________________
વિશેષશતમ્ - परभवायुरुदयं १ परभवाहारं २ च चिन्तयन्नाह
“उज्जुगइपढमसमए पारभविअं आउयं तहाहारो। वक्काइ बीयसमये परभविआउं उदयमेइ ।।६०॥"
व्याख्या- ऋजुगतौ प्रथमसमये एव पारभविकम् आयुरुदयम् आगच्छति, प्रथमसमये एव परभवाहारः। तथाहि- निश्चयनयेन परभवप्रथमसमये एव पूर्वशरीरशाटो, यस्मिन्नेव समये सर्वात्मना पूर्वशरीरत्यागः, तस्मिन्नेव गतिरेवं च तस्मिन्नेव आद्यसमये परभवायुरुदयः । ऋजुगत्या च आघसमये एव जन्तुरुत्पत्तिदेशम् आसादयति, तद्गतांश्च स्वशरीरयोग्यान् पुद्गलान् आदत्ते, ततः सिद्धः प्रथमसमये एव परभवाहारोऽपि, यद्यपि च वक्रगतावपि निश्चयनयाद् उक्तनीत्या प्रथमसमये एव परभवायुरुदयः, तमन्तरेण सर्वात्मना पूर्वशरीरत्यागासम्भवतो
‘વિશેષોપનિષદ્ પરભવના આયુષ્યનો ઉદય અને પરભવસંબંધી આહાર, આ બેનો વિચાર કરે છે – ઋજુગતિના પ્રથમ સમયે પરભવનું આયુષ્ય અને આહાર. વક્રગતિમાં દ્વિતીય સમયે પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે.
વ્યાખ્યા :- ઋજુગતિમાં પ્રથમ સમયે જ પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. પ્રથમ સમયે જ પરભવસંબંધી આહાર પણ લે છે. તે આ પ્રમાણે – નિશ્ચયનયથી પરભવના પ્રથમ સમયે જ પૂર્વશરીર છૂટી જાય છે. જે સમયે સર્વાત્મના પૂર્વશરીરનો ત્યાગ કરે છે, તે જ સમયે પરભવના ઉત્પત્તિસ્થાન તરફ ગતિ થાય છે, અને તે જ પ્રથમ સમયમાં પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. ઋજુગતિથી પ્રથમ સમયે જ જીવ ઉત્પત્તિસ્થાને પહોંચે છે. ત્યાં રહેલા પોતાના શરીરને પ્રાયોગ્ય પગલોનું ગ્રહણ કરે છે. તેનાથી પરભવનો આહાર પણ પ્રથમ સમયે જ થાય છે, એવું સિદ્ધ થાય છે. જો કે વક્રગતિમાં પણ નિશ્ચયનયથી પ્રથમ સમયે જ પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે.
१६४
- વિશેષોપનિષદ્8 गतेरभावात्, तथापि केचित् परिस्थूलव्यवहारनयाश्रिताः, वक्रगती द्वितीयसमये एव परभवायुरुदेतीति प्रतिपन्नाः, ततस्तन्मतेन आह 'वक्काइ' इत्यादि वक्रायां गतो द्वितीयसमये पारभविकम् आयुरुदयम् एति ।।१।। अयम् अभिप्राय:- यः किल प्राग्भवान्त्यसमये एव वक्रा गतिः प्रतिपत्तुमारब्धा, तत्परिणामाभिमुखत्वात्, ततः सोऽपि समयो वक्रगतिसम्बन्धी द्रष्टव्यः। द्वितीये च समये परभवायुरुदयः, इति सिद्धं वक्रगती प्राग्भवान्त्यसमयापेक्षया द्वितीयसमये परभवायुरुदेतीति ।
अस्यां च वक्रगती स्थितो जन्तुरेकेन द्वाभ्यां त्रिभिश्चतुर्भिर्वा वक्ररुत्पत्तिदेशम् आसादयति, तत्रैकवक्रायां गतो समयद्वयेऽपि नियमाद् आहारकः, तथाहि- आद्यसमये पूर्वशरीरमोक्षः, तस्मिंश्च समये तच्छरीरयोग्याः केचित् पुद्गला जीवयोगात् लोमाहारतः सम्बन्धम् आयान्ति, आदारिकवक्रियाहारकपुद्गगलाऽऽदानं च आहारस, ततः
-વિશેષોપનિષદ્કારણ કે તેના વિના સર્વાત્મના પૂર્વશરીરનો ત્યાગ સંભવિત નથી, માટે ઉત્પત્તિસ્થાન પ્રતિ ગતિ જ ન કરે, છતાં પણ વક્રગતિમાં દ્વિતીય સમયે જ પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. જે સમયે શરીર છોડે છે, એ છોડવાની ક્રિયા તો તે શરીર સાથે સંબંધ હોય તો જ ઘટે, માટે પ્રથમ સમયે તો પૂર્વભવના આયુષ્યનો જ ઉદય હોય છે. એવું અત્યંત સ્થૂલ એવા વ્યવહાર નયને આશ્રીને કેટલાક માને છે. માટે તેમના મતે કહ્યું કે – વક્રગતિમાં દ્વિતીય સમયે પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. અહીં આવો અભિપ્રાય છે, કે પૂર્વભવના છેલ્લા સમયે વક ગતિ કરવાની શરૂઆત કરી હોય છે, કારણ કે જીવ તેના પરિણામને અભિમુખ છે, તેથી તે સમય પણ વક્રગતિસંબધી છે, એવું સમજવું જોઈએ, બીજા સમયે પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. આ રીતે સિદ્ધ થયું કે વક્રગતિમાં પૂર્વભવના છેલ્લા સમયની અપેક્ષાએ બીજા સમયે પરભવના આયુષ્યનો
