________________
૨૮૪
- વિશેષોન ) दुःषमान्धकारनिमग्नजिनप्रवचनप्रदीपो भगवान् जिनभद्रगणिक्षमाश्रमण:
सिझंति जत्तिया किर इह संववहार-जीवरासीओ। इय अणाइ वणस्सइ रासीओ तित्तिया तंसि ।।१।। इति स्त्रीपुरुषनंपुसकवेदानां कालविचारः ।।६७ ।।
ननु- योनिकुलयोः को विशेषः ? उच्यते- अत्र श्रीप्रवचनसारोद्धारवृत्ति(:)प्रमाणम्, तथाहि-योनिर्जीवानाम् उत्पत्तिस्थानम्, यथा वृश्चिकादेर्गोमयादि, कुलानि तु योनिप्रभवानि, तथाहि-एकस्यामेव योनी अनेकानि कुलानि भवन्ति । यथा छगणयोनौ कृमिकुलं वृश्चिककुलम् इत्यादि, यदि वा तस्यैव वृश्चिकादेोमयादी उत्पन्नस्यापि, कपिलरक्तादिवर्णभेदाद् अनेकधा कुलानीति । इति योनिकुलभेदविचारः ।।६८।।
–વિશેષોપનિષદ્ નિમગ્ન એવા જીવો માટે જેઓ જિનપ્રવચનરૂપ પ્રદીપ ઘરે છે, એવા ભગવાનશ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણે કહ્યું છે –
સંવ્યવહાર રાશિમાંથી જેટલા જીવો સિદ્ધ થાય છે, તેટલા જીવો અનાદિ વનસ્પતિ રાશિમાંથી (અસંવ્યવહારરાશિમાંથી) સંવ્યવહારરાશિમાં આવે છે.
આ રીતે સ્ત્રીપુરુષ-નપુંસકવેદના કાળનો વિચાર કહ્યો. ll૧૭ના. (૬૮) પ્રશ્ન :- યોનિ અને કુલમાં શું ભેદ છે ?
ઉત્તર :- તેના ભેદમાં શ્રીપ્રવચનસારોદ્ધારવૃત્તિ પ્રમાણ છે. તે આ પ્રમાણે - યોનિ જીવોનું ઉત્પત્તિસ્થાન છે. જેમ કે વીંછી વગેરેનું ઉત્પત્તિસ્થાન છાણ છે. કુલ તો યોનિથી થાય છે, એક જ યોનિમાં અનેક કુલ હોય છે, જેમ કે છાણારૂપી યોનિમાં કુમિકુલ, વીંછીકુલ વગેરે. અથવા તો છાણા વગેરેમાં ઉત્પન્ન એવો તે જ વીંછી હોય, તેના પીળા-લાલ વગેરે વર્ણોના ભેદથી અનેક કુળો હોય છે.
આ રીતે યોનિ અને કુળના ભેદનો વિચાર કહ્યો. ૧૮ll.
000विशेषशतकम्
નનુ- ‘સર્વેસિં ઉત્તરો મેર' નિ યં મવતિ ? ઉચ્ચતૈजे मंदरस्स पुव्वेण मणूसा दाहिणेण अवरेणं । जे आवि उत्तरेणं सव्वेसि मेरू उत्तरओ।।१।। सव्वेसिं उत्तरेणं मेरू लवणो य हुंति दाहिणओ। पुवेणं तु उदेइ अवरेण य अत्थिमे सूरो।।२।।
ये मन्दरस्य मेरो: पूर्वेण मनुष्यक्षेत्रदिगङ्गीकरणेन, रुचकापेक्ष पूर्वादित्वं वेदितव्यम्, तेषाम् उत्तरो मेरुः । दक्षिणेन ‘लवणाइ त्ति' आदित्यदिगङ्गीकरणेन । इति सर्वेषामुत्तरो मेरुरितिविचारः ।।६९ ।।
ननु-क: कोटिशिलाविचारः ? उच्यतेतत्रैकयोजनोत्सेधां विस्तारेऽप्येकयोजनाम्। भरतार्द्धवासिनीभिर्देवताभिरधिष्ठिताम् ।।१।।
—વિશેષોપનિષદ્ (૧૯) પ્રશ્ન :- બધાને ઉત્તરમાં મેરુ પર્વત આવે, એ શી રીતે થાય ?
ઉત્તર :- જે પુરુષો મેરુ પર્વતની પૂર્વમાં, દક્ષિણમાં, પશ્ચિમમાં કે ઉત્તરમાં છે, તે બધાને મેરુ ઉત્તરમાં છે. બધાને ઉત્તરદિશામાં મેરુ પર્વત છે, અને દક્ષિણ દિશામાં લવણ સમુદ્ર છે. ચારે દિશામાં રહેલા મનુષ્યોની અપેક્ષાએ સૂર્ય પૂર્વદિશામાં ઉગે છે, અને પશ્ચિમમાં આથમે છે.
મનુષ્યક્ષેત્રની દિશા માનીને ચકની અપેક્ષાએ જેઓ પૂર્વ વગેરે દિશામાં છે, તેઓ સર્વેને મેરુ પર્વત ઉત્તરમાં છે. આદિત્યની દિશા માનીને અર્થાત્ સૂર્ય ઉગે તે પૂર્વદિશા આ રીતે દિશા માનીને સર્વને દક્ષિણ દિશામાં લવણ સમુદ્ર આવે.
આ રીતે મેરુ સર્વની ઉત્તરમાં છે, એ વિચાર કહ્યો. ll૧૯II. (૭૦) પ્રશ્ન :- કોટિશિલાની વિચારણા શું છે ? ઉત્તર :- જે એક યોજન ઉંચી છે અને એક યોજનના
