________________
२२०
-વિશેષોનge मानविचारः ।।८९।। ___ननु- न दुक्करं वारणपासमोयणं गयस्स मत्तस्स वणम्मि રા ”
इत्यत्र वारणेति पदेन गजशब्दस्य कथं पौनरुक्त्यम् ?, अत्रोच्यते, अयं पाठो न भवति, “न दुक्करं वा नरपासमोयणं" इति शुद्धपाठसद्भावात् यदुक्तं श्रीसूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ वृत्तौ च तथा 'न दुक्करमित्यादि' न दुक्कर, एतत् नरपाशैर्बद्धमत्तवारणविमोचनं बने राजन्-नैतद् न मे प्रतिभाति । दुष्करं यच्च तत्र आवलितेन तन्तुना बद्धस्य मम प्रतिमोचनम् इति। स्नेहतन्तवो हि जन्तूनां दुश्छेदा भवन्तीति भावः, इति न दुक्करं वा नरपासमोयणं इतिशुद्धपाठविचारः ।।१०।।
–વિશેષોપનિષદ્ અને બહુત અહીં ‘૨૫’ રૂપ સમજવું. એવું પ્રવચનસારોદ્ધારમાં કહ્યું છે. આ રીતે મરુદેવીના શરીરપ્રમાણનો વિચાર કહ્યો. ll૮૯ll
(૯૦) પ્રશ્ન :- “હે રાજન્ ! મદોન્મત્ત હાથીના ગજપાલને છોડાવવો એ દુષ્કર નથી.” આ પંક્તિમાં હાથી શબ્દથી ગજ (વારણ અને ગજ) શબ્દની પુનરુક્તિ શા માટે કરી છે ?
ઉત્તર :- આ પાઠ બરાબર નથી. કારણ કે ‘અથવા તો મનુષ્યોએ બાંઘેલ પાશથી છોડાવવું એ દુષ્કર નથી” આવો શુદ્ધ પાઠ મળે છે. શ્રીસૂત્રકૃતાંગનિર્યુક્તિ અને વૃત્તિમાં કહ્યું છે - દુષ્કર નથી ઈત્યાદિ.... હે રાજન્ ! આ મનુષ્યોના પાપોથી બંધાયેલા મદોન્મત્ત હાથીને વનમાં છોડાવવો એ મને દુષ્કર નથી લાગતું. પણ વળેલા તંતુઓથી હું બંધાયેલો હતો. તેમાંથી છૂટવું મને દુષ્કર લાગતું હતું. જીવો સ્નેહતંતુઓને સહેલાઈથી તોડી શકતા નથી, એવો અહીં આશય છે. આ રીતે - અથવા તો મનુષ્યોના પાશથી છોડાવવું દુષ્કર નથી, એવા શુદ્ધ પાઠનો વિચાર કહ્યો.
(એવો ન્યાય છે કે વિશિષ્ટવાચક શબ્દોની સાથે જો વિશેષણ
000 विशेषशतकम्
- २२१ ननु- मिथ्यात्वस्य कथं गुणस्थानत्वम् ? उच्यते श्रीगुणस्थानक्रमारोहसूत्रवृत्ती च तस्य साक्षेपं भणितम् अस्ति, तथाहि
अनाद्यव्यक्तमिथ्यात्वं जीवेऽस्त्येव सदा परम् । व्यक्तमिथ्यात्वधीप्राप्तिर्गुणस्थानतयोच्यते १
अनादि च तद् अव्यक्तं च 'अनाद्यव्यक्तं' तच्च तन्मिथ्यात्वं च, अनाद्यव्यक्तमिथ्यात्वम्, जीवे प्राणिनि, अव्यवहारराशिवर्तिनि, 'सदा' सर्वदा अस्त्येव, परं व्यक्तमिथ्यात्वस्य पूर्वोक्तस्वरूपस्य धीर्बद्रिस्तस्याः प्राप्तिरेव गुणस्थानतया उच्यते इति। ननु ‘सव्वजियठाणमिच्छे' इति
-વિશેષોપનિષદ્ હોય, તો એ વિશિષ્ટવાચક શબ્દોનો અર્થ સામાન્યવાચક શબ્દ કરવો. જેમ કે ‘તૈ' નો અર્થ છે (તેણે તપ કર્યો. જો એવું વાક્ય આવે કે ‘તપ: તેરે' ત્યાં તેરે નો અર્થ માત્ર ‘કર્યો’ એવો કરાય છે. એટલે તેણે તપ કર્યો આવો જ અર્થ થશે. એ જ રીતે વાર એટલે ગજબંધન એવો અર્થ થાય છે. પણ જ્યારે નાનાં વાર આવો શબ્દ આવે ત્યારે વર નો અર્થ માત્ર “બંધન’ કરવામાં આવે છે. આ રીતે પુનરુક્તિ દોષ આવતો નથી. એ જ રીતે પ્રસ્તુતમાં ‘વારપારા' શબ્દથી ગજ શબ્દની પુનરુક્તિ નથી. એ રીતે પણ સંગતિ થઈ શકે.) llcoll
(૧) પ્રશ્ન :- મિથ્યાત્વને ગુણસ્થાનક શી રીતે કહેવાય ?
ઉત્તર :- શ્રીગુણસ્થાનકમારોહસૂક-વૃત્તિમાં પૂર્વપક્ષ સાથે આ ઉત્તર આપ્યો છે –
જીવમાં અનાદિ અવ્યક્ત મિથ્યાત્વ સદા હોય છે. પણ વ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય, તેને ગુણસ્થાન કહેવાય છે.
જે અનાદિ અને અવ્યક્ત એવું મિથ્યાત્વ છે, તે અવ્યવહારરાશિમાં રહેલા જીવને સર્વદા છે જ. પણ પૂર્વે જેનું સ્વરૂપ કહ્યું છે, તેવા વ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય, તે જ ગુણસ્થાનરૂપે કહેવાય છે.
