________________
२०० विशेषशतकम्
१६७
सम्बन्धिनोः सङ्घातपरिशाट्योस्तत्र भावात् प्राग्भवसम्बन्धे वाऽसौ समय:, तदनन्तरसमये तु प्राग्भवसम्बन्धिनः शरीरस्य सर्वथा शाट:, तथा चागमः परभवपढमे साडो त्ति' ततश्च अ (न) न्तरसमये परभवायुरुदेतीति सिद्धः ऋजुगतिवक्रगतौ अपि आद्यसमये एव परभवायुरुदयः । आहारस्तु एकवक्रायां गती द्वितीये समये तस्मिन्नेव उत्पत्तिदेशावाप्तेः, प्रथमसमयस्तु अनाहारस्तत्र सर्वात्मना पूर्वशरीरत्यागाद् उत्पत्तिदेशस्य च अप्राप्तेः । एवं द्विवक्रायां तृतीये, त्रिवक्रायां चतुर्थे, चतुर्वक्रायां च पञ्चमे समये आहारः । ततः स्थितम् इदम् - उत्कर्षेण व्यवहारस्तत्र यो निश्चयतस्तु चत्वारः समयाः, अनाहारा इति, प्रभूतं -વિશેષોપનિષદ્
સમયે હોય છે, માટે તે સમય પૂર્વભવસંબંધી છે. તેના પછીના સમયે તો પૂર્વભવસંબંધી શરીરનો સર્વથા ત્યાગ થાય છે. આગમમાં પણ કહ્યું છે – પરભવના પ્રથમ સમયે પરિશાટ થાય છે. માટે તેની પછીના સમયે પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. માટે ઋજુગતિમાં અને વક્રગતિમાં પ્રથમ સમયે જ પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય छे, मेवं सिद्ध थयुं.
એક વળાંકવાળી ગતિમાં દ્વિતીય સમયે આહાર લે છે. કારણ કે તે જ સમયે ઉત્પત્તિસ્થાને પહોંચે છે. પ્રથમ સમયે અનાહારક હોય છે, કારણ કે એ સમયે પૂર્વશરીર તો સર્વથા છોડી દીધું છે. અને ઉત્પત્તિસ્થાને પહોંચ્યો નથી. એમ બે વળાંકવાળી ગતિમાં તૃતીય સમયે આહાર હોય છે. ત્રણ વળાંકવાળી ગતિમાં ચોથા સમયે આહાર હોય છે. ચાર વળાંકવાળી ગતિમાં પાંચમા સમયે આહાર હોય છે. માટે સિદ્ધ થયું કે ઉત્કૃષ્ટથી વ્યવહાર તેમાં જે નિશ્ચયથી તો ચાર સમય અનાહારક હોય છે (?)
અહીં ઘણું કહેવા જેવું છે. પણ મંદમતિ જીવોને ક્યાંક વ્યામોહ ન થઈ જાય, એ ભયથી કહેતા નથી.
१६८
विशेषोपनिषद्
च अत्र वाच्यम्, तच्च मन्दमतिव्यामोहभयात् नाभिधीयते । तथा श्रीप्रवचनसारोद्धारसूत्रवृत्त्योरपि, त्रिंशदुत्तरद्विशततमद्वारेऽपि एवम्“विग्गहगइमावन्ना केवलिणो समुहया अजोगी य।।
सिद्धा य अणाहारा सेसा आहारगा जीवा ।।। २७३३ ।।” व्याख्या- विग्रहगतिर्भवान्तरे विश्रेण्यागमनम्, ताम् आपन्नाः प्राप्ताः सर्वेऽपि जीवाः, तथा केवलिनः समुद्धताः कृतसमुद्घाताः तथा अयोगिनः शैलेश्यवस्था, तथा सिद्धाः क्षीणकर्माष्टकाः सर्वेऽपि एतेऽनाहाराः, एतद्व्यतिरिक्ताः शेषा सर्वेऽपि आहारकाः । इह परभवगच्छतां जन्तूनां गतिर्द्वधा, ऋजुगतिर्विग्रहगतिश्च तत्र यदा जीवस्य मरणस्थानाद् उत्पत्तिस्थानं समश्रेण्यां प्राञ्जलम् एव भवति, तदा ऋजुगतिः, सा च एकसमया समश्रेणिव्यवस्थितत्वेन उत्पत्तिदेशस्य आद्यसमये एव प्राप्तेर्नियमात् आहारकश्च अस्यां हेयग्राह्यशरीरमोक्षग्रहणान्तरालाभावेन आहाराव्यवच्छेदात्, यदा तु मरणस्थानाद् उत्पत्तिस्थानं वक्रं भवति, तदा विग्रहगतिः, वक्रश्रेण्यन्तरारम्भरूपेण विग्रहेण उपलक्षिता गतिर्विग्रहगतिः, इति कृत्वा तत्र विग्रहगत्यापन्ना उत्कर्षतस्त्रीन् समयान् यावद् अनाहारकाः । तथाहि अस्यां वक्रगती स्थितो जन्तुरेकेन द्वाभ्यां त्रिभिश्चतुर्भिर्वा वक्रैरुत्पत्तिदेशम् आयाति । तत्र एकवक्रायां द्वौ -વિશેષોપનિષદ્
આ જ રીતે શ્રીપ્રવચનસારોદ્ધારસૂત્ર-વૃત્તિમાં પણ ૨૩૦ માં દ્વારમાં પણ કહ્યું છે -
વિગ્રહગતિને પામેલા, સમુદ્ઘાતની અવસ્થામાં રહેલા કેવળીઓ, અયોગી અને સિદ્ધો અનાહારક છે, શેષ જીવો आहार छे.
વ્યાખ્યા – વિગ્રહગતિ એટલે ભવાન્તર તરફ જતાં વિશ્રેણીમાં આગમન, તેને પામેલા સર્વ જીવો, તથા સમુદ્ઘાતની અવસ્થામાં १. अन्तरालरूपेण ।
