________________
• ૨૭
१२८
ઋવિશેષશતમ્ - अस्यापि नामादिभेदभिन्नस्य विचारसूत्रसिद्ध एव यावत्' ‘से किं तं अचित्ते २ सुवण्णेत्यादि, लौकिकोऽचित्तस्य सुवर्णादेरायो मन्तव्यः । तत्र सुवर्णादीनि प्रतीतानि' 'सिलत्ति' शिलामुक्ताशैलराजपट्टादीनां रक्तरत्नानि पद्मरागरत्नानि, एवं श्रीसूत्रकृदङ्गे आहारपरिज्ञाध्ययनेऽपि। तथाहिसाम्प्रतं पृथ्वीकायम् अधिकृत्याह इह एके सत्त्वाः प्राणिनः पूर्व नानाविधयोनिकाः स्वकृतकर्मवशात् नानाविधनसस्थावराणां शरीरेषु सचित्ताचित्तेषु पृथ्वीत्वेन उत्पद्यन्ते, तद्यथा सर्पशिरस्सु मणयः, करिकुम्भेषु मौक्तिकानि, विकलेन्द्रियेषु अपि शुक्त्यादिषु मौक्तिकानि, स्थावरेषु वेण्वादिषु तान्येवेति । एवम् उत्पत्त्यादिषु ऊषरादिषु जीवा लवणभावेन उत्पद्यन्ते, इति । यथा तपागच्छनायकश्रीहीरविजयसूरिप्रसादीकृतप्रश्नोत्तरसमुच्चये, तच्छिष्यपण्डितकीर्तिविजयगणिसमच्चिते श्रीजेसलमेरुसयकत
–વિશેષોપનિષદ્ સર્વ એકાર્થક છે. નામ વગેરેના ભેદોથી આયનો વિચાર સૂત્રથી જ સમજાઈ જાય છે, ‘અચિત્ત શું છે ? સુવર્ણ વગેરે' ત્યાં સુધી. લૌકિક અચિત્તનો લાભ સુવર્ણ વગેરેનો સમજવો. તેમાં સુવર્ણ વગેરે પ્રતીત છે. શિલા, મોતી, શૈલરાજપટ્ટ (?) વગેરે, લાલ રત્નો એટલે પદ્મરાગ રત્નો.
આ જ રીતે શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં આહારપરિજ્ઞા અધ્યયનમાં પણ કહ્યું છે. તે આ મુજબ છે –
હવે પૃથ્વીકાયને વિષે કહે છે. અહીં કેટલાક જીવો પૂર્વે અનેક યોનિઓમાં ઉત્પન્ન થયા બાદ, પોતે કરેલા કર્મોને કારણે અનેક પ્રકારના બસ-સ્થાવર જીવોના શરીરમાં સચિત-અચિત પૃથ્વીરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કે સર્પોના માથાઓમાં મણિઓ થાય છે. હાથીના કુંભસ્થળો પર મોતીઓ થાય છે. વિકલેન્દ્રિયોમાં પણ છીપ વગેરેમાં મોતીઓ થાય છે, સ્થાવરોમાં પણ વાંસ વગેરેમાં મોતીઓ થાય છે. આ રીતે ખાણ-વગેરેમાં અને ઉષર ભૂમિમાં જીવો લવણરૂપે ઉત્પન્ન
વિશેષોપનિષ षोडशप्रश्नोत्तरेऽपि । मौक्तिकानि विद्धानि अविद्धानि अपि प्रासुकान्येव प्रोक्तानि सन्ति । तथाहि- मौक्तिकानि सचित्तानि अचित्तानि वा कुत्र वा कथितानि सन्तीति, अत्र मौक्तिकानि विद्धानि अबिद्धानि वा अचित्तानि ज्ञेयानि, यतः श्रीअनुयोगद्वारसूत्रे मौक्तिकरत्नादीति अचित्तपरिग्रहमध्ये तानि सन्तीति अष्टाविंशतिपत्रे। इति विद्धाविद्धानि मुक्ताफलानि स्वस्थानच्युतानि प्रासुकानीतिविचारः ।।५२ ।।
ननु- केचिद् वदन्ति गहुरिकाया उष्ट्रयाश्च दुग्धम् अभक्ष्यम् इति । तत्सत्यम् असत्यं वा ? 'उच्यते' सत्यम् एतत्, सप्तविंशत्यधिके एकादशशतसम्वत्सरे श्रीवीरर्षिकृतायां श्रीपिण्डनियुक्तिलघुटीकायाम् अभक्ष्यत्वेन प्रतिपादनात्। तत्सूत्रवृत्तिपाठश्चायम्- तथाहि
-વિશેષોપનિષદ્થાય છે.
તથા તપાગચ્છનાયક શ્રીહીરવિજયસૂરિ દ્વારા પ્રસાદીકૃત પ્રશ્નોત્તરસમુચ્ચય ગ્રંથનો તેમના શિષ્ય શ્રીકર્તિવિજયગણિએ સંગ્રહ કર્યો છે. તેમાં શ્રી જેસલમેર સંઘે કરેલા સોળ પ્રશ્નોત્તરમાં પણ એવું જ કહ્યું છે, કે મોતીઓ વીંધેલા હોય કે ન હોય, તે અયિત જ છે. કારણ કે શ્રી અયોગદ્વારસૂત્રમાં મોતી, રત્ન વગેરે અચિત પરિગ્રહમાં ગણ્યા છે.
આ રીતે વીંધેલા અને નહીં વીંધેલા મોતીઓ પોતાના સ્થાનથી સ્ત્રવિત થયા હોય તે પ્રાસુક છે એ વિચાર કહ્યો. પિરા
(૫૩) પ્રશ્ન :- કેટલાક એમ કહે છે કે ઘેટી અને ઉંટડીનું દૂધ અભક્ષ્ય છે, તો એ સત્ય છે કે અસત્ય ?
ઉત્તર :- એ સત્ય છે. શ્રીવીરષિએ વિ.સં. ૧૧૨૭ માં શ્રીપિંડનિર્યુક્તિની લઘુટીકા બનાવી હતી. તેમાં તેમણે તે દૂધ અભક્ષ્ય છે, એમ કહ્યું છે. તે સૂત્રવૃત્તિનો પાઠ આ મુજબ છે – ઘેટી
