________________
२१८
-विशेषोपनिषद् ००० फलफूले षट्भारविचार, एहवी वणसइ भार अढार ।।२।।
तिअ अरब कोड इगसी, बारह लक्खा य सहस बहुत्तरयं, नव नव सत्तरिरुक्खं जाई इगपत्त इगभारं ।।३।।
इदम् अष्टादशभारस्वरूपं लौकिकं वा शैवशास्त्रानुसारि च दृश्यते, जैनमते तु न तादृग् स्वरूपं दृष्टं श्रुतं वा । इति अष्टादशभारवनस्पतिस्वरूपविचारः ।।८८।। ___ ननु- मरुदेवी नाभिकुलकरपत्नी नाभेश्च पञ्चविंशत्यधिकानि पञ्चधनुशतानि तनुमानं तदेव मरुदेवाया अपि 'संघयणं संठाणं उच्चत्तं चेव कुलगरेहि समं' इति वचनात् मरुदेवा भगवती च सिद्धा, ततः कथं पञ्चधनुःशतप्रमाणा उत्कृष्टा अवगाहना घटते ? अत्रोच्यते, मरुदेवाया नाभेः किञ्चिद् ऊनप्रमाणत्वात्। स्त्रियो हि उत्तमसंस्थानेभ्यः
-विशेषोपनिषद,૮૧,૧૨,૭૨,૯૭૯ આટલા વૃક્ષો એક પત્ર એક ભારમાં થાય છે.
૧૮ ભારનું આવું સ્વરૂપ લૌકિક કે શૈવશામાનુસારી દેખાય છે. જૈન મતમાં તો એવું સ્વરૂપ જોયું કે સાંભળ્યું નથી. આ રીતે ૧૮ ભાર વનસ્પતિના સ્વરૂપનો વિચાર કહ્યો. ll૮૮ll
(८) प्रश्न :- महेवा माता नाभिसरना पत्नी हता. નાભિરાજાનું શરીરપ્રમાણ પ૫ ધનુષ્ય હતું. મરુદેવા માતાનું પણ તે જ હતું. કારણ કે એવું વચન છે કે કુલકરોની પત્નીનું સંઘયણ, સંસ્થાન અને ઉચ્ચત્વ કુલકરોની સમાન હોય છે. મરુદેવા ભગવતી સિદ્ધ થયા હતા. તો ૫૦૦ ધનુષ્ય પ્રમાણ સિદ્ધોની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના શી રીતે ઘટે?
ઉત્તર :- મરુદેવા નાભિરાજાથી કાંઈક ન્યૂન પ્રમાણવાળા હતા. ઉત્તમસંસ્થાનવાળા પુરુષોની (ઉત્તમસંસ્થાનાદિવાળી) સ્ત્રીઓ સ્વસ્વકાળની અપેક્ષાએ પુરુષોથી કાંઈક ન્યૂનપ્રમાણવાળી હોય છે. માટે મરુદેવા પણ ૫૦૦ ધનુષ્યપ્રમાણવાળા હતાં, માટે દોષ નથી.
000विशेषशतकम्
• २१९ स्वस्वकालापेक्षया किञ्चिद् ऊनप्रमाणा भवन्ति। ततो मरुदेवाऽपि पञ्चधनुःशतप्रमाणा इति न दोषः, अपि च हस्तिनः स्कन्धारूढा सङ्कुचिताङ्गी मरुदेवा सिद्धा, ततः शरीरसङ्कोचभावात् नाधिकावगाहना सम्भवति इत्यविरोधः, अथवा यद् इदम् आगमे पञ्चधनुःशतानि उत्कृष्टप्रमाणम् उक्तं, तद् बाहुल्यापेक्षया, अन्यथा पञ्चविंशत्यधिकपञ्चधनुःशतप्रमाणा उत्कृष्टावगाहना सा च मरुदेवीकालवर्तिनाम् अबसेया। मरुदेव्या अपि आदेशान्तरेण नाभिकुलकरतुल्यत्वात्, तदुक्तं सिद्धप्राभृतटीकायां 'मरुदेवीवि आएसंतरेण नाभितुल्लत्ति' सिद्धप्राभृतसूत्रेऽपि उक्तम्
'ओगाहणा जहन्ना रयणाण दुगं पुणो य उक्कोसा। पञ्चेव धणुसयाई धणुहपहुत्ताणि अहियाणि ।।"
एतट्टीका व्याख्या- पृथक्त्वशब्दो बहुत्ववाची, बहुत्वं च इह पञ्चविंशतिरूपं द्रष्टव्यम, इति श्रीप्रवचनसारोद्धारे। इति मरुदेवीदेह
-विशेषोपनिषदવળી મરુદેવા હાથીના સ્કંધ પર આરુઢ હતાં, તેથી સંકુચિત શરીરવાળા હતા. અને તે દિશામાં સિદ્ધ થયા. માટે શરીરનો સંકોચ થવાથી વધારે અવગાહના સંભવતી નથી, તેથી વિરોધ નથી.
અથવા તો આગમમાં જે ૫૦૦ ધનુષ્યપ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના કહી છે તે બાહુલ્યની અપેક્ષાએ છે. અન્યથા મરુદેવા માતાના સમકાલીન મનુષ્યોની પર૫ ધનુષ્યપ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના (સિદ્ધ થનારાઓની) સમજવી. કારણ કે બીજા આદેશથી મરુદેવી માતા પણ નાભિ કુલકરની તુલ્ય છે. શ્રીસિદ્ધપ્રાભૃતટીકામાં કહ્યું છે - મરુદેવી માતા પણ અન્ય આદેશથી નાભિસમાન છે. સિદ્ધપ્રાભૃતસૂત્રમાં પણ કહ્યું છે - જઘન્ય અવગાહના બે હાથ છે, ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના 400 धनुष्य + धनुष्य पृथऽत्प छे.
વ્યાખ્યા :- અહીં પૃથક્વ શબ્દનો અર્થ બહુત કરવાનો છે.
