________________
२२४
- વિશેષન9 પવન્મ રિા”
इत्यादि, इति मिथ्यात्वस्य गुणस्थानत्वविचारः ।।९१ ।।
ननु- भगवान् श्रीमहावीरदेवो दीक्षानन्तरं छद्मस्थावस्थायां कदापि कस्मिन्नपि निमित्ते ऊचिवान् नवा ? उच्यते, वारद्वयं, यदुक्तं श्रीआचाराङ्गप्रथमश्रुतस्कन्धे नवमेऽध्ययने द्वितीयोद्देशके श्रीमहावीरस्य छद्मस्थावस्थावर्णने, तथाहि “अबहुवाई अबहुभाषी" एकद्विव्याकरणं क्वचिन् निमित्ते कृतवान् इति भावः । एवम् अत्रैव अग्रेतनालापके। ___ “अयमंतरंसि को एत्थ अहमसि त्ति भिक्खू अहट्ट अयमुत्तमे સૌ” अयमन्तर्मध्ये कोऽत्र व्यवस्थितः, एवं सङ्केतं गता दुश्चारिणः
વિશેષોપનિષદુ મિથ્યાત્વના ગુણસ્થાનકપણાનો વિચાર કહ્યો. [શ્રીહરિભદ્રસૂરિમહારાજાએ કહ્યું છે કે- મિથ્યાત્વીનું ગુણસ્થાનક કહેવાય છે, તે ગૌણ છે. સાન્વર્થ નથી. પણ જ્યારે મિથ્યાષ્ટિ જીવ મિત્રા દૃષ્ટિને પામે છે ત્યારે તેનું ગુણસ્થાનક મુખ્ય બને છે. કારણ કે તેને ગુણોની પ્રાપ્તિ થઈ હોવાથી તે ગુણસ્થાનક સાન્વર્થ છે.(યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય-૪૦)]ll૯૧il
(૯૨) પ્રશ્ન :- ભગવાન શ્રીમહાવીરસ્વામી દીક્ષા પછી છદ્મસ્થા અવસ્થામાં ક્યારે પણ કોઈ પણ નિમિત્તે બોલ્યા હતા ?
ઉત્તર :- બે વાર બોલ્યા હતાં. શ્રીઆચારાંગ પ્રથમશ્રુતસ્કલ્પમાં નવમા અધ્યયનમાં બીજા ઉદ્દેસામાં શ્રીમહાવીરની છદ્મસ્થઅવસ્થાના વર્ણનમાં કહ્યું છે- અલા વદનાર = અા બોલનાર. અર્થાત્ કોઈ નિમિત્તથી એક-બે વચન બોલ્યા હતા.
તથા અહીં જ અગ્રેતન આલાપકમાં કહ્યું છે. પરસ્પર સંકેત કરેલા દુરાચારીઓ કે નોકરો પૂછે છે - અહીં આ અંદર કોણ છે ? અથવા તો ત્યાં નિત્ય રહેનારા દુષ્ટ મનવાળા જીવો આ રીતે કહે છે. તેઓ આવું પૂછે અને ભગવાન મૌન રહે તો વધારે દોષો થાય, માટે
વિશેષરીત -
- २२५ पृच्छन्ति । कर्मकरादयो वा तत्र नित्यवासिनो दुःप्रणिहितमानसाः पृच्छन्ति । तत्र चैवं पृच्छताम् एषां भगवतां तूष्णीभावम् एव जाते, क्वचिद् बहुतरदोषापनयनाय जल्पति अपि, कथमिति दर्शयति, अहं भिक्षुरस्मि, इत्येवम् उक्ते, यदि तेऽवधारयन्ति, ततः तिष्ठत्येव, अभिप्रेतार्थव्याघातात् कषायिता मोहान्धाः साम्प्रतेक्षितया एवं ब्रूयुः, यथा तूर्णम् अस्मात् स्थानात् निर्गच्छ, ततो भगवान् अचित्तावग्रह इति कृत्वा निर्गच्छत्येव, यदि वा निर्गच्छत्येव भगवान् किन्तु सोऽयम् उत्तमः प्रधानो धर्म आचार इति कृत्वा सकषायितेऽपि तस्मिन् गृहस्थे तूष्णींभावव्यवस्थितो यद्भविष्यतया ध्यायत्येव, न ध्यानात् प्रच्यवते । ___ एवं श्रीआवश्यकचूादावपि द्वित्रिस्थानेषु । इति छद्मस्थावस्थायां श्रीमहावीरदेवस्य उक्तिविचारः ।।९२ ।।
- વિશેષોપનિષદ ભગવાન તેવા અવસરે બોલે પણ ખરા, કેવી રીતે એ બતાવે છે - ‘હું ભિક્ષુ છું” આ રીતે કહે ત્યારે તેઓ સ્વીકારે, ‘ભલે’ એમ કહે, તો ભગવાન ત્યાં જ રહે. પણ જો તેઓને ઈચ્છિત વસ્તુનો વ્યાઘાત થવાથી ગુસ્સો આવે, અને તે મોહાંધ માત્ર વર્તમાનને જોનારા (પરલોકને નહીં જોનારા) લોકો એમ કહે કે “જલ્દીથી આ સ્થાનમાંથી નીકળ.' તો ભગવાન ‘બીજાની અપ્રીતિ થાય તેવો આ અવગ્રહ છે.” એવું જોઈને નીકળી જ જાય છે.
અથવા તો ભગવાન નીકળી જ જાય છે, પણ આ ઉત્તમ ધર્મ છે, એમ માનીને કષાયવાળા ગૃહસ્થ પ્રત્યે પણ મૌન રહે છે. કાંઈ બોલતા નથી. અને જે થવું હોય તે થાય, એમ માનીને ધ્યાન જ કરે છે - ધ્યાનથી ચલિત થતા નથી.
આ જ રીતે આવશ્યક ચૂર્ણિમાં પણ બે-ત્રણ સ્થાનોમાં કહ્યું છે. આ રીતે છપ્રસ્થ અવસ્થામાં શ્રીમહાવીરદેવના વચનનો વિચાર કહ્યો. III
