________________
000 विशेषशतकम्
- २३५
૨૩૪
- વિશેષોના गहाय, से तमायाय एगंतमवक्कमेज्जा, अहे झामथंडिल्लंसि वा जाब पमज्जिय २ परिवेज्जा" एवं मांससूत्रमपि ज्ञेयम् । अस्य च उपादानं क्वचिद् लूताद्युपशमनार्थ सद्वैद्योक्तं, देशतो बाह्यपरिभोगेन स्वेदादिना ज्ञानाद्युपकारकत्वात् फलवद्, दृष्टं भुजिश्च अत्र बहि: परिभोगार्थे न अभ्यवहारार्थे पदातिभोगवत्, एवं गृहस्थामन्त्रणादिविधिपुद्गलसूत्रमपि सुगमम्, इति तदेवम् आदिना छेदसूत्राभिप्रायेण ग्रहणे सत्यपि कण्टकादिपरिष्ठापनविधि- रपि सुगमः । इति बहि:-परिभोगार्थे साधूनां मांसादिપ્રદવિવાર:/૧૬ TI
— વિશેષોપનિષદ્ - એકાંતમાં જાય કોઈ ઝાડ નીચે કે ઉપાશ્રયના છાપરા નીચે જ્યાં ઈંડા ન હોય, યાવતું સંતાન (ત્રસ જીવો) ન હોય, ત્યાં માંસમાછલીનો પરિભોગ કરીને, હાડકા વગેરે કંટકો લઈને કુંભારનો નિભાડો વગેરે અચિત્ત સ્થંડિલમાં પ્રમાજી પ્રમાર્જીને પાઠવે. આ જ રીતે માંસસૂત્ર પણ સમજવું.
આનું ઉપાદાન કોઈ સારા વૈદના કથનથી ચામડીનો રોગ વગેરે મટાડવા માટે થાય છે. આંશિક બાહ્ય પરિભોગથી પરસેવો થવાથી રોગોપશમથી જ્ઞાનાદિમાં ઉપકારક હોવાથી સફળ છે. અહીં સૂત્રમાં મુત્તા' એવો પ્રયોગ કર્યો છે, ‘મુનિ’ ધાતુ બાહ્ય પરિભોગના અર્થમાં હોય, ભોજનના અર્થમાં ન હોય, એવું પણ જોવાયું છે. જેમ કે રાજા સૈનિકનો પરિભોગ કરે છે. (તેની સેવાને અનુભવે છે.)
એ જ રીતે ગૃહસ્થ વિનંતિ કરે છે, વગેરે માંસસૂત્ર પણ સુગમ છે. અને આદિથી છેદસૂત્રના અભિપ્રાયથી ગ્રહણ કર્યા પછી કંટક વગેર પાઠવવાનો વિધિ પણ સુગમ છે.
આ રીતે બાહ્ય પરિભોગ માટે સાધુઓને માંસ વગેરેના ગ્રહણનો વિચાર કહ્યો. ll૯૬ll.
ननु- प्रातः स्वाध्यायकरणानन्तरं यस्य शय्यातरगृहं कृतं भवति, तस्य गृहे आहारोपधिरूप एव पिण्डो न गृह्यते, किंवा तृणादिकमपि न ? उच्यते तृणादिकं वस्तु बाह्यं गृह्यत एव, यदुक्तं श्रीस्थानाङ्गे पञ्चमस्थानस्य द्वितीयोद्देशके, तथाहि-सागारियपिंडं भुंजमाणो त्ति, अगारं गृहं सह तेन वर्तते इति सागारः स एव सागारिकः शय्यातरः, तस्य पिण्डः आहारोपध्यादिरूपः। अन्यस्तु असौ न भवति, उक्तं च
तण-छार-डगलमल्लग सज्जा संथार पीढलेवाई। सिज्जायरपिंडो सो न होइ सो होइ बहिओत्ति ।।१।। इति शय्यातरगृहेऽपि पीठफलकादिग्रहणविचारः ।।९७।। ननु- तृषातुराणां पानीयपानात् तदुच्छेदनेन महान् उपकारो जायते,
-વિશેષોપનિષદ્(૬૭) પ્રશ્ન :- સવારે સ્વાધ્યાય કર્યા પછી જે શય્યાતરનું ઘર કર્યું હોય, તેના ઘરે આહાર-ઉપધિરૂપ જ પિંડ ન લેવાય ? કે પછી તૃણ વગેરે પણ ન લેવાય ?
ઉત્તર :- તૃણ વગેરે બાહ્ય વસ્તુ તો લેવાય જ છે. શ્રીસ્થાનાંગમાં પાંચમા સ્થાનના બીજા ઉદ્દેસામાં કહ્યું છે – ‘સાગારિકના પિંડને વાપરતો’ - અહીં અગાર = ઘર. ઘર સહિત હોય, તે સાગાર. તે જ સાગારિક શય્યાતર છે, તેનો પિંડ આહાર-ઉપધિ વગેરે પિંડ તે સાગારિકપિંડ છે. તે સિવાયની વસ્તુ સામારિકપિંડ ન કહેવાય. કહ્યું પણ છે - તૃણ, રાખ, પાકેલી ઈંટના ટુકડા, કોડિયું, શય્યા, સંથારો, પીઠક, (ગાડાના પૈડાનો) લેપ- આ વસ્તુઓ બાહ્ય છે. તે શય્યાતરપિંડ નથી.
આ રીતે શય્યાતરના ઘરે પણ પીઠ-ફલક વગેરે લેવાનો વિચાર. HIcoll
(૯૮) પ્રશ્ન :- તરસ્યા લોકોને પાણી પાવાથી તૃષ્ણાનો વિચ્છેદ થવાથી મોટો ઉપકાર થાય છે. એ જલપાનનું મૂળ છે કૂવા-તળાવ
