________________
२३६
- વિરોષોન तन्मूलं च कूपतडागादिखननम्, तत: साधुस्तत् खननोपदेशं दद्याद् न वा ? उच्यते नैतद् उपदेशदानं साधुजनानां युक्तं नापि तन्निषेधः, उभयथापि सिद्धान्ते सदोषत्वेन निषिद्धत्वाद्, यदुक्तं श्रीआचाराङ्गसूत्रवृत्त्योः प्रथमश्रुतस्कन्धे षष्ठाध्ययने पञ्चमोद्देशके तथाहि अन्यान् वा सामान्येन प्राणिनो भूतान् जीवान् सत्त्वान् नो अशातयेत् बाधयेत्, तदेवं स मुनिः स्वतोऽनाशातकः परैरनाशातयत्, तथा परानाशातयतोऽननुमन्यमानोऽपरेषां बध्यमानानां प्राणिनां भूतानां जीवानां सत्त्वानां यथा पीडा नोत्पद्यते, तथा धर्म कथयेत्, तद् यथा- यदि लौकिककुप्रावचनिकपार्श्वस्थादिनानि प्रशंसन्ति, अवटतटाकादीनि वा, ततः पृथ्वीकायिकादयो वा व्यापादिता भवेयुः। अथ दूषयति ततोऽपरेषाम् अन्तरायापादनेन तत्कृतो बन्धविपाकानुभवः । उक्तं च
-વિશેષોપનિષદ્ર વગેરે ખોદાવવા. તો સાધુ તેનો ઉપદેશ આપે કે નહીં ?
ઉત્તર :- સાધુઓ તેનો ઉપદેશ આપે એ ઉચિત નથી. તેઓ તેનો નિષેધ કરે તે પણ ઉચિત નથી. કારણ કે એ બંનેમાં દોષ હોવાથી આગમમાં તે બંનેનો નિષેધ કર્યો છે. શ્રીઆચારાંગસુત્રવૃત્તિમાં પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં છટ્ટા અધ્યયનના પાંચમા ઉદ્દેશ્તામાં કહ્યું છે
અથવા તો અન્ય એવા સામાન્યથી પ્રાણી, ભૂત, જીવો, સત્વોને પીડા ન કરે, તે જીવ પોતે અપીડક છે. બીજા દ્વારા પીડા કરાવતો નથી. અને બીજા પીડા કરતા હોય તેની અનુમોદના કરતો નથી. બીજા બંધાતા પ્રાણી, ભૂત, જીવો, સત્ત્વોને જે રીતે પીડા ન થાય, તે રીતે ધર્મ કહે. તે આ રીતે- લૌકિક કુપાવચનિક-પાર્શ્વસ્થ વગેરેને આપેલા દાનની પ્રશંસા કરે, અથવા તો કૂવા-તળાવોની પ્રશંસા કરે, તો પૃથ્વીકાય વગેરેનો વધ થાય. અને જો એ દાનની અથવા તો કૂવા-તળાવોની નિંદા કરે તો બીજાઓને અંતરાય કરવાથી કર્મબંધ થાય અને તેના વિપાકને અનુભવવો પડે. કહ્યું પણ છે – જેઓ
000विशेषशतकम्
जे उ दाणं पसंसंति वह इच्छंति पाणिणं। जे तु णं पडिसेहंति वित्तिच्छेयं करिति ते।।
तस्मात् तद्दानावटतटाकादिविधिप्रतिषेधव्युदासेन यथाऽवस्थितं दानं शुद्ध प्ररूपयेत् । इति साधूनां कूपतटाकादिखनने उपदेशो न देयो, न निषेधनीय इति विचारः ।।९८ ।।
ननु- साधवः आनं प्रासुकं गृह्णन्तो दृश्यन्ते तत्कुत्र प्रतिपादितम् अस्ति ? उच्यते श्रीआचाराङ्गद्वितीयश्रुतस्कन्धे सप्तमाध्ययने द्वितीयोदेशके, तथाहि “से भिक्खू वा भिक्खूणी वा सेज्जं पुण अम्बं जाणेज्जा, अप्पडं जाव संताणगं तिरिच्छछिन्नं वुच्छिन्नं फासुयं जाव પડિયાદેન્ના”
व्याख्या- स भिक्षुः अल्पाण्डम् अल्पसन्तानकं तिरश्चीनच्छिन्नं तथा व्यवच्छिन्नं यावत् प्रासुकम्, कारणे सति गृह्णीयादिति । साधूनाम्
-વિશેષોપનિષ દાનની પ્રશંસા કરે છે, તેઓ જીવોનો વધ ઈચ્છે છે અને જેઓ દાનનો પ્રતિષેધ કરે છે, તેઓ બીજાની જીવિકાનો ઉચ્છેદ કરે છે.
માટે લૌકિકાદિને દાન, કૂવા-તળાવ વગેરેના વિઘાન-પ્રતિષેધ બંનેને છોડીને યથાવસ્થિત શુદ્ધ દાનની પ્રરૂપણા કરવી જોઈએ. આ રીતે સાધુઓએ કૂવા-તળાવને ખોદાવવા વિષે ઉપદેશ ન દેવો, અને તેનો નિષેધ પણ ન કરવો, એ વિચાર કહ્યો. ૯૮
(૯૯) પ્રશ્ન :- સાધુઓ અયિત કેરી વહોરે છે, એવું દેખાય છે. તેની અનુજ્ઞા કયાં શાસ્ત્રમાં આપી છે ?
ઉત્તર :- શ્રીઆચારાંગમાં બીજા ગ્રુતસ્કંધમાં સાતમા અધ્યયનમાં બીજા ઉદ્દેસામાં કહ્યું છે – ભિક્ષ કે ભિક્ષણી ગૃહસ્થના ઘરે પ્રવેશ કરે, ત્યારે એવી કેરી જાણે કે જે સૂક્ષ્મ ઈંડા વગેરેથી રહિત હોય યાવત્ ત્રસ જીવોથી રહિત હોય, આડો છેદ કરેલી હોય, વિશેષથી શાછિન્ન હોય, (તેથી) અયિત્ત હોય યાવતું તે વહોરે, અર્થાત્ પુષ્ટ
