________________
000विशेषशतकम् उच्यते, क्षायिकं द्वधा शुद्धमशुद्धं चेति, तत्र श्रीकृष्णश्रेणिकयोरशुद्धं क्षायिक, तस्य सादिसपर्य्यवसत्त्वादिति न विरोधः, यदुक्तं श्रीनवपदप्रकरणवृत्ती, तथाहि- क्षायिकस्य शुद्धाऽशुद्धभेदेन द्विभेदत्वात्, तत्र अपायसद्व्यविकला भवस्थकेवलिनां मुक्तानां च या सम्यग्दृष्टिस्तच्छुद्धं क्षायिकम, तस्य च साद्यपर्यवसानत्वात् नास्ति एव भगः, यदाह गन्धहस्ती - भवस्थकेवलिनो द्विविधस्य सयोगायोगभेदस्य सिद्धस्य वा दर्शनमोहनीयसप्तकक्षयाविर्भूता सम्यग्दृष्टिः सादिरपर्यवसानेति । या त्वपायसहचारिणी श्रेणिकादेरिव सम्यग्दृष्टिः तदशुद्धं क्षायिकम्, तस्य च सादिपर्यवसानत्वात् अस्ति प्रतिपातः, यदुक्तं गन्धहस्तिना- तत्र या च
–વિશેષોપનિષદ્ અને પહેલી નરકમાં કેમ ગયા ?
ઉત્તર :- ક્ષાયિક સમ્યક્ત બે પ્રકારનું હોય છે, શુદ્ધ અને અશુદ્ધ. તેમાં શ્રીકૃષ્ણ અને શ્રેણિકનું અશુદ્ધ ક્ષાયિક હતું. કારણ કે તે સાદિ સાંત હતું. માટે તેમનું નરકગમન થયું તેમાં વિરોધ નથી. શ્રી નવપદ પ્રકરણની વૃત્તિમાં કહ્યું છે –
ક્ષાયિક શુદ્ધ-અશુદ્ધ એમ બે પ્રકારે છે. તેમાં અપાય તથા સદ્ધવ્યથી રહિત એવી ભવસ્થકેવલીઓ અને સિદ્ધના જીવોની જે સમ્યગ્દષ્ટિ, તે શુદ્ધ ક્ષાયિક છે. તે સાદિ-અપર્યવસિત છે, માટે તેનો ભંગ થતો નથી. ગંધહતિએ કહ્યું છે –
ભવસ્થ કેવલી બે પ્રકારે છે, સયોગી અને અયોગી. તે બંનેને કે સિદ્ધના જીવન દર્શનમોહનીય વગેરે સપ્તકના ક્ષયથી પ્રગટ થયેલી જે સમ્યગ્દષ્ટિ તે સાદિ અનંત છે. પણ જે અપાયસહિત એવી શ્રેણિકરાજા વગેરે જેવી સમ્યગ્દષ્ટિ છે, તે અશુદ્ધ ક્ષાયિક છે. તે સાદિ સાંત છે. તેથી તેનો પ્રતિપાત છે.
ગંધહરિએ ત્યાં કહ્યું છે– “જે અપાયસદ્ધવ્યવર્તિની હોય. અહીં અપાય એટલે મતિજ્ઞાનનો અંશ. સદ્ભવ્યો એટલે શુદ્ધ
–વિશેષશતમ્ 8 अपायसवव्यवर्तिनी अपायो मतिज्ञानांशः, सद्व्याणि शुद्धसम्यक्त्वदलिकानि, तद्वतिनी, श्रेणिकादीनां च सद्व्यापगमे भवति अपायसहचारिणी, सा सादिःसपर्यवसाना चेति, केवलज्ञानोत्पत्ती अपायक्षये, अपायो मतिज्ञानांशस्तत्क्षये असौ भवति, न प्रथमकषायोदये, तत्काले तदुदयाऽभावात्, तत् क्षये एव तस्योत्पत्तिरिति,अलं प्रसङ्गेन, इति शुद्धाशुद्धं क्षायिकं द्विविधम् ।।२।।
ननु- देवानाम् एकस्मिन् नाटके कियान् कालो लगति ? क्वापि शास्त्रे दृष्टं श्रुतं वा ? 'उच्यते' श्रीपार्श्वनाथदशगणधरसम्बन्धे सप्तमगणधराधिकारे देवनाटकस्य चतुर्वर्षसहस्रमानस्योक्तत्वात्, तथा च तत्पाठः“जाणं देवाणं पेछणयं पि चउहिं वाससहस्सेहिं समप्पइ" इति
-વિશેષોપનિષદ્ર સમ્યક્તના દલિકો. તેમાં જે સમ્યગ્દષ્ટિ વર્તતી હોય, શ્રેણિક વગેરેને સદ્રવ્યનો અપગમ થાય, ત્યારે તે અપાયસહિત એવી સમ્યગ્દષ્ટિ બને છે. અને તે સાદિ સાંત છે. કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય ત્યારે અપાયનો ક્ષય થાય છે. અપાય એટલે મતિજ્ઞાનનો અંશ. તેના ક્ષયે આ (નરક) થાય છે. પ્રથમ (અનંતાનુબંધી) કષાયના ઉદયમાં થતી નથી. કારણ કે તે કાળે તેનો ઉદય હોતો નથી. કારણ કે અનંતાનુબંધી કષાયનો ક્ષય થાય, ત્યારે જ ક્ષાયિક સમ્યક્ત ઉત્પન્ન થાય છે. માટે પ્રસંગથી સર્યું. આ રીતે શુદ્ધ અને અશુદ્ધ એમ બે પ્રકારે ક્ષાયિક સખ્યત્ત્વ છે. llll
(3) પ્રશ્ન :- દેવોના એક નાટકમાં કેટલો સમય લાગે છે ? શું એ કોઈ પણ શાસ્ત્રમાં જોવાયું કે સંભળાયું છે ?
ઉત્તર :- શ્રી પાર્શ્વનાથના દશ ગણધરના સંબંધમાં સપ્તમ ગણઘરના અધિકારમાં દેવનાટક ચાર હજાર વર્ષો સુધી ચાલે છે, એમ કહ્યું છે. તે પાઠ આ પ્રમાણે છે –
‘જે દેવોનું નાટક ચાર હજાર વર્ષે સમાપ્ત થાય છે.” આ
