________________
000 विशेषशतकम्
૧૧.૦
- વિશેષોના अपि सामान्यरूपस्फटिकमयानि, यानि पुनर्लवणसमुद्रे ज्योतिष्कविमानानि, तानि तथाजगत्स्वाभाव्यत्वात्, उदकस्फाटनस्वभावस्फटिकमयानि, तथा चोक्तं सूर्यप्रज्ञप्तिनियुक्ती
“जोइसियविमाणाई सव्वाई हवंति फालिहमयाई। दगफालियमया पुण लवणे जे जोइअविमाणा।।१।।"
अतो न तेषाम् उदकमध्ये चारं चरताम् उदकेन व्याघातः । अन्यथा शेषद्वीपसमुद्रेषु चन्द्रसूर्यविमानानि अधो लेश्याकानि, यानि पुनर्लवणसमुद्रे तानि तथाजगत्स्वाभाव्यात् ऊर्ध्वं लेश्याकानि, तेन शिखायामपि सर्वत्र लवणसमुद्रे प्रकाशो भवति। इति लवणसमुद्रशिखायां चन्द्रसूर्यगत्यव्याघाते हेतुः ।।७३ ।।
-વિશેષોપનિષદ જે વિમાનો છે, તે સર્વ સામાન્યરૂપ સ્ફટિકથી બનેલા છે. પણ જે લવણ સમુદ્રમાં જ્યોતિષ વિમાનો છે, તે તથાવિઘ જગતસ્વભાવથી જલફાટન સ્વભાવવાળા સ્ફટિકથી બનેલા હોય છે. તેથી તે વિમાનોથી પાણીમાં માર્ગ થઈ જાય છે. અને તેમની ગતિનો વ્યાઘાત થતો નથી.
સૂર્યપ્રજ્ઞતિ નિર્યુક્તિમાં કહ્યું છે –
સર્વ જ્યોતિષવિમાનો સ્ફટિકમય હોય છે, પણ લવણસમુદ્રમાં જે જ્યોતિષવિમાનો છે તે જલસ્ફટિકમય હોય છે.
તેથી જલમધ્યમાં પણ ભ્રમણ કરતા તે વિમાનોનો જલથી વ્યાઘાત થતો નથી. વળી શેષદ્વીપસમુદ્રોમાં ચન્દ્ર-સૂર્યના વિમાનો નીચે તરફ પ્રકાશ કરનારા હોય છે. (નીચે ૧૮૦૦ યોજન સુધી અને ઉપર માત્ર ૧૦૦ યોજન સુધી પ્રકાશ કરે છે.) પણ જે લવણસમુદ્રમાં
જ્યોતિષ વિમાનો છે તે તથાવિધ જગસ્વભાવથી ઊર્બલેશ્યાવાળા છે. = ઉપરની દિશામાં વિશેષ પ્રકાશ કરે છે. તેથી લવણસમદ્રમાં સર્વત્ર શિખામાં પણ પ્રકાશ થાય છે. આ રીતે લવણસમુદ્રની શિખામાં સૂર્યચંદ્ર ગતિનો વ્યાઘાત થાય છે, તેનો હેતુ કહ્યો. ll૭all
ननु-यस्य साधोः सम्पूर्णानि चतुर्दशपूर्वाणि दश पूर्वाणि भवन्ति, तस्मिन् साधी मिथ्यात्वं भवेत् न वा ? उच्यते, न भवतीति नियम:, असम्पूर्णदशपूर्विणस्तु भजनया भवति। यदुक्तं श्रीबृहत्कल्पे “चोइस दस च अभिन्ने नियमा सम्मं तु सेसए भयणा” यस्य चतुर्दशपूर्वाणि यावत् दशपूर्वाणि अभिन्नानि, परिपूर्णानि सन्ति, तस्मिन् नियमात् सम्यक्त्वम् । शेषे च किञ्चिद् ऊनदशपूर्वधरादौ भजना, सम्यक्त्वं वा स्यात् मिथ्यात्वं वा इत्यर्थः । इति सम्पूर्णदशपूर्वाणि यावन्मिथ्यात्वनिषेधविचारः ।।७४ ।।
ननु- अष्टाहिकत्रयमहोत्सवः केषु केषु जीर्णग्रन्थेषु प्रोक्तोऽस्ति ? उच्यते श्रीवसुदेवहिण्डो तथाहि“एवं सिरिविजय अमियतेया विसयसुहमणुहवंता तिन्नि महिमा
વિશેષોપનિષદ્(૭૪) પ્રશ્ન :- જે મુનિ પાસે સંપૂર્ણ ૧૪ પૂર્વોનું જ્ઞાન હોય, કે ૧૦ પૂર્વોનું જ્ઞાન હોય, તે મુનિમાં મિથ્યાત્વ હોય કે નહીં ?
ઉત્તર :- અવશ્યપણે ન જ હોય, જેની પાસે અપૂર્ણ ૧૦ પૂર્વનું જ્ઞાન હોય, તેના મિથ્યાત્વમાં ભજના છે, હોઈ પણ શકે અને ન પણ હોઈ શકે. શ્રી બૃહત્કામાં કહ્યું છે – ચૌદપૂર્વી અને સંપૂર્ણ દશ પૂર્વમાં અવશ્ય સમ્યક્ત હોય છે. શેષમાં ભજના હોય છે. - - જેને ૧૪ પૂર્વો કે યાવત્ ૧૦ પૂર્વોનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોય, તેને અવશ્ય સમ્યક્ત હોય છે. શેષ-કંઈક ન્યૂન ૧૦ પૂર્વનું જ્ઞાન હોય, તેને ભજના છે, સખ્યત્વ હોય અથવા મિથ્યાત્વ હોય.
આ રીતે સંપૂર્ણ ૧૦ પૂર્વો સુધી મિથ્યાત્વના નિષેધનો વિચાર કહ્યો. [૭૪].
(૭૫) પ્રશ્ન :- અષ્ટાહિક ત્રય (આઠ દિવસનો એક એવા ત્રણ) મહોત્સવ કયાં કયાં પ્રાચીન ગ્રંથોમાં કહ્યો છે ?
ઉત્તર :- (૧) વસુદેવહિંડીમાં – એ રીતે શ્રી વિજય અને
