________________
२०२
વિશેષોના છે ऊर्ध्वम् आनीताः, अचित्तीभूतत्वाद् औषधाद्यर्थं साधुभिः परिगृह्यन्ते, कालतस्तु अचित्तता, स्वभावतः स्वायु:क्षयेण, सा च परमार्थतोऽतिशयज्ञानेनैव सम्यक् परिज्ञायते, न छाद्मस्थिकज्ञानेन इति न व्यवहारपथम् अवतरति, अत एव तृषादिपीडितानामपि साधूनां स्वभावतः स्वायु:क्षयेण अचित्तीभूतमपि तडागोदकं पानाय वर्धमानस्वामी भगवान् न अनुज्ञातवान्, इत्थम्भूतस्य अचित्तीभवनस्य छद्मस्थानां दुर्लक्ष्यत्वेन, मा भूत् सर्वत्रापि तडागोदके सचित्तेऽपि पाश्चात्यसाधूनां प्रवृत्तिप्रसङ्गः, इति कृत्वा, भावतोऽचित्तीभवनं पूर्ववर्णादिपरित्यागेन अपरवर्णादितया भवनम्, साम्प्रतम् अचित्तं तेजस्कायपिण्डम् आहओअण-वंजण पाणग-आयामुसिणोदगं च कुम्मासा।
—વિશેષોપનિષદ્ તેથી હરડે વગેરે ૧૦૦ યોજન દૂરથી લાવ્યા હોય, તે અચિત્ત હોવાથી ઔષધ વગેરે માટે સાધુઓ લે છે.
કાળથી અચિતતા સ્વાભાવિક રીતે પોતાના આયુષ્યનો ક્ષય થવાથી થાય છે. તે અચિતતા તો વાસ્તવમાં અતિશયજ્ઞાનથી જ સમ્યક જણાય છે, છાઘસ્થિક જ્ઞાનથી નહીં. માટે તેનો વ્યવહાર થતો નથી. જ્યારે સાધુઓ તરસ વગેરથી પીડિત હતાં, તળાવનું પાણી સ્વાભાવિક રીતે પોતાના આયુષ્યના ક્ષયથી અચિત્ત થયું હતું,
ત્યારે પણ શ્રીવર્ધમાનસ્વામીએ તે પાણી વાપરવાની અનુજ્ઞા આપી ન હતી. કારણ કે આ રીતે પાણી અચિત્ત થયું એ છદ્મસ્થોને માટે દુર્લક્ષ્ય છે. તેથી જે એક વાર પોતે એ પાણી વાપરવાની અનુજ્ઞા આપે તો, સર્વત્ર સચિત એવા તળાવના પાણીમાં પણ પાછળના સાધુઓની પ્રવૃત્તિ થાય. ભાવથી અચિત થવું એટલે પૂર્વના વર્ણ વગેરનો ત્યાગ કરીને બીજા વર્ણ વગેરેરૂપ થવું.
હવે અયિત તેજસ્કાય પિંડ કહે છે ઓદન, વ્યંજન, પાનક, ઓસામણ, ઉણોદક, અડદ,
000विशेषशतकम्
डगलगसरक्ख सूई पिप्पलआई उ उवओगो।।४८।।
व्याख्या- ओदनः शाल्यादिभक्तम्, व्यञ्जनं पत्रशाकतीमनादि, पानकं काजिकम्, तत्र हि अवश्रावणं प्रक्षिप्यते, ततस्तदपेक्षया काज्जिकस्य अग्निकायता, आयामम् अवश्रावणम्, उष्णोदकम्-उद्धृत्तं त्रिदण्डम्, एतेषां च पदानां समाहारद्वन्द्वः, चकारो मण्डकादिसमुच्चयार्थः, कुल्माषा: पक्वमाषा:, एते च ओदनादयोऽग्निनिष्पन्नत्वेन अग्निकार्यत्वाद् अग्नयो व्यपदिश्यन्ते, भवति च तत्कार्यत्वात् तच्छब्देन व्यपदेशः, यथा द्रम्मो भक्षितोऽनेन इत्यादी, ओदनादयश्च अचित्तास्तत एतेषां अचित्ताग्निकायत्वेन अभिधानं न विरुध्यते, तथा डगलकाः पक्वेष्ट
–વિશેષોપનિષદ્ર પાકેલી ઈંટના ટુકડાઓ, રાખ, સોય, કંઈક વાંકો અસ્ત્રો ઈત્યાદિ તેનો ઉપયોગ છે.
વ્યાખ્યા :- ઓદન એટલે શાલિ વગેરે ભોજન. વ્યંજન એટલે ભાજી, શાક,કટી વગેરે, પાનક એટલે રાબ, તેમાં ઓસામણ નાખવામાં આવે છે. માટે તેની અપેક્ષાએ રાબ અગ્નિકાય છે. આયામ એટલે ઓસામણ. ઉણોદક એટલે ત્રણ ઉકાળા આવ્યા હોય એવું પાણી.
આ પદોનો અહીં સમાહાર હૃદ્ધ સમાસ છે. ‘ચ'કાર ખાખરા વગેરેનો સમુચ્ચય કરવા માટે છે. કુભાષ એટલે પાકેલા અડદ. આ
ઓદન વગેરે અગ્નિથી બને છે, તેથી તે અગ્નિનું કાર્ય છે, માટે તેને પણ અગ્નિ કહેવાય છે. જે જેનું કાર્ય હોય, તેને તે શબ્દથી વ્યપદિષ્ટ કરી શકાય. જેમ કે એણે દ્રમ્ ખાધો. (કોઈ એક રૂપિયાની ખાધ વસ્તુ ખાઈ જાય, તો એક રૂપિયો ખાઈ ગયો એવું કહેવાય છે.)
ઓદન વગેરે અચિત છે. માટે તેને અચિત્ત અગ્નિકાય કહેવું ઉચિત જ છે.
તથા ડગલક એટલે પાકેલી ઈંટોના ટુકડાઓ, રજવાળી હોય
