahApAparUpa che tevo vibhAga nathI. IrakA avataraNikA - - gItArthanizritamapi dezArAdhakamAha - avataraNitArtha : gItArthamizrita paNa dezArAdhako kahe che - bhAvArtha: ahIM "mathI e kahevuM che ke gItArthaanizrita to dezArAdhaka che, paNa gItArthanizrita paNa sUkSma prajJAnA abhAvane kAraNe dezArAdhaka che. tene kahe che - gAthA : paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsano jaI va saDDo vA / NegamaNayamayabheA iha desArAhago Neo / / 27 / / chAyA : prathamakaraNabhedena granthyAsano yatirvA zrAddho vA / naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jJeyaH / / 27 / /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 manvayArtha : paDhamakaraNabheeNaM prathama 42vA methI, gaMthAsano= graMthimAsana, jaI va saDDo vA yati athavA zrAvane, NegamaNayamayabheAgamanayanA matanA methI, iha-sImArAdhavirAnI yatu sImA, desArAhago Neo= 4 oapno. // 27 // gAthArtha : prathama karaNanA bhedathI graMciAsanna yatine athavA zrAvakane naigamanayanA matanA bhedathI ahIM ArAdhakavirAdhakanI caturbhagImAM, dezArAdhaka jANavo. ll17ll. TI : paDhamatti / prathamakaraNabhedena yathApravRttakaraNAvasthAvizeSeNa, granthyAsanno granthinikaTavartI, apunabaMdhakAdibhAvazAlI yatirvA zrAddho veha-prakRtavicAre, naigamanayamatabhedAt prasthakanyAyena vicitrAvasthA'bhyupagantRnaigamanayamatavizeSAzrayaNAddezArAdhako jJeyaH / ayaM bhAvaH-gItArthAstAvat prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya keSAJcijjinapUjA-tapovizeSa-pratikramaNa-sAmAyikAdizrAvakadharma samarpayanti, keSAJcicca pravrajyAmapi, teSAM cAvyutpannadazAyAM sadanuSThAnarAgamAtreNa tadanuSThAnaM dharmamAtrahetutayA paryavasyati / taduktaM pUjAmadhikRtya viMzikAyAM (8-8) - "paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsannassa dhammamittaphalA / sAhujjugAibhAvo jAyai taha nANubaMdhutti / / " tapovizeSamAzrityoktaM paJcAzake (19-27) - "evaM paDivattIe itto maggANusAribhAvAo / caraNaM vihiaM bahave pattA jIvA mahAbhAgA / / " tathA pravrajyAmAzritya tatraivoktaM (paMcA02-44) - "dikkhAvihANameaM bhAvijjataM tu taMtaNIIe / saiapuNabadhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNai / / " etavRttiryathA- 'dIkSAvidhAnaM jinadIkSAvidhiH, etad-anantaroktaM, bhAvijjaMtaM tutti bhAvyamAnamapi paryAlocyamAnamapi, AstamAsevyamAnaM, sakRdbandhakApunarbandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nA'bhAvyamAnamapi 'tu'zabdo api' zabdArtha evakArArtho vA tantranItyA AgamanyAyena, kayoH? ityAha sakRdekadA na punarapi ca bandho mohanIyakarmotkRSTasthitibandhanaM yayostau sakRdapunarbandhako tayoH, sakRdbandhakasyApunarbandhakasya cetyarthaH, tatra 'yo
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 yathApravRttakaraNena granthipradezamAgato'bhinnagranthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTisaptatilakSaNAM sthitiM bhantsyati asau sakRdbandhaka ucyate' 'yastu tAM tathaiva kSapayan granthipradezamAgataH punarna tAM bhantsyati bhetsyati ca granthiM so'punarbandhaka ucyate', etayozcAbhinnagranthitvena kugrahaH saMbhavati, na punaraviratasamyagdRSTyAdInAM, mArgAbhimukhamArgapatitayostu kugrahasaMbhave'pi tattyAga etadbhAvanAmAtrAsAdhya ityata uktaM sakRdbandhakApunarbandhakayoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAddIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAropyate iti / kugrahaviraha-asadabhinivezaviyogaM, laghu-zIghraM, karoti-vidhatte / (iha virahazabdena haribhadrAcAryakRtatvaM prakaraNasyAveditaM virahAGkatvAttasyetyevaM sarvatreti gAthArthaH In44TI)' ti tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritasAdhuzrAvakANAmapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnatvAcchIlavattvAcca dezArAdhakatvameva, tathaiva paribhASaNAt, cAritramohanIyakSayopazamavizeSAd bhAvato'dhigatazrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASatuSAdInAM tvevaM sarvArAdhakatvameva pariziSyate rUti sRSTavya pArakA TIkArya : prathamarImekena tivRSTaTyam II 'padvatti' pratIka che. prathama karaNanA bhedathI yathApravRttikaraNanI avasthAvizeSathI=samyaktaprAptinAM traNa karaNo aMtargata je anAdikAlamAM thatuM yathApravRttikaraNa che tenA karatAM avasthAvizeSavALA yathApravRttikaraNathI, graMthiAsannatragraMthinikaTavartI, aputabaMdhaka Adi bhAvazAlI yati athavA zrAddha ahIM prakRta vicAramAM ArAdhakavirAdhakanI caturbhagInA vicAramAM, gamanayanA matanA bhedathI=prasthakaLyAya dvArA vicitra avasthA svIkAranAra taigamanayanA matanA vizeSanA AzrayaNathI, dezArAdhaka jANavA. A bhAva che - gItArtho prakRtibhadrakatAdi guNavALA prANIonI yogyatAvizeSane jANIne keTalAkane jinapUjA, tapovizeSa, pratikramaNa, sAmAyikAdi zrAvakadharma Ape che ane keTalAkane pravrajyA paNa Ape che. ane teone zrAvakone ane sAdhuone, avyutpannadazAmAM sadanuSThAnanA rAgamAtrathI te anuSThAna dharmamAtranA hetupaNAthI paryavasAna pAme che=dharmasAmAnyanA hetupaNAthI paryavasAna pAme che. te=AvyutpaSadazAmAM dezavirati ke sarvavirati dharma sAmAnyano hetu bane che te, pUjAne AzrayIne viMzikAmAM kaheluM che - prathama karaNanA bhedathI yathApravRttikaraNanA vizeSathI, graMthiAsanna jIvone dharmamAtra phaLavALI pUjA hoya che. (a) sAdhuyogAdibhAva te prakAranA anubaMdhavALo thato nathI. " (viMzati viMzikA-8/8) tapovizeSane AzrayIne paMcAzakamAM kahevAyuM che - "A rIte= paMcAzakanI pUrvanI gAthAomAM kahyuM ke kuzalAdi anuSThAnomAM sAdhamika devatAonA nirupasargapaNAdi hetuthI tapa karAya che e rIte, pratipatti dvArA tapanI AcaraNA dvArA, AnA kAraNe pUrvamAM kahyuM e rIte kaSAyAdino
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 nirodha thavAne kAraNe, mArgAnusArIbhAva thavAthI=mokSapathane anukULa adhyavasAya thavAthI, vihita evuM cAritra ghaNA mahAbhAgyazAlI jIvoe prApta karyuM." (paMcAzaka-19, gAthA-27) ane pravrayAne AzrayIne tyAM ja=paMcAzakamAM ja, kahevAyuM che - "A dIkSAvidhAna taMtranItithI bhAvyamAna paNa sakRbaMdhakatA ane apunabaMdhakanA kugrahavirahane zIdhra kare che." (paMcAzaka-2, gAthA-44) AnI vRtti-paMcAzakanA uddharaNanI TIkA "yathAthI batAve che - "dIkSAnuM vidhAna=jinadIkSAnI vidhi, A=anaMtaramAM kahevAyelI=paMcAzakanI pUrvanI gAthAmAM kahevAyelI, sakRbaMdhakaapunabaMdhaka dvArA bhAvana karAtI paNa=paryAlocana karAtI paNa, athavA bhAvyamAna ja, abhAvyamAna nahi. kaI rIte bhAvyamAna ? ethI kahe che - taMtranItithI-AgamacAyathI, bhAvyamAna ja samRdabaMdhaka ane apunabaMdhakanA kugrahano nAza kare che, ema avaya sakRdabaMdhakanuM svarUpa batAve che - samRd eTale eka vakhata. athavA pharI paNa baMdha nathI=mohanIya karmano utkRSTa sthitibaMdha nathI jemane te beno kugraha nAza kare che ema avaya che. temAM sakRbaMdhaka ane apunabaMdhakamAM, je yathApravRttikaraNa dvArA graMthipradeze Avelo abhinnagraMthi eka vakhata ja utkRSTa 70 koTAkoTi sAgaropama sthitine bAMdhaze te sakubaMdhaka kahevAya. vaLI, je tene=utkRSTa sthitine te prakAre ja kSapaNA karato graMthipradezamAM Avelo pharI kyAreya tene utkRSTa sthitine, bAMdhaze nahIM ane graMthine bhedaze te apunabaMdhaka che. A baMnene abhinnagraMthipaNuM hovAthI kugraha saMbhavita che. vaLI, aviratasamyagdaSTi Adine kugraha saMbhavita nathI. vaLI, mArgAbhimukha, mArgapatitamAM kugrahano saMbhava hovA chatAM paNa teno tyAga kugrahano tyAga, AnI bhAvanAmAtrathI asAdhya che-dIkSAvidhinA bhAvana-mAtrathI anivartanIya che, tethI sabaMdhaka ane apunabaMdhakane kugraha viraha thAya che ema kahela che. ane AmanAmAM=sabaMdhaka ane apunabaMdhakamAM, bhAvasamyaktano abhAva hovAthI dIkSA ApatI vakhate dravyasamyakta ja AropaNa karAya che. ane kugrahano viraha asaabhinivezano viyoga zIdhra kare che". 'ti' zabda paMcAzakanI vRttinI samApti mATe che. ane te rIteAvyutpanna dazAmAM keTalAka jIvone pravajyA paNa dharmamAtranA hetupaNAthI paryavasAna pAme che ema pUrvamAM kahyuM ane temAM pUjAne AzrayIne, tapavizeSane AzrayIne, ane pravrajyAne AzrayIne je vidhAna che tenI sAkSI ApI te rIte, dharmamAtranA phala-anuSThAnavALA gItArthanizrita sAdhu, zrAvakonuM paNa bhAvathI anadhigata zrutajJAnapaNuM hovAthI dravyathI zAstrAbhyAsa hovA chatAM zAstranA paramArthane sparze te prakAranA bhAvathI anadhigata zrutajJAnapaNuM hovAthI ane zIlavAnapaNuM hovAthI dezArAdhakapaNuM che; kema ke te prakAre ja paribhASaNa che=dezArAdhaka svIkAravAmAM bhAvathI zrutajJAna vagaranAnuM ane zIlavAnanuM ja paribhASaNa che. vaLI cAritramohanIyatA kSayopazamavizeSathI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 335 bhAvathI adhigata zrutajJAnavALA ane zIlavALA dravyathI alpazratavALA paNa mAlatuSAdinuM. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke bhAvathI anadhigata zrutajJAnavALA ane zIlavALA dezArAdhaka che e rIte, sarvArAdhakapaNuM ja parizeSa rahe che e pramANe jANavuM. llrazA bhAvArtha - gItArthanizrita dezArAdhaka sAdhu ane zrAvaka kevA svarUpavALA hoya che ? tenuM varNana prastuta gAthAmAM karela che. je jIvo yathApravRttikaraNanI avasthAvizeSane pAmelA che jenA kAraNe sAmagrI AdinI prApti thAya to upadezAdinA baLathI tathA prakAranA mArgAnusArI UThanA baLathI graMthino bheda karI zake tevA apunabaMdhaka Adi bhAvavALA che arthAt apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita bhAvavALA che. AvA bhAvavALA jIvomAMthI koIka sAdhuvezamAM to koIka zrAvakavezamAM che. teo dezArAdhaka jANavA. ahIM prazna thAya ke sAdhuvezane ucita kriyAo karavA chatAM ke zrAvakane anurUpa vratonA AcAra pALavA chatAM jeo te te kriyAo dvArA sAdhupaNAnA ke dezaviratinA bhAvo karI zakatA nathI teone dezArAdhaka kaI rIte kahI zakAya ? tethI kahe che - prasthakaLyAyathI vicitra avasthAne svIkAranAra naigamanayanA matavizeSanA AzrayaNathI teo dezArAdhaka che. Azaya e che ke prasthaka banAvavAno artha puruSa kuhADo laIne prasthaka arthe lAkaDuM kApavA jato hoya te vakhate jaMgala tarapha javAnI kriyAne naigamanaya prasthaka banAvavAnI kriyA svIkAre che tema jeo graMthinikaTavartI apunabaMdhakAdi bhUmikAne pAmelA jIvo che ane sAdhuvezamAM rahIne ke zrAvakAcAra pALIne ucita kriyAo kare che teonI te sAdhunI ke zrAvakanI kriyA apekSita viratinA ke dezaviratinA bhAvo pragaTa karavA samartha nathI topaNa dUra-dUravartI te bhAvonI prAptinuM kAraNa che. mATe te apunabaMdhakAdi jIvo dezArAdhaka che. kema dezArAdhaka che ? te spaSTa karatAM kahe che - gItArtha sAdhuo prakRtibhadrakatvAdi guNavALA prANInI yogyatAvizeSane jANIne=A jIvo dravyathI dezaviratinuM pAlana karIne kramasara bhAvathI dezaviratine pAlana karaze tevI yogyatAvizeSane jANIne, keTalAka jIvone bhagavAnanI pUjA, tapavizeSa, pratikramaNa, sAmAyikAdi Ape che ane keTalAkane pravajyA paNa Ape che. Ama chatAM avyutpanna mativALA evA teo dezavirati ke sarvaviratirUpa sadanuSThAnanA rAgamAtrathI te anuSThAna kare che. tethI teonuM sadanuSThAna sAmAnyadharmamAM paryavasAna pAme che, paraMtu te te anuSThAnathI niSpAdya guNonA bhAvomAM paryavasAna pAmatuM nathI. te A pramANe - gItArtha yogya jIvone dharmadezanA Ape te sAMbhaLIne koI yogya jIva bhavathI virakta thAya ane tene 'bhavanA kSayArthe pUrNadharmane sevIne mAre Atmahita sAdhavuM che tevI mativALo jANIne gItArtha dIkSA Ape. Ama chatAM te yogya jIva avyutpanna dazAmAM hoya tyAre saMyamanI kriyA dvArA sAmAyikanA pariNAmo kaI rIte ullasita thaI zake ? teno marma jANI zakato nathI chatAM te ucita anuSThAna pratye tene rAga varte che.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 AvA rAgapUrvakanI te saMyamanI kriyA te jIvamAM sAmAnyadharma niSpanna kare che. gItArthanI nizrApUrvakanI tenI saMyamanI kriyA upadezAdinI sAmagrInA baLathI zIghra kugrahano viraha kare che. arthAt sAmAyikanA pariNAmanA sUkSma rahasyanA bodhamAM pratibaMdhaka evA mithyAtvamohanIyakarmano kSaya thavAthI sAmAyikanA parama rahasyane jANIne te sadanuSThAna dvArA sAmAyikabhAvanI niSpattine anukULa vyApAra karavA samartha bane che. tethI tevA jIvo avyutpanna dazAmAM dezArAdhaka che ane vyutpannadazAne pAmyA pachI apramAdathI sadanuSThAnane seve to bhAvacAritrane paNa prApta kare. gItArthanA upadezane sAMbhaLIne jeo dharmane abhimukha thayA che ane prakRtibhadraka pariNAmavALA che; vaLI, ucita kriyAo karIne Atmahita sAdhavAnA arthI che, Ama chatAM sarvabhogono tyAga karIne sAdhujIvana jIvavAne abhimukha pariNAmavALA thayA nathI tevA jIvone gItArtha sAdhu teonI yogyatAnusAra bhagavAnanI pUjA, tapavizeSa, pratikramaNa, sAmAyikAdirUpa zrAvaka dharmano marmasparzI bodha karAve che. jethI jinapUjAdi anuSThAno karIne teo sarvaviratinI zaktine anukUla saMcitavIryavALA bane. Ama chatAM te bhadrakaprakRtivALA jIvo haju ati vyutpannamati na hoya tyAre upadezaka temane "jinanuM svarUpa ane tevA jinanI pUjA zrAvake kaI rIte karavI joIe ? vaLI tapovizeSa paNa kaI rIte ka2vA joIe ? sAmAyikAdi cha Avazyako kaI rIte karavAthI guNaniSpatti thAya che ?" ityAdi zrotAnI bhUmikAnusAra samajAve, chatAM avyutpannadazAmAM bhagavAnanA cAritraguNanA marmane jANanArA nahIM hovAthI te jIvo jinapUjA paNa sadanuSThAnanA rAgamAtrathI kare che ane sAmAyikAdi paNa sAmAnyathI sadanuSThAnanA rAgamAtrathI kare che. tethI teonI te kriyA sAmAnyadharmamAtramAM paryavasAna pAme che, chatAM tevA jIvo gItArthanI nizrAvALA hovAthI gItArthanA upadezane vAraMvAra prApta karIne bhagavAnanA asaMgabhAvanI pariNatirUpa cAritranA pariNAmane, vItarAgatAnA bhAvane ane bhagavAnanI zuddha mudrAmAM rahela tattvakAya avasthAnA 52mArthane jyAre jANe che tyAre teonuM mithyAtva nAza pAme che. tethI tevA jIvo zIghra kugrahanA virahane prApta karIne dezavirati Adi guNasthAnakane paNa prApta kare che. A kathanamAM puSTirUpe graMthakArazrIe pUjAviMzikAnI, tapavizeSane AzrayIne paMcAzakanI ane dIkSAvidhine AzrayIne paMcAzakanI, sAkSI ApI. tenAthI e prApta thAya ke je jIvo yathApravRttikaraNa dvArA graMthine Asanna thayelA che ane AtmakalyANa arthe dharma karavA tatpara thayA che teo bhagavAnanI pUjA kare, tapavizeSa kare ke dIkSA grahaNa kare topaNa jyAM sudhI graMthino bheda karIne bhAvacAritrI evA sAdhu aMtaraMga kevI pariNativALA hoya che ? tenA marmane sparzI zake tevA kSayopazamavALA na thAya tyAM sudhI dezArAdhaka ja che. vaLI, pravrajyAvidhinA sAkSIpAThathI je samRbaMdhakanuM ane apunarbaMdhakanuM grahaNa karyuM tenI spaSTatA TIkAkArazrIe karI ke A samRbaMdhaka ane apunarbaMdhaka abhinnagraMthivALA hovAthI kugrahavALA che chatAM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 337 dIkSAvidhinA bhAvanathI teono kugraha nAza pAme che. vaLI, aviratasamyagdaSTi, dezaviratidhara, sarvaviratidhara munio kugraha vagaranA che. tethI dIkSAvidhinA bhAvanathI ke sevanathI teo vizeSa prakAranA guNasthAnakanI prApti kare che. mArgAbhimukha ane mArgapatita jIvo kugrahavALA paNa che ane teo dIkSAnA bhAvanamAtrathI kugrahano viraha karI zake tevA nathI. te kathanathI e prApta thAya ke je jIvo nagaranA bahAranA bhAgamAM che, paNa te nagarane abhimukha bhAvavALA che. A jIvo mArgAbhimukha che. vaLI koIka jIvo te nagaranA dvAra pAse AvIne rahelA che, paNa nagaranI bahAra che, A jIvo mArgapatita che. vaLI koIka jIvoe nagaranI aMdara praveza karelo che, paNa AghabhUmikAmAM che, A jIvo sakRdabaMdhaka che. vaLI koIka jIvoe tenAthI AgaLa nagaranI aMdara praveza karelo che, paraMtu te nagaramAM rahela rAjAnA suMdara mahelathI dUra che, A jIvo apunabaMdhaka che. A cAre prakAranA jIvo abhinnagraMthivALA hovAthI mithyASTi che, topaNa mArgAbhimukha ane mArgapatita jIvomAM mithyAtvano aMza adhika che. tethI dIkSAvidhinA bhAvanamAtrathI kugrahano viraha prApta karI zakatA nathI. sakRbaMdhaka ane apunabaMdhaka mithyASTi hovA chatAM mithyAtvanI kaMIka maMdatAne pAmelA che. tethI gItArthanI dezanAnA zravaNathI dIkSAvidhinuM bhAvana karIne zIdhra kugrahano viraha karI zake che. aviratasamyagdaSTi Adi jIvone kugraha nahIM hovAthI ane bhagavAnanA zAsananA paramArthane pAmelA hovAthI dIkSAvidhinA pAramArthika svarUpane sadA jonArA che ane tenA bhAvana dvArA bhAvathI dIkSAnI prAptinAM pratibaMdhaka karmone teo nAza kare che. pUjAviMzikAnA uddharaNamAM kahyuM ke dezaArAdhaka jIvone sAdhuyogAdino bhAva te prakArano anubaMdhavALo thato nathI. tethI e prApta thAya ke dharma sAmAnya phaLa che jene evI kriyA karanArA zrAvakone gItArtha sAdhuno yoga thAya topaNa je pramANe samyagdaSTi jIvo gItArthanA upadezanA paramArthane jANIne uttarottara vRddhinuM kAraNa bane te prakAre sAnubaMdha anuSThAna seve che, te prakAre sAnubaMdha anuSThAna graMthinI najIka rahelA jIvo gItArthanA upadeza dvArA paNa sevI zakatA nathI, topaNa gItArthanA upadezanA baLathI kaMIka sAnubaMdha sevIne zIdhra samyaktane pAme che. AkhI gAthAnA kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAvatAM kahe che - dharmasAmAnya phalavALA anuSThAnane karanArA gItArthanizrita sAdhunuM ke zrAvakanuM paNa dezArAdhakapaNuM che; kema ke avyutpannadazA hovAne kAraNe gItArtha pAsethI te te anuSThAna viSayaka upadeza sAMbhaLavA chatAM te te anuSThAna kaI rIte saMyamanA pariNAmanI vRddhi karI zake che ? te prakAranA marmano bodha thAya te rIte bhAvathI zrutajJAnanI prApti nathI ane kalyANanA arthI hovAthI zrAvakAcAra ke sAdhvAcAranA pAlanarUpa zIlane pALe che, mATe dezArAdhaka che.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27, 28 vaLI, mApatuSa jevA keTalAka mahAtmAo dravyathI alpazrutavALA hovA chatAM cAritramohanIyakarmano kSayopazama thayelo hovAthI AtmAnA zuddha bhAvomAM javA mATe saMyamanA anuSThAnathI kaI rIte udyama karavo Avazyaka che ? tenA paramArthane sparzanAra hovAthI bhAvathI zrutajJAnavALA che ane te zrutathI niyaMtrita ucita pravRtti karIne cAritranA kaMDakonI vRddhi karanArA che tethI zIlavALA che. AvA sAdhuo sarvArAdhaka ja che. IIII avataraNikA : vivecitaH prathamo bhago'tha dvitIyaM bhagaM vivecayannAha - avataraNikArca - prathama bhAMgo vivecana karAyo. have bIjo bhAMgo vivecana karatAM kahe che - bhAvArtha : gAthA-18mAM bhagavatIsUtranA vacanane grahaNa karIne ArAdhakavirAdhakanI caturbhagI batAvelI. temAMthI dezArAdhakarUpa prathama bhAMgo graMthakArazrIe atyAra sudhI vivecana karyo. have dezavirAdhakarUpa bIjA bhAMgAnuM vivecana karatAM kahe che - gAthA : desassa bhaMgao vA alAhao vA virAhago biio| saMviggapakkhio vA sammaddiTThI avirao vA / / 28 / / chAyA : dezasya bhaGgato vA'lAbhato vA virAdhako dvitIyaH / saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravirato vA / / 28 / / anvayArtha :seksa maMgo vA natAdaLo vA=dezanA bhaMgathI athavA alAbhathI dezanI ratnatrayIne anukULa pariNatinA bhaMgathI athavA alAbhathI, vIjho bIjo virAdo =virAdhaka=dezavirAdhaka, saMvipavirAmo vA varago sadiddI vA=saMvijhapAkSika athavA aviratasamyagdaSTi che. 28 gAthArtha : dezanA bhaMgathI athavA alAbhathI dezanI ratnatrayIne anukULa pariNatinA bhaMgathI athavA alAbhathI, bIjo dezavirAdhaka saMvignapAkSika athavA aviratasamyagdaSTi che. ra8II
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 339 TIkA : desassatti / dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhItasya, bhaGgAdalAbhAdvA dezasya virAdhako jJeyaH, sa ca dezabhaGgApekSayA saMvignapAkSiko dezA'prAptyapekSayA cAviratasamyagdRSTiH, tathA ca 'jJAnadarzanavattve sati cAritrabhaGgAprAptyanyataravattvaM dezavirAdhakatvamiti paribhASitaM bhavati / itthaM ca jinoktAnuSThAnamadhikRtyaiva kRtapratijJAnirvahaNAddezArAdhakaH viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi dezavirAdhakaH, 'prAptasya tasyApAlanAd' iti vacanAt, ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANye siddhe yad 'aprAptervA' iti vikalpena vyAkhyAnaM tatkenAbhiprAyeNa? iti saMzaye samyagvaktRvacanaM vayamapi zrotukAmAH sma iti bodhyaM, yato yadyaprAptimAtreNa virAdhakatvaM syAt tarhi carakaparivrAjakAdInAM jyotiSkAdUrdhvamupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagjJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena dezaviratisarvaviratyoryugapadvirAdhakatvAt, tathA 'dvAdazAGgaparyantanAnAzrutAvadhipravRttyaprAptimAn chadmasthasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalpAdevirAdhakaH prasajyeta' - iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNarasikeNa proktaM tatparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitamiti draSTavyam, 'yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka' iti vyAptAvatra tAtparyAbhAvAt; kintUktaparibhASAyAmeva tAtparyAt / TIkArya : tezaca . tAtparyA ! " tti' pratIka che. dezanA=mokSamArganA tRtIya aMzabhUta gRhIta evA cAritrarUpa dezanA, baMgathI athavA alAbhathI cAritranA alAbhathI, dezavirAdhaka jANavo. ane te-dezavirAdhaka dezanA bhaMganI apekSAe=ratnatrayInA eka dezarUpa cAritranA bhaMganI apekSAe, saMvigsapAkSika che. ane dezanI aprAptinI apekSAe aviratasamyagdaSTi che. ane te rIte dezavirAdhakanuM svarUpa pUrvamAM batAvyuM te rIte, jJAna-darzanavApaNuM hote chate cAritranA bhaMga ane cAritranI aprApti atyataravApaNuM dezavirAdhakapaNuM che, e pramANe paribhASita thAya che. ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke dezabhaMganI apekSAe saMvigsapAkSika dezavirAdhaka che ane deza aprAptinI apekSAe aviratasamyagdaSTi dezavirAdhaka che e rIte, bhagavAne kahelA anuSThAnane AzrayIne ja=sarvaze batAvela mokSamArganA ucita upAyarUpa ratnatrayInA sevanane anukUla evA anuSThAnane AzrayIne ja, kRtapratijJAtA nirvAhaNathI dezArAdhaka che. ane viratinA parityAgathI ja=pote svIkArela viratinA parityAgathI ja, aviratasamyagdaSTi paNa dezavirAdhaka che; kema ke "prApta evA tenuM apAlana che=samyaktanA kAraNe viratinI thayelI rucithI prApta evI viratinuM apAlana hovAthI" e prakAranuM vacana che. e prakAranA ubhaya paNa prakAranuM dazArAdhaka-dezavirAdhakarUpa ubhaya paNa prakAranuM, saviSayapaNAthI prAmANya siddha thaye chaH=dezArAdhaka ane dezavirAdhakanA svataMtra viSayapaNAthI prAmANya siddha thaye chate, je 'aprApti hovAthI e prakAranA vikalpathI vyAkhyAta che=bhagavatIsUtramAM ArAdhaka-virAdhaka caturbhagInI vRttimAM
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 vyAkhyAta che te kayA abhiprAyathI che? e prakArano saMzaya thaye chate samyam vaktAnA vacanane A saMzayatA nivAraNa mATe yathArtha vacana kahenArA vaktAnA vacanane, ame paNa sAMbhaLavAnI icchAvALA chIe, e pramANe paNa jANavuM, e pramANe dharmasAgarajI kaTAkSathI kahe che ane temAM hetu kahe che - "je kAraNathI jo aprAptimAtrathI virAdhakapaNuM thAya to caraka-parivrAjakAdine jyotiSkathI UrdhvamAM upapAtano abhAva thAya; kema ke mokSanA kAraNabhUta traNano lezathI paNa abhAva hovAne kAraNe carakaparivrAjakAdimAM ratnatrayIno lezathI paNa abhAva hovAne kAraNe, dezavirati-sarvaviratinuM yugapad virAdhakapaNuM che. ane dvAdazAMgIparyaMta judA judA prakAranA zrutanA adhyayananI avadhi sudhInI pravRttimAM aprAptimAna chadmasthasaMyata to dUra raho, kevalI paNa aprAptajitakalpAdino virAdhaka thAya." e pramANe prAcIna graMthanA dUSaNamAM rasika evA je para vaDe=dharmasAgarajI vaDe, kahevAyuM te paribhASAnA jJAnanA abhAvanuM vijaMbhita che ArAdhakavirAdhaka caturbhagInI je bhagavatIkAranI paribhASA che tenA jJAnano abhAva dharmasAgarajIne che tenuM kArya che, tema jANavuM; kema ke "je jeno aprAptimAnuM che, te teno virodhaka che. e prakAranI vyAptimAM ahIM caturbhagInA bIjA bhAMgAmAM, tAtparyano abhAva che. paraMtu ukta paribhASAmAM ja tAtparya che samyagdaSTi jIva sarvaviratino atyaMta abhilASavALo hovA chatAM sarvaviratinI tene aprApti hoya to dezavirAdhaka che, e prakAranI paribhASAmAM ja tAtparya che. bhAvArtha : dezavirAdhakarUpa bIjA bhAMgAnuM svarUpa prastuta gAthAmAM graMthakArazrI batAve che. mokSamArga ratnatrayIrUpa che, tenA traNa aMzo che: samyajJAna, samyagdarzana samyakyAritra. temAMthI trIjA aMzarUpa cAritranuM grahaNa karIne jeo samyagu pAlana karI zakatA nathI tevA saMvignapAkSika dezavirAdhaka che. ane saMsArathI udvigna thayelA mokSanA atyaMta arthI evA samyagdaSTi jIvone mokSanA upAyabhUta je ratnatrayI dekhAya che te ratnatrayImAMthI jJAna, darzananuM sevana karanArA che. paraMtu prabala cAritramohanIyakarmanA udayane kAraNe pote cAritra grahaNa karavA samartha nathI tethI dezavirati ke sarvaviratino svIkAra karatA nathI. AvA avirata-samyagdaSTi jIvo cAritrarUpa dezanA virAdhaka hovAthI dezavirAdhaka che. AnAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che - cAritrarUpa dezanA bhaMganI apekSAe saMvignapAkSika dezavirAdhaka che ane cAritrarUpa dezanI aprAptinI apekSAe aviratasamyagdaSTi dezavirAdhaka che. AnAthI e phalita thAya ke je mahAtmA saMsArathI bhaya pAmelA che ane sarvaviratino svIkAra karIne sarvaviratimAM jinavacanAnusAra udyama karIne satata cAritranI vizuddhine pAmI rahyA che, navuM navuM zruta bhaNe che, mRtathI AtmAne vAsita karIne saMyamanI pariNatinI vRddhi kare che ane cAritrAcAranI sarvayiAo dvArA samabhAvanI vRddhi kare che tevA mahAtmAone paNa karmano udaya thAya tyAre teo saMyamanI kriyAo amyutthita thaIne karatA nathI. chatAM teone saMyamano rAga vidyamAna che
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 341 tethI potAnI pramAdanI AcaraNA pratye jugupsA che. AvA jIvo svIkArela cAritranA bhaMgavALA che. AvA saMvignapAkSika jIvo dezavirAdhaka che. vaLI, upadezAdine pAmIne saMsAranuM yathArtha svarUpa jANanAra, mokSanuM pAramArthika svarUpa jANanAra ane mokSanA upAyabhUta ratnatrayInI pariNatine paNa yathArtha jANIne tenI prAptinA atyaMta artha evo samyagdaSTi jIva potAnuM viratinuM sattva na jaNAya tethI viratine grahaNa na kare to te ratnatrayIrUpa mokSamArgano dezathI virAdhaka che. A prakAranuM dezavirAdhakanuM pAribhASika svarUpa bhagavatIsUtramAM kahela che. te bhagavatIsUtranI paribhASAne graMthakArazrI saMkSepathI batAve che. samyajJAnuM samyagdarzanapaNuM hote chate cAritrano bhaMga ke cAritranI aprApti e bemAMthI anyataravAnapaNuM dezavirAdhakapaNuM che e prakAranuM pAribhASika dezavirAdhakapaNuM che. A prakAranuM pAribhASika dezavirAdhakapaNuM svIkAravAthI prAcIna graMthanA dUSaNamAM rasika evA para vaDe kahevAyuM che te dezavirAdhakanI paribhASAnA ajJAnanuM vijbhita che. pUrvapakSI zuM kahe che ? te spaSTa kare che - jeo anyadarzanamAM che teo dezaArAdhaka nathI ane dezavirAdhaka paNa nathI. bhagavAne kahelA anuSThAnane AzrayIne ja jeoe koIka anuSThAna karavAnI pratijJA karelI hoya ane te anuSThAnanI pratijJAno nirvAha kare to teo dezaArAdhaka che; kema ke sarvapApanI nivRttirUpa sarvaviratinI ArAdhanA karanArA nathI. chatAM bhagavAne kahela koIka anuSThAnane svIkArIne te pratijJAnusAra tenI ArAdhanA kare che, mATe dezArAdhaka che. A vacanAnusAra aviratasamyagdaSTi paNa svIkArAyelA anuSThAnanuM samyagu pAlana kare to te dezArAdhaka kahevAya. AthI ja trikALa jinapUjAnI pratijJA karIne te pratijJAno nirvAha kare to te dezArAdhaka ja kahevAya ane mithyAdRSTi paNa jIva athavA abhavya paNa bhagavAnanA dharmane svIkArIne cAritra pALe to te dezArAdhaka ja kahevAya. vaLI pote svIkAryA pachI te anuSThAnanuM samyagu pAlana na kare to te dezavirAdhaka kahevAya. tethI koI samyagdaSTi jIve dezavirati ke sarvavirati grahaNa karela hoya ane teno parityAga kare to tevo aviratasamyagdaSTi paNa dezavirAdhaka kahevAya; kema ke pratijJAthI prApta evI viratinuM teNe pAlana karyuM nathI. A rIte dezArAdhaka ane dezavirAdhaka svaviSayavALA bane che ane te svarUpe ja te pramANabhUta che tema yuktithI siddha thAya che. Ama chatAM bhagavatIsUtranA vRttikAre "prApta' e vikalpa dvArA aviratasamyagdaSTine dezavirAdhaka kahela che. te kayA abhiprAyathI che ? e prakArano vicArakane saMzaya thAya. te saMzayane nivartana karanAruM samyagu vaktAnuM vacana ame paNa sAMbhaLavA icchIe chIe. e prakAre pUrvapakSIne kahIne bhagavatIsUtrakAranuM 'aprApta' vikalpa ucita nathI, tema kahe che. temAM yukti Ape che -
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 jo aprAptimAtrathI aviratasamyagdaSTine virAdhakapaNuM svIkAravAmAM Ave to caraka-parivrAja kAdi jIvo jyotiSathI UrdhvamAM pAMcamA devaloka sudhI jaI zake che, te javA joIe nahi; kema ke teomAM ratnatrayIno sarvathA abhAva hovAthI dezaviraticAritra ane sarvaviraticAritranuM yugapad virAdhakapaNuM che. arthAt jema aprApta cAritravALA aviratasamyagdaSTimAM dezavirati-sarvaviratinuM virAdhakapaNuM che tema caraka-parivrAjakamAM paNa dezavirati-sarvaviratinuM virAdhakapaNuM che. Azaya e che ke bhagavatIsUtramAM kahela che ke anyadarzanavALA caraka-parivrAjaka teonA saMnyAsanuM pAlana karIne pAMcamA devaloka sudhI jAya che. svIkArelA vratanuM samyagu pAlana na kare ane devalokamAM jAya to jyotiSathI Urdhva jAya nahi; kema ke svIkArelA vratanA dezathI virAdhaka che. jo bhagavatIsUtranA vRttikAra 'aprApta' e vikalpathI pratijJA nahIM lenAra aviratasamyagdaSTine dezavirati-sarvaviratinA virAdhaka svIkArIne dezavirAdhaka svIkAre to te niyamAnusAra carakaparivrAjakapaNuM yathArtha pALanArA carakaparivrAjaka paNa dezavirati-sarvaviratinI aprApti hovAthI virAdhaka che. ane virAdhaka evA teo bhagavatIsUtranA vacanAnusAra jyotiSathI upara utpanna thavA joIe nahIM. jethI bhagavatIsUtramAM ja caraka-parivrAjakane teonA vratanA pAlanathI pAMcamA devalokano upapAta kahelo che, te saMgata thAya nahIM. mATe "mapratai" e mujabano TIkAkArano vikalpa ucita nathI, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. vaLI, 'aprApta' e vikalpamAM pUrvapakSI anya doSa batAve che - chadmastha sAdhuo dIkSA grahaNa karyA pachI navuM navuM zruta bhaNe che. temAM keTalAka sAdhuo 11 aMganA adhyayananI pravRtti karyA pachI AgaLanA zrutAdhyayananI pravRttimAM aprAptimAna che jema zAlibhadrAdi. vaLI, keTalAka jinakalpa svIkAranAra sADA nava pUrvathI kaMIka adhika bhaNIne AgaLanA zrutAdhyayananI pravRttimAM apravRtta che tethI aprAptimAna che. tevA chadmastha saMyatone paNa vizeSa zrutanI aprApti hovAthI vizeSazrutanA virAdhaka svIkAravAnI Apatti Ave. vaLI, kevalI paNa jinakalpAdinA svIkAra karyA vagaranA hovAthI teone jinakalpa AdinI aprApti che. mATe kevalIne paNa jinakalpAdinA virAdhaka svIkAravAnI Apatti Ave. tethI aprAptithI virAdhakapaNuM svIkArI zakAya nahi, paraMtu svIkArAyelA vratanA parityAgathI ja virAdhakapaNuM svIkArI zakAya. A prakAranuM je pUrvapakSInuM kathana che te bhagavatIsUtranI paribhASAnA ajJAnanuM ja kArya che; kema ke "je jenI aprAptivALo hoya te teno virAdhaka hoya." e prakArano artha grahaNa karIne pUrvapakSIe je doSo ApyA te sarva asaMgata che. kema asaMgata che ? tethI kahe che - je jenI aprAptivALo hoya te teno virAdhaka hoya e prakAranuM bhagavatIsUtranuM tAtparya nathI, paraMtu ratnatrayIrUpa mokSamArga che teno je cAritrarUpI aMza che, tenI utkaTa ruci hovA chatAM zaktinA abhAvane
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 kAraNe vrata svIkAryA nathI ane te cAritra aMzanI jeo ArAdhanA karatA na hoya te jIvo te cAritra aMzanA virAdhaka che. e prakAranI paribhASAmAM ja 'aprApta' e prakAranA vacananuM bhagavatIsUtranuM tAtparya che. TIkA - ___ tatphalaM ca dezavirAdhakatvena dezadvayArAdhakatvAkSepaH, tathA ca pUrvabhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakatve'viratasamyagdRSTerdezArAdhakAdapyadhamatvaM syAdityapAstaM, paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAt, pratyuta dezadvayArAdhakatvAkSepakatayotkarSaprayojakatvAt, na ca paribhASA na sUtranItiriti zaGkanIyaM, 'savvAmagaMdhaM pariccajja nirAmagaMdho parivvae' ityAdInAM paribhASAsUtrANAmapi tantre vyavasthApitatvAd, yadi ca dezavirAdhakatvaM naivaM pAribhASikamaGgIkriyeta tadA'nupAttavrataH samyagdRSTiH kasmin bhaGge'vatAraNIyaH? na ca nAvatAraNIya eva, sarvArAdhakAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya tribhireva bhagaiH sarveSAM tadvilakSaNAnAM ca saGgrAhyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam / / 28 // TIkArya : ta 2. sU kSanI I ane tenuM phalakaratnatrayInA cAritrarUpa aMzanA virAdhakane dezavirAdhaka che e prakAranI paribhASA karI tenuM phala, dezavirAdhakapaNAthI dezadvayatA ArAdhakatvano AkSepa che samyagdarzana, samyajJAnarUpa dezadvayatA ArAdhakatvano AkSepa che. ane te rIte dezavirAdhaka dvArA dezadvayatA ArAdhakatvano AkSepa che te rIte, pUrvanA bhaMgathI=dezaArAdhakatvarUpa prathama bhAMgAthI Adhikya prApta thAya che. tenA dvArA prathama bhAMgAthI dezavirAdhakarUpa bIjA bhAMgAmAM AdhikyanI prApti thaI tenA dvArA, "dezavirAdhakatvamAM aviratasamyagdaSTi, dezArAdhakapaNAthI paNa adhamapaNuM thAya." e apAta che; kema ke paribhASita virAdhakatvanuM adhamatvanuM aprayojakapaNuM che. UlaTuM, dezadvaya ArAdhakatvanuM AkSepakapaNuM hovAthI utkarSanuM prayojakapaNuM che. ane paribhASA sUtranIti nathI. e pramANenI zaMkA na karavI; kema ke "sarva AmagaMdhano parityAga karInetraviNanI gaMdhavALA bhojanano AdhAkama Adi doSavALA bhojanano, tyAga karIne, sAdhu nirAmagaMdhavALo=bhikSAnA AdhAkarmI Adi doSavALA bhojanano tyAgavALo, vicare." ItyAdi paribhASAvALA sUtronuM paNa taMtramAM vyavasthApitapaNuM che. ane jo dezavirAdhakapaNuM A rIte=pUrvamAM kahyuM e rIte, pAribhASika svIkAravAmAM Ave to nahi svIkArAyelA vratavALo samyagdaSTi kayA bhAMgAmAM avataraNa karAya ? ane avatAraNIya ja nathI ema nahi; kema ke sarvArAdhakathI anyatra sahakArIyogyatAnA bhAvane kahevA mATe=sarvArAdhakanA bhAMgAthI anya evA dezArAdhaka ane dezavirAdhaka bhAMgAmAM sarvArAdhaka thavAnI sahakArIyogyatAno bhAva che te batAvavA mATe, traNa ja bhAMgA vaDe=dezArAdhaka, dezavirAdhaka ane sarvArAdhakarUpa traNa ja bhAMgA vaDe, sarvotuM mokSamArganA savarAdhakonuM, ane tadvilakSaNa jIvonuM mokSamArganA virAdhaka jIvonuM, saMgrAhyapaNuM che caturbhAgI dvArA sarva jIvonuM saMgrAhyapaNuM che, te pramANe sUkSma avalokana karavuM. 28
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke saMvigna pAkSika ane aviratasamyagdaSTi dezavirAdhaka che e prakAranI paribhASAmAM bhagavatIsUtranuM tAtparya che. have te prakAranI paribhASAnuM zuM phaLa prApta thAya che ? te batAvatAM kahe che - saMvignapAkSika ane aviratasamyagdaSTine dezavirAdhaka svIkAravAthI ratnatrayInA dezadrayanA teo ArAdhaka che e prakArano AkSepa thAya che. tethI e prApta thAya ke saMvignapAkSika ane aviratasamyagdaSTi bhagavAnanA vacanarUpa zrutajJAna ane bhagavAnanA vacana pratye potAnI je sthira zraddhA che tene atizAyita karavA mATe sadA udyama kare che. tenA mATe jJAnavRddhi ane darzana zuddhinA upAyo pradhAnarUpe seve che ane zakti anusAra cAritranI zaktisaMcaya arthe sadA udyama kare che. mATe dezadrayanA ArAdhaka che. aviratasamyagdaSTine dezadrayanA ArAdhaka svIkAravAthI dravyazIlanA ArAdhakane je dezArAdhaka kahela tenA karatAM dezavirAdhaka jIvo yogamArgamAM adhika AgaLa che tema prApta thAya che. tethI koIkane zaMkA thAya ke aviratasamyagdaSTine dezavirAdhaka svIkAravAthI dezArAdhaka karatAM paNa teo adhama che, te zaMkA dUra thAya che. vastutaH pAribhASika virAdhakapaNuM adhamatvanuM prayojaka nathI. paraMtu dezArAdhaka karatAM utkarSatvanuM prayojaka che. tethI e prApta thAya ke jeo koI paNa vrata grahaNa karIne tenI virAdhanA kare te virAdhanA adhamatvanuM prayojaka che. paraMtu aviratasamyagdaSTi to tevA virAdhaka nathI. AthI ja saMvignapAkSika paNa tevA virAdhaka nathI. paraMtu pote svIkArelI sarvavirati pratyeno baddha rAga rAkhIne sadA sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che topaNa mokSamArganA ekadezarUpa cAritranI ArAdhanA karatA nathI te rUpa dezanA virAdhaka che e prakAranI paribhASA ArAdhaka-virAdhakanI caturbhagImAM kahela che. ahIM graMthakArazrIe kahyuM ke caturbhagImAM dezavirAdhaka pAribhASika che. tyAM koI zaMkA kare ke paribhASA e sUtranIti nathI. paraMtu je zabdo je arthanA vAcaka hoya te arthathI ja dezavirAdhakano svIkAra karavo joIe. ane grahaNa karAyelA vratanI dezathI virAdhanA kare tyAM ja dezavirAdhaka zabda rUDha che. mATe pAribhASika dezavirAdhaka svIkAravuM ucita nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - zAstramAM vizeSa prakAranA bodhanA prayojanathI paribhASA karavAno vyavahAra che. AthI ja sAdhune AdhAkarmI Adi doSo pratye jugupsA karAvavA arthe AcArAMgamAM AmagaMdhavALA bhojananI paribhASA karIne kahyuM che ke sAdhu viSTAnA gaMdhavALA sarva AdhAkarmI Adi bhojanano tyAga karIne saMyamanI vRddhinA kAraNabhUta evA nirAmagaMdhavALA bhojanane grahaNa karIne vicare. vaLI, graMthakArazrI tarkathI aviratasamyagdaSTine dezavirAdhaka svIkAravAnI yukti batAve che. jo pAribhASika evuM dezavirAdhakapaNuM aviratasamyagdaSTimAM na svIkAravAmAM Ave to vrata nahIM grahaNa karelA evA samyagdaSTi jIvano A cAra bhAMgAmAMthI koImAM avatAra thAya nahi. vastutaH caturbhAgI grahaNa karavAnuM
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28, 29 345 prayojana e che ke sarva ArAdhakathI anya evA dezavirAdhakamAM ane dezArAdhakamAM sarvaviratinI sahakArIyogyatAno bhAva che. tethI dezaArAdhaka jIva paNa dezArAdhanAnA sahakAranA baLathI krame karIne avazya sarvArAdhaka banaze ane dezavirAdhaka evA samyagdaSTi paNa avazya samyagdarzana ane samyajJAnanA sahakAranA baLathI krame karIne sarvArAdhaka banaze. tethI dezArAdhaka, dezavirAdhaka ane sarvArAdhakarUpa traNa bhAMgAthI sarvArAdhakono saMgraha karela che ane sarva virAdhakathI bhagavAnanA zAsananI kriyA karanArA paNa mokSane anukULa bhAvathI rahita jIvono ane anya sarvasaMsArI jIvono saMgraha karela che. ll285 avataraNikA - tRtIyacaturthabhaGgau vivecayati - avataraNikArca - trIjA ane cotho bhAgo vivecana kare che - bhAvArtha : gAthA-18mAM ArAdhaka-virAdhakanI caturbhAgI batAvI. temAMthI be bhAMgAnuM atyAra sudhI vivecana karyuM. have sarvArAdhakarUpa trIjA ane sarvavirAdhakarUpa cothA bhAMgAnuM vivecana kare che - gAthA : taie bhaMge sAhU suavaMto ceva sIlavaMto a / uvayArA saDDovi ya bhavAbhiNaMdI cautthaMmi / / 29 / / chAyA : tRtIye bhane sAdhuH zrutavAMzcaiva zIlavAMzca / upacArAt zrAddho'pi ca bhavAbhinaMdI caturthe / / 29 / / anvayArtha : taphA bho=trIjA bhAMgAmAM, sugavaMto reva sIttavaMto ma=mRtavAna ane zIlavAna evA, sAdU-sAdhu che, 3vadhArA sovikaupacArathI dezaviratidhara zrAvaka che, ramavAmavlI caDablyumi ane cothA bhAMgAmAM bhavAbhinaMdI jIva che. ra9II gAthArtha : trIjA bhAMgAmAM zrutavAna ane zIlavAna evA sAdhu che, upacArathI dezaviratidhara zrAvaka che ane cothA bhAMgAmAM bhavAbhinaMdI jIva che. ra9ll
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-29 TIkA : taie bhaMgetti / zrutavA~zcaiva sAdhustRtIyabhaGge sarvArAdhakalakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAcca triprakArasyApi mokSamArgasyArAdhakatvAt, zrAddho'pi copacArAt tRtIyabhaGga eva, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jJAnadarzanayozcApratihatatvAt tatra ca caturthe bhane sarvavirAdhakalakSaNe bhavAbhinaMdI kSudratvAdidoSavAn dezato'pyanuparato mithyAdRSTiriti / / 29 / / TIkArca - zratavava ...... mithyAiiti | 'tA maMtti' pratIka che. zratavALA sAdhu sarva ArAdhakarUpa trIjA bhAMgAmAM samavatAra karavA yogya che; kema ke uparatapaNuM che=sarva pApavyApArathI uparatapaNuM che, ane bhAvathI vijJAtadharmapaNuM che zrata dharma kaI rIte saMsAranA ucchedanuM kAraNa che tenA marmane sparzavAra evuM zrutajJAtavAnapaNuM che, AthI traNa prakAranA paNa mokSamArganuM ArAdhakapaNuM che samyam bodha, samyaguM ruci ane samyam yatnarUpa mokSamArganuM ArAdhakapaNuM che, ane zrAvaka paNa upacArathI trIjA bhAMgAmAM ja samavatAraNIya che; kema ke dezaviratimAM sarvaviratino upacAra che. ane jJAnadarzananuM apratihatapaNuM che. ane tyAM=caturbhagImAM, sarvavirAdhaka lakSaNa cothA bhAMgAmAM bhavAbhinaMdI jIva samavatAraNIya che. kevo bhavAbhinaMdI ? te spaSTa kare che - suvAdi doSavALo, dezathI paNa anuparata mithyAdaSTi cothA bhAMgAmAM samavatAraNIya che. ema avaya che. Im29. bhAvArtha : je sAdhune bhagavAnanA zratanA pAramArthika svarUpano bodha che tethI tenuM zrutajJAna sarva udyamathI jinavacananuM daDha avalaMbana laIne saMsAranA uccheda mATe temane pravartAve che tevA mahAtmAnA mana-vacana-kAyAnA yogo sadA jinavacananuM smaraNa karIne AtmAnA sAmAyikanA pariNAmane atizaya karavAnA vyApAravALA che. AvA mahAtmAo sarva pApavyApArathI uparata hovAthI sarvArAdhakarUpa trIjA bhAgamAM avatAra pAme che. vaLI, zrAvaka saMpUrNa pApavyApArathI uparata nathI topaNa sarvathA pApavyApAranA uparanA upAyarUpe ja zrAvaka dezaviratimAM yatna kare che. AthI ja vivekasaMpanna zrAvaka sarvaviratinI zakti Asanna-Asannatara thAya te rIte ja bhagavad pUjA, susAdhunI bhakti ane aNuvrato AdinuM pAlana kare che. tethI sarvaviratirUpa kAryamAM dezaviratirUpa kAraNano upacAra karIne zrAvakane paNa sarva pApavyApArathI uparata svIkArela che. tethI zrAvaka paNa trIjA bhAMgAmAM avatAra pAme che; kema ke dezaviratirUpa kAraNamAM sarvaviratirUpa kAryano upacAra karIne ane jJAna-darzana vidyamAna hovAthI zAstrakAroe tene sarvArAdhaka svIkArela che.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-29, 30 347 vaLI, sarvavirAdhakarUpa cothA bhAMgAmAM pariNAmane AzrayIne lezathI paNa pApathI uparata thayelA na hoya tevA kSudratvAdi doSavALA mithyAddaSTi jIvo che. tethI e prApta thAya ke saMsArI sarva jIvo jeo dharmane vimukha che teo sarvavirAdhaka che ja. paraMtu jeo mokSane anukULa leza paNa pariNAmane sparzatA nathI tevA anyadarzananA saMnyAsIo, jainadarzananA sAdhuo ke jainadarzananA zrAvakAcAra pALanArA zrAvako sarvavirAdhaka che; kema ke saMsA2thI 52 mokSane anukULa evA pariNAmathI nirapekSa ane asagrahathI dUSita jIvono bAhya saMyamano AcAra paNa paramArthathI pApanA virAmarUpa nathI, mATe teo sarvavirAdhaka che. II29 // avataraNikA : atra kecidvadanti - yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako bhavatu, yastu jainamArgastha: sa bhavAbhinandyapi na tathA, vyavahArasya balavattvAt 'vavahAro vi hu balavaM' iti vacanaprAmANyAditi tanmatanirAkaraNArthamAha avataraNikArya : ahIM=ArAdhakavirAdhakanI caturthaMgI atyAra sudhI batAvI emAM je sarvavirAdhakano bhAMgo batAvyo emAM, koIka kahe che je anya mArgastha mithyAdRSTi che te sarvavirAdhaka ho, paraMtu je jainamArgastha che te bhavAbhinaMdI paNa tevo nathI=te sarvavirAdhaka nathI; kema ke vyavahAranuM balavAnapaNuM che. kema vyavahA2nuM balavAnapaNuM che ? temAM hetu kahe che "vyavahAranuM paNa balavAnapaNuM che." e pramANe vacananuM pramANapaNuM che. e prakAranA tenA matanuM=pUrvapakSInA matanuM, nirAkaraNa karavA mATe kahe che gAthA : chAyA : bhAvo jesimasuddho te vavahAraTThiyAvi erisayA / NicchayaparaMmuha khalu vavahAro hoi ummaggo / / 30 / / bhAvo yeSAmazuddhaste vyavahArasthitA apIdRzakAH / nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAro bhavatyunmArgaH / / 30 / / anvayArtha: nesimasuddho mAvo =jeono bhAva azuddha che, te-teo, vavArakriyAvi=vyavahAramAM rahelA paNa=vyavahArathI saMyamanI kriyA karanArA paNa, sivA=AvA prakAranA che=sarvavirAdhaka che.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 dharbhaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 ma. srvvi2|5 cha ? tethI 3 cha - NicchayaparaMmuho khalu vavahAro ummaggo hoinabhyaya 56bhupa mevo vyavahAra mA che. // 30 // gAthArtha: jeono bhAva azuddha che teo vyavahAramAM rahelA paNa vyavahArathI saMyamanI kriyA karanArA paNa, AvA prakAranA che sarvavirAdhaka che. ubha srvvi|dh cha ? tethI 4 cha - nizyaya parAbhuNa mevo vyavahAra 6bhAga cha. ||30|| TI : bhAvotti / bhAvaH cittapariNAmo, yeSAmazuddhaH=apunarbandhakAdyuttIrNatvena lezenApi nizcayAsparzI, te vyavahArasthitA api svAbhimataihikaprayojanArthaM vyavahAramAzritA api, IdRzakAH sarvavirAdhakA eva, nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgo bhavatIti na teSAM kliSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyavahAro balavAnabhyadhAyi pravacane sa nizcayaprApako na tu tadaprApakaH, ata eva 'avidhinApyabhyAso vidheyaH, duSamAyAM vidherdurlabhatvAt, tasyaiva cAzrayaNe mArgocchedaprasaGgAt' ityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArthaM vidhiyatna eva vyavahArazuddhihetuH zAstre kartavyatayopadarzitaH / taduktaM paJcAzake (3-49) - "AloiUNa evaM taMtaM pUvvAvareNa sUrIhiM / vihijatto kAyavvo muddhANa hiyaTThayA sammaM / / " iti / etavRttiryathA - "Alocya vimRzya, evaM pUrvoktanyAyena, tantraM pravacanaM, kathaM? ityAha-pUrvazca-tantrasya pUrvo bhAgaH, aparazca tasyaivAparo bhAgaH, pUrvAparaM tena saptamyarthe vA 'ena pratyaye sati pUrvApareNeti syAt, pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat, anena cAlocanamAtrasya vyavacchedaH, tasya tattvAvabodhAsamarthatvAditi, sUribhiH AcAryaiH paNDitairvA, vidhau-vidhAne, vaMdanAgate velAdyArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiyatnaH, sa karttavyo= vidhAtavyo, vimuktAlasyaiH svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityarthaH / kimarthametadevaM? ityAha-mugdhAnAM=avyutpannabuddhInAM, hitaM zreyaH, tadrUpo yo'rthaH vastu, sa hitArthastasmai hitArthAya samyagaviparItatayA / yadA hi gItArthA vidhinA svayaM vandanAM vidadhantyAMzca tathaiva vidhApayanti, tadA mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravarttante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm / Aha ca - jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesANaM / AyariyaMmi jayaMte tayaNucarA ke Nu sIyaMti / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga - 1 | gAthA - 30 tathA je jattha jayA jaiA bahussuA caraNakaraNaujjuttA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaddhANaM // 348 jayatti duHSamAdau, jaiatti durbhikSAdAviti / tathApravRttAzca te vandanArAdhanAjanyaM hitamAsAdayanti, tadvirAdhanAjanyapratyapAyebhyazca mocitA bhavantIti / ayaM copadezo'samaJjasatayA svayaM vandanAM vidadhAnAstathA'navAptApunarbandhakAdyavasthebhyastathAvidhajijJAsAditalliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIn vIkSyAcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasakriyAjanyA ca zAsanAprabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArthaH / / 49 / / ' iti / ata eva ca kAlAnubhAvAjjainapravacane'pyalpasyaiva janasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddheSveva bhaktibahumAnAdi kAryamiti pUrvAcAryA vadanti / uktaM copadezapade (834) - " evaM pAeNa jaNA kAlANubhAvA ihaMpi savvevi / No suMdaratti tamhA ANAsuddhesu paDibaMdho / / " tti / etadvRttiryathA - " evaM = anantaroktodAharaNavat, prAyeNa=bAhulyena, janA=lokAH, kAlAnubhAvAd = varttamAnakAlasAmarthyAd, ihApi=jainamate'pi, sarve'pi = sAdhavaH zrAvakAzca, no = naiva, sundarAH =zAstroktAcArasArA, varttante, kintvanA-bhogAdidoSAcchAstrapratikUlapravRttayaH, iti = pUrvavat, tasmAtkAraNAdAjJAzuddheSu = samyagadhItajinAgamAcAravazAcchuddhi-mAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca pratibandho = bahumAnaH karttavya" iti / / 30 / / TIkArya -- bhAvazcittapariNAmo kartavya iti / / ' bhAvotti' pratI che dekhono lAvayittano pariNAma azuddha che=apunaba~dhakAdi avasthAthI uttIrNapaNuM hovAne kAraNe lezathI paNa nizcayano asparzI che=nizcaya nayane abhimata evA mokSane anukUla bhAvono asparzI che, teo vyavahAramAM rahelA paNa=potAne abhimata aihika prayojana mATe vyavahArane Azrita paNa, AvA prakAranA che=sarvavirAdhaka ja che. nizcaya parArmukha evo vyavahAra utmArga ja che. ethI kliSTa karmavALA evA teone te=unmArgarUpa vyavahAranI AcaraNA, trANa mATe nathI=saMsArasamudramAM DUbatAne rakSaNa karavAnuM kAraNa nathI, ethI teo sarvavirAdhaka ja che, ema anvaya che. vaLI, je vyavahAra pravacanamAM balavAna kahevAyo che, te nizcayaprApaka vyavahAra kahevAyo che. paraMtu teno aprApaka nahIM=nizcaya nayane abhimata evA pariNAmano aprApaka evo vyavahAra nahIM. AthI ja=nizcaya prApaka vyavahAra ja balavAna che anya nahi AthI ja, "avidhithI paNa abhyAsa karavo joIe; kema ke duHSamA ArAmAM vidhinuM durlabhapaNuM che. ane tenA ja=vidhinA ja, AzrayaNamAM mArganA ucchedano prasaMga che." ityAdi
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3tso dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 azAstrIya abhinivezanA parityAga mATe vidhiyatna ja vyavahArazuddhino hetu zAstramAM kartavyapaNAthI batAvAyo che. paMcAzakamAM te vidhimAM yatna karavo joIe tevuM kahevAyuM che - "A rIte pUrvAparabhAvathI taMtranuM Alocana karIne=kaI rIte sevAyelI kriyAo mokSane anukULa kAraNa banaze? e prakAranA pUrvApara bhAvathI Alocana karIne, mugdha jIvonA hita mATe sUrie vidhimAM sabhya yatna karavo joIe." (paMcAzaka-3, gAthA-49) AvI vRtti=TIkA yathAthI batAve che - "A rIte=pUrvokta nyAyathI=paMcAzakamAM pUrvamAM kahelA daSTAMtathI, taMtranuM pravacananuM, Alocana karIne. kevI rIte Alocana karIne ? tethI kahe che - taMtrano pUrvabhAga ane teno apara bhAga te pUrvApara bhAga, tenAthI athavA saptamI arthamAM tRtIyA che. tethI pUrvApara bhAvamAM avirodhathI Alocana karIne. ema avaya che. ane AnA dvArA pUrvApara bhAvamAM viSayaka avirodhathI Alocana karIne. ema kahyuM enA dvArA, Alocana mAtrano vyavaccheda che; kema ke tenuM Alocana mAtranuM, avabodhamAM asamarthapaNuM che. pUrvAparanA avirodhathI Alocana karIne zuM karavuM joIe ? te spaSTa kare che - sUrie AcAryo, athavA buddhimAna puruSe, vidhimAM=vaMdanAdigata velAdi ArAdhanArUpa vidhimAM, yatna ughama, te vidhi yatna, te karavo joIe=vimukta ALasavALA evA sUri vaDe svayaM vidhithI vaMdanA karavI joIe. anyone paNa vidhithI ja te=vaMdanA, karAvavI joIe. kayA arthe A Ama che? svayaM vidhithI karavI joIe ane anyane karAvavI joIe e pramANe kema che ? ethI kahe che - mugdha jIvonuM avyutpanna buddhivALA jIvonuM, hita=zreya, te rUpa je artha=vastu, te hitArtha, tenA mATe samyagraaviparItapaNAthI, hitArtha mATe, vidhipUrvaka vaMdana karavuM joIe ema avaya che. jyAre gItArtho svayaM vidhithI vaMdanAne kare che ane anyone ziSyone, te pramANe ja karAve che tyAre mugdhabuddhivALA paNa jIvo te prakAre ja=gItArtha svayaM kare che ane anyone karAve che te prakAre ja, pravarte che=vaMdanAdi kriyA kare che, kema ke mArgagAmI jIvonuM pradhAnanuM anusArIpaNuM che. ane kahe che - je uttamo vaDe mArga prahata che=jovAyo che, te zeSa jIvone duSkara nathI; AcArya yatamAna hote chate tenA anucaro kaI rIte sIdAya ?" ane "jeo je viSayamAM jyAre=duSamAdimAM, jyAre=dubhikSAdimAM, bahuzruta ane caraNakaraNamAM ughata hoya, teo je Acare che te tIvra zraddhAvALAonuM AlaMbana che." sAkSI pAThamAM Apela "nayA'no artha 'duHSamAdimAM che ane "narmA'no artha dubhikSAdimAM' che. ti' zabda uddharaNanA kaThina zabdanA arthanI samApti mATe che.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 351 uddharaNa pUrve kaheluM ke mugdhabuddhivALA jIvo gItArthanA AcAra pramANe ja pravarte che. have teo kaI rIte hita prApta kare che ? te spaSTa kare che - ane te rIte pravRtta evA teo=gItArtho dvArA karAyelI pravRtti anusAra pravRtta evA mugdhabuddhivALA jIvo, vaMdanAnI ArAdhanAjanya hitane prApta kare che. ane temanI virAdhanAjanya=vaMdha evA tIrthaMkarAdinI virAdhanAjanya anarthothI mukAyelA thAya che. ane asamaMjasapaNAthI svayaM vaMdanAne karatA ane nahIM prApta thayelI apunabaMdhaka avasthAvALA ane tevA prakAranI jijJAsAdi talliMgothI vikala=AtmakalyANanA arthIpaNAthI vaMdanAdinI vidhi viSayaka jijJAsAdi apunarbaMdhakAdinA liMgathI vikala, evA jIvone vaMdanA ApatA sUrine joIne AcArye=du:SamAdimAM ane durbhikSAdimAM ityAdi trIjA paMcAzakanI 49mI gAthAmAM apAyelo upadeza AcArye, karyo che. ane "A rIte temanI pravRttimAM=haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe je upadeza Apyo te rIte AcAryAdinI pravRttimAM, teone ane anyone=AcAryane ane anya mugdha jIvone, anartha na thAo ane asamaMjasakriyAjanya zAsananI apabhrAjanA na thAo." e prakAranA abhiprAyathI haribhadrasUri mahArAjAe upadeza karyo che, e pramANe paMcAzakano gAthArtha che. / / 49 / / " "kRti" zabda uddharaNanI samAptimAM che. ane AthI ja=avidhithI karAyelI vaMdanAnI kriyAthI pApanI prApti ane zAsananI apabhrAjanA thAya che AthI ja, kAlanA anubhAvathI jaita pravacanamAM paNa=bhagavAnanA zAsanamAM paNa, alpa ja ArAdhaka jIvonuM darzana hovAthI jinAjJArucithI zuddha ja jIvomAM bhakti-bahumAnAdi karavuM joIe, e pramANe pUrvAcAryo kahe che. ane upadezapadamAM kahevAyuM che=jinAjJAzuddhamAM ja bhakti-bahumAna karavuM joIe e pramANe upadezapadamAM kahevAyuM che "A rIte prAyaH karIne kAla anubhAvathI ahIM paNa=jainamatamAM paNa, sarve loko paNa suMdara nathI te kAraNathI AjJAzuddhamAM pratibaMdha=bahumAna, karavuM joIe." (upadezapada gAthA-834) AvI vRtti=upadezapadanI vRtti, 'yathA'thI batAve che "A rIte=upadezapadamAM pUrvanI gAthAmAM kahelA udAharaNanI jema, prAya:=bAhulyathI, loko kAlanA anubhAvathI=vartamAnakALanA sAmarthyathI, ahIM paNa=jainamatamAM paNa, sarva paNa=sAdhu ane zrAvako sarva paNa, suMdara=zAstroktAcAravALA, vartatA nathI ja, paraMtu anAbhogAdi doSathI zAstrapratikULa pravRttivALA che. te kAraNe AjJAzuddhamAM=samyag rIte bhaNelA jinAgamanA AcAranA vazathI zuddhine pAmelA sAdhuomAM ane zrAvakomAM, pratibaMdha=bahumAna, karavuM joIe." "kRti" zabda uddharaNanI samAptimAM che. / / 30 / / bhAvArtha: avataraNikAmAM zaMkA karela ke jainadarzanamAM rahela ane jainamatAnusAra kriyA karanArane sarvavirAdhaka kahI zakAya nahi; kema ke vyavahAra balavAna che. tethI vyavahA2thI jeo jainamatanI kriyA kare che teone teTalA aMzathI ArAdhaka svIkAravA joIe. teno uttara ApatAM kahe che jeonI kriyAmAM mokSane
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 anukULa leza paNa bhAva nathI teonI kriyA nizcayanayane abhimata pariNAmanA sparza vagaranI hovAthI mokSanuM kAraNa nathI. mATe evA kliSTa karmavALA jIvo vyavahAranI sarvakriyAo karatA hoya to paNa te kriyAthI teonuM leza paNa A saMsArasamudramAM rakSaNa nathI. vaLI zAstramAM vyavahAra balavAna che tema ja kahyuM che te nizcayaprApaka vyavahAra che. tethI e phalita thAya ke je vyavahAranayanI kriyA pariNAmanA lakSyanI sAthe baddha thaIne karavAmAM Ave che te kriyAthI tatkAla ja nizcayanayane abhimata bhAvo avazya thAya che tevo vyavahAranaya balavAna che. jema bhagavAnanA guNanA praNidhAnapUrvaka koI zrAvaka bhagavAnanI bhakti karato hoya tyAre bhagavAnanI bhaktikALamAM cAritranAM pratibaMdhaka karmonuM vigamana thAya tevA nizcayanayane abhimata pariNAma thAya che. AthI ja koI sAdhu jinavacananA smaraNapUrvaka bhikSAnI vidhithI bhikSA lAvelA hoya to te bhikSA lAvavAnI kriyA vidhizuddha hovAthI saMyamavRddhinuM kAraNa che, tethI kevalIne te bhikSA kevalajJAnamAM azuddha jaNAya topaNa te bhikSAne kevalI vApare che. paraMtu A bhikSA azuddha che tema kahetA nathI. vaLI, bhAvane anukULa vyavahAramAM yatna karavo joIe tenI ja puSTi karavA arthe zAstrakAroe kahyuM che ke koI avicAraka jIvo kahe che ke avidhithI paNa sAmAyikAdi kriyA karavI joIe; kema ke duSamA kALamAM vidhinuM durlabhapaNuM che ane vidhinuM AzrayaNa karavAmAM Avaze to prAyaH kriyA karanArA jIvonI aprApti thavAthI mArgano uccheda thaze. teonAM te vacano bhagavAnanA zAsanathI viparIta che te batAvavA mATe vyavahAranI zuddhino hetu evI vidhimAM ja yatna karavo joIe. ema paMcAzakamAM haribhadrasUri mahArAjAe kahyuM che. paMcAzakanA kathananuM tAtparya e che ke prastuta uddharaNanI pUrvanI gAthAmAM kahyuM e pramANe sUrie vaMdanAdi kriyA viSayaka pUrvApara bhAvanuM Alocana karavuM joIe. arthAt kAraNabhAva pUrvabhAva che ane kAryabhAva apara bhAva che. tethI vaMdanAdinI kriyAmAM te prakAranA pUrvabhAvamAM yatna karavo joIe. jethI te kriyAthI niSpAgha evo uttarabhAva pragaTa thAya ane anya jIvone paNa te prakAre ja karAvavuM joIe. jethI avyutpanna evA mugdha jIvo paNa te AcAryAdi dvArA karAtI vaMdanAdinI kriyAne joIne te pramANe ja karavAnA pariNAmavALA thAya. joke mugdha jIvo avyutpanna buddhivALA hovAthI je prakAre AcArya svayaM vaMdanA kare che ane vyutpanna buddhivALA ziSyo pAsethI karAve che te pramANe pUrNarUpe karI zakatA nathI, topaNa AcAryAdinA vacananuM anusaraNa karIne kaMIka aMzathI te bhAvo niSpanna thAya tevo yatna kare che. jethI te kriyA karIne ja kramasara vyutpanna buddhivALA paNa bane che. A sarva kathanathI e phalita thAya ke kALanA doSane kAraNe jainazAsananI kriyA karanArA jIvomAM paNa alpa jIvo ja ArAdhaka dekhAya che. tethI bhagavAnanI AjJAnusAra karavAnI rucithI zuddha evA jIvomAM ja bhakti-bahumAnAdi karavuM joIe, paraMtu svamati anusAra kriyA karanArAonI bhakti-bahumAnAdi karavAthI kalyANanI prApti thAya nahi. Il30mAM
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31 353 avataraNikA : nanvevaM vidhivikalavyavahArasyArAdhakatvAprayojakatve'pi vidhizuddhavyavahArasya bhAvahInasyApyArAdhakatvaprayojakatve kiM bAdhakaM ? paraM prati tasya nizcayaprApakatvAd, ityata Aha - avataraNikArca - A rIte gAthA-30mAM kahyuM e rIte, vidhivikala vyavahAranuM ArAdhakapaNAmAM aprayojakapaNuM hote chate paNa bhAvahIna=mokSane anukUla evA bhAvalezathI paNa hIna, evA vidhizuddha vyavahAranA ArAdhakapaNAnA prayojakapaNAmAM zuM bAdhaka che ? arthAt bAdhaka nathI; kema ke bIjAnA pratye tenuM vidhizuddha vyavahAranuM, nizcaya prApakapaNuM che. tethI kahe che - bhAvArtha : gAthA-30mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke sarvathA vidhithI rahita evI kriyAthI jIvone ArAdhaka svIkArI zakAya nahi e rIte sarvathA vidhithI vikala evI kriyAthI vyavahAranI kriyA ArAdhaka thavAmAM kAraNa nathI. to paNa koI jIva mokSane anukUla bhAvathI rahita bAhya vidhizuddha kriyA kare tene ArAdhaka svIkAravo joIe; kema ke tenI vidhizuddha kriyAne joIne anya jIvo tevI kriyAne karIne nizcayane anukULa evA pariNAmane prApta karI zakaze, jema aMgAramadakanA ziSyo aMgAramadakanI kriyAne joIne bhAvathI saMyamanI pariNatine pAmyA. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAnuM nirAkaraNa karatAM kahe che - gAthA : bhAvujjhiyavavahArA Na kiMpi ArAhagattaNaM hoi / bhAvo u bohibIjaM savaNNumayaMmi thovovi / / 31 / / chAyA : bhAvojjhitavyavahArAna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhibIjaM sarvajJamate stoko'pi / / 31 / / anvayArtha : mAvivazaRT=bhAvathI rahita evI vyavahAranI kriyAthI, viSa sArI ja hor3a kaMI paNa ArAdhakapaNuM thatuM nathI. 3=vaLI, savya,mayaMmi=sarvajJanA matamAM, thovovi mAvo thoDo paNa bhAva te te kriyAmAM apekSita te te kriyAthI janya thoDo paNa bhAva, vodivInaM bodhituM bIja che. 31
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31 gAthArtha : bhAvathI rahita evI vyavahAranI kyiAthI kaMI paNa ArAdhakapaNuM thatuM nathI. vaLI, sarvanA matamAM thoDo paNa bhAva=te te kriyAmAM apekSita te te kriyAthI janya thoDo paNa bhAva, bodhinuM jI che. ||3|| ttii| : bhAvujhiatti / bhAvojjhitavyavahArAd-bhavAbhinandinAM dravyavratadhAriNAM vidhisamagrAdapi, na kimapyArAdhakatvaM bhavati, paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryA'kAritvAd, bhAvastu sarvajJamate stoko'pi bodhibIjaM, vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd, ata evApUrvA dharmacintApi prathamaM samAdhisthAnamuktaM / taduktaM samavAyAGge (10) - "dhammaciMtA vA se asamuppaNNapuvvA samuppajjejjA savvaM dhammaM jANittae" tti / etavRttiryathA - "tatra dharmA=jIvAdidravyANAM upayogotpAdAdaya svabhAvAsteSAM cintA=anuprekSA, dharmasya vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya hariharAdinigaditadharmabhya pradhAno'yaM' ityevaM cintA dharmacintA, vAzabdo vakSyamANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH, se iti yaH kalyANabhAgI tasya sAdhoH, asamutpannapUrvA=pUrvasminnanAdAvatIte kAle'nupajAtA, tadutpAde hyapArddhapudgalaparAvartAnte kalyANasyAvazyaMbhAvAt, samutpadyeta jAyate / kiMprayojanA ceyaM? ata Aha-sarva=niravazeSaM, dharma=jIvAdidravyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA, jANittae-jJaparijJayA jJAtuM, jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharma parihartum / idamuktaM bhavati-dharmacintA dharmajJAnakaraNabhUtA jAyate iti / / " __ atrApUrvadharmacintAyA utkarSato'pArddhapudgalaparAvarttavyavadhAnena kalyANakAraNatvamuktaM, anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgalaparAvarttavyavadhAneneti pravacanapUrvAparabhAvaparyAlocanayA guNasAmAnyasya caramAvarttamAnatvamasmAbhirunIyate / yadi caivamapi svatantraparatantrasAdhAraNApunarbandhakAdiguNAnAmapArddhapudgalaparAvarttamAnatvameva sakalagItArthasaMmataM syAttadA nAsmAkamAgraha ityasyAM parIkSAyAmupayuktairbhavitavyaM gItArthaH pravacanAzAtanAbhIrubhiH / / 31 / / TImArtha :___ bhAvojjhitavyavahArAd ..... pravacanAzAtanAbhIrubhiH / / bhAvujhiatti pratI cha. bhAvathI rahita sevA vyavahArathI=vyavahAranayane abhimata evI kriyAthI, bhavAbhinaMdI dravyavratadhArI jIvonuM vidhi samagrathI paNa=vyavahAranayanI bAhya sarva kriyAvidhithI pUrNa hoya topaNa, kaMI paNa ArAdhakapaNuM nathI; kema ke para pratye nizcayaprApaka evI paNa tenuM bIjA jIvo pratye nizcaya tayane abhimata evA pariNAmanI
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31 355 prAptinuM kAraNa bane tevI paNa vidhiyukta kriyAnuM, svakArya akArIpaNuM che=svaniSTha mokSane anurUpa evA guNarUpa bIjanuM akArIpaNuM che, vaLI, bhAva=kriyAkALamAM daze saMjJAnA vidhvaMbhaNane kAraNe uttara uttaranA guNanI prAptinuM kAraNa ane tevo bhAva, thoDo paNa sarvajJanA matamAM bodhinuM bIja che; kema ke vizeSa dharmanA viSayavALA=bhagavAne kahelA mokSasAdhaka anuSThAnarUpa vizeSa dharmanA viSayavALA, thoDA paNa bhAvatuM vizeSa phaLapaNuM che=mokSane anukULa evI nirjarA ane puNyAnubaMdhI puNyarUpa vizeSa phLapaNuM che, AthI ja=thoDo paNa bhAva vizeSaphaLavALo che AthI ja, apUrva dharmaciMtA paNa prathama samAdhisthAna kahevAyuM che=Adya bhUmikAnI mokSane anukULa rAgAdi avAkuLatArUpa AtmAnI svasthatAsvarUpa samAdhi-sthAna kahevAyuM che. te samavAyAMgamAM kahevAyuM che "tene pUrvamAM nahi pedA thayelI evI=anAdikALamAM pUrve nahi pedA thayelI evI, dharmaciMtA thAya che. (te dharma ciMtA) sarvadharmane jANavA mATe yatna karAve che." (samavAya-10) AnI vRtti 'yathA'thI batAve che - "tyAM=dharmaciMtAnA viSayamAM, dharma jIvAdi dravyono upayoga ane utpAdAdi svabhAva. tenI ciMtA=anuprekSA, athavA zruta cAritrAtmaka sarvajJabhASita dharmanI 'hariharAdi vaDe kahevAyela dharmathI A pradhAna che.' e prakAranI ciMtA dharmaciMtA che=anyadarzananA dharma karatAM bhagavAnanA zruta-cAritradharmamAM je prakAranI vizeSatA che te prakAranI vizeSatAno kaMIka bodha thavAthI te svarUpe tenuM ciMtana te dharmaciMtA che. 'vA' zabda vakSyamANa samAdhisthAnonI apekSAthI vikalpa arthavALo che arthAt anya paNa prathama samAdhisthAno che tema dharmaciMtA paNa prathama samAdhisthAna che e vikalpa arthane batAvanAra che. uddharaNamAM 'se' zabdano artha kare che - -- je kalyANabhAgI che te sAdhune, pUrvamAM anAdi evA atIta kALamAM anutpanna evI asamutpannapUrvA dharmaciMtA thAya che, ema anvaya che. A dharmaciMtA pUrve kema utpanna thaI nathI ? temAM hetu kahe che tenA utpAdamAM=AvI dharmaciMtAnA utpAdamAM, ardha pudgalaparAvarta aMdaramAM kalyANano avazyabhAva che--mokSanI avazya prApti che. zuM prayojanavALI A dharmaciMtA che ? ethI kahe che sarva=niravazeSa, evA jIvAdi dravyanA svabhAva ane upayoga, utpAdAdarUpa dharmane athavA zrutAdirUpa dharmane jJa parikSAthI jANavA mATe ane jANIne pratyAjJAna parijJAthI pariharaNa karavA yogya evA dharmano parihAra karavA mATe dharmaciMtA thAya che. A kahevAyeluM thAya che--uddharaNathI A kahevAyeluM thAya che, dharmaciMtA dharmanA jJAnanA karaNabhUta thAya che=dharma bodharUpe ane pratyAkhyAnarUpe pariNamana pAme temAM hetubhUta thAya che."
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31 ahIM=samavAyAMganA uddharaNamAM apUrva dharmaciMtAnuM utkarSathI apArtha pudgalaparAvartanA vyavadhAnathI kalyANanuM=mokSanuM, kAraNapaNuM kahevAyuM che, ane anyatra=anya graMthomAM mukti adveSAdi guNonuM caramapudgalaparAvartanA vyavadhAnathI mokSanuM kAraNapaNuM kahevAyuM che. tethI pravacananA pUrvAparabhAvanA paryAlocanathI=zAstravacananA tAtparyanA paryAlocanAthI, guNa sAmAnyanuM=prathama kakSAnA guNanuM, caramAvartamAnapaNuM amArA vaDe nakkI karAya che. ane A rIte paNa=samavAyAMganA uddharaNamAM kahyuM ke dharmaciMtA thayA pachI apArdhapudgalaparAvarta pachI avazya mokSa thAya che-e rIte paNa, jo svadarzanaparadarzana sAdhAraNa evA apunabaMdhakAdi guNonuM apArdhapudgalaparAvartamAnapaNuM sakala gItArthane saMmata thAya to amane Agraha nathI. ethI pravacana AzAtanAnA bhIru evA gItArthoe A parIkSAmAM upayukta thavuM joIe. / / 31 / 356 bhAvArtha: bAhya saMpUrNa vidhithI yukta ane mokSane anukUla evo bhAva leza paNa jemAM pragaTyo nathI evI kriyA karanArA jIvo sarvathA virAdhaka che; kema ke teonI bAhya jinavacanAnusAra kriyAne joIne koI anya jIvone mokSane anukULa pariNAmayukta kriyAnI prApti thAya topaNa te kriyA karanAra jIvane tenAthI leza paNa mokSane anukULa nirjarA ke puNyabaMdha thato nathI. mATe te jIva saMpUrNa virAdhaka ja che. vaLI, saMsArAvasthAthI kaMIka 52avasthA tarapha jato evo thoDo paNa bhAva hoya to te sarvajJanA matamAM bodhinuM bIja che arthAt samyaktvanuM kAraNa che; kema ke bhagavAne batAvela vizeSa dharmaviSayaka=vizeSa prakAranA pariNAmayukta evI kriyA viSayaka, thoDo paNa bhAvizeSa phalavALo che. tethI prApta thayelo tevo bhAva sAmagrIne prApta karIne zIghra bodhinI niSpatti kare che. vaLI thoDo paNa bhAva bodhibIjanuM kAraNa che. AthI ja samavAyAMgasUtramAM apUrva dharmaciMtAne paNa prathama samAdhisthAna kahevAyuM che. AnAthI e prApta thAya ke saMsArathI parAmmukha thayela ane dharmanA 52mArthane jANavAne anukULa je vicAraNA utpanna thAya che te mokSaprAptine anukULa evA samAdhisthAnomAMthI prathama bhUmikAnuM samAdhisthAna che. AvI samAdhi je jIvone prApta thAya te jIvo ardhapudgalaparAvartamAM avazya mokSane prApta kare che. A dharmaciMtAnuM phaLa dharmanA paramArthane jANIne te dharmane te jIva avazya seve che. AthI dharmaciMtA pragaTyA pachI koI tIrthaMkarAdinI AzAtanA ke anya koI moTuM pApa na kare to thoDA ja bhavomAM avazya mokSane pAme che. bhAvathI rahita vidhizudra dravyakriyA karanAra paNa sarvavirAdhaka che tema sthApana karyA pachI graMthakArazrIne smaraNa thayuM ke samavAyAMgamAM prathama dharmasthAnanI prAptikALamAM jIva utkRSTathI ardhapudgala saMsAramAM rahe che ema kahyuM che ane anyatra prathama bhUmikAnA guNavALA jIvo utkRSTathI eka pudgalaparAvarta saMsA2mAM 2he che tema kahyuM. tethI zAstravacananA pUrvApa25ryAlocanathI graMthakArazrIne guNasAmAnyanI prApti pachI jIvano saMsAra eka pudgalaparAvarta che tema jaNAya che. Ama chatAM samavAyAMganA vacanAnusAra svadarzananA ke
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31, 32 3pa7 paradarzananA apunabaMdhakAdi guNavALA jIvone apAIpudgalaparAvarta utkRSTa saMsAra che tema badhA gItArthone saMmata hoya to graMthakArazrIne potAnA matamAM Agraha nathI. paraMtu pravacananA AzAtanAbhIru gItArtha puruSoe A viSayamAM upayukta thaIne nirNaya karavo joIe. ll31 avataraNikA : tadevaM vivecitA caturbhaMgI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH? ko vA na? iti parIkSate - avataraNitArtha : A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, caturbhAgI-ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI, vivecana karAI, have AmAM caturbhagImAM, kayo bhAMgo anumodya che? athavA kayo nathI ? e parIkSA karAya che. gAthA : tiNNi aNumoyaNijjA eesuMNo puNo turiyabhaMgo / jeNamaNumoyaNijjo lesovi hu hoi bhAvassa / / 32 / / chAyA : trayo'numodanIyA eteSu na punasturIyabhagaH / * cenAnumonIyo jozopi di bhavati mAvajI rUA. anvayArthaH huM AmAM-caturbhagImAM, tiuiretraNa bhAMgA, madhumoLA =anumodanIya che. putravaLI, turiyaHo cotho bhAMgo zokatathI anumodanIya nathI, ne je kAraNathI, bhAva-bhAvato, nesovikaleza paNa huM anumoLikno=kharekhara anumodanIya doDuM thAya che. 32 gAthArtha - AmAM-caturbhagImAM, traNa bhAMgA anumodanIya che. vaLI, cotho bhAMgo nathI anumodanIya nathI, je kAraNathI bhAvano leza paNa kharekhara anumodanIya thAya che. l3rA. TIkA - tiNNitti / eteSu dezArAdhakAdiSu caturyu bhaGgeSu, trayo bhaGgAH dezArAdhaka-dezavirAdhakasarvArAdhakalakSaNA, anumodanIyAH na punasturIyo bhagaH sarvavirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena bhAvasya lezo'pi hyanumodanIyaH, na cAsau sarvavirAdhake saMbhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSasaMbhavAt tadanumodanIyatve taddvArA teSAmapyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH / / 32 / /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-32 TIkArya : tey ... bhAva: 'tiiitta' pratIka che. A dezArAdhakAdi cAra bhAMgAomAM traNa bhAMgA=dezArAdhaka, dezavirAdhaka, sarvArAdhakarUpa traNa bhAMgA anumodanIya che. vaLI, sarva virAdhakarUpa cotho bhAMgo anumodanIya nathI. kema cotho bhAMgI anumodanIya nathI ? tethI kahe che - je kAraNathI bhAvato leza paNa mokSane anukULa evA bhAvano leza paNa, anumodanIya che, ane A=bhAvaleza, sarvavirAdhaka bhAgamAM saMbhavato nathI. vaLI, dezArAdhakAdi jIvomAM mArgAnusArIbhAvavizeSano saMbhava hovAthI=dezArAdhakamAM dravyamArgAnusArI bhAvano saMbhava che. dezavirAdhakamAM bhAva mArgAnusArI bhAvano saMbhava che, sarvArAdhakamAM pUrNa ratnatrayInA pAlanarUpa vizeSa mArgAnusArI bhAvano saMbhava che tethI, tenA anumodanIyapaNAmAM mArgAnusArIbhAvavizeSanA anumodanIyapaNAmAM, tenA dvArA= mArgAnusArIbhAvavizeSa dvArA, teonuM paNa=dezArAdhakAdi jIvonuM paNa, anumodanIyapaNuM Avazyaka che, e prakArano bhAva che. 32aaaa bhAvArtha: mokSamArganA ArAdhakanuM svarUpa batAvavA arthe ArAdhaka-virAdhakanI caturbhAgI bhagavatImAM batAvAI che. temAMthI dezArAdhaka jIvo, dezavirAdhaka jIvo ane sarvArAdhaka jIvo anumodanA karavA yogya che; kema ke mokSane anukULa evA temanA guNanI anumodanA karavAthI potAne paNa te te bhAvonAM pratibaMdhaka karmonA nAzanI prApti thAya che. vaLI, sarvavirAdhaka jIvo zrAvakAcAra ke sAdhvAcAra pALatA hoya, vyavahAranI vidhizuddha kriyA karatA hoya topaNa teomAM bhavanirvedAdi mokSane anukULa bhAva leza paNa nathI. tethI teonI saMyamanI kriyAnI paNa anumodanA thAya nahi. kema teonA bAhya AcAranI anumodanA thAya nahi ? tethI kahe che - mokSane anukULa bhAva leza ja anumodanIya che. paNa bhAvanirapekSa mAtra drakriyA jema sevanIya nathI tema anumodanIya paNa nathI. ane sarvavirAdhaka jIvomAM mokSane anukULa bhAva leza nathI. vaLI, dazArAdhakAdi jIvomAM sva-sva bhUmikAnusAra mArgAnusArI bhAva che. jema dezArAdhaka jIvane mokSane anukULa kaMIka ruci pUrvakanI mArgAnusArI kriyAo che. tethI ratnatrayIrUpa bhAvamArganA kAraNabhUta evo dravyamArgAnusArIbhAva dezArAdhaka jIvomAM che. dezavirAdhaka jIvomAM cAritranI virAdhanA hovA chatAM jJAna-darzananI samyapha AcaraNA che. tethI jinavacanAnusAra saMsAranA ucchedane anukULa aMtaraMga udyama svarUpa bhAva mArgAnusArI bhAva che. ane sarvArAdhaka jIvomAM prApta thayelA manuSyabhavanI sarvazaktio dvArA saMsAranA ucchedane anukULa prakarSavALo bhAva mArgAnusArIbhAva che. mATe dezArAdhakAdi traNe jIvonA suMdara bhAvane AzrayIne traNe bhAMgAmAM rahelA jIvonuM paNa anumodanIyapaNuM che. ll3zA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa9 dharmaparIkSA lAga-1 / gAthA-33 avatarazis: atha kimanumodanIyatvam ? kA cAnumodanA? ityetallakSaNamAha - avatarazikSArtha : have zuM anumodanIyapaNuM che ? ane anumodanA zuM che? e prakAranI jijJAsAmAM anumodanAnAM sksse| batAva cha - gAthA : aNumoaNAi visao jaM taM aNumoaNijjayaM hoi / sA puNa pamoamUlo vAvAro tiNha jogANaM / / 33 / / chAyA: anumodanAyA viSayo yattadanumodanIyaM bhavati / sA punaH pramodamUlo vyApArastrayANAM yogAnAm / / 33 / / manvayArtha : aNumoaNAianumohanAnI, jaM visao=The viSaya, taM aNumoaNijjayaM hoi- sanumodanIya che. puNa=qNI, sA=anumodanA, tiNha jogANaMtrAsa yogAnIma-vaya-AyA35 a yogAno, pamoamUlo vAvAro-pramobhUla vyApAra che. // 33 // gAthArtha : manumohanAno re viSaya manumohanIya che. vajI, tamanumohanA, bhe| yogonomanavayana-mAyA35 yA yogAno, pramohabhUla vyApAra cha. 1133 / / TIs: aNumoaNAitti / anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati, tadviSayatvaM ca - (1) bhAvasya sAkSAd, bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniyuktau - 'paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM / / 760 / / ' ti / (2) tatkAraNakriyAyAzca tadutpAdanadvArA, yad hAribhadraM vacaH -
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-33 'kajjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaMpi iTThati / / nada mahAraIItta DreSThate damadAra |' (paMghA.6/34) (3) puruSasya ca tatsambandhitayA, iti tattvataH sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatvaM paryavasyati / sAnumodanA punaH pramodamUlo harSapUrvakaH trayANAM yogAnAM kAyavAGmanasAM vyApAro romAJcodgamaprazaMsApraNidhAnalakSaNo, na tu mAnasavyApAra eva, karaNakAraNayorivAnumodanAyA api yogabhedena trividhAyA siddhAnte pratipAdanAt, mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prazaMsAdisaMvalanAdanumodanAphalavizeSAnupapattezca na ca yathA naiyAyikaikadezinAM maGgalatvAdikaM mAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tathA, iti trayANAmapi yogAnAM harSamUlo vyApAro'numodaneti vastusthitiH, yazcAnumodanAvyapadezaH kvaciccittotsAhe eva pravarttate sa sAmAnyavAcakapadasya vizeSaparatvAt, nizcayAzrayaNAdvetyavadheyam / / 33 / / TIkArya : anumonAthA ...... avadheyam II 'majumotti ' anumodanAno viSaya je vastu, te anumodanIya che. ane tenuM viSayapaNuM anumodavAnuM viSayapaNuM, (1) bhAvanuM sAkSAt che; kema ke sAdhuonuM bhAvapradhAnapaNuM che. =sAdhu bhAvane pradhAna karIne ja kriyAomAM pravRtti kare che te, oghaniryuktimAM kahevAyuM che - "samastagaNipITakakSaritasAravALA=samasta dvAdazAMgInA paramArthane jANanArA, nizcayanayanuM avalaMbana karanArA RSionuM parama rahasya pAriNAmikabhAva pramANa che." (2) ane tatkAraNa evI kriyAnuM mokSane anukUla evA bhAvanuM kAraNa evI kriyAnuM, tadda utpAdana dvArA=mokSane anukUla bhAva utpAdana dvArA, anumodavAnuM viSayapaNuM che. je kAraNathI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana che - kAryane icchatA manuSya vaDe anaMtara kAraNa paNa ISTa che. je pramANe AhArathI thanArI tRptine icchatA puruSane ahIM=saMsAramAM, AhAra ISTa che." (paMcAzaka-6, gAthA-34). (3) ane puruSanuM tatsaMbaMdhIpaNAthI=bhAvanA saMbaMdhIpaNAthI athavA bhAvanI niSpattinuM kAraNa bane tevI kriyAnA saMbaMdhIpaNAthI, anumodavAnuM viSayapaNuM che. ethI tatvathI=paramArthathI, sarvatra==Ne vikalpamAM bhAvanI apekSAe ja anumodanIyapaNuM paryavasAna pAme che. vaLI, te anumodanA pramodabhUla harSapUrvakano kAyA, vANI ane manarUpa traNe yogono romAMcano udgama, prazaMsA ane praNidhAnarUpa vyApAra che. paraMtu mAnasavyApAra ja nahi; kema ke karaNa ane karAvaNanI jema anumodanAnuM paNa
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-33 361 yoganA bhedathI trividhatAnuM siddhAMtamAM pratipAdana che. ane mAnasavyApAranuM ja anumodanApaNuM hota chate prazaMsAdinA saMvalanathI=prazaMsA ane romAMca ugamarUpa vAcika ane kAyika vyApAranA yuktapaNAthI, anumodanAnA lavizeSatI anupapati thAya. ane je pramANe taiyAyikaekadezIonA keTalAka taiyAyikonA mate maMgalavAdi mAnasatvavyApya jAti che te pramANe amone=amArA mate, anumodanatva paNa te prakAre nathI=mAnasatvavyApya jAti nathI, ethI traNe paNa yogono=mana-vacana-kAyArUpa traNe paNa yogono harSamUlaka vyApAra anumodanA che, e pramANe vastusthiti che. ane koIka ThekANe cittanA utsAhamAM ja anumodanAno vyapadeza pravarte che. te sAmAnya vAcaka padanuM mana, vacana, kAyAnA traNe vyApAramAM anumodanArUpa sAmAnya vAcaka padavuM, vizeSaparapaNuM che vizeSamAM prayoga karAyelo che. athavA nizcayanayanA AzrayaNathI che, e pramANe jANavuM. ll33aaaa bhAvArtha : ArAdhaka-virAdhaka viSayamAM ArAdhakanI anumodanA thAya che teno viSaya traNa vastu che : (1) bhAva sAkSAt anumodanAno viSaya che, kriyA sAkSAt anumodanAno viSaya nathI. (2) bhAvanI niSpattinuM kAraNa hovAthI je saMyamAdinI kriyA mokSane anukUla bhAva utpanna kare che, te bhAva dvArA te kriyA paNa anumodanIya bane che. AthI ja bhagavAnanI je bhaktimAM leza paNa mokSane anukULa bhAva na hoya tevI uttama dravyothI karAyelI bhagavAnanI bhaktinI anumodanA ziSTa puruSo karatA nathI. (3) vaLI, je puruSamAM mokSane anukULa bhAva vartato hoya athavA mokSane anukULa bhAva thAya tevI kriyA karatA hoya te puruSa mokSane anukULa bhAva sAthe saMbaMdhita hovAthI athavA mokSane anukULa bhAva thAya tevI kriyA sAthe saMbaMdhita hovAthI anumodanIya bane che. AnAthI e prApta thAya ke sAkSAt koI kriyA na hoya topaNa mokSane anukULa jeTalo bhAva che e bhAva anumodanIya che. AthI ja pratyekabuddha bAhyaliMga grahaNa karyA vagara bhAvathI asaMga pariNativALA bane che tyAre teomAM vartato mokSane anukULa bhAva sAkSAt anumodanIya che. vaLI, bhAva sAkSAt anumodanIya che, temAM heta kahyo ke sAdhuone bhAvanI pradhAnatA che. tethI e phalita thAya ke sAdhune saMyamanI kriyAnI pradhAnatA nathI paNa bhAvanI pradhAnatA che. tethI mokSane anukULa bhAva pratyenA rAgathI saMyamanI kriyAmAM prayatna kare che. mATe mokSano upAya mokSane anukUla bhAva ja che. tethI sAkSAt anumodanIya che. AthI ja oghaniryuktimAM kahyuM ke jeo dvAdazAMgInA adhyayanathI vAdazAMgInA sArane pAmyA che tevA RSio nizcayanayanuM avalaMbana karanArA hoya che. nizcayanaya mokSane anukULa bhAvane ja mokSano upAya svIkAre che. tevA RSione pote bAhya anuSThAna keTaluM kare che ? te mokSanA upAyarUpe abhimata nathI, paraMtu mokSane anukULa je asaMga pariNati pote karI zake che te pariNati ja temane pramANabhUta dekhAya che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-33 vaLI, bhAvano arthI jIva bhAvanA upAyabhUta kriyAmAM pravRtti kare che. tethI je kriyAo mokSane anukULa jeTalA jeTalA aMzathI asaMga bhAvane pragaTa kare che teTalA-teTalA aMzathI tenA kAraNarUpe te kriyA paNa anumodanIya che. vaLI, kriyA karanAra vyaktimAM vartato mokSane anukULa bhAva ane mokSane anukULa kriyA hovAthI te puruSa paNa ziSTa puruSone anumodanIya bane che. A rIte bhAvanI, bhAvanA upAyarUpa kriyAnI ane bhAva sAthe saMbaMdhita puruSanI, anumodanA karavAthI potAnAmAM paNa te te guNanA pratibaMdhaka karmano nAza thAya che. A anumodanA zuM che ? te spaSTa kare che - mokSane anukULa te te guNonA samyagu bodhapUrvaka koIka jIvomAM vartatA te guNone joIne AtmAmAM thayelo pramodano pariNAma, tamUlaka harSapUrvakano mana-vacana-kAyAno vyApAra te anumodanA che. te anumodanAmAM te guNonA smaraNathI je romAMcakano udgama thAya che te kAyika vyApAra che. te guNone joIne prazaMsAnAM vacano nIkaLe che te vANIno vyApAra che. ane te guNo prApta karavAno je praNidhAnarUpa vyApAra che arthAt "te guNo mane prApta thAo" tevo baddha rAgano pariNAma te manovyApAra che. paraMtu mAtra manovyApArarUpa ja anumodanA nathI; kema ke dharmAnuSThAnanuM karaNa mana-vacana-kAyAthI thAya che, mAtra manovyApArathI thatuM nathI. dharmanuM karAvaNa paNa traNe yogothI thAya che tema anumodanA paNa traNe yogothI thAya che. Azaya e che ke jyAre vivekI puruSa dharmanuM anuSThAna kare che tyAre bhagavad pUjAdi bAhya kRtya kAyAthI thAya che te kAyayogathI karaNa che. te pUjAdi karaNakALamAM antarjalpAkArarUpe ke stuti AdirUpe je guNonI vicAraNA karAya che te vAgyogathI karaNa che. bhagavAnanA guNone avalaMbIne vItarAgatAnA bhAvone sparze te prakAranA aMtaraMga udyamakALamAM je mAnasavyApAra che te manoyogathI karaNa che. te rIte koI mahAtmA ziSyAdine sAdhvAcAranAM ucita anuSThAno karAvatA hoya tyAre kAyAthI te te prakArano nirdeza kare che te kAyAthI karAvaNa che. ziSyAdine te te anuSThAna batAvatI vakhate je vacanaprayoga kare che te vAgyogathI karAvaNa che. ane kAyAthI ane vacanathI ziSyane ucita anuSThAna batAvatI vakhate ziSyAdine te te anuSThAno dvArA aMtaraMga kaI rIte mokSane anukULa bhAvo thAya ane te bhAvonI niSpattimAM bahiraMga kriyA kaI rIte nimitta bane che te batAvatA hoya tyAre gurune je aMtaraMga pariNAma varte che ke "A ziSyAdi jIvo mohanuM umUlana karIne A anuSThAnathI hitanI prApti kare", A prakAranA pariNAmane anukULa je aMtaraMga-vyApAra varte che te manoyogathI karAvaNa che. te rIte koI mahAtmAnAM ucita kRtyone joIne dehamAM romAMcano udgama thAya che, te kAyika anumodanA che. prazaMsAnA udgAro nIkaLe che te vAcika anumodanA che. ane te guNonI prItine kAraNe te guNonI prAptino je aMtaraMga abhilASa thAya che, tene anukULa je mAnasavyApArarUpa praNidhAna che te mAnasika anumodanA che. vaLI, mAnasavyApArarUpa ja anumodanA svIkAravAmAM Ave to prazaMsA ane romAMca vagaranI mAnasavyApArarUpa ja anumodanAthI je phaLanI prApti thAya che tenA karatAM prazaMsA ane romAMcanA vyApArathI yukta evA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-33 363 mAnasavyApArathI thatI anumodanAthI je phaLa vizeSa prApta thAya che te saMgata thAya nahi, paraMtu ema ja kahevuM paDe ke mAnasavyApArane anurUpa ja anumodanAnuM phaLa che. vastutaH mAtra mAnasavyApArathI thatI anumodanAmAM jevo pariNAma che tenA karatAM traNe yogathI thatI anumodanAmAM anumodanano pariNAma vizeSa che. tethI traNe yogathI thatI anumodanAthI vizeSa prakAranI nirjarArUpa phaLanI prApti thAya che e prakArano anubhavasiddha vyavahAra che. vaLI, naiyAyika aMtargata keTalAka vicArako kahe che ke graMtharacanAdi arthe maMgala karAya che ane guNanI prApti arthe bhagavAnanI pUjA karAya che te sarvamAM maMgalatva ane pUjA- jAti che te mAnasavyApArarUpa che. tethI mAnasanA aneka vyApAromAMthI amuka prakArano mAnasavyApAra maMgalatva jAti che ane amuka prakArano mAnasavyApAra e pUjA- jAti che. mATe mAnasatvavyApya jAtivizeSa maMgalatvAdi che, paNa maMgala ke pUjA kAyika kriyArUpa ke vAcika kriyArUpa nathI, paraMtu mAnasavyApArarUpa che. AvI anumodanAtva jAti jaino mAnatA nathI paraMtu traNe yogonA vyApArarUpa anumodanA jaino mAne che. tethI AtmAmAM harSa che mUlamAM jene evo mana, vacana, kAyAnA yogono vyApAra te anumodanA che. A prakAranA kathanamAM graMthakArazrIne upasthiti thaI ke koI koI ThekANe cittanA utsAhamAM ja anumodanAno vyapadeza karelo dekhAya che tethI manovyApArarUpa ja anumodanA che tema te te vacanothI siddha thAya che. tenA samAdhAna mATe kahe che - sAmAnyavAcaka padanuM vizeSaparapaNuM hovAthI te te zAstramAM cittautsAhane anumodanA kahela che. Azaya e che ke vRkSa e sAmAnya vAcaka pada che. chatAM koI pUche ke vRkSa zuM che ? tyAre uttara maLe ke je pelA AMbAnuM vRkSa dekhAya che te vRkSa che. te vakhate vRkSasAmAnyavAcaka padano vRkSavizeSarUpa AMbAnA vRkSamAM prayoga karyo. tema traNe yogonA vyApArarUpa anumodanA hovA chatAM paranA guNone joIne je paranA guNo pratye cittano utsAha che te anumodanA che tema kahela che. tethI traNe yogamAM anumodanA vartatI hovA chatAM mAnasavyApAravizeSamAM anumodanAno prayoga karela che athavA nizcayanayanA AzrayaNathI cittautsAhane anumodanA kahela che. jema nizcayanayanA AzrayaNathI maMgala, pUjA mAnasavyApArarUpa ja che tema nizcayanayathI sarva dharmakRtyo mAnasavyApAra ja che. tethI anumodanAno pariNAma paNa nizcayanayathI mAnasavyApArarUpa ja che; kema ke nizcayanaya AtmAnA pariNAmane ja dharmarUpe kahe che. tethI bhagavAnanI pUjA paNa vItarAganA guNone anukULa aMtaraMga vyApArarUpa hoya to ja te dharmakRtyarUpa bane che. tema guNasaMpanna vyaktinA guNone joIne te guNo pratyenA rAgabhAvano pariNAma te anumodanA che tema nizcayanaya kahe che. kAyAno vyApAra aMtaraMga pariNAmathI janya te te prakAranI zarIranI ceSTArUpa che ane vacanavyApAra te te prakAranA vacananA pudgalasvarUpa che. jyAre AtmAnA bhAvane grahaNa karanAra nizcayanaya to AtmAnA aMtaraMga pariNAmarUpa cittanA utsAhane ja anumodanA kahe che, topaNa vyavahAranayathI traNe yogarUpa ja anumodanAne svIkAravI joIe. ll33
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 dharbhaparIkSA nAga-1/gAthA-34 mavatarazis: evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati tanmatanirAsArthamAha - mavataralijArtha : Ama hote chate=mana-vacana-kAyAnA vyApArarUpa anumodanA hote chate, jeo anumodanA ane prazaMsAnA viSayabhedathI bhedane svIkAre che anumodanA ane prazaMsAnA bhedane svIkAre che, tenA matanA lirAsa mATe graMthakArazrI kahe che - gAthA : sAmanavisesattA bheo aNumoaNApasaMsANaM / jaha puDhavIdavvANaM Na puDho visayassa bheeNaM / / 34 / / chAyA : sAmAnyavizeSatvAd bhedo'numodanAprazaMsayoH / yathA pRthivIdravyayorna pRthag viSayasya bhedena / / 34 / / manvayArtha : jaha-8 pramANe, puDhavIdavvANaM bheo-pRthvI sane dravyano me cha, ( prabhAega) sAmannavisesattA sAmAnya-vizeSauthI, aNumoaNApasaMsANaM bheo=anumodanA mane prazaMsAno cha, visayassa-viSayatA, bheeNaMthI puDho-pRtha , NanathI. // 34 / / gAthArtha : je pramANe pRthvI ane dravyano bheda che, te pramANe sAmAnya-vizeSapaNAthI anumodanA ane prazaMsAno cha, viSayanA methI pRtha , nathI. / / 4 / / TIs: sAmanavisesattatti / anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAt sAmAnyavizeSabhAvAd bhedaH yathA pRthivIdravyayoH, dravyaM hi sAmAnyaM pRthivI ca vizeSaH, evamanumodanA sAmAnyaM, prazaMsA ca vizeSa ityetAvAnanayorbhedaH, na punaH pRthag viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tadanyaviSayatvAsiddheH, na hi ghaTapratyakSaM pratyakSabhitraviSayamiti vipazcitA vaktuM yuktaM, na ca mAnasotsAharUpAnumodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyagdRzAmanumodanIyatvAtprazaMsanIyatvAcca -
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mAga-1 / gAthA-34 354 na ca anumodanAyAH sveSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaH saMyamAderAraMbhaparigrahAdervA viratairavirataizcAnumodanAt, na tu pareSTasAdhakamAtmanazcAniSTasAdhanamapi, nijadhanApahArasyApyanumodanIyatvApatteH, prazaMsAyAzceSTamaniSTaM ca vastu viSayaH, iSTasya dhArmikA-nuSThAnasyAniSTasya cAjJAbAhyasya vastunaH prazaMsAvyavasthiteH, bhavati hi nijakAryAdinimittamasadguNasyApi prazaMsA, ata evAyamAgamo'pi (sthA.4/370) - "cauhiM ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, abbhAsavattiyaM, parachaMdANuvattiyaM, kajjaheu, kayapaDikaie tti / / " sA ceyamaniSTaprazaMsA'ticArarUpApi prayojanavizeSeNa kasyacitkAdAcitkI syAd ~ ityetadapi vacanaM zobhanaM, svArasikaprazaMsAyA aniSTA'viSayatvAt, puSTAlaMbanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvaparyavasAnAt, na hi kiJcijjAtyeSTamaniSTaM vA vastu vidyate, kintu pariNAmavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca kalpAkalpavibhAgamAzritya vAcakamukhyaH - "kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastra pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / " iti / (prazamarati 145) mohapramAdAdinA'niSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA api bhavatIti na ko'pi viSayabhedaH, na cAniSTaviSayatAvacchedenopacArAnupacArapravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAreNAticAratvAbhAvAt, anyathA "saMtharaNaMmi asuddhaM doNhavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradiTThateNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe / / " (piNDavizuddhi) ityAdau kAraNikAzuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticAratvaprasaGgAda, anabhimatopacArAdaticArabhaGgayostu pariNAmabhedaH prayojako na tu viSayabheda iti yatkiJcidetat / zAstre'pi prazaMsA'numodanAvizeSa eva gIyate / taduktaM paJcAzakavRttikRtA 'jaiNovi hu davvatthayabheo aNumoaNeNa atthitti' iti pratIkaM vivRNvatA 'yaterapi=bhAvastavArUDhasAdhorapi, na kevalaM gRhiNa eva, hu zabdo'laGkRtau, dravyastavavizeSa: anumodanena= jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA, asti=vidyate, iti zabdo vAkyaparisamAptAviti' / / 34 / / TImArtha :___ anumodanAprazaMsayoH ..... vAkyaparisamAptAviti / / 'sAmanavisesattatti' pratI cha. anumodn| bhane prazaMsAnuM sAmAnya-vizeSapaNuM hovAthI anumodanA traNe vyApArarUpa che mATe sAmAnyapaNuM che ane prazaMsA vANInA vyApArarUpa che mATe vizeSapaNuM che tethI sAmAnya-vizeSa bhAva hovAthI, bheda che. je pramANe pRthvIno ane dravyano sAmAnya-vizeSanA bhAvathI bheda che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 pRthvI-dravyano sAmAnya vizeSa bhAva spaSTa kare che - je kAraNathI dravya sAmAnya che. ane pRthvI vizeSa che. e rIte=pRthvI ane dravyano sAmAnyavizeSathI bheda che e rIte, anumodanA sAmAnya che ane prazaMsA vizeSa che, eTalo ja A beno bheda paraMtu viSayanA bhedathI pRthak nathI=AtyaMtika bheda nathI; kema ke prazaMsAnuM anumodanAnA bhedapaNuM hovAne kAraNe tenAthI atyaviSayatvanI asiddhi che=prazaMsAnA anumodanAthI anyaviSayapaNAnI asiddhi che. kema prazaMsA ane anumodanAno viSayabheda nathI ? e spaSTa karavA arthe kahe che pratyakSa bhinna viSaya ghaTa pratyakSa che e pramANe buddhimAna vaDe kahevuM yukta nathI ja. ane mAnasa utsAharUpa anumodanAno paNa prazaMsAthI bhinna viSayatvano niyama nathI; kema ke prakRti suMdara ja vastunuM samyagdaSTione anumodanIyapaNuM che ane prazaMsanIyapaNuM che. anumodanA ane prazaMsAno bhinna viSaya batAvanAra pUrvapakSInuM kathana batAvIne te vacana paNa zobhana nathI. tema batAve che - anumodanAnuM sva iSTa sAdhaka ja vastu viSaya che; kema ke tevA ja tapa-saMyamAdinuM athavA AraMbhaparigrahAdinuM viratidhara vaDe ke aviratidhara vaDe anumodanA thAya che. paraMtu paranA iSTanuM sAdhaka ane potAnA aniSTanuM sAdhana paNa anumodanIya nathI; kema ke potAnA dhananA apahAranI paNa anumodavAnI Apatti Ave. ane prazaMsAnuM iSTa-aniSTa vastu viSaya che; kema ke iSTa evA dhArmikAnuSThAnanI ane aniSTa evA AjJAbAhya vastunI prazaMsAnI vyavasthiti che. hi=je kAraNathI, potAnA kAryAdi nimitta asadguNanI paNa prazaMsA thAya che. AthI ja A Agama paNa che "cAra sthAnothI avidyamAna guNanI prazaMsA karavI joIe. (1) abhyAsa nimitte (2) paranI icchAnA anuvartana mATe (3) potAnuM kArya karAvavA mATe (4) kRtapratikRtithI." ane te A aniSTaprazaMsA aticArarUpa paNa prayojanavizeSathI koIkane kyAreka thAya. e prakAranuM A paNa vacana=pUrvapakSInuM A paNa vacana, zobhana nathI, ema pUrvamAM 'na ca'thI karAyelA prAraMbhanA 'na' sAthe anvaya che; kema ke svArasika prazaMsAnuM aniSTanuM aviSayapaNuM che. kema svArasika prazaMsAnuM aniSTanuM aviSayapaNuM che ? temAM hetu kahe che puSTa AlaMbanaka aniSTaprazaMsAnuM paNa iSTa viSayatvamAM paryavasAna che=saMyamanA rakSaNanA prayojanathI ke saMyamavRddhinA prayojanathI avidyamAna paNa guNonI prazaMsA sAdhu je kare che te prazaMsA potAne iSTa evA saMyamanI vRddhimAM ke saMyamanA rakSaNamAM paryavasAna pAme che. pUrvamAM kahyuM ke puSTAlaMbanavALI aniSTanI prazaMsA paNa iSTa viSayamAM paryavasAna pAme che, temAM yukti batAve che -
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 koI vastu=koI kRtyarUpa vastu, jAtithI iSTa ke aniSTa nathI, paraMtu pariNAmavizeSathI=potAne iSTanI prApti thatI hoya to iSTa ane potAne aniSTanI prApti thatI hoya to aniSTa e prakAranA pariNAmavizeSathI, bhajanIya che. - je kAraNathI kalpAkalpa vibhAgane AzrayIne vAcakamukhya vaDe kahevAyuM che "kaMIka zuddha kalpya akalpya thAya, akalpya paNa kalpya thAya. zuM kalpya-akalpyAdi thAya ? te spaSTa kare che piMDa, zayyA, vastra, pAtra, bheSajAdi kampya-akalpya thAya." (prazamarati prakaraNa zloka-145) vaLI, graMthakArazrI prazaMsA ane anumodanAno viSayabheda nathI te spaSTa kare che - 367 mohathI ke pramAdAdithI aniSTaviSayapaNuM prazaMsAnI jema anumodanAnuM paNa thAya che, ethI koI viSayabheda nathI=prazaMsA-anumodanAno viSayabheda nathI, ane aniSTaviSayatAavacchedanathI=anumodanA karavA yogya na hoya tevA kRtyatA vibhAgathI, A benuM=anumodanA ane prazaMsAnuM, upacAraanupacAranI pravRttithI aticArano bhAva ane bhaMgano bhAva hovAthI bheda che ema na kahevuM; kema ke abhimata upacArathI aticArapaNAno abhAva che. anyathA=aniSTa viSayamAM abhimata upacArathI karAyelI prazaMsAmAM aticArano abhAva na svIkAravAmAM Ave to, "saMstaraNamAM azuddha AhAra grahaNa karanAra ane ApanAra baMnenuM paNa ahita che. AturanA dRSTAMtathI=glAnanA dRSTAMtathI, te ja=azuddha dAna, asaMstaraNamAM hita che." (piMDavizuddhi prakaraNa) ityAdi zAstrIya vacanamAM kAraNika azuddha grahaNanI prazaMsAnA paNa aticArapaNAno prasaMga che. ahIM prazna thAya ke prazaMsAmAM abhimata upacAra hoya tyAre aticAra thato nathI, paraMtu abhimata upacAra hoya tyAre aticAra thAya che ane anumodanAmAM anabhimata upacAra thAya=anabhimata anumodanAno pariNAma thAya, tyAre bhaMga thAya che, mATe viSayabhedanI prApti thaze. tenA nirAkaraNa mATe kahe che - anabhimata upacArathI aticAra ane bhaMgamAM=anabhimata evA doSavALA pAtramAM prazaMsAno upacAra karavAthI ke anumodanAno pariNAma karavAthI prazaMsAmAM aticAranI ane anumodanAmAM bhaMgatI prApti thAya che temAM, pariNAmabheda prayojaka che=anabhimata prazaMsAsthAnamAM mAnAdi kaSAyane kAraNe prazaMsA thAya che tethI aticAra thAya che ane anabhimata anumodanAmAM te doSo pratyeno rucino pariNamana thAya che mATe bhaMga che e rUpa pariNAmabheda prayojaka che, paraMtu anumodanA ane prazaMsAnA viSayano bheda nathI; ethI anumodanA ane prazaMsAno viSayabheda che e kathana artha vagaranuM che. zAstramAM paNa "prazaMsA anumodanAvizeSa ja che" e pramANe kahevAyuM che. te=prazaMsA anumodanAvizeSa ja che te, paMcAzaka vRttikAra vaDe kahevAyuM che -
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 "yatine paNa dravyastavano bheda anumodanAthI che." e prakAranA pratIkane vivaraNa karatAM TIkAkAra vaDe kahevAyuM che ke "yaMtine paNa=bhAvastavArUDha evA sAdhune paNa=kevala gRhasthane nahi paraMtu sAdhune paNa, dravyastava vizeSa anumodanAthI=jinapUjAdi darzana janita pramoda, prazaMsAdi lakSaNa anumatithI, che. 'ti' zabda vAkyanI parisamAptimAM che." / / 34 / / 39. bhAvArtha : anumodanA aMtaraMga prItinA pariNAmathI thatA mAnasavyApArarUpa che ane prazaMsA aMtaraMga prItinA pariNAmathI abhivyakta thatA vacanavyApArarUpa che. A beno viSayabheda nathI, paraMtu eka ja viSaya che. phakta anumodanA kahevAthI anumodanAsAmAnyano saMgraha thAya che=kAyika, vAcika ane mAnasika anumodanArUpa anumodanAsAmAnyano saMgraha thAya che. jyAre prazaMsA kahevAthI vAcika anumodanAnuM grahaNa thAya che. tethI jema pRthvI ane dravyamAM dravyasAmAnya che ane pRthvI e dravyavizeSa che tema anumodanA kahevAthI traNe yogathI thatI anumodanAnuM grahaNa thAya che, mATe anumodanA sAmAnya che ane prazaMsA kahevAthI vAcika anumodanAnuM grahaNa thAya che, mATe prazaMsA e anumodanAvizeSa che. A rIte sAmAnya-vizeSarUpa anumodanA-prazaMsAno bheda che, paraMtu viSayanA bhedathI anumodanA, prazaMsAno AtyaMtika bheda nathI; kema ke prazaMsAnuM anumodanAvizeSapaNuM hovAthI anya viSayanA bhedanI prApti nathI. vaLI, anumodanArUpa ja prazaMsAvizeSa che te batAvavA yukti batAve che pratyakSathI bhinna viSayavALuM ghaTapratyakSa nathI tema prazaMsArUpa anumodanA e anumodanAsAmAnyathI bhinna viSayavALI nathI. vaLI, mAnasautsAharUpa anumodanA paNa prazaMsAthI bhinna viSayavALI nathI; kema ke prakRtithI suMdara vastunuM ja samyagdaSTine anumodanIyapaNuM che ane prazaMsanIyapaNuM che. Azaya e che ke jeonI guNane jonArI suMdara dRSTi che teo prakRtithI suMdara vastunI ja anumodanA ane prazaMsA kare che. jema guNane jonArI suMdara dRSTi hovAne kAraNe kRSNa mahArAjAe rastAmAM paDelA atizaya durgaMdhamaya evA kUtarAnA be dAMtanI ja anumodanA ane prazaMsA karI, anya koI avayavonI prazaMsA karI nahi. te rIte tattvane jonArI dRSTi jeonI khUlI che teo mokSane anukUla evI AcaraNAmAM paNa mokSane anukUla bhAvone ja joIne tenI anumodanA ane prazaMsA kare che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke potAne je iSTa hoya tene sAdhaka ja vastu anumodanAno viSaya che. tethI viratidhara mahAtmAo potAne iSTa evA jinavacanAnusAra karAtA ja tapa-saMyamAdinI anumodanA kare che ane avirativALA saMsArI jIvo potAne iSTa evA AraMbha-parigrahAdinI anumodanA kare che. AthI ja koI saMsArI jIvo kuzaLatApUrvaka saMsAranA AraMbho karatA hoya tyAre te kRtya potAne gamatuM hoya to te kRtyanI saMsArI jIvo anumodanA karatA hoya che, paraMtu paranA iSTanuM sAdhana ane potAnuM aniSTanuM sAdhana hoya tenI koI anumodanA karatuM nathI. AthI ja potAnA dhananuM haraNa karIne para
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 369 potAnuM iSTa sAdhato hoya tyAre potAne aniSTa evA potAnA dhananA haraNanI kriyAnI koI anumodanA karatuM nathI. prazaMsA to potAne iSTa hoya ke potAne aniSTa hoya tevI vastunI paNa thAya che. AthI ja potAne iSTa evA dhArmikAnuSThAnanI loko prazaMsA kare che ane AjJAbAhya evA avivekavALA anuSThAnanI paNa prazaMsA thAya che. ? tethI kahe che ahIM prazna thAya ke AjJAbAhya anuSThAnanI prazaMsA loko kema kare che potAnA koIka kAryAdi nimitte sAmenI vyaktimAM jevA guNo na hoya tevA guNonI paNa lokamAM prazaMsA thAya che. tethI phalita thAya che ke anumodanA to je potAne iSTa hoya tenI ja thAya, aniSTanI na thAya ane prazaMsA to potAneM iSTa hoya tenI paNa thAya ane potAne iSTa na hoya tenI paNa prazaMsA potAnA koIka kAryanI siddhi arthe thAya che. mATe prazaMsAno ane anumodanAno viSayabheda che e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. temAM AgamanA vacanathI asad guNanI paNa prazaMsA thAya che te batAve che cAra kAraNothI asad guNanI paNa prazaMsA karavI joIe tema sthAnAMgamAM kahyuM che. ahIM koIne prazna thAya ke asad guNanI prazaMsA zAstramAM kema kahI che ? potAnA kathananI puSTi arthe pUrvapakSI kahe che ke cAra kAraNe avidyamAna guNanI prazaMsA e aticArarUpa che topaNa prayojavizeSathI koIkane kyAreka thAya che. A pramANe anumodanA-prazaMsAno viSayabheda pUrvapakSIe batAvyo. tene graMthakArazrI kahe che ke tArA vaDe batAvAyelo anumodanA ane prazaMsAno viSayabheda zobhana nathI. temAM graMthakArazrI yukti Ape che - svArasika prazaMsAnuM aniSTanuM aviSayapaNuM che; kema ke puSTAlaMbanaka aniSTa prazaMsA paNa iSTa viSayamAM paryavasAna pAme che. Azaya e che ke asad guNonI prazaMsA apavAdika kAraNathI koI sAdhu kyAreka kare to te prazaMsA svasaMyamanI vRddhi ke rakSaNa arthe kare che. tethI pArzvasthAdinA asad guNonI prazaMsAmAM paNa saMyamanAzarUpa ke asaMyamanA poSaNarUpa aniSTaviSayapaNuM nathI; kema ke bhagavAnanA vacanAnusAra puSTa AlaMbana grahaNa karIne pArzvasthAdimAM avidyamAna guNonI prazaMsA aniSTa viSayanI prazaMsA hovA chatAM potAne iSTa evA saMyamarakSaNAdinA viSayamAM paryavasAna pAme che. ahIM prazna thAya ke pArzvasthAdimAM sAdhunA guNo nathI, tethI temanI prazaMsA iSTa kaI rIte bane ? te spaSTa karatAM kahe che - jAtithI koI iSTa ke aniSTa vastu nathI. paraMtu pariNAmavizeSane AzrayIne bhajanIya bane che arthAt iSTa ke aniSTa bane che. Azaya e che ke guNamAM rahela guNatvajAtithI guNanI prazaMsA iSTa che ane doSamAM rahela doSatvajAtithI doSanI prazaMsA aniSTa che evo niyama nathI; kema ke guNavAnanA guNonI prazaMsAthI paNa tene mAnAdi thatA hoya to tenA ahitanA rakSaNa arthe prazaMsA karavI ucita nathI, ane doSavAna vyaktinI paNa prazaMsA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 karavAthI saMyamamAM vighnano parihAra ke anya koI lAbha thato hoya to doSanI prazaMsA paNa iSTa bane che. tethI pariNAmanA bhedathI doSanI prazaMsA paNa ISTa ke guNanI prazaMsA aniSTa bane che. tenI puSTi karavA arthe kalpAkalpanA vibhAgane AzrayIne vAcakamukhya umAsvAti mahArAjAnA vacananI sAkSI Apela che. tethI jema akathya paNa piMDa, zayAdi saMyamavRddhinuM kAraNa bane to iSTa che, tema pArthasthAdimAM vartatA avidyamAna guNonI prazaMsA paNa saMyamavRddhinuM kAraNa bane to iSTa che. ahIM pUrvapakSIne graMthakArazrI kahe ke aniSTanI prazaMsA mohathI=ajJAnathI, ane pramAdathI thAya che arthAt A guNo nathI, doSa che tevA ajJAnathI pArzvasthanI prazaMsA thAya che. athavA A sAdhu zithila che tenuM jJAna hovA chatAM tenA pratyenA rAgathI pramAdane vaza tenI prazaMsA thAya che. tema mohathI ane pramAda AdithI mAnasaanumodanAno pariNAma paNa thAya che. mATe je prazaMsAno viSaya che, te ja anumodanAno viSaya che. tethI anumodanA ane prazaMsAno viSayabheda nathI. A kathanamAM pUrvapakSI kahe che ke koI vyakti asadgaNonI prazaMsA kare tyAre aticAranI prApti thAya che ane koI vyakti asaddaguNonI anumodanA kare tyAre cAritrano bhaMga thAya che. mATe aniSTa evA avidyamAna guNonI prazaMsAmAM aticAranI prApti ane anumodanAmAM bhaMganI prApti hovAthI prazaMsA-anumodanAmAM bheda che. Azaya e che ke pArthasthAdimAM saMyamanA guNo nathI chatAM mAnAdi kaSAyanA vazathI koI sAdhu tenI prazaMsA kare to te prazaMsAmAM tenA saMyamamAM aticAranI prApti thAya che ane koI sAdhune te pArthasthanA guNo pratye anumodanAno pariNAma thAya to saMyamanA bhaMganI prApti thAya che. tethI prazaMsAno ane anumodanAno bheda che. tema pUrvapakSI kahe to tene graMthakArazrI kahe che - koI sAdhu pArthasthanA guNonI prazaMsA saMyamanI vRddhi arthe kare to aticArano abhAva che. jema kAraNika azuddha bhikSA grahaNa karanAra susAdhunA guNanI prazaMsA karavAmAM aticAranI prApti nathI, mATe aniSTa evA avidyamAna guNonI prazaMsAmAM aticAra che, e prakAranuM pUrvapakSInuM vacana barAbara nathI. vaLI, mohAdine vaza thaIne koI pArthasthAdinA guNanI prazaMsA kare tyAre te anabhimata upacAra hovAthI kyAreka aticAranI ane kyAreka bhaMganI paNa prApti thAya tenuM kAraNa te anumodanA karanArA pariNAmano bheda ja prayojaka che. tethI prazaMsAmAM aticAra lAge ane anumodanAmAM bhaMganI prApti che tyAM paNa pariNAmano bheda ja prayojaka che, viSayabheda prayojaka nathI. jema koI sAdhu avidyamAna guNavALA evA pArthasthanA guNanI prazaMsA kare, te prazaMsA apavAdathI zAstrasaMmata na hoya ane anAbhoga-sahasAtkArathI kare to aticAra lAge, paraMtu jo bhagavAnanA vacanathI nirapekSa thaIne pArthasthanA guNanI prazaMsA kare to cAritranA bhaMganI prApti thAya. tema koI sAdhune pArthasthAdimAM vartatA asaMyamanA pariNAmamAM bahumAnano bhAva thAya to anumodanAmAM paNa bhaMganI prApti thAya. mATe prazaMsA-anumodanAno bheda nathI.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34, 35 vaLI zAstramAM paNa prazaMsAne anumodanAvizeSa ja kahevAyela che arthAt traNa yogathI thatI anumodanAmAMthI vAcika anumodanArUpa ja prazaMsA kahevAyela che. te zAstravacana spaSTa karatAM kahe che - paMcAzakanI vRttimAM sAdhune dravyastavanI anumodanA hoya che tema batAvela che. tyAM anumodanAno artha karyo ke jinapUjAdi darzana janita pramoda prazaMsArirUpa anumatithI sAdhune dravyastava che. tethI jema pramodarUpa anumodanA che tema prazaMsArUpa paNa anumodanA che, tema siddha thAya che. ll34ll avataraNikA - evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIyaprazaMsanIyayorviSamavyAptiM pariharanAha - avataraNikArya : A rIte gAthA-33mAM batAvyuM e rIte, anumodanA-prazaMsAnA bhedano abhAva siddha thaye chate anumodanIya ane prazaMsanIya vastumAM viSama vyAptinA parihArane batAvatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : teNamaNumoaNijjaM pasaMsaNijjaM ca hoi jAIe / suddhaM kiccaM savvaM bhAvavisiTuM tu annapi / / 35 / / chAyA : tenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca bhavati jAtyA / zuddhaM kRtyaM sarvaM bhAvaviziSTaM tu anyadapi / / 35 / / anvayArtha : tef=te kAraNathI=anumodanA ane prazaMsAnA viSayanA bhedano abhAva che te kAraNathI, sarva suddha vivaM=sarva zuddha kRtya, nAruM=jAtithI anumogAnaM ra pasaMsaLijuM doDuM anumodanIya ane prazaMsanIya che. sukavaLI, anna anya paNa svarUpazuddha kRtya na hoya tevuM anya paNa, mAvavisidaM bhAvaviziSTa mokSane anukUla uttama bhAvaviziSTa, (anumodanIya ane prazaMsanIya che, ema avaya che.) In3pA gAthArtha : te kAraNathI anumodanA ane prazaMsAnA viSayanA bhedano abhAva che te kAraNathI, sarva zuddha kRtya jAtithI anumodanIya ane prazaMsanIya che. vaLI, anya paNa svarUpazuddha kRtya na hoya tevuM anya paNa, bhAvaviziSTa mokSane anukUla uttama bhAvaviziSTa, (anumodanIya ane prazaMsanIya che, ema anvaya che.) Il35ll
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 TIDA : teNaM ti / tena = anumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAvena, anumodanIyaM prazaMsanIyaM ca sarvaM zuddhaM svarUpazuddhaM, kRtyaM dayAdAnazIlAdikaM jAtyA svarUpayogyatA'vacchedakarUpeNa, bhavati, yadrUpAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadrUpaviziSTapratisandhAnasya tadrUpAvacchinnaviSayakaharSajanakatvAd, ata eva zuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAM sarvAsAmasundaratve'pi, kAsAJciccAzuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAmapyapavAdakAlabhAvinInAM sundaratve'pi, 'sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaraM, zrAvakasya ca zuddhAhAradAnaM' ityayamevopadezo yukto, natvazuddhAhAragrahaNadAnopadezo'pi, sAmAnyaparyavasAyitvAttasya, sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpazuddha eva vastunyucitatvAt, svarUpazuddhaM hi vastu jAtyApyanumodyamAnaM hitAvahamiti / bhAvaviziSTaM tu = apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazuddhAdikamapi vastvanumodyam, 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNatvena viSayazuddhAdAvapi kRtye svotsAhasaMbhavAt, na caivamapunarbaMdhakocitaviSayazuddhakRtye'pi sAdhoH pravRttyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratisaMhite'dhastanaguNasthAnavartyanuSThAne svotsAhasaMbhave'pi svAdhikArAbhAvena tatrApravRtteH, ata eva 'zobhanamidametAvajjanmaphalamaviratAnAM' itivacanaliGgagamyasvotsAhaviSaye'pi jinapUjAdau zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyam, itthaM ca bhAvAnurodhAdapunarbaMdhakAderArabhyAyogikevaliguNasthAnaM yAvatsarvamapi dharmAnuSThAnamanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / uktaM copadezapadasUtravRttyoH "tA eammi payatto AheNaM vIyarAyavayaNaMmi / dharmaparIkSA bhAga -1 | gAthA - 34 - bahumANo kAyavvo dhIrehiM kayaM pasaMgeNaM / / 234 / / " " tat= tasmAt, etasmin= dharmabIje prayatno = yatnAtizayaH karttavyo dhIraiH ityuttareNa yogaH, kiMlakSaNaH prayatnaH karttavyaH? ityAzaGkyAha-oghena = sAmAnyena, vItarAgavacane = vItarAgAgamapratiprAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevaliparyavasAne tattaccitrazuddhasamAcAre, bahumAno = bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH karttavyo dhIrairbuddhimadbhiH, upasaMharannAha-kRtaM prasaMgena=paryAptaM dharmabIjaprakhyApaneneti" / bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunarbandhakAdyanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi sattvAt, tasyApyacaramapudgalaparAvarttAbhAvitvena mohamalamandatAnimittakatvena zuddhatvAt / taduktaM viMzikAyAM - - "mokkhAsaovi NaNNattha hoi gurubhAvamalapahAveNaM / guruvAhivigAreNa jAu patthAsao sammaM // | 1 || " (viMzativiMzikA - 4 / 1) iti / anyatra=caramapudgalaparAvarttAdanyatra, tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAnaM prazastamiti siddham / uktaM ca viMzikAyAmeva
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 "visayasaruvaNubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhammo / jaMtA mukkhAsayAo savvo kila sundaro Neo / / " ( viMzativiMzikA - 3 /20 ) iti / viSavazuddhAvimeva cAya yogavintAvupazitaH (22) - "viSayAtmAnubandhaistu tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnaM pradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram / / AdyaM yadeva muktyarthaM kriyate patanAdyapi / tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam / / dvitIyaM tu yamAdyeva lokadRSTyA vyavasthitam / na yathAzAstrameveha samyagjJAnAdyayogataH / / tRtIyamapyadaH kintu tattvasaMvedanAnugam / prazAntavRttyA sarvatra dRDhamautsukyavarjitam / / " 393 TIkArya H tenAnumodanA dRDhamotpunitam / / 'tenaM ti' pratIka che. te kAraNathI=anumodanA-prazaMsAnA viSayabhedano abhAva hovAthI, sarvazuddha evuM=svarUpazuddha evuM, dayA, dAna, zIlAdi kRtya jAtithI= svarUpayogyatAvacchedakarUpathI, anumodanIya ane prazaMsanIya che; kema ke je svarUpanA avacchedanathI=je dharma svarUpathI, jemAM=je kRtyamAM, suMdarapaNAnuM jJAna che, tarUpaviziSTapratisaMdhAnanuM=te dharmathI viziSTa evI te vastunA pratisaMdhAnanuM, tapAvacchinna viSayaka=te dharmavALI vastu viSayaka, harSajanakapaNuM che. AthI ja=svarUpazuddha kRtya jAtithI anumogha che AthI ja, sarvazuddha AhAragrahaNa-dAnAdi vyaktinuM asuMdarapaNuM hovA chatAM paNa, keTalAka apavAdakAlabhAvi azuddha AhAragrahaNa-dAnAdi vyaktinuM suMdarapaNuM hovA chatAM paNa, sAdhune=zuddha AhAragrahaNa suMdara che ane zrAvakane zuddha AhAranuM dAna suMdara che e prakArano A ja upadeza yukta che. paraMtu azuddha AhAragrahaNa-dAnano upadeza paNa yukta nathI; kema ke tenuM=upadezanuM, sAmAnya paryavasAyipaNuM che=utsargamArgamAM paryavasAyipaNuM che, ane sAmAnya paryavasAnanuM svarUpazuddha vastumAM ja ucitapaNuM che. svarUpazuddha vastu jAtithI paNa anumodana karAtuM hitAvaha che. 'kRti' zabda jAtithI anumodanIya ane prazaMsanIyatA kathananI samApti mATe che. bhAvaviziSTa vaLIapunabaMdhakAdi bhAvathI yukta vaLI, anya paNa viSayazuddhAdi paNa vastu-viSaya zuddhAdi paNa anuSThAna, anumodya che; kema ke 'bhAvaviziSTa kriyA suMdara che.' ityAdi prazaMsAthI bhAvanA
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 kAraNapaNAthI viSayazuddhAdi paNa kRtyamAM svotsAhano saMbhava che. ane A rIte bhAvaviziSTa viSayazuddhAdi paNa anuSThAna anumogha che ema kahyuM e rIte, aputabaMdhakocita viSayazuddhAdi kRtyamAM paNa sAdhune pravRttinI Apatti che ema na kahevuM; kema ke svAbhimata te te dharmanA adhikArInA ISTa sAdhanapaNAthI pratisaMdhAna karAyelA nIcenA guNasthAnakavartI anuSThAnamAM svotsAhano saMbhava hovA chatAM paNa svAdhikArano abhAva hovAne kAraNe tyAM=nIcenA guNasthAnakanA anuSThAnamAM, apravRtti che sAdhunI apravRtti che. AthI ja sAdhune anumo evA paNa viSaya zuddhAdi anuSThAna adhikAra nahIM hovAne kAraNe kartavya nathI AthI ja, 'A zobhana che.' "avirata jIvonA janmanuM ATaluM ja phaLa che.' e prakAranA vacananA liMgathI gamya strotsAhanA viSaya paNa jinapUjAdhirUpa zrAvakanA AcAramAM sAdhuonI pravRtti nathI, e pramANe jANavuM. ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke bhAvaviziSTa viSayazuddhAdi anuSThAna anumogha che e rIte, bhAvanA anurodhathI apanabaMdhakAdithI mAMDIne ayogI kevalIguNasthAnaka sudhI sarva paNa anuSThAna anumodanIya ane prazaMsanIya che, e pramANe siddha che. ane upadezapadanI sUtra ane vRttimAM kahevAyuM che - te kAraNathI A vItarAgavacanamAM=dharmabIjarUpa vItarAgavacanamAM, oghathI vIra puruSe bahumAnarUpa prayatna karavo joIe. prasaMgathI saryuM." (upadezapada gAthA-234) "te kAraNathIupadezapadanI pUrvagAthAmAM je graMthakArazrIe kahyuM che te kAraNathI, AmAM=dharmabIjamAM, prayatna=catrAtizaya, dhIra puruSe karavo joIe. e pramANe gAthAnA uttarArdha sAthe saMbaMdha che. kevA prakArano prayatna karavo joIe ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - oghathI=sAmAnyathI, vItarAganA vacanamAM=vItarAganA AgamamAM kahevAyelA, apunabaMdhakanI ceSTAthI mAMDIne ayogIkevalI sudhInA te te citra prakAranA zuddha AcAromAM, bhAva pratibaMdharUpa bahumAna=kSayopazamanA vaicitrathI mRdu, madhya ane adhimAtrArUpa bhAva pratibaMdharUpa bahumAna, dhIra puruSe buddhimAna puruSe karavuM joIe. upasaMhAra karatAM-upadezapadanA uddharaNamAM upasaMhAra karatAM, kahe che - prasaMgathI paryApta che=dharmabIja khyApanarUpa prasaMgathI paryApta che." ti' zabda upadezapadanI TIkAnI samApti mATe che. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te kahe che - bhAvanA anurodhathI anuSThAnanuM anumodana ane prazaMsA vihita che. ane bhAva apunabaMdhakAnuSThAtamAM niyata ja che; kema ke aMtathI=anya koI bhAva na hoya to chevaTe mokSAzayanuM paNa satva che=viSayazuddha anuSThAtamAM mokSAzayanuM paNa satya che. te bhAva zuddha kema che ? temAM hetu kahe che - tenuM paNa=mokSAzayanuM paNa, acaramapudgalaparAvartaabhAvipaNuM hovAne kAraNe mohamalamaMdatAnimittakapaNuM hovAthI zuddhapaNuM che. te mokSAzayanuM zuddhapaNuM che te, viMzikAmAM kahevAyuM che -
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAgA-35 "mokSAzaya paNa anyatra caramAvartathI atyAvartamAM gurubhAvamalanA pradhAnapaNAne kAraNe=atyaMta bhAvamalanA pradhAnapaNAne kAraNe, thato nathI. je pramANe guruvyAdhinA vikAramAM pathyano Azaya paNa samyapha thato nathI." (viMzativiMzikA 4/1) 'tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. viMzikAnA uddharaNamAM rahelA "anyatra' zabdano artha kare che - anyatrakacaramapudgalaparAvartathI anyatra. tethI=pUrvamAM sthApana karyuM ke mokSano Azaya paNa mohamalanI maMdatA nimitte thato hovAthI zuddha che tethI, viSayazuddhAdi trividha paNa anuSThAna prazasta che, e pramANe siddha che. ane viMzikAmAM ja kahevAyuM che - "ahIM=saMsAramAM, viSaya, svarUpa ane anubaMdha ema traNa prakArathI zuddha dharma thAya che. je kAraNathI te mokSAzayathI sarva kharekhara suMdara jANavuM" (viMzativiMzikA 3/ra0) tti' zabda viMzikAnA uddharaNanI samApti mATe che. ane viSayazuddhAdino bheda yogabiMdumAM A batAvAyo che - "viSaya, AtmA svarUpa, ane anubaMdha vaDe traNa prakAranuM zuddha anuSThAna kahevAyuM che. AnuM anuSThAnanuM. yathottara pUrva pUrva karatAM uttara uttaranuM, pradhAnapaNuM jANavuM. Adha=viSayazuddha, mukti Adi mATe je ja patanAdi paNa karAya che. muktinA upAdeyanA lezabhAvathI te ja zubha kahevAya che. bIjuM vaLI lokaSTithI yAdi ja vyavasthita che. ahIM=bIjA anuSThAnamAM. yathAzAstra ja nathI; kema ke samyajJAnAdino ayoga che. vaLI trIjuM paNa prazAMtavRtti vaDe sarvatra deDha sukyathI vajita AyamAdi anuSThAna, tattvasaMvedanathI yukta jANavuM" (yogabiMdu prakaraNa zloka-211) bhAvArtha : svarUpazuddhaanuSThAnarUpa sarva kRtya, jAtithI anumodya ane prazaMsanIya che. e prakAranA kathanathI e prApta thAya ke samyagdaSTi, dezavirati ke susAdhuo je svabhUmikAnusAra ucita anuSThAna utsargamArgathI kare che te sarva anuSThAna mokSane anukUla evI svarUpayogyatAvALuM hovAthI prazaMsanIya ane anumodanIya che. A kathanathI e phalita thAya ke sAdhu ke zrAvaka apavAdathI je ucita AcaraNa kare che te AcaraNA mokSane anukULa hovA chatAM jAtithI anumodanIya nathI. AthI ja koI sAdhu apavAdathI azuddha dAnAdi grahaNa karatA hoya ane tenA dvArA saMyamanA kaMDakanI vRddhinI prApti karatA hoya to te kRtya bhAvane AzrayIne AgaLamAM kahevAya che te rIte anumodya che, paraMtu jAtithI anumodanIya nathI. AthI ja AgaLamAM kahevAze te pramANe viSayazuddha, svarUpazuddha ane anubaMdhazuddha anuSThAna bhAvane AzrayIne anumodya
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 hovA chatAM te sarva anuSThAnamAMthI je anubaMdhazuddhaanuSThAna che te anuSThAnamAMthI paNa je utsargamArganI AcaraNArUpa che teTaluM ja anuSThAna jAtithI anumodya che, anya anuSThAna jAtithI anumodya nathI. AthI ja jinavacanAnusAra koI zrAvaka ke samyagdaSTi dayA, dAna, zIlAdika anuSThAnanuM sevana karatA hoya te sarva mokSane anukUla bhAvaniSpattine mATe svarUpayogya hovAthI anumodya che ane tevuM anuSThAna jema anumodya che tema prazaMsanIya paNa che. vaLI, bhAvavizeSane AzrayIne je anuSThAna jAtithI suMdara nathI te paNa anumodya che ane jAtithI suMdara che te paNa anumodya che. AthI ja bhAvathI yukta evuM apunabaMdhakathI mAMDIne ayoga kevalI sudhInuM sarva anuSThAna anumodya che. tethI kalyANanA arthI jIvoe apunabaMdhakathI mAMDIne ayogIkevalI sudhInI avasthAnuM je je ucita anuSThAna che te sarva anuSThAnamAM vartatA mokSane anukUla evA asaMga pariNAmanA aMzarUpa bhAvane AzrayIne sarvanI anumodanA ane prazaMsA karavI joIe. arthAt viSayazuddhaanuSThAnamAM mokSanA AzayarUpa kaMIka asaMga avasthAno rAga che, te aMzathI te anuSThAna anumodya che. svarUpazuddhaanuSThAnamAM mokSanA AzayathI yukta kaMIka mokSane anukUla evI bAhya yamAdinI AcaraNA che, te aMzathI anumodya che. anubaMdhazuddhaanuSThAna jinavacanathI niyaMtrita sUkSma bodhathI saMvalita svabhUmikAnusAra samyagdaSTi Adi jIvothI sevA, dayA, dAnAdikathI mAMDIne yAvatu yoganirodha sudhInuM anuSThAna che. te anuSThAnamAM je kAMI apavAdanI AcaraNA che, te jAtithI anumodya nathI, paraMtu bhAvane AzrayIne anumogha che. jema vIra bhagavAne tApasanI aprItinA parihArArthe cAturmAsamAM vihAra karyo, te cAturmAsamAM sAdhunA vihAragamananI kriyA jAtithI anumodya nathI, paraMtu tApasanI aprItinA parihArarUpa bhAvane AzrayIne anubaMdha zuddha evuM paNa vIra prabhunuM anuSThAna anumodya che. ahIM upadezapadanI vRttimAM kahyuM ke apunabaMdhakanI ceSTAthI mAMDIne ayogIkevalI avasthA sudhInA te te prakAranA zuddha AcAromAM bahumAna karavuM joIe. te bahumAnano artha spaSTa karatAM kahyuM ke kSayopazamanA vaicitryathI mRdu, madhya ane atizaya bahumAna karavuM joIe. tenAthI e prApta thAya ke apunabaMdhakathI mAMDIne ayogIkevalI avasthA sudhInI kaI kaI AcaraNAnI bhUmikA che te AcaraNAnI bhUmikAnuM potAnA kSayopazamAnusAra bodha karavA yatna karavo joIe. bodha karyA pachI te bodhane sthira karavA yatna karavo joIe. e bodha sthira thayA pachI vAraMvAra te sarva avasthAo uttara-uttaranI avasthAnI prApti dvArA mokSanI prAptinuM kAraNa che tenuM sUkSma paryAlocana karIne te sarva avasthA pratye rAgano atizaya thAya tevo yatna karavo joIe. A prakArano karAyelo yatna paNa jIvanA kSayopazamanI vicitratAthI koIkane sAmAnya bahumAna, koIne madhyama bahumAna ane koIne zaktinA utkarSathI bahumAna thAya che. tethI svazaktinA sAmarthya anusAra bahumAna karavuM joIe. jema vIra bhagavAnane joIne jIrNa zeThane zaktinA utkarSathI bahumAnano bhAva thayo. jenA baLathI bhagavAnanA dAnanA abhilASathI e mahAtmA kSapakazreNInI najIkanI bhUmikAne pAmyA.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 377 TIkA: nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunarbandhakAdau kathaJcitsundaraM, tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM, nAnyasya, 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao aNumao' ityatra bhagavadbahumAnarUpasyaiva bhAvalezasyAnumodyatvapratipAdanAditi cet ? na, anyatrApi bhavAbhinandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tattvato bhagavadbahumAnarUpatvAd, 'bhavanirvedasyaiva bhagavadbahumAnatvAt' iti lalitavistarApaJjikAvacanAt, svarUpazuddhaM cAnuSThAnaM sarvatrApi tattvato bhagavatpraNItameveti tatprazaMsayA bhavatyeva bhagavadbahumAnaH, vyutpatrA hyanyazAstre kathaJcidupanibaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatpraNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH zrIsiddhasenasUrayaH - sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasaMpadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavoddhRtA jagatpramANaM jina ! vAkyavipuSaH / / iti / (dvAtriMzad dvAtriMzikA 1/30) nandivRttAvapyevamevoktaM - 'paradarzanazAstreSvapi hi yaH kazcitsamIcIno'rthaH saMsArAsAratAsvargApavargAdihetuH prANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhRto veditavyaH, na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH puruSamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayatvAd, na cAtIndriyArthaparijJAnaM paratIthikAnAmastItyetadane vakSyAmaH, tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo maulaM samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdabhinivezavazataH svasvamatyanusAreNa tAstAH svasvaprakriyAH prapaJcitavantaH, uktaM ca stutikAreNa 'sunizcitaM ityAdi / / ' nanu dayAdivacanAni paramate tattvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidevatAvacanatvena parigRhItatvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTibhiH svasvadevatAbimbatvena parigRhItA'rhatpratimApyupAsakadazAGgAdiSvavandyatvena pratipAditeti cet ? atra vadanti saMpradAyavidaH - "yathA mithyAdRkparigRhItA tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namaskriyate, sAmAnyena tu 'jaM kiMci nAma titthaM' ityAdinA 'jAvaMti ceiAI' ityAdinA cAbhivandyate eva, tattvatastAsAmapi tIrthatvAt jinabimbatvAcca, tathA'trApi mithyAdRzAM guNAH 'sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdikaM zobhanaM' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante?' iti, uktaM caitat dharmabindusUtravRttyorapi (2-3) saddharmadezanAdhikAre sAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt, tathAhi-'sAdhAraNaguNaprazaMsA' iti, sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM, guNAnAM prazaMsA puraskAro, dezanArhasyAgrato vidheyA / yathApradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH, zrute cAsantoSaH kathamanabhijAte nivasati / / " iti /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-rUpa iyaM ca puruSavizeSAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi vAkyArthasya vizeSa eva paryavasAnaM, tathApi sAdhAraNaguNAnurAgasyaivAbhivyaGgyatvAnna mithyAtvAbhivRddhiriti draSTavyam / syAdatra parasyeyamAzaGkA - 'evaM sati mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayAzIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na karttavyA syAt, anyatIrthikaparigRhItArhatpratimAyA vizeSeNAvandyatvavadanyatIrthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSato'prazaMsanIyatvAt, doSavattvena pratisandhIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt, ata eva sukhazIlajanavandanaprazaMsayostadgatapramAdasthAnAnumodanApattiruktA - "kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNaMmi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvabUhiyA huMti / / " ityAdinA''vazyakAdAviti / tatra brUmaH-yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIyatadoSAnumatiparyavasAyakamiti mithyAdRSTiguNaprazaMsAtyAgastavAbhimatastadA'viratasamyagdRSTeH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakarttavyA syAt, tadgatAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / athAviratasamyagdRSTyAdAvaviratyAderna sphuTadoSatvaM, sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnabIjam, ata eva zailakarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvAdisphuTadoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre, na tu guNasAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvaM, tatkAlInatatprazaMsAyA doSAnumatirUpatvAd, ityaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdiguNAnumodane na doSa iti cet, tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvamapi na sphuTo doSaH, tattvetaranindanAyupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na doSaH, avazyaM caitaditthaM pratipattavyaM, anyathA meghakumArajIvahastino'pi dayAguNapuraskAreNa prazaMsAnupapattiriti / anyatIrthikaparigRhItatvaM cAhatpratimAyAmiva dayAdiguNeSu na sphuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatIrthikasAkSikatvAbhAvena mithyAtvAbhAvAt, pratyuta tattvato jinapravacanAbhihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva, ataH 'stokasyApi bhagavadabhimatasya guNasyopekSA na zreyasI' ityadhyavasAyadazAyAM tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvArA kalyANAvahA, ata eva guNAnurAgasaGkocaparihArAya stokaguNAlaMbanenApi bhaktyudbhAvanaM vidheyamityupadizatti pUrvAcAryAH / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH - "daMsaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannattaM bhattIe pUyae taM tahiM bhAvaM / / "
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-rUpa "darzanaM ca=niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM cAcArAdi, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM, darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH, evaM tapazcAnazanAdi, vinayazcAbhyutthAnAdirUpastapovinayam, etaddarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvat yatparimANaM svalpaM bahu vA, pazyet jAnIyAt, tatra tameva bhAvaM jinaprajJAptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed" iti / tena mArgAnusArikRtyaM sarvamapi bhAvayogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham pArUlA TIkArya : nanuM ... veti siddha | 'nathI zaMkA kare che - viSayazuddhAdi anuSThAnatraya apunabaMdhakAdi jIvomAM koIka apekSAe suMdara ho, topaNa vItarAgavacalapratipAdita ja tagata anuSThAnanuM aputabaMdhakAdigata anuSThAnanuM, anumodyapaNuM che. anyanuM nahikavItarAgavacanathI apratipAdita anuSThAnanuM nahIM; kema ke "je bhAvaleza che=mokSane anukULa bhAvaleza che, te ja bhagavAnane anumata che.' e prakAranA kathanamAM bhagavAnamAM bahumAnarUpa ja bhAvalezanA anumoghatvanuM pratipAdana che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke anyatra paNa avyadarzanamAM rahelA jIvomAM paNa, bhavAbhinaMdIdoSanA pratipakSa evA mokSAzayarUpa bhAvanuM tattvathI bhagavAnanA guNamAM bahumAnarUpapaNuM che. ahIM prazna thAya ke mokSAzayarUpa bhAvanuM tattvathI bhagavAnanA guNamAM bahumAnapaNuM che te kema nakkI thAya? temAM hetu kahe che - "bhavanirvedanuM ja bhagavAnanuM bahumAnapaNuM hovAthI.' e pramANe lalitavistarA uparanI paMjikAnuM vacana che. ane svarUpazuddhaanuSThAna sarvatra paNa jainadarzanamAM ke avyadarzanamAM raheluM sarvatra paNa, tatvathI bhagavadmaNIta ja che, ethI tenI prazaMsAthI bhagavabahumAna thAya ja che. hi=je kAraNathI, vyutpannamativALA puruSo anya zAstramAM koIka rIte upanibaddha paNa mArgAnusArI guNone bhagavatpaNItapaNAthI ja jANe che. tene siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA kahe che - "parataMtranI yuktiomAM je koI suMdara kahevAyela saMpattio amane sunizcita sphare che, te=suMdara kahevAyelI saMpattio, he jina ! pUrvarUpI mahAsamudramAMthI uddhata thayela tamArA ja vAkyanAM biMduo jagatamAM pramANa che." (dvAaizad dvAtrizikA 1/30) naMdIsUtranI vRttimAM paNa te pramANe ja kahevAyeluM che - "para darzanazAstromAM paNa je kAMI samIcIna artha saMsAranI asAratA ane svarga-apavargAdino hetu evA prANInI ahiMsAdirUpa che. te bhagavatpaNIta zAstrothI ja samuddhata jANavo. kharekhara atIndriyArthanA parijJAna vagara atIndriya ane pramANathI abAdhita artha puruSamAtrathI upadeza Apavo zakya nathI, kema ke aviSayapaNuM che=chamasthanuM aviSayapaNuM che. ane atIndriya arthanuM parijJAna paratIthikone nathI e ame AgaLa kahIzuM. tethI te bhagavatpaNIta zAstrothI mULabhUta evA samIgrIna arthane grahaNa karIne pAchaLathI abhiniveza vazathI sva-svamati anusArathI te te sva-svaprakriyAnuM varNana karyuM. ane stutikAra vaDe "sunizvitaM..." ItyAdi dvArA kahevAyuM che."
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 nathI zaMkA kare che - paramatamAM tattvathI jitavacanamUla paNa dayAdi vacano sva sva matanA adhidevatAnA vacanathI=sva sva matanA svIkRta devatAnA vacanapaNAthI, parigRhItapaNuM hovAne kAraNe ja anumodanIya nathI. AthI ja mithyAdaSTi vaDe sva sva devatAnA bibapaNAthI parigRhIta ahampratimA paNa upAsakadazAMgAdimAM avadyapaNAthI pratipAdita che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - AmAM=pUrvapakSIe karelI zaMkAmAM, saMpradAyanA jANanArAo kahe che - "je pramANe mithyASTithI parigRhIta tIrthaMkaranI pratimA mithyAtvanI abhivRddhinA nivAraNa mATe vizeSathI namaskaraNIya nathI=sAkSAt namaskaraNIya nathI, paraMtu sAmAnyathI 'je kiMci nAma tie." ItyAdi sUtrathI ane 'jAvaMti ceIAI. ItyAdi sUtrathI abhivaMgha ja che; kema ke tatvathI teonuM paNa te jinapratimAonuM paNa, tIrthapaNuM che-tAravApaNuM che, ane jinabilapaNuM che. te pramANe ahIM paNa=anyadarzanamAM rahelA jIvomAM paNa, mithyASTi jIvonA guNo sarva jIvonA dayA-zIlAdi zobhana che. e rIte sAmAnyarUpathI anumodana karAtA konA vaDe vAraNa karI zakAya ?" ane A atyadarzananA guNo sAmAnyathI anumodya che e, dharmabiMdu sUtra ane vRttimAM paNa kahevAyuM che; kema ke saddharmadezanAnA adhikAramAM sAdhAraNapaNAthI loka-lokottara guNanI prazaMsAnuM pratipAdana che. te A pramANe - "sAdhAraNa guNanI prazaMsA karavI joIe=loka-lokottara evA sAmAnyarUpa sAdhAraNa guNanI dezanA yogya jIvanI AgaLa prazaMsA karavI joIe. te loka-lokottara sAmAnya guNa "yathA'thI batAve che - pracchanna dAna karavuM joIe=gupta dAna karavuM joIe, ghare koI paroNA Ave chate saMbhramavidhi-ucita satkAravidhi. karavI joIe, priya karIne mauna dhAraNa karavuM joIe koInA upara upakAra karIne, 'meM A upakAra karyo che. tevuM batAvavuM joIe nahi. upakArano=koInAthI karAyelA upakAranuM sabhAmAM kathana karavuM joIe, lakSmIno anutyeka dhAraNa karavo joIe, koIno abhibhava na thAya tevI paranI kathA karavI joIe. zratamAM asaMtoSa dhAraNa karavo joIe. anabhijAtamAMeyogyatA nahIM pAmelA jIvamAM A sarva kevI rIte niveza pAme =kevI rIte pragaTa pAme?" (dharmabiMdu prakaraNa adhyAya-2, sUtra-3 TIkA) ti' zabda dharmabiMdunA uddharaNanI samApti mATe che. ane A pUrvamAM varNana karyuM che, puruSavizeSane anupagraha karanAra hovAthI lokotara dharmane pAmelA samyagdaSTi AdirU5 puruSavizeSane anupakAra karanAra hovAthI, sAmAnya prazaMsA ja che=samyagdaSTinI prAptinI pUrvabhUmikAvALA yogya jIvanI prazaMsA ja che, joke ahIM paNa=sAdhAraNa guNanI prazaMsA karI emAM paNa, vAkyarthanuM sAdhAraNa guNane kahenArA vacananuM, vizeSamAM ja paryavasAna che-mithyASTimAM AvA guNo hoya che e prakAre vizeSamAM ja paryavasAta che. topaNa sAdhAraNa guNanA anurAganuM ja abhivyaMgyapaNuM hovAthImithyAdaSTi-samyagdaSTi ubhayasAdhAraNa evA guNanA anurAgatuM ja abhivyaMgyapaNuM hovAthI, mithyAtvanI abhivRddhi nathI e pramANe jANavuM. ahIM sAmAnya guNanI prazaMsA karI emAM, parane A pramANe AzaMkA thAya - Ama hote chatapUrvamAM kahyuM ke sAdhAraNa guNanA anurAganuM ja abhivyaMgyapaNuM hovAthI sAmAnya guNanI
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-rUpa 381 prazaMsA vaDe mithyAtvanI abhivRddhi nathI ema hote chate, mithyAdaSTi puruSavizeSatA dayA-zIlAditA guNatA puraskArathI prazaMsA kartavya thaze nahi; kema ke avyatIrthika parigRhIta ahampratimAnA vizeSathI avaMghatvanI jema; atIrthika parigRhIta guNonuM paNa vizeSathI aprazaMsanIyapaNuM che. kema anyatIrthika parigRhIta guNonuM paNa vizeSathI aprazaMsanIyapaNuM che ? temAM hetu kahe che - doSavAnapaNAthI pratisaMdhAna karatA puruSamAM targata guNanI prazaMsAnuM targata doSatI anumatimAM paryavasitapaNuM che. AthI ja=doSavAna puruSamAM rahelA guNanI prazaMsA karavI ucita nathI AthI ja, sukhazIla janane vaMdana ane prazaMsAmAM sukhazIla evA sAdhune vaMdana ane prazaMsA karavAmAM targata pramAdasthAnanI anumodanAnI Apatti kahevAI che. kayAM kahevAI che ? te spaSTa kare che - "sukhazIla evA sAdhumAM kRtikarma-vaMdana, ane prazaMsA karmabaMdha mATe che. kema karmabaMdha mATe che ? tethI kahe che - je je pramAdasthAno che te sAdhumAM je je pramAdasthAno che. te te upabRhIta thAya che." ItyAdi dvArA AvazyakAdimAM kahevAyuM che, ema pUrva sAthe saMbaMdha che. tyAM pUrvamAM paranI zaMkA batAvI tyAM, ame kahIe chIe ema graMthakArazrI kahe che - jo targata doSonA jJAnanuM ja tenI prazaMsAthI temanA te doSanI anumatimAM paryavasAyakapaNuM che, ethI mithyAdRSTinA guNanI prazaMsAno tyAga tane abhimata che. to avirata samyaktInA samyaktAdi guNanI prazaMsA paNa akartavya thAya; kema ke targata avirati doSatA jJAnathI=aviratasamyagdaSTigata aviratinA doSatA jJAnathI, tenuM tenI prazaMsAnuM avirata-samyagdaSTinI prazaMsAnuM, tenI anumatimAM paryavasAna che=aviratinI anumodanAmAM paryavasAna che. thathI pUrvapakSI kahe ke aviratasamyagdaSTi AdimAM avirati AdinuM sphaTa doSapaNuM nathI=pragaTa doSapaNuM nathI. ane pragaTa doSanuM pratisaMdhAna ja targata prazaMsAnuM temAM rahelA guNonI prazaMsAnuM, doSa anumatinA paryavasAnanuM bIja che. AthI ja=spaSTa doSanuM pratisaMdhAna hoya tyAM targata guNanuM anumodana niSiddha che AthI ja, zelakarAjarSi vagerenA pArthasthAdi spaSTa doSanA pratisaMdhAnamAM hIlanIyapaNuM zAstramAM kahevAyuM che. paraMtu guNasAmAnyane grahaNa karIne prazaMsanIyapaNuM kahevAyuM nathI; kema ke tatkAlIna temanI prazaMsAnuM pArthasthAdi bhAvakAlIna zailakarAjarSinI prazaMsAnuM, doSanI anumati-rUpapaNuM che, ethI aviratasamyagdaSTi AdinA samyaktAdi guNanA anumodanamAM doSa nathI, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - mArgAnusArI mithyASTionuM mithyAtva paNa sphaTa doSa nathI; kema ke tatvanA ane itaranA liMdanAdithIetatvanI niMdA ane atatvanI anumodanAthI, upahita prabala mithyAtvanuM ja skuTa doSapaNuM che, ethI targata guNaprazaMsAmAM paNa mithyASTigata guNaprazaMsAmAM paNa doSa nathI. ane A=pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke mArgAnusArI mithyASTimAM spaSTa doSa nathI e, e pramANe avazya svIkAravuM joIe. anyathA-e pramANe
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 svIkAravAmAM na Ave to, meghakumAranA jIva evA hAthInA paNa dayAguNanA puraskArathI prazaMsAnI anupapatti thAya. ane arhatpratimAmAM anyatIrthika parigRhItapaNAnI jema dayAdi guNomAM sphuTa doSa nathI; kema ke dayAdi guNonuM abhitiviSTa anyatIrthika sAkSikatvano abhAva hovAne kAraNe mithyAtvano abhAva che. UlaTuM=dayAdi guNomAM sphuTa doSa nathI UlaTuM, tattvathI jinapravacana abhihitatvanA pratisaMdhAnane kAraNe te asphaTIkRta ja che=atyatIrthika parigRhItatva asphaTIkRta ja che. AthI ja=anabhiniviSTa mithyAdaeNSTinA dayAdi guNomAM sphuTa doSa nathI AthI ja, 'thoDI paNa bhagavAne kahelA guNanI upekSA zreyakArI nathI' e prakAranA adhyavasAyanI dazAmAM tenI prazaMsA=dayAdi guNonI prazaMsA, guNAnurAganA atizaya dvArA kalyANane karanAra che, AthI ja guNAnurAganA saMkocanA parihAra mATe thoDA paNa guNanA avalaMbanathI paNa=koI vyaktimAM thoDA paNa mokSamArgane anukUla guNo hoya tenA avalaMbanathI paNa, bhaktinuM udzAvata karavuM joIe= bhaktinI abhivyakti karavI joIe, e pramANe pUrvAcAryo kahe che. te=thoDA paNa jinavacanAnusAra guNanuM avalaMbana laIne bhaktinuM udbhAvana karavuM joIe ema pUrvamAM kahyuM te, bRhatkalpabhASya ane vRttimAM kahevAyuM che 382 - "jemAM=je pArzvasthAdi puruSamAM, darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya jeTaluM=dekhAya, temAM=te puruSamAM, jinaprajJapta evA te bhAvane bhaktithI pUje." "darzana-niHzaMkitAdiguNathI yukta evuM samyaktva, jJAna=AcArAMgAdi sUtranuM jJAna, cAritra=mUla-uttara guNanA anupAlanAtmaka, darzana, jJAna, cAritra e dvaMdvasamAsa hovAthI eka vacana che. e rIte=darzana, jJAna, cAritramAM dvaMdva samAsane kAraNe eka vacanano bhAva che e rIte, tapa=anazanAdi, vinaya=abhyutthAnAdi te rUpa tapa, vinaya, A darzanAdi jemAM=je pArzvasthAdi puruSamAM, jeTalA parimANavALA svalpa ke bahu dekhAya, temAMte puruSamAM, jinaprajJapta te ja bhAvane svacittamAM sthApana karIne teTalI ja kRtikarmAdirUpa bhaktithI pUjA karavI joIe." tethI=jinavacanAnusAra thoDo paNa guNa anumodanIya che tethI, mArgAnusArI kRtya sarva paNa=svarUpazuddha ane apavAdika AcaraNArUpa sarva paNa, bhAvonA yogathI=mokSane anukULa bhAvonA yogathI, anumodanIya ane prazaMsanIya che e pramANe siddha che. / / 35 / / bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnanA zAsanamAM vyutpannamativALA puruSo anya zAstramAM koI paNa rIte upanibaddha paNa mArgAnusArI guNone bhagavatpraNItapaNArUpe ja jANe che. temAM sAkSIrUpe siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjAnuM vacana ApyuM. tyAM koI zaMkA kare che ke 52matamAM rahelAM dayAdi vacano 5ramArthathI jinavacanamUlaka hoya topaNa paradarzanavALA potapotAne abhimata devatAnAM A vacana che e rUpe ja grahaNa kare che, mATe anumodanIya nathI. jema mithyAddaSTi jIvo bhagavAnanA biMbane grahaNa karIne potAnA deva tarIke pUjatA hoya te pratimAne avaMdyarUpe zAstramAM kahela che. A prakAranI zaMkAmAM saMpradAyane jANanArA zuM kahe che ? te graMthakArazrI batAve che - mithyAdaSTithI grahaNa karAyelI tIrthaMkaranI pratimA anyadarzananA jIvo potAnA
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 devarUpe pUjatA hoya tyAre te pratimAne pUjavAthI te darzananI mAnyatAne protsAhana maLe che, mATe teonA mithyAdarzananI vRddhi thAya che. tethI sAkSAt te pratimAne vivekI zrAvaka namaskAra karatA nathI, topaNa "je kiMci nAma tirthaM sUtrathI ke "jAvaMti' sUtrathI te pratimAne vaMdana kare ja che; kema ke te pratimA tIrthaMkaranI hovAthI taravAnuM kAraNa che, mATe jinabiMbarUpe sarva jinapratimAone namaskAra karavAmAM doSa nathI. A rIte paramatanAM vacanomAM paNa sarva jIvonA dayA-zIlAdi zobhana che, e prakAre sAmAnyathI anyadarzananA guNonI anumodanA karavAmAM koI doSa nathI. AthI ja dharmabiMdumAM dharmadezanAnA adhikAramAM loka-lokottara sAdhAraNaguNanI prazaMsA karavAnuM kahela che. tethI paradarzananAM paNa suMdara vacanone "A vacano mokSanAM kAraNa che te prakAre pratisaMdhAna karIne anumodanA karavAthI doSanI prApti nathI. A anumodanA koI mithyASTi puruSane grahaNa karIne karAyelI nathI, paraMtu A dayAdi guNo mokSanAM kAraNa che e rIte sAmAnyathI prazaMsA karAyelI che. joke te vacano paradarzananAM hovAthI vizeSamAM ja paryavasAna pAme che. arthAt paradarzananAM A vacano mokSanAM kAraNa che e prakAre ja abhivyakta thAya che, topaNa te prazaMsAmAM sAdhAraNa guNono anurAga ja abhivyakta thAya che. mATe te prazaMsAthI mithyAtvanI vRddhi thatI nathI A prakAre graMthakArazrIe spaSTatA karI. tethI koIkane zaMkA thAya ke jema anyatIrthika vaDe grahaNa karAyelI jinapratimA sAmAnyathI vaMdya hovA chatAM vizeSathI avaMdya che tema anyadarzanamAM rahelA puruSamAM je dayAdi guNo che, tenI sAmAnyathI prazaMsA thaI zake topaNa anyadarzanamAM rahelA te puruSane AzrayIne te guNonI prazaMsA thaI zake nahi; kema ke anyadarzanavALA jIvo mithyASTi che tevuM pratisaMdhAna thavA chatAM tenA guNonI prazaMsA karavAmAM Ave to tenA doSonI anumatinI prApti thAya. tene graMthakArazrI kahe che - jo A rIte koInA paNa guNonI prazaMsA karavAthI tenA doSanI anumatinI prApti thatI hoya to aviratasamyagdaSTinA samyaktaguNanI prazaMsA karavAthI temAM rahelA aviratidoSanI anumatinI paNa prApti thAya. tethI e phalita thAya ke samyagdaSTimAM rahelA samyaktanI anumodanA karavAthI tenI aviratinI anumodanA thatI nathI, paraMtu tenA samyakta pratyeno ja rAgabhAva vRddhi pAme che. te ja rIte anyadarzanamAM rahelA mithyASTi jIvomAM paNa samyaktane abhimukha evA mArgAnusArIbhAvane kAraNe je dayA-zIlAdi guNo che tenI anumodanA karavAthI tenA mithyAtvanI anumodanA thatI nathI paraMtu teomAM rahelA samyaktanA abhimukha bhAvanI ja anumodanA thAya che. jema koI sAdhu sukhazIlabhAvamAM vartatA hoya tyAre tenA sukhazIlabhAvane joIne paNa tene vaMdanA karavAmAM tenA pramAdasthAnanI anumodanAnI prApti che; kema ke saMyamIne saMyamI tarIke vaMdana karavAthI saMyamanI anumodanA thAya, paraMtu je saMyamI, vezathI saMyamI hovA chatAM saMyamanI AcaraNAmAM yatna karatA nathI teone saMyamI mAnIne vaMdana karavAthI tenA asaMyamanI anumodanA thAya che. tema anyadarzananA mithyAdRSTi jIvone mithyAdRSTi tarIke anumodanA karAtI nathI paraMtu samyaktanA sanmukha bhAvane AzrayIne anumodanA karAya che. mATe tyAM mithyAtvanI anumodanA nathI.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 ahIM pUrvapakSI kahe ke spaSTa doSonuM pratisaMdhAna hovA chatAM tenI prazaMsAmAM doSanI anumatinI prApti che. AthI ja zailakasUri vagare spaSTa doSavALA hovAne kAraNe teonuM hIlanIyapaNuM kahevAyuM che; kema ke pArzvasthAdinA sevanakALamAM jo temanA guNanI prazaMsA karavAmAM Ave to temanA pArzvasthAdi doSanI anumatinI prApti thAya. jyAre aviratasamyagdaSTimAM to avirati aMza spaSTa doSarUpa nathI. mATe samyaktvanI anumodanAmAM tenI anumodanAnI prApti nathI. A prakAre pUrvapakSI kahe to tene graMthakArazrI kahe che - mArgAnusArI mithyAddaSTinuM mithyAtva paNa spaSTa doSa nathI; kema ke samyaktvanA sanmukha bhAvavALA che. paraMtu jeo tattvanI niMdA ane atattvanI anumodanA kare che tevA prabala mithyAdgaSTinA mithyAtvamAM spaSTa doSa che. tethI tevA mithyAdgaSTinA dayA-dAnAdi guNanI anumodanA thaI zake nahi, paraMtu samyaktvane sanmukha mithyAddaSTinA dayA-dAnAdi guNa samyaktvanI prAptinuM kAraNa hovAthI tenI prazaMsAmAM mithyAtvanI prazaMsA nathI. 384 vaLI, graMthakArazrI potAnA kathananI puSTi karavA arthe kahe che - mArgAnusArI mithyAdgaSTinA dayA-dAnAdi guNonI anumodanAmAM doSa nathI tevuM na mAno to meghakumAranA jIva hAthInA dayA guNanI prazaMsA paNa thaI zake nahi. zAstrakAroe meghakumA2nA jIvanA dayAguNanI prazaMsA karatAM kahyuM che ke meghakumAranA jIve hAthInA bhavamAM puNyAnubaMdhIpuNya ane sakAmanirjarA prApta karI hatI. vaLI, anyatIrthikathI parigRhIta arihaMtanI pratimAne vaMdanamAM mithyAtvanI puSTi thavAthI jevo spaSTa doSa thAya che tevo spaSTa doSa mArgAnusArInA dayAdi guNonI anumodanAmAM nathI; kema ke abhiniviSTa anyatIrthikanA dayAdi guNonI anumodanAmAM mithyAtvanI vRddhi che paraMtu jeo abhiniveza vagaranA che teomAM vartatA dayAdi guNomAM samyaktvane sanmukha bhAva hovAthI mithyAtvano abhAva che. eTaluM ja nahi paNa teonA dayAdi prazaMsA kALamAM jinapravacanathI abhihita 'A dayAdi guNo che,' e prakAranuM pratisaMdhAna hovAne kAraNe teomAM rahela mithyAtva doSa aspaSTa ja che. mATe anabhiniviSTa jIvonA dayAdi guNonI prazaMsAmAM samyaktvanA abhimukha bhAvanI prazaMsAnI prApti che. AthI ja thoDA paNa bhagavAnane abhimata guNanI upekSA zreyakArI nathI. evA adhyavasAyavALA jIvone mithyAddaSTinA samyaktvane abhimukha evA guNonI prazaMsAmAM guNarAga ja atizaya thAya che je sarva kalyANanuM kAraNa che. AthI ja guNAnurAgano saMkoca na thAya mATe thoDA paNa guNanA avalaMbanathI pramAdI sAdhuomAM paNa bhaktinuM udbhAvana ka2vuM joIe, e pramANe bRhatkalpabhASyamAM kahyuM che. tethI phalita thAya ke je sAdhumAM darzanajJAnAdi jeTalA aMzamAM jinavacanAnusAra hoya teno liMga dvArA nirNaya karIne tenA guNone anurUpa bhaktipUrvaka teone vaMdana karavuM joIe. A gAthAthI zuM phalita thAya che ? te batAvatAM kahe che - mokSamArgane anukULa sarva paNa kRtyo mokSane anukULa evA bhAvanA yogathI anumodanIya ane prazaMsanIya che, e pramANe siddha thAya che. II35 // dharmaparIkSA bhAga-1 samApta
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ maggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa Na NiyayA paDibaMdhe vA vi uvagAre // AjJAnuM lakSaNa mArgAnusArI bhAva jANavo. tenA=mArgAnusArIbhAvanA, pratibaMdhamAM athavA upakAramAM paNa kriyA niyata nathI. : prakAzaka : jItAI gaI.' DESIGN DY mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380000. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : (079) 32911401 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.im 982404650 9428500401