________________
२२३
२२२
- વિશેષાનિસ્ટ मिथ्यादृष्टौ सर्वाणि अपि जीवस्थानानि लभ्यन्ते, तत्कथं व्यक्तमिथ्यात्वधीप्राप्तिरेव प्रथमगुणस्थानताम् आप्नोति, इत्यत्रोच्यते- 'सर्वे भावाः सर्वजीवैः प्राप्तपूर्वा अनन्तशः' इति वचनात् ये प्राप्तव्यक्तमिथ्यात्वबुद्धयो जीवा व्यवहारराशिवर्तिनस्ते एव प्रथमगुणस्थानस्था लभ्यन्ते। न तु अव्यवहारराशिवर्तिनः, तेषाम् अव्यक्तमिथ्यात्वस्य एव सद्भावाद् इत्यदोषः, श्रीतिलकाचार्यकृतावश्यकवृत्तौ त्वम्, मिथ्या अतथ्योऽर्हद्धर्म इति, दृष्टिदर्शनं यस्य स मिथ्यादृष्टिः । तर्हि कथम् अस्य गुणस्थानता ? उच्यते, कस्यापि वचनादेर्जिनमतानुसारित्वाद् गुणस्थानता, यथा सूत्रोक्ताक्षरैकारोचनेऽपि मिथ्यादृष्टिः, शेषरोचनात्तु गुणस्थानता। एकेन्द्रियाणां तु
–વિશેષોપનિષદ્ર શંકા :- સર્વ જીવસ્થાન મિથ્યાદૃષ્ટિમાં છે. આ રીતે મિથ્યાષ્ટિમાં સર્વ જીવસ્થાનો ઉપલબ્ધ થાય છે. તો પછી વ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિની પ્રાપ્તિ જ પ્રથમ ગુણસ્થાનક છે, એવું કેમ કહેવાય ?
સમાધાન :- સર્વ જીવોએ સર્વ ભાવોને અનંત વાર પ્રાપ્ત કર્યા છે. એ વચનથી જેમણે વ્યક્ત મિથ્યાત્વબુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરી છે તેવા વ્યવહારરાશિમાં રહેલા જીવો પ્રથમ ગુણસ્થાનકે રહેલા છે. અવ્યવહારરાશિમાં રહેલા જીવો નહીં. કારણ કે તેમને અવ્યક્ત મિથ્યાત્વ હોય છે. માટે દોષ નથી.
શ્રીતિલકાવાર્યકૃત આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં તો આ મુજબ કહ્યું છે – “આહત ધર્મ ખોટો છે.” આવી જેની દૃષ્ટિ છે, તે મિયાદષ્ટિ છે.
શંકા :- તો પછી તેને ગુણસ્થાનક કેમ કહો છો ?
સમાધાન :- તેના કોઈ પણ વચન વગેરે જિનવચનને અનુસરતા હોવાથી તે ગુણસ્થાનક છે. જેમ કે સૂત્રમાં કહેલા એક અક્ષરની પણ રુચિ ન કરે તો મિથ્યાદૃષ્ટિ છે, બાકીના અક્ષરોની રુચિ કરે, તેથી ગુણસ્થાનક છે. એકેન્દ્રિયોને રૌતવ્ય માત્ર ગુણની અપેક્ષાએ ગુણસ્થાનક છે.
000विशेषशतकम् चैतन्यमात्रगुणापेक्षया। एवं श्रीकर्मग्रन्थचतुर्दशसहस्रीवृत्तावपि, तथाहिननु यदि मिथ्यादृष्टिस्ततः कथं गुणस्थानसम्भवः, गुणा हि ज्ञानादिरूपास्तत्कथं ते दृष्टौ विपर्यायां भवेयुरिति । उच्यते- इह यद्यपि सर्वथा अतिप्रबलमिथ्यात्वमोहनीयोदयाद्, अर्हत्प्रणीतजीवाजीवादिवस्तुप्रतिपत्तिरूपा दृष्टिरसुमतो विपर्यस्ता भवति। तथापि काचिन्मनुष्यपश्वादिप्रतिपत्तिरपि (प्य ?) विपर्यस्ता, ततो निगोदावस्थायामपि तथाभूताव्यक्तस्पर्शमात्रप्रतिपत्तिरपि (प्य) विपर्यस्ताऽपि भवति । अन्यथा अजीवत्वप्रसङ्गात्, यद् आगम:
“सव्वजीवाणं पि अक्खरस्स अणंतो भागो निचुग्घाडिओ चिट्ठइ, जइ पुण सो वि आवरिज्जा ता णं जीवो अजीवत्तणं
-વિશેષોપનિષએ જ રીતે શ્રીકર્મગ્રંથની ૧૪૦૦૦ શ્લોકપ્રમાણ વૃત્તિમાં પણ કહ્યું છે –
શંકા :- જો મિથ્યાદૃષ્ટિ છે, તો તેનું ગુણસ્થાનક શી રીતે સંભવે ? ગુણો તો જ્ઞાન વગેરે છે. તો વિપરીત દૃષ્ટિમાં જ્ઞાન વગેરે શી રીતે હોઈ શકે ?
સમાધાન :- અહીં ભલે સર્વથા અતિ પ્રબળ એવા મિથ્યાત્વ મોહનીયના ઉદયથી અરિહંતપ્રણીત જીવ-અજીવ વગેરે વસ્તુના સ્વીકારરૂપ જીવની દૃષ્ટિ વિપર્યસ્ત થાય છે. છતાં પણ મનુષ્ય, પશુ વગેરેની પ્રતિપત્તિ (જ્ઞાન) અવિપર્યત પણ હોય છે. ‘આ મનુષ્ય છે' એટલા અંશનું તો મિથ્યાત્વીનું જ્ઞાન પણ સમ્યક જ હોય છે. નિગોદની અવસ્થામાં પણ તેવા પ્રકારનું અવ્યક્ત સ્પર્શમાત્રનું જ્ઞાન પણ અવિપર્યસ્ત-વ્યથાર્થ હોય છે. જો આટલું જ્ઞાન પણ જીવ ન કરી શકે, તો તે અજીવ થઈ જાય એવી આપત્તિ આવશે. આગમમાં કહ્યું છે - - સર્વે ય જીવોને અક્ષરનો અનંતમો ભાગ હંમેશા ઉઘાડો રહે છે. જો તે પણ ઢંકાઈ જાય, તો જીવ અજીવ બની જાય. ઈત્યાદિ - આ રીતે
