________________
વિશેષશતમ્ -
अणाहारए।।२।। ततिय समए सिअ आहारए सिअ अणाहारए ।।३।। चउत्थे समए नियमा आहारए।। कं समयं अणाहारए त्ति।। परभवं गच्छन् कस्मिन् समयेऽनाहारको भवतीति प्रश्नः । उत्तरं तु यदा जीव ऋजुगत्या उत्पादस्थानं गच्छन्ति, तदा परभवायुषः प्रथमे एव समये आहारको भवति । यदा तु विग्रहगत्या गच्छति, तदा प्रथमसमये वक्रोऽनाहारको भवति, उत्पत्तिस्थानाऽनवाप्ती, तदा आहारणीयपुद्गलानाम् अभावात्, अत एवाह- “पढमे समये सिअ आहारए सिअ अणाहारए त्ति। तथा यदा एकेन वक्रेण द्वाभ्यां समयाभ्यां उत्पद्यते, तदा प्रथमसमयेऽनाहारको, द्वितीये तु आहारकः । यदा तु वक्रद्वयेन त्रिभिः समयैरुत्पद्यते, तदा प्रथमे द्वितीये च अनाहारकः। इत्यत आह “बीय समए सिय आहारए सिअ
–વિશેષોપનિષદ્છે, અને કથંચિત્ અનાહારક હોય છે. બીજા સમયે કથંચિત્ આહારક હોય છે, કથંચિત્ અનાહારક હોય છે. ત્રીજા સમયે કથંચિત્ આહારક હોય છે, કથંચિત્ અનાહારક હોય છે. ચોથા સમયે તો અવશ્યપણે આહારક હોય છે.
વ્યાખ્યા :- જીવ પરભવમાં જતી વખતે કયાં સમયે અનાહારક હોય છે ? એવો અહીં પ્રશ્ન છે. તેનો ઉત્તર છે કે - જીવ જ્યારે
જુગતિએ ઉત્પત્તિસ્થાને જાય છે, ત્યારે પરભવના આયુષ્યના પ્રથમ જ સમયે આહારક હોય છે. જ્યારે વિગ્રહગતિથી જાય છે, ત્યારે પ્રથમ સમયે વક્રગતિમાં અનાહારક હોય છે, કારણ કે ત્યારે ઉત્પત્તિસ્થાનની પ્રાપ્તિ ન થઈ હોવાથી આહાર કરવા યોગ્ય પુદ્ગલો નથી. માટે જ કહ્યું કે પ્રથમ સમયે કથંચિત્ આહારક હોય છે, અને કથંચિત અનાહારક હોય છે. તથા જ્યારે એક વકતાથી બે સમયમાં ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે પ્રથમ સમયે અનાહારક હોય છે, દ્વિતીય સમયે આહારક હોય છે. જ્યારે બે વકથી ત્રણ સમયે ઉત્પન્ન થાય
- વિશેષોપનિષ8 अणाहारए" ति ।।२।। तथा यदा वक्रद्वयेन त्रिभिः समयैरुत्पद्यते, तदा आद्ये समयत्रये अनाहारकः । चतुर्थे तु नियमाद् आहारकः । इति कृत्वा 'तइए समए सिअ आहारए सिअ अणाहारए' इत्युक्तम् । वक्रत्रयं च इत्थं भवति, नाड्या बहिर्विदिग्व्यवस्थितस्य सतो यस्य अधोलोकाद् ऊर्ध्वलोके उत्पादो नाड्या बहिरेव दिशि भवति, सोऽवश्यम् एकेन समयेन विश्रेणितः समश्रेणिं प्रतिपद्यते, द्वितीयेन नाडिं प्रविशति, तृतीयेन ऊर्ध्वलोकं गच्छति, चतुर्थेन लोकनाडीतो निर्गत्य उत्पत्तिस्थाने उत्पद्यते। इह च आद्ये समयत्रये वक्रत्रयम् अवगन्तव्यम् । समश्रेण्यैव
–વિશેષોપનિષદ્ છે, ત્યારે પ્રથમ અને દ્વિતીય સમયમાં અનાહારક હોય છે. માટે જ કહે છે કે દ્વિતીય સમયે કથંચિત્ આહારક હોય છે અને કથંચિત્ અનાહારક હોય છે - જ્યારે બે વકથી ત્રણ સમયે ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે પહેલા બે સમયે અનાહારક હોય છે, અને તૃતીય આહારક હોય છે.
જ્યારે ત્રણ વકથી ચાર સમયમાં ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે પ્રથમ ત્રણ સમયોમાં અનાહારક હોય છે. ચતુર્થ સમયે તો અવશ્ય આહારક હોય છે. માટે તૃતીય સમયે કથંચિત્ આહારક અને કથંચિત્ અનાહારક હોય છે, એમ કહ્યું.
ત્રણ વક્ર = વળાંક આ રીતે થાય છે - ત્રસનાડીની બહાર રહેલો જીવ વિદિશામાં હોય, અને ત્યારે જેનો ઉત્પાદ અપોલોકમાંથી ઉર્ધ્વલોકમાં થાય, અને ઉર્ધ્વલોકમાં પણ નાડીની બહારના ભાગમાં જ થાય. તે અવશ્ય એક સમયમાં વિશ્રેણીમાંથી શ્રેણીમાં આવે છે, અર્થાત્ વિદિશામાંથી દિશામાં આવે છે. દ્વિતીય સમયે ત્રસનાડીમાં પ્રવેશ કરે છે. તૃતીય સમયે ઉર્ધ્વલોકમાં જાય છે અને ચોથા સમયે લોકનાડીમાંથી નીકળીને ઉત્પત્તિસ્થાને ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં પહેલા ત્રણ સમયમાં ત્રણ વદ-વળાંક સમજવા કારણ કે સમશ્રેણીથી જ ગમન કરે છે, ત્રાંસુ ગમન નથી કરતો. માટે વળાંકો લઈને જ
