________________
૨૭૮ •
- વિરોષોને જે અંતે “રિસર’ ત્તિ વર નં દ ? જોવા ! जहन्नेणं एगं समयं, उक्कोसेणं सागरोवमसयपुहुत्तं साइरेगं। नपुंसगवेए णं भंते ! नपुंसगवेदि' त्ति केवचिरं कालं होइ ? गोयमा ! जहन्नेणं एगं समयं, उक्कोसेणं वणप्फइकालो।" ___ व्याख्या- स्त्रीवेदविषये पञ्च आदेशाः, तान् अनुक्रमेण निरूपयति'एगेणं आदेसेणं' इत्यादि। तत्र सर्वत्रापि जघन्यतः समयमात्रभावना इयम्- काचिद् युवतिः उपशमश्रेण्या वेदत्रयोपशमनेन अवेदकत्वमनुभूय ततः श्रेणेः प्रतिपतन्ती स्त्रीवेदोदयम् एकसमयम् अनुभूय द्वितीयसमये कालं कृत्वा देवेषु उत्पद्यते। तत्र च तस्याः पुंस्त्वमेव, न स्त्रीत्वम् । तत एव जघन्यतः समयमात्रं स्त्रीवेदः। उत्कर्षचिन्तायामियं प्रथमादेशभावना- कश्चिद् जन्तु रीषु, तिरश्चीषु वा पूर्वकोट्यायुष्कासु मध्ये पञ्चषान् भवान् अनुभूय ईशाने कल्पे पञ्चपञ्चाशत्पल्योपमप्रमाणोत्कृष्टस्थितिषु अपरिगृहीतासु देवीषु मध्ये देवीत्वेन उत्पन्नः,
- વિશેષોપનિષદ્ ૧ સમય ૧૪ પલ્યોપમ + પૂર્વોકોટિ પૃથક્વે. ૪ ૧ સમય ૧૦૦ પલ્યોપમ + પૂર્વોકોટિ પૃથક્વે.
૧ સમય પલ્યોપમ પૃથક્વ + પૂર્વોકોટિ પૃથક્વે. - હે ભગવંત ! પુરુષવેદ પુરુષવેદરૂપે કેટલો કાળ રહે છે ? ગૌતમ ! જઘન્યથી એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી સાધિક સાગરોપમશતપૃથક્ત (સાધિક ૨૦૦ થી ૯૦૦ સાગરોપમ).
હે ભગવંત ! નપુંસક વેદ નપુંસકવેદરૂપે કેટલો કાળ રહે છે ? ગૌતમ ! જઘન્યથી એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી વનસ્પતિકાળ.
વ્યાખ્યા :- પ્રીવેદ વિષયમાં પાંચ આદેશ છે. તેનું અનુક્રમે નિરૂપણ કરે છે - એક આદેશથી ઈત્યાદિ... તેમાં સર્વત્ર જઘન્યથી એક સમય કહ્યો છે. તેમાં ભાવના આ મુજબ છે – કોઈ યુવતી ઉપશમશ્રેણીમાં ત્રણ વેદનો ઉપશમ કરવા દ્વારા આવેદીપણાનો અનુભવ
000 विशेषशतकम् ततः स्वायु:क्षये च्युत्वा भूयोऽपि नारीषु, तिरश्चीषु वा पूर्वकोट्यायुष्कासु मध्ये स्त्रीत्वेन उत्पन्नः, ततो भूयोऽपि द्वितीयवारम् ईशाने देवलोके पञ्चपञ्चाशत्पल्योपमप्रमाणोत्कृष्टायुष्कासु अपरिगृहीतदेवीषु मध्ये देवीत्वेन उत्पन्नः, ततः परमवश्यं वेदान्तरमवगच्छति, एवं दशोत्तरं पल्योपमशतं पूर्वकोटिपृथक्त्वाभ्यधिकं प्राप्यते। अत्र पर आह-ननु यदि देवकुरुउत्तरकुर्वादिषु पल्योपमत्रयस्थितिकासु स्त्रीषु मध्ये समुत्पद्यते, ततोऽधिकाऽपि स्त्रीवेदस्थितिरबाप्यते, ततः किम् इति एतावती एव उपदिष्टा ? तद् अयुक्तम्, अभिप्रायाऽपरिज्ञानात् । तथाहि-इह तावद्
વિશેષોપનિષદ્ - કરીને પછી શ્રેણીથી પતન પામે ત્યારે એક સમય માટે પ્રીવેદનો અનુભવ કરીને બીજા સમયે કાળ કરીને દેવ થાય, ત્યાં તે પુરુષ જ હોય છે, સ્ત્રી નહીં. અર્થાત્ એ દેવ જ હોય, દેવી નહીં. આ રીતે જઘન્યથી એક સમય ટીવેદ હોય છે.
ઉત્કૃષ્ટ વિચારમાં પ્રથમાદેશની ભાવના આ મુજબ છે. કોઈ જીવ નારી કે તિર્યંચ-રુશ્રી તરીકે પૂર્વકોટી આયુષ્યવાળા પાંચ-છ ભવોને અનુભવીને ઈશાન દેવલોકમાં પપ પલ્યોપમ પ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળી અપરિગૃહીત દેવી તરીકે ઉત્પન્ન થાય. પછી પોતાના આયુષ્યના ક્ષયે ચ્યવીને ફરીથી પૂર્વકોટિ આયુષ્યવાળી નારી કે તિર્યય સ્ત્રી તરીકે ઉત્પન્ન થાય. પછી બીજી વાર ઈશાન દેવલોકમાં પપ પલ્યોપમ પ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્યવાળી અપરિગૃહીત દેવી તરીકે ઉત્પન્ન થાય છે. તેના પછી અવશ્ય બીજો વેદ પામે છે. આ રીતે પૂર્વકોટિપૃથક્વેસહિત ૧૧૦ પલ્યોપમ સુધી પ્રીવેદ રહે છે.
શંકા :- જો તે દેવકુ-ઉત્તરકુરુ વગેરેમાં ત્રણ પલ્યોપમની સ્થિતિવાળી દેવી તરીકે ઉત્પન્ન થાય, તો તેનાથી પણ વધુ સ્ત્રીવેદની સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તો પછી આટલી જ સ્થિતિ કેમ કહી ?
સમાધાન :- આવી શંકા ઉચિત નથી. કારણ કે તમે અભિપ્રાય જાણ્યો નથી. દેવી àવીને અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળી સ્ત્રી તરીકે
