Book Title: Apbhramsa Abhyasa Saurabh
Author(s): Kamalchand Sogani
Publisher: Apbhramsa Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002697/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza abhyAsa saurabha DaoN. kamalacanda sogANI mANu jjoyo jIvA jaina vidyAlayo. zrImahAvIraDI prakAzaka apabhaMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI rAjasthAna Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza abhyAsa saurabha sAdara bheMTa jaina vidyA saMsthAna samiti DaoN. kamalacanda sogANI (pUrva prophesara, darzanazAstra) sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina pratizaya kSetra zrImahAvIrajI rAjasthAna Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna, digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI, zrImahAvIrajI-322220 (rAjasthAna) 0 prApti-sthAna 1 jainavidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI 2. apabhraMza sAhitya akAdamI digambara jaina nasiyAM bhaTTArakajI savAI rAmasiMha roDa, jayapura-302004 0 prathama bAra, 1996, 1100 - mUlya pustakAlaya saMskaraNa 85/vidyArthI saMskaraNa 70/ 0 mudraka madaralaiNDa priMTiMga presa 6-7, gItA bhavana, Adarza nagara jayapura-302004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA viSaya abhyAsa saMkhyA pRSTha saMkhyA abhyAsa kI AdhAra-pustaka evaM pATha saMkhyA prArambhika prakAzakIya vartamAnakAla apabhraMza racanA saurabha pATha 1-8 vidhi evaM prAjJA apabhraMza racanA saurabha pATha 9-16 akarmaka kriyA apabhraMza racanA saurabha pATha-17 prAvRtti apabhraMza racanA saurabha pATha 1-17 prAvRtti apabhraMza racanA saurabha pATha 1-17 bhaviSyatkAla apabhraMza racanA saurabha pATha 18-25 prAvRtti apabhraMza racanA saurabha pATha 1-25 apabhraMza racanA saurabha pATha-27 sambandhaka bhUta kRdanta hetvarthaka kRdanta apabhraMza racanA saurabha pATha-28 apabhraMza racanA saurabha pATha 27-28 10. prAvRtti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha saMkhyA abhyAsa saMkhyA abhyAsa kI prAdhAra-pustaka evaM pATha saMkhyA 39 46 apabhraMza racanA saurabha pATha 29-30 apabhraMza racanA saurabha pATha-31 apabhraMza racanA saurabha pATha 33-34 13. 51 14. pulliga prakArAnta saMjJA (ekavacana) pulliga prakArAnta saMjJA (bahuvacana) napaMsakaliMga akArAnta saMjJA (ekavacana) napuMsakaliMga akArAnta saMjJA (bahuvacana) strIliMga prAkArAnta saMjJA (ekavacana) strIliMga prAkArAnta saMjJA (bahuvacana) prAvRtti 56 apabhraMza racanA saurabha pATha-35 15. 61 apabhraMza racanA saurabha pATha 37-38 16. 66 apabhraMza racanA saurabha pATha-39 17. bhUtakAlika kRdanta, kartRvAcya 76 19. vartamAna kRdanta 85 20. bhUtakAlika kRdanta, bhAvavAcya apabhraMza racanA saurabha pATha-19-39 apabhraMza racanA saurabha pATha-41 apabhraMza racanA saurama pATha-42 apabhraMza racanA saurabha pATha-44 apabhraMza racanA saurabha pATha 1-44 apabhraMza racanA saurabha pATha-48 apabhraMza racanA saurama pATha-46 21. AvRtti 97 22. vidhi kRdanta, bhAvavAcya 100 23. akarmaka kriyA, bhAvavAcya / 103 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha saMkhyA abhyAsa saMkhyA abhyAsa kI AdhAra-pustaka evaM pATha saMkhyA 24. 106 25. 109 26. 114 27. 116 28. 119 29. 121 30. 124 prAvRtti apabhraMza racanA saurabha pATha 41-48 saMjJA dvitIyA-ekavacana, bahuvacana apabhraMza racanA saurabha pATha 50-51 sakarmaka kriyA apabhraMza racanA saurabha pATha-52 saMjJA, sakarmaka kriyA apabhraMza racanA saurabha pATha-54 saMjJA apabhraMza racanA saurabha pATha 54 aura 58 saMjJA sakarmaka kriyA apabhraMza racanA saurabha pATha 53-54 kRdanta, karmavAcya, tRtIyA apabhraMza racanA saurabha pATha 56-61 vividha kRdanta apabhraMza racanA saurabha pATha-63 saMjJA, caturthI, SaSThI apabhraMza racanA saurabha ekavacana, bahuvacana pATha 65-68 saMjJA, paMcamI, saptamI apabhraMza racanA saurabha ekavacana, bahuvacana pATha 70-76 preraNArthaka pratyaya apabhraMza racanA saurabha pATha-77 svArthika pratyaya, vividha sarvanAma, apabhraMza racanA saurabha avyaya pATha 78-80 aniyamita karmavAcya 31. 128 129 131 133 35. 136 36. 138 37. aniyamita bhUtakAlika kRdanta 142 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya abhyAsa saMkhyA pRSTha saMkhyA 38. vAkya-racanA 151 abhyAsa kI AdhAra-pustaka evaM pATha saMkhyA apabhraMza kAvya saurabha pATha-12 apabhraMza kAvya saurabha pATha-9 apabhraMza kAvya saurabha pATha-1 39. vAkya-racanA 153 40. vAkya-racanA 156 41. vAkya-racanA 157 apabhraMza kAvya saurabha pATha-5 vAkya-racanA 158 apabhraMza kAvya saurabha pATha-13 43. vAkya-racanA apabhraMza kAvya saurabha pATha-10 161 44. vAkya-racanA 162 apabhraMza kAvya saurabha pATha-14 45. vAkya-racanA 165 apabhraMza kAvya saurabha pATha-17 168 172 vyAkaraNika vizleSaNa-paddhati apabhraMza kathA (amaMgaliya purisaho-kahA) apabhraMza kathA (viusIhe puttabahUhe kahANagu) anvaya 184 49. 190 apabhraMza kAvya saurabha pATha-12 192 50. 51. chaMda alaMkAra 214 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA abhyAsa kI prAdhAra-pustaka evaM pATha saMkhyA 225 251 abhyAsa saMkhyA 52. chaMda 53. saMjJArUpoM ke pratyaya pariziSTa aMka-yojanA maoNDala praznapatra 1, 2 zuddhi-patra 260 262 274 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arambhika 'apabhraza abhyAsa saurabha' apabhraMza adhyayanArthiyoM ke hAthoM meM samarpita karate hue hameM harSa kA anubhava ho rahA hai / yaha sarvavidita hai ki tIrthaMkara mahAvIra ne janabhASA prAkRta meM upadeza dekara sAmAnyajana ke lie vikAsa kA mArga prazasta kiyA / prAkRta bhASA hI apabhraMza ke rUpa meM vikasita hotI huI prAdezika bhASAoM evaM hindI kA srota bnii| ataH hindI evaM anya sabhI uttara bhAratIya bhASAoM ke vikAsa ke itihAsa ke adhyayana ke lie apabhraMza bhASA kA adhyayana prAvazyaka hai| aneka kAraNoM se apabhraMza ke adhyayanaadhyApana kI ucita vyavasthA na ho skii| pariNAmataH apabhraMza kA adhyayana atyanta dugkara ho gyaa| digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI dvArA saMcAlita 'janavidyA saMsthAna' ke antargata 'apabhraMza sAhitya akAdamI' kI sthApanA san 1988 meM kI gii| hameM yaha likhate hue garva hai ki prabandhakAriNI kameTI, digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI ke satata sahayoga se DaoN. sogANI ne niyamita kakSAoM evaM patrAcAra kI svanirmita yojanA ke mAdhyama se apabhraMza va prAkRta ke adhyayana-adhyApana ke dvAra kholane kA eka anUThA kArya kiyA hai| apabhraMza sarTiphikeTa pAThyakrama meM apabhraMza kA adhyApana mukhyataH patrAcAra ke mAdhyama se kiyA jAtA hai| 'apabhraMza abhyAsa saurama' meM patrAcAra ke abhyAsoM kA saMkalana hai / isa pustaka ke prakAzana se adhyayanArthI apabhraMza bhASA ko sIkhane meM adhika samaya de sakeMge aura vidyAlaya, mahAvidyAlaya aura vizvavidyAlaya isa pustaka ko pAThyakrama meM lagAkara vidyArthiyoM ko suvidhApUrvaka apabhraMza kA adhyApana karA skeNge| ___'apabhraMza abhyAsa saurama' pustaka ke lie hama DaoN. kamalacanda sogANI ke AbhArI haiN| pustaka prakAzana ke lie apabhraMza sAhitya akAdamI ke kAryakartA evaM madaralaiNDa priMTiMga presa dhanyavAdAha haiN| kapUracanda pATanI mantrI narezakumAra seThI adhyakSa prabandhakAriNI kameTI, digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI (i) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya apabhraMza bhAratIya prArya - parivAra kI eka susamRddha lokabhASA rahI hai / isakA prakAzita aprakAzita vipula sAhitya isake vikAsa kI gauravamayI gAthA kahane meM samartha hai / svayaMbhU, puSpadanta, dhanapAla, vIra, nayanandi, kanakAmara, joindu, rAmasiMha, hemacandra, raidhU zrAdi apabhraMza bhASA ke amara sAhityakAra haiM / koI bhI deza va saMskRti inake AdhAra se apanA mastaka U~cA rakha sakatI hai / vidvAnoM kA mata hai-- " apabhraMza hI vaha AryabhASA hai jo IsA kI lagabhaga sAtavIM zatAbdI se terahavIM zatAbdI taka sampUrNa uttara bhArata kI sAmAnya loka-jIvana ke paraspara bhAva-vinimaya aura vyavahAra kI bolI rahI hai / " yaha nirvivAda tathya hai ki apabhraMza kI kokha se hI sindhI, paMjAbI, marAThI, gujarAtI, rAjasthAnI, bihArI, ur3iyA, baMgalA, asamI, pazcimI hindI, pUrvI hindI Adi Adhunika bhAratIya bhASAoM kA janma huA hai / isa taraha se rASTrabhASA kA mUla srota hone kA gaurava apabhraMza bhASA ko prApta hai / yaha kahanA yuktisaMgata hai - " apabhraMza aura hindI ko sambandha pratyanta gaharA aura sudRr3ha hai, ve eka-dUsare kI pUraka haiM / hindI ko ThIka se samajhane ke lie apabhraMza kI jAnakArI Avazyaka ho nahIM, anivArya hai / " DaoN. hajArIprasAda dvivedI ke anusAra"hindI sAhitya meM ( apabhraMza kI ) prAya: pUrI paramparAe~ jyoM kI tyoM surakSita haiM / " ataH rASTrabhASA hindIsahita Adhunika bhAratIya bhASAoM ke sandarbha meM yaha kahanA ki apabhraMza kA adhyayana rASTrIya cetanA aura ekatA kA poSaka hai, ucita pratIta hotA hai / uparyukta vivecana se spaSTa hai ki apabhraMza bhASA ko sIkhanA - samajhanA atyanta mahatvapUrNa hai / isI bAta ko dhyAna meM rakhakara 'apabhraMza racanA saurabha' va 'apabhraMza kAvya saurabha' nAmaka pustakoM kI racanA kI gaI thI / isI krama meM 'apabhraMza abhyAsa saurabha' prakAzita hai / 'praur3ha apabhraMza racanA saurabha' prakAzana - prakriyA meM hai / apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura dvArA mukhyataH patrAcAra ke mAdhyama se apabhraMza kA adhyApana kiyA jAtA hai / 'apabhraMza racanA saurabha' para AdhArita abhyAsa hala karane ke lie adhyayanArthiyoM ko bheje jAte haiM / isa taraha se adhyayanArthI krama se apabhraMza vyAkaraNa-racanA kA jJAna prApta karane meM sakSama hote haiM / kintu abhyAsoM ko (ii) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhejane meM bahuta samaya kharca ho jAtA hai aura adhyayanAthiyoM ko vyAkaraNa-racanA ke abhyAsa ke lie kama samaya mila pAtA hai| ata:-(1) isa kaThinAI ko dUra karane ke lie sabhI abhyAsoM ko eka pustaka kA rUpa dekara 'apabhraMza abhyAsa saurabha' pustaka prakAzita kI jA rahI hai / yaha pustaka sabhI adhyayanArthiyoM ko prArambha meM hI bheja dI jAyegI aura adhyayanArthI ina abhyAsoM ko nirdiSTa yojanAnusAra hala karake bhejate raheMge / samaya jo abhyAsoM ko bhejane meM laga jAtA thA, vaha apabhraMza bhASA ko sIkhane meM laga skegaa| (2) dUsarI kaThinAI aura anubhava kI gaI-kaI vizvavidyAlaya apabhraMza bhASA sikhAne kA kArya prArambha karanA cAhate haiN| una vizvavidyAlayoM ke vidyArthiyoM ke lie 'apabhraMza sAhitya akAdamI' ke pAThyakrama meM praveza lenA suvidhAjanaka nahIM hotA hai| ve vizvavidyAlaya isa pustaka ko pAThyakrama meM lagAkara pradhyApana kA kArya apane hI sthAna para kara sakate haiM / mujhe pUrNa vizvAsa hai ki 'apabhraMza abhyAsa saurama' se apabhraMza adhyayanaadhyApana ke kArya ko gati milegI aura 'apabhraMza sAhitya akAdamI apane uddezya kI pUrti meM drutagati se agrasara ho skegii| . pustaka ke prakAzana kI vyavasthA ke lie jaina vidyA saMsthAna samiti kA prAbhArI hU~ / akAdamI ke kAryakartA evaM madaralaiMDa priMTiMga presa dhanyavAdAha haiM / vIra nirvANa divasa kArtika kRSNa amAvasyA vIra nirvANa saMvat 2523 dinAMka 11-11-96 DaoN. kamalacanda sogAraNI saMyojaka jainavidyA saMsthAna samiti (iii) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa 1 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. vaha haMsatA hai| 2. ve donoM nAcatI haiN| 3. tuma chipate ho| 4. maiM rUsatA huuN| 5. ve donoM jAgatI haiN| 6. hama saba sote haiN| 7. tuma saba jIte ho / 8. ve saba ThaharatI haiN| 9. maiM nahAtA huuN| 10 vaha hotI hai| 11. tuma donoM haMsate ho| 12. hama saba nAcate haiN| 13. ve saba chipate haiN| 14. tuma rUsate ho| 15. maiM jAgatA haiN| 16. vaha sotA hai| 17. ve saba jIte haiN| 18. maiM ThaharatA huuN| 19. ve nahAtI haiN| 20. tuma saba hote ho| 21. tuma nAcate ho| 22. ve saba ha~satI haiN| 23. vaha chipatI hai| 24. ve saba rUsate haiM / 25. tuma jAgate ho| 26. tuma saba sote ho| 27. maiM jItA hai| 28. hama saba Thaharate haiN| 29. vaha nahAtI hai| 30. ve donoM hotI haiN| 31. maiM ha~satA huuN| 32. tuma saba nAcatI ho| 33. hama chipate haiN| 34. vaha rUsatI hai / 35. hama saba jAgate haiN| 36. maiM sotA huuN| 37. vaha jItI hai / 38. tuma Thaharate ho| 39. hama donoM nahAte haiN| 40. maiM hotI huuN| 41. tuma ha~sate ho| 42. vaha nAcatA hai / 43. maiM chipatI huuN| 44. hama saba rUsate haiM / 45. tuma donoM jAgate ho| 46. ve saba sotI haiN| 47. hama donoM jIte haiN| 48. vaha ThaharatI hai / 49. tuma saba Thaharate ho| 50. tuma nahAte ho| 51. hama haMsate haiM / 52. maiM nAcatI huuN| 53. tuma donoM chipate ho| 54. tuma saba rUsate ho / 55. vaha jAgatI hai| 56. tuma sote ho| 57. tuma jIte ho| 58. tuma donoM Thaharate ho| 59. tuma donoM nahAte ho| 60 hama saba hote haiM / / udAharaNavaha haMsatA hai=so hasai/hasei/hasae / noTa ---isa abhyAsa-1 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 1 se 8 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 15. 18. 27. 1. "NaccahiM 4. .."rUsai 7. ""lukkahu 10. ..."jaggasi 13. ""Naccamo 16. ..."hAmo 19. ""lukkei 22. "jIvitthA 25. ""Naccemi 28. .."jIvei 31. ..."jaggire 34. .."lukkasi 37. ..."jaggamo 40 .."hasahi 43. .."homa 46. ..hAhu 49. ""lukkama 52. ""hohiM 55. "sayei 58. ..."sayante 2. ""jaggauM 5. .."ThAuM 8. ''hAhuM 11. ..."sayae 14. ..."rUsaha 17. ..."sayAmi 20. ""ThAi 23. ..."jaggante 26. ..."rUsesi 29. ."hohi 32. ..."rUsami 35. .."Naccase 38. .."rUsahu 41. ""lukkitthA 44. ""rUsahi 47. ..."paccai 50. ""sayahu 53. ''" Naccante 56. hAitthA 59. .."ThAhiM 3. "sayahi 6. ""hasahuM 9. .. jIvami 12. ... homi ""lukkanti ... jIvase. 21. ""hasamu 24. "NhAmu . "saya 30. ''sa yahuM 33. .."hasahi 36. .. sayai ..."jIvamu 42. ... ThAsi ..."jIvahiM ""hasae ..'jagganti 54. "hAha 57. ""rUsanti 60. ..."jIvaha 39. 48 51.. udAharaNatA/te ragaccahi / hau~ jaggaraM / tuhu~ sayahi / [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI niyAtroM ke vartamAnakAla meM kriyA-rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. amhe (hasa) 2. tuDaM (saya) 3. so (gacca) 4. hauM (rUsa) 5. tumhe (lukka) 6. te (jagga) 7. amhaiM (jIva) 8. sA (hA) 9. tA (ThA) 10. tumhaiM (ho) 11. amhe (lukka) 12. tA (rUsa) 13. hauM (Nacca) 14. so (jaga) 15. tuhaM (jIva) 16. amhaiM (hA) 17. tA (ho) 18. tumhaiM (saya) 19. te (lukka) 20. tumhe (rUsa) 21. amhe (pacca) 22. hauM (jagga) 23. so (jIva) 24. tuhuM (hA) 25. amhaiM (ho) 26. tA (hA) 27. tumhaiM (hasa) 28. te (ThA) 29. te (saya) 30. tumhe (hasa) - udAharaNaamhe hasahu~ hasama/hasamo/hasamu / - (gha) nimnalikhita vartamAnakAlika kriyAoM ke puruSa, vacana evaM unake mUlarUpa likhie1. gaccahiM 2. sayahi 3. rUsai 4. jaggemi 5 sayitthA 6. jIvae 7. rUsa 8. lukkanti 9. hasasi apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 3 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. ThAi 13. jIvahu 16. jIvase 19. hohi 22. hAmi 25. rUsahi 28. lukkire 11. NhAmu 14. rUsante 17. lukkami 20. Naccae 23. hasahu 26. Naccasi 29. hosi 12. sayase 15. jaggesi 18. hasei 21. jIvAmi 24. ThAhuM 27. hasaha 30. ThAmu udAharaNa--- mUlarUpa NaccahiM puruSa anyapuruSa vacana bahuvacana a gacca (ca) nimnalikhita ke sarvanAma zabda likhie1. uttama puruSa prathamA bahuvacana / 2. madhyama puruSa prathamA bahuvacana / 3. anya puruSa prathamA bahuvacana (pullig)| 4. uttama puruSa prathamA ekavacana / 5. anya puruSa prathamA ekavacana (pullig)| 6. madhyama puruSa prathamA ekavacana / 7. anya puruSa prathamA bahuvacana (striiliNg)| 8. anya puruSa prathamA ekavacana __ (striiliNg)| udAharaNauttama puruSa prathamA bahuvacana-amhe amhaI (cha) nimnalikhita sarvanAmoM ke puruSa, vibhakti, vacana evaM liMga likhie1. amhe 2. te ___ 3. tumhe 4. amhaI 5. tuhUM 6. tA 4 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. harDa 10 sA 8. tumhaI 9. so udAharaNa-- puruSa amhe uttama puruSa vacana vibhakti prathamA, dvitIyA vacana bahuvacana liMga tInoM liMga - apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-2 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| puruSavAcaka sarvanAmoM evaM triyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie---- 1. ve donoM naaceN| 2. hama saba soveN| 3. vaha hNse| 4. tuma saba jIvo / 5. maiM ruusN| 6. tuma chipo| 7. ve donoM jAge / 8. ve saba tthhreN| 9. vaha hove| 10. tuma donoM hNso| 11. hama saba naaceN| 12. maiM nhaauuN| 13. tuma ruuso| 14. ve saba chipeM / 15. vaha soe| 16. maiM jaaguu| 17. ve saba jIveM / 18. vaha nahAve / 19. maiM tthhruuN| 20. tuma saba hovo| 21. ve saba haMseM / 22. tuma naaco| 23. vaha chipe / 24. tuma jaago| 25. ve saba ruuseN| 26 maiM jiivN| 27. tuma saba sovo| 28. hama donoM tthhreN| 29. ve saba hoveN| 30. ve donoM tthhreN| 31. maiM hNsN| 32. tuma donoM naaco| 33. hama saba chipeN| 34. vaha rUse / 35. hama saba jaageN| 36. maiM sovU / 37. vaha jiive| 38. tuma tthhro| 39. hama saba nhaaveN| 40. maiM houuN| 41. vaha nAce / 42. tuma hNso| 43. maiM chipuuN| 44. ve saba soveM / 45. hama saba hNseN| 46. tuma donoM jaago| 47. ve saba ruuseN| 48. vaha tthhre| 49. tuma saba tthhro| 50. tuma nhaavo| 51. hama donoM ruuseN| 52. tuma saba chipo| 53. maiM naacuuN| 54. tuma saba ruuso| 55. vaha jaage| 56. tuma sovo / 57. tuma jiivo| 58. tuma donoM tthhro| 59 tuma saba nahAvo / 60. hama saba hoveN| udAharaNa - ve donoM nAceM=te/tA Naccantu/gaccentu / (kha) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie - 1. .."hasi 2. ...'jaggeu 3. ' hou noTa-isa abhyAsa-2 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 9 se 16 kA adhyayana kreN| 6 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ""sayasu 7. ""jIvantu 10. .."jagga 13. .."sayentu 16. .."rUsahi 19. ""lukkemo 22. ""sayemu 25. ..."rUsamo 28. .."sayaha 31. .."sayamo 34. ".."hAhi 37. .."hosu 40. ... hantu 43. ... hAha 46 ""homu 49. ""jaggamu 52. ""hasasu 55. ""lukki 58. ... rUsa 5. ...gacca mo 8. ""hasemu 11. ""ThAmu 14. .."hAi 17. .."jIvau 20. ..."NhAmu 23. ..."jIvehi 26. " ThAu 29. . paccantu 32. .."ThAha 35. ""ThAi 38. ."Nacceu 41. .."sayi 44. ..."jIva 47. ..."ThAmo 50. ..."sayeu 53. ... hAu 56. "ThAhi 59. "" hontu 6. " rUsaha 9. .."lukkeha 12. ..."Naccasu 15. ""hasamo 18. 'hoe 21. .."jagge 24. ""lukka u 27. ... jaggemo 30. .."homo 33. ""lukka 36. "" rUsamu 39. ""jagganta 42. .." hasaha 5. ""lukke mu 8. .."Nacci 51. ..."jIvu 54. ""rUsentu 57. ""ThAsu 60. ""sayu udAharaNa tuhuM hasi / so/sA jaggeu / so/sA hou / (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI huI kriyA ke vidhi evaM prAjJA ke rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. tuhu~ (saya) 2. hau~ (rUsa) 3. tumhe (lukka) 4. amhe (isa) 5. so (ragacca) 6 amhaiM (jIva) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. te (jagga) 10. tA (ga) 13. te (saya) 16. so (jagga) 19. tA (ho) 22. amhe (gacca) 25. so (jIva) 28. te (ThA) 8. sA (hA) 11. tumhe (hasa) 14. hauM (gacca) 17. tuhaM (jIva) 20. tumhaiM (saya) 23. tumhe (rUsa) 26. tuhu~ (hA) 29. tumhai (hasa) 9. tumhai (ho) 12. amhe (lukka) 15. tA (rUsa) 18. amhaiM (hA) 21. te (lukka) 24. hauM (jagga) 27. amhaiM (ho) 30. tA (ThA) udAharaNatuhuM sayi/saye sayu/saya/sayahi/sayehi/sayasu/sayesu / (gha) nimnalikhita vidhi evaM prAjJA kI kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM pratyaya likhie1. jIvemu 2. jaggau 3. sayi 4. rUsAmo 5. ThAhi 6. Naccaha 7. lukkentu 8. homu 9. hasahi 10. vhAi 11. jagamo 12. sayeu 13. lukke 14. Naccemo 15. rUsesu 16. hou 17. hasantu 18. jIva 19. sayeha 20. rUsentu 21. lukkeha 22. hosu 23. ThAmo 24. ragaccehi 25. hoha 26. NhAe 27. hasamu 28. sayasu 29 ThAntu-Thantu 30. jaggu udAharaNa pratyaya puruSa uttama puruSa vacana ekavacana mUlarUpa jIva jIvemu 8 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-3 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. maiM bhir3atA huuN| 2. vaha kalaha karatA hai| 3. tuma thakate ho| 4. ve chaTapaTAte haiN| 5. tuma saba zaramAte ho| 6. hama saba girate haiN| 7. ve donoM rote haiN| 8. tuma donoM Darate ho| 9. hama donoM kAMpate haiN| 10. maiM maratA huuN| 11. ve lar3ate haiM / 12. vaha mUcchita hotA hai| 13. tuma kUdate ho| 14. hama saba prayAsa karate haiN| 15. ve donoM khelate haiM / 16. tuma saba uThate ho / 17. hama donoM ghUmate haiM / 18. ve saba uchalate haiN| 19. tuma saba khuza hotI ho / 20. vaha baiThatI hai| 21. maiM thakatA huuN| 22. ve saba lar3atI haiN| 23. hama saba Darate haiM / 24. tuma kAMpatI ho| 25. ve donoM zaramAtI haiN| 26. tuma donoM prayAsa karate ho| 27. hama donoM baiThate haiM / 28. tuma saba kalaha karate ho| 29. hama saba mUcchita hotI haiN| 30. maiM chaTapaTAtI huuN| 31. tuma shrmaavo| 32. maiM baircha / 33. vaha ddre| 34. tuma donoM bhidd'o| 35. hama donoM kheleN| 36. ve donoM utthe| 37. tuma saba uchalo / 38. hama saba ghuumeN| 39. ve saba kuudeN| 40. tuma prayAsa kro| 41. vaha thke| 42. maiM giruuN| 43. tuma saba chaTapaTAmro / 44. hama donoM prayAsa kreN| 45. ve saba khuza hoveN| 46. tuma donoM mUcchita hovo| 47. ve donoM kAMpeM / 48. hama saba mreN| 49. vaha khele / 50. tuma saba ldd'o| 51. vaha baitthe| 52. tuma donoM uTho / 53. maiM kuuduuN| 54. hama saba khuza hoveN| 55. tuma saba prayAsa kro| 56. ve donoM uchaleM / 57. hama donoM bhidd'eN| 58. tuma donoM zaramAvo / 59. ve saba ddreN| 60. vaha ghUme / udAharaNamaiM bhir3atA hU~-hauM bhiDauM/miDami/bhiDAmi/bhiDemi / noTa-isa abhyAsa-3 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha-17 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 9 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. ""lajjahuM 4. ..."kalahai 7..."paDemu 10. ..."ghumeha 13. ..."ujjamama 16. ""marAmi 19. 'jujjhaha 22. ""acchar3e 25. ""kalahahi 28. ..."uTThanti 31. ''mucchamu 34. .." khelamo 37. .."ullasemu 40. ..."bhiDAmo 43. ..."uchu 46. ... thakka 49. .."rUvamo 52. ''"kalaheu 55. "khelahi 58. .."taDaphaDamu 2. ""rUvitthA 5. ""thakkau 8. ""uTThahu 11. ..."bhiDami 14. ""ullasaha 17. ..."khelante 20. ""mucchase 23. .."thakkisthA 26. .."Darai 29. .."taDaphaDami 32. ..."jujjhi 35. .."maraha 38. ..."ujjame 41. ""ghumeha 44. ""paDamu 47. .."kalahaha 50. .."lajjahi 53. ""jujjheha 56. .."DarAmo 59. .."lajjaha 3. "Darahi 6. ...."acchahiM 9. ."taDaphaDasi 12. ..."ucchalanti 15. .."kaMpae 18. ""kullamo 21. ""lajjahiM 24. ..."rUvauM 27. ..."paDama 30. .."ghumemo 33. ""kullau 36. ""kaMpaMtu 39. ..."ucchaleu 42. "" taDaphaDentu 45. ..."acchau 48. ""Darantu 51. ""bhiDemu 54. ""ullasentu 57. ""ghumasu 60. ""Daresu udAharaNa - amhe amhaiM ljjhuN| tumhe/tumhai ruuvitthaa| tuhuM Darahi / 10 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI huI kriyAoM ke vartamAnakAla ke tathA vidhi evaM zrAjJA ke rUpa sabhI vikalpoM meM likhie vartamAna kAla vidhi evaM zrAjJA 1. zramhe (jujjha ) 2. so ( kulla ) 3. tumhe (khela) 4. mhaI (lajja ) 5. tA (paDa ) 6. zramhe ( taDaphaDa ) 7. hajaM (rUva) 8. tuhuM (mara) 9. tA ( kalaha ) 10. te (Dara) 11. amhe (ujjama) 12. so kaMpa) 13. mhaI (bhiDa ) 14. tumhaI (muccha) 15. te (ucchala) 16. tuhuM (ucchala ) 17. haDaM ( rUva ) 18. te (Dara) apabhraMza abhyAsa saurabha 19. sA ( kalaha ) 20. tumhaiM ( thakka ) 21. tA ( zraccha ) 22. so (uTTha) udAharaNa - vartamAnakAla - mhe jujjhahu /jujjhamu /jujjhama / jujjhamo | 23. amhaI (taDaphaDa ) 24. tumhaI (ghuma) 25. tumhe (ujjama) 26. hauM (ullasa) 27. tuhuM ( kaMpa) 28. tA (khela) vidhi evaM prajJA - tuhuM ucchali / ucchale / ucchalu/ucchala / ucchala hi/ucchale hi / ucchala su/ucchale su / ] 29. te (kulla 30. tumhe ( jujjha ) (gha) nimnalikhita kriyAnoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM kAla likhie 1. Darahi 2. kalahahuM 4. a 5. taDaphaDa u 3. thakkai 6. mihi [ 11 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. ucchalasi 10. khelaha 13. mucchesi 16. ghumantu 19. lajjau 22. mucchantu 8. ullasamo 11. kullAmi 14. lajjamu 17. paDamu 20. kullamo 23. lajjemo 9. kaMpei 12. jujjhanti 15. rUvae 18. ujjamaha 21, lajji 24. ujjamesi / udAharaNa puruSa vacana Darahi madhyama puruSa ekavacana kulahahu~ uttama puruSa bahuvacana mUlarUpa Dara kalaha pratyaya hi huM kAla vartamAna, vidhi. vartamAna 12 1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-4 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| puruSavAcaka sarvanAma evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. tuma donoM khuza hovo| 2. ve saba rote haiM / 3. maiM baiThatA huuN| 4. hama donoM Darate haiN| 5. vaha ha~satA hai| 6. tuma saba sovo| 7. ve saba zaramAte haiM / 8. tuma chaTapaTAte ho| 9. maiM jAgatI huuN| 10. hama saba tthhreN| 11. vaha kAMpatI hai| 12. tuma nahAvo / 13 tuma saba nAco / 14. hama donoM hote haiM / 15. ve donoM marate haiN| 16. tuma ghuumo| 17. vaha ThaharatA hai| 18 maiM rUsatA huuN| 19. hama saba prayAsa kreN| 20. tuma saba khelo| 21. vaha chipe / 22. ve saba jIte haiN| 23. tuma kUdate ho| 24. maiM uchalUM / 25. hama saba soveM / 26. tuma donoM thakate ho / 27. vaha utthe| 28. ve donoM kalaha karate haiN| 29. maiM lar3atI hai| 30. hama donoM macchita hote haiN| 31. vaha kalaha karatA hai| 32. hama saba ThahareM / 33. tuma saba rote ho| 34. ve saba baitthe| 35. hama donoM jaageN| 36. ve saba Darate haiN| 37 maiM hasU / 38. vaha giratA hai / 39. tuma zaramAte ho| 40. tuma kuudo| 41. ve donoM chaTapaTAte haiN| 42. maiM nahAtA huuN| 43. tuma saba bhir3ate ho| 44. tuma saba hNso| 45. vaha maratI hai| 46 ve saba hoveN| 47. vaha nAcatI hai| 48. maiM ghUmatA huuN| 49. tuma prayAsa kro| 50. vaha khelatI hai| 51. tuma saba chipo| 52. ve saba mUcchita hote haiN| 53. vaha khuza hove| 54. tuma saba uThate ho| 55. maiM kuuduuN| 56. ve saba lar3atI haiN| 57. hama donoM jiiveN| 58. tuma saba baittho| 59. hama saba khuza hote haiM / 60. ve saba ghuumeN| udAharaNatuma donoM khuza hovo tumhe/tumhaiM ullasaha ullaseha / noTa-isa abhyAsa-4 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 1 se 17 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 13 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAnoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. ""hasAmo 4..."lajjaha 7..." khelai 10. .."jIvasi 13. .."Darami 16. ""jaggitthA 19. ..."ucchalAmi 22. ""jujjhahu 25. ..."thakkamo 28. ..."kaMpei 31. ""saye 34. ""ThAi 37. .."lajjai 40. ... khela 43. ...."bhiDauM 46. ""jujjhire 49. ""hAmi 52. ""lukkamu 55. .."ghumemo 58. bhiDitthA 2. .."kalahi 5. "uTThantu 8. "ullaseha 11. ""hohuM 14. ... hAhi . 17. ""kalahanti 20. ... sayama 23. ""ujjamentu 26. ..."paDemi 29. ""rUsasu 32. '''kulleu 35. ""jaggamu 38. ""uTThaha 41. ""paDae 44. "taDaphaDei 47. ""ujjamu 50. ""ucchaleu 53. ..."thakkahi 56. ""mucchasi 59. ""hasesu 3. ..."Naccamu 6. ""ThAmu 9. .."svayaM 12. .." acchahi 15. ..."mucchae 18. ...ghumi 21. ""lukkau 24. .."taDaphaDase 27. .. bhiDasi 30. .. marante 33. ""hasemu 36. ""raNacAhiM 39. .."hou 42 ..."acchantu 45. .."kaMpaha . ."ullasahuM "jIvaha 54. .."Darentu ..' kalahai ..." rUsemo 57. " udAharaNaamhe/amhaI hsaamo| tuhaM klhi| ___14 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAoM ke nirdezAnusAra vartamAnakAla (va.) tathA vidhi evaM prAjJA (vi.) ke rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. amhe (hasa) (va.) 16. so (rUva) (va.) 2. so (kulla) (vi) 17. hauM (lukka) (vi.) 3. tuhaM (ujjama) vi.) 18. tumhaI (ho) (vi.) 4. te (bhiDa) (vi) 19. amhe (khela) (ba) 5. hauM (kaMya) (va.) 20. tuhu~ (hA) (pa.) 6. tumhe (jIva) (vi.) 21. te (ghuma) (vi.) 7. tumhaiM (ThA) (vi.) 22. tA (rUsa) (va.) 8. sA (gacca) (va) 23. so (mara) (va.) 9. amhaI (ullasa) (vi.) 24. amhaI (jagga) (vi.) 10. tA (lajja) (va.) 25. sA (Dara) (va.) 11. so (taDaphaDa) (va.) 26. tuhu~ (thakka) (va.) 12. tuhu~ (saya) (vi.) 27. te (accha) (vi.) 13. tumhe (kalaha) (va) 28. tumhe (paDa) (va.) 14. te (ucchala) (va) 29 hauM (jujjha) (vi.) 15. sA (uTTha) (vi) 30. tuhaM (muccha) (va.) udAharaNaamhe hasahuM/hasamu/hasama/hasamo / (gha) nimnalikhita kriyAoM ke puruSa, vacana mUlarUpa, pratyaya evaM kAla likhie1. hasahu~ 2. acchahi 3. lajjai 4. ghumauM 5. uTTha 6. khelaha 7. ullasantu 8. lajjamo 9. lukki apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 15 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. jIvau 13. jujjhahiM 16. kaMpasi 19. ujjamesu 22. ucchalitthA 26. homa 28. taDaphaDei 11. paDami 14. ThAsu 17. taDaphaDae 20. mucchesi ____23. Naccanti 26. rUvante 29. ragaccamu 12. jaggahu 15 rUsemi 18. sayeha 21. kullamo 24. vhAire 27 lukka 30. lajjau / udAharaNa puruSa hasahaM uttama puruSa vacana bahuvacana mUlarUpa hasa pratyaya huM kAla vartamAna 16 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-5 (ka) nimnalikhita vartamAnakAnika vAkyoM ko zuddha kIjie / sarvanAma ke anurUpa kriyA ke zuddha rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. hauM rUsahiM / 2. tuhaM hasauM / 3. so tthaami| 4. amhe hsh| 5. tumhe hasahi / 6. te tthaamo| 7. tA tthaai| 8. tumhaiM thkkhi| 9. te marai / 10. hauM ljjmo| 11. tuhuM paDitthA / 12. so khelanti / 13. amhaI utttthse| 14. sA ghumanti / 15. tuhuM ThAi / - udAharaNahauM rUsauM/rUsami/rUsAmi/rUsemi / (kha) nimnalikhita vartamAnakAlika vAkyoM ko zuddha kiijie| kriyA ke anurUpa puruSa vAcaka sarvanAma ke zuddha rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. hauM ljjhuN| 2. amhe ruvauM / 3. tumhe ruvami / 4. so Darahu / 5. tA pddmo| 6. tumhaI uTThai / 7. amhaI ucchalahi / 8. haDaM kNpityaa| 9. tuhu~ marante / 10. tumhe mri| 11. tumhe tthaasi| 12. hauM kullahiM / 13. tumhe vhaamu| 14. amhe hohu / 15. tuhaM mucchei / udAharaNaamhe/amhaI lajjahu~ / noTa-isa abhyAsa-5 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 1 se 17 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 17 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita vidhi evaM prAjJAvAcaka vAkyoM ko zuddha kiijie| sarvanAma ke anurUpa kriyA ke zuddha rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. hauM paDau / 2. tuI ruvmo|| 3. so thakki / 4. amhe hasahi / 5. tumhaI Darantu / 6. amhaI kNph| 7. sA ghumi / 8. tA khelmo| 9. te marahi / 10. harSa ullasa / 11. tuhuM kullemo| 12. tumhe mucchasu / 13. te bhiddu| 14. amhaiM jujjhentu / 15. tumhaiM ThAmo / udAharaNahauM paDamu/paDe / (gha) nimnalikhita vidhi evaM prAjJAvAcaka vAkyoM ko zuddha kiijiye| kriyA ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma ke zuddha rUpa ke sabhI vikalpa likhie1. haDaM lajjamo / 2. tuhu~ ruvau / 3. amhe haseha / 4. tumhe ddraamo| 5. tumhaiM lukkemo| 6. te acchau / 7. so uTThaha / 8. tA hoh| 1. amhaI Thantu / 10. tumhe hasa / 11. amhe paDasu / 12. so hoh| . 13. te homo| 14. hauM lukki| 15. hauM taDaphaDa / udAharaNaamhe/amhaI ljjmo| 18 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-6 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 3. vaha ThaharegA | 7. vaha ha~segI / 11. maiM jIkhUMgA 112. tuma saba 1. tuma nAcoge / 2. hama donoM jIveMgI / 5. tuma saba sovoge / 6. ve saba rUseMgI / 9. hama saba jAgeMge / 10. vaha nahAvegA / nAcoge / 13. ve saba ThahareMgI / 14. hama saba chipeNge| 16. tuma rUsoge / 17. maiM ha~sUMgI / 18. tuma saba hovoge / 20. hama saba nahAveMge / 21. vaha nAcegI / 22. tuma donoM ThaharUMgA | 24. vaha chipegA / 25. hama saba soyeMge | 27. ve saba hNseNge| 28. maiM hokhUMgA / 29. vaha jAgegI / 31. vaha baiThegA / 32. hama zaramAyeMge | 35. tuma khelogI / 36. tuma saba kUdoge / 37. vaha uThegI / uchaleMge 139. ve saba khuza hoMge / 40. maiM prayAsa karUMgI / 41 42. vaha ghUmegI / 43. tuma saba Daroge / 44. vaha chaTapaTAvegA / 45. ve saba roveNge| 46. maiM khuza hoU~gI / 47. ve saba bhir3eMge / 48. ve donoM kA~pege / 49. vaha maregA / 50. maiM ldduuNgii| 51. tuma baiThoge / 52. vaha 53. hama saba lar3eMge | 54. tuma saba giroge / 55. maiM khelUMgA / 59. vaha 15. vaha sovegI 1 19. ve saba jAgeMge / jIvoge / 23. maiM 26. tuma saba rUsoge / 30. tuma nahAvoge / 33. ve lar3eMge / 34. maiM girUMgA / 38. hama saba tuma thakoge / zaramAyegI / / 58. hama donoM uTheMge | kUdeMge | 57. tuma kUdoge 60. tuma saba prayAsa karoge / apabhraMza abhyAsa saurabha ] 8. udAharaNa tuma nAcoge == tuhuM Naccesa hi / gacce sasi / Naccesa se / cihihi / cci hisi / cicahise / 4. maiM chipUMgI / tuma hovoge / noTa - isa abhyAsa - 6 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 18 se 25 kA adhyayana kareM / 56. ve saba khuza hogA / [ 19 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAmoM ke sabhI vikalpa likhie 1. ""hasesahi 4. ..."jIvesauM 7. ""ucchalesahi 10. .."kaMpesami 13. ""lajjihihi 16. .."jujjhihiuM 19. ""ghumihise 22. ..."uThThihimi 25. ""hAsai 28. ..."ujjamesauM 31. ""kullesami 34. ""paDesae 37. ..."ucchalesae 40. ""hasesahi 43. ""ruvihihu~ 46. ""dhumesaha 49. .."marihima 52. ""hohinti 55. ..."ullasihima 58. .."kalahesahu 2. ""lajjesahuM 5. .."Daresahu 8. ""jujjhesamo 11. "sayesaha ____14..."khelesamu 17. ""NhAhihu 20. ."bhiDesama 23. ..."ullasesaitthA 26. ..."kalahihihuM 29. ""paDihiha 32. ..."jaggesahi 35. .."taDaphaDesami 38. "thakkihihi 41. .. gaccesahu 44. .."acchihii 47. ""taDaphaDesahi 50. ....hasihie 53. ""acchihihu 56. ""jIvihie 59. ""rUsesahiM 3. ..."khelesai 6. ""jaggesahi 9. ""thakkesae 12. ""ThAsahiM 15. ..."miDihihi 18. ..."lukkesanti 21. ""kullihie 24. "hohihi 27. ""sayesai 30. ..."rUsihinti 33. .."uThihimo 36. ""ujjamesami 39. ""mucchesahuM 42. ..."ThAhisi 45. ""mucchihiu~ 48. ....bhiDesasi 51. ""Naccesami 54. .."kapihisi 57. ""DarihiuM 60. ""hAsami udAharaNa1. tuhuM hasesahi / 2 amhe amhaI lajjesahu~ / 20 ] ! apabhraMza abhyAsa saurama Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAoM ke bhaviSyatkAla ke sabhI vikalpa likhie1. amhe (hasa) 2. so (kulla) 3. tuhuM (ujjama) 4. te (bhiDa) 5. hauM (kaMpa) 6. tumhe (jIva) 7. tumhaiM (ga) 8. sA (pacca) 9. amhaiM (ullasa) 10. tA (lajja) 11. so (taDaphaDa) 12. tuhu~ (saya) 13. tumhe (kalaha) 14. te (ucchala) 15. sA (uTTha) 16. so (ruva) 17. hauM (lukka) 18. tumhaI (ho) 19. amhe (khela) 20. tuhu~ (hA) 21. te (dhuma) 22. tA (rUsa) 23. so (mara) 24. amhaiM (jagga) 25. sA (Dara) 26. tuhuM (thakka) 27. te (accha) 28. tumhe (paDa) 29. hauM (jujjha) 30. tuhaM (muccha) udAharaNaamhe hasesahuM/hasesamo/hasesamu/hasesama/hasihihuM/hasi himo/hasihimu/hasi hima / (gha) nimnalikhita kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM kAla likhie1. ghumesauM 2. lajjesai 3. ullasesahi 4. hasesahuM 5. acchesahi 6. uTThesahu 7. lukkesasi 8. khelesami 9. jIvesae 10. paDesami 11. jaggesaha 12. jujjhesanti apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 21 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. ThAsahi 16. taDaphaDaeis 19. mucchihihu 22. Naccihinti 25. ruvihimo 28. kala hihisi udAharaNa ghumesauM 22 ] 14. rUsesamo 17. sayesaitthA 20. kulli hiuM 23. hAsaha 26. lukki hithA 29. bhiDihihaM puruSa uttamapuruSa vacana ekavacana 15 kaMpihihi 18. ujjamesamu 21. ucchalihihaM 24. hosa mi 27. Darihima 30. ThAhira mUlarUpa ghuma pratyaya kAla bhaviSya. sauM [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa 7 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kiijie| puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. maiM ha~sU / 2. maiM kUdatA hai| 3. maiM prayAsa kruuNgaa| 4. tuma donoM baittho| 5. tuma saba kA~pate ho| 6. tuma saba jIvoge / 7. vaha tthhre| 8. vaha nAcatI hai| 9. vaha khuza hovegaa| 10. hama saba soyeN| 11. hama saba zaramAte haiM / 12. hama saba chipeNge| 13. tuma uchlo| 14. tuma chaTapaTAte ho / 15. tuma kalaha karate ho| 16. ve saba utthe| 17. ve saba rotI haiM / 18. ve saba hoveNge| 19. maiM kheluuN| 20. maiM nahAtA huuN| 21. maiM ghuumuuNgii| 22. tuma saba jaago| 23. tuma saba rUsate ho| 24. tuma saba mroge| 25. vaha jAge / 26. vaha DaratI hai| 27. vaha thakegA / 28. hama saba baitthe| 29. hama saba girate haiN| 30. hama saba mUcchita hote haiN| 31. maiM hsNgii| 32. maiM kuuduuN| 33. tuma saba baiThoge / 34. ve saba kApate haiN| 35. vaha jIve / 36. tuma Thaharo / 37. ve saba naaceN| 38. tuma saba khuza hovo| 39. hama saba soyeNge| 40. ve saba shrmaayeNge| 41. maiM chipuuN| 42. vaha tar3aphar3AtA hai| 43. ve donoM kalaha karate haiN| 44. tuma uttho| 45. vaha rotI hai / 46. hama saba hoveNge| 47. tuma saba khelo| 48. ve saba nahAveM / 49. maiM ghuumuuN| 50. tuma jAgate ho| 51. vaha rUsatI hai| 52. ve donoM marate haiN| 53. maiM ddruuNgii| 54. tuma saba thakate ho| 55. maiM bluuNgaa| 56. ve saba girate haiN| 57. vaha mUcchita hotI hai| 58. tuma prayAsa karo / 59. vaha nAcegA / 60. hama donoM prayAsa kreNge| udAharaNamaiM haMsU=hauM hasamu/hasemu / noTa-yaha abhyAsa-7 hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 1 se 25 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurama 1 [ 23 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAmoM ke sabhI vikalpa likhie 1. ""hosahiM 4. ""ullasesai 7..."ruvahiM 10. ..."Naccai 13. ""uTThantu 16. ""ThAu 19. ""ullaseha 22. ""jIveu 25. ""kullemu 28. . thakkesae 31. ""paDesama 34. ""hAmi 37. ""jaggaha 40. ""Naccihii 43. ....paDante 46. ""Darihimi 49. .."ghumamu 52. ""hohihuM 55. ""uTTha 58. ""lukkemu 2. .."kalahahi 5. ""jIvesahu 8. .."taDaphaDasi 11. ""kaMpahu 14. ""ucchali 17. .."acchai 20. "Naccentu 23. ""kaMpanti 26. ""hasesami 29. .."maresaitthA 32. ""Dareda 35. .."acchAmo 38. .."khelamu 41. ""mucchae 44. "acchihauM 47. .."marire 50. .."Nhantu 53. ..."ruvei 56. ... kalahante 59. 'lajjesanti 3. "lukkesahuM 6. ""ujjamesauM 9. ." lajjahuM 12. ""kullauM 15. ..."sayamo 18. ""hasamu 21. .."ThAu 24. ...acchesaha 27. ""mucchamo 30. ""ghumihiuM 33. .."rUsitthA 36. ..."jaggeu 39. ..."ujjamihihaM 42. .."ujjame .."thakkitthA ""rUsae 51. ""khelaha 54. "ujjamu 57. ..."taDaphaDae 60. .."sayihima udAharaNa1. te/tA hosahi / 2. tuhuM kalahahi / 24 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM do huI kriyAoM ke nirdezAnusAra vartamAna (va.), vidhi evaM prAjJA (vi.) tathA bhaviSyatkAla (bha.) ke rUpa sabhI vikalpoM meM likhie 1. amhe (hasa) (va.) 3. hau~ (jujjha) (vi.) 5. te (accha) (vi.) 7. sA (ura) (va.) 9. so (mara) (bha.) 11. te (ghuma) (vi.) 13. amhe (khela) (va.) 15. hauM (lukka) (bha.) 17. sA (uTTha) (vi.) 19. tumhe (kalaha) (va.) 21. so (taDaphaDa) (bha.) 23. amhaiM (ullasa) (vi.) 25. tumhaiM (ThA) (va.) 27. hau~ (kaMpa) (bha.) 29. tuhuM (ujjaya) (vi.) 2. tuhUM (muccha) (bha.) 4. tumhe (paDa) (va.) 6. tuhaM (thakka) (bha.) 8. amhaI (jagga) (vi.) 10. tA (rUsa) (va.) 12. tuhu~ (hA) (bha.) 14. tumhaiM (ho) (vi.) 16. so (ruva) (va.) 18. te (ucchala) (bha.) 20. tuhuM (saya) (vi.) 22. tA (lajja) (va.) 24. sA (ragacca) (bha.) 26. tumhe (jIva) (vi.) 28. te (bhiDa) (va.) 30. so (kulla) (bha.) udAharaNaamhe hshuNhsmu/hsm/hsmo| (gha) nimnalikhita kriyAnoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM kAla likhie1. kullamo 2. mucchesi 3. ujjamesahi 4. sayeha 5. taDaphaDae 6. kaMpesahu apabhraMza amyAsa saurama ] [ 25 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. rUsemi 10. jaggahu 13. lukki 16. khelaha 19. lajjai 8. ThAsu 11. paDami 14. lajjamo 17. ucha 20. acchahi 23. Naccanti 26. ruvante 29. NaccihihiM 9. jujjhasahuM 12. jIvesai 15. ullasesahi 18. ghumesa 21. hasesanti 24. hAhihu 27. lukkesamo 30. lajjase 22. lajjau 25. homa 28. taDaphaDei udAharaNa-- puruSa vacana kullamo uttamapuruSa bahuvacana mUlarUpa kulla pratyaya kAla mo vartamAna, vidhi 26 } [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-8 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAma, sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. vaha rokara sotA hai| 2. tuma uchalakara kUdo / 3. maiM khelakara khuza houuNgii| 4. ve kalaha karake chipate haiN| 5. vaha nAcakara thakatI hai| 6 hama Darakara rote haiN| 7.ve saba kAMpakara marate haiN| 8. tuma girakara uThate ho| 9. maiM haMsakara jItI huuN| 10. vaha chaTapaTAkara maratI hai| 11. ve donoM kUdakara maratI haiM / 12. tuma donoM bhir3akara rote ho / 13.vaha zaramAkara nAcatI hai / 16. tuma ghUmakara sovo / 15. hama saba thakakara soyeN| 16. ve prayAsa karake uchleNge| 17. maiM sokara uluuNgii| 18. vaha lar3akara giratA hai / 19. tuma saba khuza hokara khelo| 20. vaha rokara mUcchita hotI hai| 21. ve donoM baiThakara uttheNge| 22. maiM khuza hokara ghuumNgii| 23. vaha mUcchita hokara maratI hai| 24. tuma Thaharakara baittho| 25. ve saba jIkara khuza hotI haiM / 26. vaha nahAkara sove / 27. tuma khuza hokara khelo| 28. vaha chipakara rotI hai| 29. tuma ha~sakara jiivo| 30. vaha prayAsakara nAcatA hai| udAharaNavaha rokara sotA hai =so ruvi/ruviu/ruvivi/ruvavi/ruvevi/ruveviNa ruveppi/ ruveppiNu sayai/sayei/sayae / (kha) nimnalikhita saMbaMdhaka bhUtakRdantoM kA prayoga karate hue apabhraMza meM vAkya banAie / icchAnusAra puruSavAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue usake anurUpa koSThakoM meM dI huI kriyAoM ke nirdezAnusAra kAloM meM sabhI vikalpa likhie1. haseppiNu (jIva) vartamAna 2. uTheppi (khela) vidhi evaM prAjJA 3. jujjhi (mara) bhaviSyatkAla 4. ucchaliu (kulla) vidhi evaM prAjJA noTa-isa abhyAsa-8 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 27 kA adhyayana kareM / apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 27 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. lukke vi (ruva) vartamAnakAla 7. ghumeviNu (saya) vidhi evaM prAjJA 9. Darivi (ruva) vartamAnakAla 28 11. sayavi ( uTTha) bhaviSyatkAla 13. ruviu ( muccha) vartamAnakAla 15 kheli ( ullasa) vartamAnakAla 17. taDaphaDavi (mara) bhaviSyatkAla 19. jIvevi ( ullasa) vartamAnakAla 21. bhiDeviNu ( rUva ) bhaviSyatkAla 23. kullevi (mara) vartamAnakAla 25. Nacci (ullasa) bhaviSyatkAla 27. ullasepi ( ujjama ) vi. evaM prA. 29. lajji (hama) vartamAnakAla udAharaNasAhaseppaNu jIvai / jIvei / jIvae / ( ga - 1 ) nimnalikhita sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAoM meM se kisI eka kriyA meM sambandhaka bhUtakRdanta ( pUrvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie - ] 1. so (Dara, ruva) 3. te ( taDaphaDa, mara ) 5. amhe ( jIva, ullasa ) 7. tuhuM (paDa, uTTha) 9. sA (lajja, gacca) 6. ujjamevi (ucchala ) bhaviSyatkAla 8. kalahepi ( lukka ) vartamAnakAla 10. ullasi (khela) vidhi evaM AjJA 12. hAeppi ( saya ) vidhi evaM prAjJA 14. ThAiu ( accha) vidhi evaM AjJA 16. paDavi (ruva) vartamAnakAla 18. kkivi ( saya ) vidhi evaM AjJA 20. lajjavi (ullasa) vartamAnakAla 22. jaggavi ( u ) vidhi evaM prAjJA 24. mucchi ( paDa) vartamAnakAla 26. rUsivi ( saya) vartamAnakAla 28. kaMpeppiNu (paDa ) vartamAnakAla 30. Daravi ( jagga) vartamAnakAla 2. hauM (hasa, jIva ) 4. so (jujjha, paDa) 6. tumhe (bhiDa, ruva) 8. sA ( muccha, mara ) 10. so ( Nacca, thakka ) [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNaso Dari/Dariu/Darivi/Daravi/Darevi/DareviNu/Dareppi/DareppiNu ruvai/ruve i/ruvae / (ga-2) nimnalikhita sarvanAmoM ke anurUpa nidiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / sabhI vikalpa likhiye1. tuhuM (ucchala, kulla) 2. tumhe (ullasa, khela) 3. hauM (ThA, accha) 4. so (hA, saya) 5. tuhaM (ghuma, saya) 6. te (ujjama, kulla) 7. havaM (khela, saya) 8. tA (ullasa, jIva) 9. tumhe (khela, accha) 10. so (ujjama, khela) udAharaNa ucchali /ucchaliu/ucchalivi/ tuhaM ucchala vi/ucchalevi/ucchale viNu/ ucchaleppi/ucchaleppiNu kulli /kulle/kullu/kulla kullahi/kullehi/kullasu kullesu / (ga-3) nimnalikhita sarvanAmoM ke anurUpa nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (parvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie1. hau (khela, ullasa) 2. te (ujjama, ucchala) 3. tA (lajja, Nacca) 4. so (muccha, mara) 5. amhaiM (accha, uTTha) 6. tumhe (dhuma, ullasa) 7. hau~ (saya, uTTha) 8. sA (hasa, gacca) apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 29 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. te (ujjama, khela) 10. tuhaM (ucchala, kulla) udAharaNahau~ kheli/kheliu khelivi/khelavi/khelevi kheleviNu/kheleppi/khelepiNu ullasesau~/ullasesami/ ullasihiuM/ullasi himi / (gha) nimnalikhita sambandhaka bhUtakRdantoM (pUrvakAlika kriyAoM) ke mUlarUpa evaM unake pratyaya likhie1. lajjiu 2. ghumi 3. accheviNu 4. Darivi 5. kalahevi 6. thakke ppiNu 7. uTheppi 8. khelavi 9. hasi 10. jaggidi 11. kulliu 12. ucchalevi 13. sayeviNu 14. jIveppiNu 15. kapevi 16. ThAiu 17. taDaphaDi 18. ruvivi 19. paDavi 20 bhiDeppi 21. ujjameripaNu 22. ullasevi 23. ullaseviNu 24. Nacciu 25. rUsavi 26. lukkeppi 27. jIveppi 28. vhAevi 29. hoeviNu 30. mariu udAharaNa pratyaya lAja malApa mUla rUpa lajja pratyaya lajjiu iu 30 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-9 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjiye / puruSavAcaka sarvanAma, hetvarthaka kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhiye 1. ve saba khuza hone ke lie jIte haiN| 2. tuma jAgane ke lie prayAsa kro| 3. hama saba sone ke lie thkeNge| 4. vaha nAcane ke lie uThatI hai| 5. vaha marane ke lie kUdatA hai| 6. tuma uchalane ke lie prayAsa kro| 7 ve donoM thakane ke lie ghUmate haiN| 8. vaha marane ke liye chaTapaTAtA hai| 9. tuma donoM nAcane ke lie uttho| 10. vaha lar3ane ke lie mir3atI hai| 11. ve saba sone ke lie utthe| 12. ve saba jAgane ke lie prayAsa karate haiN| 13. vaha rone ke lie chipatA hai| 14. tuma khelane ke lie prayAsa kro| 15. hama saba khuza hone ke lie ghUmeMge / 16 vaha kalaha karane ke lie bhir3atA hai / 17. tuma thakane ke lie ghuumo| 18. ve saba ghUmane ke lie khuza hoveMge / 19. tuma saba khuza hone ke lie jiio| 20. tuma kUdane ke lie uttho| 21. vaha khelane ke lie rUsatI hai| 22. tuma haMsane ke lie naacii| 23. vaha snAna karane ke lie tthhregaa| 24. ve saba nAcane ke lie prayAsa kreNgii| 25. tuma saba baiThane ke lie tthhro| 26. hama saba jIne ke lie khuza hoveMge / 27. ve lar3ane ke lie chipate haiN| 28. ve donoM khelane ke lie khuza hoveNgii| 29. vaha kUdane ke lie Thahare / 30. ve sone ke lie rote haiM / udAharaNave saba khuza hone ke lie jIte haiM =te ullasevaM/ullasaNa/ullasaNahaM/ullasahiM/ ullasevi/ullaseviNu/ullaseppi/ullaseppiNu jIvahiM/jIvanti/ jIvante/jIvire / noTa - isa abhyAsa-9 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 28 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 31 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimnalikhita hetvarthaka kRdantoM kA prayoga karate hue apabhraMza meM vAkya banAiye / icchAnusAra puruSavAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue usake anurUpa koSThakoM meM dI huI kriyAnoM ke nirdezAnusAra kAloM meM sabhI vikalpa likhiye - 1. khelaNa (rUsa) vartamAnakAla 3. thakke (ghuma) bhaviSyatkAla 5. jaggagaha (ujjama) vidhi evaM prAjJA 7. ucchalevi (ujjama) vidhi evaM prAjJA 9. jujtraM (bhiDa ) vartamAnakAla 11. ghumeviNu (ullasa) bhaviSyatkAla 13. NaccaNahaM (uTTha) vidhi evaM AjJA 15. kullaraNa (ThA) vidhi evaM AjJA 17. ruvevi ( lukka ) vartamAnakAla 19. gaccevaM (lajja) bhaviSyatkAla 21. hAevaM (ccha) vidhi evaM prAjJA 23. lukkeppi (ujjama) bhaviSyatkAla 25. jIvepaNu (ujjama) bhaviSyatkAla 27. thakke triNu (cca) bhaviSyatkAla 29. thakke viNu (cca) vartamAnakAla udAharaNa- so khela rUsai / rUsei / rUsae / ( ga - 1 ) nimnalikhita kriyAoM meM se 32 1 kisI eka meM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / kRdanta evaM kriyA ke sabhI vikalpa likhiye - 1. amhe (ullasa, jIva ) 2. te ( kalaha, bhiDa ) 2. kalaha rahi (accha) vartamAnakAla 4. ullasevi (jIva ) vartamAnakAla 6. maraNa hi (kulla ) vartamAnakAla 8. ullasepi (ghuma) bhaviSyatkAla 10. sappiNu ( uTTha) vidhi evaM AjJA 12. paDaNa (kulla) vartamAnakAla 14. sayevaM ( ruva) vartamAnakAla 16. jIvepi ( ullasa) bhaviSyatkAla 18. sayeviNu (ThA) vidhi evaM AjJA 20. uTThara haM (ujjama) vartamAnakAla 22. ullasaha (khela) vidhi evaM prajJA 24. ThAraNa (praccha) vidhi evaM AjJA 26. jujjhevi (uTTha) vartamAnakAla 28. suppi ( thakka) vidhi evaM AjJA 30. kulleviNu ( uTTha) bhaviSyatkAla [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tA (thakka, ghuma) 5. sA (gacca, uTTha) 7. tA (khela, rUsa) 9. sA (uTTha, ujjama) 4. hauM (jagga, ujjama) 6. so (mara, kulla) 8. tuhuM (saya, ruva) 10. tumhaI (paDa, kulla) udAharaNaamhe ullasevaM/ullasaNa/ullasaNa/ullasaNahiM/ullasevi/ullaseviNu/ullaseppi/ ullaseppiNu jIvahuM/jIvamu/jIvama/jIvamo / (ga-2) nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM hetvarthaka kRdanta kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / kRdanta va kriyA ke sabhI vikalpa likhie1. te (ghuma, ullasa) 2. tuhu~ (NhA, ThA) 3. amhe (jIva, ullasa) 4. tA (thakka, ghuma) 5. tumhaiM (lukka, ujjama) 6. sA (thakka, Nacca) 7. so (kulla, uTTha) 8. tA (Nacca, lajja) 9. tA (ullasa, ghuma) 10. harDa (khela, ThA) udAharaNate ullasevaM ullasaNa/ullasaNahaM/ullasahiMullasevi/ullaseviNu/ullaseppi/ ullaseppiNu ghumantu/ghumentu / (ga-3) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / kRdanta evaM kriyA ke sabhI vikalpa likhiye1. te (jagga, ujjama) 2. tumhaiM (saya, uTTha) 3. tuhu~ (kulla, ThA) 4. so (NhA, accha) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 33 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. sA (Nacca, uTTha) 7. tumhe (hasa, gacca) 9. tuhaM (saya, thakka) 6. tA (ullasa jIva) 8 amhaI (accha, ThA) 10. hauM (ucchala, ujjama) - udAharaNate jaggevaM/jaggaNa/jaggaNahaM/jaggaNahiM/jaggevi/jaggeviNu/jaggeppi/jaggeppiNu ujjmeshi| ujjamesanti/ujjamihihiM/ujjamihinti / (gha) nimnalikhita hetvarthaka kRdantoM kI mUlakriyA evaM unake pratyaya likhie1. hasaNahaM 2. lajjevi 3. ghumaNa 4. ruvevaM 5. taDaphaDaNa 6. kalahaNahiM 7. uTheppi 3. accheppiNu 9. paDevaM 10. mucchaNa 11 bhiDaNahaM 12. jujjhaNahi 13. ucchaleppi 14. sayeviNu 15. kullevi 16. ujjameppiNa 17. khele 18. raNacaNa 19 ullasahiM 20. mareppi 21. jIvevaM 22. kaMpaNa 23. lukkevi 24. ThANa 25. rUsaNahaM 26. jaggaNahiM 27. vhAevaM 28. jIveviNu 29. hoNa 30. sayevaM - udAharaNa mUlakriyA hasa pratyaya aNaha hasaNahaM [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-10 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAma, sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA), hetvarthaka kRdanta eva kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. tuma khuza hokara jiino| 2. vaha nAcane ke lie uThatI hai / 3. ve saba uchalane ke lie prayAsa kreNge| 4. tuma ghUmakara thakate ho| 5. vaha marane ke lie kUdatA hai| 6. tuma saba haMsakara khelo| 7. hama saba jAgakara uThate haiN| 8. maiM khelakara prasanna hotI huuN| 9. vaha nAcane ke lie shrmaaegii| 10. tuma saba Thaharakara snAna kro| / / maiM ghUmane ke lie uluuNgii| 12. vaha kAMpakara mUcchita hotA hai| 13 ve donoM lar3a kara mreNge| 14 tuma donoM baiThane ke lie tthhro| 15. ve donoM lar3akara tar3aphar3Ate haiN| 16. maiM ha~sakara jiituuNgii| 17. vaha zaramAkara naacegii| 18. tuma rUsakara sote ho| 19. ve jAgane ke lie prayAsa kreN| 20. ve saba ghUmane ke lie prasanna hoveNgii| 21 . tuma uThane ke lie tthhro| 22. vaha rokara sovegii| 23. hama saba prasanna hone ke lie ghUmeMge / 24. ve saba lar3ane ke lie chipate haiN| 25. tuma snAna karake sovo| 26. tuma nAcakara thakate ho| 27. ve saba baiThakara kheleN| 28. tuma uThane ke lie jAgo / 29. maiM sone ke lie uThatI haiN| 30. vaha khuza hokara ghuumegii| udAharaNatuma khuza hokara jIyo taha ullasi/ullasiu/ullasivi/ullasavi/ullasevi/ ullaseviNu/ullaseppi/ullaseppiNu jIva/jIvi/jIve/ jIvu/jIvahi/jIvehi/jIvasu/jIvesu / (kha) nimnalikhita kRdantoM kA prayoga karate hue vAkya bnaaie| icchAnusAra puruSa vAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue nirdezAnusAra kAloM meM kriyA ke sabhI vikalpa likhie1. ullasi (jIva) vidhi evaM AjJA 2. NaccaNahaM (lajja) bhaviSyatkAla 3. kaMpivi (muccha) vartamAna kAla 4. hasavi (khela) vidhi evaM AjJA noTa-isa abhyAsa-10 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 27 28 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 35 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. ghumahiM (ullasa) bhaviSyatkAla 7. hasaNa ( uTTha) vartamAnakAla 9. ullasevaM (ghuma) bhaviSyatkAla 11. savi ( uTTha) vartamAnakAla 13. uTThe viNu (jagga) vidhi evaM AjJA 15. ThAavi (pahA ) vidhi evaM AjJA 17. jaggeviNu ( uTTha) vartamAnakAla 19. jjivi (cca) vartamAnakAla 21. ujjamaNa ( uTTha) vidhi evaM AjJA 23 jIvaNa ( ujjama ) bhaviSyatkAla 25. lukkavi (ccha) vidhi evaM zrAjJA 27. thakkepi (ghuma) bhaviSyatkAla 29. taDaphaDepiNu (mara) bhaviSyatkAla 36 udAharaNa tu ullasi jIvi / jIvu / jIve / jIva / jIva hi / jIvehi / jIvasu / jIvesu / ( ga - 1 ) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka kriyA meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsaro kriyA meM sarvanAma ke anurUpa vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / sabhI vikalpoM kA prayoga kIjie 1. so ( lajja, Nacca) 3. hauM ( khela, ullasa ) 5. te (mara, kulla) 7. tumhe ( ullasa, ghuma ) 9. so ( kalaha, ruva) ] 6. hAi ( saya ) vidhi evaM prAjJA 8 kheli ( ullasa) vartamAnakAla 10. acche ppi (khela) vidhi evaM AjJA 12. ruvepiNu ( saya) bhaviSyatkAla 14. marevaM ( kulla) vartamAnakAla 16. ucchalaNahi (ujjama) bhaviSyatkAla 18. uTThA (ThA) vidhi evaM AjJA 20. jujjheviNu (mara) bhaviSyatkAla 22. ghumi (ThA ) bhaviSyatkAla 24. kalahivi (ruva) vartamAnakAla 26. khelaNahaM (rUsa) vartamAnakAla 28. paDiu ( ruva) vartamAnakAla 30. ullasevi ( Nacca) vidhi evaM AjJA udAharaNa so lajji / lajjiu / lajjavi / lajjivi / lajje vi/lajjeviNu/lajjepi / lajje piNu gaccai / gaccei / Naccae | 2. sA ( jujjha, mara) 4. tuhuM (saya, uTTha) 6. amhe ( khela, accha) 8. tA (kaMpa, mara ) 10. tuhuM (paDa, ruva) [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-2) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAma ke anurUpa vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| sabhI vikalpa likhie1. so (khela, ujjama) 2. tuhu~ (ThA, accha) 3. hauM (khela, saya) 4. tA (ullasa, jIva) 5. te (kulla, ujjama) 6. te (jagga, ujjama) 7. tumhaiM (hA, saya) 8. tuhaM (uTTha, jagga) 9. sA (accha, khela) 10. tumhe (hasa, khela) udAharaNaso ujjami/ujjamiu/ujjamavi/ujjamivi/ujjamevi/ujjameviNu/ujjamepyi/ ujjameppiNa khlu/kheleu| (ga-3) nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAma ke anurUpa bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| sabhI vikalpoM kA prayoga kIjie1. te (ucchala, ujjama) 2. hauM (khela, ullasa) 3. amhe (ullasa, ghuma) 4. sA (Nacca, lajja) 5. tuhuM (ucchala, kulla) 6. tA (saya, uTTha) 7. tumhaiM (hA, saya) 8 hauM (hasa, jIva) 9. so (muccha, mara) 10. sA (ullasa, Nacca) udAharaNa - te ucchali/ucchaliu/ucchalavi/ucchalivi/ucchalevi/ucchale viNa/ucchale ppi/ ucchaleppiNu ujjamesahi/ujjamesanti/ujjamihihiM/ujjamihinti / - apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 37 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita kRdantoM kI mUlakriyA, pratyaya evaM kRdanta kA nAma likhie1. hasi 2 ghumevaM 3. mucchiu 4. sayevi 5. ThAvi 6. taDaphaDaNa 7. jujjhivi 8 gaccaNahaM 9. uTheviNu 10. kullAhiM 11. rUsavi 12. paDeppi 13. khelavi 14. lukkiu 15. marevaM 16. acchi 17. kaMpaNa 18. thakkivi 19. jaggepi 20. vhAyaNa 21 kalahavi 22. ullasaNaha 23. Darivi 24 jIvevi 25. ujjamaNahiM 26. hoeppiNu 27. ruvaNa 28. ucchali 29. miDaNa 30. lajjeviNu udAharaNa hasi mUlakriyA hasa pratyaya i kRdanta sambandhaka bhUta kRdanta - 38 ] [ apabhraMza abhyAma saurabha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-11 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. kuttA bhoMkatA hai| 2. UMTa nAcatA hai| putra prasanna hove| 4. manuSya bUr3hA hotA hai| 5. samudra suukhegaa| 6. mAmA utthe| 7. agni jlegii| 8. rAkSasa mre| 9 vastra sUkhatA hai| 10. saMsAra naSTa hogaa| 11. zAstra zobhe / 12. garva galatA hai| 13. sasura baitthe| 14 mitra khuza hovegaa| 15. sUrya ugatA hai| 16. ratna zobhatA hai| 17. du:kha gale / 18. siMha baiThatA hai / 19. makAna giregaa| 20 vrata TUTatA hai / 21. samudra phaile / 22. dAdA thkegaa| 23. potA ghuume| 24. garva naSTa ho| 25. rAma prasanna hotA hai| 26. bAlaka rUsegA / 27. apayaza phailatA hai / 28. pustaka giratI hai| 29. pitA uThatA hai / 30. devara ghUme / 31. paramezvara prasanna hove / 32. kuprA sUkhegA / 33. nareza jIve / 34. rAjA haMsatA hai| 35. hanumAna kUdatA hai| 36. mRtyu hotI hai / 37. havA phailatI hai / 38. pAnI jhregaa| 39. bApa jIve / 40. pAnI jharakara lur3hakatA hai / 41 manuSya paidA hokara maratA hai / 42. dAdA jIne ke lie prasanna hove : 43. bAlaka sone ke lie rotA hai| 44. sUrya ugakara shobhegaa| 45. mAmA prasanna hokara baitthe| 46. sarpa ur3akara giregaa| 47. potA nAcane ke lie utthe| 48. putra kalaha karake shrmaayegaa| 49. UMTa thakane ke lie nAcegA / 50. devara ghUmane ke lie uThe / 51. ratna girakara TUTatA hai| 52. pitA jagakara DolatA hai| 5 3. ghara girakara naSTa hogaa| 54. pustaka jalakara naSTa hotI hai| 55. kuttA bhoMkakara baiThatA hai / 56. vrata TUTakara galatA hai| 57. rAkSasa marane ke lie kuudegaa| 58. pAnI phailakara sUkhegA / udAharaNakuttA bhoMkatA hai=kukkura kukkurA/kukkuru/kukkuro bukkai/bukke i/bukkae / noTa -isa abhyAsa-11 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 29 30 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 39 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / akArAnta pulliga saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdezita kAloM meM vAkya banAie / sabhI vikalpa likhie1. nariMda (hasa) vartamAnakAla 2. putta (harisa) vidhi evaM prAjJA 3. sAyara (sukka) bhaviSyatkAla 4. gavva (gala) vartamAnakAla 5. sasura (baisa) vidhi evaM prAjJA 6. mitta (ullasa) bhaviSyatkAla 7. dujjasa (pasara) vartamAnakAla 8. diara (ghuma) vidhi evaM prAjJA 9. bAlana (kaMda) bhaviSyatkAla 10. raNara (jara) vartamAnakAla 11. mAula (u) vidhi evaM prAjJA 12. ghara (paDa) bhaviSyatkAla 13. paDa (sukka) vartamAnakAla 14. piprAmaha (bala) vartamAnakAla 15. divAyara (uga) bhaviSyatkAla 16. vaya (tuTTa) vartamAnakAla 17. paramesara (harisa) vidhi evaM AjJA 18. karaha (palA) bhaviSyatkAla 19. kukkura (bukka) vartamAnakAla 20. gaMtha (jala) vartamAnakAla 21. jagera (saya) bhaviSyatkAla 22. potta (khela) bhaviSyatkAla 23. rahuNandaNa (harisa) vartamAnakAla 24. Agama (soha) vidhi evaM prAjJA 25. sappa (uDDa) vartamAnakAla 26. bhava (khaya) vartamAnakAla 27. kUva (sukka) bhaviSyatkAla 28. rayaNa (upajja) vartamAnakAla 29. rAya (ujjama) vidhi evaM prAjJA 30. haNuvanta (kulla) vartamAnakAla 31. huavaha (jala) bhaviSyatkAla 32. mArupa (Dula) vartamAnakAla 33. kiyaMta (ho) bhaviSyatkAla 34. sIha (ba isa) vartamAnakAla 35. duha (nassa) vidhi evaM prAjJA 36. bappa (jIva) vartamAnakAla 37. salila (Nijjhara) bhaviSyatkAla 38. rakkhasa (mara) bhaviSyatkAla 39. salila (luDha) vartamAnakAla udAharaNanariMda/nariMdA/nariMdu/nariMdo hasai/hase i/hasae / 40 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| sajJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. kukkura (bukka, baisa) 2. piyAmaha (ghuma, uTTa) 3. rayaNa (paDa, tuTTa) 4. jaNera (jagga, kulla) 5. pota (thakka, ghuma) 6. ghara (jala, paDa) 7. vaya (gala, nassa) 8. rahuNandaraNa (harisa, baisa) 9. paDa (jala, khaya) 10. divAyara (soha, uga) udAharaNa - kukkura kukkurA) butika/bukki u/bukkivi/bukkavi baisa i/baisei/ kukkuru/kukkuro bukke vi bukke viNu/bukke ripa/bukke ppiNu baisae / (ga-2) noce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. Nara (jIva, harisa) 2. karaha (thakka, gacca) 3. digrara (ghuma, u8) 4. jaNera (harisa, accha) 5. rayaNa (soha, upajja) 6. salila (sukka, Nijjhara) 7. mAula (kulla, ujjama) 8. nariMda (harisa, baisa) 9. bAlana (Nacca uTTha) 10. pota (khela, ujjama) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 41 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNagara/garA/ harisi/harisiuharisavi/harisivi Naru/Naro harisevi/hariseviNu/hariseppi/hariseppiNu jIvau/jIveu / - (ga-3) nIce prakArAnta pulliga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie1. putta (kalaha, lajja) 2. rakkhasa (kulla, mara) 3. sappa (uDDa, paDa) 4. salila (pasara, sukka) 5. divAyara (soha, ugga) 6. paDa (jala, nassa) 7. mAruna (pasara, uDDa) 8. dukkha (upajja, khaya) 9. bAlama (ruva, saya) udAharaNaputta/puttA/ kalahi/kalahiukalahavi/kalahivi lajjesa i/ljjese| puttu/putto kalahevi/kalaheviNu/kalaheppi/kalaheppiNu lajjihii/lajjihie / (gha) nIce prakArAnta saMjJAe~ vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. nariMdu 2. karaho 3. haNuvantA 4. potta 5. kukkuru 6. gavvA 7. mitto 8. bAlama 9. pigrAmaho 10. NarA 11. sappu 12. bhava 13. sAyaro 14. hupravahu 15. paDa 42 } [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. sIhA 19. prAgamu 22. rakkhasu 25. gAmu 28. gharo 17. rayaNu 20. mAruna 23. dukkhA 26. rAyA 29. vayu 18. dipraro 21. kiyaMtA 24. bappo 27. dujjasu 30. mAula udAharaNa--- puruSa nariMdu anyapuruSa vacana ekavacana mulasaMjJA nariMda liMga pulliga pratyaya u noTa-abhyAsa-10 taka vAkya-racanA sarvanAma zabdoM ke AdhAra para kI gaI hai| sarva nAma zabdoM ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' kA nirdezAnusAra upayoga kareM sarvanAma zabda 1. utama puruSa tInoM liMgoM ke lie dekheM pATha-83, pRSTha saMkhyA 184, amha (maiM) sarvanAma zabda / madhyama puruSa tInoM liMgoM ke lie dekheM pATha-83, pR. saM. 184, tumha (tuma) sarvanAma zabda / anya puruSa pulliga ke lie dekheM pATha-83, pR. saM. 172, ta (vaha) sarvanAma zabda / anya puruSa napuMsakaliMga ke lie dekheM pATha-83, pR.saM. 172, ta (vaha) sarvanAma zabda / anya puruSa strIliMga ke lie dekheM pATha-83, pR. saM. 173, tA (vaha) sarva nAma zabda / abhyAsa-11 se vAkya-racanA saMjJA zabdoM ke AdhAra para kI gaI hai| isake lie 'apabhraMza racanA saurabha' kA nirdezAnusAra upayoga kIjie / sabhI saMjJA zabdoM kA puruSa, liga va akArAnta Adi ke anusAra vargIkaraNa isa prakAra haisaMjJA zabda - sabhI taraha ke saMjJA zabda 'anya puruSa' ke antargata Ate haiM / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 43 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. 7. 44 8. 9. pATha 29 meM die gae sabhI saMjJA zabda akArAnta pulliMga haiN| ina sabhI ke rUpa pATha -- 83, pRSTha saMkhyA 164 meM die gaye akArAnta pulliMga zabda 'deva' ke anusAra caleMge / 6 pATha 58 (1) meM die gae sabhI saMjJA zabda ikArAnta napuMsakaliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 167 para die gae ikArAnta napuMsakaliMga zabda 'vAri' ke anusAra caleMge / ] pATha 33 meM die gae sabhI saMjJA zabda prakArAnta napuMsakaliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 166 meM die gae akArAnta napuMsakaliMga zabda 'kamala' ke anusAra caleMge / pATha 37 meM die gae sabhI saMjJA zabda AkArAnta strIliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha:- 83, pRSTha saMkhyA 168 para die gae AkArAnta strIliMga zabda 'kahA' ke anusAra caleMge / pATha 54 (1) meM die gae sabhI saMjJA zabda ikArAnta pulliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 164 para die gae ikArAnta pulliMga zabda 'hari' ke anusAra caleMge / pATha 54 (2) meM die gae sabhI saMjJA zabda ukArAnta pulliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha- 83, pRSTha saMkhyA 165 para die gae ukArAnta pulliMga zabda 'sAhu' ke anusAra caleMge / pATha 58 (2) meM die gae sabhI saMjJA zabda ukArAnta napuMsakaliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 167 para die gae ukArAnta napuMsakaliMga zabda 'mahu' ke anusAra caleMge / pATha 58 (3) meM die gae sabhI saMjJA zabda ikArAnta strIliMga haiM / ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 168 para die gae ikArAnta strIliMga zabda 'mai' ke anusAra caleMge / pATha 58 ( 4 ) meM die gae sabhI saMjJA zabda IkArAnta strIliMga haiN| ina sabhI ke rUpa pATha - 83, pRSTha saMkhyA 169 para diye gaye IkArAnta strIliMga zabda 'lacchI' ke anusAra caleMge / [ apabhraMza grabhyAsa saurabha Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. pATha 58 (5) meM die gae sabhI saMjJA zabda ukArAnta va UkArAnta strIliMga zabda haiM / ina sabhI ke rUpa pATha-83, pRSTha saMkhyA 169 para die gae ukArAnta strIliMga zabda 'dheNu' tathA pRSTha saMkhyA 170 para die gae. UkArAnta strIliMga zabda 'bahU' ke anusAra clege| 11. pATha 58(6) meM die gae sabhI saMjJA zabda IkArAnta va UkArAnta pulliga zabda haiM / IkArAnta pulliga saMjJA zabdoM ke rUpa pATha-83, pRSTha saMkhyA 165 para die gae IkArAnta pulliga zabda 'gAmaraNI' ke anusAra cleNge| UkArAnta pulliga sajJA zabdoM ke rUpa pRSTha saMkhyA 166 para die gae UkArAnta pulliga zabda 'sayaMbhU' ke anusAra cleNge| apabhraMza abhyAsa saurabha 1 [ 45 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-12 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyA-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. kutte bhoMkate haiN| 2. UMTa nAcate haiM / 3. putra prasanna hoveN| 4. manuSya bUr3he hote haiN| 5. samudra suukhege| 6. megha garajate haiN| 7. rAkSasa mreN| 8. vastra sUkhate haiN| 9 zAstra zobhe / 10. mitra khuza hoveNge| 11. ratna zobhate haiN| 12. siMha baiTheMge / 13. makAna girate haiN| 14. pote ghuumeN| 15. bAlaka ruuseNge| 16. zAstra naSTa hote haiM / 17. pustakeM giratI haiN| 18. kue~ suukheNge| 19. rAjA haMsate haiM / 20. vrata zobhate haiM / 21. rAkSasa Darate haiM / 22. duHkha galeM / 23. putra jiiveN| 24. sarpa udd'eNge| 25. mAmA utthe| 26. rAkSasa mUcchita hoMge / 27. manuSya prayAsa kreN| 28. bAlaka rote haiM / 29. nareza prasanna hoM: 30. megha phaileNge| 31. makAna jaleMge / 32. pustakeM naSTa hoveNgii| 33. putra kAMpate haiM / 34. vrata TUTate haiN| 35. rAkSasa bhAgeMge / 36. kutte lar3ate haiM / 37 rAjA mUcchita hote haiM / 38. bAlaka kUdate haiN| 39. pote uchleN| 40. manuSya lar3ate haiM / 41. bAlaka sone ke lie rote haiN| 42. mAmA prasanna hokara baittheN| 43. sAMpa ur3akara gireNge| 44. putra kalaha karake shrmaaeNge| 45. pote nAcane ke lie uThe / 46. U~Ta nAcakara thkeNge| 47. ratna girakara TUTate haiN| 48. ghara jalakara gireNge| 49. kutte bhoMkakara lar3ate haiN| 50. rAkSasa marane ke lie kuudeNge| 51. putra prasanna hokara jIveM / 52. manuSya paidA hokara marate haiN| 53. bAlaka uchalakara kuudeN| 54. pote nAcane ke lie prayAsa kreN| 55. rAjA prasanna hokara baitthe| 56. rAkSasa mUcchita hokara mreNge| 57 bAlaka mAgakara kheleN| 58. pUtra nAcakara thakate haiN| udAharaNakutte moMkate haiM =kukkura kuvakurA bukkahiM bukka nti/bukknte| buvikare / noTa-isa abhyAsa-12 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 31 kA adhyayana kreN| ___46 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya banAie / saMjJA va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. nariMda (hasa) vartamAnakAla 2. putta (harisa) vidhi evaM prAjJA 3. sAyara (sukka) bhaviSyatkAla 4. gavva (gala) vidhi evaM prAjJA 5. mitta (ullasa) bhaviSyatkAla 6. diara (ghuma) vartamAnakAla 7. bAlaa (kaMda) bhaviSyatkAla 8. raNara (jara) vartamAnakAla 9. mAula (u8) vidhi evaM prAjJA 10. ghara (paDa) bhaviSyatkAla 11. paDa (sukka) vartamAnakAla 12. vaya (tuTTa) vartamAnakAla 13. karaha (palA) bhaviSyatkAla 14. kukkura (bukka) vartamAnakAla 15. gaMtha (jala) vartamAnakAla 16. jagera (saya) bhaviSyatkAla 17. potta (khela)vidhi evaM prAjJA 18. Agama (soha) vidhi evaM prAjJA 19. sappa (uDDu) vartamAnakAla 20. kUva (sukka) vartamAnakAla 21. rayaNa (upajja) vartamAnakAla 22. rAya (ujjama) vidhi evaM prAjJA 23. sIha (baisa) vartamAnakAla 24. duha (nassa) vidhi evaM prAjJA 25. rakkhasa (mara) bhaviSyatkAla 26. karaha (gacca) vartamAnakAla 27. rayaNa (soha) bhaviSyatkAla 28. Nara (ujjama) vidhi evaM prAjJA 29. gaMtha (nassa) bhaviSyatkAla 30. putta (kaMpa) vartamAnakAla 31. rAya (harisa) vidhi evaM prAjJA 32. duha (gala) bhaviSyatkAla 33. ghara (jala) vartamAnakAla 34. sappa (vala) bhaviSyatkAla 35. potta (kulla) vidhi evaM prAjJA 36. putta (ucchala) vidhi evaM prAjJA 37. mitta (u8) vidhi eva prAjJA 38. mAula (Dara) vartamAnakAla . 39. rakkhasa (muccha) bhaviSyatkAla udAharaNanariMda/nariMdA hasahi/hasanti/hasante/hasire / apabhraMza abhyAsa sorama ] [ 47 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) moce prakArAnta pulliga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAtroM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA,kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. kukkura (bukka, baisa) 2. rayaNa (paDa, tuTTa) 3. ghara (jala, paDa) 4. pota (thakka, ghuma) 5. vaya (gala, nassa) 6. paDa (jala, khaya) 7. bAlaya (saya, kaMda) 8. Nara (upajja, mara) 9 putta (Nacca, thakka) 10. rakkhasa (mara, kulla) udAharaNakukkura/kukkurA baisi/baisiu/vaisavi/baisivi/baiseppi/baiseppiNu baisevi baise viNu bukka hiM/bukkanti/bukkante/ba vikare / (ga-2) nIce prakArAnta pulliga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. Nara (jIva, harisa) 2. karaha (thakka, Nacca) 3. diara (ghuma, uTTa) 4. rayaNa (soha, upajja) 5. potta (gacca, uTTa) 6. mAula (kulla, ujjama) 7. nariMda (harisa, baisa) 8. bAlana (Nacca, uTTha) 9. potta (khela, ujjama) 10. bAlaa (palA, khela) udAharaNagara/garA harisevaM/harisaNa/harisaNahaM/harisaNahiM/hariseppi/hariseppiNu/ hari sevi/hariseviNa jIvantu/jIventu / - 48 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-3) nIce prakArAnta pulliga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiM / saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kasI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpoM kA prayoga kIjie - 1. putta (kalaha, lajja) 2. rakkhasa (kulla, mara) 3. sappa (uDDu, paDa) 4. paDa (jala, nassa) 5. dukkha (upajja, khaya) 6. bAlama (ruva, saya) 7. karaha (Nacca, yakka) 8 rayaNa (paDa, tuTTa) 9. bAlaa (palA, khela) udAharaNa putta/puttA kalahi/kalahiu kalahivi/kalahavi/kalahevi/kala heviNa kalaheppi/ kalaheppiNu lajjesahi lajjesanti/lajjihihi/lajjihinti / 7. bAlana (gha) nIce prakArAnta saMjJAe~ pratyayasahita dI gaI haiM, unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. nariMda 2. karaha 3. pottA 4. kukkura 5. gavvA 6. mitta 8. piyAmahA 9. para 10. sappA 11. bhava 12. sAyarA 13. huavaha 15. sIhA 16. haNuvantA 17. rayaNA 18. diara 19. aAgamA 20. mAruna 21. kiyaMtA 22. rakkhasA 23. dukkha 24. bappA 14. paDa apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 49. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. gAma 28. ghara 26. rAyA 29. vaya 27. dujjasA 30. mAula udAharaNa puruSa nariMda anya puruSa vacana pratyaya vacana bahu/eka mUlasaMjJA liMga nariMda pulliga pratyaya zUnya 50 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-13 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kiijie| prakArAnta napuMsakaliMga saMjJArUpoM, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. dhana bar3hatA hai| 2. dhAna ugegaa| 3. madya chuutte| 4. zAsana phlegaa| 5. vyasana naSTa hove / 6. gaTharI lur3hakatI hai| 7. sukha bddh'e| 8. dUdha TapakegA / 9. duHkha ghaTe / 10. rAjya prayatna kreN| 11. yauvana khilatA hai| 12. sadAcAra zobhe / 13 AkAza gaMjatA hai| 14. vairAgya * bddh'e| 15. nAgarika soyegaa| 16. vimAna udd'e| 17. kAgaja sUkhatA hai / 18. chIMka kama hotI hai / 19. rAjya bhUla karatA hai| 20. satya khile / 21. lakar3I jlegii| 22. pAnI Tapake / 23. gIta gUMje / 24. junA chUTe / 25. ghAsa ugatI hai| 26. pAnI TapakatA hai / 27. bhojana kama hove / 28. bhaya naSTa hove / 29. rakta TapakatA hai| 30. maraNa siddha hotA hai / 31. kheta jalatA hai / 32. vastra sUkhegA / 33. kATha jalatI hai / 34. bhojana bddh'egaa| 35. ghI tpe| 36. sira dukhatA hai| 37. dhAna uge / 38. jaMgala naSTa hotA hai| 39. sadAcAra zobhatA hai| 40. vastra jlegaa| 41. pAnI ttpkegaa| 42. rUpa khilakara prakaTa hotA hai| 43. dhAgA galakara TUTatA hai| 44. nAgarika jAgane ke lie prayatna kre| 45. vimAna Thaharakara udd'egaa| 46. rAjya phailane ke lie jhagar3A karatA hai| 47. nAgarika Thaharakara upasthita hogaa| 48. gIta gUMjakara prakaTa hovegaa| 49. nAgarika kUdane ke lie prayAsa kreN| 50. mana lAlaca karane ke lie krIr3A karatA hai / 51. zAsana prayatna karane ke lie utsAhita hotA hai| 52. jJAna bar3hakara prakaTa hove| 53. nAgarika jAgane ke lie prayatna kregaa| 54. ghAna ugakara bar3hatA hai| 55. mana khelane ke lie rme| 56. dhana jhagar3ane ke lie hotA hai| 57. dhAgA TUTakara naSTa hovegaa| 58. dUdha Tapakakara phailatA hai| 59. karja ghaTakara naSTa hotA hai| 60. nAgarika prasanna hone ke lie khelatA hai / udAharaNadhana bar3hatA hai=dhaNa/dharaNA/ghaNu vaDDhai/vaDDhei/vaDDhae / noTa-isa abhyAsa-13 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 33 34 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 51 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdezAnusAra kAloM meM vAkya banAie / sajJA evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. patta (sukka) vartamAnakAla 2. sIla (soha) vidhi evaM prAjJA 3. sAsaNa (pasara) bhaviSyatkAla 4. dhaNa (vaDDha) vartamAnakAla 5. majja (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 6. khIra (cua) bhaviSyatkAla 7. jovaNa (viprasa) vartamAnakAla 8 veragga (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 9. eyarajaNa (saya) bhaviSyatkAla 10. chikka (ghaTa) vartamAnakAla 11. vimANa (uDDa) vidhi evaM prAjJA 12. dhanna (uga) bhaviSyatkAla 13. zaha (guMja) vartamAnakAla 14. rajja (ujjama) vidhi evaM prAjJA 15. sokkha (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 16. poTTala (luDha) vartamAnakAla 17. rajja (cukka) vartamAnakAla 18. vattha (sukka) bhaviSyatkAla 19. lakkuDa (jala) bhaviSyatkAla 20. vasaNa (nassa) vidhi evaM prAjJA 21. tiNa (uga) vartamAnakAla 22. maya (khaya) vidhi evaM prAjJA 23 gAma (vasa) bhaviSyatkAla 24. ratta (cua) vartamAnakAla 25. jUna (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 26. vattha (sukka) vartamAnakAla 27. bhoyaNa (vaDDha) bhaviSyatkAla 28. gANa (guMja) vidhi evaM prAjJA 29. maraNa (sijjha) vartamAnakAla 30. kaTTha (jala) vartamAnakAla 31. ghaya (tava) vartamAnakAla 32. dhanna (uga) vidhi evaM AjJA 33. vattha (jala) bhaviSyatkAla 34. khetta (nassa) vartamAnakAla 35. vaNa (jala) vartamAnakAla 36. udaga (cupra) vartamAnakAla 37. poTTala (luDha) bhaviSyatkAla 38. vimANa (uDDa) vartamAnakAla 39. sokkha (vaDDha) bhaviSyatkAla . 40. NayarajaNa (jagaDa) vartamAnakAla - udAharaNapatta/pattA/pattu sukkai/sukke i/sukkae / 52 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / sajJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nidiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. sutta (gala, tuTTa) 2. rUva (viprasa, phura) 3. rajja (cukka, khijja) 4. maNa (lobha, kIla) 5. dhanna (uga, vaDDha) 6. dharaNa (jagaDa, hava) 7. khIra (cua, pasara) 8. riNa (ghaTa, nassa) 9. sAsaNa (ce?, ucchaha) 10. NayarajaNa (harisa, khela) udAharaNa sutta suttA/sutu gali/galiu/galavi/galivi/galevi/galeviNu/gale ppi/galeppiNu tuTTai/tuTTei/tuTTae / (ga-2) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAmoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahI hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vidhi eva prAjJA ka pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sajJA, kriyA evaM kRvanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. NayarajaraNa (jAgara, ceTTa) 2. NANa (vaDDha, phura) 3. maNa (khela, rama) 4. sAsaNa (vaDDha, pasara) 5. dhanna (uga, soha) 6. majja (chuTTa, nassa) 7. sacca (phura, soha) 4. NayarajaNa (ThA, vijja) 9. kamma (ghaTa, nassa) 10. vimAraNa (uDDa, soha) apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 53 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNaNayarajaNa/NayarajaNA/NayarajaNu jaagrevN/jaagrnn/jaagrnnhN/jaagrnnhiN| jAgarevi jAgareviNa jAgareppi/jAgareppiNu ce?u/ceTheu / (ga-3) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahI hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. vimANa (ciTTha, uDDa) 2. NayarajaNa (jAgara, ujjama) 3. sutta (tuTTa, nassa) 4. gANa (guMja, phura) 5. eyarajaNa (vijja, baisa) 6. varaNa (jala, khaya) 7. tiraNa (uga, vaDDha) 8. udaga (cua, pasara) 9. sIla (phura, noha) 10. rajja (pasara, vaDda) udAharaNavimANa/vimANA/vimANu ciTThi ciTThiu/ciTThavi/ciTThivi/ciThevi ciTheviNu/ ciTheppi/ciTheppiNu uDDesa i/uDDesae/uDDihii/uDDihie / 1. dhaNu (gha) noce prakArAnta saMjJAeM pratyayoMsahita dI gaI haiM, unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie2. maraNa 3. khettA 4. sAsaNa 5. pattu 6. sokkhA 7. sIla 8. Na yarajama 9. bhayu 10. veraggu 11. rattA 12 majju 13. suttA 14. vimAraNA 15. rajja 54 1 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. chikku 19. tiNu 22. jovvaNu 25. asaNu 28. bIna 17 lakkuDu 20. bhoyaNA 23. kammu 26. vattha 29. riNu 18. udagA 21. suha 24. NAraNA 27. kaTTA 30. sira udAharaNa-- puruSa ghaNu anyapuruSa vacana ekavacana mUlasaMjJA dharaNa liMga napuMsakaliMga pratyaya 'u' apabhraMza abhyAsa saurabha ] | 55 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa 14 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. dhana bddh'e| 2. vyasana naSTa hote haiM / 3. * gaThariyAM lur3hakatI haiN| 4. kAgaja jalate haiM / 5. rAjya prayatna karate haiM / 6. nAgarika soyeMge / 7. vimAna ur3eM / 8. kAgaja sUkhate haiN| 9. chIMke kama hotI haiN| 10. lakar3iyAM jleNgii| 11. nAgarika aphasosa karate haiN| 12. gIta guuNjeNge| 13. rAjya bhUla karate haiN| 14. kAgaja suukheN| 15. jaMgala naSTa hote haiN| 16. dhAge kama hote haiM / 17. bhaya naSTa hoNge| 18. dhAna ugate haiN| 19. vyasana naSTa hoN| 20. gIta gUMjate haiN| 21. gaThariyAM lur3hakeM / 22. dhAna ugeNge| 23. nAgarika prayatna kreN| 24. lakar3iyAM jalatI haiN| 25. jaMgala jalate haiN| 26. gaThariyA~ luddh'keNgii| 27. dhAna ugeM / 28. jaMgala naSTa hoNge| 29. bhaya naSTa ho| 30. vimAna par3ate haiM / 31. nAgarika bhAge / 32. zAsana phaileN| 33. vimAna ur3eMge / 34. ghAge TUTate haiN| 35. vastra jalate haiN| 36. nAgarika kUdate haiN| 37. kheta naSTa hote haiM / 38. rAjya soheN| 39. bIja ugate haiM / 40. ghAge galakara ttuutteNge| 41. nAgarika bhUlakara aphasosa karate haiN| 42. bIja bar3hane ke lie ugeNge| 43. dhAna ugakara bar3hate haiN| 44. nAgarika jAgane ke lie utsAhita hote haiN| 45. lakar3iyAM jalane ke lie naSTa hotI haiM / 46. gIta gUMjakara prakaTa hote haiN| 47. karja ghaTakara naSTa hoNge| 48. gaThariyAM lur3hakakara giratI haiN| 49, rAjya utsAhita hokara prayatna karate haiN| 50. nAgarika nAcane ke lie utthe| 51. rAjya phailane ke lie jhagar3A karate haiN| 52. nAgarika upasthita hokara prasanna hoNge| 53. vimAna girakara naSTa hote haiN| 54. nAgarika prayAsa karake kheleN| 55. vimAna Thaharakara udd'eNge| 56. bIja ugakara bar3hate haiN| 57. lakar3iyAM jalakara naSTa hoNgii|| 58. nAgarika kUdakara bhAgate haiN| 59. vastra galakara naSTa hote haiN| noTa-isa abhyAsa-14 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 35 kA adhyayana kreN| 56 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa dhana bar3he = dharaNa / dhaNA / dharaNa iM/ dharaNAI vaDDhantu / vaDDhentu / (kha) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAla meM vAkya banAie / saMjJA evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. vimANa ( uDDu) vidhi evaM AjJA 3. dharaNa (vaDDha ) vidhi evaM prAjJA 5. rajja ( ceTTha) vidhi evaM AjJA 7. lakkuDa (jala) bhaviSyatkAla 9. patta (sukka ) vidhi evaM AjJA 11. gAraNa (guMja) bhaviSyatkAla 13. dhanna ( uga) vartamAnakAla 15. vasaraga (nassa) vidhi evaM prAjJA 17. poTTala ( luDha) vidhi evaM prAjJA 19. bhaya ( khaya) bhaviSyatkAla 21. rajja (cukka) vartamAnakAla 23. dhanna ( uga ) bhaviSyatkAla 25. lakkuDa (jala) vartamAnakAla 27. poTTala (luDha) bhaviSyatkAla 29. baraNa ( khaya) bhaviSyatkAla 31. vimANa ( uDDa) vartamAnakAla 33. rAyarajaraNa (palA ) vidhi evaM AjJA 35. suta (tuTTa) vartamAnakAla 37. NayarajaNa (kulla ) vidhi evaM AjJA apabhraMza abhyAsa saurabha ] 2. vasaNa (nassa) vartamAnakAla 4. poTTala (luDha) vartamAnakAla 6. NayarajaNa (loTTa) vidhi evaM AjJA 8. NayarajaNa ( khijja) vidhi evaM AjJA 10. chikka (ghaTa) vartamAnakAla 12. vattha ( soha) vidhi evaM prAjJA 14. kheta (vaDDha) bhaviSyatkAla 16. gANa (guMja) vartamAnakAla 18. patta (sukka) vartamAnakAla 20. NayarajaNa (khijja) vartamAnakAla 22. sokkha (vaDDha ) vidhi evaM AjJA 24. NayarajaNa (ceTTha) vartamAnakAla 26. NayarajaraNa (vasa) bhaviSyatkAla 28. dhanna ( uga ) vidhi evaM AjJA 30. bhaya (nassa) vidhi evaM prAjJA 32. sAsaNa ( pasara) vidhi evaM prAjJA 34. vimANa ( uDDu) bhaviSyatkAla 36. vattha (jala) vartamAnakAla 38. khetta (nassa) vartamAnakAla [ 57 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. majja (nassa) vidhi evaM prAjJA 40. bIa (umga) bhaviSyatkAla udAharaNavimAraNa/vimAraNA/vimANai/vimANAI uDDantu/uDDentu / (ga-1) nIce prakArAnta napaMsakaliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka kriyA meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI triyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. dhanna (uga, vaDDha) 2. eyarajaNa (cukka, khijja) 3. gANa (guMja, phura) 4. poTTala (luDha, paDa) 5. rajja (pasara, jagaDa) 6. vimANa (paDa, nassa) 7. bIa (uga, vaDDha) 8. NayarajaNa (kudda, palA) 9. vattha (gala, khaya) 10. NayarajaNa (harisa, vijja) udAharaNa - dhanna/dhannA/dhannaI/dhannAi ugi/ugiu/ugavi/ugivi/ugevi/ugeviNu/ugeppi/ ugeppiNu vaDDhahiM/vaDDhanti/vaDDhante/vaDDhire / (ga-2) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nidiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara bAkya banAie / sajJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. NayarajaNa (Nacca, uTTha) 2. vasaNa (chuTTa, nassa) 3. bhaya (nassa, palA) 4. gANa (guMja, pasara) 5. vimANa (ciTTha, uDDa) 6. eyarajaNa (jAgara, ceTTa) 58 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sAsaNa (vaDDha, pasara) 9. rajja (vasa, pasara) 8. dhanna (ugga, soha) 10. khIra (cua, pasara) udAharaNagayarajaNa/raNaya rajaNA/eyarajaNa iM/NayarajaNAI udi/uTTiu/uTTavi/udvivi/ uThevi/uTheviNu/uTheppi/uTheppiNu gaccantu/Naccentu / (ga-3) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nidiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (parvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| sajJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. vimANa (ciTTha, uDDa) 2. NayarajaNa (ThA, vijja) 3 gANa (guMja, phura) 4. riNa (ghaTa nassa) 5. sutta (gala, tuTTa) 6. bIa (vaDDha, uga) 7. lakkuDa (jala, nassa) 8. mANa (viprasa, phura) 9. NayarajaNa (jAgara, ce?) 10. vasaNa (chuTTa, nassa) udAharaNavimANa/vimANA/vimANaiM/vimANAI ciTThi/ciTThiu/ciTubi/ciTThivi ciThetri/ciTheviNu/viTheppi ciTheppiNu uDDesahi/uDDesanti/uDDihihiM / uDihinti / (gha) nIce prakArAnta saMjJAeM pratyayoM-sahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. ghaNa 2. khettA 3. sAsaNa 4. pasAI 5. lakkuDa 6. sokkhAI apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 59 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. yarajaragA 10. vasaraNaI 13. bhoyara iM 16. bI 19. poTTalAI 22. vatthaI 25. dharaNa 28. poTTalA udAharaNa dhaNa 60 1 - puruSa anyapuruSa 8. rajjAI 11. rattA 14. NANaiM 17. sAsaNaI 20. chikkA 23. kammA 26. sAsaNA 29. chikka iM vacana ekavacana / bahuvacana 9. bhayaI 12. tipAI 15. sutta 18. gAragAI 21. dhannAI 24. garajaNAI 27. rajjA 30. vatthA mUlasaMjJA liMga napuMsakaliMga dhaNa pratyaya zunya [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-15 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1 mAtA prasanna hotI hai / 2. zraddhA bar3he / 3. zikSA phailegI / 4. bahina chIjatI hai| 5. bhUkha zAnta hove / 6. vANI thakatI hai| 7. madirA chUTe / 8. pyAsa lagegI / 9. prajJA prakaTa hotI hai / 10. beTI prasanna ho / 11. nadI sUkhegI / 12. lakSmI ghaTatI hai / 13. prajJA siddha ho / 14. abhilASA zAnta hogI / 15. guphA naSTa hogI / 16. patnI DaratI hai | 17. vANI prakaTa hove / 18. dayA chUTatI / 19. gaMgA phailatI hai| 20. pratiSThA bar3he / 21 parIkSA hogI / 22. pyAsa lagatI hai| / 23. strI utsAhita ho / 24 sItA dera karegI / 25. nIMda ghaTe | 26. mahilA tapa kare / 27. putrI khAMsatI hai / 28. prazaMsA phailegI / 29. khaDDA bar3hatA hai / 30. yamunA sUkhegI / 31. buddhi khile / 32 putrI vamana karatI hai / 33. kanyA bAla ukhAr3egI / 34. beTI nIce AtI hai / 35. tRSNA ghaTe / 36. rAtri sone ke lie hotI hai / 37. narmadA phailegii| 38. zobhA bar3he | 39. putrI sAMsa leve / 40. sItA zobhatI hai / 41. zobhA naSTa hotI hai / 42 putrI Darakara sotI hai / 43. bahina zAnta hokara baitthe| 44. nanada ghUmane ke lie rukegI / 45 putrI gir3agir3Akara rotI hai / 46. zikSA bar3hakara phaile / 47. kanyA derI karake nIce AtI hai / 48. beTI bAla ukhAr3akara rotI hai / 49. patnI Thaharakara soe / 50. mAtA vamana karake zAnta hotI hai / 51. strI utsAhita hokara prayatna kare / 52. tRSNA ghaTakara zAnta ho / 53. nanada chIjakara kUdatI hai| 54 putrI baiThane ke lie ruke / 55. lakSmI bar3hakara zobhe / 56. kanyA rokara dera karatI hai / 57. putrI khelane ke lie khuza hovegI / 58. bahina khuza hokara ghUmegI / 59. kanyA sone ke lie utthe| 60. bahina khAMsakara vamana karatI hai / noTa - isa abhyAsa-15 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 37-38 kA adhyayana kareM / apabhraMza abhyAsa saurabha ---- ] [ 61 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNamAtA prasanna hotI hai = mAyA/mAya harisai/harisei/harisae / (kha) nIce AkArAnta strIliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ do gaI haiM / saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAla meM vAkya bnaaie| saMjJA evaM kriyA-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. gaMgA (pasara) vartamAnakAla 2. jAyA (biha) vartamAnakAla 3. saddhA (vaDDha) vidhi evaM AjJA 4. sikkhA (pasara) bhaviSyatkAla 5. vAyA (thakka) vartamAnakAla 6. paNNA (sijjha) vidhi evaM prAjJA 7. karuNA (phura) bhaviSyatkAla 8. kamalA (ghaTa) vartamAnakAla 9. dhUyA (harisa) vidhi evaM prAjJA 10. sasA (chijja) vartamAnakAla 11, ahilAsA (uvasama) bhaviSyatkAla 12. mAyA (ullasa) vartamAnakAla 13. vAyA (phura) vidhi evaM prAjJA 14. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 15. nisA (lagga) vartamAnakAla 16. mahilA (ucchaha) vidhi evaM prAjJA 17. kannA (cirAva) bhaviSyatkAla 18. giddA (ghaTa) vidhi evaM prAjJA 19. suyA (khAsa) vartamAnakAla 20. mahilA (ce?) vidhi evaM prAjJA 21. sariyA (sukka) bhaviSyatkAla 22. gaDDA (vaDDha) vartamAnakAla 23. mehA (viprasa) vidhi evaM prAjJA / 24. taNayA (vama ) vartamAnakAla 25. naNandA (Utara) bhaviSyatkAla 26. taNhA (ghaTa) vidhi evaM prAjJA 27. dhUzrA (luMca) vartamAnakAla 28. suyA (ussasa) vidhi evaM prAjJA 29. guhA (nassa) bhaviSyatkAla 30. sohA (khaya) vartamAnakAla 31. mairA (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 32. paiTThA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 33. sIyA (Utara) vartamAnakAla 34. prANA (phura) vartamAna kAla 35. jarA (vaDDha) vartamAnakAla 36. jauNA (sukka) bhaviSyatkAla 37. kahA (hava) bhaviSyatkAla 38. kalasiyA (cua) vartamAnakAla 62 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. sajhA (ho) bhaviSyatkAla 40. nisA (hava) vartamAnakAla udAharaNa-- gaMgA/gaMga pasarai/pasarei/pasarae / (ga-1) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye 1. suyA (biha, loTTa) 3. kannA (cirAva, Utara) 5. mAyA (vama, uvasama) 7. sasA (khAsa, vama) 9. jAgrA (ussasa, thaMbha) 2. nagandA (gaDayaDa, ruva) 4. dhUprA (luMca, ruva) 6. kannA (uvasama, uvavisa) 8. mahilA (chijja, kudda) 10. jhupaDA (vasa, ho) udAharaNa suyA/suya bihi/bihiu/bihavi/bihivi/bihevi/biheviNu/biheppi/ biheppiNu loTTai/loTTei/loTTae / (ga-2) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. sasA (uvasama, uvavisa) 2. sikkhA (vaDDha pasara) 3. jApA (ciTTha, loTTa) 4. mahilA (ucchaha. ceTTha) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 63 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. taNhA (ghaTa, uvasama) 7. kannA (loTTa, uTTha) 9. sasA (harisa, Utara) 6. taNayA (uvavisa, dhaMbha) 8. kamalA (vaDDha, soha) 10. dhUprA (thaMbha, kIla) udAharaNa sasA/sasa uvasami/uvasamiu/uvasamavi/uvasamivi/uvasame vi/uvasame viNu/ usameppi/jvasameppiSu uvavisau/uvavise u / (ga-3) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hae nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. ghUmA (thaMma, ceTa) 2. suyA (kIla, harisa) 3. jAtrA (biha, palA) 4. mahilA (cukka, khijja) 5. sasA (harisa, ghuma) 6. naNandA (jagaDa, kudda) 7. kannA (cirAva, Utara) 8. jhupaDA (vasa, ho) 9. karuNA (soha, phura) 10. mAyA (loTTa, ceTa) udAharaNa ghUmA/dhUma thaMbhevaM/thaM maNa/thaMbhaNahaM/ thaMbhaNa hiM/thaMbhevi//thaMbheviNu/thaMbheppi/ thaMbheppiNu cehrasai/ceDhesae/ceTTihii/ceTThihie / (gha) nIce prAkArAnta saMjJAe~ pratyayoM-sahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana mUlasaMjJA. liMga evaM pratyaya likhie1. parikkhA 2. sasa 3. mAyA 4. karuNa 5. vAya 6. prANA 64 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sammaya 10. guhA 13. mahilA 16. kaha 19. taNhA 22. sari 25. jarA 28. jAnA udAharaNa parikkhA puruSa anyapuruSa apabhraMza abhyAsa saurabha ] 8. bhukkhA 11. maira 14. tisa 17. gaMga 20. sohA 23. naraNandA 26. NiddA 29. saddha vacana ekavacana 9. kalasiya 12. ghU 15. nisA 18. hilAsA 21. bhuMpaDA 24. sIya 27. pasaMsA 30. mehA mUlasaMjJA parikkhA pratyaya liMga strIliMga zUnya [ 65 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-16 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMsa meM racanA kiijie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta. rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. mAtAe~ prasanna hotI haiM / 2. zikSAeM phleNgii| 3. bahineM chIjatI haiM / 4. abhilASAeM zAnta hoNgii|| 5. beTiyAM prasanna hoveN| 6. guphAeM naSTa hoNgii| 7 patniyAM DaratI haiN| 8. parIkSAeM hoNgii| 9. striyAM utsAhita hoveM / 10. kanyAeM dera kreNgii| 11. putriyAM khAMsatI haiN| 12. striyAM tapa kreN| 13. khaDDe bar3hate haiM / 14. putriyAM bamana karatI haiN| 15. beTiyAM bAla ukhaadd'eNgii| 16. nanadeM nIce pAtI haiN| 17. putriyAM sAMsa leveN| 18. mAtAeM baiThatI haiM / 19. vAriNayAM siddha hotI haiM / 20. jhoMpar3iyAM zomatI haiN| 21. parIkSAeM hotI haiN| 22. putriyAM baiThatI haiN| 23. nadiyAM sUkhatI haiN| 24. mahilAeM prayatna karatI haiN| 25. vANiyAM prakaTa hoN| 26. bahineM tthhreNgii| 27. putriyAM krIr3Akara prasanna hoNgii| 28. bahineM khelane ke lie jhagar3atI haiM / 29. kanyAeM bhAgakara thakatI haiN| 30. mAtAeM prasanna hokara jiiveN| 31. striyAM thakakara soveM / 32. putriyAM nAcakara thkeNgii| 33. bahineM zAnta hokara baitthe| 34. beTiyAM prasanna hokara tthhreNgii| 35. zikSAeM bar3hakara phaileN| 36. kanyAeM urakara nIce AtI haiM / 37. beTiyAM bAla ukhAr3akara rotI haiN| 38. mAtAeM vamana karake zAnta hotI haiM / 39. patniyAM sone ke lie tthhreN| 40. striyAM utsAhita hokara prayatna kreN| 41. tRSNAeM ghaTakara zAnta hoveN| 42 putriyAM Darakara sotI haiN| 43. nanadeM ghUmane ke lie utthegii| 44. putriyAM rukakara baitthe| 45. kanyAeM rokara dera karatI haiN| 46. bahineM khAMsakara vamana karatI haiN| 47. putriyAM sone ke lie rotI haiM / 48. mAtAeM jIne ke lie prayatna kreN| 49. putriyAM khelane ke liye khuza hoveNgii| 50. kanyAeM nAcakara thakatI haiN| 51. mAtAeM zAnta hokara baitthe| 52. bahineM sokara uttheN| 53. nanadeM thakane ke lie ghUmeM / 54. bahineM jAgane ke lie prayAsa kreN| 55. kanyAeM sone ke lie uttheNgii| 56. putriyAM nAcane ke lie prayAsa karatI haiM / 57. bahine khuza hokara ghUmeMgI / noTa- isa abhyAsa-16 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 39 kA adhyayana kreN| ___ 66 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. putriyAM khelane ke lie kuudeNgii| 59. kanyAeM mUcchita hokara maratI haiM / 60. bahineM ghUmane ke lie rukeM / udAharaNa mAtAeM prasanna hotI haiM = mAyA / mAya / mAyApro / mAyabho / mAyAu / mAyau harisa hi / harisanti / harisante / harisire / (kha) nIce zrAkArAnta strIliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM kriyAe~ dI gaI haiM / zrAkArAnta strIliMga saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya banAiye | saMjJA evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. dhUgrA ( Utara) vartamAnakAla 3. sikkhA ( pasara) bhaviSyatkAla 5. suyA ( luMca ) vidhi evaM prAjJA 7. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 9. sasA (thaMbha ) bhaviSyatkAla 11. kannA ( palA) vidhi evaM zrAjJA 13. mAyA (vama) vartamAnakAla 15. jAzrA ( uvavisa) vidhi evaM AjJA 17. sarizrA (sukka ) bhaviSyatkAla 19. suyA ( gaDayaDa ) vartamAnakAla 21. mAyA () vidhi evaM prAjJA 23. jAtrA (jAgara) vidhi evaM AjJA 25. narandA (cirAva) bhaviSyatkAla 27. kannA ( uvavisa) vartamAnakAla 29. mAyA ( khijja) vartamAnakAla 31. tarayA (Utara) vidhi evaM AjJA apabhraMza abhyAsa saurabha ] 2. mahilA (harisa) vidhi evaM AjJA 4. mAyA ( harisa) vartamAnakAla 6. bhuMpaDA (soha) vartamAnakAla 8. taNamA ( khAsa ) vartamAnakAla 10. nandA (ussasa) bhaviSyatkAla 12. vAyA (phura) vidhi evaM AzA 14. guhA (khaya) bhaviSyatkAla 16. vAyA (sijbha) vartamAnakAla 18. ahilAsA ( uvasama ) vi. evaM A. 20. kalasiyA ( luDha) vartamAnakAla 22. sasA (jagaDa ) bhaviSyatkAla 24. kannA (chijja) vartamAnakAla 26. parikkhA (hava) vartamAnakAla 28. suyA ( biha) bhaviSyatkAla 30. dhUmrA (kaMda) vartamAnakAla 32. sariyA (sukka ) vartamAnakAla [ 67 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. ahilAsA (vaDDha) vartamAnakAla 35. sasA (harisa) vidhi evaM prAjJA 27. mahilA (vijja) bhaviSyatkAla 29. naNandA (cukka) vartamAnakAla 34. kalasiyA (tuTTa) bhaviSyatkAla 36. suyA (thaMbha) vidhi evaM prAjJA 28. kannA (loma) vartamAnakAla 40. dhUmA (ucchaha) vidhi evaM prAjJA udAharaNadhUmA/dhUma/dhUghAu/dhUau/dhUprAyo/dhUpramo UtarahiM Utaranti/Utarante/Utarire / (ga-1) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. sasA (kIla, jagaDa) 2. kannA (biha, Utara) 3. dhUA (luMca, kaMda) 4. mAyA (vama, uvasama) 5. suyA (biha, loTTa) 6. nagadA (chijja, kaMda) 7. taNayA (kaMda, cirAva) 8. jhupaDA (vasa, ho) 9. mahilA (thaMbha, uvavisa) 10. kannA (Nacca, thakka) udAharaNasasA/sasa/samAyo/saso/sasAu/sasau kIle/kIlaNa/kIlaNahaM kiilnnhi| kIlevi/kIleviNa koleppi/kIleppiNu jagaDahiM/jagaDanti/jagaDante jagaDire / (ga-2) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue niniSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. mAyA (harisa, jIva) 2. jAgrA (loTTa, ciTTha) 68 ] apabhraMza abhyAsa saurabha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sasA ( jAgara, ceTTha) 5. suyA (thaMbha, uvavisa) 7. sikkhA (vaDDha, pasara) 9 sasA ( uvasama, uvavisa) udAharaNa mAyA / mAya / mAyAu / mAyau / mAyAo / mAya harisivi / harisevi / hariseviNu / hariseppa / harisepizu 4. nandA ( thakka, ghuma) 6. taNhA (ghaTa, uvasama) 8. mAyA (ucchaha, ceTTha) 10. dhUmrA ( rama, kIla) ( ga - 3 ) nIce zrAkArAnta strIliMga saMjJAe~ tathA koSThaka meM do kriyAe~ dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie | saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. kannA ( loha, uTTha) 2. sasA ( harisa, ghuma ) 3. dhUmrA (kIla, rama ) 4. sikkhA (vaDDha, pasara ) 5. guhA ( jala nassa ) 7. jAgrA ( biha, palA ) 9. bhuMpaDA (vasa, ho) udAharaNa kannA / kanna / kannAu / kannaDa / kannAzro / kannamro loTTevi / loTTeviNu/loTTeppi / loTTeppiNu udvihinti / apabhraMza abhyAsa saurabha ] harisi / harisiu / harisavi / jIvantu / jIvensu / 6. suyA (luMca, kaMda) 8. mahilA (jAgara, uTTha) 10. narandA (jagaDa, kaMda) (gha) nIce zrAkAzanta saMjJAe~ pratyayasahita dI gaI haiM / unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie 1. sIvA 2 parikkhau loTTi / loTTiu / loTTavi/loTTivi/ uTThe sahi / uTThesanti / uTTihihi / 3 mAyAo [ 69 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. kahAu 7. gaMgAo 10. nisAu 13. jhupaDAoM 16. jAgrAu 19. pasaMsAno 22. sIyAno 25. suyAu 28. mAyau 5. taraNa yo 8. nagandA 11. sarima 14. kalasiya 17. guhano 20. dhUpramo 23. jhupaDA 26. vAyApro 29. sikkhAyo 6. ahilAsa 9. mahila 12. sikkhau 15. gaDDAu 18. kannAu 21. mahilAo 24. sasau 27. sariau 30. nisA udAharaNa puruSa anyapuruSa vacana mUlasaMjJA liMga pratyaya ekavacana, bahuvacana sIyA strIliMga zUnya sIyA - - - - - 70 1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-17 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. UMTa baiThatA hai / 2. vimAna udd'e| 3. parIkSA hovegii| 4. kuttA bhoMkatA hai / 5. zAsana phaile| 6. kanyAeM naaceNgii| 7. pustakeM jalatI haiN| 8. sukha bddh'e| 9 bahina vamana karatI hai| 10. rAjA prasanna hove| 11. gaTharI lur3hakatI hai| 12. choTe ghar3e TUTate haiN| 13. potA prasanna hove / 14. nAgarika jAgege / 15. lakSmI bar3hatI hai| 16 megha garajate haiN| 17. vairAgya bddh'e| 18. abhilASAeM zAnta hoNgii| 19. vastra sUkhatA hai| 20 rUpa khilegaa| 21. zikSA phailegii| 22. mAmA utthe| 23. pAnI TapakatA hai| 24. nadiyAM sUkheMgI / 25. apayaza phailatA hai| 26. duHkha ghtte| 27. guphAe naSTa hoNgii| 28. vrata zo mate haiN| 29. jJAna siddha ho / 30. bahine tthhreNgii| 31. putra kAMpatA hai| 32. sadAcAra shobhe| 33. pyAsa lgegii| 34. rAkSasa mre| 35. bIja ugeMge / 36. mahilAeM utsAhita hoN| 37. siMha bhAgate haiN| 38. satya khile / 39. vANo thakatI hai| 40. rAkSasa kUdakara marate haiM 41. nAgarika jAgane ke ke lie prayatna karegA / 42. putrI bAla ukhAr3akara rotI haiM / 43. bAlaka rokara soyeMge / 44. vimAna Thaharakara ur3egA / 45. tRSNA ghaTakara zAnta hove / 46. sUrya ugakara sohatA hai / 47. manuSya jIne ke lie prayAsa kreN| 48. putriyAM khelane ke lie khuza hoNgii| 49. mAmA thakakara baiThate haiN| 50, dhAgA galakara TUTatA hai| 51. kanyA derI karake nIce AtI haiN| 52. ratna girakara ttuuttegaa| 5 3. rAjya phailane ke lie jhagar3A karatA hai / 54. veTI Thaharakara utthegii| 55. pustakeM jalakara naSTa hotI haiN| 56. nAgarika prayAsa karake kheleN| 57 bahina khuza hokara ghuumegii| 58. sarpa darakara mAgate haiN| 59. mAtAeM jIne ke lie prayatna kreN| udAharaNaU~Ta baiThatA hai=karaha karahA/karaha/karaho acchai/acchei/acchae / noTa -isa abhyAsa-17 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 29 se 39 taka ke pAThoM ko dohraaeN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( kha ) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / nirdiSTa kAla va kisI bhI vacana meM vAkya banAie / saMjJA evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. kukkura ( bukka) vartamAnakAla 3. sikkhA ( pasara) bhaviSyatkAla 5. lakkuDa (jala) vidhi evaM AjJA 7. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 9. putta ( kuTTa) vartamAnakAla 11. salila (cua ) vidhi evaM AjJA 13. ghara (paDa) vartamAnakAla 15. mehA (visa) bhaviSyatkAla 17. rajja ( ceTTha) vidhi evaM AjJA 19. mAula (palA ) vartamAnakAla 21. kamalA (ghaTa) vartamAnakAla 23. veragga (vaDDha) vidhi evaM prajJA 25. hu vaha (jala) bhaviSyatkAla 27. tisA ( lagga ) bhaviSyatkAla 29. vimAraNa (uDDu) vartamAnakAla 31. vAyA (sijjha ) vartamAnakAla 33. mahilA (ucchaha) vidhi eva prajJA 35. bI (ugga) bhaviSyatkAla 37. dujjasa (pasara) vartamAnakAla 39. karaha (gacca) vartamAnakAla udAharaNa - kukkura / kukkurA/ kukkuru / kukkuro bukkai / bukke i / bukkae / 72 ] 2. patta (sukka ) vidhi evaM zrAjJA 4. pota ( gacca) vartamAnakAla 6. ahilAsA ( uvasama) bhaviSyatkAla 8. vattha (sukka ) vidhi evaM zrAjJA 10. mAyA (thaMbha ) bhaviSyatkAla 12. vaya (gala ) vartamAnakAla 14. sAsaNa ( pasara) vidhi evaM zrAjJA 16. meha (gajja) vartamAnakAla 18. kannA ( cirAva) bhaviSyatkAla 20. jovvaNa (vizrasa ) vartamAnakAla 22. dukkha (gala ) vidhi evaM AjJA 24. paNNA (sijbha) vidhi evaM zrAjJA 26. rajja (ucchaha) bhaviSyatkAla 28. mehA (vizrasa ) vartamAnakAla 30. Agama ( soha) vidhi evaM prAjJA 32. NayarajaNa (ceTTha) vidhi evaM prAjJA 34. gara (ujjama) bhaviSyatkAla 36. guhA (nassa) bhaviSyatkAla 38. sIla (soha) vidhi evaM prAjJA [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ga - 1 ) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAoM meM kahIM ekavacana, kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ( pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vartamAnakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie | saMjJA, kriyA evaM kRdanta rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. kukkura ( bukka, uvavisa) 3. sasA ( khAsa, vama ) 5. gAraNa (guMja, phura ) 7. dira (vala, uvavisa) 9. bhuMpaDA (vasa, ho) udAharaNa kukkura / kukkurA/kukkuru / kukkuro vi/kepi / bukkepNui 1. rahuNandaNa (harisa, accha ) 3. gAraNa (guMja, phura ) 5. grAma (vasa, pasara) 7. jara (hasa, jIva ) 9. sasA ( uvasama, uvavisa) ( ga - 2 ) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM kahIM ekavacana va kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye | saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye apabhraMza abhyAsa saurama ] 2. salila ( cuma pasara ) 4. gara (upajja, mara ) 6. suyA ( loTTa, kaMda ) 8. vaya (gala, nassa) 10. vasaNa ( chuTTa, nassa ) bukki / bukkiu / bukkavi / bukkivi / bukke vi / uvavisai / uvavisei / utravisae / 2. rajja ( pasara, soha) 4. mahilA (ucchaha, ceTTha) 6. vasara (chuTTa, nassa ) 8. divAyara (soha, uga ) 10. sikkhA (vaDDha, pasara ) [ 73 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa rahuNandaNa/rahuNandaNA/rahuNandaNu/rahaNandaNo harisi/harisiu/harisavi harisivi/harisevi/hariseviNu/hariseppi/harise piNu acchau/accheu / (ga-3) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM kahIM ekavacana va kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. sutta (gala, tuTTa) 2. rayaNa (paDa, tuTTa) 3. vimANa (ThA, uDDu) 4. dhUmA (thaMma, ciTTa) 5. suyA (khela, rama) 6. sasA (harisa, kIla) 7. ghara (paDa, nassa) 8. udaga (sukka, riNajjhara) 9. gaMtha (jala, nassa) 10. mahilA (ucchaha, ce?) udAharaNasutta/suttA/suttu gali/galiu/galavi/galivi/galevi/galeviNu/galeppi/ galeppiNu tuTTesai/tuTTesae/tuTTihii/tuTTihie / (gha) nIce pratyayoM-sahita saMjJAe~ dI gaI haiM, unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. sokkhaI 2. sasA 3. putto 4. vimANu 5. taNayAu 6. kyA 7. rajjAI 8. mAya 9. sappu 10. lakkuDu 11. mehAmo 12. Agamo 13. sAsaraNA 14. parikkhA 15. paramesaro 74 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. chikku 19. vatthaI 22. bhoyaNu 25. khettu 28. sAyarA 17. suyo 20. pAraNa 23. rAyA 26. karuNA 29. dhaNai 18. rayaNA 21 dujjasu 24. sariyau 27. bhavo 30. udaga udAharaNa puruSa sokkhaiM anyapuruSa vacana pratyaya vacana malasaMjJA lima pratyaya bahuvacana sokkha napuMsakaliMga iM apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 75 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-18 bhUtakAlika kRdanta abhyAsa 1 se 17 meM Apa vartamAnakAla, vidhi evaM prAjJA, bhaviSyatkAla tathA saMbaMdhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) evaM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM se paricita ho cuke haiM / kintu bhUtakAla kI kriyAoM ke lie apabhraMza meM vartamAnakAla, vidhi evaM prAjJA tathA bhaviSyatkAla kI taraha pratyayoM kA vidhAna nahIM hai / ataH bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA hI prayoga kiyA jAtA hai / abhyAsa hala karane se pUrva 'apabhraMza racanA saurabha' pATha-41 (bhUtakAlika kRdanta) kA adhyayana kreN| 'apabhraMza racanA saurabha' meM puruSavAcaka sarvanAmoM kA prayoga karate hue udAharaNasvarUpa vAkya nahIM die gae haiN| ataH inheM yahAM samajhAne kA prayAsa kiyA gayA hai| bhUtakAlika kRdanta ke pratyaya haiM-pra/ya / pratyaya lagane para kriyA ke antya 'a' kA 'i' ho jAne para 'hasa' kriyA kA rUpa banatA hai-hasigra/hasiya / bhUtakAlika kRdanta ke rUpa pulliga sarvanAma ke sAtha 'deva' ke samAna tathA strIliMga sarvanAma ke sAtha 'kahA' ke anusAra cleNge| (i) pulliga ekavacana deva/devA/devu/devo - hasigra/hasiyA/hasi u/hasiyo (ii) pulliga bahuvacana deva/devA - hasigra/hasimA (iii) strIliMga ekavacana kahA/kaha - hasiyA/hasina (iv) strIliMga bahuvacana kahA/kaha/kahAu/kahau/kahAno/kaho - hasiyA hasina/hasipAu/hasipau/hasiAro/hasiyo (i) maiM ha~sA-yahAM puruSavAcaka sarvanAma, pulliga ekavacana kA hai / ata: 'hasa' kriyA kA bhUtakAlika kRdanta banAkara isake rUpa pulliga meM 'deva' ke anusAra ekavacana meM calAne hoMge noTa-isa abhyAsa-18 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 41 kA adhyayana kreN| 76 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hau~ hasigra/hasi prA/hasi u/hasimo (yahAM 'hau' sarvanAma pusliga prathamA ekavacana hai)| (ii) maiM haMsI-yahA~ puruSavAcaka sarvanAma strIliMga ekavacana kA hai / ataH kRdanta ke rUpa strIliMga meM 'kahA' ke anusAra ekavacana meM calAne hoMgehauM hasipA/hasina (yahAM 'harDa' sarvanAma strIliMga prathamA ekavacana hai) (iii) hama haMse -yahAM puruSavAcaka sarvanAma pulliga bahuvacana kA hai| ataH kRdanta ke rUpa pulliga meM 'deva' ke anusAra bahuvacana meM calAne hoMgeamhe/amhaI hasima/hasimA (yahAM 'amhe/mamhaI' sarvanAma pulliga prathamA bahuvacana hai)| (iv) hama saba haMsI-yahAM puruSavAcaka sarvanAma strIliMga bahuvacana kA hai| ataH kRdanta ke rUpa strIliMga meM 'kahA' ke anusAra bahuvacana meM calAne hoMgeamhe/amhaI hasimA/hasigrahasigrAu/hasipau/hasiyAno/hasiapro (yahAM 'amhe/amhaI' sarvanAma strIliMga prathamA bahuvacana hai) isI prakAra 5. tuma hase - tuhaM hsim/hsiyaa/hsiu/hsipro| 6. tuma haMsI -tuhuM hasimA/hasina / 7 tuma saba haMse -tumhe/tumhaI hasima/hasinA / 4. tuma saba haMsI- tumhe/tumhaiM hasimA/hasima hasigrAu hasimaDa/hasinApro/ hsipro| 9. vaha haMsA so hasipa/hasiyA/hasiu/hasiyo / 10. vaha ha~sI -sA hasinA/hasina / 11. ve saba haMse --te hasipra/hasiyA / 12. ve saba haMsI -tA hsiyaa/hsign/hsigraau/hsipru/hsiyaano/hsiprno| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 77 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-1) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanna banAie / tatpazcAt unameM prakA rAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1. hasa 2. saya 3. Nacca 4. rUsa 5. lukka 6. jagga 7. jIva 9. harisa 10. gala 8. kaMda udAharaNa bhUtakAlika kRdanta akArAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana hasina hasimA/hasiyo/hasiu/hasiya/hasiyA/ hasiyo/hasiyu hasa hasigra/hasiya (ka-2) nimnalikhita kriyAnoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unameM akArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie1. gacca 2. khaya 3. jala 4. soha 5. sukka 6. palA 7. ThA bukka 9. uga 10. nassa udAharaNa bhUtakAlika kRdanta akArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana gacimaNacciyA/cciya/cciyA gacca raNaccimaNacciya (ka-3) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1. vaDDha 2. vigrasa 3. muMja ___78 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. jAgara 6. vijja 9 cukka 7. chuTTa 8. vasa 10. khijja udAharaNa bhUtakAlika kRdanta akArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana vaDDhi pra/vaDDhiA /vaDDhiu vaDDha vaDhia/vaDDhiya (ka-4) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakA rAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie1. viprasa 2. ho 3. luMca 4. khAsa 5. uvasama 7. Utara 8. tuTTa 9. uDu 10. vala - - udAharaNa bhUtakAlika kRdanta prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana viasigra/viasinA/viasimaI/viprasipAI vigrasa dimasina (ka-5) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkArAnta banAkara strIliMga bnaaie| phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1. uTTha 2. ThA 3. hasa 4. lajja 5. accha 6. miDa 7. mara 8. khela 9. kulla 10 saya apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 79 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNabhUtakAlika kRdanta AkArAnta rUpa prAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA eka vacana u? udvizra/uTThiya uTThiA/uTThiyA uTTiA/uTTiA/uTTiyA/uTThiya (ka-6) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkA rAnta strIliMga bnaaie| phira unameM prAkArAnta saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie1. jagga 2. chijja 3. biha 4. Utara 5. thaMbha 6. ussasa 7. hava 8. ucchaha 9. ceTTha 10. rama udAharaNabhUtakAlika kRdanta AkArAnta rUpa AkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana jagga jaggiya/jaggiya . jaggiyA/jaggiyA jaggiyA/jaggiya/jaggiyAu/ jaggiAu/jaggiyAao/ jaggiyo (kha) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kiijie| saMjJAoM va sarvanAmoM ke liMga va vacana ke anurUpa (pu. va napu. meM) akArAnta tathA (strI. meM) prAkArAnta saMjJAoM ke pratyayoM se bhUtakAlika kRdanta banAkara usake sabhI vikalpa likhie1. rAjA ha~sA / 2. putra uThA / 3. vrata galA / 4. ratna girA / 5. agni jlii| 6. apayaza phailA / 7. pustaka naSTa huii| 8. bAlaka royaa| 9. hanumAna kuudaa| 10 rAkSasa marA / 11. megha grje| 12. rAjA haMse / 13. putra uThe / 14. vrata gale / 15. ratna gire| 16. vastra sUkhe / 17. gAMva base / 18. pote baiThe / 19. vimAna udd'aa| 20. zAsana phailA / 21. rAjya bddh'aa| 22. gaTharI 80 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lur3hakI / 23. sadAcAra prakaTa huA / 24. rUpa khilA / 26. jaMgala naSTa huA / 27 ur3e | 30. kAgaja sUkhe / jalIM / 34. vyasana chUTe / sira dukhA / 31. sukha bddh'e| 35 vastra sUkhe / 25. lakar3I jalI / 28. satya khilA / 29. vimAna 32. rAjya phaile / 33. lakar3iyAM 36. dhAge TUTe / 37. gIta gUMje / 38. kheta zobhe / 39. parIkSA huI / 40. bahina rukii| 41. jhoMpar3I zobhI / 45. yamunA phailI / / 49. putriyAM baiThIM / 42. zikSA phailI / 43. nadI sUkhI / 44. beTI soyI / 46. patnI ddrii| 47. putrI ThaharI / 48 prazaMsA phailI 50. parIkSAeM huiiN| 51. bahineM rUkIM / 52. zikSAeM phailI / 53. beTiyA~ soyIM / 54. putriyAM jAgIM / 55. nadiyAM sUkhIM / 56. abhilASAeM bar3hIM / 57. jhoMpar3iyAM basIM / 58. guphAeM naSTa huiiN| 59. maiM jAgA / 60. vaha ThaharA / 61. tuma prasanna hue / 62. maiM baiThI 1 63. tuma soye | 64. vaha ha~sI / 65. maiM bhAgA 1 65. vaha mur3A / 67. tuma uThe / 68. vaha khelA / 69. hama saba jAge / 70. ve saba tthhre| tuma saba prasanna hue| 72. hama donoM baiThe / 73. tuma saba soye 174. ve 77. tuma donoM uThe / 71 saba kUde | 75. hama donoM bhAge / 76. ve donoM mur3e / 78. ve saba khele / udAharaNa rAjA haMsA = narida / naridA /naridu/narido hasina / hasinA / ha siu / hasino | ( ga - 1 ) nIce dI gaI pulliMga saMjJAoM kA ( kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kIjie, madhya meM dI gaI kriyAzroM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sajJA evaM bhUtakAlika kRdanta rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye - 1. kukkura bukka ( accha) 3. gaMdha 'jala ( nassa) 5. potta gacca ( uTTha) 7. jara jAgara ( Dula ) 9. duha gala (nassa ) apabhraMza abhyAsa saurabha ] 2. puttaviha (kaMda) 4. mitta harisa (jIva ) 6. rayapaDa ( tuTTa) 8. karaha thakka ( Nacca ) 10. vaya tuTTa (gala ) [ 81 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNakukkura/kukkurA/kukkuru/kukkuro bukki acchiA/acchiyA/acchiu/acchiyo / (ga-2) nIce dI gaI napuMsakaliMga saMjJAnoM kA (kartA-rUpa meM)prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAnoM kA bhUtakAlika kRdanta ka rUpa meM prayoga kIjie, madhya meM dI gaI kriyAnoM meM sambandhaka bhatakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| saMjJA evaM bhUtakAlika kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. vimANa""uDDa (thama) 2. sAsaNa""pasara (vaDDha) 3. lakkuDa""nassa (jala) 4. NayarajaNa"kudda (palA) 5. sutta""gala (tuTTa) 6. poTTala " luDha (paDa) 7. ghaya"cupa (pasara) 8. bhaya..."khaya (palA) 9. bI."uga (vaDDha) 10. riNa "ghaTa (nassa) udAharaNavimANa/vimANA/vimANu uDDiu thaMbhiprathaMbhizrA/yabhiu / (ga-3) nIce dI gaI strIliMga sajJAoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAnoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kIjie, madhya meM dI gaI kriyAnoM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| saMjJA evaM bhUtakAlika kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. sIyA " thakka (loTTa) 2. ghUmA "biha (kaMda) 3. sasA""Nacca (thakka) 4. mahilA"Dara (palA) 5. taNayA"luMca (ruva) 6. jAgrA""uvasama (uvavisa) 7. taNhA ghaTa (nassa) 8. jhupaDA vasa (hava) 82 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 pasaMsA"vaDDha (pasara) 10. kannA""kudda (Utara) udAharaNasIyA/sIya thakkiu loTTiyA/loTTiA / (ma-4) nIce diye gaye puruSavAcaka sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekabacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAnoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kIjie, madhya meM dI gaI kriyAoM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya banAie / puruSavAcaka sarvanAma tathA bhUtakAlika kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. ta"Nacca (thakka) 2. amha""Dara (palA) 3. tumha"ucchaha (ujjama) 4. tA""khela (saya) 5. ta'"mara (kulla) 6. amha""cirAva (Utara) 7. tumhathakka (ghuma) 8. tA""kaMda (muccha) 9. amha"harisa (kIla) 10. ta""kalaha (lajja) udAharaNate Naccavi thakkima/yakkiyA / (gha) nimnalikhita bhatakAlika kRdantoM kI mUlakriyA, liMga, vacana evaM pratyaya likhie1. hasina 2. viasiaI 3. uThThipau 4. ThAagro 5. bihibAu 6. thaMbhiprayo 7. lagmiyA 8. cunikamA 9. kuddiu 10. sukkiyo 11. khelipAI 12. uvasamigrAmo 13. galima 14. nassimaI 15. harisiyA 16. paccina 17. jIviu 18. acchiAI apabhraMza ambAsa saurabha ] [ 83 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. lukkiAmo 22. hoaI 25. jujjhinaI 28. ujjamizrA 20. jaggiAu 23. sayina 26. ghumitra 29. lajjiau 21. jAgarimA 24. Uripramo 27 DaripAI 30. bhiDigrAu udAharaNa - mUlakriyA vacana pratyaya hasa 1. hasina 2. viprasiaI liMga pu./napu./strI. napuMsakaliMga ekavacana bahuvacana pra pra vigrasa 84 1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-19 (ka-1) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1 hasa 2. Dara 3. saya 4. gacca 5. rUsa 6. lajja - udAharaNa-- krimA vartamAna kRdanta akArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana hasanta hasantA/hasantu/hasanto hasamANa/hasamANA/hasamANu/hasamANo hasanta haisamANa (ka-2) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakArAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie1. hasa 2. gacca 3. khaya 4. jala 5. soha 6. uvasama udAharaNa - kriyA vartamAna kRdanta akArAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana hasanta hasantA hasamANa/hasamANA hasa hasanta hasamAraNa noTa--isa abhyAsa-19 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 42 kA adhyayana kreN| apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 85 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAta unameM akArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie - 1. paDDha 2. viprasa 3. guMja 4. kudda 5. nAmara 6. Utara udAharaNakriyA vartamAna kRdanta akArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana vaDDhanta/vaDDhantA/vaDDhantu vaDDhamANa/vaDDhamANA/vaDDhamANu vaDaDha vaDDhanta vaDDhamANa (ka-4) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie - 1. visa 2. ho 3. thaMbha 5. uDDa udAharaNakriyA vartamAna kRdanta visa viprasanta viprasamANa akArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana viprasanta/viprasantA/viprasantaiM/viprasantAI viprasamANa/viprasamANA/viprasamANaiM/ viprasamANAI (ka-5) nimnalikhita kriyAtroM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkArAnta strIliMga banAie / phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1. Nacca 2. uTTha 86 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 lajja 5. bhiDa 4 hasa 6. ruva - - udAharaNakriyA vartamAna kRdanta mAkArAnta-rUpa AkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana NacantA/Naccanta NaccamANA/NaccamANa Nacca gaccanta ragaccantA NaccamANA (ka-6) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkArAnta strIliMga banAie / phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie1. saya 2. jagga 3. biha 5. ceTTha 6. harisa - - - - udAharaNakriyA kRdanta prAkArAnta-rUpa saya sayanta sayantA prAkArAnta strIliMga sajJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana sayantA/sayanta/sayantAu/sayanta u/ syntaapro/syntpro| sayamAraNA/sayamAraNa/sayamAragAu/ sayamANau/sayamANApro/sayamANo sayamAraNa sayamAraNA - (kha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| kartA ke liMga va vacana ke anurUpa (pusliga va napaMsaliMga meM prakArAnta tathA strIliga meM prAkArAnta saMjJAoM ke) pratyayoM se vartamAna kRdanta banAkara usake sabhI vikalpa likhie1. putra zaramAtA huA baiThatA hai / 2. kuttA bhauMkatA huA bhAgatA hai / 3. rAkSasa apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 kAMpate hue baiThate haiM / 4. bAlaka DaratA huA rotA hai| 5. agni jalatI huI naSTa hotI hai / 6. U~Ta nAcate hue thakate haiN| 7. sadAcAra bar3hatA huA khilatA hai / 8. lakar3iyAM jalatI huI naSTa hotI haiN| 9. vairAgya bar3hatA huA zobhatA hai / 10. mAtA utsAhita hotI huI baiThatI hai / 11. pratiSThA bar3hatI huI zobhatI hai / 12. mahilAeM aphasosa karatI huI ghUmatI haiM / 13. zraddhA bar3hatI huI zobhatI hai / 14. karma galate hue chUTate haiM / 15. vaha zaramAtA huA chipatA hai / 16 maiM khelatA huA khuza hotA hU~ / 17. tuma nAcate hue thakate ho / 18. ve saba rote hue lar3ate haiM / 19. hama saba khelate hue khuza hote haiN| 20. tuma saba kalaha karatI huI lar3atI ho 1 21. manuSya ha~satA hue jIve / 22. pitA khuza hotA huA prayAsa kare | 23. bAlaka utsAhita hote hue kheleM / 24 mahilAeM utsAhita hotI huI prayatna kreN| 25. kanyA zAnta hotI huI baiThe | 26 tuma prasanna hote hue khelo / 27. maiM khuza hote hue nAcUM | 28. tuma saba ha~sate hue baittho| 29. hama saba bhAgate hue kheleM / 30. satya siddha hotA huA zobhegA / 31 zikSA bar3hatI huI phailegI / 32. kanyAeM nAcatI huI thakeMgI / 33. ratna girate hue TUTeMge / 34. manuSya prayAsa karate hue kuudeNge| 35. potA baiThatA huA mur3egA / 36. rAkSasa kUdate hue mareMge 137. maiM ha~satI huI jItUMgI / 38. tuma kUdate hue thakoge / 39. vaha prasanna hotI huI naacegii| 40. hama saba prayAsa karate hue jAgeMge 1 41. ve saba zAnta hotI huI baittheNgii| 42. tuma saba Darate hue chipoge / 43. ghI TapakatA huA girA / 44. dAdA prayAsa karatA huA baiThA / 45 mitra prayatna karatA huA prasanna huA / 46 pote lar3ate hue kAMpe 47. putra gir3agir3AtA huA baiThA / 48 pAnI TapakatA huA sUkhA / 49 rAkSasa chaTapaTAtA huA marA / 50. nAgarika lobha karatA huA jIyA / 51 putrI prasanna hotI huI uThI / 52 ghAsa jalatA huA naSTa huA / 53. maiM khelatA huA prasanna huA / 54. vaha DaratI huI royI / 55. tuma aphasosa karate hue baiThe / 56. ve saba rukate hue nIce utare / 57. ve saba zAnta hotI huI baMThIM / 58. hama saba kUdate hue / thake | udAhararaNa putra zaramAtA huA baiThatA hai - putta / puttA / putta / putto lajjanta / lajjantA / lajjantu / lajjanto acchai / acche i / acchae / 1 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce diye gaye saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM vartamAnakAla kA prayoga kara vAkya banAie-- 1. karaha "(gacca, thakka) 2. veragga" (vaDDha, soha) 3. jhupaDA " (paDa, nassa) 4. tA... (Dara, palA) 5. amha" (kIla, harisa) 6 tumha (ucchaha, ceTTa) - udAharaNakaraha/karahA/karahu /karaho Naccanta/gaccantA/Naccantu/Naccanto thakkai/ thkkei/thkke| (ga-2) mIce diye gaye saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA kA prayoga kara vAkya banAie1. rajja"" (vaDaDha, pasara) 2. mahilA (ucchaha, ceTTa) 3. bAlapa" (ucchaha, khela) 4. tumha" (hasa, accha) 5. amha " (palA, khela) 6. ta " (uvasama, baisa) udAharaNarajja/rajjA/rajju vaDDhanta/vaDDhantA/vaDDhantu pasarau/pasareu / (ga-3) nIce diye gaye saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla kA prayoga kara vAkya banAie1. sacca" (sijjha, soha) 2. rakkhasa""(kulla, mara) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 89 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kannA... (Nacca, thakka) 5. tumha" (Dara, lukka) 4. tA. (uvasama, accha) 6. amha...(ce?, jAgara) udAharaNasacca/saccA/saccu sijmanta/sijmantA/sijbhantu sohesai/sohesae/sohihii/ sohihie / (ga-4) nIce diye gaye saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM bhUtakAla ke bhAva ko prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA prayoga kara vAkya banAie1. potta" (jujjha, kaMpa) 2. puta " (gaDayaDa, ba isa) 3. suyA"(harisa, uTTa) 4. tA" (Dara, kaMda) 5. tumha "(khijja, uvavisa) 6. amha " (kudda, thakka) udAharaNapotta/pottA/pottu/potto kaMpanta/kaMpantA/kaMpantu/kaMpanto jujhipra/jujjhiA / jujjhiu/jujjhimro| (gha) nimnalikhita vartamAna kRdantoM ko mUlakriyA, liMga, vacana evaM pratyaya likhie - 1. hasanta 2. viprasamAraNa 3. vaDDhantaI 4. kuhantAu 5. ramanto 6. guMjamANu 7. ciTThantu 8. cirAvamAraNA 9. phurantA 10. chuTTanto 11. jAgaranta 12. ghaTamANo 13. thaMbhamANaiM 14. UtarantAI 15. khAsantA 90 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. Darantu 16. gaDayaDamANaiM 19. uTThantA 17. lajjamANu 20. thakkantAI udAharaNa vacana mUla kriyA hasa liMga strI./pU./napu. pratyaya nta hasanta ekava./bahava. apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 91 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-20 (ka-1) nimnalikhita prakArAnta pulliga saMjJAnoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. nariMda 2. karaha 3. divAyara 4. mitta 5. paramesara 6. gaMtha 7. rakkhasa 8. jaNera 9. meha udAharaNaakA. pu. saM. tRtIyA ekavacana nariMda nariMdeM narideNa/narideNaM tRtIyA bahuvacana nariMdahi nariMdAhi/nariMdehi (ka-2) nimnalikhita prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAmoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. kamala 2. rajja 3. poTTala 4. kheta 5. vattha 6. kamma 7. lakkuDa 8. gaha 9. NANa udAharaNaakA. napu. saM. tRtIyA ekavacana kamaleM/kamaleNa/kamaleNaM tRtIyA bahuvacana kamalahiM/kamalAhi/kamalehi kamala - (ka-3) nimnalikhita prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie noTa-isa abhyAsa-20 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 44 kA adhyayana kiijie| 92 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sasA 4. kahA 7. mahilA 2. mAyA 5. kannA 8. parikkhA 3. jarA 6. jhupaDA 9. sohA udAhararamaAkA. strI. saM. tRtIyA ekavacana sasA sasAe/sasae tRtIyA bahuvacana sasAhi/sasahi (ka-4) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. amha 2. tumha 3. ta 4. tA (kha) nimnalikhita kriyAoM ke bhUtakAlika kRdanta banAie / unake napuMsakaliMga prathamA ekavacana ke rUpa likhie - 1. hasa 2. lajja 3. thakka 4. paDa 5. dhuma 6. ucchala 7. khela 8. kulla 9. jujjha 10. saya 11. biha 12. pasara udAharaNakriyA bhUtakAlika kRdanta hasa hasigra/hasiya napuMsakaliMga prathamA ekavacana hasima hasiyA/hasiu hasiya/hasiyA/hasiyu (ga) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA-sarvanAma meM vacanAnusAra tRtIyA ekavacana yA bahuvacana kA prayoga apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 93 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIjie / bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA napuMsakaliMga prathamA ekavacana meM prayoga kIjie 1. rAjA dvArA haMsA gayA / 2. kutte dvArA bhauMkA gayA / 3. nAgarika dvArA jAgA gayA / 4. pote dvArA nAcA gayA / 5. kanyA dvArA nAcA gayA / 6. mitra dvArA prasanna huaA gayA / 7. rAkSasa dvArA marA gyaa| 8. parIkSA dvArA huA gayA / 9. beTI dvArA khA~sA gayA / 10. samudra dvArA sUkhA gayA / 11. vimAna dvArA ur3A gyaa| 12. gaTharI dvArA lur3akA gyaa| 13. siMha dvArA garajA gyaa| 14. mAtA dvArA khuza humA gayA / 15. patnI dvArA DarA gyaa| 16. U~Ta dvArA baiThA gyaa| 17. putra dvArA soyA gyaa| 18. vastra dvArA sUkhA gayA / 19. usake dvArA thakA gayA / 20. tumhAre dvArA dera kI gii| 21. mere dvArA baMThA gayA / 22. rAjAoM dvArA ha~sA gayA / 23. mitroM dvArA prasanna huA gayA / 24. rAkSasoM dvArA marA gyaa| 25. beTiyoM dvArA khAMsA gyaa| 26. siMhoM dvArA garajA gayA / 27. mAtAoM dvArA khuza huA gyaa| 28. UMToM dvArA baiThA gyaa| 29. putroM dvArA soyA gyaa| 30. kuttoM dvArA bhauMkA gayA / 31. nAgarikoM dvArA jAgA gyaa| 32. kanyAoM dvArA nAcA gayA / 33. samudroM dvArA sUkhA gyaa| 34. kuoM dvArA sUkhA gayA / 35. ratnoM dvArA zobhA gyaa| 36. rAjyoM dvArA lar3A gyaa| 37. mahilAoM dvArA zAnta huaA gyaa| 38. vimAnoM dvArA ur3A gyaa| 39. kanyAyoM dvArA chipA gyaa| 40. nAgarikoM dvArA aphasosa kiyA gyaa| 41. mAtAoM dvArA prasanna huaA gyaa| 42. rAjAoM dvArA upasthita huyA gyaa| 43. bAlakoM dvArA khelA gyaa| 44. tuma sabake dvArA DarA gayA / 45. unake dvArA thakA gyaa| 46. hamAre dvArA baiThA gyaa| 47. tuma sabake dvArA dera kI gii| 48. una striyoM dvArA soyA gyaa| 49. hamAre dvArA ghUmA gayA / udAharaNa -- 1. rAjA dvArA haMsA gayA = narideM/narideNa/narideNaM hasipa/hasiyA/hasiu / 2. rAjAoM dvArA haMsA gayA = nariMdahi/nariMdAhiM/nariMdehiM hasiyA/hasiyA/ hsiu| 94 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA kartRvAcya tathA bhAvavAcya meM prayoga kiijie| sabhI vikalpa likhiekartavAcya bhAvavAcya 1. mitra prasanna huprA / 2. mitroM dvArA prasanna huyA gayA / 3. rAjA hNsaa| 4. rAjA dvArA haMsA gayA / 5. rAkSasa kuude| 6. rAkSasoM dvArA kUdA gayA / 7. beTI khaaNsii| 8. beTI dvArA khA~sA gyaa| 1. pote kuude| 10. potoM dvArA kUdA gayA / 11. mAtAeM khuza huii| 12. mAtAoM dvArA khuza humA gayA / 13. kuttA bhauNkaa| 14. kutte dvArA bhauMkA gyaa| 15. patnI ddrii| 16. patniyoM dvArA DarA gayA / 17. putra soyA / 18. putroM dvArA soyA gayA / 19. nAgarika jAge / 20. nAgarika dvArA jAgA gyaa| 21. U~Ta baitthaa| 22. UMTa dvArA baiThA gayA / 23. pAnI jharA / 24. pAnI dvArA jharA gayA / 25. apayaza phailaa| 26. apayaza dvArA phailA gayA / 27. agni jlii| 28. agni dvArA jalA gayA / 29. pratiSThA kama huii| 30. pratiSThA dvArA kama huaA gyaa| 31. sukha glaa| 32. mukha dvArA galA gayA / 33. vimAna udd'aa| 34. vimAna dvArA ur3A gayA / 35 gaTharI luddh'kii| 36. gaTharI dvArA lur3hakA gayA / 37. vastra suukhaa| 38. vastra dvArA sUkhA gayA / 39. pustaka jlii| 40. pustaka dvArA jalA gayA / 41. kanyAeM naacii| 42. kanyAoM dvArA nAcA gyaa| 43. bAdala grje| 44. bAdaloM dvArA garajA gyaa| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 95 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. samudra sUkhe / 47. ratna zobhe / 49. mahilA zAnta huI / udAharaNa kartRvAcya - mitra prasanna huAA = mitta / mittA/mitta / mitto harisina / harisiyA / harisiu / harisipro / 46. samudroM dvArA sUkhA gayA / 48. ratnoM dvArA zobhA gayA / 50. mahilAoM dvArA zAnta huA gayA / = bhAvavAcya - mitroM dvArA prasanna huA gayA - mittaha/mittAhi / mitehi harisitha / harisiprA / harisiu / 96 1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-21 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. rAjA haMsatA hai / 2. rAjA haMse / 3. rAjA hNsegaa| 4. rAjA haMsA / 5. rAjA ke dvArA haMsA gyaa| 6. bAlaka baiThate haiM / 7. bAlaka baitthe| 8. bAlaka baittheNge| 9 bAlaka baitthaa| 10. bAlaka dvArA baiThA gayA / 11. vimAna ur3atA hai / 12. vimAna udd'e| 13. vimAna udd'egaa| 14. vimAna ur3A / 15. vimAna dvArA ur3A gyaa| 16 nAgarika upasthita hote haiN| 17. nAgarika upasthita hoveM / 18. nAgarika upasthita hoNge| 19. nAgarika upasthita hue| 20 nAgarikoM dvArA upasthita huaA gyaa| 21. mAtA prasanna hotI hai / 22. mAtA prasanna hove / 23. mAtA prasanna hovegI / 24. mAtA prasanna huI / 25. mAtA ke dvArA prasanna huyA gyaa| 26. kanyAeM chipatI haiN| 27. kanyAeM chipeM / 28. kanyAeM chipeNgii| 29. kanyAnoM dvArA chipA gayA / 30. vaha jAgatA hai| 31. vaha jAge / 32. vaha jaagegaa| 33. vaha jaagaa| 34. usake dvArA jAgA gayA / 35. tuma saba rukate ho / 36. tuma saba ruko / 37. tuma saba rukoge / 38. tuma saba ruke| 39. tuma sabake dvArA rukA gayA 40. maiM ThaharatI huuN| 41. maiM ThaharUM / 42. maiM tthhruuNgii| 43. maiM tthhrii| 44. mere dvArA ThaharA gayA / 45. ve saba utaratI haiN| 46. ve saba utreN| 47. ve saba utreNgii| 48. ve saba utarIM / 49. una saba ke dvArA utarA gayA / 50, sItA sone ke lie uThatI hai / 51. sItA sone ke lie utthe| 52. sItA sone ke lie uThegI / 53. sItA sone ke lie utthii| 54. sItA ke dvArA sone ke lie uThA gyaa| 55. tuma nAcane ke lie uThate ho| 56. tuma nAcane ke lie uttho| 57. tuma nAcane ke lie utthoge| 58. tuma nAcane ke lie tthe| 59. tumhAre dvArA nAcane ke lie uThA gayA / udAharaNarAjA haMsatA hai=nariMda/nariMdA/nariMdu/nariMdo hasai/hasei/hasae / - - - noTa-isa abhyAsa-21 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 1 se 44 taka dohraaeN| apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 97 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita saMjJAnoM evaM sarvanAmoM ke mUlazabda, puruSa, vacana, vibhakti evaM liMga likhiye / saMjJAnoM ke pratyaya bhI likhie 1. nariMdu 4. vimANu 7. kamalAu 10. gaMgAmo 13. rahuNandaNehi 16. eyarajaNA 19. kammeM 22. tai 25. maI 28. teNa 2. pohi 5. rajjaI 8. taNayAe 11. karaho 14. divAyara 17. chikka 20. NANeNa 23. tAu 26. tumhehi 29. tAhiM 3. raNareM 6. veraggA 9. sasAhiM 12. gaMtheNaM 15. kUva 18. bhoyaNAhiM 21. so 24. amhe 27. tA 30. amhaI udAharaNa mUlazabda puruSa nariMdu nariMda anyapuruSa vacana ekavacana vimakti liMga pratyaya prathamA pulliga u (kha) nimnalikhita kRdantoM ke mUla kriyA, pratyaya evaM nAma batAie tathA jahAM sambhava ho vahAM vibhakti, vacana evaM liMga bhI batAie -- 1. hasiu 2. Nacanta 3. jIvitro 4. rUsiyA 5. lukkanto 6. jaggamANo 7. sayimA 8. lajjipaI 1. DaramAraNaiM 10. acchantA 11. paDantAu 12. uTThantu 13. ghumantA 14. bhiDiu 15. NijjharimA 16. jalanta 17. sukkantai 18. pasaramANA 19. bukkamANAI 20. kaMdantA 21. jalaNahaM 98 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. sohaNahiM 25. tuTTaNa 28. phureviNu 23. pasarivi 26. viprasevaM 29. Nacci 24. kadevi 27. hasaNahaM 30. jaggeppi udAharaNamUlakriyA pratyaya bibhakti vacana liMga kRdanta (hasiu hasa iu - - - saMbaMdhaka kR. / hasiu hasa bha prathamA ekavacana pu, napu. bhUtakA. kR. Naccanta Nacca nta prathamA ekavacana pu., napu., strI. vartamAna kR. - - apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 99 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 22 ( ka - 1 ) nimnalikhita kriyAoMoM meM 'zravva' pratyaya lagAkara vidhikRdanta banAiye / unake napuMsakaliMga prathamA ekavacana ke rUpa likhie - 2. lajja 1. hasa 3. kalaha 5. ghuma udAharaNa kriyA hasa vidhi kRdanta hasinavva seva udAharaNa kriyA hasa 100 ] ( ka - 2 ) nimnalikhita kriyAnoM meM 'ievvajaM, evvauM, evA' pratyaya lagAkara vidhikRdanta banAie / ( prayoga ke lie inameM vibhakti kI AvazyakatA nahIM hotI hai ) - 1. hasa 3. thaMbha 5. jAgara 4. accha 6. ceTU vidhi kRdanta ( parivartanIya rUpa ) napuMsakaliMga prathamA ekavacana hasiva / harizravA / hasizravvu haseva / hasevA / hasenavvu 2. uvasama 4. kudda 6. thakka noTa - isa abhyAsa - 22 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 48 kA adhyayana kIjie | vidhi kRdanta ( parivartanIya rUpa ) hasi ebva uM / ha se vva uM / hasevA [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| ina vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA va sarvanAma meM tRtIyA ekavacana bahuvacana kA, vidhi ke bhAvoM ko prakaTa karane ke lie vidhi kRdanta ke parivartanIya tathA aparivartanIya rUpoM kA prayoga kIjie1. rAjA ke dvArA haMsA jAnA caahie| 2. mitra ke dvArA prasanna huaA jAnA caahie| 3. putra dvArA soyA jAnA caahie| 4. rAjAoM ke dvArA haMsA jAnA caahie| 5. mitroM dvArA prasanna huaA jAnA caahie| 6. putroM ke dvArA soyA jAnA cAhie / 7. rAjya dvArA lar3A jAnA caahie| 8. vimAna dvArA ur3A jAnA cAhie / 9. rAjyoM dvArA lar3A jAnA caahie| 10. vimAnoM dvArA ur3A jAnA caahie| 11. mAtA dvArA khuza huA jAnA caahie| 12. kanyA dvArA chipA jAnA caahie| 13. mAtAoM dvArA khuza huA jAnA cAhie / 14. kanyAoM dvArA chipA jAnA cAhie / 15. usake dvArA khelA jAnA caahie| 16. tumhAre dvArA haMsA jAnA cAhie / 17 mere dvArA prayatna kiyA jAnA cAhie / 18. usake (strI) dvArA nAcA jAnA caahie| 19. hamAre dvArA prayatna kiyA jAnA cAhie / 20. una saba ke dvArA prasanna huaA jAnA caahie| udAharaNarAjA dvArA haMsA jAnA cAhienariMdeM/narideNa/nAradeNaM (ka) hasiprava/hasisavvA hasipravdhu hase prava/hasegravvA/hasepradhvu / (parivartanIya rUpa) (kha) hasievauM/hasenvauM/hasevA / (aparivartanIya rUpa) (ga) nIce saMjJA-sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| kriyAnoM meM vidhi kRdanta ke parivartanIya aura aparivartanIya rUpoM kA prayoga karate hue vAkya banAie1. narida (hasa) 2. kamala (vigrasa) 3. sasA (jagga) 4. amha (lukka) 5. potta (kulla) 6. vimANa (uDDa) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 101 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. mAyA (harisa) 9. tA (Nacca) 8. tumha (ujjama) 10. rajja (jujjha) udAharaNakamaleM/kamaleNa/kamaleNaM (ka) viprasipabva/viprasipravvA/viasivvu/ vimaseavva/vigraseavvA/viprase avvu / (parivartanIya rUpa) (kha) viprasievva uM/vigrasevvauM/viprasevA / (aparivartanIya rUpa) (gha) nimnalikhita vidhikRdantoM ko mUlakriyA, vacana, vibhakti, pratyaya evaM parivarta. nIya/aparivartanIya rUpa batAie1. hasiprava 2. lajjievvaLa . 3. ruvevvaLa 4. Dareavva 5. thakkimavvA 6. acchevA 7. paDeavvu 8. uDhiabdu 9. ghumepravvA 10. ucchaliavva 11. ujjamievvauM 12. kaMpevvara 13. mareavva 14. khelisavvA 15. kullevA 16. jujjhebyu 17. sayiavvu 18. NaccepravvA 19. rUsivva 20. lukkievvauM 19. vinasevvaLa udAharaNa mUlakriyA vacana vimakti pratyaya parivartanIya/apari. rUpa hasiavva hasa ekavacana prathamA avva parivartanIya 102 ] ' [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 23 (ka) nimnalikhita kriyAoM ke bhAvavAcya banAie / unameM tInoM kAloM ke anya puruSa ekavacana ke pratyaya lagAie 1. hasa 3. lukka 5. harisa udAharaNa bhAvavAcya hasa hasijja / hasiya 2. gacca 4. gala 6. ullasa vartamAna hasijjai / hasiyai hasijjae / hasiyae apabhraMza abhyAsa saurabha ] vivi hasijjara / hasiyau 1) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA va sarvanAma meM tRtIyA ekavacana / bahuvacana kA prayoga kIjie / vibhinna kAloM ko prakaTa karane ke lie kriyAnoM meM bhAvavAcya ke pratyaya lagAne ke pazcAt zranyapuruSa ekavacana ke prasthaya lagAie 1. rAjA ke dvArA haMsA jAtA hai / 2. kamala ke dvArA khilA jAtA hai| 3. bahina ke dvArA jAgA jAnA haiN| 4. mere dvArA nAcA jAtA hai / 5. tumhAre dvArA kUdA jAtA hai / 6. usake dvArA uThA jAtA hai / 7. usa (strI) ke dvArA prasanna huA jAtA hai / 8. rAjAoM dvArA prasanna huAA jAtA hai / 9. kamaloM dvArA khilA jAtA hai / 10. bahinoM dvArA jAgA jAtA hai / 11. hamAre dvArA nAcA jAtA hai / 12. tuma saba ke dvArA kUdA jAtA hai / 13. unake dvArA uThA jAtA hai / 14. una (striyoM) ke dvArA prasanna huA jAtA hai / 15 putra ke dvArA khelA jAe / 16. nAgarika dvArA upasthita huA jAye / 17. mAtA dvArA baiThA jAe / bhaviSyatkAla hasesa i / zrAdi noTa - isa abhyAsa- 23 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha-46 kA adhyayana kIjie / [ 103 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. mere dvArA soyA jaae| 19. tumhAre dvArA prayAsa kiyA jaae| 20. usake dvArA kUdA jAe / 21. usa ( strI ) ke dvArA chipA jAe / 22. putroM ke dvArA khelA jaae| 23 nAgarikoM dvArA upasthita huA jaae| 24. mAtAoM dvArA baiThA jaae| 25. hamAre dvArA soyA jAe / 26 tuma donoM ke dvArA prayAsa kiyA jAe | 27. unake dvArA kUdA jaae| 28. una striyoM ke dvArA kUdA jAe / 29. kutte ke dvArA bhauMkA jAyegA | 30. vimAna dvArA ur3A jAyegA | 31. kanyA ke dvArA lAlaca kiyA jAyegA / 32. usake dvArA uchalA jAyegA / 33. usa strI ke dvArA aphasosa kiyA jAyegA / 34. tumhAre dvArA dera kI jAyegI / 35. mere dvArA nIce grAyA jAyegA / 36. kuttoM ke dvArA bhauMkA jAyegA / 37. vimAnoM dvArA ur3A jAyegA / 38. kanyAoM dvArA lAlaca kiyA jAyegA / 39. unake dvArA uchalA jAyegA / 40. hama sabake dvArA nIce AyA jaayegaa| 41. una striyoM ke dvArA aphasosa kiyA jAyegA / 42. tuma saba ke dvArA dera kI jAyegI / udAharaNa rAjA ke dvArA ha~sA jAtA hai = nariMdeM / narideNa / narideNaM hasijjai / hasiyai / hajjie / hasie | rAjAoM dvArA ha~sA jAtA hai =naridahi / narivAhi / naridehi hasijjai / hasiyai / hajjie / hasiyae / (ga) nIce sajJAeM, puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM va sarvanAmoM meM kahIM ekavacana, kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTakAla meM bhAvavAcya ke vAkya banAie 1. narida (hasa) vartamAnakAla 3. mitta (harisa) vidhi evaM prazA 5. jaNera (accha) vidhi evaM AjJA 7. kamala ( viprasa) vartamAnakAla 9. rajja (ujjama) vidhi evaM zrAjJA 104 ] 2. kukkura ( bukka) vartamAnakAla 4. sIha (gajja) vidhi evaM zrAjJA 6. divAyara ( uga ) bhaviSyatkAla 8. sIla (phura) vidhi evaM zrAjJA 10. vimAraNa ( uDDa) bhaviSyatkAla [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. sIyA (hasa) vartamAnakAla 13. mAyA (harisa) vidhi evaM prAjJA 15. amha (kulla) vartamAnakAla 17. tumha (harisa) vidhi evaM prAjJA 19 ta (uvavisa) bhaviSyatkAla 12. sasA (jagga) vartamAnakAla 14. mahilA (uvasama)vidhi evaM prAjJA 16. amha (khela) vartamAnakAla 18. tumhe (ujjama) vidhi evaM prAjJA 20. tA (Nacca) vidhi evaM prAjJA udAharaNanariMde/nariMdeNa/narideNaM hasijjai/hasiyai/hasijjae/hasiyae / (gha) nimnalikhita bhAvavAcyoM kI mUlakriyA, puruSa, vacana, pratyaya ba kAla likhie1. hasijjai 2. galijjau 3. khayesai 4. kIlijjai 5. lobhijjau 6. vasihie 7. kullijjae 8. acchijjau 9. ruvijjae 10. miDihii udAharaNabhAvavAcya mUlakriyA puruSa hasijjai hasa anyapuruSa bacana pratyaya ekavacana ijja kAla vartamAna apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 105 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJAnoM, kriyAnoM evaM kRdanta-rUpoM ke pratyayoM ke sabhI vikalpa likhie / vidhi evaM prAjJA ke bhAvavAcya meM kriyA rUpoM evaM vidhi kRdanta donoM kA prayoga kIjie 106 kartRvAcya 1. bAlaka khelate haiM / 3. bAlaka khele / 5. bAlaka kheleM / 7. bAlaka kheleMge / 9 mAtA prasanna hotI hai / 11. mAtA prasanna huI / 13. mAtA prasanna hove | 15. mAtA prasanna hovegI / 17. maiM sotA hU~ / 19. maiM soyA / 21. maiM sovUM / 23. maiM soU~gI / abhyAsa- 24 udAharaNa bAlakoM dvArA khelA jAe = (i) (ii) bAlahiM / bAlAhi / bAla ehi ] bhAvavAcya 2. bAlakoM dvArA khelA jAtA hai / 4. bAlakoM dvArA khelA gayA / 6. bAlakoM dvArA khelA jAe / 8. bAlakoM dvArA khelA jAyegA / 10. mAtA dvArA prasanna huA jAtA hai / 12. mAtA dvArA prasanna huA gayA / 14. mAtA dvArA prasanna huAA jAve | 16. mAtA dvArA prasanna huAA jAvegA / 18. mere dvArA soyA jAtA hai / 20. mere dvArA soyA gayA / 22. mere dvArA soyA jAve / 24. mere dvArA soyA jAyegA / noTa - isa abhyAsa- 24 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 41 se 48 taka doharAeM / bAlagraha / bAlagrAhi / bAlaehi khelijjau / (ka) khelizraThava / kheligrA / khelinavvu / khele bva / khele aThavA / khele abbu | (kha) khelevA/ khele vbau / khelievvau / 1 apabhraMza abhyAsa saurabha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce saMjJAe~, puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAe~ dI gaI haiM / saMjJAnoM evaM sarvanAmoM meM kahIM ekavacana, kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTakAla meM kartRvAcya evaM bhAvavAcya donoM meM vAkya banAie1. bimANa (uDDu) vartamAnakAla 2. kannA (lukka) bhUtakAla 3. rajja (jujjha) bhaviSyatkAla 4. kukkura (bukka) vartamAnakAla 5. tA (gacca) bhUtakAla 6. saddhA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 7. mAyA (harisa) vidhi evaM prAjJA 8. tumha (thakka) vartamAnakAla 9. ta (hA) bhUtakAla 10. suyA (khela) vidhi evaM prAjJA udAharaNa1. vimANa/vimANA/vimANu uDDai/uDDe i/uDDae / (kartRvAcya) 2. vimANe vimANaNa/vimANeNaM uDijjai/uDDiyai / (bhAvavAcya) (ga) nimnalikhita vAkya kartRvAcya meM die gae haiN| inakA bhAvavAcya meM parivartana kiijie| mAula/mAulA/mAulu/mAulo uTThau/uTheu / 2. mitta/mittA harisantu/harisentu / 3. gara/garA ujjamesahi/ujjamesanti/ujjamihihi ujjamihinti / 4. lakkuDa/ lakkuDA/lakkuDaiM/lakkuDAI jalahiM/jalanti/jalante/jalire / 5. vattha/vatthA/vatthaI/vatthAI sukkinAsukkipA/sukkinaiM/suvika prAI / 6. haDaM tthaauN/tthaami| 7. tuhu~ lukka hi/lukkasi/lukkase/lukke si / 8. so vhaai| 9. hauM gaccamu/Naccemu / 10. tA NacciyA/Naccina/NaccipAu/Nacciau/gacciAyo/pacciyo / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 107 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNakartRvAcya-mAula/mAulu/mAulA/mAulo uTThau/uTheu / bhAvavAcya-(i) mAuleM/mAulaNa/mAuleNaM uTijjau/uTThiyau / (ii) mAuleM/mAuleNa/mAuleNaM udviavva/uTThiavvA/uTThiavvu/ uTheavva/udvegravvA/u-avvu/ uThevA/uDhevvauM/uTTievvauM / (gha) nimnalikhita vAkya bhAvavAcya meM die gae haiN| inakA kartRvAcya meM parivartana kIjie1. kukkureM/kukkureNa/kukkureNaM bukkijjai/bukkijjae/bukkiyai/bukkiyae / 2. pottahiM/pottAhiM/pottehiM sayijjai/sayijjae/sayiyaisayiyae / 3. Narahi/NarAhi/parehiM ujjamesa i/ujjamesae/ujjamihii/ujjamihie / 4. mittahiM/mittAhiM/mittehiM harisigra/harisiprA/harisiu / 5. lakkuDahiM/lakkuDAhiM/lakkuDehiM jaliya/jaliyA/jaliu / 6. paI/taI udvijjai/uTThijjae/uTThiyai/uTThithae / 7. maI kullijjai/kullijjae/kulliyai/kulliyae / 8. pai/taI raNaccijjau/raNacciyau / 9. teM teNa teNaM uvasa mijjau/uvasamiyau / 10. maiM lukkima/lukkiA /lukkiu / udAharaNakukkureM/kukkureNa/kukkureNaM bukkijjai/bukkiyai/bukkiyae-kukkura/kukkurA/ kukkuru/kukkuro bukkai/bukkei/bukkae / 108 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-25 (ka-1) nimnalikhita prakArAnta pulliA saMjJAnoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. nariMda 2. kukkura 3. jara 4. raNara 5. vaya 6. meha 7. rakkhasa 8. salila 9. divAyara 11. karaha 12. mAula 10. sIha udAharaNa dvitIyA ekavacana nariMda nariMda/nariMdA/nariMdu dvitIyA bahuvacana nariMda/nariMdA (ka-2) nimnalikhita prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. bhoyaNa 2. vimANa 3. kamma 4. NANa 5. sutta 6. vattha 7. khetta 8. suha 9. NayarajaNa 10. rajja 11. asaNa 12. khIra udAharaNa-- dvitIyA ekavacana bhoyaNa bhoyaNa/bhoyaNA/bhoyaNu dvitIyA bahuvacana bhoyaNa/bhoyaNA/bhoyaNaI/bhoyaNAI - noTa-isa abhyAsa-25 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 50 51 kA adhyayana kiijie| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 109 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. mAyA 2. kamalA 3. NammayA 4. kahA 5. sariyA 6. guhA 7. kannA 8. pasaMsA 9. nisA 10. sIyA 11. taNhA 12. mehA udAharaNa __ dvitIyA ekavacana mAyA mAyA/mAya dvitIyA bahuvacana mAyA/mAya/mAyAu/mAya u/mAyApro/mAyo (ka-4) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. amha 2. tumha 3. ta (pu) 4. ta (napu.) 5 tA (strI) udAharaNa - dvitIyA ekavacana amha maI dvitIyA bahuvacana amhe/amhaI (kha) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma evaM kriyA rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. rAjA paramezvara ko praNAma karatA hai| 2. U~Ta ghAsa caratA hai / 3 putra mAtA ko praNAma karatA hai / 4. tuma mujhako pAlate ho| 5. pitA putra kI rakSA kare / 6. rAjA rAjyoM ko jAne / 7. putrI zikSA ko samajhe / 8. tuma merI rakSA karate ho| 9. dAdA pote ko pAlegA / 10. nAgarika gIta sunegaa| 11. mAtA putrI kI rakSA karegI / 12. vaha usako paalegii| 13. rAma paramezvaroM ko praNAma karatA hai / 14. zAsana rAjyoM ko pAlatA hai| 15. bahineM kathAeM sunatI haiM / 110 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. vaha hama sabakI rakSA karatI hai / 17. rAjA vratoM ko paale| 18. putra sukhoM ko samajhe / 19. putrI zikSAoM ko sune / 20. tuma una sabakI rakSA kro| 21. vaha tumako jAnatI hai / 22. sItA vratoM ko paalegii| 23. ve manuSyoM kI rakSA kreNge| 24. UMTa (vibhinna prakAra ke) dhAnoM ko creNge| 25. beTI una sabako praNAma kregii| 26. potA una sabako praNAma kregaa| 27. ve hama sabako pAlate haiM / 28. hanumAna rAma ko praNAma karatA hai / 29 hanumAna sItA kI rakSA karatA hai| 30. mAtA beTiyoM kI rakSA kre| 31. rAma hanumAna ko samajhatA hai / 32. sasura (vibhinna prakAra ke) bhojana khAtA hai| 33. dAdA zAstroM ko samajhate haiN| 34. nAgarika ratnoM kI rakSA kreN| 35. mitra kathA sunegA / 36. dAdA potoM ko paaleNge| 37. nareza nAgarikoM ko jAnatA hai / 38. rAjya rAjA kI rakSA karatA hai ! 39. sItA kathA sunegii| 40. maiM tumako praNAma karatA huuN| 41. rAjA mAtA ko praNAma kre| 42 paramezvara hama sabakI rakSA kre| 43. putrI vibhinna prakAra ke bhojana khaayegii| 44. sItA hanumAna ko jAnatI hai| 45. megha manuSyoM ko pAlate haiN| 46. tuma du:khoM ko jAno / 47. maiM una sabako praNAma kruuN| 48. ve hama sabako jAnate haiM / 49. rAkSasa baccoM ko khAtA hai / 50 tuma una sabakI rakSA karo / udAharaNarAjA paramezvara ko praNAma karatA hai nariMda/nariMdA/nariMdu nariMdo paramemara/ paramesarA/paramesaru pnnmi| paNamei/paNamae / (ga) nIce saMjJAeM, puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM sakarmaka kriyAe~ dI gaI haiN| madhya meM die gae saMjJAnoM yA sarvanAmoM meM dvitIyA ekavacana athavA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa-kAloM meM vAkya banAie / sajJA, sarvanAma va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. karaha, tiNa (cara) vartamAnakAla 2. sIyA, haNuvanta (jANa) vartamAnakAla 3. amha, ta (paNama) vidhi evaM prAjJA 4. NayarajaNa, rayaNa (rakkha) vidhi evaM prAjJA apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 11 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. potta, ta (paNama) bhaviSyatkAla 6. mitta, kahA (suNa) bhaviSyatkAla 7. sasura, bhoyaNa (khA) vartamAnakAla 8. ta, amha (jANa) vartamAnakAla 9. tumha, dukkha (jANa) vidhi evaM prAjJA 10. suyA, sikkhA (suNa) vidhi evaM AjJA 11. mAyA, vaya (phAla) bhaviSyatkAla 12. taNayA, bhoyaNa (khA) bhaviSyatkAla 13. ta, Nara (rakkha) bhaviSyatkAla 14. tA, ta (pAla) vidhi evaM prAjJA 15. amha, tumha (paNama) vidhi evaM prAjJA 16. nariMda, paramesara (paNama) vidhi evaM bhAjJA 17. tumha, amha (jANa) bhaviSyatkAla 18. bAlapa, gANa (suNa) bhaviSyatkAla 19. putta, mAyA (paNama) vartamAnakAla 20 jaNera, putta (rakkha) vidhi evaM prAjJA udAharaNakaraha/karahA/karahu/karaho tiNa/tiNA/tiNu carai/carei/carae / (gha) nIce saMjJAeM va puruSavAcaka sarvanAma vibhaktisahita diye gaye haiN| inake mUlazabda, liMga, vacana evaM vibhakti likhie| saMjJAoM ke pratyaya bhI likhiye1. mAyA 2. nariMdu 3. bhoyaNA 4. amhaI 5. paI 6. vimANa 7. sasAu 8. karahA 9. maI 112 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. mAula 14. tAi 10. sokkhA 13. tA 16. rajju 19. ta 12. ahilAsAmo 15. pottu 18. taM 21. amhaI 17. kamalA 20. hauM udAharaNamUla zabda liMga vacana vibhakti mAyA mAyA strIliMga ekavacana, bahuvacana prathamA, dvitIyA pratyaya zUnya apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 113 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-26 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. maiM paramezvara kI pUjA karatI haiN| 2. sadAcAra apayaza ko rokatA hai| 3. tuma dUdha ckho| 4. patnI vastroM ko dhoyegii| 5. kanyAe~ choTe ghar3e ko ughAr3atI haiN| 6. hanumAna rAma kA upakAra karatA hai / 7. tuma bhojana cabAno / 8. kutle dhAna ko upAr3ate haiN| 9. manuSya vyasana chor3eM / 10. bahineM dhAna piiseNgii| 11. tRSNA nidrA ko rokatI hai / 12. jumA manuSya ko kalaMkita karatA hai| 13. vaha bIjoM ko cune / 14. devara siMhoM ko dekhegA / 1.5. hama dhAna kUTate haiN| 16. dAdA potoM ko bulAtA hai / 17. tuma unako pukaaro| 18. ve gaTharI ko kATeMge / 19. ve donoM kheta khodate haiN| 20. mahilAeM vratoM ko dhaareNgii| 21. bahineM putriyoM ko dekheN| 22. hama gaMgA kA pUjana kareMge / 23. tuma dono lakar3I chIlate ho / 24. ve saba madirA chodd'eN| 25. putriyAM vastra dhoeM / 26 nanadeM bhojana jImatI haiM / 27. rAkSasa baccoM ko Thagate haiM / 28. bAlaka kamala ko tor3atA hai| 29. rAkSasa baccoM ko tthgegaa| 30. ghI bhojana ko snigdha karatA hai| 31. maiM ghI ddaaluuNgaa| 32. bahineM nIMda chodd'eN| 33. sasura patnI kI nindA karatA hai / 34. rAjA ratnoM kI khoja karatA hai| 35. tuma saba bAdaloM ko dekho| 36. beTI dhAgA todd'egii| 37. nAgarika bAlaka ko ThagatA hai| 38. mAmA zastroM ko sparza karatA haiN| 39. prazaMsA citta ko chUtI hai| 40. vaha sukha kI khoja kre| 41. bAlaka vimAna ko dekhate haiN| 42. tuma ghI DAlo / 43. duHkha sukha ko rokatA haiM / 44. tuma jala ko sparza kro| 45. maiM jaMgala ko kaattuuNgaa| 46. tuma saba bhojana jImo / 47. bhUkha pyAsa ko rokatI hai| 48. hama donoM gaDDhe ko khodeN| 49. mAtA putra ko sparza karatI hai / 50. prajJA jJAna ko prakaTa karatI hai| 51. vaha vastroM ko phaadd'egaa| 52. rAjA garva ko chor3e / 53. rAkSasa kutte ko rokegaa| 54. putra ghAsa kATe / noTa-isa abhyAsa-26 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 52 kA adhyayana kiije| 114 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. satya sadAcAra ko prakaTa kregaa| 56. putra vyasana chodd'e| 57. tuma saba madya ko chodd'o| 58. vaha bIjoM ko pIsatA hai| 59. maiM kanyA ko pukAratA huuN| 60. mahilA gaDDhe ko DhakatI hai| udAharaNamaiM paramezvara kI pUjA karatI hU~hauM paramesara/paramesarA/paramesaru accauM/ __ accami accAmi/accemi / / - mar- - - - apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 115 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 27 ( ka - 1 ) nimnalikhita ikArAnta va IkArAnta pulliMga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. sAmi 3. kesari 5. risi udAharaNa sAmi prathamA dvitIyA tRtIyA 116 udAharaNa- ] ( ka - 2 ) nimnalikhita ikArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie -- 1. dahi 2. acchi 3. aTThi 4. vAri dahi prathamA dvitIyA tRtIyA - 2. muNi 4. giri 6. grAmaNI ekavacana sAmi / sAmI sAmi / sAmI sAmieM / sAmI eM / sAmi / sAmI / sAmiNa / sAmINa / sAmiNaM / sAmINa ekavacana daha / dahI dahi / dahI dahi / dahIM / dahieM / dahIeM / hiraNa / dahINa / dahiNaM / dahINaM noTa - isa abhyAsa- 27 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 54 60 kA adhyayana kIjie / bahuvacana sAmi / sAmI sAmi / sAmI sAmihi/ sAmIhi bahuvacana dahi / dahI / dahi / dahI I dahi / dahI/ dahi / dahIhaM dahihi / dahIhIM [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita ikArAnta va IkArAnta strIliMga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhiye1. matti 6. sAmiNI 2. ratti 7. itthI 3. thui 8. paramesarI 4. mariNa 9. NArI 5. dhii 10. puttI udAharaNaekavacana bahuvacana bhatti prathamA bhatti/mattI bhatti/bhattI/mattiu/bhattIu/mattiyo/bhattIyo dvitIyA bhatti/bhattI bhatti/bhattI/bhattiu/bhattIu/mattiyo/bhattIpro tRtIyA bhattie/ bhattIe bhattihiM/bhattIhiM (ka-4) nimnalikhita ukArAnta va UkArAnta pulliga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1 jaMtu 2. bindu 3. maccu 4. sattu 5. riu 6. guru 7. khalapU 8. sayaMbhU udAharaNa-- bahuvacana jaMtu prathamA jaMtu/jaMtU jaMtu/jaMtU dvitIyA jaMtu/jaMtU jaMtu/jaMtU tRtIyA jaMtueM/jaMtUeM/jaMtuM jaMtUM/ jaMtuhiM/jaMtUhi ___ jaMtuNa/jaMtUNa/jaMtuNaM/jatUNaM ekavacana apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 117 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-5) nimnalikhita ukArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie1. mahu 2. aMsu 3. vatthu 5. prAu 4. jANu udAharaNa ekavacana mahu prathamA mahu/mahU dvitIyA mahu/mahU tRtIyA mahuM/mahUM/mahueM / mahUeM/ mahuNa/mahUNa/mahuNaM/mahUNaM bahuvacana mahu/mahU/mahuiM/mahUI mahu/mahU/mahuiM/mahUI mahuhiM/mahUhi (ka-6) nimnalikhita ukArAnta va UkArAnta strIliMga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA tathA tRtIyA ke ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. dheNu 2. haNu 3. rajju 6. sAsU 7. kaNDU 4. sassu 5. taNu 8. bahU 9. camU 10. jaMbU udAharaNa-- ekavacana dheNu prathamA dheNu dheNU dvitIyA gheNu/gheNU tRtIyA gheNue/gheNUe bahuvacana dheNu /gheNU/gheNuu/dherapUu/gheNupro/gheNUgro gheNu/gheNU gheNuu/gheNUu/gheNupro/gheNUpro gheNuhiM/gheNUhiM 118 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-28 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. mAlika prasanna hotA hai| 2. muni baiTheMge / 3. mantrI prayAsa kreN| 4. zatru ldd'aa| 5. gAMva kA mukhiyA baiThatA hai| 6. dahI TapakatA hai| 7. aAMkheM duHkhiiN| 8. haDDI suukhegii| 9. jala jhare / 10. bhakti bddh'e| 11. tRpti hovegii| 12. ratna girate haiM / 13. vaibhava bddh'aa| 14. putriyAM khelatI haiN| 15. lakSmI bar3he / 16. striyAM prayAsa kreNgii| 17. mausI thkii| 18. sAr3I sUkhatI hai| 19. bahina naacii| 20. mAtA thkegii| 21. dAdI baitthe| 22. bUMdeM gireNgii| 23. teja khile / 24. guru prasanna hove| 25. duzmana lar3atA hai| 26. pitA haMsA / 27. madhu TapakatA hai / 28. prAMsU jhreNge| 29 ghuTanA thkaa| 30. Ayu bddh'e| 31. padArtha sohate haiN| 32. gAyeM bhAgatI haiN| 33. camacI TUTI / 34. sAsa baitthe| 35. bahU prayatna karatI hai| udAharaNa-- mAlika prasanna hotA hai=sAmi/sAmI harisai/harisei/harisae / (kha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. svAmI bhojana jImatA hai| 2. muni jala piiveN| 3. kavi vrata pAlege / 4. gAMva kA mukhiyA una sabako lAr3a-pyAra karatA hai| 5 aAMkheM manuSya ko dekhatI haiN| 6. maiM dahI khaauuN| 7. kuttA haDDiyAM cUsegA / 8. muni jala pIte haiM / 9. manuSya bhakti kreN| 10. dharatI ratna paidA kregii| 11. mAtAeM sAr3iyAM ghoveNgii| 12. bahineM paramezvara ko pUjeM / 13. manuSya vaibhava tyAge / 14. mausI putrI ko lAr3a-pyAra karatI hai| 15. pitA putra kI niMdA karatA hai / 16. sAdhu noTa-isa abhyAsa-28 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 54 va 58 kA adhyayana kiijie| apabhraza abhyAsa saurabha ] 119 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gava chodd'e| 17. prabhu tuma saba kI rakSA kreNge| 18. raghu hama sabakA upakAra karate haiM / 19 khaliyAna sApha karanevAlA gaDDhA khodatA hai| 20. svayaMbhU rAma ko praNAma karatA hai| 21. putra madhu khAtA hai| 22. putra ghuTane ko sparza kare / 23. tuma aAMsuroM ko roko| 24. vaha padArthoM kI khoja kregaa| 25. gAya jAmuna ke per3a ko tor3atI hai| 26. baha sAsa kI sevA kregii| 27. senA prANiyoM kI hiMsA kregii| 28. bahina rassI curAtI hai| 29. putra vastra mailA karatA hai / 30. hAthI jala piivegaa| udAharaNasvAmI bhojana jImatA hai=sAmi/sAmI bhovaNa/bhoyaNA/bhoyaNu jemai/jemei/ jemae / ____ 120 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-29 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma va kriyA-rUpoM ke sabhI vikalpa likhiye1. svAmI mujhako bulAtA hai| 2. svAmI ke dvArA maiM bulAyA jAtA hai| 3. muni hama sabako dekhate haiM / 4. muni ke dvArA hama saba dekhe jAte haiM / 5 duzmana tumako maaregaa| 6. duzmana ke dvArA tuma mAre jAnoge / 7. rAjA sAdhu ko namaskAra kre| 8. rAjA ke dvArA sAdhu namaskAra kiyA jaave| 9. tapasvI kathA kA vyAkhyAna kareMge / 10. tapasviyoM dvArA kathA kA vyAkhyAna kiyA jAvegA / 11. bhAI mujhako bhUlatA hai| 12. bhAI ke dvArA maiM mulAyA jAtA huuN| 13. senApati svAmI ko namaskAra karai / 14. senApati ke dvArA svAmI namaskAra kiyA jAve / 15. mAtA dhAna kuuttegii| 16 mAtA ke dvArA dhAna kUTA jaavegaa| 17. tuma mujhako pukArate ho| 18. tumhAre dvArA maiM pukArI jAtI haiN| 19. hama saba tumako smaraNa kareMge / 20. hama sabake dvArA tuma smaraNa kie jAnoge / 21. vaha vaibhava ko tyAge / 22. usake dvArA vaibhava tyAgA jAve / 23. mAtAeM putroM ko lAr3a-pyAra karatI haiM / 24. mAtAoM dvArA putra lAr3a-pyAra kie jAte haiN| 25. sAMpa bAlaka ko DasatA hai| 26. sAMpa dvArA bAlaka DasA jAtA hai / 27. bahina zramaNI kI sevA karatI hai / 28. bahina dvArA zramaNI kI sevA kI jAtI hai| 29. vaha unakI stuti karatA hai / 30. usake dvArA ve stuti kie jAte haiN| - udAharaNa1. svAmI mujhako bulAtA hai=sAmi/sAmI maI kokai/koke i/koke| 2. svAmI ke dvArA maiM bulAyA jAtA hU~ =sAmieM/sAmIeM/sAmi/sAmIM/sAmiNa/ sAmINa/sAmiNaM/sAmINaM hauM kokijjalaM/ kokkijami/kokkijjAmi/kokkijemi / noTa-isa abhyAsa-29 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 53 va 54 kA adhyayana kiijie| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 121 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prArambha meM die gae saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA madhya meM die gae saMjJA-sarvanAmoM meM dvitIyA ekavacana yA bahuvacana kA prayoga karate hue koSThaka meM dI gaI sakarmaka kriyAoM se nirdiSTa kAloM meM kartRvAcya va karmavAcya meM vAkya banAie / saMjJA, sarvanAma va kriyA-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. bhAi ..." amha (koka) vartamAnakAla 2. amha "" sAhu (nama) bhaviSyatkAla 3. kai "" gANa (gA) vidhi evaM prAjJA 4. maMti ... naravai (nama) bhaviSyatkAla tumha " ta (puNa) vidhi evaM prAjJA 6. ari "" amha (haNa) vartamAnakAla 7. pramha " tapassi (sumara) vartamAnakAla 8. tumha "" lakkuDa (raMga) vidhi evaM prAjJA 9. jAmAu .... bhoyaNa (khAda) bhaviSyatkAla 10. pahu.." amha (peccha) vartamAnakAla udAharaNa1. mAi/bhAI maI kokai/kokei/kokae / kartRvAcya 2. mAiM/bhAI/bhAieM/bhAIeM/mAiNa/bhAINa/bhAiNaM/mAINaM hauM kokkijjauM/ kokkiyauM / karmavAcya (ga) nIce vibhaktisahita saMjJAeM dI gaI haiM / unake mUlazabda, liMga, vacana, vibhakti evaM pratyaya likhie1. sAmieM 2. kAhi 3. vAri 4. aTThiNa 5 bhattiu 6. bhattipro 7. tatti 8. lacchIe 9. sattuhiM 10. pahU 12. mahiM 11. sAhU 122 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. vatthuI 16. sassuu 19. vAuM 14. aMsueM 17 taNue 20. bahiNIe 15. puttie 18. camUhi 21. rahuNandaNe udAharaNa mUlazanda sAmIeM sAmi liMga pulliga vacana vibhakti ekavacana tRtIyA pratyaya eM - - apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 123 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-30 (ka-1) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA prayoga kiijie| saMjJA, sarvanAma va kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. zatru dvArA senApati mArA gyaa| 2. bAlaka ke dvArA vastra phAr3e gae / 3. bhAiyoM dvArA dUdha piyA gyaa| 4 prANiyoM dvArA karma bAMdhe ge| 5. kavi dvArA gAne gAe ge| 6. svAmI dvArA dhAgA kATA gyaa| 7. yati ke dvArA zikSA dhArI gii| 8. RSiyoM dvArA prajJA jAnI gii| 9. nAgarika dvArA bhojana khAyA gyaa| 10. rAma ke dvArA rAkSasa mAre ge| 11. putrI ke dvArA lakSmI cAhI gii| 12. yati ke dvArA kathA kahI gaI / 13. mere dvArA vimAna dekhe ge| 14. usake dvArA vairAgya cAhA gyaa| 15. tumhAre dvArA vyasanoM kA varNana kiyA gyaa| 16. hamAre dvArA pAnI piyA gyaa| 17. unake dvArA dayA utpanna kI gii| 18. usake dvArA prAjJA pAlI gii| 19. guru ke dvArA muni kI stuti kI gii| 20. dAmAda dvArA jhoMpar3I dekhI gii| udAharaNazatru dvArA senApati mArA gayA=sattuM sattUM/sattueM/sattUeM/sattuNa/sattUNa/sattuNaM/ sattUNaM seNAvaiseNAvaI haNipra/haNiyA/ haNiu/haNiyo / (ka-4) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / vidhi evaM prAjJA kA bhAva prakaTa karane ke lie vidhi kRdanta kA prayoga kiijie| saMjJA, sarvanAma va kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. bhAI ke dvArA per3a sIMcA jAnA caahie| 2. raghupati ke dvArA sAdhu bulAe jAne caahie| 3. kaviyoM ke dvArA gIta gAe jAne cAhie / 4. hAthI dvArA noTa-isa abhyAsa-30 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 56 se 61 kA adhyayana kiijie| 124 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMha mArA jAnA caahie| 5. RSi ke dvArA sUrya kI vandanA kI jAnI caahie| 6. mere dvArA dahI khAyA jAnA cAhie / 7. hamAre dvArA jala piyA jAnA cAhie / 8. unake dvArA haDDiyAM pheMkI jAnI cAhie / 9. tumhAre dvArA padArtha sIMce jAne cAhie / 10. usake dvArA Ayu dekhI jAnI caahie| 11. tumhAre dvArA vaibhava prApta kiyA jAnA caahie| 12. usake dvArA tRpti mAMgI jAnI caahie| 13. pRthvI dvArA ratna dhAraNa kie jAne cAhie / 14. mausI dvArA sAr3iyAM kharIdI jAnI caahie| 15. yuvatI dvArA bhakti kI jAnI cAhie / 16. tumhAre dvArA rassI gUMthI jAnI caahie| 17. usake dvArA gAeM pAlI jAnI caahie| 18. hamAre dvArA jAmuna kA per3a sIMcA jAnA caahie| 19. sAsuoM dvArA bahueM lAr3a-pyAra kI jAnI cAhie / 20. tumhAre dvArA ghAsa jalAI jAnI caahie| udAharaNabhAI ke dvArA per3a sIMcA jAnA cAhie=bhAI/bhAI/mA ieN| bhAIeM/bhAiNa/ bhAINa/bhAiNaM/bhAINaM taru siMcimavva | siMciavvA/siMcivu/sicivo/ siMcevA/siMcevvau/siMcievvau / (kha-1) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM sakarmaka kriyAeM dI gaI haiM / madhya meM dI gaI saMjJAnoM meM prathamA ekavacana prathavA bahuvacana kA prayoga karate hue karmavAcya meM bhUtakAla ke vAkya banAie / sabhI vikalpa likhiye1. rahuNandaNa - rakkhasa (haNa) 2. sAmi bhoyaNa (khAda) 3. kai vaya (pAla) 4. sasA "tumha (laDDu) 5. mitta"amha (vaddhAva) 6. bhAi " amha (pukkara) 7. ta"dhaNa (mamga) 8. amha""ta (Nirakkha) 9. tumha"amha (baMdha) 10. muNi "tumha (pesa) udAharaNarahuNandaNe/rahuNandaNeNa/rahuNandaNaM rakkhasa/rakkhasA haNigra/haNiyA / apabhraMza abhyAsa saurabha ] 125 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha-2) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| madhya meM dI gaI saMjJAnoM meM prathamA ekavacana prathavA bahuvacana kA prayoga karate hue karmavAcya meM vidhi ke vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie 1. rahuvai"sAhu (koka) 3. amha""dukkha (mula) 5. jogi""pAgama (paDha) 7. tumha""rajju (guMtha) 9. amha'vAri (piba) 2. ta'lakkuDa (raMga) 4. mahelI "paramesara (thuNa) 6. tavassi""amha (sumara) 8. taamha (laDDa) 10. risi""divAyara (vaMda) udAharaNarahuvaieM sAhU kokinabva/kokiabvA/kokiavdhu/kokiavvo / (ga) nIce saMjJAeM va kRdanta vibhaktisahita die gae haiN| inake mUlazabda, liMga, vacana, vibhakti, pratyaya likhie / kRdanta kA nAma bhI likhie 1. kokiyo 4. kIriNamavvu 7. bhAeavvA 10. pecchevvaLa 13. pesiu 16. mANienvauM 19. sAmieM 22. sAhUM 2. dekhina 5. rakkhiavvA 8. pibiavva 12. dhArisa 14. dhArevvaLa 17. bahuu 20. mulihi 23. vimANaI 3. suNiprAu 6. labhievvara 9. gaNepravaI 12. pAlisA 15. bakkhinanbAno 18. gheNupro 21. gAmaNIhi 24. sIlesa 126 ] / apabhraMza abhyAsa saurama Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. acchiNa 28. bujjhivvA udAharaNa kokilo mUlazabda koka apabhraMza abhyAsa saurabha ] 26. guruha 29. gaNievbauM 27. puto 30. sAmihi liMga vacana vibhakti pratyaya pulliMga ekavacana prathamA 'o' kRdanta nAma bhUtakA. kR. [ 127 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-31 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta va kriyA-rUpoM kA eka vikalpa likhie1. svAmI raghupati ko namana karate hue uThatA hai| 2. vaha gAMva ke mukhiyA kI sevA karatA huaA thkegaa| 3 ve donoM madhu ko cakhate hue lAlaca karate haiN| 4. siMha bAlaka ko khAte hue mAratA hai| 5. mAtA putrI ko lADa-pyAra karatI huI khuza hovegI / 6. putrI gIta gAto huI nAce / 7. pitA kheta ko sIMcatA huyA thkegaa| 8. tuma Izvara kI stuti karate hue vandanA kro| 9. bahina putra ko mAratI huI aphasosa karatI hai| 10. vaha putra ko bhejatI huI rotI hai / 11. hama saba paramezvara kI stuti karane ke lie uThe / 12. tuma tRpti prApta karane ke lie prayAsa kroge| 13. pitA putrI ko kahane ke lie utsAhita hotA hai / 10. ve saba rassI bAMdhane ke lie prayatna kreN| 15. mahilA gAya ko dekhane ke lie uThatI hai| 16. vaha vastu kharIdane ke lie jaavegii| 17. senApati zatru ko mArane ke lie bhAgatA hai| 18. dAdA pote ko badhAI dene ke lie jAtA hai / 19. tuma kathA sunane ke lie uttho| 20. maiM bhojana ko cabAne ke lie prayatna karatI haiN| 21. svAmI raghupati ko namana karake prasanna hotA hai| 22. kavi guru ko praNAma karake baiThatA hai| 23. tuma bhakti karake jIo / 24. tuma tRpti prApta karake khuza hovoge / - 25. ve gAyoM ko dekhakara uThate haiM / 26. RSi paramezvara kI vandanA karake dhyAna karate haiM / 27. bhAI ratna corakara bhAgatA hai / 28. rAjA paramezvara ko smaraNa karake sove / 29. rAkSasa bAlaka ko pIr3A dekara uchalatA hai| 30. putra rassI ko Tukar3e kara pheMkatA hai| udAharaNasvAmI raghupati ko namana karate hue uThatA hai sAmi rahuvai vandanto uTThai / noTa-isa abhyAsa-31 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha-63 kA adhyayana kiijie| 128 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-32 10000 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / vAkyoM meM prayukta caturthI va SaSThI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie1. merA putra sukha cAhatA hai / 2. rAjA kA putra rAma ko praNAma kregaa| 3. putra kA sukha pitA kA sukha hotA hai| 4. tumhArI mAtA kathA sune / 5. merI putrI sukha caahegii| 6. svAmI kA bhAI paramezvara kI vandanA kregaa| 7. tuma narmadA kA pAnI piino| 8. mere guru paramezvara kA dhyAna karate haiN| 9 rAjAoM ke duzmana yuddha karane ke lie vicAra karate haiN| 10. merI mausiyAM sAr3I kharIdatI haiN| 11. unakI putriyAM prasanna hotI haiN| 12. merI nanada usakA varNana karatI hai| 13. vaha kavi ke gIta ko smaraNa karatA hai| 14. mAmA kI bahana kathA sune / 15. merA mitra usake lie gaTharI maaNge| 16 bhAI kA zatru putra ko maaregaa| 17. usakI prAMkheM duHkhatI haiM / 18. mausI kA putra bahina ke lie pustaka khriide| 19. rAjA kA putra tapasvI kI sevA karatA hai| 20 bhAI kI putrI Izvara kI stuti kare / 21. senApati kI bahina mAmA ke lie madhu bhejegii| 22. mAmA kI beTI vaibhava ke lie paramezvara kI pUjA karatI hai / 23. tumhArA putra AtmA ke lAbha ke lie prayatna kare / 24. tuma sAdhu ke lie bhojana khriido| 25. dAdI pote ke lie bhojana banAtI hai| 26. usakI bahina chipe / 27. nanada kI beTI soyegii| 28. mausI kA beTA usakA upakAra kregaa| 29. tumhArA putra mere putra ko kSamA kre| 30. tumhAre bhAI muniyoM kI ginatI kreNge| 31. prabhu tumhAre putra kI rakSA kre| 32. jAmuna kA per3a bar3hatA hai / 33. vaha hAthI ke lie khaDDA khodatA hai / 34. sAsa usakI bahU ko lAr3a-pyAra karatI hai| 35. vaha tRpti ke lie bhojana khAtA hai / 36. tuma prANiyoM ke lie vastra prApta kro| 37. mantrI kA putra rAjA ko namaskAra kare / 38. rAma kA sukha merA sukha hai / 39. sItA kI mAtA kathA sunegii| 40. rAjya kA zAsana usakI rakSA kregaa| 41. svAmiyoM ke bhAI usako namaskAra karate haiN| 42. kaviyoM ke guru noTa-isa abhyAsa-32 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 65 se 68 kA adhyayana kIjie / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 129 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamako dekhate haiN| 43. usake guru bhojana jImate haiN| 44. vaha usakI pustaka parIkSA ke lie par3hatA hai / 45. merA putra sukha ke lie haMsegA ! 46. rAjA kA putra rAma ke lie gaTharI mAMge / 47. vaha zarIra ke lie narmadA kA pAnI pItA hai| 48. usakI mAtA tumako paalegii| 49. maiM gaMgA kI kathA sunUMgA / 50. usakA putra ghara jAve / udAharaNamerA putra sukha cAhatA hai=mahu/majha putto suhu / sokkhu icchai / _130 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-33 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| vAkyoM meM prayukta paMcamI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie] bAlaka sarpa se DaratA hai / 2. kheta se anna utpanna hotA hai| 3. vaha gAya se DaregA / 4. jAmuna ke per3a se gaTharI giratI hai| 5. putra siMha se Darakara bhAgegA / 6. pahAr3a se bAlaka giratA hai / 7. parvata se gagA nIce AtI hai / 8. vaha mujhase Dare / 9. vaha tujhase pustaka pddh'egaa| 10. bIja se vRkSa utpanna hotA hai| 11. putra pitA se chipatA hai| / 2. hama saba pitAoM se Darate haiN| 13. ve saba yuvatiyoM se chipate haiN| 14. ve saba svAmI se Darate haiN| 15. tuma sAdhu sa pddh'o| 16. vRkSa se pattA utpanna hotA hai| 17. tuma saba rAjA se ddro| 18. bacce hAthI se Darate haiM / 19. mantrI rAjA se DaratA hai / 20. choTe kalaza se pAnI nikalatA hai| 21. mAmA sarpa se DaregA / - - udAharaNabAlaka sarpa se DaratA hai =bAlaa sappahe/sappahu Darai / (kha) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kiijie| vAkyoM meM prayukta saptamI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie1. prAkAza meM bAdala garajate haiN| 2. narmadA meM pAnI sUkhegA / 3. sItA ghara meM kathA sunatI hai| 4. vaha poTalI para baiThatA hai| 5. bur3hApe meM vANI thkegii| 6. rAma ke rAjya meM lakSmI bar3hatI hai / 7. usakI mAtA ghara meM putra ko pAlatI hai / 8. tuma ha~sakara ghara meM nAco / 9. vaha parIkSA meM mUcchita hotI hai| 10. tuma gAya ko kheta meM bAMdho / 11. putriyAM AkAza meM candramA ko dekheNgo| 12. ve saba kheta meM padArtha phekatI haiN| 13. tuma nahAne ke lie samudra meM kUdo 14 kuttA jagala meM khaDDA khodatA hai / 15. sarpa per3a para DolatA hai| 16. pitA ghara meM paramezvara noTa-isa abhyAsa-53 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 70 se 76 kA adhyayana kiijie| apabhraza abhyAsa saurabha ] [ 131 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI stuti gAtA hai| 17. mAmA sAyaMkAla meM lakSmI kI vandanA karatA hai| 18. vaha yamunA meM nahAtA hai| 19. padArtha jhoMpar3I meM jalakara naSTa hoMge / 20. usakA citta ghara meM lagatA hai / udAharaNaaAkAza meM bAdala garajate haiM=Nahi/Nahe mehA gajjahiM / (ga) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kiijie| vAkyoM meM prayukta sambodhana ke sabhI vikalpa likhie1. he svAmI! Apa hamArI rakSA kreN| 2. he rAjA ! Apake rAjya meM sukha hove / 3. he mitra ! tama mere ghara para praayo| 4. he mAtA ! tuma bAlakoM ko paalo| 5. he sItA ! jaMgala meM duHkha hogaa| 6. he putra ! satya bolo| 7. he yuvatI ! tuma ha~so / 8. bAlako ! tuma saba pustaka par3ho ! 9. mitro ! Apa saba rAjya se ddro| 10. sAdhuao ! saMyama pAlo / udAharaNa he svAmI! Apa hamArI rakSA kareM sAmi tuhu~ amDiM rakkhi / rakkhe/rakkhu/ rakkhahi/rakkhehi/rakkha/rakkhasu/rakkhesu / - - - - 132 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-34 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / kriyAnoM ke preraNArthaka rUpa banAkara vAkya banAie1. vaha AkAza meM vimAna ur3AtA hai / 2. rAjA rAjyoM meM zAsana phailAve / 3. manuSya ghAsa ugAtA hai / 4. senApati senA ko chipaavegaa| 5. tuma bur3hApe meM vairAgya bar3hAvo / 6. sAdhu manuSya ko jagAtA hai| 7. mAtA putrI ko nacAne ke ke lie rukAtI hai / 8. vaha mujhako haMsAtI hai| 9. maiM usako jagAtA huuN| 10. tuma usako chipAte ho / / 1. ve una sabako nacAte haiN| 12. nAgarika kheta meM dhAna ugAte haiN| 13. rAkSasa bacce ko maravAtA hai / 14. mausI putrI ko samudra meM kudAtI hai| 15 dAdI pote ko nahalAtI hai| 16. mAmA beTI ko ThaharAtA hai| 17. pitA putrI ko sulaave| 18. rAkSasa bAlako ko DarAte haiM / 19. dAdI bAlakoM ko khilAtI hai| 20. sAdhu rAjA ko baiThAtA hai / udAharaNavaha AkAza meM vimAna ur3AtA hai so Nahi/Nahe vimANu proDDai/uDDAvai / (kha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / karmavAcya ke preraNArthaka jor3akara vAkya banAie 1. usake dvArA AkAza meM vimAna ur3AyA jAtA hai| 2. rAjAoM dvArA rAjya meM zAsana phailAyA jAtA hai / 3. usake dvArA ghAsa ugAyA jAtA hai| 4. senApati dvArA senA chipAI jAtI hai| 5. tumhAre dvArA bur3hApe meM vairAgya bar3hAyA jAtA hai| 5. sAdhu dvArA manuSya jilAyA jAtA hai| 7. mAtA dvArA putrI nacAI jAtI hai| 8. usake dvArA maiM ha~sAyA jAtA huuN| 9 mere dvArA vaha jagAyA jAtA hai / 10. tumhAre dvArA vaha chipAyA jAtA hai / 11. unake dvArA ve saba noTa-isa abhyAsa-34 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 77 kA adhyayana kiije| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 133 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nacAye jAte haiN| 12. nAgarika dvArA kheta meM dhAna ugAyA jAtA hai / 13. rAkSasa dvArA baccA maravAyA jAtA hai| 14. mAmA dvArA beTI ThaharAI jAtI hai / 15. dAdA dvArA potA nahalAyA jAtA hai / 16. pitA dvArA putra khilAyA jAtA hai| 17. rAkSasoM dvArA baccA uThAyA jAtA hai| 18. dAdA dvArA bAlaka haMsAyA jAtA hai / 19. sAdhu dvArA rAjA baiThAyA jAtA hai / 20. mausI dvArA vaha samudra meM DubAyA jAtA hai| udAharaNausake dvArA AkAza meM vimAna ur3AyA jAtA hai teNa Nahi vimANa/vimANA/ vimANu uDDAvijjai / (ga) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma, kriyA eva kRdantarUpoM kA koI eka vikalpa likhie 1. mere dvArA vaha haMsAyA gayA / 2. tumhAre dvArA maiM chipAyA gyaa| 3. pitA dvArA putra dikhAyA gyaa| 4. mausI dvArA putrI nacAI gii| 5. hamAre dvArA padArtha kharIdavAye gae / 6. vaha usako ha~sAte hue khelatA hai| 7. tuma duzmana ko bhagAte hue thakate ho| 8. putra mujhako DarAte hue chipatA hai / 9. bAlaka vahina ko rulAte hue bhAgatA hai| 10. mAmA mAtA ko ThaharAte hue prasanna hotA hai 11. tumhAre dvArA vaha haMsAyA jAnA caahie| 12. guru ke dvArA zikSA phailAI jAnI cAhie / 13. bahina dvArA tapA jAnA caahie| 14. yogI dvArA dhyAna karAyA jAnA caahie| 15. usake dvArA padArtha rakhavAyA jAnA caahie| 16. tuma haMsAkara jIte ho / 17. mAtA putrI ko nacAkara prasanna hotI hai / 18. muni manuSyoM ko dhyAna karAkara baiThatA hai / 19. vaha jagAkara bhAgatI hai| 20. ve saba khilAkara prasanna hote haiN| 21. vaha usako haMsAne ke lie jAgatA hai / 22. vaha usako bhagAne ke lie kahatA hai / 23. yogI dhyAna karAne ke lie baiThatA hai / 24. mAtA putrI ko nacAne ke lie uThatI hai| 25. dAdI pote ko sulAne ke lie prayatna karatI hai| 26. vaha haMsAyA jAtA huA khelatA hai / 27. tuma bhagAye jAte hue thakate ho| 28. putra DarAyA jAtA huaA chipatA hai / ___134 ] apabhraMza abhyAsa saurabha Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. bAlaka rulAyA jAtA huA bhAgatA hai / 30. mAmA ThaharAyA jAtA huA prasanna hotA hai| udAharaNamere dvArA vaha ha~sAyA gayA=maI so hasAvitra/hasAvitrA/hasAviu/hasAvitro / apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 135 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-35 (ka) saMjJAoM meM svAthika pratyaya jor3akara nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie1. kamala khilatA hai / 2. jIva prasanna hotA hai / 3. yogI mujhako acchA lagatA hai| 4. putra pitA kA sammAna kregaa| 5. senApati zatru ko jIte / 6. bAlaka madhu cakhatA hai| 7. aAtmA mana ko prakAzita karatI hai| 8. rAjA mantrI ko dhikkAratA hai| 9. mAtA putra ko lAr3a-pyAra karatI hai| 10. pitA putra ko smaraNa karatA hai / 11. hAthI ghAsa khaavegaa| 12. manuSya guru kI stuti karate haiN| 13. guru paramezvara kI vandanA karate haiN| 14. dAmAda bhojana jIme / 15 vRkSa giratA hai| 16 dhanuSa sohatA hai| 17. ratna TUTatA hai / 18. ghara acchA lagatA hai / 19. mausI baiThe / 20. bahina utthe| udAharaNakamala khilatA hai=kamalagra/kamalaDa/kamalaDa viprasai / (kha) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie - 1. yaha manuSya haMsatA hai| 2. ye manuSya haMsate haiN| 3. vaha yaha grantha par3hatA hai| 4. ve ye grantha par3hate haiN| 5. maiM isake lie jItA huuN| 6. vaha inake lie jItI hai| 7. maiM yaha vrata pAlatA huuN| 8. tuma kyA karate ho ? 9. jo manuSya thakatA hai vaha sotA hai| 10. jisake dvArA soyA jAtA hai, usake dvArA hasA jAtA hai / 11. jisakA zarIra thakA huA hai, usakA bur3hApA bar3hA huA hai| 12. maiM jisako bulAtA hU~, vaha tuma ho| 13. jisa lakar3I para tuma baiThe ho, vaha merI hai| 14. vaha kisakA putra hai ? 15. tuma kina kAryoM ko karate ho ? 16. kauna nAcatA hai ? 17. vaha kisase pAnI pItA hai ? 18 tuma kisake lie jIte ho? 19. tuma kisa rAjya kI rakSA karate ho ? 20. kisa ghara meM vaha rahatA hai ? noTa-isa abhyAsa-25 ko hala karane ke lie 'apabhraMza racanA saurabha' ke pATha 78 se 80 kA adhyayana kIjie / _136 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNayaha manuSya ha~satA hai-eho para hasai / (ga) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie / avyayoM kA prayoga kara vAkya banAie1. jaba taka tuma par3hoge taba taka maiM tumako lAr3a-pyAra kruuNgaa| 2. jaba taka tuma jAgate ho taba taka maiM citra dekhatA huuN| 3. jahAM tumhArA gAMva hai, vahAM merA ghara hai / 4. jahAM bhI tuma jAnoge vahAM prasanna hooge| 5. jisa prakAra vaha sukha cAhatA hai, usI prakAra maiM sukha cAhatA huuN| 6. jisa prakAra tuma khelate ho usI prakAra maiM kheluuNgaa| 7. mantrI kahAM rahatA hai| 8. ve saba kahAM sote haiM ? 9. maiM yahAM sotA huuN| 10. Aja yahAM muni aayeNge| 11. tuma mata kUdo / 12. bAlaka nahIM uThatA hai / 13. mAtA nahIM thakatI hai| 14. yadi tuma kahate ho to maiM gAMva jAtA huuN| 15. yadi tuma kahoge to maiM khAnA khaauuNgaa| 16. jisa prakAra tuma mana lagAkara khelate ho usI prakAra par3ho bhii| 17. jisa prakAra mAM putra ko pAlatI hai usI prakAra rAjA rAjya ko pAlatA hai| 18. jaise tuma gAte ho vaise nAco bhii| 19. tuma isa prakAra mata baiTho / 20. tuma madya mata pIso / 21. zatru lar3A isalie marA 22 jaba taka vaha satya bolatA hai taba taka vaha prasanna hotA hai / 23. tuma putra ke binA ghara mata jAyo / 24. tuma bhI nAco vaha bhI naacegaa| udAharaNajaba taka tuma par3hoge taba taka maiM tumako lAr3a-pyAra karUMgA=jAma tahuM paDhesahi tAma hauM paI laDDesauM / / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 137 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniyamita karmavAcya ke kriyA-rUpa ( apabhraMza meM ) sakarmaka kriyA meM 'ijja' yA 'iya' pratyaya lagAkara jo rUpa banAyA jAtA hai vaha karmavAcya kA niyamita kriyA rUpa kahA jAtA hai / jaise- 'kara' kriyA meM 'ijja' yA 'iya' pratyaya lagAkara banAyA gayA - 'kara + ijja karijja' 'kara + i = kariya' rUpa karmavAcya kA niyamita rUpa hai / kAla, puruSa aura vacana kA pratyaya jor3ane para usa kAla, puruSa aura vacana meM karmavAcya kA niyamita kriyA-rUpa bana jAyegA / jaise-- karijjai yA kariyai = vartamAnakAla anya puruSa ekavacana / isake viparIta sakarmaka kriyA meM binA 'ijja' yA 'iya' pratyaya lagAe jo rUpa taiyAra milatA hai, jisameM kAla, puruSa aura vacana kA pratyaya lagA rahatA hai, vaha karmavAcya kA aniyamita kriyA rUpa kahA jAtA hai / jaise-- abhyAsa- 36 1. koraDa, dIsaha Adi - zraniyamita karmavAcya kA kriyA - rUpa ( vartamAnakAla, anya puruSa, ekavacana ) 2. govahi, buccahi Adi - aniyamita karmavAcya kA kriyA rUpa ( vartamAnakAla, madhyama puruSa ekavacana ) inameM kriyA ko alaga nahIM kiyA jA sakatA hai / inakA jJAna sAhitya meM upalabdha prayogoM ke AdhAra se kiyA jAnA cAhie | aniyamita karmavAcya ke kucha kriyArUpa saMgrahIta haiM - 138 vartamAnakAla anya puruSa ekavacana 1. bhrADhappai = prArambha kiyA jAtA hai| 2. kIraha = kiyA jAtA hai / 3. khammai khodA jAtA hai / 5. gheppai = grahaNa kiyA jAtA hai / 7. civvai = ikaTThA kiyA jAtA hai / 4. gammai = jAyA jAtA hai / 6. cimmada ikaTThA kiyA jAtA hai / 8. chippada = chutrA jAtA hai / 1. 'apabhraMza racanA saurabha' pATha 53 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. jivvai = jItA jAtA hai| 10. ujjhai= jalAyA jAtA hai| 11. gajjai= jAnA jAtA hai| 12. raNavvai jAnA jAtA hai / 13. thuvai = stuti kI jAtI hai| 14. dunabhai = dUhA jAtA hai / 15. dIsai = dekhA jAtA hai| 16. puvvai pavitra kiyA jAtA hai| 17. bajjhai = bAMdhA jAtA hai| 18. bhaNNai = kahA jAtA hai| 19. bhujjai = bhogA jAtA hai| 20. rumbhai = rokA jAtA hai| 21. habbai = royA jAtA hai / 22. lagabhai prApta kiyA jAtA hai / 23. luccai = kATA jAtA hai| 24. lumvai = kATA jAtA hai| 25. linbhai = cATA jAtA hai| 26. buccai = kahA jAtA hai / 27. vilippai = lIpA jAtA hai| 28. viDhappai =upArjana kiyA jAtA hai| 29. sIsai = kahA jAtA hai| 30. saMpajjai =prApta kiyA jAtA hai / 31. suvvai = sunA jAtA hai| 32. sippai = sIMcA jAtA hai| 33. hammai = mArA jAtA hai| 34. horai = haraNa kiyA jAtA hai| vartamAnakAla madhyama puruSa ekavacana 1. thuvvahi = stuti kie jAte ho / 2. dosahi ___= dikhAI dete ho| 3. dhunvahi = paMkhA kie jAte ho / 4. vRccahi __= kahe jAte ho| 5. suvvahi = sune jAte ho / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 139 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) nimnalikhita karmavAcya ke vAkyoM kA apabhraMza meM anuvAda kIjie / anuvAda meM karmavAcya ke aniyamita kriyArUpoM kA prayoga kIjie 1. mere dvArA stuti prArambha kI jAtI hai| 2. usa mahilA ke dvArA vrata kiyA jAtA hai / 3. donoM bhAiyoM ke dvArA gaDDA khodA jAtA hai / 4. kanyAoM dvArA gIta sunA jAtA hai| 5. hamAre dvArA guru se zikSA grahaNa kI jAtI hai / 6. senApati dvArA dhana ikaTThA kiyA jAtA hai| 7. bAlaka ke dvArA samudra kA jala Darate hue chupA jAtA hai / 8. rAjA ke dvArA gAMva jItA jAtA hai| 9. unake dvArA merA ghara jalAyA jAtA hai| 10. yogiyoM dvArA saMsAra kA duHkha jAnA jAtA hai| 11. bahina dvArA bhojana karane ke lie ghara jAyA jAtA hai / 12. muniyoM dvArA Agama jAnA jAtA hai| 13. mAtA dvArA putra kI abhilASA jAnI jAtI hai / 14. mahilAoM dvArA muni kI stuti kI jAtI hai / 15. usake dvArA gAya dUhI jAtI hai / 16. rAjA ke dvArA rAjya kI zobhA dekhI jAtI hai / 17. yogiyoM dvArA merA ghara pavitra kiyA jAtA hai| 18. mere dvArA rassI se gAya bAMdhI jAtI hai| 19. zramaNI ke dvArA vrata kI vidhi kahI jAtI hai / 20. rAjAoM ke dvArA vaibhava bhogA jAtA hai| 21 mAtA ke dvArA bhAgatA huA putra rokA jAtA hai| 22. du:kha ke kAraNa mausI ke dvArA royA jAtA hai / 23. prayAsa karate hue mAmA dvArA jJAna prApta kiyA jAtA hai / 24. usake dvArA jAmuna kA vRkSa kATA jAtA hai / 25. bAlaka ke dvArA madhu cATA jAtA hai / 26. mahilA ke dvArA vastra kATA jAtA hai / 27. tumhAre dvArA dhana prApta kiyA jAtA hai / 28. sAdhu dvArA kathA kahI jAtI hai / 29. mahilA ke dvArA jhoMpar3I lIpI jAtI hai| 30 putra ke dvArA dhana upArjana kiyA jAtA hai / 31. muni ke dvArA saMsAra kA dukha kahA jAtA hai| 32. svAminI ke dvArA ratna prApta kiyA jAtA hai| 33. tumhArI putrI ke dvArA prazaMsA kI jAtI hai / 34. putrI ke dvArA jala se vRkSa sIMcA jAtA hai| 35. senApati ke dvArA zatru mArA jAtA hai / 36. mantrI dvArA rAjA kA putra haraNa kiyA jAtA hai| 37. he paramezvara ! manuSyoM dvArA prApa stuti kie jAte ho / 38. mere dvArA tuma prasanna hote hue dikhAI dete ho / 39. sAsa ke dvArA tuma snehapUrvaka paMkhA kie ___140 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAte ho / 40. unake dvArA tuma kahe jAte ho| 41. rAjA ke dvArA tuma sune jAte ho| udAharaNamere dvArA stuti prArambha kI jAtI hai maI thui pADhappai / apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 141 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamita bhUtakAlika kRdanta apabhraMza meM bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA prayoga kiyA jAtA hai / isake lie kriyA meM 'pra' yA 'ya' pratyaya jor3e jAte haiM / jaise - hasa + a / ya - hasighra / hasiya = haMsA, abhyAsa- 37 ThA + zra / ya = ThAa / ThAya = ThaharA, jhA + zra / ya= bhAna / bhAya = dhyAna kiyA gayA Adi / isa prakAra 'a' yA 'ya' pratyaya ke yoga se bane bhUtakAlika kRdanta 'niyamita bhUtakAlika kRdanta ' kahalAte haiM / inameM mUlakriyA ko pratyaya se alaga karake spaSTataH samajhA jA sakatA hai / ina kRdantoM ke rUpa pulliMga meM 'deva' ke samAna, napuMsakaliMga meM 'kamala' ke samAna tathA strIliMga meM 'kahA' ke samAna caleMge / kintu jaba 'pra' yA 'ya' pratyaya jor3e binA hI bhUtakAlika kRdanta prApta ho jAe yA taiyAra mile to ve aniyamita bhUtakAlika kRdanta kahalAte haiM / inameM mUlakriyA ko pratyaya se alaga karake spaSTataH nahIM samajhA jA sakatA hai / jaise-- vRtta kahA gayA, = biTTha = dekhA gayA, diNNa = diyA gayA Adi / ye sabhI aniyamita bhUtakAlika kRdanta haiM inameM se kriyA ko alaga nahIM kiyA jA sakatA hai / inake rUpa bhI pulliMga meM 'deva' ke samAna, napuMsakaliMga meM 'kamala' ke samAna tathA strIliMga meM 'kahA' ke samAna caleMge / 142 ] sakarmaka kriyAnoM se bane hue bhUtakAlika kRdanta ( niyamita yA aniyamita ) karmavAcya meM hI prayukta hote haiM / kevala gatyArthaka kriyAoM se bane bhUtakAlika kRdanta ( niyamita yA aniyamita) karmavAcya aura kartRvAcya donoM meM prayukta hote haiM / akarmaka 1. 'apabhraMza racanA saurabha' pATha 41 va 56 / [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAoM se bane hue bhUtakAlika kRdanta (niyamita yA aniyamita) kartRvAcya aura bhAvavAcya meM prayukta hote haiN| aniyamita bhUtakAlika kRdantoM kA jJAna sAhitya meM upalabdha udAharaNoM ke AdhAra se kiyA jAnA cAhie / yahA~ aniyamita bhUtakAlika kRdanta ke vibhaktirahita prayoga saMgrahIta haiM 1. sakarmaka kriyAoM se bane aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta karmavAcya meM artha prayoga 1. diTTa dekhA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 2. saMpuNNa pUrNa kara diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 3. khaddha khA liyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacano meM 4. diNNa diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM Nihiya rakkhA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 6. pavanna prApta kiyA gayA tInoM ligoM va donoM vacanoM meM DAla diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 8. dada jalAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 9. vRtta kahA mayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 10. dummiya kaSTa pahuMcAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 11. kina kiyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 12. luna kATa diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 13. haya mArA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 14. NIra le jAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 2. gatyArthaka aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta kartRvAcya prayoga meM artha 1. gaya/gana gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM karmavAcya prayoga meM artha jAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 143 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. patta pahuMcA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM pahuMcA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM prayoga 3. akarmaka kriyAnoM se bane aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta kartRvAcya prayoga bhAvavAcya meM artha meM prathaM 1. muma marA tInoM liMgoM va marA gayA donoM vacanoM meM 2. thina ThaharA tInoM liMgoM va ThaharA mayA donoM vacanoM meM 3. saMtuTTha prasanna huA tInoM liMgoM va prasanna huA donoM vacanoM meM gayA . 4. naTTha naSTa hA tInoM liMgoM va naSTa hA donoM vacanoM meM gayA 5. sutta soyA tInoM liMgoM va soyA gayA donoM vacanoM meM 6.baddha baMdhA tInoM liMgoM va baMdhA gayA donoM vacanoM meM 7. bhIya DarA tInoM liMgoM va DarA gayA donoM vacanoM meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM sadava napuMsakaliMga ekavacana meM sadaiva napuMsakaliMga ekavacana meM 1.ka sakarmaka kriyA se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoMsahita prayogakarmavAcya meM prayoga kina kiyA gayA (1) mAmA ke dvArA garva kiyA gyaa| -mAuleM/mAuleNa/mAuleNaM gavva/gavvA/gavvu/gavo kim/kigraa/kiu| kimo| ____144 ] . [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bahina ke dvArA vrata kie ge| -sasAe/sasae vaya/vayA kima/kigrA / (3) rAjA ke dvArA zAsana kiyA gayA / -naardeN| nariMderaNa/narideNaM sAsaraNa/sAsaNA/sAsaNu kina/kimA/kiu / (4) mAlika ke dvArA vibhinna karma kie ge| -sAmieM/sAmIeM/sAmi/sAmIM/sAmiNa/sAmINa/sAmiNaM/sAmINaM kamma/ kammA/kammai/kammAiM kigra/kipA/kipaiM/kimAiM / (5) guru ke dvArA parIkSA kI gii| -gurueM/gurUeM/guru/gurUM/guruNa/gurUNa/guruNaM/gurUNaM parikkhA/parikkha kipA/ kinna / (6) yuvatI ke dvArA abhilASAeM kI gii| -juvaie/juvaIe ahilAsA/ahilAsa / ahilAsAu/ahilAsau/ ahilAsApro/ahilAso kipA/kima/kigrAu/kipau/kisAno/ kiprmo| 2 ka gayArthaka kriyA se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoM sahita prayogakartRvAcya meM prayoga gaya gana= gayA (1) putra ghara A gyaa| -putta/puttA/puttu/putto ghara/gharA/gharu gaya/gayA/gayu/gayo/gama/gamA/gaja/ gayo / (2) pote ghara gaye / -pota/pottA ghara/gharA/gharu gaya/gayA/gatra/gayA / (3) vimAna jaMgala gayA / .. - vimANa/vimAraNA/vimANu vaNa/varaNA/vaNu gaya/gayA/gayu/gama/gamA/gau / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 145 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) nAgarika ghara gaye / --raNayarajaNa/raNayarajaNA/gayarajaNaiM/raNayarajaNAI ghara/gharA/gharu gaya/gayA/ gayaiM/gayAiM/gama/gayA/gaI/gAi / (5) kanyA ghara gii| - kannA/kanna ghara/gharA/gharu gayA/gaya/gamA/gama / (6) putriyAM dhara giiN| -suyA/suya/suyAu/suyau/suyAno/suyo ghara/gharA/gharu gayA/gaya/gavAu/ gayau/gayApro/gayamo/gA/gama/gAu/gAu/gApro/gaprayo / 2.kha kAvya meM gatyArthaka kriyA ke karmavAcya ke prayoga bahuta kama milate haiN| ataH yahAM eka hI udAharaNa diyA jA rahA haikarmavAcya meM prayoga (1) putra ke dvArA ghara jAyA gayA / -putteM/putteNa/putteNaM ghara/gharA/gharu/gharo gaya/gayA/gayu/gayo/gA/gamA/ gau/gayo / ___3.ka akarmaka kriyA se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoM sahita prayogakartRvAcya meM prayoga mupra=marA (1) zatru mraa| -sattu/sattU mun/mugraa/muu/mupro| (2) zatru mare / -sattu/sattU mugra/mumA / (3) nAgarika mraa| ---NayarajaraNa/eyarajaNA/NayarajaNu munamumA/muu / (4) nAgarika mre| -yarajaNa/NayarajaNA/NayarajaNaiM/NayarajaNAI mutr/mutraa/mubii/mupraaii| 146 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) putrI marI / -suyA/suya mutrA/mua / (6) bahineM marI / -sasA/sasa/sasAu/sasau/sasAno/sasao mutrA/mugra/mugrAu/muau/ mugraamo/muano| 3.kha bhAvavAcya meM prayoga mutramarA gayA (1) zatru ke dvArA marA gayA / -sattueM/sattUeM/sattu/sattUM/satturaNa/sattUNa/sattuNa/sattUNaM muma/mugrA/mula / (2) zatruoM ke dvArA marA gayA / -santuhi/sattUhi mugra/mugrA/muu / (3) nAgarika ke dvArA marA gayA / -NayarajaNe/Naya rajaNeNa/raNaparajaNeNaM musa/mutrA/muu / (4) nAgarikoM ke dvArA marA gayA / -NayarajaNahiM/raNayarajaNAhi/gayarajaNehiM mugra/mulA/muu / (5) putrI ke dvArA marA gyaa| -suyAe/suyA mutra/mutrA/muu / (6) putriyoM ke dvArA marA gayA / -suyAhiM/suyahiM mugra/mulA/muu / apabhraMza abhyAsa saurabha ] 147 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) sakarmaka kriyAnoM se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie 148 22. manuSyoM dvArA kheta meM rassI DAla dI gaI / 1. rAjA dvArA senApati ke lie hAthI diyA gayA / 2. muni dvArA pitA ke lie Agama die ge| 3. mAtA dvArA putrI ke lie ghana diyA gayA / 4. mAtA dvArA putrI ke lie vastra die ge| 5. rAjA dvArA senApati ke lie mariNa do gaI / 6. mAlika dvArA bhAI ke lie gAyeM dI giiN| 7. mAmA ke dvArA ghara meM grantha rakhA gayA / 8. hari ke dvArA ghara meM Agama rakhe gaye / 9. dAdA ke dvArA kalaza meM dhana rakhA gayA / 10. dAdI ke dvArA poTaliyAM kheta meM rakhI gaIM / 11. mausI ke dvArA sAr3I per3a para rakhI gaI / 12. mahilAoM ke dvArA kalaza kheta meM rakhe gae / 13. tapasviyoM dvArA jala prApta kiyA gayA / 14 mAmA ke dvArA grantha prApta kie ge| 15. yuvati ke dvArA bhojana prApta kiyA gayA / 16. bAlakoM dvArA kamala prApta kie gae / 17. rAjA ke dvArA vaibhava prApta kiyA gayA / 18. bahina ke dvArA maNi prApta kI gaI / 19 svAmI ke dvArA dhanuSa pRthvI para DAla diyA gayA / 20 rAjA ke dvArA samudra meM ratna DAla diyA gayA 1 21. mahilA dvArA dhana kuve meM DAla diyA gayA / meM lakar3iyAM DAla dI gaI / 23. mausI dvArA kheta 24. yuvati dvArA kalaza meM maNiyAM DAla dI gii| 25. putra ke dvArA vastra jalAyA gayA | 26. mantrI ke dvArA ghara jalAe gae / 27. mAmA ke dvArA poTalI jalAI gaI / 28. rAjA ke dvArA rAjya jalAe ge| 29. putrI ke dvArA rassI jalAI gaI | 30. zatruoM ke dvArA jhoMpar3iyAM jalAI gaIM / 31. mAtA ke dvArA duHkha kahA gayA / 32. muni ke dvArA Agama kahe ge| 33. mAmA ke dvArA satya kahA gayA / 34. bahinoM dvArA sukha (vibhinna ) kahe ge| 35. putrI dvArA kathA kahI gaI / 36. mAtA dvArA kathAeM kahI gaI / 37. rAjA dvArA mantrI kaSTa pahuMcAyA gyaa| 38. dAdA dvArA pote kaSTa pahuMcAe gae / 39. zatru dvArA nAgarika kaSTa pahuMcAyA gayA / 40. mantrI dvArA nAgarika kaSTa pahuMcAe gae / 41. bahina dvArA putrI kaSTa pahuMcAyI gaI ! 42. bahina dvArA putriyA~ kaSTa pahuMcAyI giiN| 43. mAmA dvArA sA~pa dekhA gyaa| 44 mAmA dvArA sA~pa dekhe gae / 45. bAlaka dvArA vimAna dekhA gayA / 46. bAlaka dvArA vimAna dekhe ge| 47. mAtA ke dvArA guphA dekhI gayI / 48. mAtA dvArA guphAe~ dekhI gaIM / 49. muni dvArA vidhi pUrNa kara dI gaI / 50 muniyoM dvArA vidhiyAM pUrNa kara [ apabhraMza abhyAsa saurabha ] Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI gyiiN| 51. manuSya dvArA karma pUrNa kara diyA gayA / :3 manuSyoM dvArA karma pUrNa kara die ge| 53. mAtA ke dvArA putrI kI abhilASA pUrNa kara dI gyii| 54. mAtA ke dvArA putrI kI abhilASAe pUrNa kara dI gyiiN| 55. siMha ke dvArA gAya khA lI gyii| 56 siMha ke dvArA gAye khA lI gyiiN| 57. putra ke dvArA jAmuna khA liyA gyaa| 58. putroM ke dvArA jAmuna khA liye gae / 59. putrI ke dvArA dahI khA liyA gyaa| 60. kutte ke dvArA haDDiyAM khA lI gayIM / 61. mAmA dvArA per3a kATa diyA gyaa| 62. mAmAoM dvArA per3a kATa die ge| 63. putra dvArA kAgaja kATa diyA gayA / 64. putra dvArA kAgaja kATa die gae / 65. senApati dvArA zatru kA ghuTanA kATa diyA gayA / 66. senApati dvArA zatroM ke ghuTane kATa die ge| 67. rAjA ke dvArA hAthI mArA gyaa| 68. rAjA ke dvArA hAthI mAre ge| 69. senApati ke dvArA nAgarika mArA gayA / 70. senApati ke dvArA nAgarika mAre ge| 71. zatra ke dvArA rAjA kI bahina mArI gyii| 72. zatru dvArA rAjA kI bahineM mArI gayIM 73. mantrI ke dvArA putra le jAyA gayA / 74. mantrI ke dvArA putra le jAe ge| 75. rAjA ke dvArA nAgarika le jAyA gyaa| 76. rAjA ke dvArA nAgarika le jAe gae / 77. mausI ke dvArA putrI le jAyI gii| 78. mausI ke dvArA putriyAM le jAyI gii| udAharaNarAjA dvArA senApati ke lie hAthI diyA gayA=narideNa seNAbaDa hasthi diNNa / (kha) gatyArthaka kriyAoM se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoM sahita nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie1. putra ghara gyaa| 2 putra ghara ge| 3. putra dvArA ghara jAyA gayA / 4. mAtA kheta phuNcii| 5. mAtAeM kheta phuNcii| 5. mAtA dvArA kheta pahuMcA gyaa| udAharaNa . putra ghara gayA=putta ghara gaya/gayA/gayu/gayo/ga gra/gayA/gau/gayo / (ga) akarmaka kriyAoM se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoM sahita nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie apabhraMza abhyAsa saura ma ] [ 149 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. putra prasanna huaa| 2. putra prasanna hue| 3. nAgarika prasanna huaa| 4. nAgarika prasanna hue| 5. mAtA prasanna huii| 6. mAtAeM prasanna huiiN| 7. gAMva naSTa huaa| 8. gAMva naSTa hue| 9. vimAna naSTa huA / 10. vimAna naSTa hue / 11. zatru mraa| 12 zatra mare / 13. nAgarika marA / 14. nAgarika mare / 15. patrI mrii| 16. putriyAM mrii| 17. mAmA ThaharA / 18. mAmA Thahare / 19. nAgarika tthhraa| 20. nAgarika Thahare / 21. strI ThaharI / 22. striyAM ThaharI / 25. U~Ta soyaa| 26. UMTa soye| 27. nAgarika soyA / 28. nAgarika soye / 29. bahina soyii| 30. bahineM soyiiN| 31. potA DarA / 31. pote Dare / 33. nAgarika DarA / 34. nAgarika Dare / 35 kanyA DarI / 36. kanyAeM DarI / 37. zatru dvArA marA gyaa| 38. putriyoM dvArA marA gayA / 39. zatruo dvArA marA gyaa| 40. mAmA dvArA ThaharA gayA / 41. striyoM dvArA ThaharA gayA / 42. karmoM dvArA naSTa huA gayA / 43. bahinoM dvArA soyA gayA / 44. potoM dvArA DarA gyaa| 45. kanyA dvArA DarA gayA / udAharaNaputra prasanna huaA=putta saMtuTTha/saMtuTThA/saMtuThTha/saMtuTTho / 1501 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-38 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie 1. he putra ! tU kahAnI suna / 2. nIca kA sAtha hRdaya se chodd'| 3. usake dvArA ucca ke sAtha saMga kiyA gayA / 4. banArasa nagara meM aravinda nAmaka rAjA hai| 5. vaha apane mana meM santoSa dhAraNa karatA hai| 6. vaha eka dina zikAra ke lie gayA/jAtA hai| 7. rAjA jalarahita jaMgala meM phaMsa gayA / 8. bhUkha aura pyAsa sabako vyAkula karatI hai| 9. vaNika ke dvArA amRta se bane hue phala die ge| 10. ghara jAkara rAjA ne usako puraskAra diyA / 11. ucca vyakti ke sAtha saMgati sukhakArI hotI hai / 12. vaNika sundara nagara meM rahatA hai| 13. usane hRdaya se nIca ke saMga ko smjhaa| 14. ucca ke sAtha saMgati kr| 15. vaha sampatti ke lie jItA hai| 16. ve donoM vahAM anurAga se rahate haiM / 17. rAjA ke dvArA vaNika mantrI ke pada para rakhA gayA / 18. rAjA vaNika para santuSTa huyA / 19. mantrI rAjA ke putra kA haraNa karake bhaagaa| 20. mere dvArA rAjA kA putra mArA gayA hai| 21. jo koI bhI rAjA ke putra ko batAyegA, vaha hI dhana ke sAtha bhUmi bhI pAyegA / 22. mere dvArA tumhArA putra dekhA gyaa| 23. vaha tumhAre naye mantrI ke dvArA mArA gayA hai| 24. taba kisI DhITha ke dvArA rAjA ke Age zIghra kahA gyaa| 25. usake vacana sunakara saralabAhu santuSTa huA / 26. mantrI ke dvArA tIna phala die ge| 27. rAjA kSaNa bhara meM prasanna huA / 28. rAjA ke sneha ko jAnakAra mantrI santuSTa huaa| 29. usake dvArA rAjA kA putra sauMpa diyA gayo / 30 he rAjA ! tumhArA citta mere dvArA pahacAna liyA gayA hai / 31. rAjA ke dvArA puraskAra ghoSita kiyA gayA / 32. jo vyakti bar3oM kI saMgati karatA hai vaha icchita sampatti prApta karatA hai / 33. karakaMDu ke dvArA sabhI kalAeM jAna lI gyiiN| 24. jo vyakti nIti se vyavahAra karatA hai vaha bhUmaNDala ko avazya hI bhoga karatA hai / 35. usane snehapUrvaka kahA / noTa - isa abhyAsa-38 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha-12 kA adhyayana kiijie| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 151 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa - he putra ! tU kahAnI suna=puttu tuhu~ kahANI suriNa / pu. napu. saMga maNa die vaya rayaNa saMjJA zabda pU. strI. napu. aravinda kahANI Nayara santosa saMpai raNIcama vaNi (vaNi pra) pAraddhi gAma rAma aDavI jala pasAgra taNhA amina (ya) uvayAra bhukkhA suha gahirima vilAsiNI sIla sAyara prANaNI (prANaNa) mandira aNurAma kalAyara meiNi gaNa mai daviraNa NadaNa sAraNi guNa rAyaNa saraya vayaNa rai hiyaya DiDima valaya citta deva jaga phala nIti ghara kalA molla prAgama sasahara paravai saNeha Niva ragaragAha pulliga Isa supra khaNa riNava garesara mitta maMti dharaNiNAha 152 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-39 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie 1. vinayazrI kathA kahatI hai| 2. vinayazrI ke dvArA yAnaka kahA jAtA hai / 3. kisI nagara meM saMkhiNI nAmaka eka kabAr3I rahatA hai| 4. usane duHkhapUrvaka rupayA prApta kiyaa| 5. vaha patnI ke sAtha ekAnta meM jAtA hai| 6. usane eka rupayA rokar3I prApta kiyaa| 7. usake dvArA kalaza meM rupaye rakhakara dharatI meM gAr3e ge| 8. vaha prAtaHkAla apane snAna ke lie calA / 9. sUryagrahaNa ke avasara para prabhAta meM kucha loga nija-nivAsoM ko chor3akara tIrtha-snAna ko jAte haiN| 10. tIrtha meM snAna karake ve apane ghara phuNce| 11. usake dvArA utsAhapUrvaka dekhA jAtA hai| 12. yaha dekhakara saMkhiNI hAthoM se sira pITatA hai| 13. jo rupayA mUla meM thA vaha bhI naSTa ho gayA / 14. vaha svAdhIna sukha ko cAhatA huyA lakSmI ko bhogatA hai| 15. rAtri meM nagara meM eka siyAra praviSTa huaa| 16. muhalle ke mukha para marA huA baila dekhA gyaa| 17. dina hone para nagara ke logoM dvArA vaha dekhA jAtA hai| 18 siyAra kI pUMcha kATa lI gii| 19. vaha apane mana ko vaza meM karatA hai / 20. siyAra kuttoM ke samudAya dvArA khAyA gyaa| 21. tuma viSaya meM andhe mata raho / 22. maiM apane ko marA huA dikhAtA huuN| 23. maiM punaH rAta Ane para vana ko jaauuNgaa| 24. dina meM nagara ke logoM dvArA vaha dekhA gyaa| 25. vaha patthara se dAMta tor3atA hai / 26. dAMtoM ke binA jIvana kaThina hai / 27. jabUsvAmI kathAnaka kahate haiN| 28. koI vaNika jahAja calAtA hai / 29. vaha jahAja le jAkara khuza hotA hai / 30. vaha dUsare kinAre para gayA / 31. vaha bahumUlya ratnoM ko kharIdatA hai / 32. maiM bandaragAha para phuNcuuNgaa| 33. maiM vahAM yaha mANikyaratna becuuNgaa| 34. ratna hAtha se nikalakara samudra meM giratA hai / 35. he upasthita logo ! yahAM pAnI meM ratna girA thaa| . udAharaNavinayazrI kathA kahatI hai vinayasiri kahA kahai / noTa-isa abhyAsa-39 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 9 kA adhyayana kiijie| apabhraMza abhyAsa saurabha ] 153 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA zabda napu. saMtriNI strI . mahilA viNayasiri siddhi kahAna pura pu. napu. die ruvaruvaga divasa-digrasa baraitta sahAya vaNa kalasa mai bhoyaNa ThANa loya ravi rayaraNa magga gahaNa pavva NAha prAsA lacchI rayaNi racchA nisA tittha samUha Naya ghara suvaNNa NihANa kaNa uvAya khoyaNa piyA NArA puNNa daviNa maNa paha vihANa samaya prAsA maMti pANa gharAyala hiaya visa kara mUla tIra puhai saMpayA NiddA girA sagga gayara hatya muha kumAra siyAla pamANa bala6 pahAya pu. strI. mariNa danta prAmisa virAma maya vasa prosaha jaNa kayaNa . saMcAra dhaNa 154 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pu. vamAla Agama gara ro jaMbU lona pAhaNa java kaMTha hari suNaha visaya palaya sANa samavAzra jaMbUsAmi vari po sAyara hari kari bhaMDa Niva samudda strI. apabhraMza zrabhyAsa saurama ] napu. jala velAula mANikka majjha jANavatta visa puMcha pu. napu ( 155 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-40 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie 1. dazaratha putra rAma apane ghara Ate haiN| 2. tumhAre dvArA jinendra kA abhiSeka kiyA jAnA cAhie / 3. ve divya sugandhita jala deviyoM ke lie bhejate haiN| 4. suprabhA ke pAsa kaMcukI nahIM phuNcaa| 5. vaha strI mana meM duHkhI huii| 6. vaha purAnI citrita bhitti kI taraha sthira aura nisteja thii| 7. suprabhA rAjA dazaratha ko namaskAra karatI hai / 8. rAjA ko praNAma karake suprabhA ke dvArA kahA gayA / 9. merI kathA se tumako kyA lAbha hai ? 10. vaha rAjA ke lie prANoM se priya hai| 11. vaha hAtha meM lakar3I rakhatA hai / 12. vaha prabhu ko dekhakara khuza hotA hai| 13. usake dvArA svAmI nahIM dekhA gyaa| 14. usakI vANI lar3akhar3AtI hai / 15. suprabhA ke dvArA gandhodaka zIghra nahIM pAyA gayA / 16. vaha praNAma karatA hamA bolaa| 17. yauvana phIkA par3akara naSTa hotA hai| 18. vaha prAMkhoM se pUrNa andhA hai / 19. usakA sira kaaNpaa| 20. usake zarIra kI kAnti naSTa huii| 21. tumhArA yahAM para dUsarA janma hI huA hai| 22. usake zarIra meM rakta khatma ho gyaa| 23. rAjA kaMcukI ke vacana sunakara vicAratA hai / 24. dazaratha atyanta viSAda ko prApta hue| 25. sukha madhu ke samAna hotA hai / 26. duHkha meru parvata ke samAna lagatA hai| 27. tuma vaha karma karo jisase ajara amara pada prApta hotA hai| 28. pRthvI, dhana, siMhAsana aura chatra sabhI asthira hote haiM / 29. putra upAjita dhana ko chIna lete haiM / 30. usake dvArA vara mAMgA gayA / 31. chatra, siMhAsana aura pRthvI bharata ke lie dI gaI / 32. mAtA pAte hue udAsa rAma ko dekhatI hai| 33. Aja tumhArA muMha tejahIna kyoM hai ? 34. aparAjitA dharatI para rotI huI gira pdd'ii| udAharaNadazaratha-putra rAma apane ghara pAte haiM dasarahaho putta rahaNandaNa Niya ghari aavhiN| noTa-1. isa abhyAsa-40 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 1 kA adhyayana kIjae / 2. isa abhyAsa ke saMjJA zabdoM ke liMga koza se jJAta kiijie| ___ 156 ] . [ apabhraMza abhyAsa saurama .. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-41 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie 1. raghunandana ke dvArA sItA kA satItva jAnA gayA / 2. vaha harivaMza meM utpanna huii| 3. usake dvArA agni jalAI gyii| 4. sItA puSpaka vimAna para cddh'ii| 5. cAra sAgaroM ke madhya meM pRthvI sthita hai| 6. usake dvArA tRpti kI jAtI hai| 7. vahIM jIte hue manuSya bhI kATa die jAte haiN| 8. satItva ke garva ke kAraNa sItA nahIM ddrtii| 9. manuSya maratI huI strI ke dvArA bhI vizvAsa kie jAte haiM / 10. ghAsa-phUsa ko bahAtI huI narmadA kA jala samudra meM giraa| 11. samudra kSAra ko detA huA nahIM thakatA / 12. kisI jana ke dvArA kuttA Adara nahIM diyA jAtA hai / 13. vaha gaMgA meM nahalAyA gyaa| 14. candramA se utpanna pramA nirmala hotI hai| 15. kAle megha se utpanna bijalI ujjvala hotI hai / 16. apUjya patthara kisI ke dvArA bhI nahIM pUjA jAtA hai| 17. patthara kI pratimA candana se lIpI jAtI hai / 18. kIcar3a meM utpanna kamala kI mAlA jinendra ke cddh'ii| 19. mere dvArA satItva kI patAkA Aja bhI UMcI kI gaI hai| udAharaNaraghunandana ke dArA sItA kA satItva jAnA gayA=rahuNandaNeNa sIyAhe saittaNu jaarinnu| noTa--1. isa abhyAsa-41 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 5 .... kA adhyayana kIjie / 2. isa abhyAsa ke saMjJA zabdoM ke liMga zabdakoza se jJAta kiijie| apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 157 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-42 ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie 1. sabhI ke hAtha meM lakar3iyAM aura talavAreM haiN| 2. ve hAtha meM lakar3I dhAraNa karake calate haiN| 3. rokI gaI bhogavatI bhI cala pdd'ii| 4. usake dvArA dUra se dekhA gyaa| 5. mAtA ke dvArA putra rokA gayA / 6. vaha dUra se dekhakara hAMka detA hai / 7. ve Ate hue dekhe jAte haiM / 8. unake dvArA bachar3oM ke samUha kahIM bhI nahIM pAye gaye / 10. mana meM vicAra karatA humA vaha bhaya se kAMpatA hai| 11. vaha pIche dekhane ke lie mur3atA hai / 12. mAM putra ko ghara Ane ke lie bulAtI hai / 13. vaha bachar3oM kI rakSA ke lie vana meM jAtA hai / 14. usakI mAtA ke dvArA atyanta duHkha se rAtri vyatIta kI gaI / 15. mAtA ke sAtha sabhI usako khojane ke lie cale / 16. vahAM usake zarIra ke hAtha aura para dasoM dizAmoM meM par3e hue dekhe gae / 17. he putra ! maiM atyanta duHkha meM huuN| 18. tumhAre dvArA maiM kyoM chor3I gaI ? 19. vaha hAtha aura pairoM ko ikaTThA karake sneha se AliMgana karatI hai| 20. jinavacana manuSyoM ke lie zreSTha aura dayAvAna hote haiM / 21. vaha saMsAra ko anitya na jAnatA huA moha meM jakar3A huA hai| 22. vaha saMsAra ko mana meM pranitya jAnatA hai| 23. vaha jinadharma grahaNa karatA hai / 24. jinadharma ke dvArA icchita sukha prApta kie jAte haiN| 25 tumhAre dvArA saMsAra ke duHkha naSTa kie jAne cAhie / 26. usake dvArA icchita sabhI sukha prApta kie ge| 27. usako dekha kara mAtA ke hRdaya meM harSa utpanna huaa| 28. tumhAre dvArA jinAgama kA smaraNa karake zraddhA kI jAnI caahie| 29. usakI mAtA moha chor3a kara uttama jJAnavAlI banI / 30. usane guru kI vandanA kii| 31. usane guru ko tIna pradakSiNA dii| 32. vaha apane doSoM kI nindA karatA hai / 33. tumhAre dvArA prazaMsanIya devapada prApta kiyA jaae| 34. vaha guru ko sASTAMga praNAma karatI hai / 35. tuma muni ko praNAma karo / goTa- isa abhyAsa-42 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 13 kA adhyayana kiijie| .58 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNasabhI ke hAtha meM lakar3iyAM aura talavAreM haiM savvahaM karahiM lauDi-khagga asthi / saMjJA zabda napu. strI . lauDi yu. napu. khagga kara mAraNa vaccha hakkA bhaya ula pavaMca mai giha sIha jaNaNi maraNa geha dukkha ghara kharaNa pravatthA sayAsa suva tatti khIra pesaNa baMdhava Netta dasaNa viesa chuhA tisA kaMdarI vihAvarI dukkama vivara pAyara saraNa mAma daha sarUva citta bhava dANa vayaNa guhA disi jaNaraNI mAyari uvekkhA suppahAna vAra caraNa bhara sukkha khojja bharavinda pavaraNa prAyama saMsAra siMgha muriNa pasAya giri somA calaNa gaI kamala guNa vAyA mala vatta hiyA mAyA pANa sara apabhraMza abhyAsa saurabha ] - [ 159 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pu. ThAma gaMdaraga paraloa guru suresa vesa moha ha 160 1 strI. pu. pu. napu. [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-43 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie 1. he putra ! tuma sAta vyasana suno| 2. sAdi eka janma meM hI duHkha dete haiM / 3 viSaya karor3oM janmoM meM duHkha utpanna karate haiN| 4 rudradatta dIrghakAla taka naraka meM pdd'aa| 5. jo juA khelatA hai vaha mAtA bahina, patnI aura putra ko kaSTa detA hai| 6 jo madya kI icchA karatA hai vaha bahuta burAiyoM meM ramatA hai / 7 jo vIra hote haiM ve mRgoM ko nahIM mArate haiN| 8. zikAra kA premI brahmadatta naraka meM gayA / 9. cora pakar3A jAtA hai, bAMdhakara le jAyA jAtA hai, mukhya mArga para daNDita kiyA jAtA hai| 10. vaha madirA pIkara priya mitra ko kaSTa pahuMcAtA hai / 11. aMgAraka ne maraNa prApta kiyA / 12. tIrthaMkaroM kI mAtAeM grAja bhI tIna loka meM prasiddha haiN| 13. vidvAna vyakti zIlavAna kI prazaMsA karatA hai / 14. nirdhana ke citta se cintA samApta nahIM hotii| 15. dhanavAna se loma nahIM jAtA hai| udAharaNa -- he putra ! tuma sAta vyasana suno-putta tuhaM satta vasaNa NisUNi / - - noTa ... 1. isa abhyAsa-43 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 10 kA adhyayana kIjie / 2. isa abhyAsa ke saMjJA zabdoM ke liMga zabdakoza se jJAta kIjie / apabhraMza abhyAsa saurama / 161 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-44 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI apabhraMza meM racanA kIjie 1. rAjA guNavAna sevaka ko tyAgatA hai| 2. tuma duSTa sevakoM kA sammAna mata karI / 3. vaha duSTa manuSyoM kA sammAna nahIM karatA hai / 4. parvata kI zikhA se zilA girii| 5. tuma svaya ke guNoM ko chipaayo| 6. durlama sajjana kI kaliyuga meM pUjA kI jAnI cAhie / 7. vRkSa para pakSI baiThate haiM / 8. usake kAnoM meM duSTa ke vacana praviSTa nahIM hue 9. vaha jIvana ko priya mAnatI hai / 10. jIvana aura dhana sabake lie priya haiN| 11. vaha samaya A par3ane para dhana ko ghAsa ke samAna ginatA hai| 12. viziSTa vyakti dhana ko tinake ke samAna ginatA huA chor3atA hai| 13. tuma kucha bhI mata maaNgo| 14. tuma bhojana prApta kro| 15. tumhAre dvArA svAbhimAna nahIM chor3A jAnA cAhie / 16. dina jhaTapaTa se vyatIta hote haiN| 17. maiM vidyamAna bhogoM ko tyAgatA hai| 18. ajJAnI manuSya vidyamAna bhogoM ko bhogatA hai| 19. sAgara ke jala se pyAsa kA nivAraNa nahIM hotA hai| 20. jala nirarthaka AvAja karatA rahatA hai| 21. kaMjUsa dharma meM rupayA vyaya nahIM karatA hai / 22. yama kA dUta kSaNa bhara meM pahuMcatA hai / 23. yamadUta vahAM zIghratA se phuNcaa| 24. candramA va samudra kA prema prasAdhAraNa hotA hai / 25. dUrI para sthita sajjanoM kA prema bhI asAdhAraNa hotA hai| 26. deza sajjanoM ke rahate hue hone se hI sundara hote haiM / 27. jIbha indriya ke adhIna anya indriyAM haiN| 28. tuma rasanendriya ko vaza meM kro| 29. tuma sampUrNa kaSAya kI senA ko jiito| 30. usane jagata ko abhayadAna diyaa| 31. usane kaSAya ko jItate hue mokSa prApta kiyaa| 32. vaha mahAvratoM ko grahaNa kregaa| 33. muni mahAvrata grahaNa karate hue tattva kA dhyAna karate haiM / 34. tattva kA dhyAna karake vyakti mokSa prApta karate haiN| 35. nija dhana ko denA duSkara hai| udAharaNarAjA guNavAna sevaka ko tyAgatA hai=rAyA subhiccu pariharaI / noTa-isa abhyAsa-44 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 14 kA adhyayana kiijie| ____162 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA zabda napu. taNa pu. napu. rayaNa sAyara strI . silA disi sallaI tala uDDAraNa siMga micca guNa jaNa tisA varaNa daiva phala giri kali sukkha kamala vayaraNa juga jIvigra kaNNa sari (nadI) buddhi bahiNa jibbhA tuMbiNI bali kuDi dhaNa supraNa taru sauNi bhara tiNa prabbhatthaNa khaMDa ula (kula) gaMDa dhavala vaDDattaNa jhaDappaDa jala nivAraNa sAmi ali kari avasara bali (rAjA) mahumahaNa (viSNu) kuMjara sAsa kavala mAraNa digrasa moga siva sIsa pala rapraya ujjANa dhamma kuDumba jibhindiya sara indiya mUla tava vihi paNNa maNa maNoraha bala abhaya apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 163 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasahara mayarahara jama meha sajja ha desa kasAya mahabvaya 164 j strI. napu. jaya tatta suha pu. napu. [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 45 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko apabhraMza meM racanA kIjie 12. pakSI ke 1. durjana ke kAraNa hI sajjana sukhI hote haiM / 2. unake dvArA sajjana vikhyAta kiyA jAtA hai / 3. marakata maNi kAMca se vikhyAta hotA hai| 4. mana, vacana, karma se dayA karanI caahie| 5. dayA se pApa nahIM prAtA / 6. chAtI meM baMdhe hue kavaca ke kAraNa ghAva nahIM hotA hai / 7. bahuta gAr3he bandhana tor3ane ke lie kaThina hote haiM / 8 sajjana bhogoM kA parimANa karake indriyoM ko dambhI nahIM banAtA / 9 dUdha se pAle hue kAle sarpa acche nahIM hote / 10. kupAtroM ke lie dAna dUSaNa hotA hai / 11. gRhastha ke dvArA dAna diyA jAnA cAhie / bhI ghara hotA hai 13. kRpaNoM ke ghara meM saMpadA nahIM hotI / 14. samudra ke khAre jala ko koI nahIM pItA / 15. khArA pAnI kisI ke bhI dvArA nahIM piyA jAtA / 16. pAtroM ke lie thor3A bhI diyA huA bahuta hotA hai / 17, jo apane lie pratikUla hai vaha dUsaroM ke lie nahIM karanA cAhie / 18. svakAyA se kiyA huA dharma hI zuddha hotA hai / 19. nyAya se AyA huA dhana hI ujjavala hogaa| 20. sajjana deha se jIvanalAbha ntrita indriyoM se manuSya ke dvArA saikar3oM duHkha prApta kie ge| 22. durjana vyakti kI pAMcoM indriyAM svatantra hotI haiM / 23. kamaloM ko dekhakara sUrya harSita huA / 24 vaha durlabha manuSyatA ko prApta karatA hai| 25. vaha IMdhana ke prayojana se kalpataru kATegA / karate haiM / 21. aniya udAharaNa durjana ke kAraNa hI sajjana sukhI hote haiM = dujjaroM supraNA suhizra havahiM / hanti / noTa * isa abhyAsa - 45 ko hala karane ke lie 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 1 7 kA adhyayana kIjie / apabhraMza abhyAsa saurabha ] 1 165 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA zabda strI. samilA na pu. napu. visa dappa jaga vAsara kacca tama suyapa sAyara jUya jIva dayA pavitti maMti saMpayA dharaNi jala maragama vaya maNa bhava ghaNa ura saMbaMdha ghaNNa kAya baMdhaNa bhoga pu. strI. paMkhI , , , , , , , , // , yM , w zlo kss pApa pamANa iMdiya ghAma dANa pasu dhamma deha dukkha jiya dosa patthara uvahi vaDa kupatta sokkha NIra bIna mUla jIviya ravi ghara bhoya pAgra appa kAma kamala ujjala iMdhaNa sappa kajja parimANa gihattha kappayara NAma 166 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pu. lAha saMtosa NaMda maNuyattaNa kappayara saNNAha apabhraMza abhyAsa saurabha ] strI napu pu napu | 167 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-46 apabhraMza bhASA ko acchI taraha samajhane ke lie vAkya meM nihita pratyeka pada jaise-saMjJA, sarvanAma, kriyA, vizeSaNa, kRdanta prAdi kA vyAkaraNikarUpa se vizleSaNa karane kA jJAna honA ati Avazyaka hai| ___ isake lie pratyeka pada kI vyAkaraNika vizleSaNa-paddhati tathA kucha vAkyoM kA vyAkaraNika vizleSaNa udAharaNasvarUpa diyA jA rahA hai / saMketa-sUcI zraka -akarmaka kriyA ani -aniyamita prAjJA -prAjJA karma -karmavAcya krivina kriyA vizeSaNa avyaya pre -preraNArthaka kriyA bhavi -bhaviSyatkAla bhAva -bhAvavAcya bhUka -bhUtakAlika kRdanta va -vartamAnakAla vakR -vartamAna kRdanta vi -vizeSaNa vidhi -vidhi vidhika -vidhikRdanta sa -sarvanAma saMkR - sambandhaka kRdanta saka -sakarmaka kriyaa| savi -sarvanAma vizleSaNa stro - strIliMga hekR - hetvarthaka kRdanta *( ) -isa prakAra ke koSThaka meM mUla zabda rakhA gayA hai| .(()+()+ ( )... ] isa prakAra ke koSThaka ke andara+cihna zabdoM meM sandhi kA dyotaka hai| yahAM andara ke koSThakoM meM mUlazabda hI rakhe gae haiN| * ()- ( ) - ( )... ] isa prakAra ke koSThaka ke andara '-' cihna samAsa kA dyotaka hai| [[( )-()-( )] vi] jahAM samastapada vizeSaNa kA kArya karatA hai vahAM isa prakAra ke koSThaka kA prayoga kiyA gayA hai| 'jahAM koSThaka ke bAhara kevala saMkhyA (jaise 1/1, 2/1 Adi) hI likhI haiM vahAM usa koSThaka ke andara kA zabda 'saMjJA' hai / *jahAM karmavAcya kRdanta Adi apabhraza ke niyamAnusAra nahIM bane haiM vahAM koSThaka ke bAhara ni' bhI likhA gayA hai| 168 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/1 aka yA saka-uttama puruSa/ekavacana 1/2 aka yA saka-uttama puruSa/bahuvacana 2/1 aka yA saka-madhyama puruSa/ekavacana 2/2 aka yA saka-madhyama puruSa bahuvacana 3/1 praka yA saka-anya puruSa/eka vacana 2/2 praka yA saka-anya puruSa/bahuvacana 1/1prathamA/ekavacana 1/2 - prathamA/bahuvacana 2/1 -dvitIyA/ekavacana 2/2- dvitIyA/bahuvacana 3/1 tRtIyA/ekavacana 3/2-tRtIyA/bahuvacana 4/1-caturthI/ekavacana 4/2--caturthI/bahuvacana 5/1--paMcamI/ekavacana 5/2-paMcamI/bahuvacana 6/1-SaSThI/ekavacana 6/2-SaSThI/bahuvacana 7/1-saptamI/ekavacana 7/2-saptamI/bahuvacana 8/1-sambodhana/ekavacana 8/2-sambodhana/bahuvacana vyAkaraNika vizleSaNa-paddhati saMjJA nariMdasu sarvanAma teNa sarvanAma vizeSaNa savvu kriyA hosa sambandhaka kRdanta NisuNevi hetvarthaka kRdanta hasaraNa vartamAnakAlika kRdanta joyaMtu bhUtakAlika kRdanta mAriu vizeSaNa samaggala bhAvavAcya Na ccijjai karmavAcya vila sijjai preraNArthaka darisAvami svArthika pratyaya jaMbUu (nariMda) 4/1 (ta) 3/1 sa (savva) 2/1 savi (ho) bhavi. 3/1 aka (NisuNa + evi) saMkR (hasa+aNa) heka (joya-+nta) vakR I/1 (mAra-mAritra) bhUkR 1/1 (samaggala) 2/1 vi (Nacca+ ijja) va bhAva 3/1 aka (vilasa+ijja) va karma 3/| saka (darisa+prAva) pre va 1/1 saka (jaMbUa) 1/1 'a' svArthika apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 169 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaya viNu kriyA vizeSaNa avaseM bhUtakAlika kRdanta aniyamita mukku karmavAcya aniyamita lagabhai avyaya (avasa) 3/1 krivi (mukka) bhUkR 1/1 ani (lagabhai) va karma 3/1 saka ani 1 teraNa bhI ema udAharaNa paNaveppiNu teNa vi vRttu ema, gaya diyahA jovaNa lhasiu deva / paNaveppiNu (paNava+eppiNu) saMkR praNAma karake (ta) 3/1 sa usake dvArA avyaya vRtta (vutta) bhUkR 1/1 ani kahA gayA avyaya isa prakAra gaya (gaya) bhUkR 1/2 ani cale gaye diyahA (diyaha) 1/2 dina jovaNu (jovvaNa) 1/1 yauvana lhasiu (lhasa) bhUkR 1/1 khisaka gayA (deva) 8/1 he deva dANu kupattahaM dosaDai bollijjai Na hu bhaMti / dANa (dANa) 1/1 dAna kupattahaM (kupatta) 4/2 kupAtroM ke lie dosaDa (dosa+aDa) 1/1 'aDa' svA. dUSaNa avyaya bollijjai (bolla) va karma 3/1 saka kahA jAtA hai avyaya nahIM avyaya nizcaya hI (maMti) 11 bhrAnti deva aMti 170 ] . [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 3. taM NisuNevi valega pajampiu, bharahaho sayalu vi rajju samappiu / (ta) 2/1 sa usako riNasuraNevi (NisuNa + evi) saMkR sunakara valeNa (vala) 3/1 baladeva ke dvArA pajampiu (pajampa-pajampina) bhUkR 1/1 kahA gayA bharahaho (bharaha) 4/1 bharata ke lie sayalu (sayala) 1/1 vi sampUrNa vi avyaya (rajja) 1/1 rAjya samapiu (samappa-samappisa) bhUkR 1/1 de diyA gayA hai apabhraMza abhyAsa saurabha ] / 171 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-47 amaMgaliya purisaho khaa| ekkahiM Nayari ekku amaMgaliu muddha purisu Asi / so erisu atthi jo ko vi pabhAye taho muha pAse i, so bhoyaNu pi na lahei / paurA vi paccase kayAdi taho muhu na pikkhahiM / naravaieM vi amaMgaliya purisaho vaTTA suriNagrA / parikkhevaM nariMdeM egayA pamAyakAle so pAhUu, tAsu muhu dicha / jaiyatuM rAu bhoyaNA uvavisai, kavalu ca muhi pakkhivai, taiyahaM ahili nayare akamhA paracakka bhayeM halabolu jAu / tAvehi naravai vi moyaNu cayevi sahasA uTheviNu saseNNu nayarahe bAhiM niggau / bhaya kAraNa adaThUNa puNu pacchA prAgau / samANa nariMdu citei - imaho amaMgaliyaho sarUvu maI paccakkhu dichu, to eho hNtvvo| evaM citeppi amaMgaliya kokkAvieppiNu vahevaM caDAlasu appei / jaiyatuM eho ruvaMta, sakammu nidaMtu caMDAleM saha gacchaMtu asthi, taiyahu~ ekku kAruNiu buddhiNihANa vahAhe neijjamANa ta ThUNaM kAraNu gAi tAsu rakkhaNasu kaNNi kiMpi kaheppiNu uvAya daMsei / hari saMtu jAvehiM vahassu thami Thaviu tAvehiM caMDAlu taM pucchai- 'jIvaNu viNA tau kAvi icchA hoi, tayA maggiyavvA / ' so kahei-mahu nariMda muha daMsaNa icchA asthi / tayA so nariMda samIvaM prANIu / nariMdu taM pucchai-etthu AgamaNa kiM pano yaNa ? so kahei-he nariMdu ! paccUse mahu muhassu dasaNeM bhoyaNu na lahijjai / parantu tumhahaM muha pekkhaNe majhu bahu bhavesai, taiyahuM paura kiM kahesaMti/kahesahiM / mahu muhahe sirimaMtahaM muha daMsaNu kerisu phalau jAi? nAyarA vi pabhAe tumhahaM muha kahaM pAsihire ? evaM tAsu vayaNa juttie saMtucha nariMdu / so vahAesu nisehevi pAritosiu ca dAyavi harisiu so amagaliu vi saMtussi u / 1. 'pAiyagajjasaMgaho' (prAcya bhAratI prakAzana, pArA) meM prakAzita prAkRta kathA 'amaMgaliya purisassakathA' kA DaoN. kamalacanda sogANIkRta apabhraMza rUpAntaraNa / ____172 ] | apabhraMza abhyAsa saurabha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAMgalika puruSa kI kathA eka nagara meM eka amAMgalika mUrkha puruSa thaa| vaha aisA thA ---jo koI bhI prabhAta meM usake muMha ko dekhatA vaha bhojana bhI nahIM pAtA (use bhojana bhI nahIM miltaa)| nagara ke nivAsI bhI prAta:kAla meM kabhI bhI usake muMha ko nahIM dekhate the| rAjA ke dvArA bhI amAMgalika puruSa kI bAta sunI gaI / parIkSA ke lie rAjA ke dvArA eka bAra prabhAtakAla meM vaha bulAyA gayA, usakA mukha dekhA gyaa| jyoMhi rAjA bhojana ke lie baiThA aura muMha meM (roTI kA) grAsa rakhA tyoMhi samasta nagara meM akasmAt zatru ke dvArA AkramaNa ke bhaya se zoragula huaa| taba rAjA bhI bhojana ko chor3akara (aura) zIghra uThakara senA-sahita nagara se bAhara gyaa| aura bhaya ke kAraNa ko na dekhakara bAda meM AyA / ahaMkArI rAjA ne socAisa amAMgalika ke svarUpa ko mere dvArA pratyakSa dekhA gayA, isalie yaha mArA jAnA cAhie / isa prakAra vicArakara amAMgalika ko bulavAkara vadha ke lie cAMDAla ko sauMpa diyA / jaba yaha rotA huA sva-karma kI (ko) nindA karatA huA cANDAla ke sAtha jA rahA thA, taba eka dayAvAna, buddhimAna ne vadha ke lie le jAe jAte hue usako dekhakara, kAraNa ko jAnakara usakI rakSA ke lie kAna meM kucha kahakara upAya dikhlaayaa| (isake phalasvarUpa vaha) prasanna hote hue (claa)| jaba (vaha) vadha ke khambhe para khar3A kiyA gayA taba cANDAla ne usako pUchA-~-jIvana ke alAvA tumhArI koI bhI (vastu kI) icchA ho, to (tumhAre dvArA) (vaha vastu) mAMgI jAnI cAhie / usane kahA- merI icchA rAjA ke mukha-darzana kI hai| taba vaha rAjA ke sAmane lAyA gyaa| rAjA ne usako pUchA-yahAM Ane kA prayojana kyA hai ? usane kahA-he rAjA ! prAtaHkAla meM mere mukha ke darzana se (tumhAre dvArA) bhojana grahaNa nahIM kiyA gayA, parantu tumhAre mukha ke dekhane se merA vadha hogA taba nagara ke nivAsI kyA kaheMge ? mere muMha (darzana) kI tulanA meM zrImAn kA mukha darzana kaisA phala utpanna karatA hai ? nAgarika bhI prabhAta meM tumhAre mukha ko kaise dekheMge ? isa prakAra usakI vacana kI yukti se rAjA santuSTa huA / (vaha) vadha ke Adeza ko radda karake aura usako pAritoSika dekara prasanna humA / (isase) vaha amAMgalika bhI santuSTa huA / - - - - - - - - apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 173 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amaMgaliya purisaho khaa| vyAkaraNika vizleSaNa =amAMgalika =puruSa kI =kathA amaMgaliya purisaho kahA ekkahiM Nayari ekku amaMgaliu -eka =nagara meM -eka =amAMgalika =mUrkha =puruSa -thA purisu Asi - va (amaMgaliya) 6/1 vi (purisa) 6/1 (kahA) 1/1 (ekka) 7/1 savi (Nayara) 7/1 (ekka) 1/1 savi (amaMgaliya) 1/1 vi (muddha) 1/1 vi (purisa) 1/1 (prasa) bhUta 3/1 aka (ta) 1/1 sa (erisa) 1/I vi (asa) va 3/1 praka (ja) 1/1 sa (ka) 1/1 sa avyaya (pabhAya) 7/1 (ta) 6/1 sa (muha) 2/1 (pAsa) va 3/1 saka (ta) 1/1 sa (bhoyaNa) 2/1 erisu atthi pamAye =aisA =hai (thA) =jo =koI =bhI =prAtaHkAla/prabhAta meM =usake =mukha ko =dekhatA hai -vaha =bhojana taho muha pAsei so bhoyaNu 174 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaya = bhI paurA paccUse kayAvi taho =nahIM =pAtA hai =namara ke nivAsI -bhI -prAta:kAla meM =kabhI bhI = usakA =mukha =nahIM =dekhate haiM =rAjA ke dvArA muhu pikkhahiM naravaieM vi pradhyaya (laha) va 3/1 saka (paura) 1/2 avyaya (paccUsa) 7/1 avyaya (ta) 6/1 sa (muha) 2/1 avyaya (pikkha) va 3/2 saka (naravai) 3/1 pavyaya (amaMgaliya) 6/1 vi (purisa) 6/1 (vaTTA) 1/1 (suNa) bhUka 1/1 (parikkha) heka (nariMda) 3/1 avyaya (pabhAyakAla) (ta) 1/1 sa (pAhapra) bhUkR 1/1 ani (ta) 6/i sa (muha) 1/1 pramaMgaliya purisaho vaDA suNiyA parikkhevaM nariMdeM egayA pabhAyakAle =amAMgalika =puruSa kI -bAta -sunI gaI =parIkSA ke lie =rAjA ke dvArA =eka bAra -prabhAtakAla meM -vaha =bulAyA gayA so pAhUu tAsu =usakA =mukha apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 175 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diThu jaiyahuM rAu bhoyaNA uvavisai kavalu (diTTha) bhUkR 1/1 ani avyaya (rAya) i/1 (bhoyaNa) 4/1 (uvavisa) va 3/1 aka (kavala) 2/11 avyaya (muha) 7/1 (pakkhiva) va 3/1 saka avyaya (ahila) 7/1 vi (nayara) 7/1 avyaya (paracakka) 6/1 pakkhivai taiya huM ahili nayare -dekhA gayA =jyoMhi -rAjA = bhojana ke lie ==baiThatA hai (baiThA) =grAsa =aura =muMha meM =rakhatA hai (rakhA) -tyoMhi =samasta =nagara meM =akasmAt =zatru ke dvArA AkramaNa ke =maya se = zoragula prakamhA paracakka bhaye halabolu jAu tAvehi narava =huA taba =rAjA (maya) 3/1 (halabola) 1/1 (jApa) bhUkR 1/1 ani avyaya (naravai) 1/1 avyaya (bhoyaNa) 2/1 (caya) saMkR avyaya (uTTha) saMkR =bhI bhoyaNu cayevi sahasA uTheviNu := bhojana ko =chor3akara = zIghra -uThakara ____176 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saseNu naya rahe bAhi niggau bhaya kAraNu adaTThUraNa puNu pacchA zrAgau samANu nariMdu citei maho maMgaliyaho sarUvu maI paccakkhu diTTha tano eho haMtabbo evaM citeppi amaMgaliya ( saseNNa) 1 / 1 vi (nayara ) 5 / 1 avyaya ( niraMga) bhUkR 1 / 1 ani (bhaya) 6 / 1 (kAraNa) 2 / 1 saMkR ani avyaya avyaya (Aga) bhUkR 1 / 1 ani ( sAraNa ) 1 / 1 vi (afia) 1/1 ( ciMta) va 3 / 1 saka ( ima) 6 / 1 savi ( maMgaliya ) 6 / 1 vi ( sarUva) 1 / 1 ( amha ) 3 / 1 sa ( paccakkha ) 1 / 1 vi ( diTTha) bhUkR 1 / 1 ani avyaya ( eta) 1 / 1 sa (haMtavva) vidhi 1 / 1 ami avyaya (cita) saMkR ( amaMgaliya ) 2 / 1 apabhraMza abhyAsa saurabha ] = senAsahita nagara se =bAhara - nikalA = bhaya ke = kAraNa ko =na dekhakara phira = bAda meM zrA gayA = ahaMkArI = rAjA ne = socatA hai ( socA ) === isa = mAMgalika kA ==svarUpa = mere dvArA ===pratyakSa = dekhA gayA = isalie = yaha = mArA jAnA cAhie == isa prakAra = vicArakara = amAMgalika ko = [ 177 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kokkAvieppiNu vahevaM caMDAlasu appei jayahUM eho ruvatu sakammu nidaMtu caMDAleM saha gacchaMtu zratthi taiyahuM ekku kAruNiu buddhirigahANu vahAhe neijjamANu taM daTThUNaM kAraNu gAi tAsu rakkharaNasu 178 ] ( kokka + prAvi ) pre. saMkR ( vaha ) heka ( caMDAla ) 4 / 1 ( appa ) va 3 / 1 saka avyaya ( eta) 1 / 1 sa ( ruva ) vakR 1 / 1 [ ( sa ) - ( kamma) 2 / 1 ] (niMda) vakR 1 / 1 ( caMDAla ) 3 / 1 avyaya (gaccha) vakR 1 / 1 ( sa ) va 3 / 1 graka zravyaya ( ekka) 1 / 1 savi ( kAruNia) 1 / 1 vi ( buddhiNihAraNa) 1 / 1 vi ( vaha) 4 / 1 (NI ) karma vakR 1 / 1 (ta) 2 / 1 sa saMku ani (kAraNa) 2 / 1 ( NA ) saMkR (ta) 6 / 1 sa ( rakkhaNa) 4 / 1 = bulavAkara = vadha ke lie = sauMpatA hai ( sauMpA ) cAMDAla ko (ke lie) jaba =yaha = rotA huA = svakarma ko (kI) = niMdA karatA huA cAMDAla ke ==sAtha = jA rahA = hai (thA) taba = eka = = dayAvAna = buddhimAna ne = vadha ke lie = le jAe jAte hue = usako = = dekhakara = kAraNa ko =jAnakara = usakI = rakSA ke lie [..apabhraMza abhyAsa saurabha Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kAna meM kaNNi kipi kaheppi uvAya daMsei (kaNNa) 7/1 avyaya (kaha) saMkR (uvAya) 2/1 (daMsa) va 3/1 saka (harisa) vakR 1/1 avyaya harisaMtu jAvehi vahassu thaMmi Thaviu tAvehi caMDAlu (vaha) 6/1 (thaMbha) 7/1 (Thava) bhUkR / /1 avyaya (caMDAla) 1/1 (ta) 2/1 sa (puccha) va 3/1 saka (jIvaNa) 2/1 avyaya = kucha = kahakara = upAya =dikhalAtA hai (dikhalAyA) =prasanna hote hue =jaba -vadha ke =khambhe para -khar3A kiyA gayA -taba = cAMDAla ne =usako =pUchatA hai (pUchA) =jIvana ke =binA pucchai jIvaNu viNA tau =tumhArI -koI bhI kAvi =icchA icchA hoi tayA maggiyavvA (tumha) 6/1 sa ((kA) 111 sa (vi (avyaya)=bhI (icchA ) 1/1 (ho) va 3/1 aka avyaya (magga) vidhika 11 (ta) 1/1 sa =to =mAMgI jAnI cAhie -vaha . apabhraMza abhyAsa saurabha ] 179 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahei narida =kahatA hai =merI -rAjA ke =mukha ke -darzana kI -icchA muha dasaNa icchA asthi tayA taba so nariMda samIvaM pANIu nariMdu (kaha) va 3/1 saka (amha) 6/1 sa (nariMda) 6/1 (muha) 6/1 (dasaNa) 6/1 (icchA ) 1/1 (asa) va 3/1 aka avyaya (ta) 1/1 sa (nariMda)6/1 (samIva) 1/1 vi (prANIma) bhUka 1/I ani (nariMda) 1/1 (ta) 2/1 sa (puccha) va 3/1 saka avyaya (mAgamaraNa) 4/1 (ki) 1/1 sa (poyaNa) 1/1 (ta) 1/1 sa (kaha) va 3/1 saka (nariMda) 8/1 (paccUsa) 7/1 -vaha rAjA ke =samIpa =lAyA gayA =rAjA ne puccha etthu AgamaNa ki -usako =pUchatA hai (pUchA) =yahA~ =pAne kA -kyA -prayojana =vaha (usane) =kahatA hai (kahA) =he rAjA -prAta:kAla meM poyaNu kahei he nariMdu paccUse noTa-1. prayojana ke sAtha caturthI vibhakti kA prayoga hotA hai / 180 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma muhassa dasaNe bhoyaNu (amha) 6/1 sa (muha) 6/1 . (dasaNa) 3/1 (bhoyaNa) 1/1 avyaya =mere . =mukha ke =darzana se =bhojana -nahIM =kiyA jAtA hai (gayA) =parantu =tumhArA = mukha ==dekhane se = merA =vadha =hogA =taba =nagara ke nivAsI muha . lahijjai (laha) ba karma 3/1 saka paraMtu avyaya tumhaha (tumha) 6/2 sa (muha) 2/1 pekkhaNe (pekkhaNa) 3/1 majhu (pramha) 6/1 sa vahu (vaha) 1/1 bhavesai (bhava) bhavi 3/1 aka taiyahuM avyaya paura (paura) 1/2 (kiM) 1/1 sa kahesaMti/kahesahiM (kaha) bhavi 3/2 saka (amha) 6/1 sa muhahe (muha) 5/1 sirimaMtaha muha (muha) 1/1 dasaNu (daMsaraNa) 1/1 . ki kyA mahu : =kaheMge =mere =muMha kI tulanA meM -zrImAn kA =mukha -darzana (sirimata) 6/2 noTa-1. jisase kisI vastu kA tulanAtmaka bheda dikhAyA jAe usameM paMcamI hotI hai| apabhraMza abhyAsa saurabha ] / 181 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kerisu =kaisA phalau (kerisa) 2/1 vi (phala) 2/1 'a' svArthika (jA) va 3/1 saka =phala jAi =utpanna karatA hai =nAgarika nAyarA (nAyara) 1/2 vi avyaya pabhAe tumhahaM (pamA) 7/1 (tumha) 6/2 (muha) 2/1 -prabhAta meM =tumhAre ==mukha ko =kaise =dekheMge avyaya kahaM pAsihire evaM (pAsa) mavi 3/2 saka avyaya tAsu vayaNa -isa prakAra =usakI =vacana kI =yukti se = saMtuSTa huA =rAjA juttie saMtuTTha nariMdu so (ta) 6/1 sa (vayaNa) 6/1 (jutti) 3/1 (saMtuTTha) bhUkR 1/1 ani (nariMda) 1/1 (ta) 1/1 sa [(vaha) + (Aesu)] [(vaha)-(Aesa) 2/1] (niseha) saMka (pAritosina) 2/1 avyaya -vaha vahAesu -vadha ke Adeza ko nisehevi pAritosiu radda karake =pAritoSika =aura 182 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAevi harisiu (dA) saMka (harisa) bhUka 1/1 (ta) 1/1 sa (amaMgaliya) 1/1 vi (saMtussa) bhUkR 1/1 -dekara =prasanna huA =vaha =amAMgalika bhI -saMtuSTa huA amaMgaliu saMtussiu apabhraMza abhyAsa saurabha ] | 183 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-48 viusIhe putta-bahUhe kahANagu! kahiM Nayari lacchIdAsu seTThi varIvaTTai / so bahudhaNa-saMpattie gaviThTha Asi / bhogavilAsahiM eva laggu kayAvi dhammu Na kuNei / tAsu puttu vi eyArisu asthi / jovvaNi piue dhammigraho dhammadAsaho jahatthanAmAe sIlavaIe kannAe saha puttasu pANigahaNu karAviu / sA kannA jaiyatuM aTThavAsA jAyA, taiyatuM nAe piu peraNAe sAhuNI sagAsahu savaNNa dhamma savaNe sammattu aNuvvayaiM ya gahIyaiM, savvaNNa dhammi aIva niuNA saMjAmA / jaiyahaM sA sasura mehi AgayA taiyatuM sasurAi dhammahu vimuhu dekhevi tAe bahaha saMjAu / kaha majhu niyavaya nivvAhu hosai ? kahaM vA devaguruha vimuhahaM sasurAi dhammovaesu bhavesa i, evaM sA viyArei / egayA saMsAru asAru, lacchI vi asArA, dehu vi viNassaru, ekku dhammu cciya paraloapavanna haM jIvahaM prAhAru tti uvaesadANe niyabhattA savvaNraNa dhammeM vAsiu kau / eva sAsU vi kAlatare bohei / sasura paDibohevaM sA samayu maggei / egayA tAhe ghari samaNaguNagaraNAlaMkiu mahabvai nANI jovvaNatthu ekku sAhu bhikkhasu samAgau / jovvaNi vi gahIyavaya saMta daMta sAhu ghare Agaya dekheppiNu AhAre vijjamANe vi tAe viyAriya-jovvaNe mahanvaya mahAdullaha, kahaM eteM etahiM jovvaNattaNe gahIya ? iti parikkhevaM samassAhe uttara puDheM-ahuNA samau na saMjAu kiM puvvaM niggayA ? tAhe hiyaye gau bhAu NAi sAhue uttu-'samayanANu', kayA maccu hosai tti natthi nANu, teNa samaya viNA niggau / sA uttaru NAevi tuTTA / muNieM vi sA puTTAkai vris| tuhaM saMjAyA ? muNi pucchAbhAvu NAi vIsavAsehiM jAahiM vi tAe bArasavAsu tti uttu / puNu 'tujjha sAmi kai vAsA jApA' ti puThTha / tAhe piyaho paNavIsavAsahi jAhiM vi paMcavAsA uttA, evaM sAsUhe 'chamAsA' kahiyA / muNieM sasuraho pucchiu, so 'ahuNA na uppaNNu atthi' ti saddA bhaNiyA / 1. 'pAiyagajjasaMgaho' meM prakAzita 'viusIe puttavahUe kahANagaM' kA DaoN. kamalacanda sogANIkRta apabhraMza rUpAntaraNa / 184 ] [ * apabhraMza abhyAsa saurabha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viduSI putravadhU kA kathAnaka kisI nagara meM lakSmIdAsa seTha bhalI prakAra se rahatA thaa| vaha bahuta dhanasampatti ke kAraNa atyanta garvIlA thA / bhogavilAsoM meM hI (vaha) lagA huA (thA) (aura) kabhI bhI dharma nahIM karatA thaa| usakA putra bhI aisA hI thA / yauvana meM pitA dvArA dhArmika dharmadAsa kI yathAnAma zIlavatI kanyA ke sAtha putra kA vivAha karavA diyA gyaa| jaba vaha ka yA ATha varSa kI huI, taba usake dvArA pitA kI preraNA se (eka) sAdhvI ke pAsa sarvajJa ke dharma ke zravaNa se samyakatva aura aNavrata grahaNa kie gae / sarvajJa ke dharma meM (vaha) bahuta nipuNa huii| jaba vaha sasura ke ghara meM A gaI, taba sasura Adi ko dharma se vimukha dekhakara, usake dvArA bahuta duHkha prApta kiyA gayA / mere nijavata kA nirvAha kaise hogA ? athavA deva-guru se vimukha sasura Adi ke lie dharmopadeza kase sambhava hogA ? isa prakAra vaha vicAra karatI hai| saMsAra asAra hai, lakSmI bhI asAra hai, deha bhI vinAzazIla hai, eka dharma hI paraloka jAnevAle jIva ke lie prAdhAra hai, isa prakAra eka bAra upadeza dene se nija pati sarvajJa ke dharma meM saMskArita kiyA gyaa| kucha samaya pazcAt (vaha) isa prakAra sAsa ko bhI samajhAtI hai / sasura ko samajhAne ke lie vaha samaya khojane lgii| eka bAra usake ghara meM zramaNa-guNa - samUha se alaMkRta mahAvratI jJAnI, yauvana meM sthita eka sAdhu bhikSA ke lie pAe / yauvana meM hI brata ko grahaNa kie hue zAnta aura jitendriya sAdhu ko ghara me AyA huA dekhakara AhAra ko prApta karate hue hone para hI usake dvArA vicAra kiyA gayA-yauvana meM mahAvrata atyanta durlabha (hai) / inake dvArA isa yauvana avasthA meM (mahAvrata) kaise grahaNa kie gae ? isa prakAra parIkSA ke lie samasyA kA uttara pUchA gayA -- abhI samaya na huA, pahile hI (Apa) kyoM nikala gae ? usake hRdaya meM utpanna bhAva ko jAnakara sAdhu ke dvArA kahA gayA-- jJAna samaya (hai) / kaba mRtyu hogI aisA, jJAna kisI ko nahIM hai. isalie samaya ke binA nikala gayA / vaha uttara ko samajhakara santuSTa huii| muni ke dvArA vaha bhI pUchI gaI-tumheM utpanna hue kitane varSa hue ? muni ke prazna ke prAzaya ko jAnakara bIsa varSa ho jAne para bhI usake dvArA bAraha varSa kahe gae / phira, tumhAre svAmI kA janma hue) kitane varSa hue ? isa prakAra (yaha) puchA gayA ! usake dvArA priya kA (janma hue) paccIsa varSa ho jAne para bhI pA~ca varSa kahA gayA. isa prakAra sAsU kA chaH mAha kahA gayA, sasura ke lie pUchane para 'vaha abhI utpanna nahIM huA hai', isa prakAra zabda kahe ge| apabhraza abhyAsa saurama ] [ 185 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vahU sAhu vaTTA aMtaTThieM sasura suprA / laddhabhikkhe sAhuhi gae so aIva kohAulu saMjAu, jo puttavahU maiM uddissevi 'na jAu' tti kahei / ruThu so puttasu kahevi haTu gacchai / gacchantu sasuru sA vayai-mujevi he sasuru ! tuhuM gacchahi / sasura kahei-jai hauM na jAu asthi, to kahaM bhoyaNu cavvemi-bhakkhemi, ina kaheppiNu haTTi gau / puttasu savvu vuttaMtu kahei-tau pattI durAyArA asamavayaNA asthi. agro taM gihAhu nikkAsa / so piuM saha gehi Agau / (so) bahU pucchai-ki mAu piu avamANu kau? sAI saha vaTTAhiM kiM asaccu uttara diNNu ? tAe uttu -- tumhe muNi pucchaha, so savvu kahihii / sasuru uvassai jAevi sAvamANu muNi pucchai-he muNi, ajju mahu gehi bhikkhasu tumhe ki AgayA ? muNi kaheiH--tumhahaM gharu Na jANAmi tuhaM kuttha vasahi ? seTThi viyArei-- muNi asaccu kahei / puNu puThTha-kattha vi gehi bAlAe saha vaTTA kayA ki ? muNi kahei ---- 'sA bAlA aIva kusalA, tAe mahu vi parikkhA kayA / ' tAe hauM vRtta -- samayA viNA kahaM niggau si ? maiM uttara diNNu "samayaho-maraNasamayaho nANa natthi, teNa putvavaye niggau mhi / " maI vi parikkhevi savvAhu sasurAi vAsAiM putttthaaii| tAe samma kahiyAI / seTThi pucchai- sasuru na jAu isa tAe kiM kahiya ? muNi uttu -- sA ci pucchijjau, jo "viusIe tAe jahatthu mAvu NAijjai' / 186 ) / apabhraMza abhyAsa saurabha Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra bahU aura sAdhu kI vArtA bhItara baiThe hue sasura ke dvArA sunI gaI / bhikSA ko prApta sAdhu ke cale jAne para vaha atyanta krodha se vyAkula huA, kyoMki putravadhU mujhako lakSya karake kahatI hai ki (maiM) utpanna nahIM huA / vaha rUTha gayA, (aura) putra ko kahane ke lie dukAna para gayA / jAte hue sasura ko vaha kahatI hai-he sasura ! Apa bhojana karake jaaeN| sasura kahatA hai yadi maiM utpanna nahIM huA hUM, to bhojana kaise cbaauuNgaa-khaauuNgaa| isa (bAta) ko kahakara dukAna para gayA / putra ko saba vArtA kahatA hai-terI patnI durAcAriNI hai aura aziSTa bolanevAlI hai, isalie (tuma) usako ghara se nikaalo| vaha pitA ke sAtha ghara meM AyA / (vaha) bahU ko pUchatA hai (tumhAre dvArA) mAtA-pitA kA apamAna kyoM kiyA gayA ? sAdhu ke sAtha vArtA meM asatya uttara kyoM die gae ? usake dvArA kahA gayA - tumhIM muni ko pUcho, vaha saba kaha deMge / sasura ne upAsare meM jAkara apamAnasahita muni ko pUchA he muni ! Aja mere ghara meM bhikSA ke lie tuma kyoM Aye ? muni ne kahA - tumhAre ghara ko nahIM jAnatA hUM, tuma kahAM rahate ho? seTha vicAratA hai ki muni asatya kahatA hai / phira pUchA gayA kyA kisI bhI ghara meM bAlA ke sAtha vArtA kI gaI ? muni ne kahA- vaha bAlA atyanta kuzala hai| usake dvArA merI bhI parIkSA kI gii| usake dvArA maiM kahA gayA . samaya ke binA tuma kaise nikale ho ? mere dvArA uttara diyA gayA --- samaya kA-maraNa samaya kA jJAna nahIM hai, isalie Ayu ke pUrva meM hI nikala gayA huuN| mere dvArA bhI parIkSA ke lie sasura Adi sabhI ke varSa (pAyu) pUche gae (to) usake dvArA (bAlA ke dvArA) ucita prakAra se uttara kahe gye| seTha ne pUchA --sasura utpanna nahIM hugrA, yaha usake dvArA kyoM kahA gayA ? muni ke dvArA kahA gayA- vaha hI pUchI jAe, kyoMki usa viduSI ke dvArA yathArtha bhAva jAne jAte (jAne gaye) haiM / apabhraMza abhyAsa saurabha / 181 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasuru gehu jAi puttavahu pucchaI - 'taI muNi puro ki eva vRtta- mahu sasuru jAu vi na / ' tAe utta -- 'he sasura, dhammahINa maNusaho mAraNava bhavu pattu vi apattu eva, jo saddhamma cicahi sahalu bhavu na kau so maNusabhava niSphala ciya / to tau jIvaNu pi dhammahINu savvu gau / teNa maI kahi mahu sasuraho utpatti eva na / ' evaM sacci ThANi tuTTu dhammAbhimuhu jAu / puNu puTaThu - pai sAsU chammAsA kaha~ kahiyA ? lAe utta - sAsU pucchaha / seTThieM sA putttthaa| tAe vi kahizra - puttavahU vayaNu saccu, jamro mahu sava dhammapattIhi chamAsA eva jAyA, jo imro chamAsAhU pubvaM vattha vi maraNa saMge ha gayA / tattha thIhu vivihaguNadosavaTTA jAyA / egAe buDDhAe utta nArIhu majbhe imAhe puttavahU seTThA | jovvaNavae vi sAsUbhattiparA dhammakajje sA eva apamatA, gihakajjahi vi kusalA nannA erisA / imAhe sAsU nibbhagA, erisIe mattivacchalAe puttavahUe vi dhammakajji perijjamANAvi dhammu na kuNei, imu suNevi bahuguNaraMjiyA tAhe muhahe dhammo patto / dhammapattIhi chamAsA jAyA, to putavahue chammAsA kahiA, taM jutta 1 puttu vi puTTU, teNa vi uttu --ratihiM samaya-dhammovaesaparAe bhajjAe saMsArAsAradaMsaNeM bhogavilAsahaM ca pariNAmaduhadAittaNe, vAsANaIpUratula juvvaNataNe ya dehasu khaNabhaMgura taNe jayi dhammu eva sAru ti uvadiTTu / haraM savvaSNu-dhammArAhago jAu, ajju paMcavAsA jAyA / tatra bahue maI uddissevi paMcavAsA kahinA ta saccu / eva kuDUMbasu dhammapatti baTTAe viusIhe ya puttabahUhe jahatthavayaNu sugeppina lacchIdAsa vi paDibuddha vuDDhattaNi vidhammu ArAhiu samgai pattu saparivAru / noTa - akAdamI-paddhati se isa kathA kI vyAkaraNika vizleSaNa karake prakAdamI kAryAlaya meM jAMcane ke lie bhijavAeM / 188 1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasura ghara jAkara putravadhu se pUchatA hai --tumhAre dvArA muni ke samakSa isa prakAra se kyoM kahA gayA (ki) merA sasura utpanna hI nahIM (hanA hai) / usake dvArA kahA gayA-he sasura ! dharmahIna manuSya kA manuSya bhava prApta kiyA hayA bhI prApta nahIM kiyA hayA (aprApta) hI hai, kyoMki sat dharma kI kriyA ke dvArA (manuSya) bhava saphala nahIM kiyA gayA (hai) (to) vaha manuSya janma nirarthaka hI hai| usa kAraNa se tumhArA sArA jIvana dhamahIna hI gayA, isalie mere dvArA kahA gayA- mere sasura kI utpatti hI nahIM hai| isa prakAra satya bAta para (vaha) santuSTa huyA aura dharmAbhimu va humA / phira pUchA gayA - tumhAra dvArA sAsU kI (umra) chaH mAsa kase kahI gaI ? usake dvArA uttara diyA gayA-- sAsU ko pRcho / seTha ke dvArA vaha pUchI gii| usake dvArA bhI kahA gayA putra kI baha ke vacana satya haiM, kyoMki merI sajJa-dharma kI prApti meM chaH mAha hI hue haiM, kyoMki isa loka meM chaH mAsa pUrva maiM kisI kI) mRtyu ke prasaMga meM gaI / vahA~ usa strI (bahu) ke vividha guNa-doSoM kI vArtA huii| _ (vahAM) eka vRddhA ke dvArA kahA gayA- striyoM ke madhya meM isakI putravadhU zreSTha hai / yauvana kI avasyA meM bhI vaha sAsU kI bhakti meM lIna (tathA) dharma-kAryoM meM bhI apramAdI hai, gRhakAryoM meM bhI kuzala (usake) samAna dUsarI nahIM hai| isakI sAsU abhAgI hai aisI bhakti premI putravadhU dvArA dharma kArya meM prerita kie jAte hue bhI dharma nahIM karatI hai / isa ko sunakara bahU ke guNoM se prasanna huI (mere dvArA) usake mukha se dharma prApta kiyA gayA / dharma-lAbha meM chaH mAsa hue| isalie putravadhU ke dvArA chaH mAsa kahe gaye. vaha yukta hai| putra bhI pachA gayA, usake dvArA bhI kahA gayA - rAtri meM siddhAnta aura dharma ke upadeza meM lIna patnI ke dvArA saMsAra meM prasAra ke darzana se aura bhogavilAsa ke pariNAma ke duHkhadAI hone se. varSA nadI ke jala-pravAha ke samAna yauvanAvasthA ke kAraNa aura deha kI kSaNabhaMguratA se, jagata meM dharma hI sAra (hai), isa prakAra batAyA gayA / maiM marvajJa ke dharma kA pArAdhaka banA, Aja pA~ca varSa hue / isIlie bahU ke dvArA mujhako lakSya karake pAMca varSa kahe gae, vaha satya hai| isa prakAra kuTumba ke lie dharmalAbha kI vArtA se viduSI putravadhU ke yathArtha vacana ko sunakara lakSmIdAsa mI jJAnI (hayA) aura bur3hApe meM (usake dvArA) bhI dharma pAlA gyaa| usane saparivAra sanmArga prApta kiyaa| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 189 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvaya ghattA abhyAsa- 49 190 ] karakaNDacariu 2.16 putta puNu uccakahANI NisuNi / ja vicitta saMpai saMpajjai / hieNa gIcaho saMgu parikalivi terA ucceNa samau saMgu kiu | vAraNArasiyara maraNohirAmu araviMdu NAma garAhiu pratthi / mirammisaMtosu vahaMtau ekkahi~ diraNammi pAraddhihe gau | so jalarahiyahiM praDavihi~ paDiu, tahi~ mukkhaaiM taNhaeM viSNaDiu / after zramiNa viNimmiya tAi~ suhayarAi~ phalai~ taho diSNai~ / rAutaho vaNivaraho saMtuTTau / ghari jAivi taho pasAu diNNau / mahaMta uvayAru jANaeNa terA vaNi maMtipayammi lihiyau | viNi vi teya - diNyara - kalAyara NaM guNa - gaNarayAhUM sIlaNihi gahirimAI sAyara (Na) aNurAe~ tahiM vasahiM / 2.17 tA ekkahi~ diNi teNa maMtIvareNa taho rAyaho NaMdaNu harivi / AharaNai~ leviNu turiu dihikarAsu vilAsiNi maMdirAsu gau / vaNiNA tarhi gaya mollaI jaNa -rAyaNaha~ piyAI (praharaNaI) tAhe samappiyAi~ / puNu teNa saraya- Agama - sasahara prANaNI he vilAsiNI kahiyau | maIM NaravaIhiM NaMdaNu mAriu, iu sayalu vi thiraraIhi~ kahiyau / taM suNivi tAIM sahu pabhaNiu, ehu kAsu vi payaDu mA karehi / etahi~ NiveNa sukha alahaMte, teNa Nayare DiDimu devAviu / jo ko vi rAyaho NaMdaNu kahai, so vi daviNaI sahu~ meiNi lahai / dhattA -- tA keNa vi dhiTThe turiyaeNa NaraNAhaho aggai~ bhaNiu / deva tuhu suu maI ubalakkhiu / so NavalaI maMtie~ haNiu / [ apabhraMza zrabhyAsa saurabha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.18 taM vayaNa suNeviNa dharaNiNAhu saralabAhu maMtihe saMtuTau / tihi~ phala hi~ majjhe maivarAsu ekkaho phalAsu riNu maI riNa rahariyau / Isu avarAha doNi ajja vi khama / dharaNiIsu khaNi pasaNNa u huyau / rAyaNehu pariyAriNavi maMtiI divvadeha NivaNaMdaNu appiu / ai garesara paramamittu hohi / deva mai~ tuhArau cittu kaliu / variNavayaNa suNeviNa teNa NaravareNa aipa uru pasAu paiNNu / jo jaNu gurugrANa saMgu vahei so hiyaicchiya saMpai lahei / puttaya eha guNasAraNi uccakahANI tujhu kahiya / hiyaI bujha / ghattA- kheya raI hiya buddhieM karakaMDu sayalau kalau jaNAviu (jaannaaviu)| iya riNattie~ jo Naru vavaharai so Nicchiu bhUvala u muMja i / noTa-yahA~ 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 12 kA anvayaM karake batAyA gayA hai| isI paddhati se 'apabhraMza kAvya saurabha' ke pATha 1, 5, 9, 10, 13, 14, 17 kA anvaya karake jAMcane ke lie akAdamI kAryAlaya meM bhijanAyeM / apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 191 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-50 chaMda ke do bheda mAne gae haiM1. mAtrika chaMda, 2. vaNika chaMda 1. mAtrika chaMda-mAtrAoM kI saMkhyA para AdhArita chaMdoM ko 'mAtrika chaMda' kahate haiM / inameM cheda ke pratyeka caraNa kI mAtrAe~ nirdhArita rahatI haiM / kisI varNa ke uccAraNa meM laganevAle samaya ke AdhAra para do prakAra kI mAtrAeM mAnI gaI haiM- hrasva aura dIrgha / hrasva (laghu) varNa kI eka mAtrA aura dIrgha (guru) varNa kI do mAtrAeM ginI jAtI haiM laghu (la) (1) (hrasva) guru (ga) (s) (dIrgha) mAtrAeM ginane ke kucha niyama haiM(3) sayukta varNoM se pUrva kA varNa yadi laghu hai to vaha dIrgha guru mAnA jAtA hai / jaise--'mucchiya' zabda meM "cchi' se pUrva kA 'mu' varNa guru mAnA jaaegaa| (ii) jo varNa dIrghasvara se saMyukta hogA vaha dIrgha yA guru mAnA jaayegaa| jaise - rAme / yahAM 'rA' aura 'me' dIrgha varNa haiM / yadi me ko hrasva karanA hogA to 'me' isa prakAra likhA jAegA / (iii) anusvAra-yukta hrasva varNa bhI dIrgha/guru mAne jAte haiM / jaisa- 'vaMdeppiNu' meM 'va' hrasva varNa hai kintu isa para anusvAra hone se yaha guru (5) mAnA jaaegaa| (iv) caraNa ke antavAlA hrasva varNa bhI yadi Avazyaka ho to dIrgha/guru mAna liyA jAtA hai aura yadi guru mAnane kI AvazyakatA na ho to vaha hrasva yA dIrgha jaisA bhI ho banA rhegaa| ____192 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (v) candrabindu kA mAtrA kI ginatI para koI prabhAva nahIM par3atA hai / jaise devahu~ / 'hu~' para candrabindu kA koI prabhAva nahIM hai / 2. pariNaka chanda-jisa prakAra mAtrika chandoM meM mAtrAmoM kI ginatI hotI hai usI prakAra varNika chandoM meM vargoM kI gaNanA kI jAtI hai| varNoM kI gaNanA ke lie gaNoM kA vidhAna mahatvapUrNa hai / pratyeka gaNa tIna mAtrAmoM kA samUha hotA hai / gaNa ATha haiM jinheM nIce mAtrAoM sahita darzAyA gayA hai yagaNa-155 magaraNa-555 tagaNa -35 / rgrnn-5|| jgrnnbhgrnn-|| ngnn-||| sgrnn-1|| isa prakAra vaNika chandoM meM varNa-saMkhyA aura gaNayojanA nizcita rahatI hai / yahAM nimnalikhita chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa prastuta haiMmAtrika chanda-1. paddhaDiyA 2. siMhAvaloka 3. pAdAkulaka 4. vadanaka 5. dohA 6. candralekhA 7. prAnanda 8. gAhA 9. khaMDayaM 10. madhumAra 11. dIpaka 12. karamakarabhujA 13. madanavilAsa 14. jabheTiyA varNika chanda-15. somarAjI 16. sragviNI 11. samAnikA 18. citrapadA 19. bhujaMgaprayAta 20. pramANikA apabhraMza abhyAsa saurama / [ 193 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrika chanda 1. paddhaDiyA chanda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM jagaNa (151) hotA hai / udAharaNajagaNa jagaNa . / / / / 55 / / / / / / / / 5 / / / / / / jasu kevalaNANe jagu garicha karayala-grAmalu va asesu diThTha / jagaNa jagaNa / / / / / / / / / 5 / / / / / / / / / / tahoM sammai jigahoM payAraviMda vaMderipaNu taha avara vi jiNida / sudaMsaraNacariu 1.1 11 artha-jinake kevalajJAna meM yaha samasta mahAna jagata hastAmalakavat dikhAI detA hai, aise sanmati jinendra ke caraNAraviMdoM tathA zeSa jinendroM kI bhI vandanA karake (nayanandi apane mana meM vicAra karane lge)| 2. siMhAvaloka chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM tathA' caraNa ke anta meM sagaNa (15) hotA hai / udAharaNasagaNa sagaNa ' / / / / / / / / / / / / / 5 / / / / / 15 jaM ahiNava-komala kamala-karA, balimaNDae~ le vi aNaGgasarA / / / / / / / / / / 5 / / / / / / / / / / sa-vimANu pavaraNa-maNa-gamaNa-gau, devahu~ dArA vahu bhi raNe ajau / 1 pauma cariu 68.9 1. caraNAnta ke 'u' hrasvasvara ko laghu hone para bhI chandAnurodha se dIrgha mAnA gayA 194 ] [ apabhraMza abhyAsa sorama Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - abhinava, sundara komala hAthoMvAlI anaMgasarA ko vaha vidyAdhara jabardastI le gayA | pavana aura mana ke samAna gativAle vimAna meM baiThA huA vaha devatAoM aura dAnavoM ke lie ajeya thA / 3. pAdAkulaka chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI ) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM aura sarvatra laghu hotA hai / udAharaNa #111 !|| ............ 111 U 11 suraNara-visahara - vara - khayara-saraNu, kusuma - sara - pahara-hara - samavasaraNu / #1 || ! ||| 1 111 111 || | 11 | | | | | | 111 paisarai Nivai pahu sarai thuNaI, bahu-bhava - bhavaM- kayaraya - paDalu dhuNai / - gAyakumAracariu 1.11.1 artha - vipulAcala parvata para pahuMcakara rAjA ne tIrthaMkara ke usa samosaraNa meM praveza kiyA jahAM deva, manuSya, nAga aura vidyAdhara virAjamAna the aura jo kAmadeva ke prahAroM se bacAnevAlA thA / vahAM pahuMcakara rAjA zreNika ne mahAvIra prabhu ko smaraNa karate hue unakI stuti kI aura usake dvArA apane janma janmAntara ke karmoM kI dhUli ko unhoMne jhAr3a DAlA / 4. vadanaka chanda - lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke granta meM do mAtrAeM laghu ( 11 ) hotI haiM / udAharaNa - laghu laghu laghu-laghu S S 111 S T S S 11 "I SS I i ' / / ' / / rAme jaNaNi jaM je grAucchiya, Niru NicceyaNa takkhaNe mucchiya IISSII AT / / ' / / ' / SI 11 SI I' / / camarukkheve hi~ kiya paDivAyaNa, dukkhu dukkhu puNu jAya saceyaNa | apabhraMza abhyAsa saurabha } * - paumacariu 23.4 [ 195 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-rAma ne jaba mAM se isa prakAra pUchA to vaha tatkAla mUcchita ho gyii| camara dhAraNa karanevAlI striyoM ne havA kii| bar3I kaThinAI se vaha sacetana huii| 5. dohA chanda lakSaNa-~- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pahale va tIsare meM teraha-teraha mAtrAeM hotI haiM aura dUsare va cauthe caraNa meM gyAraha-gyAraha mAtrAeM hotI haiN| / / / / / / / / / / / / / / / / jANami vaNi guNagaNasahiu, parajuvaIhiM virattu / / / / / / / / / / / / / / / / para mahu aMbule hiyavaDau, gau citei parattu / -sudaMsagacariu 8.6.1-2 artha-maiM jAnatI hUM ki vaha vaNigvara bar3A guNavAna hai aura parAI yuvatiyoM se virakta hai / kintu he mAtA ! merA hRdaya aura kahIM lagatA hI nahIM / 6. candralekhA chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 24 mAtrAeM hotI haiM va antaryamakA kI yojanA hotI hai / udaahrnn||||5|| / / 51555 / / valu vayaNeNa teNa, sahu~ sAhaNeNa, saMcalliu / / / 5 / / / / / / / / 5 / / NAMi mahAsamudru, jalayara rauddu, utthalliu / / - paumacariu 40.16.2 artha ina zabdoM se rAma senA ke sAtha yahAM-vahAM isa prakAra cale jaise raudra __ mahAsamudra hI uchala par3A ho / 1. caraNa ke bIca meM tuka milane ko antaryamaka kahA gayA hai / jaise-prathama caraNa meM teNa va sAhaNeNa / ___196 ] / apabhraMza abhyAsa saurabha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. mAnanda chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM pAMca mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke anta meM laghu (1) pAtA hai| udAharaNa mA ramasu, pariharasu / / / / iya chaMdu aannNdu| -sudaMsaNacariu 4.12 martha isase ramaNa mata karo, ise tyAga do| yaha Ananda chanda hai / 8. gAhA chaMda lakSaNa-isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM sattAisa mAtrAeM hotI haiM / prathama va tRtIya yatiyAM zabda ke bIca meM pAtI haiN| udAharaNa - / / 5 / / / / / / / / 55 / / / mayaraddhayanaccu naDaM,tiu jaMbukumAra bhelliyau / / / / / / / / / / / / / / ss / / / bahuvAu tAu NaM di,TThau kaTThamayau vAulliyau / / -jaMbUsAmicariu 9.1.5 artha makaradhvaja kA nAca nAcatI huI una vadhunoM ko jaMbukumAra ne apane samparka meM lAyI huI kATha kI putaliyoM ke samAna dekhA / 1. khaMDayaM chaMda lakSaNa -- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM teraha mAtrAeM . . hotI haiM aura caraNa ke anta meM ragaNa (15) rahatA hai| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 197 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNaragaNa ragaNa / / / / / / / / / / / / / 5 / paha tau daMsaNakAraNaM, lahivi viyappaI meM maNaM / ragaNa ragaNa / / / / / / / / / / / / / / sahu~ tumhehiM samuccayaM, ciravi kahi mi pariccayaM / ----jaMbUsAmicariu 8.2 artha---prabhu Apake darzanoM kA hetu prApta kara mere mana meM aisA vikalpa huA hai ki Apake sAtha kahIM pUrva bhava meM viziSTa (pragAr3ha) paricaya rahA / 10. madhubhAra chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM 8 mAtrAeM hotI haiN| udaahrnn|||| / / / / / / / / tihuvaNa-rammahu~, to vi Na dhammahu~ / 5 / / / / / / / / laggahi~ muDhiu, pAva parUDhiu / -sudaMsaNacariu 6.15 artha itane para bhI ve mUDha pApa meM phaMsI huI, tribhuvana ramya dharma meM mana nahIM lagAtI / 11. dIpaka chaMda lakSaNa - isa meM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM 10 mAtrAeM hotI haiM / caraNa ke anta meM laghu (1) hotA hai / udAharaNa' / / / / / / / / / / 55 / tA hayaI turAI, bhuvaNayala-pUrAI / SS SS SS SS bajjati vajjAI, sajjati seNNAI / -karakaMDacariu 3.15 198 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-taba nagAr3oM para coTa par3I jisase bhuvanatala pUrita ho gayA / bAje baja rahe haiM aura sainya saja rahe haiM / 12. karamakarabhujA chaMda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM 8 mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM laghu-guru (15) hote haiM / udAharaNaS SIIS SSIIS bhIsAvaNiyA, saMtAvaNiyA / SSIIS SSIIS viddAvaNiyA, sammohaNiyA / -- NAyakumAracariu 6.6 artha-bhayotpAdikA, santApikA, vidrAvaNi kA sammohanikA / ___13. madanavilAsa chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM 8 mAtrAe~ hotI haiM va caraNa ke anta meM guru-guru (55) hote haiN| udAharaNa / / sssss caMdaNa -litaM, paMDuragattaM / / / / / / / 55 khaMdhe tisuttaM, kayasira chattaM / -sudaMsaNacariu 4.1 artha-(kapila) candana se lipta, gauravarNa, kaMdhe para trisUtra (janeU) tathA sira para chatra dhAraNa kie (thaa)| / ___14 jambheTiyA chaMda . lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM 9 mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM ragaNa (15) prAtA hai| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 199 i Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNaragaNa ragaNa SIIS IS SIIS IS sesavalIliyA, kIlaNasIliyA / ragaNa ragaNa Iis SIS SI I SIS paDuNA dAviyA, keNa Na mAviyA / -mahApurANa, 4.4.1 prartha-zaizava kI krIr3AzIla jo lIlAe~ prabhu ne dikhAyIM ve kise acchI nahIM lagIM? variNaka chaMda ____ 15. somarAjI chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM 6 varNa va do yagaNa (155) hote haiM / udAharaNa yagaNa yagaNa yagaNa yagaNa IS SISS IS SI SS riNavo soyabhiNNo, thimo jA visaNNo / 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 yagaNa yagaNa yagaNa yagaNa ISS i SS SS SS suro ko vi ghaNNo, hAmro pavaNNo / 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 56 -karakaMDacariu 4.16 artha-isa prakAra zoka se vihvala viSAdayukta humA rAjA jaba vahAM baiThA thA, tabhI koI eka puNyavAna deva mAkAza se vahAM mA utarA / 200 ] 200 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. sragviNI chanda lakSaNa -- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI ) / pratyeka caraNa meM cAra raMgaNa (sis ) aura bAraha varNa hote haiM / udAharaNa ragaNa ragaNa ragaNa ragaNa S I SSI SSI SSIS ke vi romaMca - kaMceNa saMjuttA, 1 2 345 678 9101112 ragaNa ragaNa ragaNa ragaNa S 1 SSI SSI SSIS ke vi saNNAha - saMbaddha - saMgattayA 3 4 5 6 7 8 9101112 1 2 ragaNa ragaNa ragaNa S 1 SSI SS IS SIS ke vi saMgAma- bhUmIrase rattayA, 2 345 6 7 8 9 101112 ragaNa ragaNa SIS s 1 saggiNI - chada maggeNa 1 2 3 4 5 678 9101112 ragaNa ragaNa ragaNa ss 1 SSIS 1 - karakaMDacariu 3.14 artha - kitane hI romAMcarUpI kaMcuka se saMyukta the aura kitane hI apane gAtra para sannAha bAMdhakara taiyAra the / kitane hI saMgrAmabhUmirasa se rata hokara svarga pAne ke icchita mArga se A pahuMce / isa kaDavaka kI racanA sragviNI chaMda meM huI hai| apabhraMza abhyAsa saurabha ] saMpattayA 11 17. samAnikA chaMda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI ) / pratyeka caraNa meM kramaza: ragaNa ( SIS), jagaNa ( 15 ), guru (S), laghu (1) Ate haiM va ATha varNa hote haiM / [ 201 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa - ragaNa jagaNa gula. ragaNa jagaNa gu.la. SISI SI S1 Sis IS! si me kaNiTaTha bhAi ekkU, maMDalaM tarammi thakku / 1 2 3 4 5 6 7 8 123 45 6 7 8 ragaNa jagaNa gula. ragaNa jagaNa ga.la SIS! SI SI SISISI SI vaccha resu Au ajju, jANiUNa tujjha kajju / / 1234 5 6 7 8 1 2 34 5 6 78 - jaMbUsAmicariu 9.17 prathaM-merA eka kaniSTha bhAI jo tabhI se dezAntara meM rahatA thA, vaha aAja terA vivAha kArya jAnakara (AyA hai)| ___ 18. citrapadA chaMda lakSaNa-- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM do bhagaNa ( / / ) aura do guru (ss) hote haiM va ATha varNa hote haiM / udAharaNabhagaNa bhagaNa gu.gu. magaNa bhagaNa gu.gu. // // 555 // 55 kheyaru hayau kIro, pavvayamatthaya-dhIro / 123456 7 8 123456 7 8 bhagaNa magaNa gugu, bhagaNa magaNa gu.gu. SIISI 155 SII SI SS bhoyasaehiM Namaggo, kaMtahe NehaI laggo / 12345678 123 4 56 7 8 - karakaDacariu83 1-2 artha-vaha khaibara eka parvata ke mastaka (zikhara) para dharyavAna supA huaa| vaha prakAza meM ur3atA huA apanI kAntA ke sneha meM lagakara saikar3oM bhogoM sahita (sukha se rahatA huA dIrghakAla taka bhoga bhogatA rahA) / _202 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___19. bhujaMgaprayAta chaMda lakSaNa -- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM 12 varNa aura cAra yagaNa (155) Ate haiM / udAharaNa yagaNa yagaNa yagaNa yagaNa IS S SS 15 si 5s bhaDo ko vi dido paricchinna gatto, 12 3 4 56 78 9 10 1112 yagaraNa yagaNa yagaNa yagaNa ISS SS SS SS sadantI samantI sacindho saghatto / 123456789 101112 yagaNa yagaNa yagaNa yagaNa |' / / / bhaDo ko vi vAvalla-bhallehiM bhiNNo, 12 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 yagaNa yagaNa yagaNa yagaNa IS S i SSIS SI S S bhaDo ko vi kappadumo jema chiNNo / 12 3 4 5 67 8 910 11 12 -paumacariu 40.3.2-3 artha-koI subhaTa apane hAthI, mantrI, cihna aura chatra ke sAtha chinna-zarIra dikhAI diyaa| koI yoddhA bAvalla aura bhAloM se vidIrNa ho gyaa| koI bhaTa kalpavRkSa kI taraha chinna ho gyaa| 20. pramANikA chaMda lakSaNa -- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM ATha varNa kramaza: jagaNa (151), ragaNa (s / s), laghu (1), guru (5) pAte haiN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 203 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa jagaNa ragaNa la.gu. jagaNa ragaNa la.gu. / / 5 / / / / / / pahantare bhayaGkaro, jhasAla-chiNNa- kakkaro / 1234 5678 1 2 3 4 5 6 78 jagaNa ragaNa la.gu. jagaNa ragaNa la.gu. Isi si sis ISIS ISIS valovva siGga-dIharo, riNayacchimo mahIharo / 123 4 5 678 12 3 4 5678 -paumacariu 32.3 artha-patha ke bhItara unhoMne bhayaMkara jhasAloM se chinna aura kaThora mahIdhara dekhA jo baila ke samAna zRgoM (sIMgoM aura zikharoM) se dIrgha thaa| 204 1 / apabhraMza abhyAsa saurabha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) nimnalikhita padyoM ke mAtrAeM lagAkara inameM prayukta chandoM ke lakSaNa va nAma batAie - ( 1 ) to pelliyaM jhatti jANeNa jANaM, gaideNa aNNa gaiMdaM sadANaM / turaMgeNa maggammi tuMgaM turaMga bhuyaMgaM bhuyaMgeraNa vesAsu ragaM / jaM. sA. ca 4.21.13-14 artha - - taba jhaTapaTa yAna se yAna bhir3a gayA va hAthI se dUsarA madamatta hAthI / mArga meM turaMga se U~cA (baliSTha turaMga ) vezyAoMoM meM Asakta, jAra se jAra / (2) vidyati joha jalaharasarisA vAvallabhalla kaSNiya varisA | phArakka paropparu vaDiyA, koMtAuha koMtakarahiM bhiDiyA / jaM. sAca. 6.6.7-8 artha yoddhA loga jaladharoM ke samAna ballama, bhAloM va bANoM kI varSA karate hue (paraspara ko ) bIMdha rahe the| phArakka (zastra ko) dhAraNa karanevAle eka-dUsare para TUTa par3e aura kuMtavAle kuMta dhAraNakaranevAle pratipakSiyoM se bhir3a par3e / ( 3 ) saralaM guliubbhivi piehiM payaDei va riddhi kubiehiM / uhi visiya sahahiM gAma sagga va avaiNNa vicittadhAma | artha- - sarala aMguliyoM ko uThA-uThAkara bolanevAle apane kuTumbI arthAt kisAna gRhasthoM ke dvArA jo apanI Rddhi-samRddhi ko prakaTa karatA hai / devakuloM se vibhUSita vahAM ke grAma aise zobhAyamAna haiM mAno vicitra bhavanoMvAle svarga avatIrNa ho gae hoM / ( 4 ) iya saMsAre jaMpiyaM nisuNevi jagaNI jaMpiyaM / dukkha niyAmiNA mariNaya jaMbUsAmiNA / apabhraMza abhyAsa saurabha | - ja. sA. ca 1.87-8 artha - isa saMsAra meM jo priya hai, jananI ke vaise gatiyoM ke duHkha kA niyamana karanevAle jaMbUsvAmI ne kahA - jaM. sA. ca 88.1-2 kathana ko sunakara cAroM .... 1 ! 205 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) pariyaNahihayaharaNu guNagaNariNahi daha chahasayalu lahu ya avicaladihi / NahamariNa ki raNaaruNa kayaraNahayalu bhuyabala-tuliya-savala-disa gaya ulu / -su. ca. 1.51-8 artha-vaha apane parijanoM ke hRdaya ko haraNa karane vAlA tathA guNoM ke samUha kA nidhAna thaa| vaha SoDaza kalAoM se saMyukta tathA sahaja hI avicala dhairyadhAraNa karatA thaa| vaha zreNika rAjA apane nakharUpI mariNayoM kI kiraNoM se namasthala ko lAla karatA thA aura apane bAhubala se sabala diggajoM ke samUha ko tolatA thA / (6) ke Na NivvANa selo samuccAliyo, keNa mUDheNa kAlANalo jAliyo / ko giru bhei caMDaMsuNo saMdaNaM, ko vimANaM pi evaM maNANaMdaNaM / / -su. ca. (11.14.8-10) artha-kisane sumeru parvata ko calAyamAna kiyA hai ? kisa murkha ne kAlA. nala ko prajjvalita kiyA hai ? kauna aisA hai jo sUrya ke ratha ko roke ? aura kauna hai vaha jo isa manAnandadAyI vimAna ko roke ? (7) guNa jutta bho mitta / jAIhiM payaIhi~ / -su. ca. 4.12.1-2 artha-he guNavAna mitra, ukta prakRtiyoM, satvoM ............ / (8) pahutto aNaMto pulideraNa jitto / bhaeNaM paNaTTho Nio nAma ruTTho / / -su. ca. 10.5.6-7 artha-anaMta senApati vahAM phuNcaa| kintu pulinda ne use jIta DAlA / anaMta bhayabhIta hokara mAga pAyA taba rAjA ruSTa huA / (9) deula deu vi satthu guru, titthu vi veu vi kavvu / vacchu ju dIsai kusumiyau, iMdhaNu hosai savvu / / -paramAtmaprakAza, 130 artha-devala (devakula/jinAlaya), deva (jinadeva) bhI zAstra, guru, tIrtha bhI, veda bhI, kAvya, vRkSa jo kusumita dikhAyI par3atA hai vaha saba IMdhana hogaa| 206 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) diNNAnanda-bheri, paDivakkha kheri kharavajjiya / NaM mayarahara-vela, kallolavolaM, galagajjiya / / paumacariu 40 16.3 artha-zatru ko kSobha utpanna karane vAlI prAnandabherI bajA dI gayI mAno laharoM ke samUhavAlI samudra kI belA hI garaja uThI ho / (kha) nimnalikhita padyoM ke mAtrA lagAkara inameM prayukta chaMdoM ke lakSaNa evaM nAma batAie (1) uvayAgau bhAvasarUveM muMjai kammAsaeNNa viNu / saMsArAbhAvaho kAraNu bhAu ji chaDDiya paradaviNu / / / -jaM sA ca. 9.1.18-19 artha-- jJAnI isa paristhiti ko udayAgata bhAvoM (karmoM) ke anusAra (navIna) karmAsrava ke binA, paradravya (meM grAsakti) ko chor3akara bhogatA hai, aura yahI bhAva (viveka) saMsArAbhAva arthAt mokSa kA kAraNa hai| (2) tA tahiM maMDave thakkayaM di8 seTThicaukkayaM / toraNadAraparAiyA tehiM mi te vi vihAiyA / / -jaM. sA. ca. 8.9.1-2 artha - taba (ina donoM puruSoM ne vahAM jAkara) maMDapa meM baiThe hue cAroM zreSThiyoM ko dekhA aura toraNadvAra pAra karate hI ve donoM bhI una zreSThiyoM ke dvArA dekhe ge| (3) paI viNu ko haya gayahu~ caDesai, paddaviNu ko jhindueNNa ramesai / paI viNu ko para-valu bhajesaha, paIMviNa ko maI sAhAresai / / -paumacariu 23.4.8, 10 artha - tumhAre binA azva aura gaja para kauna car3hegA ? tumhAre binA kauna geMda se khelegA ? tumhAre binA kauna zatru-senA kA nAza karegA ? tumhAre binA kauma mujhe sahArA degA ? apabhraMzaM abhyAsa saurabha / ! 207 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 (4) kahi ji diTTha chArayA, lavanta matta morayA / kahi ji sIha - gaNDayA, dhuNanta puccha daNDayA || (5) ummohaNiyA sakhohaNiyA / akkhohaNiyA uttAraNiyA / artha - kahIM para bhAlU dikhAyI de rahA the aura kahIM para bolate hue masta mora / kahIM para apane pUMcha- rUpI daNDoM ko dhunate hue siMha aura gaMDe the / ( 6 ) naMdaNo muNevi mAya kAraNeNa keNa prAya / Anamasi payAi~ pucchai tti ammi kAi~ / artha - ummohaNikA, saMkSomaNikA, grakSobhaNikA, uttaraNikA / 1 --- (7) kuMTiu maMTiDa moTTiu choTTiu / bahiriu dhi duggaMdhiu // - ja. sA ca. 9.17.5-6 artha kisI kAraNa se mAM ko AyI jAnakara putra ne mAM ke pairoM ko namaskAra karake pUchA - mAM kyA bAta hai ? ( 8 ) acchai jAva suheNaM muMjai bhoya cireNaM / tAva sadhammu susIlo mattayakuMjaralIlo || - paumacariu 32.3.5-6 - -gAyakumAracariu 6 6.11-12 - su ca 6 159-10 artha ve ThUMThI, laMgaDI, moTI, choTI baharI, graMdhI pratidurgandhI hotI haiM / ( 9 ) tA amiyaveeNa amareNa hUeNa 1 thiyaeNa saggami citiyau hiyayammi || - karakaNDacariu 8.3.3-4 artha- sukha se rahatA huA dIrghakAla taka bhoga bhogatA rahA / taba eka, dharmavAna, suzIla, matva kuMjara ke samAna lIlA karatA huA 1 CWAC - karakaNDacariu 5.11.1-2 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S zrartha tava jo zramitavega deva huA thA usane svarga meM sthita hote hue hRdaya meM cintA kI / (10) sayalu vi jaNu ummAhijjantau khaNu vi Na thakkai NAmu layantau / ubbelijjai gijjai lakkhaNu murava - vajje vAijjai lakkhaNu 1 - paumacariu 24.1.1-2 artha - samasta jana utpIr3ita hotA huA, nAma letA huA eka kSaNa bhI nahIM thakatA | lakkhaNa (lakSmaNa) ko uchAlA jAtA, gAyA jAtA, mRdaMga vAdya meM bajAyA jAtA / (ga) nimnalikhita padyoM ke mAtrAeM lagAkara inameM prayukta chaMdoM ke nAma evaM lakSaNa batAie (1) riumAraNiyA NiddAraNiyA / mahidAraNiyA NahacAraNiyA / artha - ripumAraNikA, nirdAraNikA, mahidAraNikA, NabhacAraNikA / (2) taM jo ghoTTai so garu loTTai / gAyai Naccai suyaNaI dii / - NAyakumAracariu 6.6.14-15 - sudaMsaNacariu 6.2.5-6 artha - ise jo pItA hai, vaha manuSya (unmatta hokara) loTatA hai, gAtA hai, nAcatA hai, sajjanoM kI nindA karatA hai / ( 3 ) jasu rUu niyaMtau sahasaNettu huu vibhiyamaNu Nau titti pattu / jasu caraNaM guTThe selarAi TalaTaliyau cirajammAhisei / apabhraMza abhyAsa saurabha ] artha -- jinake rUpa ko dekhate hue indra vismita mana ho gayA aura tRpti ko prApta na huA / jinake janmAbhiSeka ke samaya caraNAMguSTha se zailarAja sumeru bhI calAyamAna ho gayA / - sudaMsaNacariu 1.1.5-6 [ 209 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) mANaMdarUu maNajoyahA~ jai to ramaNijou pavaru / viNu mokkheM sokkhaghava,kkau paccakkhu ji pAvei Naru / -jaMbUsAmicariu 9.2.12-13 artha-yadi manoyoga (arthAt cittavRttiyoM kA nirodha va dhyAnasamAdhi) kA svarUpa prAnaMdamaya hai to usase zreSTha to ramaNa yoga haiM jisase puruSa mokSa ke binA hI pratyakSa sukha kI anubhUti pA letA hai / (5) tA kulakAriNA NAyaviyAriNA / suhahalasAhiNA bhaNiyaM NAhiNA / -mahApurANa 4.8.1-2 artha-taba nyAya kA vicAra karanevAle zubhaphala ke vRkSa kulakara svAmI (nAbhirAja) ne kahA / (6) kajjalasAmalo uDudasaNujjalo / pattau bhIyaro tamarayaNIyaro / -mahApurANa 4.16.1-2 artha-taba kAjala kI taraha zyAma, nakSatrarUpI dAMtoM se ujjvala bhayaMkara tamarUpI nizAcara prApta huaa| (7) guNANaM NivAso duhANaM viNAso / virAyaM haNato sarAyaM jaNaMto / --karakaNDa cariu 4 16 3-4 artha-vaha guNoM kA nivAsa aura duHkhoM kA vinAza thA evaM virAga kA hantA aura sarAga kA janaka / (8) maMti cittassa praccaMtu so bhAvipro, sUratAveNa vAeNa Ne pAvipro / bhUmigehammi jA baddho acchae, saggiNIchaMdakIro vi taM pecchae / -karakaNDacariu 8.2.7-8 artha-maMtrI ke citta ko vaha atyanta mAyA / usake teja ko sUryatApa tathA vega ko vAyu bhI nahIM pAte the| jaba vaha bhUmigRha (ghur3asAla)meM bAMdhA huA rahatA thA taba eka supA use svacchanda bhAva se dekhA karatA thaa| 210 ] / apabhraMza abhyAsa saurabha Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) kahi ji bhImakandaro bharanta-NIra- Nijjharo / kahi ji raktacandaNo tamAla-tAlala-vandaNo 1 artha - jo kahIM para bhIma guphAoMvAlA aura kahIM para bharate hue jala se yukta nirjharavAlA thA / kahIM para rakta caMdana, tamAla, tAla aura pIpala ke vRkSa the / (10) pIvaradIharabAho suMdaru gohaNa NAho / tettha varNammi pavaNNo ceTThai jAva NisaNNo / - karakaNDacariu 8.3.5-6 artha - prabala aura dIrgha bhujAoM se yukta, eka sundara godhananAtha (gvAlA ) usa vana meM AyA vaha jaba vahAM baiThA huA thA / (gha) nimnalikhita padyoM ke mAtrAeM lagAkara inameM prayukta chaMdoM ke lakSaNa evaM nAma batAie -- - paumacariu 32.3.3-4 (1 ) tahoM suha lakkhaNa bhAyaNA gurudevaccaNa kayamaraNA / sigArAsayasippiNI paDhamakalattaM ruppiNI 1 artha - usakI zubhalakSaNoM kI bhAjana, guru va devatA ke arcana meM mana lagAnevAlI tathA zRMgAra ke Azaya kI zilpinI arthAt zrRMgAra ke marma ko samajhane meM dakSa aisI rukmiNI nAma kI pradhAna rAnI hai / ( 2 ) Nava NIluppala gayaNa juya soeM Niru saMtatta / pavanaputtaM paI virahiyau kavaNu parANai vatta / - jaMbUsA micariu 8.4.1-2 apabhraMza abhyAsa saurabha ] artha - yaha dekhakara navanIla kamala kI taraha netravAlI zoka se saMtapta sItAdevI apane mana meM socane lagI ki pavanaputra tumhe chor3akara aba kauna merI kuzala vArtA le jA sakatA hai ? - paumacariu 54.1.3-4 | 211 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) bhavayattu jeThTha tuhu~ pavarabhupro lahuvArau tahiM bhavaeu ho / tavacaraNu karivi pAusi khaie uppaNa marevi sagge taie / -jaMbUsAmicariu 3.5.7-8 artha-tU jeThA bhAI bhavadatta thA aura terA choTA bhAI uttama bhujAoMvAlA bhavadeva thA / tapazcaraNa karake AyuSya kSaya hone para marakara tIsare svarga meM utpanna hue| 9 . (4) taM suNivi tahoM vayaNu muNi bhaNai hayamayaNu / tahoM kahai varadhammu jaM karai suhajammu / -karakaNDacariu 9.20.1-2 artha- karakaNDa kA yaha vacana sunakara kAmavijayI muni bole aura unheM aisA uttama dharma samajhAne lage jisase janma saphala ho / (5) jaya thiyaparimiyaNahakuDilacihura jaya payaraNayajaNavayaNihayavihura / jaya samaya samayamayatimiramihira jaya suragirithira mayaraharagahira / -NAyakumAracariu 1.11 3-4 artha-jinake nakha aura kuTila keza sthita aura parimita haiM aise he bhagavAna ApakI jaya ho / jaya ho ApakI jo caraNoM meM namaskAra karanevAle jana-samUha kI vipattiyoM kA apaharaNa karate haiM / (6) sA vi joiyA NiveNa, NANasAyaraM gaeraNa / tammi diThTha hemakaMtu aMgulIu NAmavaMtu / - karakaNDacariu 1.7.5-6 artha- taba jJAna ke sAgara taka pahuMce hue usa rAjA ne usa piTArI ko johA (dhyAna se dekhA) usameM dekhA ki svarNamayI aMgulI kI mohara lagI hai jisa para nAma bhI likhA hai| (7) aicaDulu gaDayaDai ghaNavaDalu / NaM paDai / ~ sudaMsaNacariu 11.22 5-6 ___212 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-usake kAraNa dhanapaTala atyanta caMcala hokara gar3agar3Ane lagA, mAno vaha pRthvI para gira rahA ho / (8) viyasiyavattaM halaNettaM / iya guNajuttaM diLaM mittaM / / - sudaMsaNacariu 4.1.8 artha-prasannamukha aura snehila netroMvAlA thaa| ina saba guNoM se yukta dekhakara sudarzana ne use apanA mitra banA liyA / (9) cAvahatthA pasatthA raNe duddharA dhAviyA te NarA cArucittA vraa| __ ke vi koveNa dhAvaMti kappaMtayA ke vi uggiNNakhaggehi dippaMtayA // - karakaMDacariu 3.14.5-6 artha ve prazasta raNa meM durddhara nara prasannacitta hokara hAthoM meM dhanuSa liye daudd'e| kitane hI kopa se kAMpate hue aura kitane hI ughAr3e hue khaDgoM se dIptimAna hote hue daudd'e| (10) ubbhiya karaNayadaNDa, dhuvanta dhavala, dhupradhayavaDa / rasamasakasamasanta taDataDayaDanta, kara gaDaghaDa / -umacariu 40 16.4 artha - svarNadaNDa uThA liye gae / dhavala dhvajapaTa ur3ane lage / gajaghaTAeM rasamasAtI aura kasamasAtI huI tar3atar3a karane lgii| apabhrazaM abhyAsa saurabha ] / 213 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaMkAra kAvya kI zobhA meM vRddhi karanevAle tattva kA nAma alaMkAra hai / kAvya ko AkarSaka evaM hRdayagrAhI banAne ke lie alaMkAroM kI atyanta zrAvazyakatA hotI hai / alaMkAra ke yoga se usakA saundarya dviguNita ho jAtA hai / dUsare zabdoM meM, alaMkAra rasa athavA bhAva ke upakAra haiM / sAmAnyataH isake do bheda mAne jAte haiM 1. zabdAlaMkAra aura 2. arthAlaMkAra 1. zabdAlaMkAra - zabdAlaMkAra vahAM hote haiM jahAM kathana kA camatkAra usameM prayukta zabdoM kI prAvRtti para nirbhara karatA hai| yadi ukti meM se sambaddha zabdoM ko haTAkara unake paryAyavAcI zabda rakha die jAe~ to usakA camatkAra hI samApta ho jAtA hai / ata: zabda para AdhRta hone ke kAraNa inheM zabdAlaMkAra kahA jAtA hai / jaise anuprAsa, yamaka, zleSa Adi / 2. arthAkAra - arthAlaMkAra vahAM hote haiM jahAM alaMkAra kA saundarya zabda para nirbhara na kara usake artha para nirbhara karatA hai| kisI zabda ke sthAna para usake paryAyavAcI zabda kA prayoga kara die jAne para usakA alaMkAratva yathAvata banA rahatA hai | ataH aise alaMkAra ko arthAlaMkAra kI saMjJA se abhihita kiyA jAtA hai / jaise-- upamA, rUpaka, atizayokti, Adi / zabdAlakAra abhyAsa-51 1. anuprAsa alaMkAra - pada aura vAkya meM varNoM kI anuprAsa kA artha hotA hai bArambAra nikaTa rakhanA prayoga / udAharaNa hA hAgAha sudaMsaNa suMdara somasuha / suNa saloNa sulakkhaNa jiNamaigaruha | 214 ] prAvRtti kA nAma anuprAsa hai / arthAt varNoM kA bAra-bAra - sudaMsaNacariu 8.41.1 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-hAya-hAya nAtha, sudarzana, sundara, candramukha, sujana, salone, salakSaNa jina mati ke putra / vyAkhyA-uparyukta udAharaNa meM 'sa' varNa kI bAra-bAra AvRtti huI hai / ata: yaha anuprAsa kA udAharaNa hai| ____ 2. yamaka alaMkAra-jahAM pada eka-se hoM kintu unameM artha bhinna ho vahAM yamaka alaMkAra hotA hai| udAharaNasAmiNo piyaMkarAe, suMdaro piykraae| - vaDDhamAraNacariu 2.3.2 artha-rAnI priyaMkarA se svAmI ke lie priyakArI sundara (putra utpanna humaa)| vyAkhyA-uparyukta padyAMza meM 'piyaMkarAe' pada do bAra bhinna-bhinna arthoM meM pAyA hai / eka sthala para to usakA artha priyakArI arthAt mana, vacana evaM kArya se priya karanevAlA tathA dUsarA 'piyaMkarAe' pada usakI rAnI kA nAma 'priyaMkarA' batalAtA hai / 3. zleSa alaMkAra- jaba vAkya meM eka hI zabda ke do yA do se adhika artha nikaleM to aise anekArthI zabda meM zleSa alaMkAra hotA hai| udAharaNabahupaharehiM sUru atyamiyau ahavA kAI sIsae / jo vAruNihiM rattu so uggu vi kavaNu Na kavaNu NAsae / -sudaMsaNacariu 5.8 artha-bahupraharoM ke bAda sUrya astamita humA, (mAno) bahuta prahAroM se zUravIra nAza ko prApta humA / athavA kyA kahA jAya jo vAraNi (pazcima dizA) se rakta huA, vaha vAruriNa (madirA) meM ratapuruSa ke samAna umra hokara bhI kauna-kauna naSTa nahIM hotaa| vyAkhyA-uparyukta padyAMza meM 'paharehi' va 'vAruNi' zabda meM zleSa hai kyoMki inameM do artha nihita haiN| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 215 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAlaMkAra upamA alaMkAra-jahAM upameya aura upamAna meM bheda hote hue bhI upameya ke sAtha upamAna ke sAdRzya kA varNana ho vahAM upamA alaMkAra hotA hai arthAt upameya aura upamAna meM samAnatA dhvanita hotI hai| upamA meM cAra tatvoM kA honA Avazyaka hai1. upameya, 2. upamAna, 3 samAna dharma aura 4. vAcaka shbd| (ka) upameya--varNyaviSaya arthAt 'prastuta' upameya kahalAtA hai / jaise- 'mukha candramA ke samAna sundara hai / '- isa vAkya meM varNyaviSaya mukha ataH mukha upameya kahA jaaegaa| (kha) upamAna -- upamAna ko 'aprastuta' bhI kahA jAtA hai / mukha candramA ke samAna sundara hai - isa vAkya meM mukha ko candramA kI upamA dI gaI hai ataH candramA upamAna kahA jaaegaa| (ga) sAdhAraNa dharma-vaha guNa yA kriyA jo upameya aura upamAna donoM meM vidyamAna ho / mukha candramA ke samAna sundara hai-isa vAkya meM 'sundara' sAdhAraNa dharma hai| (gha) vAcaka zabda-jo zabda upameya aura upamAna kI samAnatA dhvanita kare vaha vAcaka zabda kahA jAtA hai| jaise--samAna, sarisa Adi / apabhraMza meM 'va' vAcaka zabda kA prayoga hotA hai| udAharaNa - sa vi dhariya eMti NArAyaNeNa, vAmaddhe gori va tiNayaNeNa / paumacariu 31.13 4 prartha-use bhI (zakti ko bhI) lakSmaNa ne usI prakAra dhAraNa kara liyA jisa prakAra zivajI ke dvArA vAmArddha meM pArvatI dhAraNa kI jAtI hai| vyAkhyA-uparyukta padyAMza meM lakSmaNa dvArA zakti dhAraNa karane ko ziva dvArA pArvatI dhAraNa karane ke samAna batAyA gayA hai ata: yahAM upamA alaMkAra hai| 216 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 6. 7. rUpaka alaMkAra - rUpaka alaMkAra meM upameya para upamAna kA Aropa kara diyA jAtA hai arthAt upameya ko hI upamAna batA diyA jAtA hai / udAharaNa NAmeNa divaddha sutteu, duNNaya paNNaya gaNa- veNateu / - vaDDhamANacariu 1.5.1 artha - usa tejasvI rAjA kA nAma naMdivarddhana thA jo durnItirUpI pannagoM ke lie garur3a hI thA / vyAkhyA - uparyukta padyAMza meM durnIti para pannagoM kA Aropa kiyA gayA hai ataH rUpaka alaMkAra hai / utprekSA alaMkAra - jahA~ upameya meM upamAna kI sambhAvanA arthAt utkRSTa kalpanA kA varNana ho vahAM para utprekSA alaMkAra hotA hai / apabhraMza meM iva NaM, NAvara Adi vAcaka zabdoM kA prayoga hotA hai / udAharaNa to sohai uggamiu Nahe sasiddhau vimalapahAlau / NAvai loyahaM darisiyau Nahasirie phalihakaccolau / - - sudaMsaraNacariu 8.17 ghattA artha - usa samaya prAkAza meM apanI vimalaprabhA se yukta arddhacandra udita hokara aisA zobhAyamAna huA mAno nabhazrI ne logoM ko apanA sphaTika kaTorA dikhalAyA ho / vyAkhyA - uparyukta padyAMza meM arddhacandra meM 'sphaTika kaTore' kI sambhAvanA ke kAraNa va 'gAvai' vAcaka zabda ke kAraNa utprekSA alaMkAra hai / vibhAvanA alaMkAra - jahAM kAraNa ke astitva ke binA kArya kI siddhi ho vahAM vibhAvanA alaMkAra hotA hai / udAharaNa viNu cAveM viNu viraiya thANeM, viNu guNehiM viNu sara-saMdhANeM / viNu paharaNehiM to vi jajjariyaDa, Na garAi ki pi puNabvasu jariyau / apabhraMza abhyAsa saurabha ] - paumacariu 68.8.7-8 [ 217 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 9. artha - dhanuSa ke binA, sthAna ke binA, DorA aura zarasandhAna ke binA, zrastra ke binA hI vaha itanA Ahata ho gayA ki jarjara ho uThA / dagdha hokara punarvasu kucha bhI nahIM gina rahA thA / vyAkhyA - yahAM binA zastrAstra va prahAra ke punarvasu ko Ahata dikhAyA gayA hai / ataH yahAM vibhAvanA alaMkAra hai / virodhAbhAsa alaMkAra - vastuta: virodha na rahane para bhI virodha kA AbhAsa hI virodhAbhAsa hai / udAharaNa sAva-saloNI goraDI nakkhI kavi visagaMThi / bhaDu paccaliyo so marai jAsu na laggai kaMThi // - artha- sarva salonI gorI koI nokhI viSa kI gAMTha hai / vaha maratA hai jisake kaMTha meM (se) vaha nahIM lagatI / vyAkhyA - uparyukta padyAMza meM vastutaH virodha na hote hue bhI virodhI bAta hone kA zrAbhAsa ho rahA hai isalie yahAM virodhAbhAsa alaMkAra hai / sandeha zralaMkAra - jahAM upameya meM upamAna hone kA sandeha kiyA jAe vahAM sandeha alaMkAra hotA hai / - hemacandra bhaTa pratyuta ( balki ) udAharaNa - ki tAra tilottama iMdapiyA, ki gAyavahU iha evi thiyA / ki devavarAMgaNa kiM vadihI, kiM kitti amI sohaggarigahI / 218 ] sudaMsaNacariu 4.4.1-2 artha - ( manoramA kA paricaya) yaha tArA hai yA tilottamA yA indrANI ? yA koI nAgakanyA yahAM grAkara khar3I ho gayI hai athavA yaha koI uttama devAMganA hai athavA yaha svayaM ghRti hai yA kRti yA saubhAgya kI nidhi ? vyAkhyA -- uparyukta padyAMza meM manoramA ko dekhakara sandeha kI sthiti banI huI hai ki yaha kauna hai - tArA hai, tilottamA hai, indrANI hai athavA nAgakanyA hai ? isalie yahAM sandeha alaMkAra hai / [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhrAMtimAna alaMkAra-nitAnta sAdRzya ke kAraNa upameya meM upamAna kI bhrAMti hI bhrAMtimAna alaMkAra hai| udAharaNa - kahiM vi ka vi aruNakaracaraNa kiya payaDae / bhamaragaNa milivi tahiM galigamaNa riNavaDae / -sudaMsaNacariu 7.18.5-6 artha-kahIM koI apane lAla hAtha aura paira prakaTa karane lagI aura bhramaragaNa unheM kamala samajhakara ekatra ho par3ane lge| vyAkhyA-uparyukta padyAMza meM sundariyoM ke hAthoM va pairoM ko dekhakara bhauMre bhrama vaza unheM kamala samajha rahe haiM ataH yahAM bhrAMtimAna alaMkAra hai| apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 219 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) nimnalikhita kAvyAMzoM meM prayukta alaMkAroM ke nAma tathA lakSaNa batAte hue vyAkhyA kIjie1. hau~ kulINu avagaNiyau ucchalaMtu akulINa u vRttau / ruhiraNa ihe ghUlIraeNa NaM iya citevi appau khittala // ___- sudaMsaNacariu 9.6 ghattA artha-maiM kulIna (pRthvI meM lIna) hone para apamAnita hotA hUM aura Upara uchalate hue akulIna (pRthvI se saMlagna) kahalAtA huuN| aisA soca. kara mAno dhUliraja ne apane ko usa rudhira kI nadI meM pheMka diyaa| 2. NamaMsevi vIraM gaiMde Narido valaggo Nave mehi NaM puunnimido| rahA jAga jaMpANa bhiccA turaMgA payaTTA samudde calA gaM taraMgA // -sudaMsaNacariu 1.6.7-8 artha-vaha vIra bhagavAna ko namaskAra karake eka gajendra para ArUr3ha huA mAno navIna megha para pUrNa candra camaka rahA ho / usa samaya ratha, yAna, jhapAna, bhRtya aura turaMga isa prakAra cala par3e jaise samudra meM taraMgeM cala rahI hoN| 3. jievaragharaghaMTATaNaTaNaMtu, kAmiNIkarakaMkaNa khaNakhaNaMtu / -mahApurANa 46.2.3 artha-jinavara ke mandiroM ke ghaNToM kI TanaTana dhvani tathA kAminiyoM ke kaMganoM kI khanakhana dhvani ho rahI hai / 4. tattharitha siddhatthu NaraNAhu siddhatthu / -vaDhamANacariu 9.3.1 artha-(usa kuNDapura meM) samasta arthoM ko siddha kara lenevAlA siddhArtha nAmaka rAjA rAja karatA thaa| 5. avi ya-prakattie niraMtaraMtaraM, huyaM nirabbhamaMbaravaraM / apAuse asArayaM rayaM, dharAyale vva nikkhayaM khayaM / / -jaMbUsAmicariu 4.8.12-13 220 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - aura bhI-kArtika nahIM hone para bhI AkAza niratizayarUpa se abhramukta ho gayA, tathA varSAkAla nahIM hone para bhI asAra (kSudra) raja mAno dharAtala meM pUrNa uparAma ko prApta ho gayA / 6. ki lakkhaNu ju pAiya kavvahIM, ki lakkhaNu vAyaraNa hoM savvaho / kiM lakkhaNu jaM chande NidiTThau, kiM lakkhaNu jaM bharahe gaviTThau / -paumacariu 44.3.2-3 artha-(lakSmaNa ke Agamana kI sUcanA pAkara sugrIva kA pratihArI se prazna) kyA vaha lakSaNa jo prAkRta kAvya meM hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo vyAkaraNa meM hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo chandazAstra meM nirdiSTa hai ? kyA vaha lakSaNa jo bharata kI goSThI meM kAma pAtA hai ? 7. kavi cAhai sAruNakomalAha, aMtaru rattuppala krylaah| tahi~ etahe tetahe bhamaru jAi, katthaI chappau vi ducittu bhAi / -sudaMsaNacariu 7.14.4-5 artha-koI aruNa aura komala raktotpaloM aura apane karataloM meM bheda jAnanA cAhatI thii| vaha bhramara kabhI isa ora, kabhI usa ora jA rahA thaa| isa prakAra kahIM SaTpada bhI duvidhA meM par3A pratIta hotA thaa| 8. risi rukkha va avicala hovi thiya kisalae pariveDhAveDhi kiya / risi rukkha va tavaNatAva taviya, risi rukkha va pAlavAla rahiya / - paumacariu 33 3.4-6 artha- muni vRkSa kI taraha avicala hokara sthita ho gae, kisalayoM ne unheM Dhaka liyaa| muni vRkSa ke samAna tapana ke tApa se santapta the, muni vRkSa kI taraha pAlabAla parigraha/kyArI se rahita the| 9. kumaprasaMDa dujjaNasamadarisina mittaviNAsaNeNa je viyasiya / __ --sudaMsaNacariu 8 17.5 artha-kumudoM ke samUha durjanoM ke samAna dikhAI diye| cUMki ve mitra (sUrya yA suhRda) kA vinAza hone para bhI vikasita hue / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 221 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. jhAraNaggibhUika yakammabaMdhu bhavvayaNakamalakaMdoTTabaMdhu / -jaMbUsAmicariu 1.1.8 artha --jinhoMne apane dhyAnarUpI agni se karmabandha ko bhasmasAta kara diyA hai aura jo bhavya janoMrUpI kamala-samUha ke lie sUrya ke samAna hai| (kha) nimnalikhita kAvyAMzo meM prayukta alaMkAroM ke nAma tathA lakSaNa batAte hue vyAkhyA kIjie - 1. jaya sayalagivaggamaraNasaMkara siddhi puraMghiya saMkara saMkara / -vaDDhamANacariu 10.3.4 artha-samasta prANIvarga ke mana ko zAnti pradAna karanevAle he deva ! ApakI jaya ho| siddhirUpI purandhrI ko sukhI karanevAle he zaMkara ApakI jaya ho| 2. NaThTha kuraMgu va vAraNabAraho, Na? jiNidu va bhava saMsAraho / -paumacariu 29.11.2 artha-- lakSmaNa ko dekhakara kapila brAhmaNa kI vahI dazA huI jo zera ko dekhakara mRga kI hotI hai yA jinendra ko dekhakara saMsArI kii| 3. ajju prayAle vaNAsairiddhI ahiNavadalaphalakusumasamiddhI / ajju suyaMdhu ehu sIyalu dhaNu, vAu vAi jaM cUriyakANaNu // -jaMbUsAmicariu 1.13.3-4 artha-pAja akAla arthAta binA Rtu ke hI samasta vanaspati harI-bharI ho uThI hai aura vaha abhinava patroM, puSpoM va phaloM se samRddha ho gayI hai| Aja aisA sugandhita zItala va saghana vAyu baha rahA hai jisane sAre kAnana ko pUra diyA hai / bhagavAna mahAvIra kA samozaraNa vipulAcala parvata para pAyA aura vanamAlI ne pAkara rAjA zreNika ko samAcAra diyA / ___ 222 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. NaM kAmabhalli gaM kAmavelli, NaM kAmaho kerI rahasuhelli / NaM kAmajutti NaM kAmavitti, NaM kAmathatti NaM kAmasatti / __ -NAyakumAracariu 1.15.2-3 artha-vaha kanyA to jaise kAma kI bhallI, kAma kI latA, kAma kI sukha dAyaka rati, kAma kI yukti, kAma kI vRtti, kAma kI derI evaM kAma kI zakti jaisI dikhAI detI hai| 5. kiM pIi raI aha kheyariyA, kiM gaMga umA taha kinnnnriyaa| AyaNNevi jaMpai tA kavilo, he suhi mattau kiM tuhu~ gahilo / / sudaMsaNacariu 4.4.5-6 artha-kyA yaha prIti hai, yA rati, yA khecarI ? kyA yaha gaMgA, umA athavA koI kinnarI hai ? apane mitra kI yaha bAta sunakara kapila bolA he mitra tuma naze meM ho, yA kisI graha ke vazIbhUta ? 6. na muNai rattAharU raMgaguNu, jA chollai suddha vi daMta puNu / __ -jaMbUsAmicariu 52.18 artha-vaha kanyA apane bibAgharoM se apanI zuddha dhavalapaMkti meM pratibiMbita hotI huI kAMti ko pahacAna nahIM paatii| ataH unheM dhavala banAne ke lie bAra-bAra chIlatI rahatI hai| 7. vaNaM jiNAlayaM jahA sa-candaNaM, jiNinda-sAsaNaM jahA sa-sAvayaM / / mahA-raNaGa gaNaM jahA savAsaNaM, mainda-kandharaM jahA sakesara / / -paumacariu 24.14.3-4 artha-vaha vana jinAlaya kI taraha candana (candanavRkSa, candana) se rahita thA, jo jinendra zAsana kI taraha sAvaya (zrAvaka aura zvApada) se sahita thA, jo mahAyuddha ke prAMgaNa kI taraha savAsana (mAMsa aura vRkSanivazeSa) se saMyukta thA, jo siMha ke kadhoM kI taraha kezara (vRkSavizeSa aura prayAla) sahita thaa| 8. Niya maMdiraho viNiggaya jANa i, NaM himavaMtaho gaMga mahANai / -paumacariu 23.6.3 apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 223 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. artha- sItA rAma ke sAtha jAne ke lie apane bhavana se kyA nikalI mAno himavaMta se gaMgA nadI hI nikalI ho / 224 ] sasurAsuraka yajammA hiseu, saMsArasamuddttAraseu / - jaMbUsAmicariu 1.1,4 artha - devatAoM sahita asuroM dvArA jinakA janmAbhiSeka kiyA gayA aura jo sasArarUpI samudra se pAra utArane ke lie seturUpa haiM / 10. so jayau jassa jammAhiseyapaya-pUrapaMDurijjato / jaNiya himasihariko kaNayagirI rAino taiyA // - jaMbUsA micariu 1. maMgalAcaraNa 3-4 artha- una (mahAvIra bhagavAna ) kI jaya ho jinake janmAbhiSeka nimittaka jala ke pUra se pAMDuvarNa hotA huA kanakAcala (suvarNagirI meru ) himagirI kI zaMkA utpanna karatA huA zobhAyamAna huA / [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-52 mAtrika chanda- 1. kusumavilAsikA 3. cArupada 5. aDilla (alillaha) 7. rayaDA 9. mattamAtaMga 11. caupahI (catuSpadI) 13. sArIya 15. maMjarI 2. amarapurasundarI 4. gaMdhodakadhArA 6. uppahAsinI 8. vilAsinI 10. nidhyAyikA 12. madanAvatAra 14. zazitilaka 16. rAsAkulaka 18. helAdvipadI 20. duvaI 22. latAkusuma 17. zAlabhaMjikA 19. kAmalekhA 21. prAraNAla 23. tomara vaNika-24. mAlatI 26. toTTaka 28. vasantacatvara 25. dodhaka 27. mauktikadAma 29. paMcacAmara mAtrika chanda 1. kusumavilAsikA chanda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM pATha mAtrAeM hotI haiM / prArambha meM nagaNa (1 / / ) aura anta meM laghu ( / ) va guru (5) hotA hai / apabhraMza apyAsa saurabha ] / 225 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagaNa laga nagaNa / / / / / / / / / / / / / 5 calai NivabalaM, dala i mahiyala / nagaNa laga nagaNa laga / / / / / / / / / / / / sahai gahabharaM, vahai aiDaraM / ~sudaMsaraNacariu 9.3 1-2 artha-rAjA kA sainya cala par3A aura pRthvItala ko rauMdane lagA / vaha AkAza ko bharate hue sohane (lagA) va atyanta Dara utpanna karane lgaa| 2. amarapurasundarI chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAeM hotI haiM, caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (5) hotA hai / laga laga / / / / / / 5 / / / / / s s sahau sihitAvaNaM. mahau suhabhAvaNaM, laga / / / / / 5 / / / / / / / / caDau jaliyAraNale, paDau bhairavatale / -sudaMsaNacariu 6.10.3-4 artha-cAhe paMcAgni tapa karo, suhAvanA pUjA-pATha karo, jalatI huI agni meM car3ho yA bhayaMkara parvatoM se nIce giro (bhagupAta kro)| 3 cArupada chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM vasa mAtrAeM hotI haiM, anta meM guru (5) va laghu (1) hotA hai| S SISSI SITI 1151 bho rAyarAesa, saMgahiyajasasesa, TISISSI 5S i SSI guraNaseDhiThANeNa, joi vva NANeNa / -~jasaharacariu 1.17.3-4 226 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. artha - he rAjezvara, Apane samasta yaza sacita kiyA hai / jisa prakAra guNa-zreNI caDhane para jJAna dvArA yogI kA ajJAna dUra ho jAtA hai .... gadhodakadhArA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM teraha mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM nagara ( 111 ) hotA hai / ' / / / 1 S 11 111 taM risuNevi Dolliya maNe, ' / / mA0i 5 | vuttu nagaraNa 1 1511 S 111 11 raMga gavesai jaM caviu pai~, IISII ' / / / sikkhaviu sayavArau nagarapa nagaraga / 5 / / / vihI saNa, SSSSII chaMdAlaMkAraI - paumacariu 49.6.1 artha - yaha sunakara vibhISaNa kA mana Dola uThA / usame hanumAna ko batAyA ki rAvaraNa kucha samajhatA hI nahIM, jo kucha Apa kara rahe haiM usakI maiMne use sau bAra zikSA dI / nagaNa 5. Dilla ( zralillAha ) chanda lakSaNa - isameM do pada hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM aura anta meM do mAtrAeM laghu ( 1 ) hotI haiM / apabhraMza abhyAsa saurabha ] 11 mai~ I 5 5 1 1 NigTaI, ' / ' / joisAI 5 / / SIISII 1118 / / / ' / S SII / / / / kavvai~ NAiyasatthaI suNiyai~, paharaNAIM NIsesa hU~ guNiyai~ | ##UTIISII gahagamaNapayaTTaI / - NAyakumAracariu 3.1.5-6 [ 227 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-usane chaMda, alaMkAra, nighaNTu, jyotiSa, grahoM kI gamana pravRttiyoM tathA kAvya va nATyazAstra sune evaM samasta prAyudhoM kA bhI jJAna prApta kiyaa| 6. uppahAsinI chanda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM aura anta meM laghu-guru-laghu-guru hotA hai / I ISSI ISIS IS SIIS 11 SISIS kumupAvatta-mahinda-maNDalA, sUrasamappaha bhANumaNDalA / 11 SII SS ISIS 1111 SS IT ISIS raivaddhaNa saGgAmacaJcalA, diDharaha savvampiya karAmalA / / -paumacariu 60.6 1-2 artha--kumudAvarta, mahendramaNDala, sUrasamaprama, mANu-maNDala, rativardhana, saMgrAmacaMcala, dRDharatha, sarvapriya karAmala / 7. rayaDA chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe hotI haiN| / / / / / / / / / / ko vi maNai raNa vi lemi pasAhaNu / / / / / / / / / jAma Na bhaJjami rAhava-sAhaNu // -paumacariu 59.4.3 artha-koI bolA-maiM taba taka prasAdhana grahaNa nahIM karU~gA jaba taka ki rAvaNa kI senA ko naSTa nahIM krtaa| 8. vilAsinI chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke anta meM laghu (1) ba guru (s) hotA hai / 228 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ si si SS 1515 jatu jaMtu patto masANae, 111 SI S Sis ghuruhuraMtasamaDiya - sANae, / / / / / / / / / / 515 saDiya-paDiya-bahu-dehi-jaMgale, 5151 SIT 1515 ghugghuvaMta ghUvaDa amaMgale / -sudaMsaNacariu 8.16.1.2 artha-calate-calate sudarzana zmazAna meM pahuMcA, jahA~ kutte ghurrAte hue bhir3a rahe the / jahA~ nAnA zarIroM kA mAMsa par3A huA sar3a rahA thA / jo ghU-ghU karate hue ghugghutroM se pramaMgalarUpa thaa| 1 mattamAtaMga chaMda lakSaNa-- isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM aTThAraha mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM jagaNa (151) hotA hai / jagaNa jagaNa 5 15 51 5S!1si sis Sissi 1151 to diNe chaTTi ukkiTakamaseNa, dAviyA chaTThiyAjjhatti vaiseNa / jagaNa jagaNa / 5 / / / / / / / / / / / / / / / aTTha do divaha volINa chuDu jAya, tAma jA NAma jiNayAsi saNurAya / __ -sudaMsaNacariu 3.5.6-7 artha phira janma se chaThe dina usa vaizya ne utkRSTa rUpa se jhaTapaTa chaThI kA utsava manAyA / jaba pATha aura do arthAt dasa dina vyatIta hue taba usa putra kI jinadAsI nAma kI mAtA anurAgasahita........ / 10. nidhyAyikA chaMda lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM unnIsa mAtrAeM hotI haiN| apabhraMza abhyAsa saurama / [ 229 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' / / / / / / / / / / ja jANiyau akkhau raNa-rasAhiu / / / / / / / / / / / / / / / rahu sArahiNa haNuvahA~ sammuhu vAhiu / / s s / / / / / / / / Dhakkantu raNe teNa vi diThu kehau / / / / / / / / / / rayaNAyare Na gaGgA vAhu - jehau / / - paumacariu 52.3.1 artha .. jaba sArathI ne yaha dekhA ki akSaya raNarasa (vIratA) se bharA huA hai to hanumAna ke sammukha ratha bar3hA diyaa| raNasthala meM pahuMcate hI hanumAna ne use isa prakAra dekhA mAno samudra ne gaMgA ke pravAha ko dekhA ho / noTa--niyama cAra (abhyAsa-50, pR. 192) ke anusAra prathama, tRtIya va caturtha caraNa kA antima hrasva varNa guru mAnA gayA hai / 11. caupahI chaMda (catuSpadI) lakSaNa-isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke anta do mAtrAeM laghu ( / / ) hotI haiM / / / / / / / / / / / 5 / / dohiM vi dharahiM dhavalu maMgalu ga. ijjai / / / / / / / / / / / 5 / / dohi vi gharahiM gahiru tUrau vAijjai / / / / / / / / / / / / / / / dohiM vi gharahiM vivihu aAharaNa laijjai / / / / / / / / / / / / / / / dohiM vi gharahiM laDataruNihiM Naccijjai / -~- sudasaNacariu 54.9-10 230 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- donoM hI gharoM meM dhavala maMgala gAna hone lage, donoM hI gharoM meM gambhIra tUrya bajane lgaa| donoM hI gharoM meM vividha AbharaNa liye jAne lage / donoM hI gharoM meM sundara taruNiyoM ke nRtya hone lage / 12. madanAvatAra chaMda lakSaraNa - isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM bIsa mAnAeM hotI haiM aura caraNa ke anta meM ragaNa (15) hotA hai| ragaNa ' / / / / / / / / rAvaNeNa vi dhaNuM samare dohAiyaM / ragaNa $151 SS IS SIS sAmva taM danda bujjhaM samohA iyaM / / -..paumacariu 66.8.5 artha rAvaNa ne vibhISaNa ke dhanuSa ke do Tukar3e kara die taba unhoMne eka-dUsare ko dvandva yuddha ke lie sambodhita kiyaa| 13. sArIya chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAeM hotI haiM aura anta meM guru (5) va laghu (1) hotA hai / / / / / / / / / timiraM Niyacchevi paMDiya gayA tattha, Il s1551 5515 51 thiu jhANajoeNa seTThIsaro jattha, 1151 SSI s SS 1551 paNavaMti japei laggI payaggammi, ||' / '' / / ' '| jai asthi jIve dayA tumha dhammami / -sudaMsaNacariu 8.20.1-2 apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 231 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-andhakAra phailA dekhakara paMDitA vahAM gaI jahAM seThoM kA agraNI sudarzana dhyAnayoga sthita thA / vaha praNAma karate hue usake pairoM se laga gaI aura bolI yadi tumhAre dharma meM jIva-dayA hai.... / 14. zazitilaka chaMda lakSaNa - isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA sarvatra laghu (1) hotA hai / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / jaya aNaha caudisu vi paDiphuriya cauvayaNa / jaya galiyamalapaDala kamaladalasamaNayaNa // -sudaMsaNacariu 1.11.3-4 artha- he bhagavan pApa niSpApa haiM aura samavazaraNa ke bIca cAroM dizAoM meM Apake cAra mukha dikhAI dete haiM / 15. maMjarI chaMda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM ikkIsa mAtrAeM hotI haiM / / / / / / / / / / / s kahiu savvu taM lakkhaNa-rAma-kahANauM / sis. I si Is Iisis daNDayAi muNi-koDi-silA-avasANauM // --paumacariu 45.6.1 artha-usane rAma-lakSmaNa kI saba kahAnI unheM sunA dI kisa prakAra daNDakavana meM unhoMne koTi zilA ko uThA liyaa| 16. rAsAkulaka chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 24 mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (s) hotA hai| 232 ] . [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagaNa 5 5 / / / / / / / / / / hA hA gAha sudaMsaNa suMdara somasuha / nagaNa / / / / / / / / / / / / / / / / / supraNa saloNa sulakkhaNa jiNamaiaMgaruha / -sudaMsaNacariu 8.41.1-2 artha-hAya hAya nAtha, sudarzana, candramukha, sujana, salone, sulakSaNa, jinamati ke suputra .... / 17. zAlabhaMjikA chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 24 mAtrAeM hotI haiM . aura anta meM laghu (1) va guru (5) hotA hai / / / / / / / / / / / / tAva tetthu NijjhAiya vAvi asoya-mAliNI / ' / '| / / / / / / / / / / / hemavaNNa sa-panohara maNahara gAI kAmiNI / -paumacariu 42.10.1 artha-taba usane 'azokamAlinI' nAma kI bAvar3I dekhI, sunahale raMga se vaha jaise-sapayodhara sundara kAminI ho / 18. helAdvipadI chanda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (sama dvipdii)| pratyeka caraNa meM 22 mAtrAeM hotI haiM aura anta meM do guru (55) hote haiN| / / / / / / // '|' / 55 paija karevi jAma pahu Ahave abhaGgo / si isi 51 SSI SISS tAma paichu coru NAmeNa vijjulaGgo / -paumacariu 25.2.1 apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 233 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-jaba yuddha meM vaha abhagna prabhu yaha pratijJA kara rahA thA ki tabhI vidyudaMga cora vahAM praviSTa huA / 19. kAmalekhA chanda lakSaNa-isameM do pada hote haiN| pratyeka caraNa meM sattAisa mAtrAeM hotI haiN| / / / / / / / / / / / / / / / ss gayavara-turaya-joha- raha-sIha-vimANa- pavAhaNAiM / / / / / / / / / / / / / / / / / / 5155 raNa-tUraI hayAI kiu kalayalu bhiDiyaI saahnnaaii| -paumacariu 66.1.1 artha-uttama hAthI, azva, yoddhA, ratha, siMha, vimAna aura dUsare vAhana cala pdd'e| yuddha ke nagAr3e baja uThe / kolAhala hone lgaa| senAeM Apasa meM bhir3a gyiiN| ____ 20 duvaI chanda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (smdvipdii)| pratyeka caraNa meM aTThAisa mAtrAeM hotI haiM aura caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (5) hotA hai / / / / / / / / / / / / / / '| hiya ettahe vi sIyaettahe vi viprou mahantu rAhave / / / / / / / / / / / / / / / / / / / s hari ettahe vi miDiu ettahe vi virAhiu miliu pAhave / -paumacariu 40.2.1 artha-yahAM sItA kA apaharaNa kara liyA gayA aura yahAM rAma ko mahAna viyoga huA / yahAM lakSmaNa yuddha meM bhir3a gayA aura yahAM yuddha meM virAdhita milA / 21. prAraNAla chanda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 30 mAtrAeM hotI 234 [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / / / / / / / / / / / / 55 mo bhuvaNekkasIha vIsaddha jIha tau thAu eha buddhI / / / / / / / / / / / / / / / / ss ajju vi-vigaya NAme raNaM samau rAme raNaM kuNahi gampi sNdhii| -paumacariu 53.1.1 artha-he bhuvanakasiMha, vizrabdhajIva ! tumhArI yaha kyA mati ho gaI hai ? Aja bhI prasiddhanAma rAma ke pAsa jAkara saMdhi kara lo / 22. latAkusuma (madirA) chanda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM 30 mAtrAeM hotI haiM __ aura caraNa ke anta meM sagaNa (IIs) hotA hai / / sagaNa 5 / / 5 / / / / / / / / / / / / jattha sirI aNuhutta tahiM pi kayaM puNa bhikkhapavittharaNaM / sagaNa / / / / / / / / / / / / / / / lohu Na lajjaM bhayaM Na vi gArau pemmasamaM pi tavacaraNaM / -sudaMsaNacariu 11.2.3-4 artha-jahAM para unhoMne rAjyazrI kA upabhoga kiyA thA, vahIM para aba bhikSA caraNa kiyaa| unake na loma thA, na lajjA, na bhaya aura na abhimAna / unako yadi prema thA to tapazcaryA se / 23. tomara chaMda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM cAra bAra guru (s) va cAra bAra laghu (1) prAtA hai / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 235 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gala ' / / / / / / / / ke vi gIsaranti vIra, bhUdhara vva tuGga dhIra / sis / / / / / / / sAyara vva appamANa, kuJjara va diNNa-dANa / __-paumacariu 59.2.2-3 artha-pahAr3a kI bhAMti UMce aura dhIra kitane hI yoddhA nikala par3e / ve samudra kI taraha aprameya the aura hAthI kI bhAMti dAna denevAle / vaNika chanda 24. mAlatI chanda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM do jagaNa (st+s) va chaH varNa hote haiN| jagaNa jagaNa / / / / Navevi muNiMdu 123 45 6 jagaNa jagaNa / / / / bhavIyaNacaMdu 123456 jagaraNa jagaNa jagaNa jagaNa / / / / / / / / gharammi chahevi caukke Thavevi / 12 3 456 12 3 456 - NAyakumAracariu 9.21.1-2 artha -- ghara Ane para una bhavyajanoM meM candra ke samAna zreSTha munirAja ko namaskAra karake ghara ke bhItara lejAkara khar3A karanA cAhie / 25. dodhaka chaMda lakSaNa-isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM tIna bhagaNa (S11-+-II+II) aura do guru (+s) tathA 11 varNa hote haiN| ____ 236 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagaNa bhagaNa bhagaNa ga ga / / / / / / 55 laggu thuNehu~ payattha - vicittaM, 1 2 345 678 91011 magaNa magaNa bhagaNa bhagaNa ga ga / / / / / / ss gAya - raNarANa surANa vicittaM / 1 2 3 4 5 678 91011 bhagaNa bhagaraNa bhagaNa ga ga ' / / / / / / 55 mokkhapurI - paripAlaya * gattaM, 1 2 34 5 6789 1011 bhagaNa bhagaNa bhagaNa ga ga / / / / / / ss santi-jiNaM sasi-riNammala- vattaM / 1 2 3 4 56 7 8 9 1011 -paumacariu 71.11.1-2 artha- usake anantara, rAvaNa vicitra stotra par3hane lagA, nAgoM, naroM aura devatAoM meM vicitra he deva ! tumane apane zarIra se mokSa kI siddhi kI hai, candramA ke sadRza zAnta AcaraNa, zAntinAtha, .... / ___26 toTTaka chaMda lakSaNa -- isameM do pada hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM cAra sagaNa (Is+is+is+lis) va bAraha varNa hote haiM / sagaNa sagaNa sagaNa sagaNa / / / / / / / / / aha ekku camakku vahaMtu maNe, 12 3 4 5 6 7 8910 1112 apabhraMza abhyAsa saurabha / [ 237 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagaNa sagaNa sagaNa sagaraNa / / / / / / / / ila-rakkhu samakkhU pahatta khaNe / 12 3 4 5 6 7 8910 1112 sagaraNa sagaNa sagaNa sagaNa / / / / 5 / / Niru kaMpai jaMpai so sahasA, 1 2 345 678 9 101112 sagaraNa sagaraNa sagaNa sagaNa / / / / / / 5 / 5 ahocalli ma khelli mahaMtajasA / 12 3 4 5 6 7 89101112 -sudaMsaNacariu 2.13.5-6 artha-usI samaya eka camaka (ghabarAhaTa) mana meM dhAraNa karake kheta kA rakhavAlA usake sammukha prA pahuMcA / vaha kAMpatA huA sahasA bolA-are cala, he __ mahA yazasvI, khele mata / 27. mauktikadAma chaMda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM cAra jagaraNa (Is+ISI+II+II) va bAraha varNa hote haiM / jagaNa jagaNa jagaNa jagaNa / / / / / / / sududdharu aMjaNapavvaya kAu, jagaNa jagaNa jagaNa jagaNa / / / / / / / / / disAkaritAsaNu mehariNaNAu / jagaNa jagaNa jagaNa jagaNa ISI ISI ISI ISI sadappu vi vejhu Na dei kariMdu, 238 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagaNa jagaNa jagaNa jagaNa / / / / / / / / maNammi bharataha deu jiNidu / - sudaMsaNacariu 8.44.1 artha-ati durddhara, aMjanaparvata ke samAna kRSNakAya, diggajoM ko bhI trAsadAyI, meghoM ke samAna garjanA karanevAlA unmatta hAthI, usa para koI prAghAta nahIM kara sakatA jo apane mana meM jinendra kA smaraNa kara rahA ho / 28. vasantacatvara chanda lakSaNa- isameM do pada hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa me jagaNa (151), ragaNa (sis), jagaNa (151), ragaNa (sis) va bAraha varNa hote haiM / jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa ISIS IS ISI SIS jharaMtasacchavicchulaM bhaNijjharaM jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa ISI SISISI SIS bharataruMdakuMDakUva kaMdaraM / jagaNa ragaNa jagaNa ragaraNa ISISISI SI JIS lalaMtavellipalla voha komalaM jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa 1515 15 151 SIS milatapakkhipakkha lakkha cittalaM / -jasahara cariu 3.16.3-4 artha-hamane dekhA ki usa vana meM svaccha bikhare hue pAnI ke jharane bhara rahe haiM jinake dvArA vistIrNa kuNDa, kUpa aura kandara bhara rahe haiM / vaha vana lahalahAtI huI valliyoM ke pallava-samUhoM se komala tathA ekatra hue pakSiyoM ke lAkhoM paMkhoM se citrita dikhAI de rahA thaa| apabhraMza abhyAsa saurabha ] 239 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. paMcacAmara chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM jagaNa (151), ragaNa (515), jagaNa (151), ragaNa (515), jagaNa (151) aura guru va solaha varNa hote haiN| jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa jagaNa ga 15 / / / / / / 5 tavaggitattu mohacatta siddhi kaMtastayo / 12 3 45 6 7 89 10111213141516 jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa jagaNa ga 15 / / 5 / / 5 / / 515 bhayAraNa pachu NettaiTTha jlllittgttpro| 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516 -sudasaNacariu 10.3.1 artha-isa prakAra jaba sudarzana citta meM harSita hokara mokSa ke hetubhUta jinendradeva kI stuti kara rahA thA, tabhI usane vahAM surendra dvArA vandanIya eka munirAja ko baiThe dekhaa| ve munirAja taparUpI agni se tapAye hue, moha se tyakta va siddhirUpI kAMtA meM anurakta madoM se rahita, netroM ko iSTa va zarIra ke maile se lipta the| __2401 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) nimnalikhita padyAMzoM ke mAtrA lagAkara inameM prayukta chaMdoM ke lakSaNa evaM nAma batAie1.' to phuranta-rattanta loyaNo kali-kiyantakAlo vva bhIsaNo / / duNNivAru duvvAra-vAraNo suu cavantu jaM ema lakkhaNo / -paumacariu 23.8.1-2 artha-taba jisake phar3akate hue lAla-lAla netra the, jo kali-kRtAnta aura kAla kI taraha bhISaNa thA aise dunivAra lakSaNa ko durvAra mahAgaja kI taraha ukta bAta kahate hue sunkr........| 2. aNNu vihIsaNa guNadhaNau sandesau NIlahoM taNau / gampi dasANaNu ema bhaNu virupArau paratiyagamaNu // -paumacariu 49.5.1 artha- aura bhI vibhISaNa ! nIla kA bhI yaha guNadhana sandeza hai ki jAkara usa rAvaNa se kaho ki parastrI-gamana bahuta burA hai|| 3. to diNe chaTThi ukkiTThakamaseNa dAviyA chaTThiyA jjhatti vaiseNa / aTTha do divaha volINa chuDu jAya tAma jA NAma jiNayAsi saNurAya / sudaMsaraNacariu 3.5.6-7 artha-phira janma se chaThe dina usa vaizya ne utkRSTa rUpa se jhaTapaTa chaThI kA utsava mnaayaa| jaba pATha aura do arthAt dasa dina vyatIta hue taba usa putra kI jinadAsI nAmakI mAtA anurAgasahita.... / dohi vi gharahiM ghusiNacchaDaullau dijjai dohiM vi gharahiM rayaNaraMgAvali kijjai / dohi vi gharahiM dhavalu maMgalu gAijjai dohiM vi gharahiM gahiru tUrau vAijjai / / .-sudaMsaNacariu 5.4.7-8 artha-donoM hI gharoM meM kesara kI chaTAeM dI giiN| donoM hI gharoM meM ratnoM kI raMgAvali kI gii| donoM hI gharoM meM maMgala gAna gAye gye| donoM hI gharoM meM gaMbhIra tUrya bajane lgaa| apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 241 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. duriyANaNa-dussara-duvvisahA sasi-sUra-maUra kurUra-gahA / / suprasAraNa-sunda-Nisunda-gayA kari-kumbha Nisumma viyambha bhayA / / -paumacariu 59.6.4-5 artha-duritAnana, durgamya aura sahya, candramA, sUrya, maUra aura kurura graha nI nikala aaye| hAthiyoM kI sUMDoM ko kucalane se bhayaMkara suta. sAraNa sunda aura nisunda bhI gaye / 6. hINa hINa hau~ baMbhiNi sugunnsubuddhivjjiyaa| appasupro AhANau NisuNaMtI Na lajjiyA // -sudaMsaNacariu 7.12.5-6 artha - maiM eka hIna-dIna, sadguNoM aura sadbuddhi se vajita brAhmaNI huuN| isI se apanI kAna-sunI bAta sunate mujhe lajjA (zaMkA) nahIM AI / 7. kAli-vandaNaharAkanda-miNNaJjaNA / sammu-Nala vigdha-candoyarANandaNA / / -paumacariu 66.88 artha-kAli aura vandanagRha, kanda aura bhinnAMjana, zaMbhU aura nala, vighna aura candrodara putra .... / 8. iya jAma vayapuNNa thiu lei supaiNNa / picchevi sahasatti citei Nivapatti / / -sudaMsaNacariu 8.25.1-2 artha-isa prakAra jaba sudarzana vratapUrNa supratijJA le rahA thA tabhI rAjapatnI sahasA usakI ora dekhakara socane lgii....| 9. muNINa samANu aNuvvajamANu / gharaMgaNu jAma sa gacchai tAma / / - NAyakumAracariu 9.21.9-10 artha-muni ke sAtha pIche-pIche apane ghara ke prAMgana taka jAve.... / __242 ]. [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. sesiu hAsu sukheDapaloyaNu saMgu sapuvvaraImaraNaM / horu suDoru sukakaNu kuMDalu seharu lei Na grAharaNaM / / (kha) nimnalikhita padyAMzoM ke mAtrAeM lagAkara inameM prayukta chaMdoM ke lakSaNa evaM nAma batAie - - sudaMsaNacariu 11.2.19-20 artha-unhoMne hAsya- ratipUrvaka avalokana, parigraha, apanI pUrva rati ke smaraNa kA parityAga kara diyA hai| ve aba sundara lar3iyoMyukta hAra, sundara kaMkaNa, kuNDala va zekhara Adi AbharaNa dhAraNa nahIM karate / 1. huNau tilajavaghayaM Navau diyavarasayaM / jaNiya ariviggahe marau tahiM goggahe || 2. 3. - sudaMsaNacariu 6.10.7-8 artha - tila, jo va ghRta kA homa do tathA saiMkar3oM dvijavaroM ko praNAma karo | cAhe zatrunoM se kalaha karake gograhaNa meM maro / ko vi bhaNai u NayaNai~ praJjami / jAmva va suravahu jaNa maNu raJjami || - paumacariu 59.4.6 artha - kisI eka ne kahA maiM taba taka apanI prAMkhoM meM aJjana nahIM lagAU~gA jaba taka ki suravadhunoM ke netroM kA raMjana nahIM karatA / phuriyANaNau vihuNiya - vAhudaNDo / NaM gayavarau bbhira - gilla - gaNDagro // taM dahavayaNu jayakArevi akkhano / NaM NIsariu garuDoM samuhu takkho || - paumacariu 52 1.1 artha - - usakA ceharA tamatamA rahA thA, apane donoM hAtha malate hue vaha aisA lagatA thA mAno mada karatA huA mahAgaja ho / rAvaNa kI apabhraMza abhyAsa saurabha ] L 243 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya bolakara akSayakumAra nikala par3A, mAno garur3a ke sammukha takSaka hI nikalA ho / 4. jaya vigayamaya visayaraijalaNaNavajalaya / jaya sahasayarasarisapariphuriyajuivalaya // -sudaMsaNacariu 1.11.9-10 artha-pApa bhayarahita haiM aura viSayoM ke rAga kI agni ko naye megha ke samAna vamana karane vAle haiM / ApakA prabhAmaNDala sUrya ke sahaza sphurAyamAna hai| __ paradhaNa-parakalatta-parisesa? paravala-saNNivAya / ekke lakkhaNeNa viNivAiya satta sahAsa rAyahuM // -paumacariu 40.4.1 artha-paradhana aura parastriyoM ko samApta karanevAle zatru-sainya ke lie sannipAta ke samAna sAta hajAra rAjAoM ke sainya ko akele lakSmaNa ne mAra giraayaa| 6. pasutnu samuTThiu daMtasamIhu mahAbalu lolaluvAviya-jIhu / sarosu vi dei kama Na maiMdu maNammi maraMtaha deu jiNidu / / -sudaMsaraNacariu 8.44.2 artha-sokara uThA huA gaja kA abhilASI, mahAbalazAlI, lolupatA se jIbha ko lapalapAtA huA, sakrodha mRgendra bhI usa para apane paMje kA AghAta nahIM kara sakatA jo apane mana meM jinendradeva kA smaraNa kara rahA ho| siNiddharuksapupphareNupiMjaraM phalovaDatavukkaraMtavANaraM disAcaraMtajakkha kiMkiNIsaraM layAharatthakIlamANakiNaraM -jasaharacariu 3.16.5-6 __244 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-vaha vRkSoM ko cikanI puSpareNu se lAla ho rahA thA, bukka dhvani karate hue vAnara phaloM ke Upara jhapaTa rahe the| vahAM dizAoM meM vicaraNa karatI huI yakSiNiyoM kI kiMkiriNayoM kA svara sunAI par3atA thaa| pacchaeN mehavAhaNo gahiya-paharaNo riNaggayo turanto / NaM jua-khae~ sariNaccharo bhariyamaccharo ahr-vipphurnto| -paumacariu 53.4.1 artha--usake pIche astra lekara meghavAhana bhI turanta nikala par3A mAno yuga kA kSaya hone para matsara se bharA kampitAdhara zanaizcara hI ho / 9. sumarami NavakomaladalakuvalayatADaNau / muttAhalahArAvalibadhaNachoDaNau // -sudaMsaNacariu 8.41.9-10 artha-smaraNa AtA hai vaha naye komala patroM se yukta nIlakamala dvArA tAr3ana tathA muktAphaloM kI chaTAvalI kA bAMdhanA aura todd'naa| 10. lacchibhutti taM lacchINa yaru paIsaI / vavaharantu jaM sundaru taM taM dIsaI / / -paumacariu 45.4.1 artha-lakSmIbhukti usa nagara meM praveza karatA hai aura ghUmate hue jo-jo sundara hai use dekhatA hai| (ga) nimnalikhita padyAMzoM ke mAtrAeM lagAkara inameM prayukta chandoM ke lakSaNa va nAma batAie1. dalai phariNaulaM calai pAulaM / muyai visa sihiM harai jaNadihiM / / -~sudaMsaNacariu 9.3 1-2 artha-vaha nAgoM ke samUha kA dalana karatA, bhIr3a-bhAr3a ke sAtha calatA, viSa ke bANa chor3atA aura logoM ke dhairya kA apaharaNa karatA / apabhraMza abhyAsa saurabha ] | 245 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. paDahasaMkhabaratatItAlaI abbhasiyaI vajjAI khAlaI / pattapupphaNANAphala chejjai~ hayagayavidArohaNa vijjai~ / / -NAyakumAracariu 3.1.7-8 artha-paTaha, zaMkha va sundara tantrItAla Adi dhvani-vAdyoM kA abhyAsa kiyaa| patroM, puSpoM va phaloM ko nAnA prakAra se kATane-chAMTane kI rItiyAM, ghor3oM va hAthiyoM ke prArohaNa kI vidyAeM.... / 3. mittANaddhara-vagyasUpaNA / ee Naravai vaggha-sandaNA / / -paumacariu 60.6.3 artha-mitrAnudara aura vyAghrasUdana-ye-ye rAjA vyAghraratha para pAsIna the| 4. ma cirAhi e ehi ummIlaNetAI, laha gapi prAligi somAlagattAi / bhaNu kassa tuTTho jiraNo desi ThANassa, lai ajja jAyaM phalaM tujjha mANassa / -sudaMsaNacariu 8.20.5-6 artha-pAtro, prAyo, zIghra calakara usa unmIlita netra sukumAragAtrI kA prAliMgana karo / malA kaho to, jinendra santuSTa hokara bhI tumheM kaunasI bAta pradAna karegA ? lo Aja hI tumhAre dhyAna kA phala tumheM mila rahA hai| 5. pucchiu vajjayaNNe Na hasevi vijjulnggo| bho bho kahi~ paya? vhu-vhl-puliynggo|| -paumacariu 25.3.1 artha-vajra karNa ne haMsakara vidyudaMga se pUchA-are-are, pratyanta pulakita aga tuma kahA~ jA rahe ho ? amarisa-kuddhaeNa amara-varaGgaNa-jUrAvaNeNaM / Ninmacchiu vihIsaNo paDhama-bhiDanteM rAvaNeNaM / / -paumacariu 66.6.1 246 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-devAMganAmoM ko satAnevAle rAvaNa ne krodha se bharakara pahalI hI bhir3anta meM vibhISaNa ko llkaaraa| 7. ke vi sAmi-bhatti-vanta maccharaggi-pajjalanta / ke vi pAhave abhaGga kaGa kuma-ppasAhiyaGga / / -paumacariu 59.2.5-6 artha-svAmI kI bhakti se paripUrNa ve IrSyA kI Aga meM jala rahe the| aneka yuddhoM meM ajeya kitanoM ke zarIra kezara se prasAdhita the / 8. 9. soma-suhaM paripuNNa-pavittaM jassa ciraM cariyaM su pavittaM / siddhi-vahU muha-dasaNa-pattaM sIla-guNavva ya-saJjama-pattaM / / -paumacariu 71.11.3-4 artha-soma kI bhAMti he kalyANamaya, he paripUrNa, pavitra, ApakA caritra sadA se pavitra hai, tumane siddha-vadhu kA ghUghaTa khola liyA hai, zIla sayama aura guNavatoM kI tumane antima sImA pA lI hai / paNaTThadesu sukkalesu sajamohavitto / tiloyabaMdhu NANasiMdhu mavvajamitto / / alaMghasatti baMbhagutti suppayatta rakkhaNo / jiNida utta-sattatatta-prohiNANa-akkhaNo / / -sudaMsaNacariu 10.3.10-13 artha-unakA dveSa naSTa ho gayA thA, zukla lezyA prakaTa ho gaI thI aura ve saMyamoM ke samUharUpa dhana ke dhArI the (arthAt bar3e tapodhana the), ve trailokya bandhu the, jJAna-sindhu va bhavyarUpI kamaloM ke mitra (sUryasamAna hitaiSI) the| ve alaMghya zakti ke dhArI the, brahmayogI the, prayatnapUrvaka jIvoM kI rakSA karanevAle the evaM jinendra dvArA kahe gaye sAta tattvoM kA avadhijJAna-pUrvaka bhASaNa karanevAle the / 10. sasi viva kaloheNa jalahi va jaloheNa hayakUrakammeNa taM vaDDhadhammeNa / -jasaharacariu 1.17.7-8 apabhraMza abhyAsa saurabha ] 247 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-jaise kalAoM ke saMcaya se candramA aura jalasamUha dvArA jaladhi saundarya aura gabhIratA ko prApta hote haiM / (gha) nimnalikhita padyoM ke mAtrA lagAkara inameM prayukta chandoM ke lakSaNa va nAma batAie - 1. cau duvAra cau goura-cau-toraNa-ravaNiyA / campaya-tilaya-vaula-NAraGga-labaGga-chaNNiyA / / / -paumacariu 42.10.2 artha-vaha cAra dvAroM, cAra gopuroM aura cAra toraNoM se sundara thI, campaka, tilaka, bakula, nAraMga aura lavaMga vRkSoM se AcchAdita thii| 2. kumua-mahakAya sadla-jamaghaNTayA / rambha-vihi mAli-suggIva amiTTayA / / --paumacariu 66.8.10 artha-kumuda-mahAkAya, sArdUla aura yamaghaMTa, raMbha aura vidhi, mAlI aura sugrIva eka-dUsare se jAkara bhir3a gye| 3. lacchibhutti pabhaNiu suhi-sumahura-vAyae / eu savvu kiu samvukumAraho mAyae / / -paumacariu 45.9.1 artha-taba lakSmImukti dUta ne atyanta zrutimadhura vANI meM kahA, yaha saba zambUkumAra kI mAM ne kiyA hai / deu diyasAsaNaM leu gurupesaNaM / kuNau harapraccaNaM purau kayaNaccaNaM / / -sudaMsaNacariu 6.10.9-10 artha-cAhe brAhmaNa dharma kA upadeza do, cAhe guru se dIkSA lo| cAhe hara (mahAdeva) kI arcanA karo aura unake Age nAco / 248 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. sumarami surahiyakesaraNiyare piMjariya / supUraNa kiya samasalasuratarumaMjariya || 6. 7. 8. 9. - sudaMsaNacariu 8.41.15-16 artha- smaraNa karatA hU~ sugaMdhi kesara - piMDa se apanA pimalavarNa kiyA jAnA tathA bhauMroM se yukta kalpavRkSa kI maMjarI ke karNapUra banAkara pahanAye jAnA / havaikAI eNa vahu jampieNa rAyA / para-vale pekkhu pekkhu uTThanti dhUli chAyA // artha -- athavA adhika kahane se he dhUla kI chAyA uTha rahI hai / rAvaNa rAmakiGkarA raNe bhayaGkarA bhir3iya viSphurantA | viDasuggIva- rAhavA vijayalAhavA NAi~ haNu bhaNantA // - paumacariu 25.4.1 rAjan, kyA ? dekho, dekho zatru - senA se artha - taba yuddha meM bhISaNa, tamatamAte hue, rAma aura rAvaNa ke ve donoM anucara bhir3a gaye / mAno vijaya ke lie zIghratA karanevAle mAyAsugrIva aura rAma hI mAro mAro kaha rahe ho / khura-khara-chajjamANu NaM NAsai bhaiyaeN hayavarAhuM / NaM AiuNivAramro NaM hakkArau suravarAhUM || samoyaNalI, karei gihINu / suposahu ema, phalei su tema // paumacariu 66.2.1 artha - khuroM se khodI huI dhUla mAno mahAazvoM ke Dara se naSTa ho rahI thI / vahA~ se haTAI jAnepara mAno vaha devatAoM se pukAra karane jA rahI ho / apabhraMza abhyAsa saurabha ] - paumacariu 53.8.1 - - NAyakumAracariu 9.21.15-16 [ 249 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-vaha gRhastha svayaM bhojana karane meM pravRtta hove| isa prakAra vidhivat proNadhopavAsa karane se vaha phaladAyI hotA hai / 10. bhAvalayAmara-cAmara-chattaM dunduhi-divva-jhuNI-paha-vattaM / jassa bhavAhi-ulesu khagattaM aTTha-sayaM ciya lakkhaNa-gattaM / / -paumacariu 71.11.5-6 artha-Apa bhAmaNDala, zveta chatra aura camara, divyadhvani aura dundubhi se maMDita haiM, jisake saMsArottama kula meM subhagatA hai, jisakA zarIra eka sau pATha lakSaNoM se aMkita hai| ___250 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza abhyAsa saurabha ] abhyAsa 53 hemacandra - vyAkaraNa ke anusAra nigamita tathA apabhraMza sAhitya meM prayukta saMjJA rUpoM ke pratyaya ( vibhakticihna) [ 251 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] prakArAnta pulliga __ (deva) ikArAnta pulliga (hari) prAkArAnta strIliMga (kahA) ikArAnta strIliMga (mai) ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana hi e hiM tRtIyA (hemacandra) e eM (deveM) eNa, hiM hi. (prAhi ehiM) (hari) eM (harieM) tRtIyA (anya) i (devi) e (deve) NA (prAkRta) hi i - i hi (devi, [ apabhraMza abhyAsa saurabha devi) e (deve) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArAnta pulliga (deva) ikArAnta pulliga (hari) prAkArAnta strIliMga (kahA) ikArAnta strIliMga (mai) apabhraMza abhyAsa saurabha ] ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana caturyo 0 0 0 0 0 0 0 0 evaM pa. how hor 4. SaSThI (hemacandra) ha, he ha che hi hiM hi haM hi haM caturthI evaM SaSTho (anya) ra on. ON. hi, hassu hee .hce prANa (prA.) prANa (prA.) huM ANaM (prA.) he to [ 253 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] prakArAnta pulliga ikArAnta pulliga (hari) prAkArAnta strIliMga (kahA) ikArAnta strIliMga (mai) (deva) ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana cho he * *hce huM ho he hce paMcamI (hemacandra) huM hai he hoe hu hai he hos hu| hoe ha paMcamI (anya) ha - - hi haM - - [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArAnta pulliA (deva) ikArAnta pulliga (hari) prAkArAnta strIliMga (kahA) ikArAnta strIliMga (mai) mapabhraMza abhyAsa sorama ] ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana hi hi saptamI (hemacandra) a- ihiM devi a-e hi hi saptamI (anya) 0, e (deve) hiM (ehiM, he - - -- he - ihiM) 0 aM(deva) aM (deva) u (devu) mmi hiM (ehi, pAhi) hi I (devaI) [ 255 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka-anya vaiyAkaraNoM dvArA nirdiSTa saMjJA-pratyayoM ke sthAna para hemacandra dvArA nirdiSTa saMjJA-pratyayoM ke udAharaNa vAkya pa.tra. 22.1.2 (1) anya vaiyAkaraNa divvaI gandhodayAI devihi pviyii| hindI anuvAda divya gandhodaka deviyoM ke lie bhejA gayA / hemacandra divvaI gandhodayAi~ devihu paTTaviyaI / su.ca. 2.10.2 (2) anya vaiyAkaraNa sappAi ekka bhave dukkhu diti / hindI anuvAda sarpa Adi eka janma meM duHkha dete haiM / hemacandra sappAi ekkahiM bhave dukkhu diti / (3) anya vaiyAkaraNa mahilasahAeM rahase caDDiu / jaMbU.ca. 9.8.5 hindI anuvAda patnI ke sahayoga se ekAnta meM car3hA gayA / hemacandra mahilasahAeM rahase caDDiu / (4) anya vaiyAkaraNa (jaNAI) vihANaI titthe (titthu) cliyii| jaMbU.ca. 9.8.6 hindI anuvAda (loga) prabhAta meM tIrthasthAna ko cale / hemacandra (jaNAI) vihANe titthe (titthu) cliyii| (5) anya vaiyAkaraNa samagA laggA loyANa (loyaha) jANAviu / jabU.ca. 9.8.9 hindI anuvAda svamArga meM lage hue logoM ke lie batalAyA gayA / hemacandra samagge laggA loyANa (loyaha) jANAviu / 9.8.15 (6) anya vaiyAkaraNa (hauM) NihANe (vaDDhihe) avaru uvAu rymi| hindI anuvAda (maiM) khajAne meM vRddhi ke lie anya upAya racatA huuN| hemacandra (hauM) NihANe (vaDDhihe) avaru uvAu rayami / 256 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) anya vaiyAkaraNa viNNi vi gahirimAI sAyara NaM atthi| kara.ca. 2.16.9 hindI anuvAda donoM gambhIratA meM sAgara ke samAna haiM / hemacandra viNNi vi gahirimi sAyara NaM atthi / (8) anya vaiyAkaraNa hauM tuva (tujjha) saraNi viese pattI / dhaNNa.ca. 3.16.14 hindI anuvAda maiM tumhArI zaraNa meM videza meM par3I hemacandra hauM tuva (tujha) saraNi viese pattI / dhaNNa.ca. 3.19.1 (9) anya vaiyAkaraNa puvakkiya dukkameNa (so) NaDiu / hindI anuvAda pUrva meM kie hue duSkarma ke dvArA (vaha) nacAyA gayA / hemacandra puvakkieNa dukkameNa (so) NaDiu / dhaNNa .ca.3.19.4 (10) anya vaiyAkaraNa maI muriNavarahu dANu padiNNau / hindI anuvAda mere dvArA zreSTha muni ke lie dAna diyA gyaa| hemacandra maI muNivaraho dANu padiNNa u / ghaNNa ca. 3.20.2 (11) anya vaiyAkaraNa rovaNaha lagga (payaDiya) / hindI anuvAda rone kA cihna (prakaTa huA) / hemacandra rovaNaho lagga (payaDiya) / (12) anya vaiyAkaraNa sayalu kharaNa bhaMguru (hoi)| dhaNa.ca. 3.21.6 hindI anuvAda pratyeka vastu kSaNa meM nAzavAna hotI hai / hemacandra sayalu kharaNe bhaMguru hoi / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 257 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) anya vaiyAkararaNa so avasara - 1 - nivaDazrAi doNNi vi tiNasama gaNai | hindI anuvAda vaha avasara zrA par3ane para donoM (ghana aura jIvana ) ko tinake ke samAna ginatA hai / hemacandra ( 14 ) anya vaiyAkaraNa sAyaragayahiM samilahiM jayahu raMdhu dullaha pratthi / hindI anuvAda 258 hemacandra so avasara - nirvADie doNi vi tiNasama garaNai / ( 15 ) anya vaiyAkaraNa bhavajalagayahaM jIvahaM maNuyattariNa sabaMdhu dulla thi / hindI anuvAda saMsAra rUpI pAnI meM par3e hue jIvoM ke lie manuSyatva se sambandha durlabha hai / bhavajalagayahaM jIvahaM maNuyattaNeM saMbaMdhu dulla thi / hemacandra 1 sAgara meM lupta samilA ke lie juMbe kA raMdhra durlabha hai / ( 16 ) anya vaiyAkaraNa pasudhaNadhapaNaI khettiyaiM parimANa pavitta kari / hindI anuvAda hemacandra sAyaragAhe samilAhe jUyaho raMdhu dullahu pratthi / pazu, dhana, dhAnya (prora) kheta meM parimAraNa se pravRtti kara / pasudharaNadhaNNe khette parimANapavitti kari / hemacandra ke dohe - 7 sAvayadhamma - dohA. 2 sAvayadhamma - dohA . 2 ma- dohA 4 sAvayadhamma [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) anya vaiyAkaraNa gharaNihi paDiu vaDaha bIu vittharu lei| sAvayadhamma-dohA.9 hindI anuvAda dharatI para par3A huA vaTa kA bIja vistAra le letA hai| hemacandra dharaNihiM paDiu vaDaho bIu vittharu lei| sAvayadhamma dohA.15 (18) anya vaiyAkaraNa teNa kappayaru mUlaho Diu / hindI anuvAda usake dvArA kalpataru mUla se kATA gyaa| hemacandra teNa kappayaru mUlahe khAM Diu / sAvayadhamma-dohA.8 (19) anya vaiyAkaraNa bahuttaI saMpayaI koi lAha Na asthi / hindI anuvAda bahuta sampadA se koI lAbha nahIM hai / hemacandra bahuttAe saMpayAe koi lAha Na asthi / apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 259 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. . .... . . .... .... .. .. pariziSTa aMka-yojanA digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI parIkSArthI kA kramAMkaapabhraMza sAhitya akAdamI, aMkoM meM (janavidyA saMsthAna) zabdoM meM bhaTTArakajI kI nasiyAM, savAI rAmasiMha roDa, paMjIyana saMkhyA ....... jayapura-302004 praznapatra --prathama viSaya ---apabhraMza sAhitya apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura parIkSA tithi apabhraMza sarTiphikeTa parIkSA, ....... prathama-praznapatra prazna saMkhyA prAptAMka apabhraMza sAhitya 1 ................... ...................... pravAstavika kramAMka................... ...................... .. . . .. ... 2 .. . . .. .... . .. . .... . .. .................................... aMka yojanA1. prazna ke uttara meM jahAM do yA do se adhika 6 galatiyoM kI sambhAvanA ho vahA~ uttara ke 7 ...... mUlyAMkana meM eka galatI ke lie 2 aMka kama 8 ................... kara diyA jAyegA / kintu jahA~ eka galatI 9 ....... kI hI saMbhAvanA ho vahA~ uttara meM galatI 10................ hone para zUnya aMka diyA jaayegaa| kula yoga 2. pratyeka galatI lAla syAhI ke gole 0 se| darzAyI jaayegii| aMkoM meM ........ . . . ... .. .. .. .. . ... zabdoM meM ... ... .. .. . ... . ... .. .. 3. prAptAMka ke kula yoga meM , ' yA mAne para agalA pUrNAGka kara diyA jaayegaa| (jaise 60-61) / parIkSaka ke hastAkSara......... dinAMka. . . ... . .. . . ... .. .. . ... .... 260 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNI yojanA pUrNAGka%3D150 1. viziSTa zreNI-80% yA adhika (120 aMka) 2. prathama zreNI sAmAnya aMka-60% yA adhika (90 aMka) pratiSThA aMka-80% yA adhika (120 aMka) (kisI eka praznapatra meM) 3. dvitIya zreNI-50% yA adhika (75 aMka) ". pAsa zreNI- 36% yA adhika (54 aMka) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 261 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNDala praznapatra apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura apabhraMza sarTiphikeTa parIkSA, ... .... praznapatra-prathama apabhraMza sAhitya samaya-3 ghaNTe pUrNAGka-150 40 (1) nimnalikhita kAvyAMzoM kA hindI meM anuvAda kIjie-- (i) kosalaNandaNeNa sa-kalatte Niya gharu paaeN| prAsATThami hiM kiu NhavaNu jiNindaho rAeM // hindI anuvAda-apane ghara pahuMce hue kozalanagara ke rAja-putra rAjA (rAma) ke dvArA patnisahita ASADha kI aSTamI ke dina jinendra kA abhiSeka kiyA gayA / .. .. .. . ... . ... ... . .. . .. (iv) . .... . .... .. .. ... . .. .. (vi) (vii) (viii) ............... .................... .. .. .... . (2) nimnalikhita gadyAMzoM kA hindI meM anuvAda kIjie - 20 (i) ekkahiM Nayari ekku amaMgaliu muddha purisu prAsi / so erisu atthi jo ko vi pabhAye taho muha pAsei so moyaNu pi na lhei| 262 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI anuvAda eka nagara meM eka amAMgalika mUrkha puruSa thaa| vaha aisA thA jo koI bhI prabhAta meM usake mukha ko dekhatA vaha bhojana bhI nahIM pAtA thaa| . . . . . ... . . .. .. . ... .. .. . . .. .. . . ... . . . . ... . . .................. (iii) (iv) .................... . . . . ... . ... .. .. ... .. .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. .. .. .. (3) nimnalikhita kAvyAMzoM kA anvaya kIjie (i) puNu uccakahANI NisuNi putta saMpajjai saMpai 0 vicitta / parikalivi saMgu NIcahA~ hieNa ucceNa samau kiu saMgu tenn| anvaya -putta puNu uccakahANI NisuNi, je vicita saMpai saMpajjai / hieNa NIcaho saMgu parikalivi teNa ucceNa samau saMgu kiu / (ii) . . . ... .. .. . . . .. . ... ... . ... . .. . . . .. . .. .. . . .. .. .. . . .. . . . . .. (4) nimnalikhita gadyAMza va padyAMza kA akAdamI-paddhati se vyAkaraNika vizleSaNa kIjie 20 (i) paurA vi paccUse kayAvi taho muhu na pikkhahiM / vyAkaraNika paurA (paura) 1/2 vi, vi (a)=bhI, vizleSaNa paccUse (paccUsa) 7/1, kayAvi (a)=kabhI bhI, taho (ta) 6/1 sa, muhu (muha) 2/1, na (a)=nahIM, pikkhahiM (pikkha) va 3/2 sk| . . . . . . ... .... .. . .. . .. .. . . . . .. . .. . . . . . . .. . ... . .. .. apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 263 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) nimnalikhita kAvyAMzoM meM prayukta chandoM ke mAtrA lagAkara unake nAma va lakSaNa likhie 12 ' / / SS SIISS (i) caMdaNa littaM paMDuragattaM / (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (ii) (iii) (iv) SI ISS / / / / 55 khaMdhe tisutaM kayasirachattaM / 264 ] nAma madana vilAsa chanda lakSaNa isameM cAra caraNa hote haiM / pratyeka caraNa meM 8 mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke anta meM guru-guru (SS) hote haiM / ( 6 ) jina chaMdoM ke nimnalikhita lakSaNa haiM unake nAma likhie- 8 (i) jisa chaMda meM cAra caraNa hote mAtrAeM hotI haiM va caraNa ke usakA nAma likhie / haiM aura pratyeka caraNa meM solaha anta meM jagaNa ( 151 ) hotA hai paddhaDiyA chaMda nAma ee.doedse...... .................... ****** CNSPO.... LORMORY [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) nimnalikhita kAvyAMzoM meM prayukta alaMkAroM ke nAma, lakSaNa va vyAkhyA likhie 10 (i) sAmiNo piyaMkarAe, suMdaro piyNkraae| nAma yamaka alaMkAra lakSaNa pada eka se hoM kintu unameM bhinnArtha ho, vahAM yamaka va alaMkAra hotA hai| vyAkhyA ukta padyAMza meM 'piyaMkarAe' pada do bAra minna bhinna arthoM meM pAyA hai, eka sthala para to usakA martha priyakArI arthAt mana, vacana evaM kArya se priya karanevAlI tathA dUsarA 'piyaMkarAe' pada rAnI kA nAma priyaMkarA vatalAtA hai / . ... .... .... ... . ... . ... . .. . . . ... . .. . . .. . .. .. .... . .. . ... . .. ................................................ ............ .. .. .... .... . ... ... .. . .. .. . . . .. . . ... .... ... . .. .. .... . . .. . . .. .................................... (8) apabhraMza ke nimnalikhita kaviyoM kI racanAoM ke nAma va kAla likhie tathA unake viSaya batAie 10 (i) kanakAmara racanAoM ke nAma va kAla-karakaNDacariu, gyArahavIM zatAbdI IsvI kA uttarArddha / viSaya kathA kA pramukha pAtra karakaNDu hai| isameM zruta paMcamI ke phala tathA paMcakalyANaka vidhi kA varNana apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 265 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ii) .................................... .. .................... (iii) (iv) . .. . ... . . .. .. ... .. .. . .. .. .. . . .. ..... . ... . ... .. .. . (9) apabhraMza ke svarUpa para prazna 12 (10) apabhraMza kI nimnalikhita aprakAzita racanAoM ke viSaya, kAla va racanAkAra ke sambandha meM batalAie 10 (i) sayalavihivihANakavva viSaya isa kAvya meM vidhi-vidhAnoM kI sarala prastuti kI gaI hai| kAla vikrama kI gyArahavIM zatAbdI racanAkAra kavi nayanandi muni (ii) ......... (iii) ... . .... .. .. .... .. .. .. . . . ... .. .. ... . . ... . . .. . . .. .. .. . . .. ... .. . .. .. (iv) . . .. .... .. .. . ... . .. .. .. . ... .. . . .. .. . .... ..... ... . .... .... .. .. (v) 266 ] / apabhraMza abhyAsa saurama Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura apabhraMza sarTiphikeTa parIkSA, ........ praznapatra-dvitIya apabhraMza-vyAkaraNa-racanA samaya -3 ghaNTA pUrNAGka-150 (1) nimnalikhita vAkyoM kA apabhraMza meM anuvAda kIjie / anuvAda kI saMracanA bhI likhie| anuvAda-1: aMka (saMjJA-sarvanAma zabdoM, kriyAoM tathA kRdantoM / saMracanA-15 aMka ) 30 aMka ke kevala eka vikalpa kA prayoga kiijie)| (pandraha vAkya) (i) vAkya ---Aja vaha bhojana jImatA huA prasanna hotA hai / anuvAda-ajju so bhoyaNu jemantu harisai / saMracanA -(a), 1/1, 2/1, vakR 1/1, va 3/1 aka / . (2) nimnalikhita vAkyoM ko zuddha kIjie(i) nariMdahiM hasijjanti / zuddha vAkya-nariMdahiM hsijji| . (ii) ........................" . ... .. .. . . .. .. . . . ... .. . (iii) ................................ (iv) ............... 20 (3) nimnalikhita vAkyoM kA akAdamI-paddhati se vyAkaraNika vizleSaNa kIjie(i) ekkahiM Nayari ekku amaMgaliu muTu purisu prAsi / ekkahiM (ekka) 7/1 vi, Nayari (Nayara) 7/1, apabhraza abhyAsa saurabha ] [ 267 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekku (ekka) 1/1 vi, pramaMgaliu (amaMgaliya) 1/1 vi, muddha (muddha) 1/1 vi, purisu (purisa) 1/1, prAsi (asa) bhU 3/1 aka / (i) .......................... (iii) ...... (iv) .............. (v) ...... .. . . .. .. . .. . . .. ... . .. . ... . . (4) nimnalikhita vAkyoM ke vAcya batAie(i) kamale viprasipravva / bhAvavAcya (ii) ........................................... (iii) ............................... (iv) ............ ..... ........ ......................................... (5) nimnalikhita vAkyoM kA nirdezAnusAra vAcya-parivartana kIjie(i) haDaM lukkauM / (bhAvavAcya) maI lukkijji| (ii) ....................... (iii) ......................... (iv) ............. .. . .... .. .. .... ... . ... . . ... ... . .. .. ... . . ... .. . .. . .. . .. .... ... 6 (6) nimnalikhita vAkyoM kA do prakAra se apabhraMza meM anuvAda kIjie(i) vaha nAcA / (ka) so nncciyo| (kha) teNa NacciA /NaccimA/Nacciu / (ii) ............ ............. ........................ ........... . ................. 268 ] [ apabhraMza abhyAsa saurabha Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) aniyamita bhUtakAlika kRdantoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kA apabhraMza meM anuvAda kIjie (i) mAmA ke dvArA tumhArI prazaMsA kI gaI / anuvAda - mAuleM tau pasaMsA kinA / (ii) (iii) (iv) (v) (ii) (iii) (iv) (v) ********. (ii) (iii) (iv) (^) ....CO ----..-. ( 8 ) aniyamita karmavAcyoM ke kriyA-rUpoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kA apabhraMza meM anuvAda kIjie - (i) usake dvArA gIta sunA jAtA hai / anuvAda - teraNa gAraNa sunnai / * D ********....... ********................... ............................ ( 9 ) nirdezAnusAra nimnalikhita zabdoM ke rUpa sabhI vikalpoM meM likhie (i) deva (SaSThI ekavacana ) ------ ......... ............................... rUpa -- deva, devA, devaho, devAhI, devasu, devAsu, devassu 0100 0................ *** ....... *** *****....... ********......................... (10) nirdezAnusAra nimnalikhita kriyAoM ke rUpa sabhI vikalpoM sahita ' likhie apabhraMza abhyAsa saurama ] **** [ 5 10 10 269 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . ... . .... .. .. ... . .. .. . .. . . . . .... ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................ ................................................ .. . .. . ... . .. . .. ... .. .. ... . ... . (i) hasa (vartamAnakAla, uttamapuruSa ekavacana) kriyA-rUpa --hasauM, hasami, hasAmi, hasemi / (ii) ............. (iii) ................ (iv) ....... (v) ........ (11) nimnalikhita kRdantoM kA prayoga karate hue apabhraMza ke vAkya banAie aura unakA hindI anuvAda bhI kIjie / ye sabhI kRdanta vibhakticihnarahita haiM(i) hasina apabhraMza vAkya-so hasiyo / hindI anuvAda -vaha haMsA / (ii) ................................ (iii) .......................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . .... .... (iv) ..........." ... .. .. .. .. ... . .. .. . ... ...................................................... ................... ............................. .... ........ .......................... ..... . . .. .. .. . . .. . .. . ... . .. . . .. ... . ... . . .. . .. . . .. . .... . ... ... . (12) nirdezAnusAra nimnalikhita kriyAoM ke kRdanta ke rUpa meM kisI eka vikalpa kA prayoga karate hue apabhraMza ke vAkya banAie(i) lukka (vartamAna kRdanta) so lukkanto baisai / (ii) ... ... .............. (iii) ........................................ (iv) ............. (13) nimnalikhita zabdoM ke liMga batAie(i) kamala napusakaliMga ....... ................................................................ . ...... . ...................................... .................... (ii) ..... .......................... 270 ] [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (iii) (iv) (v) (vi) (vii) (14) nimnalikhita vAkyoM meM rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (i) so haseppiNu uTTai / (iii) (iv) (v) (15) preraNArthaka pratyayoM ke kisI eka vikalpa kA prayoga karate hue nimna likhita vAkyoM kA apabhraMza meM anuvAda kIjie-- (i) vaha mujhako ha~sAtA hai / anuvAda-so maI hasAvai / (iii) (iv) (16) nimnalikhita zabda svArthika pratyayasahita haiN| inameM prayukta svArthika pratyaya likhie| (i) jIvaDa svArthika pratyaya-aDa (ii) (iii) (iv) apabhraMza abhyAsa saurabha ] [ 271 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) nimnalikhita kriyAoM meM sakarmaka-akarmaka batAie(i) jema sakarmaka (ii) (iii) (iv) (18) apabhraMza ke nimnalikhita vAkyoM meM anya vaiyAkaraNoM dvArA nirdiSTa saMjJA-pratyayoM ke sthAna para hemacandra dvArA nirdiSTa saMjJA-pratyayoM ko likhie(i) devihiM gandhodayAI pttttviyii| devihu gandhodayAI paTThaviyaI / (ii) (iv) ___A (19) nimnalikhita vAkyoM meM se kRdanta chAMTie aura unake nAma likhie / jahAM Avazyaka ho vahAM vibhakti batAie(i) sasAu NaccantA thakkantu / NaccantA-vartamAna kRdanta 1/2 / (ii) (iii) (iv) (20) nimnalikhita kriyAoM ke kAla, vacana aura puruSa likhie(i) viprasai vartamAnakAla, ekavacana, anya puruSa 10 10 272 ] . [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (iii) (v) (vii) (viii) (ix) apabhraMza abhyAsa saurama ] [ 273 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatra zuddha jaggantu tumhaI tumhaI acchihiu kra.saM. pRsaM. 1. 7 2. 8 3. 8 4. 24 5. 29 6. 32 7. 57 4. 58 9. 58 10. 63 11. 72 12. 82 13. 92 jaggaraNahaM khetta vimANa bahuvacana saMjhA paMkti azuddha 39 jagganta ga,9 tumhai ga, 29 tumhai kha-44 acchihauM ga-3.1 kha-5 jaggaNaha kha-14 kheta kha-udAharaNa vimANai ga-2, paMkti-2 ekavacana kha, 39 sajhA kha, 9 ga-2, 1 thama ka-2,8 kha-22 tai ga, 2 gacanta ga, 17 sukkantai ga, 24 kadevi ga, udAharaNa (1) mAulaNa gha, 14 tAi ka-2, udAharaNa dahIhI bahuvacana tRtIyA kha, 16 kuTTa kUda thaMbha Naha 14. 98 taI 74 ragaccanta 16. 98 17. 17. 99 18. 99 108 113 116 116 sukkantaI kaMdevi mAuleNa tAI dahihIM 19. 20. 20. 21. 120 gava garva 274 ] apabhraMza abhyAsa saurama Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. 22. pR.saM. 124 zuddha ka-2 kudAyA ghara gayA 23. paMkti azuddha ka-4 ka-4 kha, 20 DubAyA 2ka (1) ghara A gayA 2.16.1 chanda saMkhyA-14 jabheTiyA 134 24. 145 190 26. 193 193 jaMbheTiyA pahu 28. 29. 30. 31. chaMda kuDubiehi bhaNiyaM kallolavola saMkhohaNiyA saggammi kammaNA piyaMkarAe 32. 33. 34. 34. 195 pAdAkulaka chaMda- pahu udAharaNa 201 16. udAharaNa chada 205 (ka)-(3) kuDaMbiehiM 205 (ka)-(4) maNiya 207 (10) kallolavolaM 208 (5) sakhohaNiyA 208 (9) saggami 211 (gha) (1) kayamaNA 215 yamaka alaMkAra, piyakarAe udAharaNa 226 / mahiyala 227 (4.) gadhodakadhArA chaMda 2292 ghuruhuraMtasamaDiya 230 230 1 ja 230 11-1 dharahiM 230 11-1 gaijjai 230 231 13-4 dhammami 35. 36. 37. mahiyalaM gadhodakadhArA chaMda ghuruhuraMtasaMbhaDiya 38 39 38. 39 40. gharahi gAijjai 42. dhammammi apabhraMza abhyAsa saurabha ] / 275 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. pR.saM. paMkti azuddha zuddha SIS 5 / / 44. 232 232 15 daNDayAi daNDayAi 232 rAsAkulaka chaMda 24 mAtrAeM 21 mAtrAe laghu (1) va guru (s) nagaNa (111) 46. 236 2 kuJjara va kuJjara vva 47. 239 239 28, 2 bharatarudakuMDakUva bharatarukuMDakUva 48. . 240 29-1 siddhikaMtasto siddhikataratto 240 29 paMcacAmara chaMda ke udAharaNa kI prArambhika do paMktiyA~ nimna prakAra haiMjagaNa ragaNa jagaNa ragaNa jagaNa guru / / / / / / / / thuNei deu mokkhaheu citti jAma hiro / 123 45 6 789 1011 1213 141516 jagaNa ragaNa jagaNa ragaNa jagaNa guru I SISI 5 1515 151 SIS sUriMdavaMda te muNiMda tA NisuNNa diTTayo / 12345, 6 789 10 111215141516 276 1 [ apabhraMza abhyAsa saurama Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________